Źródło: Alcohol Alert, nr 45, Październik 1999, National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism.

Transkrypt

1 tłum. Katarzyna Kurza Rok: 2000 Czasopismo: Alkohol i Nauka Numer: 5 Źródło: Alcohol Alert, nr 45, Październik 1999, National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism. Atak serca i inne formy choroby wieńcowej doprowadzają do blisko 500 tysięcy zgonów rocznie [1], co stanowi 25% ogólnej liczby zgonów w Stanach Zjednoczonych [2]. Wyniki badań ujawniają istnienie związku pomiędzy umiarkowanym spożyciem alkoholu1 a niższym ryzykiem choroby wieńcowej. W prezentowanym numerze Alcohol Alert dokonano przeglądu danych epidemiologicznych dotyczących tej zależności oraz analizy znaczenia stylu życia i mechanizmów fizjologicznych, które mogłyby tłumaczyć wyraźne profilaktyczne działanie alkoholu, a także przedstawiono dostępne dane na temat bilansu pomiędzy szkodliwym i korzystnym działaniem alkoholu na zdrowie. Dane epidemiologiczne Dane epidemiologiczne pochodzące z co najmniej 20 państw Ameryki Północnej, Europy, Azji i Australii ukazują - z paroma wyjątkami - niższe o 20 do 40% rozpowszechnienie choroby wieńcowej u osób pijących w porównaniu z niepijącymi [3, 4]. Wśród umiarkowanie pijących odnotowuje się niższe wskaźniki umieralności na chorobą wieńcową niż w przypadku zarówno pijących intensywnie (heavy drinkers), jak i abstynentów [3, 4]. Tego typu badania obejmują zarówno porównania danych dotyczących populacji całego kraju, jak i retrospektywne analizy stanu zdrowia i wzorów picia w społecznościach. Najbardziej przekonujące dane epidemiologiczne na temat możliwości zapobiegania chorobie wieńcowej przez alkohol pochodzą z badań prospektywnych, których uczestnicy dostarczają informacji o swoich nawykach dotyczących picia i zachowaniach związanych ze zdrowiem przed zachorowaniem. Późniejszy stan zdrowia badanych jest oceniany podczas serii wywiadów przeprowadzanych w ramach dalszych etapów programu badawczego. Badania prospektywne prowadzone na dużą skalę potwierdzają zależność między umiarkowanym piciem i niższym ryzykiem choroby wieńcowej. Opisane tu dokładne badania przeprowadzone były na reprezentatywnej próbie ponad miliona mężczyzn i kobiet o różnym pochodzeniu etnicznym. Programy badawcze obejmowały średnio okres 11 lat2; najdłużej - 24 lata - trwały badania nad umieralnością na chorobę wieńcową prowadzone we Framingham (Framingham CHD mortality study) [5]. Dwa największe tego typu badania przeprowadziło Amerykańskie Towarzystwo Onkologiczne - jedno na próbie mężczyzn, a następne na próbie mężczyzn i kobiet [7]. 1 / 8

2 Przykładami innych obszernych badań prospektywnych dotyczących zależności pomiędzy umiarkowanym spożyciem alkoholu a niższym ryzykiem choroby wieńcowej są serie prac, w których analizowano przypadki hospitalizacji w chorobie wieńcowej [8, 9] i wskaźniki śmiertelności dotyczące tego schorzenia [10, 11] zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet; badania nad rozpowszechnieniem choroby wieńcowej [12] i śmiertelnością [13] wśród pielęgniarek; badania nad rozpowszechnieniem choroby wieńcowej [14, 15] i śmiertelnością [16] wśród lekarzy-mężczyzn. Wyniki tych amerykańskich badań potwierdzają dane pochodzące z podobnych badań przeprowadzonych w Anglii [17], Danii [18], Chinach [19] i innych krajach [1, 4]. Ponadto w krótszych - obejmujących okres 12 lat - badaniach stwierdzono związek pomiędzy umiarkowanym piciem i niższym ryzykiem zgonu na chorobę wieńcową u osób starszych (średni wiek 69 lat), które zapadły na cukrzycę w późniejszym wieku - populacji o wysokim ryzyku choroby wieńcowej [20]. Jednakże niedawne, prowadzone przez 21 lat w Szkocji badania prospektywne na próbie pracujących mężczyzn w wieku od 35 do 64 lat wykazały brak zależności między umiarkowanym piciem i niższym ryzykiem choroby wieńcowej [21]. Czy rola, jaką odgrywa alkohol ma charakter przyczynowy czy przypadkowy? Zależność między umiarkowanym piciem a niższym ryzykiem choroby wieńcowej niekoniecznie musi oznaczać, że sam alkohol zmniejsza ryzyko. Na przykład przegląd badań populacyjnych wskazuje, że wyższe ryzyko zgonu wśród abstynentów można przypisać wspólnym cechom innym niż niespożywanie alkoholu przez badanych [22]. W znacznej liczbie zebranych danych [1] nie uwzględniono faktu, że wśród abstynentów może znajdować się duży odsetek osób pijących intensywnie w przeszłości i wcześniej posiadających problemy zdrowotne. Niemniej, elementy stylu życia związane ze zdrowiem korelujące z poziomem spożywania alkoholu mogłyby być istotne dla niektórych związków między alkoholem a niższym ryzykiem choroby wieńcowej [4]. Do najlepiej zbadanych czynników tego typu należą ćwiczenia fizyczne i sposób odżywiania. W niewielu badaniach uwzględniono poziom aktywności fizycznej osób badanych, mimo dowodów na to, że ćwiczenia zapobiegają występowaniu chorobie wieńcowej i śmierci. W pełnym przeglądzie publikowanych prac Berlin i Colditz [23] doszli do wniosku, że ryzyko choroby wieńcowej jest proporcjonalnie niższe przy wyższym poziomie aktywności ruchowej. Poziom aktywności mierzono w różny sposób. W badaniach oceniano takie czynniki, jak wykonywanie zawodowo pracy fizycznej, częstość udziału w jakichkolwiek zajęciach sportowych, szacowany wysiłek wkładany w danego rodzaju aktywność, kalkulacja wydatkowanej energii oraz testy sprawności układu sercowo-naczyniowego [23]. Wyniki sondaży społecznych wykazały, że regularne uprawianie ćwiczeń ruchowych jest bardziej rozpowszechnione wśród osób umiarkowanie i intensywnie pijących niż wśród niepijących [24]. Regularne ćwiczenia fizyczne zostały zdefiniowane jako forma aktywności ruchowej nie związanej z pracą zawodową, podejmowanej przynajmniej trzy razy w tygodniu. Rola ćwiczeń fizycznych dotycząca zależności między alkoholem a chorobą wieńcową wymaga dodatkowych badań. Sposób odżywiania się jest jednym z czynników najsilniej wpływających na umieralność na chorobę wieńcową wśród mężczyzn w wieku od 50 do 70 lat [25]. Międzynarodowe porównania, dane laboratoryjne i badania prospektywne sugerują, że dieta bogata w tłuszcze nasycone i 2 / 8

3 cholesterol zwiększa ryzyko choroby wieńcowej [26]. Dane epidemiologiczne wskazują na to, że osoby umiarkowanie pijące mogą spożywać mniej tłuszczów i cholesterolu - potencjalnie częściowo odpowiedzialnych za ryzyko choroby wieńcowej związane z alkoholem - niż osoby pijące intensywnie [14] oraz abstynenci [27]. Jednakże wyniki innych badań prospektywnych wykazują, że związek alkoholu z niższym ryzykiem choroby wieńcowej jest niezależny od odżywiania [12-14]. Rola wyboru napoju alkoholowego Wyniki niektórych badań wskazują, że przy tym samym poziomie spożycia alkoholu wino (zwłaszcza czerwone) w większym stopniu zapobiega chorobie wieńcowej niż piwo lub alkohol wysokoprocentowy [28]. Dane te sugerują, że związek pomiędzy konsumpcją alkoholu a ryzykiem choroby wieńcowej może wynikać z działania składników napoju innych niż sam alkohol. Badania epidemiologiczne i laboratoryjne dotyczące tej hipotezy przyniosły sprzeczne rezultaty. Z porównania danych z 21 krajów wysoko rozwiniętych wynikało, że spożywanie wina jest znacznie silniej skorelowane z niższym ryzykiem choroby wieńcowej niż spożywanie innych napojów alkoholowych [29]. Jednakże w obszernych badaniach prospektywnych nie stwierdzono żadnych różnic w zakresie występowania choroby wieńcowej związanych z typem napoju [1,9]. Czerwone wino okazało się zawierać pewne niealkoholowe składniki, które hipotetycznie mogłyby utrudniać rozwój choroby wieńcowej [30]. W badaniu nie wykazano jednak znaczącej roli tych substancji w powstrzymywaniu postępu choroby wieńcowej u ludzi [30, 31]. Dane wskazują na to, że przedkładanie wina nad inne napoje alkoholowe związane jest ze stylem życia, na który składają się inne korzystne dla zdrowia praktyki. Na przykład osoby preferujące wino na ogół mniej palą i mniej piją [10, 11, 32] oraz stosują zdrowszą dietę [33] niż te, które wolą piwo lub alkohole wysokoprocentowe. W jaki sposób alkohol mógłby obniżać ryzyko choroby wieńcowej? Tkanka mięśniowa, z której w głównej mierze zbudowane jest serce, dla normalnego funkcjonowania potrzebuje stałego dopływu krwi zawierającej tlen. Krew jest dostarczana do mięśnia sercowego przez tętnice tworzące rodzaj wieńca. Mogą się w nich gromadzić cholesterol i inne substancje tłuszczowe, utrudniając w ten sposób przepływ krwi. Stan ten leży u podłoża klinicznych objawów choroby wieńcowej począwszy od bólu w klatce piersiowej po nagłą śmierć. Najczęściej występującym poważnym objawem choroby wieńcowej jest zawał mięśnia sercowego. Zawał jest na ogół spowodowany utworzeniem się zakrzepu w zwężonej tętnicy, który blokuje przepływ krwi i pozbawia mięsień sercowy porcji tlenu. Osłabienie w ten sposób zdolności serca do pompowania krwi może spowodować trwałe kalectwo lub śmierć - albo natychmiastową, albo w wyniku postępujących powikłań zdrowotnych [2]. Badacze przedstawili kilka teorii wyjaśniających to, jak sam alkohol może obniżać ryzyko choroby wieńcowej. Na przykład alkohol może chronić serce, zapobiegając zwężeniu tętnic, utrudniając tworzenie się zakrzepu i przyspieszając powrót do zdrowia po przebytym ataku serca. Większość danych potwierdzających potencjalne działanie tych mechanizmów pochodzi z eksperymentów przeprowadzanych na zwierzętach lub z zastosowaniem komórek 3 / 8

4 wyizolowanych ze ścianek tętnicy i wyhodowanych w laboratorium. Dla potwierdzenia, że zjawiska obserwowane w tego typu badaniach mogą wpływać na postępy choroby wieńcowej u ludzi należy przeprowadzić kontrolowane eksperymenty kliniczne. Wyniki badań laboratoryjnych ukazują, że podawanie alkoholu może pomóc w zapobieganiu zwężania się tętnic u myszy [34]. Efekt ten mógłby wynikać ze zmiany stężenia we krwi pewnych substancji tłuszczowych, które wpływają na osadzanie się cholesterolu w tętnicach [35]. Jednakże badania prowadzone na ludziach [36] i zwierzętach [34, 37] wskazują na to, że zmiana poziomu substancji tłuszczowych tłumaczy co najwyżej w połowie obniżenie ryzyka choroby wieńcowej wynikające ze spożywania alkoholu. Badacze poszukują zatem dodatkowego wyjaśnienia dla wyraźnego działania profilaktycznego alkoholu. Alkohol może pomagać zapobiegać tworzeniu się zakrzepu w już zwężonych tętnicach wieńcowych. Zakrzepy pojawiają się częściowo w wyniku przeniknięcia substancji chemicznych ze ścianki tętnicy do krwi. Wystawienie tych komórek na działanie alkoholu w warunkach laboratoryjnych powoduje obniżenie produkcji substancji, które przyczyniają się do powstawania zakrzepów i pobudza produkcję i aktywność substancji, które powstrzymują tworzenie się zakrzepów [38]. Ponadto analiza próbek krwi pobranej od ochotników wskazała, że spożywanie alkoholu podnosi poziom substancji przeciwdziałających tworzeniu się zakrzepów we krwi [39, 40] oraz obniża "lepkość" wyspecjalizowanych komórek krwi (tj. płytek krwi), które grupując się, tworzą zakrzepy [41]. Wyniki badań laboratoryjnych sugerują, że alkohol może wspomagać ochronę przed uszkodzeniem w wyniku reperfuzji - nagłego przywrócenia dopływu krwi do mięśnia sercowego osłabionego przez wcześniejsze niedotlenienie. Wpływ alkoholu w tym zakresie badano na świnkach morskich [42] i szczurach [43], ale nie na ludziach. Intensywne spożywanie alkoholu przez ludzi może spowodować gwałtowne i nieregularne bicie serca oraz osłabić zdolność serca do pompowania krwi [41], co stanowi dwie główne przyczyny śmierci w następstwie zawału mięśnia sercowego [44]. Alkohol może również wchodzić w szkodliwe interakcje z lekami stosowanymi w chorobach układu krążenia [45]. Zatem, chociaż alkohol może chronić przed chorobą wieńcową, może również zwiększać ryzyko niekorzystnych konsekwencji zdrowotnych ataku zawału [46]. Zagrożenia i korzyści Przeciwwagą dla wyraźnych korzyści w przypadku choroby wieńcowej wynikających z umiarkowanego spożywania alkoholu jest zwiększone przy wyższym poziomie picia ryzyko śmierci spowodowanej przez inne choroby układu krążenia [5, 16, 32]; raka; marskość wątroby i urazy, w tym urazy doznane w wypadkach samochodowych [47]. Ilustracją bilansu zagrożeń i korzyści może być fakt, że przeciwdziałanie tworzeniu się zakrzepów przez alkohol, co potencjalnie zapobiega zawałowi mięśnia sercowego, może jednocześnie zwiększać ryzyko udaru krwotocznego lub wylewu krwi do mózgu [12]. Alkohol a choroba wieńcowa - komentarz dyrektora NIAAA dr. med. Enocha Gordisa Zagadnienie wpływu umiarkowanego picia na ryzyko choroby wieńcowej po raz ostatni podejmowaliśmy w roku 1992 (Alcohol Alert nr 16). Od tamtego czasu badacze kontynuowali 4 / 8

5 poszukiwania w celu potwierdzenia istnienia związku między umiarkowanym piciem a mniejszym ryzykiem choroby wieńcowej. Chociaż występuje związek między umiarkowanym piciem a mniejszym ryzykiem choroby wieńcowej, nauka nie potwierdza, że sam alkohol powoduje zmniejszenie ryzyka. Prawdopodobne jest również to, że mniejsze zagrożenie może wynikać z działania pewnego - jak dotąd niezidentyfikowanego - czynnika związanego zarówno ze spożywaniem alkoholu, jak i mniejszym ryzykiem choroby wieńcowej, takiego jak styl życia, sposób odżywiania czy aktywność ruchowa lub dodatki do napojów alkoholowych. Trwają badania mające przynieść odpowiedź na te pytania. Rozróżnienie pomiędzy związkiem a przyczyną jest ważne, zwłaszcza przy rozważaniu wskazówek dla społeczeństwa. Nawet jeżeli dowiemy się, że sam alkohol jest odpowiedzialny za mniejsze ryzyko, ciągle pozostanie do rozważenia kwestia bilansu korzyści i zagrożeń, zwłaszcza dla specyficznych podgrup populacji. Na przykład umiarkowane spożywanie alkoholu przez osoby starsze może zmniejszać ryzyko choroby wieńcowej, ale zwiększać ryzyko wystąpienia innych związanych z alkoholem stanów, takich jak szkodliwe interakcje między alkoholem a lekami, urazy, w tym upadki i wypadki samochodowe lub krwotoki wewnętrzne. Dopóki te kwestie są wyjaśniane, nadal wierzymy, że najrozsądniejszą radą jest co następuje: (1) osoby, które obecnie nie piją, nie powinny być zachęcane do picia wyłącznie dla zdrowia, ponieważ nie zostało ostatecznie stwierdzone, że poprawa zdrowia następuje w wyniku działania samego alkoholu; (2) jednostki, które decydują się na spożywanie alkoholu i nie są w żaden sposób zagrożone problemami związanymi z alkoholem3 nie powinny przekraczać poziomu 1-2 drinków dziennie zgodnie z amerykańskimi zaleceniami dietetycznymi (U.S.Dietary Guidelines); (3) jednostkom, które obecnie piją, przekraczając zalecane limity powinno się poradzić, by obniżyły dzienne spożycie alkoholu do zaleconego poziomu. Tłumaczenie: Katarzyna Kurza Bibliografia [1] Hennekens, C.H. Alcohol and risk of coronary events. In: Zakhari, S., and Wassef, M., eds. Alcohol and the Cardiovascular System. NIAAA Research Monograph No. 31. NIH Pub. No Washington, DC: U.S. Govt. Print. Off., pp [2]McKenzie, C.R., and Eisenberg, P.R. Alcohol, coagulation, and arterial thrombosis. In: Zakhari, S., and Wassef, M., eds. Alcohol and the Cardiovascular System. NIAAA Monograph No. 31. NIH Pub. No Washington, DC: U.S. Govt. Print. Off., pp [3] Renaud, S.; Criqui, M.H.; Farchi, G.; et al. Alcohol drinking and coronary heart disease. In: Verschuren, P.M., ed. Health Issues Related to Alcohol Consumption. Washington, DC: ILSI Press, pp [4] Klatsky, A.L. Epidemiology of coronary heart diseaseżinfluence of alcohol. Alcohol Clin Exp Res 18(1):88-96, [5] Friedman, L.A., and Kimball, A.W. Coronary heart disease mortality and alcohol consumption in Framingham. Am J Epidemiol 124(3): , [6] Boffetta, P., and Garfinkel, L. Alcohol drinking and mortality among men enrolled in an American Cancer Society prospective study. Epidemiol 1(5): , [7] Thun, M.J.; Peto, R.; Lopez, A.D.; et al. Alcohol consumption and mortality among middle-aged and elderly U.S. adults. N Engl J Med 337(24): , [8] Klatsky, A.L.; Armstrong, M.A.; and Friedman, G.D. Relations of alcoholic beverage use to subsequent coronary artery disease hospitalization. Am J Cardiol 58(9): , [9] Klatsky, A.L.; Armstrong, M.A.; and Friedman, G.D. Red wine, white wine, liquor, beer, and risk for coronary artery disease hospitalization. Am J Cardiol 5 / 8

6 80(4): , [10] Klatsky, A.L.; Armstrong, M.A.; and Friedman, G.D. Risk of cardiovascular mortality in alcohol drinkers, ex-drinkers and nondrinkers. Am J Cardiol 66(17): , [11] Klatsky, A.L.; Armstrong, M.A.; and Friedman, G.D. Alcohol and mortality. Ann Intern Med 117(8): , [12] Stampfer, M.J.; Colditz, G.A.; Willett, W.C.; et al. A prospective study of moderate alcohol consumption and the risk of coronary disease and stroke in women. N Engl J Med 319(5): , [13] Fuchs, C.S.; Stampfer, M.J.; Colditz, G.A.; et al. Alcohol consumption and mortality among women. N Engl J Med 332(19): , 1995 [erratum N Engl J Med 336(7):523, 1997]. [14] Rimm, E.B.; Giovannucci, E.L.; Willett, W.C.; et al. Prospective study of alcohol consumption and risk of coronary disease in men. Lancet 338(8765): , [15] Camargo, C.A., Jr.; Stampfer, M.J.; Glynn, R.J.; et al. Moderate alcohol consumption and risk for angina pectoris or myocardial infarction in U.S. male physicians. Ann Intern Med 126(5): , [16] Camargo, C.A., Jr.; Hennekens, C.H.; Gaziano, J.M.; et al. Prospective study of moderate alcohol consumption and mortality in US male physicians. Arch Intern Med 157(1):79-85, [17] Doll, R.; Peto, R.; Hall, E.; et al. Mortality in relation to consumption of alcohol: 13 years observations on male British doctors. BMJ 309(6959): , [18] Grønbćk, M.; Deis, A.; Sørensen, T.I.A.; et al. Mortality associated with moderate intakes of wine, beer, or spirits. BMJ 310(6988): , [19] Yuan, J.-M.; Ross, R.K.; Gao, Y.-T.; et al. Follow up study of moderate alcohol intake and mortality among middle aged men in Shanghai, China. BMJ 314(7073):18-23, [20] Valmadrid, C.T.; Klein, R.; Moss, S.E.; et al. Alcohol intake and the risk of coronary heart disease mortality in persons with older-onset diabetes mellitus. JAMA 282(3): , [21] Hart, C.L.; Smith, G.D.; Hole, D.J.; et al. Alcohol consumption and mortality from all causes, coronary heart disease, and stroke: Results from a prospective cohort study of Scottish men with 21 years of follow up. BMJ 318: , [22] Fillmore, K.M.; Golding, J.M.; Graves, K.L.; et al. Alcohol consumption and mortality: I. Characteristics of drinking groups. Addiction 93(2): , [23] Berlin, J.A., and Colditz, G.A. A meta-analysis of physical activity in the prevention of coronary heart disease. Am J Epidemiol 132(4): , [24] Barrett, D.H.; Anda, R.F.; Croft, J.B.; et al. The association between alcohol use and health behaviors related to the risk of cardiovascular disease: The South Carolina Cardiovascular Disease Prevention Project. J Stud Alcohol 56(1):9-15, [25] Huijbregts, P.; Feskens, E.; Räsänen, L.; et al. Dietary pattern and 20 year mortality in elderly men in Finland, Italy, and the Netherlands: Longitudinal cohort study. BMJ 315(7099):13-17, [26] Ascherio, A.; Rimm, E.B.; Giovannucci, E.L.; et al. Dietary fat and risk of coronary heart disease in men: Cohort follow up study in the United States. BMJ 313(7049):84-90, [27] Ashley, M.J. Alcohol consumption and ischemic heart disease: The epidemiologic evidence. In: Smart, R.G.; Cappell, H.D.; Glaser, F.B.; et al. Research Advances in Alcohol and Drug Problems. Vol. 8. New York: Plenum Press, pp [28] Ruf, J.-C.; Berger, J.-L.; and Renaud, S. Platelet rebound effect on alcohol withdrawal and wine drinking in rats: Relation to tannins and lipid peroxidation. Arteriosclerosis Thromb Vasc Bio 15(1): , [29] Criqui, M.H., and Ringel, B.L. Does diet or alcohol explain the French paradox? Lancet 344(8939/8940): , [30] Reinke, L.A., and McCay, P.B. Interaction between alcohol and antioxidants. In: Zakhari, S., and Wassef, M., eds. Alcohol and the Cardiovascular System. NIAAA Research Monograph No. 31. NIH Pub. No Washington, DC: U.S. Govt. Print. Off., pp [31] Pellegrini, N.; Pareti, F.I.; Stabile, F.; et al. Effects of moderate consumption of red wine on platelet aggregation and haemostatic variables in healthy volunteers. Eur J Clin Nutr 50(4): , [32] Kannel, 6 / 8

7 W.B., and Ellison, R.C. Alcohol and coronary heart disease: The evidence for a protective effect. Clinica Chimica Acta 246(1-2):59-76, [33] Tjønneland, A.; Grønbæk, M.; Stripp, C.; et al. Wine intake and diet in a random sample of Danish men and women. Am J Clin Nutr 69(1):49-54, [34] Emeson, E.E.; Manaves, V.; Singer, T.; et al. Chronic alcohol feeding inhibits atherogenesis in C57BL/6 hyperlipidemic mice. Amer J Pathol 147(6): , [35] Dreon, D.M., and Krauss, R.M. Alcohol, lipids, and lipoproteins. In: Zakhari, S., and Wassef, M., eds. Alcohol and the Cardiovascular System. NIAAA Research Monograph No. 31. NIH Pub. No Washington, DC: U.S. Govt. Print. Off., pp [36] Aikens, M.L.; Grenett, H.E.; Benza, R.L.; et al. Alcohol-induced upregulation of plasminogen activators and fibrinolytic activity in cultured human endothelial cells. Alcohol Clin Exp Res 22(2): , [37] Dai, J.; Miller, B.A.; and Lin, R.C. Alcohol feeding impedes early arteriosclerosis in low-density lipoprotein receptor knockout mice: Factors in addition to high-density lipoprotein-apolipoprotein A1 are involved. Alcohol Clin Exp Res 21(1):11-18, [38] Booyse, F.M.; Aikens, M.L.; and Grenett, H.E. Endothelial cell fibrinolysis: Transcriptional regulation of fibrinolytic protein gene expression (t-pa, u-pa, and PAI-1) by low alcohol. Alcohol Clin Exp Res 23(6): , [39] Ridker, P.M.; Vaughan, D.E.; Stampfer, M.J.; et al. Association of moderate alcohol consumption and plasma concentration of endogenous tissue-type plasminogen activator. JAMA 272(12): , [40] Hendriks, H.F.J.; Veenstra, J.; Wierik, E.J.M.V.; et al. Effect of moderate dose of alcohol with evening meal on fibrinolytic factors. BMJ 308(6935): , [41] Rubin, R. Effect of ethanol on platelet function. Alcohol Clin Exp Res 23(6): , [42] Miyamae, M.; Diamond, I.; Weiner, M.W.; et al. Regular alcohol consumption mimics cardiac preconditioning by protecting against ischemia-reperfusion injury. Proc Nat Acad Sci 94(7): , [43] McDonough, K.H. Chronic alcohol consumption causes accelerated myocardial preconditioning to ischemia-reperfusion injury. Alcohol Clin Exp Res 21(5): , [44] Guyton, A.C. Human Physiology and Mechanisms of Disease. 5th ed. Philadelphia: Saunders, [45] Thomas, B.A., and Regan, T.J. Interactions between alcohol and cardiovascular medications. Alcohol Health Res World 14(4): , [46] Wannamethee, G.; Whincup, P.H.; Shaper, A.G.; et al. Factors determining case fatality in myocardial infarction: "Who dies in a heart attack?" BMJ 74: , [47] NIAAA. Ninth Special Report to the U.S. Congress on Alcohol and Health. NIH Pub. No Bethesda, MD: the Institute, W badaniach stosuje się różne definicje umiarkowanego picia. Departament Rolnictwa i DepartamentZdrowia i Służb Społecznych USA definiują umiarkowane picie jako co najwyżej 2 drinki dziennie dla mężczyzn i co najwyżej 1 drink dziennie dla kobiet. Standardowy drink to 12 gram czystego alkoholu, co jest odpowiednikiem 360 ml piwa, 150 ml wina lub 45 ml destylowanego spirytusu. 2 Średnia czasu trwania badania liczona jest od daty pierwszego przeprowadzonego wywiadu bez względu na liczbę osób uczestniczących w badaniu lub przedwczesną śmierć. 3 Za osoby zagrożone problemami związanymi z alkoholem uznaje się kobiety w ciąży lub opiekujące się dziećmi, kierowców samochodów lub osoby obsługujące inne potencjalnie niebezpieczne urządzenia, osoby zażywające leki, przy stosowaniu których przeciwskazane jest picie alkoholu, osoby pochodzące z rodzin z problemem alkoholowym oraz trzeźwiejący 7 / 8

8 alkoholicy. 8 / 8