DOCHODZENIE ROSZCZEÑ POWSTA YCH NA SKUTEK WYPADKU PRZY PRACY

Transkrypt

1 Krzysztof Goniewicz, Mariusz Goniewicz Pracownia Ratownictwa Medycznego Uniwersytetu Medycznego w Lublinie DOCHODZENIE ROSZCZEÑ POWSTA YCH NA SKUTEK WYPADKU PRZY PRACY Streszczenie Problem wypadkowoœci przy pracy wystêpowa³ ju w pocz¹tkowej fazie rozwoju cywilizacji i do tej pory jest nieod³¹cznym aspektem stosunku pracownik-pracodawca. Natomiast rekompensata strat zdrowotnych jakich dozna³ pracownik wskutek wypadku w du ej mierze uzale niona by³a nie tyle od warunków pracy co systemu, który funkcjonowa³ w danym pañstwie. Ryzyko wypadku istnieje zawsze, a wypadek mo e zdarzyæ siê w ka dym zak³adzie pracy. Wszystkim wykonywanym czynnoœciom towarzysz¹ ró nego rodzaju zagro enia, których nie mo na ca³kowicie usun¹æ. Wed³ug przepisów Kodeksu pracy pracodawca ponosi odpowiedzialnoœæ m.in. za stan bezpieczeñstwa i higieny pracy w zak³adzie, ycie i zdrowie pracowników, bezpieczn¹ i higieniczn¹ organizacjê warunków i procesu pracy, a w przypadku wyst¹pienia wypadku jest zobowi¹zany ustaliæ jego okolicznoœci i przyczyny. Od wyniku postêpowania zespo³u powypadkowego w du ej mierze zale y rodzaj roszczenia jakie bêdzie przys³ugiwa³o pracownikowi. W pracy przedstawiono zasady dochodzenia roszczeñ powsta³ych na skutek wypadku przy pracy. Scharakteryzowano zadania zespo³u powypadkowego. Szczególny nacisk po³o ono na wyjaœnienie praw przys³uguj¹cych pracownikowi ubiegaj¹cemu siê o odszkodowanie z tytu³u uszczerbku na yciu, zdrowiu lub za utracone lub uszkodzone w wyniku wypadku przy pracy przedmioty bêd¹ce w³asnoœci¹ pracownika. Wprowadzenie Problem wypadkowoœci przy pracy wystêpowa³ ju w pocz¹tkowej fazie rozwoju cywilizacji. Natomiast rekompensata strat zdrowotnych jakich dozna³ pracownik wskutek wypadku w du ej mierze uzale niona by³a nie tyle od warunków pracy co systemu, który funkcjonowa³ w danym pañstwie. Na przestrzeni XIX wieku prawo cywilne (³ac. ius civile) wyodrêbni³o pojêcie odpowiedzialnoœci cywilnej za utratê zdrowia i ycia poszkodowanych w wypadkach przy pracy. Przyk³adem zastosowania tej e odpowiedzialnoœci by³ Kodeks Napoleona czy te wprowadzony w Anglii obowi¹zek zwrotu przez pracodawcê kosztów lecze-

2 126 K. Goniewicz, M. Goniewicz nia osobom okaleczonym przez wypadki przy pracy oraz zapewnienia im renty. Takie rozwi¹zania prawne nie by³y satysfakcjonuj¹ce zarówno dla wiêkszoœci pracowników jak i pracodawców. W mniemaniu pracowników wypadki by³y nieod³¹czn¹ czêœci¹ pracy i jedynym sposobem rekompensaty by³o odpowiednie ubezpieczenie ich nastêpstw. Pracownicy uznawali, e wczeœniej czy póÿniej i tak dojdzie do wypadku, a oni musz¹ otrzymaæ rekompensatê za poniesiony uszczerbek na zdrowiu. Z kolei pracodawcy uznawali ubezpieczenia za œrodek walki z nastêpstwami wypadków, ale jednoczeœnie podejmowali próby walki z przyczynami wypadków. Potrzeba wzmo onego nadzoru nad warunkami pracy oraz obowi¹zek wyp³at odszkodowañ ofiarom wypadków przy pracy, spowodowa³y koniecznoœæ poszukiwania nowych form organizacyjnych i prawnych, których celem mia³o byæ przeciwdzia³anie skutkom wypadków zarówno od strony przyczyn technicznych, jak równie od strony odpowiedzialnoœci prawnej za te wypadki przede wszystkim odszkodowawczej (finansowej). Pocz¹tkowo dzia³ania te by³y realizowane na dwóch oddzielnych p³aszczyznach. Pierwsz¹ tworzy³y towarzystwa ubezpieczeniowe, które asekurowa³y przedsiêbiorstwa od odpowiedzialnoœci cywilnej zwi¹zanej z wypadkami przy pracy. Natomiast drug¹ stanowi³y ró nego rodzaju organizacje i stowarzyszenia, których zadaniem by³o przeciwdzia³anie wypadkom przy pracy poprzez sta³y nadzór nad warunkami pracy i urz¹dzeniami technicznymi. PóŸniej pojawi³y siê rozwi¹zania, które stara³y siê po³¹czyæ interesy pracowników i pracodawców w zakresie wypadkowoœci przy pracy. Jednym z pierwszych aktów prawnych dotycz¹cych tych problemów by³a austriacka ustawa z dnia 28 grudnia 1887 roku o ubezpieczeniu robotników od wypadków. Gwarantowa³a ona miedzy innymi inwalidzk¹ rentê wypadkow¹ na czas niezdolnoœci do zarobkowania oraz obligowa³a pracowników do przestrzegania zasad bezpieczeñstwa w pracy. Zasady dochodzenia roszczeñ powsta³ych na skutek wypadku przy pracy Wed³ug danych Europejskiej Agencji Bezpieczeñstwa i Zdrowia w Pracy (European Survey of Enterprises on New and Emerging Risks ESENER) co trzy i pó³ minuty na skutek przyczyn zwi¹zanych z prac¹ umiera ktoœ z mieszkañców Unii Europejskiej (UE). Oznacza to prawie 167 tysiêcy zgonów rocznie spowodowanych wypadkami przy pracy (7500 zgonów) lub chorobami zawodowymi ( zgonów). Wed³ug ESENER co cztery i pó³ sekundy jakiœ pracownik w UE ulega wypadkowi powoduj¹cemu koniecznoœæ pozostawania przez niego w domu przez co najmniej trzy dni robocze. Liczba wypadków przy pracy,

3 Dochodzenie roszczeñ powsta³ych na skutek wypadku przy pracy 127 których skutkiem s¹ trzydniowe lub d³u sze nieobecnoœci w pracy, jest ogromna wynosi ponad 7 mln rocznie (ESENER, 2010). Obecnie ka dego roku w Polsce dochodzi do kilkudziesiêciu tysiêcy wypadków przy pracy. W 2008 roku osoby uczestniczy³y w wypadkach. W roku 2009 liczba poszkodowanych w wypadkach wynios³a osoby. W okresie od stycznia do wrzeœnia 2010 roku zanotowano ogó³em wypadki przy pracy. Z tej liczby stanowi³y wypadki lekkie, 432 wypadki ciê kie i 313 wypadki œmiertelne. Najwiêcej wypadków, bo a zanotowano w przetwórstwie przemys³owym. Najczêstsz¹ przyczyn¹ wypadków by³o nieprawid³owe zachowanie siê pracownika, niew³aœciwy stan czynnika materialnego (w tym wady konstrukcyjne, niew³aœciwa eksploatacja, wady materia³owe) oraz niew³aœciwa organizacja pracy (GUS, 2010). Ryzyko wypadku istnieje zawsze i mo e zdarzyæ siê w ka dym zak³adzie pracy. Ka dej wykonywanej czynnoœci towarzysz¹ ró nego rodzaju zagro enia, których nie mo na ca³kowicie usun¹æ. Natomiast poprzez edukacjê pracowników i przestrzeganie procedur charakterystycznych dla danego stanowiska pracy mo na zdecydowanie zmniejszyæ ich wystêpowanie, rozmiary oraz skutki. Wed³ug przepisów Kodeksu pracy, to pracodawca ponosi odpowiedzialnoœæ za stan bezpieczeñstwa i higieny pracy w zak³adzie. Jest to podstawowa zasada prawa pracy, która wi¹ e siê z obowi¹zkiem pañstwa wobec obywateli w zakresie ochrony zdrowia i ycia, realizowanego przez pañstwo w formie ustawowych regulacji w zakresie bezpieczeñstwa pracy, a wynikaj¹cych z Kodeksu pracy. Zgodnie z przepisami art. 207 Kodeksu pracy, pracodawca ponosi odpowiedzialnoœæ m.in. za: stan bezpieczeñstwa i higieny pracy w zak³adzie, ycie i zdrowie pracowników, bezpieczn¹ i higieniczn¹ organizacjê warunków i procesu pracy (Dz.U z póÿn. zm). Odpowiedzialnoœæ ta równie wi¹ e siê ze szkodami, jakie mog¹ byæ wyrz¹dzone pracownikom w nim zatrudnionym z tytu³u prowadzonej dzia³alnoœci. Nale y pamiêtaæ, e odpowiedzialnoœæ cywilnoprawna pracodawcy ma charakter uzupe³niaj¹cy. Obecny stan prawny uzasadnia ustalenie, e œwiadczenia wynikaj¹ce z ustawy o ubezpieczeniu spo³ecznym z tytu³u wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tzw. ustawa wypadkowa) nie rekompensuj¹ w ca³oœci poniesionych przez poszkodowanego pracownika strat na osobie (Dz.U ). Tego typu roszczenia s¹ rozpatrywane przez s¹dy pracy, gdy s¹ to roszczenia zwi¹zane ze stosunkiem pracy. Pracodawca mo e ponieœæ nie tylko odpowiedzialnoœæ cywilnoprawn¹ za stan zdrowia i ycia poszkodowanego pracownika, ale równie za utracone lub uszkodzone w wyniku wypadku przy pracy przedmioty bêd¹ce w³asnoœci¹ pracownika. W tym przypadku wysokoœæ odszkodowania musi byæ adekwatna do poniesionej szkody. Nale y zauwa yæ, e nie ma mo liwoœci eby pracownik dowolnie kszta³towa³ wysokoœæ roszczenia. Z praktyki rozpatrywania takich roszczeñ wynika, e kszta³tuje siê ono w granicach odtworzenia utraconych lub uszkodzo-

4 128 K. Goniewicz, M. Goniewicz nych przedmiotów, czyli cen zakupu nowych przedmiotów na dzieñ zdarzenia, jednak po odliczeniu amortyzacji. Pracodawca nie uniknie odpowiedzialnoœci cywilnoprawnej w sytuacji gdy poszkodowany w wypadku przy pracy pracownik uzna, e uzyskane œwiadczenie wynikaj¹ce z tzw. ustawy wypadkowej nie wyczerpuj¹ w ca³oœci jego roszczeñ. Zgodnie z artyku³em 214 Kodeksu pracy pracodawca ma obowi¹zek dostarczenia pracownikom bezpiecznych narzêdzi pracy oraz zapewniæ pomieszczenia pracy w budynkach spe³niaj¹cych wymagania nie tylko przewidziane prawem budowlanym, ale przede wszystkim przepisami bezpieczeñstwa i higieny pracy. Zgodnie z powy szym artyku³em pracodawca jest obowi¹zany utrzymywaæ obiekty budowlane i znajduj¹ce siê w nich pomieszczenia pracy, a tak e tereny i urz¹dzenia z nimi zwi¹zane w stanie zapewniaj¹cym bezpieczne i higieniczne warunki pracy (Dz.U z póÿn. zm.). Nale y w tym przypadku pamiêtaæ, e wadliwoœæ tych pomieszczeñ lub obiektów spowodowana przez projektantów b¹dÿ ich konstruktorów czy wykonawców nie zwalnia korzystaj¹cego z nich pracodawcy z odpowiedzialnoœci za nale yty stan bezpieczeñstwa i higieny pracy w zak³adzie. Wa ne jest tak e to, e obowi¹zek pracodawcy zapewnienia pracownikom bezpiecznych warunków pracy ma charakter bezwzglêdny, a jego realizacja nie jest uzale niona od mo liwoœci finansowych czy organizacyjnych pracodawcy. W zwi¹zku z tym pracodawca niewype³niaj¹cy obowi¹zków w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy musi liczyæ siê z mo liwoœci¹ ponoszenia kosztów zwi¹zanych z odszkodowaniami z tytu³u wypadku przy pracy pracownika jak równie za przedmioty utracone lub uszkodzone, a bêd¹ce w³asnoœci¹ pracownika. Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy w przypadku wyst¹pienia wypadku pracodawca jest zobowi¹zany ustaliæ jego okolicznoœci i przyczyny. Odpowiedzialnoœæ za tê procedurê ponosi powo³any przez pracodawcê zespó³ powypadkowy. Zadaniem zespo³u jest rzetelny i obiektywny proces maj¹cy na celu ustalenie okolicznoœci i przyczyn wypadku. Jest to bardzo istotna procedura gdy wi¹ e siê z ni¹ odpowiedzialnoœæ pracodawcy, pracownika ale tak e osób kieruj¹cych pracownikami oraz s³u b dozoru technicznego. Od wyniku postêpowania zale y równie rodzaj roszczenia. W przypadku ubezpieczeñ spo³ecznych, a do takich s¹ zaliczane ubezpieczenie na okolicznoœæ zaistnienia wypadku przy pracy, nie ma mo liwoœci zastosowania podzia³u uzasadnionego w ubezpieczeniach gospodarczych zdarzeñ losowych wed³ug kryterium rodzaju przyczyny. Istotne s¹ natomiast skutki wypadków oraz ich okolicznoœci. St¹d m.in. bardzo istotna rola zespo³u powypadkowego. Ustalenia dotycz¹ce wypadku przy pracy dokonywane s¹ w oparciu o informacje uzyskane od poszkodowanego, zeznania obecnych przy wypadku œwiadków, oglêdziny miejsca wypadku, stan techniczny maszyn i urz¹dzeñ, zbadanie warunków wykonywania pracy i innych okolicznoœci, które mog³y mieæ wp³yw na powstanie wypadku, opiniê lekarza oraz innych specjali-

5 Dochodzenie roszczeñ powsta³ych na skutek wypadku przy pracy 129 stów. Wyniki pracy zespo³u powypadkowego maj¹ du e znaczenie w przypadku dochodzenia przez poszkodowanego pracownika swych roszczeñ od pracodawcy. Przy ustalaniu przyczyny wypadku le ¹cej po stronie pracodawcy nie s¹ one jednak wystarczaj¹ce. Pracownik, wystêpuj¹c przeciwko pracodawcy z roszczeniem odszkodowawczym z powodu szkody doznanej wskutek niezapewnienia bezpiecznych warunków pracy, nie mo e w postêpowaniu s¹dowym powo³aæ siê jedynie na fakt zaistnienia wypadku przy pracy, który stwierdzony zosta³ protoko³em powypadkowym. Pracownik w takim przypadku musi wykazaæ ci¹ ¹c¹ na pracodawcy odpowiedzialnoœæ z tytu³u czynu niedozwolonego, poniesion¹ szkodê oraz zwi¹zek przyczynowy pomiêdzy zdarzeniem bêd¹cym wypadkiem przy pracy a powstaniem szkody. Taki stan rzeczy wynika z faktu, e to na pracowniku spoczywa w tym zakresie ciê ar dowodu Artyku³ 41 Kodeksu cywilnego okreœla winê jako podstawow¹ zasadê odpowiedzialnoœci deliktowej (Dz.U z póÿn. zm.). Tak wiêc w tym przypadku, inaczej ni przy ustalaniu prawa do œwiadczenia na podstawie tzw. ustawy wypadkowej, odpowiedzialnoœæ na zasadzie ryzyka podmiotu zatrudniaj¹cego jest wy³¹czona. W zwi¹zku z tym win¹ pracodawcy bêdzie przede wszystkim niedope³nienie b¹dÿ wrêcz zaniedbanie obowi¹zków zwi¹zanych z zapewnieniem pracownikowi bezpiecznych i higienicznych warunków pracy wynikaj¹cych z przepisów kodeksu pracy oraz innych wydanych na jego podstawie. Istotne jest przy tym, e pracodawca odpowiada nie tylko za naruszenie przepisów BHP, ale tak e za z³amanie ogólnych zasad BHP, wynikaj¹cych z doœwiadczenia yciowego czy regu³ bezpiecznego wykonywania okreœlonego rodzaju pracy. Pracodawca odpowiada tak e za naruszenie zasad wspó³ ycia spo³ecznego (Chmielewski, 2010). Równie, stosownie do uchwa³y siedmiu sêdziów S¹du Najwy szego pracownik, który dozna³ uszczerbku na zdrowiu wskutek spowodowanej warunkami pracy choroby, niebêd¹cej chorob¹ zawodow¹, mo e z mocy artyku³u 300 Kodeksu pracy dochodziæ od zak³adu pracy roszczeñ odszkodowawczych na podstawie przepisów prawa cywilnego w granicach przewidzianych w ustawie z 12 czerwca 1975 roku o œwiadczeniach z tytu³u wypadków przy pracy i chorób zawodowych (OSNCP 1988, Nr 9, poz. 109). W zakresie wypadków przy pracy i chorób zawodowych kompensata szkód na osobie pracownika zosta³a przejêta przez system ubezpieczenia wypadkowego. Odpowiedzialnoœæ odszkodowawcza na³o ona przez ustawodawcê na Zak³ad Ubezpieczeñ Spo³ecznych nie wy³¹cza jednak mo liwoœci dochodzenia dalej id¹cych roszczeñ od samego pracodawcy, który w sposób zawiniony przyczyni³ siê do powstania wypadku przy pracy (Dz.U z póÿn. zm.). W myœl obowi¹zuj¹cych przepisów, pracodawca nie ponosi odpowiedzialnoœci za wypadek przy pracy i za wypadek zrównany z wypadkiem przy pracy na zasadzie ryzyka zbli onego do absolutnego w sytuacji gdy wy³¹czn¹ przyczyn¹ wypadku przy pracy by³o naruszenie przez pracownika przepisów dotycz¹cych

6 130 K. Goniewicz, M. Goniewicz ochrony ycia i zdrowia, spowodowane umyœlnie lub wskutek ra ¹cego niedbalstwa, gdy pracownik bêd¹c w stanie nietrzeÿwoœci przyczyni³ siê w znacznym stopniu do wypadku przy pracy lub by³ jego sprawc¹. Wina poszkodowanego stanowi wiêc okolicznoœæ wy³¹czaj¹c¹ odpowiedzialnoœæ pracodawcy, gdy ma postaæ winy kwalifikowanej, czyli dzia³ania umyœlnego lub dopuszczenia siê ra ¹cego niedbalstwa. Tego typu okolicznoœci musz¹ byæ udowodnione przez pracodawcê, co jest niezmiernie trudne (Dz.U z póÿn. zm.). W przypadku gdy pracodawca chce siê uwolniæ od odpowiedzialnoœci mo e bezspornie udowodniæ, e przyczyn¹ wypadku przy pracy by³a si³a wy sza oraz gdy wystêpuje wy³¹czna wina osoby trzeciej, za któr¹ nie ponosi odpowiedzialnoœci (Dz.U z póÿn. zm.). Istotnym elementem wypadkowoœci przy pracy by³o utworzenie instytucji ubezpieczenia odpowiedzialnoœci cywilnej pracodawcy za wypadki przy pracy. Pracodawca posiadaj¹cy takie ubezpieczenie nie jest zobligowany do wyp³aty odszkodowania osobiœcie. Wyp³at¹ odszkodowañ zajmuje siê ubezpieczyciel. Zak³ady ubezpieczeñ odwlekaj¹c wyp³atê odszkodowania nieraz chc¹, by poszkodowani zg³aszali siê po nie dopiero po zakoñczeniu leczenia, uprawomocnieniu siê wyroku skazuj¹cego sprawcê lub dostarczenia ca³oœci dokumentacji zwi¹zanej z wypadkiem. Wydaje siê to nie do koñca zgodne z przepisami, jako e zgodnie z art Kodeksu cywilnego na ¹danie poszkodowanego zobowi¹zany do naprawienia szkody powinien wy³o yæ z góry sumê potrzebn¹ na koszty leczenia, a je eli poszkodowany sta³ siê inwalid¹, tak e sumê potrzebn¹ na koszty przygotowania do innego zawodu (Dz.U z póÿn. zm.). Czekaj¹c na wyrok w sprawie karnej, zak³ady ubezpieczeñ najczêœciej staraj¹ siê jak najd³u ej oddaliæ termin wyp³aty. Jeœli wina sprawcy nie budzi w¹tpliwoœci, nie ma powodu przypuszczaæ, e nie zostanie on ukarany. Taka naganna praktyka zosta³a skrytykowana w orzecznictwie S¹du Najwy szego oraz s¹dów apelacyjnych: aden przepis prawa z zakresu ubezpieczeñ nie uto samia kwestii wyjaœnienia okolicznoœci koniecznych do ustalenia wysokoœci szkody z koniecznoœci¹ wyczekiwania na opiniê bieg³ego i wyrok s¹dowy. Nic nie stoi na przeszkodzie, by wyjaœnienie powy szych okolicznoœci nast¹pi³o w drodze tzw. likwidacji szkody przeprowadzonej przez organy zak³adu ubezpieczeñ (SA, sygn. I ACa 375/99). Warto zatem wystêpowaæ z roszczeniami jak najwczeœniej, a w razie gdy zakres szkody nie zosta³ do koñca okreœlony, mo na wyst¹piæ z ¹daniem zaliczki a konto odszkodowania. Wyp³ata odszkodowania mo e odbywaæ siê etapami. Gdy ubezpieczyciele zwlekaj¹ z wyp³at¹ odszkodowania mo na domagaæ siê od nich odsetek z tytu³u zw³oki. Jeœli czyn sprawcy wypadku zakwalifikowany zosta³ jako przestêpstwo, to odszkodowania zgodnie z art Kodeksu cywilnego mo na dochodziæ w ci¹gu 10 lat od chwili wypadku, a gdy zosta³ zakwalifikowany jako wykroczenie to w ci¹gu 3 lat od wypadku (Dz.U z póÿn. zm). Natomiast zgodnie

7 Dochodzenie roszczeñ powsta³ych na skutek wypadku przy pracy 131 z art Kodeksu cywilnego w chwili wniesienia powództwa cywilnego przeciwko ubezpieczycielowi termin przedawnienia ulega przerwaniu. Zgodnie z art Kodeksu cywilnego dochodziæ roszczeñ mog¹ bezpoœrednio pokrzywdzeni wskutek wypadku lub osoby najbli sze ofierze œmiertelnej. Bezpoœrednio pokrzywdzony ma zw³aszcza prawo domagaæ siê zadoœæuczynienia. To œwiadczenie zarówno za doznan¹ krzywdê fizyczn¹ jak i psychiczn¹. Trudno jednoznacznie okreœliæ tak¹ szkodê, ale trzeba w takim wypadku wzi¹æ pod uwagê kilka czynników odpowiedzialnych za zró nicowanie sum zadoœæuczynienia takich jak: wiek, szanse powodzenia w przysz³oœci, mo liwoœæ za³o enia rodziny czy p³eæ. Kwoty zas¹dzane w procesach przeciw zak³adom ubezpieczeñ to nieraz sumy rzêdu nawet kilkuset tysiêcy z³otych (Dz.U z póÿn. zm.). Kodeks cywilny w art okreœla równie mo liwoœci odszkodowania z tytu³u wszelkich poniesionych kosztów oraz z racji doznanych szkód. Istnieje równie mo liwoœæ dochodzenia roszczeñ w przypadku utraconych dochodów. Zgodnie z art Kodeksu cywilnego Je eli poszkodowany utraci³ ca³kowicie lub czêœciowo zdolnoœæ do pracy zarobkowej albo je eli zwiêkszy³y siê jego potrzeby lub zmniejszy³y widoki powodzenia na przysz³oœæ, mo e on ¹daæ od zobowi¹zanego naprawienia szkody odpowiedniej renty (Dz.U z póÿn. zm.). W przypadku œmierci, cz³onkowie rodziny s¹ uprawnieni, by domagaæ siê zwrotu kosztów leczenia i pogrzebu. Istnieje tak e mo liwoœæ otrzymania renty obligatoryjnej stosownej do potrzeb poszkodowanego i mo liwoœci finansowych zmar³ego jeœli ci¹ y³ na nim obowi¹zek alimentacyjny wobec uprawnionego lub w sytuacji gdy zmar³y stale dostarcza³ œrodków utrzymania renty fakultatywnej. Zgodnie z art. 445 Kodeksu cywilnego rodzina ma równie prawo stosownego odszkodowania, je eli na skutek œmierci osoby bliskiej nast¹pi³o znaczne pogorszenie sytuacji yciowej uprawnionego. Roszczenia powinny byæ zg³oszone do firmy ubezpieczeniowej na piœmie. Nale y te domagaæ siê pisemnego ustosunkowania siê do zg³oszonych ¹dañ (Dz.U z póÿn. zm.). Wnosz¹cy roszczenia ma obowi¹zek udowodnienia faktu, z którego wywodzi on skutki prawne. W zwi¹zku z tym od momentu wypadku nale y gromadziæ wszelk¹ przydatn¹ dokumentacjê, na przyk³ad zaœwiadczenia lekarskie, historie chorób, wyniki badañ laboratoryjnych i diagnostycznych, rachunki i faktury za leki czy pogrzeb. Brak dokumentacji nie przekreœla mo liwoœci roszczenia, dlatego e na podstawie dokumentacji medycznej, zw³aszcza historii choroby, w której lekarz okreœla jakie leki zosta³y podane pacjentowi, mo na odtworzyæ te dane. Nale y wtedy sporz¹dziæ szczegó³owe oœwiadczenie na temat poniesionych kosztów. Mo na w nim umieœciæ tak e dane o wydatkach, na które nie ma dowodów. S¹ to przede wszystkim informacje o wydatkach zwi¹zanych z dojazdami rodziny do poszkodowanego przebywaj¹cego w szpitalu, przewozami

8 132 K. Goniewicz, M. Goniewicz poszkodowanego na konsultacje lekarskie. W przypadku pogrzebu kosztem jest te zap³ata za pos³ugê duchownego. Domagaj¹c siê renty wyrównawczej trzeba udowodniæ ubezpieczycielowi, jakie s¹ mo liwoœci zarobkowe osoby poszkodowanej. Nale y przedstawiæ nie tylko wysokoœæ dochodów osi¹ganych w chwili wypadku, ale tak e udowodniæ awans zawodowy pracownika (zmiana stanowiska pracy, podwy ka itp.), który w przysz³oœci wp³ywa³by na wysokoœæ wynagrodzenia. Renta to œwiadczenie zmienne, podobnie jak zmianie ulega³oby wynagrodzenie poszkodowanego, tak te powinna zmieniaæ siê wysokoœæ renty. Podsumowanie Problem wypadkowoœci przy pracy wystêpowa³ ju w pocz¹tkowej fazie rozwoju cywilizacji i do tej pory jest nieod³¹cznym aspektem stosunku pracownik-pracodawca. Wszystkim wykonywanym czynnoœciom towarzysz¹ ró nego rodzaju zagro enia, których nie mo na ca³kowicie usun¹æ. Ryzyko wypadku istnieje zawsze, a wypadek mo e zdarzyæ siê w ka dym zak³adzie pracy. Wa ne jest, aby zarówno ka dy pracownik jak i pracodawca zdawa³ sobie sprawê z praw jakie mu przys³uguj¹ w sytuacji wypadku przy pracy. Pozytywna aktywnoœæ pracowników, a tak e ró nych podmiotów prawnych (np. Pañstwowej Inspekcji Pracy, Zwi¹zków Zawodowych, Rzecznika Ubezpieczonych) w zakresie dzia³alnoœci ukierunkowanej na ³amanie praw pracowniczych przyczynia siê z roku na rok na wzrost œwiadomoœci pracowniczej w zakresie przys³uguj¹cych im praw. Mo liwoœæ dochodzenia odszkodowania z tytu³u uszczerbku na yciu i zdrowiu powsta³ego w nastêpstwie wypadku przy pracy to podstawowe prawo ka dego pracownika. Poszkodowany pracownik w wypadku przy pracy ma mo liwoœæ dochodzenia roszczeñ z tym zwi¹zanych na podstawie tzw. ustawy wypadkowej. Natomiast w sytuacji gdy szkoda nie zosta³a uwzglêdniona pracownik mo e za ¹daæ od pracodawcy odszkodowania, odwo³uj¹c siê do Kodeksu cywilnego. Pracownik ma prawo domagaæ siê zadoœæuczynienia za doznan¹ krzywdê moraln¹ i cierpienia fizyczne, ¹daæ zwrotu kosztów leczenia oraz utraconych dochodów. Pracodawcy nie powinni koncentrowaæ siê tylko na wykupywaniu polis ubezpieczeniowych, ale przede wszystkim powinni zadbaæ o wypracowanie takich rozwi¹zañ, które ograniczy³yby mo liwoœci wypadków przy pracy. Natomiast pracownicy powinni wykonywaæ swoje zadania w sposób nale yty i zgodny z obowi¹zuj¹cymi standardami oraz przepisami prawa. Poprzez edukacjê pracowników i przestrzeganie procedur charakterystycznych dla danego stanowiska pracy mo na zdecydowanie zmniejszyæ wystêpowanie, rozmiary oraz skutki wypadków przy pracy.

9 Dochodzenie roszczeñ powsta³ych na skutek wypadku przy pracy 133 Bibliografia Chmielewski J., Wypadek przy pracy a rekompensata, Praca i Zdrowie 3/2010. European Survey of Enterprises on New and Emerging Risks (ESENER) Managing safety and health at work Luxembourg: Publications Office of the European Union, GUS, Wypadki przy pracy w 2009 roku, GUS Warszawa Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U z póÿn. zm.). Ustawa z dnia 30 paÿdziernika 2002 r. o ubezpieczeniu spo³ecznym z tytu³u wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. Nr 199, poz oraz z 2004 r. Nr 210, poz. 2135). Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U z póÿn. zm.). Uchwa³a 7 Sêdziów SN z 4 grudnia 1987 r. sygn. akt III PZP 85/86, publ. (OSNCP 1988, Nr 9, poz. 109). Wyrok SA w Poznaniu z dnia 9 wrzeœnia 1999 r.. sygn. I ACa 375/99.

10