Metodyka badań naukowych w nowej podstawie programowej

Transkrypt

1 Metodyka badań naukowych w nowej podstawie programowej

2 W podstawie programowej eksponowane są następujące cele ogólne: 1. Zaciekawienie światem przyrody Uczeń stawia pytania na temat zjawisk przyrody Prezentuje postawę badawczą w poznawaniu prawidłowości świata przyrody, przez poszukiwanie odpowiedzi na pytania: dlaczego? jak jest? co się stanie, gdy?

3 W podstawie programowej eksponowane są następujące cele ogólne: 2. Stawianie hipotez na temat zjawisk procesów zachodzących w przyrodzie i ich weryfikacja uczeń przewiduje przebieg niektórych zjawisk i procesów przyrodniczych, wyjaśnia proste zależności między zjawiskami; przeprowadza obserwacje i doświadczenia według instrukcji, rejestruje ich wyniki w różnej formie oraz je objaśnia, używając prawidłowej terminologii.

4 W podstawie programowej eksponowane są następujące cele ogólne: 3. Praktyczne wykorzystanie wiedzy przyrodniczej: uczeń orientuje się w otaczającym go terenie i przestrzeni przyrodniczej i kulturowej; rozpoznaje sytuacje zagrażające zdrowiu i życiu oraz podejmuje działania zwiększające bezpieczeństwo własne i innych; świadomie działa na rzecz ochrony własnego zdrowia.

5 W podstawie programowej eksponowane są następujące cele ogólne: 4. Poszanowanie przyrody Uczeń zachowuje się w środowisku zgodnie z obowiązującymi zasadami; działa na rzecz ochrony przyrody i dorobku kulturowego społeczności.

6 W podstawie programowej eksponowane są następujące cele ogólne: 5. Obserwacje, pomiary i doświadczenia Uczeń korzysta z różnych źródeł informacji (własnych obserwacji, badań, doświadczeń, tekstów, map, tabel, z fotografii, filmów) wykonuje pomiary i korzysta z instrukcji (słownej, tekstowej i graficznej); dokumentuje i prezentuje wyniki obserwacji i doświadczeń; stosuje technologie informacyjno-komunikacyjne.

7 Ważne zapisy w podstawie programowej 1. Głównymi obszarami aktywności ucznia w ramach przedmiotu powinny być: obserwowanie i mierzenie; doświadczanie; eksperymentowanie; dokumentowanie i prezentowanie; stawianie pytań i poszukiwanie odpowiedzi.

8 Ważne zapisy w podstawie programowej 2. Przydział treści nauczania dla poszczególnych klas najlepiej rozpocząć od tego, co jest dziecku najbliżej i najlepiej znane, czyli od najbliższej okolicy, a następnie poszerzyć je o treści dotyczące Polski i świata.

9 Ważne zapisy w podstawie programowej 3. Szkoła powinna zapewnić warunki do: bezpiecznego prowadzenia zajęć badawczych i terenowych, obserwacji i doświadczeń. Część obserwacji i doświadczeń powinna mieć charakter ciągły lub okresowy w powiązaniu np. ze zmianami pór roku lub stanów pogody.

10 Ważne zapisy w podstawie programowej 4. Podczas prowadzenia zajęć proponuje się wykorzystywanie: przedmiotów codziennego użytku substancji stosowanych w gospodarstwie domowym.

11 Komentarze do Podstawy programowej: Wskazane jest uwzględnienie w organizacji pracy szkoły połączenie w tygodniowym planie zajęć 2 godzin lekcyjnych przeznaczonych dla przedmiotu w celu właściwego prowadzenia zajęć w terenie, obserwacji i eksperymentów.

12 Cele ogólne można osiągać przez stosowanie różnych procedur: Formułowanie hipotez oraz analizowanie i interpretowanie wyników doświadczeń. Prowadzenie obserwacji przyrodniczych. Korzystanie z literatury, dokonywanie pomiarów i obliczeń. Samodzielne zapisywanie uogólnionych informacji w postaci schematów, grafów i rycin. Prowadzenie dyskusji na zadany temat. Organizowanie oceny i kontroli uzyskanych wyników.

13 Propozycje doświadczeń Komentarze do Podstawy programowej przykład zapisu Dział I. Ja i moje otoczenie 1. Wymagania życiowe rośliny np. doniczkowej Dział III. Obserwacje, doświadczenia przyrodnicze i modelowanie 2. Badanie czynników wpływających na szybkość parowania 3. Badanie zjawiska skraplania pary wodnej na zimnej powierzchni 4. Badanie zjawiska topnienia i krzepnięcia 5. Badanie zjawiska dyfuzji w gazach i cieczach oraz wpływu temperatury na dyfuzję w cieczach 6. Modelowanie struktury ciała stałego i cieczy 7. Doświadczalne wykazanie rozszerzalności cieplnej gazów i cieczy 8. Doświadczalne wykazanie istnienia powietrza 9. Doświadczalne wykazanie istnienia ciśnienia atmosferycznego

14 Stosowane metody 1. Badawcze: eksperyment naturalny eksperyment laboratoryjny modelowanie pomiar i obliczenia statystyczne 2. Obserwacyjne: obserwacje ekosystemów oraz organizmów pokaz doświadczeń obserwacja zastępczych środków dydaktycznych

15 Metody te zapewniają uczenie się poprzez: 1) 2) 3) 4) 5) Poszukiwanie i formułowanie problemów Ustalanie hipotez Weryfikowanie Ocenianie Wnioskowanie

16 Stosowane metody 3. Słowne: wykład dyskusja debata seminarium metoda projektów gry dydaktyczne metoda portfolio

17 Metody te zapewniają uczenie się poprzez: zaangażowanie w sytuację komunikatywną; otwarcie się na dyskusję z innymi; gotowość do słuchania i wyrażania własnych opinii

18 Każda metoda nauczania ma zalety i wady. Metody nauczania należy zmieniać i dobierać stosownie do warunków oraz sytuacji dydaktycznych, rozwoju umysłowego i zainteresowań uczniów.

19 Biologia to nauka oparta na doświadczeniach i obserwacjach. Z tego też powodu, wśród ogólnych celów kształcenia nowej podstawy programowej, zarówno na etapie II, III, jak i na etapie IV, znalazły się wymagania dotyczące znajomości metodyki badań biologicznych.

20 Doświadczenia na lekcjach przyrody Etap 1 - wprowadzenie pojęć, utrwalanie je na różnych przykładach

21 Etap 1 Nauczyciel wyjaśnia uczniom następujące pojęcia: Cel badań 1. Po co podejmujemy badania? Jakie zastosowania mogą znaleźć uzyskane w nich wyniki? Cel badań powinien być: jasny konkretny rzetelny Problem badawczy Hipoteza badawcza Procedura badawcza

22 Doświadczenia na lekcjach przyrody Etap 2 - przeprowadzenie doświadczenia Etap 3 - omówienie i opracowanie wyników, wnioskowanie

23 Ćwiczenie praktyczne - przykład Wychodząc w pośpiechu do szkoły szukasz kluczy, które nie leżą na swoim miejscu. Klucze mogą być w kieszeni kurtki, w szufladzie komody, lub też mogły zostać zabrane przez młodszego brata. W jaki sposób ustalisz gdzie są klucze? Sformułuj problem badawczy, postaw hipotezę, zaproponuj sposoby jej sprawdzenia.

24 Procedura badawcza: Obserwacje i wyniki muszą być rzetelne i dokładne.

25 Doświadczenie na lekcjach przyrody Najprostszą formą doświadczenia jest pokaz przeprowadzony przez nauczyciela lub przez uczniów. Jeśli doświadczenie pokazowe mają wykonać uczniowie, należy wcześniej przygotować im instrukcję, szczegółowo opisującą kolejność wykonywanych czynności. Możliwie najprecyzyjniej należy również organizować samodzielną pracę uczniów w grupach: każdy uczeń powinien mieć jasno określone zadania. Uwaga wszystkich uczniów musi być skierowana na przebieg doświadczenia wszyscy muszą mieć przydzielone zadania.

26 Lekcja z doświadczeniem powinna być podzielona na następujące części: 1. Wprowadzenie ogólne wiadomości znane z poprzednich lat nauki. 2. Postawienie problemu badawczego do rozwiązania. 3. Przedstawienie hipotezy do sprawdzenia. 4. Zaplanowanie doświadczenia. 5. Wykonanie doświadczenia. 6. Opracowanie uzyskanych wyników. 7. Omówienie szczegółowe wyników doświadczenia. 8. Sprawdzenie zrozumienia przekazanych wiadomości.

27 Przykład problemu badawczego do rozwiązania 1. Zbadanie, w których produktach spożywczych znajduje się tłuszcz? Czy tłuszcz występuje w ziemniakach? Czy tłuszcz występuje w nasionach słonecznika?

28 Przedstawienie hipotezy do sprawdzenia: Tłuszcz występuje w ziemniakach. Tłuszcz występuje w nasionach słonecznika.

29 Zaplanowanie doświadczenia. Jak sprawdzisz, w których produktach znajduje się tłuszcz? Próby kontrolne Próby badane

30 Wykonanie doświadczenia i opracowanie wyników KARTA PRACY UCZNIA

31 Biologia to nauka oparta na doświadczeniach i obserwacjach. Natomiast na końcu wymagań szczegółowych każdego z etapów kształcenia zamieszony został zestaw zalecanych do wykonania doświadczeń i obserwacji. Lista ta jest zestawem minimum, obejmującym najprostsze, najtańsze i najbardziej reprezentatywne ćwiczenia dla danych treści. Można je przeprowadzić przy minimalnym nakładzie środków i z wykorzystaniem podstawowego sprzętu laboratoryjnego.

32 Na zakończenie etapu III jest to zaledwie: 5 doświadczeń: 1. Wykazujące, że podczas fermentacji drożdże wydzielają dwutlenek węgla. 2. Sprawdzające wpływ wybranego czynnika na proces kiełkowania nasion. 3. Wykazujące rolę składników chemicznych kości. 4. Sprawdzające gęstość rozmieszczenia receptorów w skórze różnych części ciała. 5. Sprawdzające obecność skrobi w produktach spożywczych.

33 Na zakończenie etapu III jest to zaledwie: 5 obserwacji: 1. Mikroskopowych preparatów trwałych (np. tkanki zwierzęce, organizmy jednokomórkowe), świeżych (np. skórka liścia spichrzowego cebuli, miąższ pomidora, liść moczarki kanadyjskiej, glony, pierwotniaki). 2. Zmian tętna i ciśnienia krwi podczas spoczynku i wysiłku fizycznego. 3. Wykazujących obecność plamki ślepej na siatkówce oka. 4. W terenie przedstawicieli pospolitych gatunków roślin i zwierząt. 5. W terenie liczebności, rozmieszczenia i zagęszczenia wybranego gatunku rośliny zielnej.

34 Na zakończenie IV etapu (zakres rozszerzony) są to tylko: 4 doświadczenia: 1. Wykrywania cukrów prostych, białek i tłuszczów prostych w produktach spożywczych. 2. Pokazujące aktywność wybranego enzymu (np. katalazy z bulwy ziemniaka, proteinazy z soku kiwi lub ananasa). 3. Badające wpływ wybranego czynnika (np. światła, temperatury) na intensywność fotosyntezy (np. mierzoną wydzielaniem tlenu); 4. Pokazujące wybraną reakcję tropiczną roślin.

35 Na zakończenie IV etapu (zakres rozszerzony) jest tylko: 8 obserwacji: 1. Zjawiska plazmolizy i deplazmolizy (np. w komórkach skórki dolnej liścia spichrzowego cebuli). 2. Chloroplastów, chromoplastów i ziaren skrobi. 3. Ruchu cytoplazmy w komórkach roślinnych (np. w komórkach moczarki). 4. Preparatów świeżych wybranych jednokomórkowych glonów (np. okrzemek,pierwotka) i cudzożywnych protistów (np. pantofelka).

36 Na zakończenie IV etapu (zakres rozszerzony) jest tylko: 8 obserwacji: 5. Preparatów trwałych analizowanych grup organizmów. 6. Występowania porostów w najbliższej okolicy. 7. Zmienności ciągłej i nieciągłej u wybranego gatunku. 8. Struktury populacji (przestrzennej, wiekowej, wielkości itd.) wybranego gatunku.

37 Niezależnie od tematyki doświadczenia lub obserwacji, istotą jego realizacji powinno być omówienie z uczniami: podstaw metodyki badań naukowych, począwszy od: sformułowania problemu badawczego, postawienia hipotezy badawczej, planowania doświadczenia lub obserwacji, zapisaniu wyników, sformułowaniu wniosków, końcowej weryfikacji hipotezy badawczej.

38 Aby proces nauczania przebiegał sprawnie, należy każde doświadczenie zaplanować odpowiednio wcześniej. Większość z nich, o ile to możliwe powinna być przeprowadzona bezpośrednio podczas zajęć lekcyjnych. Jeżeli natomiast są one wykonywane przez uczniów w domu, to ich wyniki powinny być szczegółowo omówione na odpowiedniej lekcji.

39

40 Formułowanie problemu badawczego 1. Problem badawczy powinien być: jasno i prosto sformułowany. Najczęściej spotykaną formą są pytania: Jak coś wpływa na coś?, Czy coś ma wpływ na coś?, Na czym polega wpływ czegoś na coś?

41 Formułowanie problemu badawczego lub może być przedstawiony w formie: równoważnika zdania oznajmującego temat doświadczenia: np. Wpływ czegoś na coś. Badanie wpływu czegoś na coś.

42 Wiemy, że przechowywanie żywności w niskiej temperaturze spowalnia procesy rozkładu, prowadzone przez mikroorganizmy (głównie bakterie i grzyby). Skądinąd wiemy, że procesy rozkładu, jak wszystkie inne reakcje zachodzące w żywych organizmach, katalizowane są przez enzymy białkowe. W zależności od tego, na którym etapie edukacji chcemy wykorzystać takie doświadczenie, możemy je pokazać albo omawiając: znaczenie bakterii (gnilnych) w III etapie, wpływ temperatury na działanie enzymów w IV etapie.

43 Przykład formułowania problemu badawczego Możemy zatem zadać sobie pytania: 1. Czy warunki środowiska wpływają na aktywność bakterii/enzymów biorących udział w procesie rozkładu? lub bardziej konkretnie, wybierając czynnik, jakim jest temperatura: 2. Czy temperatura wpływa na aktywność bakterii/enzymów biorących udział w procesie rozkładu? lub to samo w innej formie: 3. Wpływ temperatury na aktywność bakterii/enzymów biorących udział w procesie rozkładu. 4. Badanie wpływu temperatury na aktywność bakterii/enzymów biorących udział w procesie rozkładu. To są problemy badawcze, które można sprawdzić doświadczalnie.

44 Zwykle jednak przed przygotowaniem zestawu doświadczalnego próbujemy też postawić hipotezę badawczą.

45 Hipoteza badawcza Hipoteza badawcza to naukowo uzasadnione przypuszczenie wyrażane zdaniem oznajmującym (nigdy pytaniem!), które jest próbą odpowiedzi na sformułowany problem badawczy i wiąże (również pod względem przyczynowym) obserwowane zjawiska. Hipoteza stanowi teoretyczną odpowiedź do postawionego problemu badawczego lub przypuszczalne wyjaśnienie wyników obserwacji i doświadczeń.

46 Hipoteza badawcza Hipoteza jest sprawdzalna, jest spodziewanym wynikiem zaplanowanych badań. Hipoteza musi być trafna (do treści problemu, do przedstawionych wyników obserwacji i doświadczeń), gdyż tylko wtedy jej weryfikacja będzie pomocna w rozwiązaniu problemu. Sprawdzanie wiarygodności hipotezy to jej weryfikacja. Hipoteza uszczegóławia problem badawczy, sprowadzając go do poziomu, który da się sprawdzić pojedynczym doświadczeniem.

47 Przykład formułowania hipotezy badawczej W przypadku działania bakterii/enzymów (doświadczenie z poprzedniego przykładu) możemy postawić hipotezę na przykład: Niska temperatura spowalnia działanie bakterii/enzymów biorących udział w procesie rozkładu, a następnie zaprojektować doświadczenie, które ją potwierdzi lub obali.

48 Zasady planowania doświadczenia 1. Planując przebieg doświadczenia, trzeba pamiętać o kilku podstawowych regułach: każde doświadczenie musi być tak zaprojektowane, żeby dawało jednoznaczną odpowiedź na postawione pytanie w problemie badawczym lub jednoznacznie stwierdzało, czy postawiona hipoteza jest prawdziwa, czy fałszywa.

49 Zasady planowania doświadczenia 2. Należy używać bardzo precyzyjnych sformułowań tak, aby czytając plan doświadczenia można było powtórzyć dany eksperyment. Najlepiej jest posłużyć się formą przepisu np. kulinarnego spisanego w punktach, w formie krótkich poleceń. (Niedopuszczalne jest używanie formy zapisu w czasie przeszłym sugerującej, że doświadczenie już się odbyło).

50 Zasady planowania doświadczenia 3. Dobór materiału badawczego, przyrządów i odczynników jest uwarunkowany koniecznością skonstruowania takich zestawów doświadczalnych i kontrolnych, które umożliwią weryfikację określonej hipotezy. 4. Materiał badawczy stanowią zwykle całe organizmy, ich części strukturalne lub składniki chemiczne (przy doborze materiału należy pamiętać o zasadach etycznych).

51 Zasady planowania doświadczenia 5. Należy określić parametry (czynniki), które będą zmieniane w doświadczeniu. Należy tak zaplanować doświadczenie, aby zmieniać tylko jeden parametr, a resztę warunków doświadczenia utrzymywać na stałym poziomie. (W przykładowym doświadczeniu dotyczącym rozkładu żywności/związków organicznych, jeśli zmieniamy np. temperaturę, to pozostałe parametry: ph, oświetlenie, wilgotność i inne warunki muszą pozostawać bez zmian).

52 Zasady planowania doświadczenia 6. Należy określić parametry, które będą się zmieniać wskutek naszych działań (np. w doświadczeniu z enzymami szybkość przebiegu reakcji). 7. W każdym doświadczeniu zawsze musi być uwzględniana próba badawcza i próba kontrolna. W próbie kontrolnej wszystkie parametry są niezmienne. W próbie badawczej wszystkie parametry są niezmienne za wyjątkiem parametru, który badamy.

53 Zasady planowania doświadczenia 8. Należy pamiętać o uwzględnieniu (w celu uwiarygodnienia wyników) odpowiedniej powtarzalności prób (im więcej tym lepiej minimum 3) oraz o odpowiedniej liczebności badanych obiektów (nie powinny to być pojedyncze organizmy, ich części czy składniki).

54 Zasady planowania doświadczenia 9. Należy się zawsze zastanowić, które dane będą zbierane, czyli co będzie liczone, mierzone, ważone lub co będzie obserwowane np. zmiana zabarwienia, stanu skupienia itp. W tym celu warto spróbować wyobrazić sobie przebieg doświadczenia oraz czas jego trwania. To pomoże zaplanować, jak często będą zbierane wyniki i jakich przyrządów potrzeba do dokonania prawidłowych pomiarów.

55 Przykłady: Jeśli eksperyment dotyczy np. biodegradacji śmieci, to musi potrwać rok. W takim wypadku dane zbieramy co miesiąc. Jeśli eksperyment dotyczy tempa działania enzymu np. katalazy to potrwa on kilka minut. W takim przypadku trzeba zbierać informacje co pół minuty albo nawet częściej (potrzebny będzie zegar, stoper lub minutnik).

56 Zasady planowania doświadczenia 10. Ważny jest także sposób, w jaki będą zapisywane wyniki pomiarów, czy obserwacji. Warto wcześniej np. zaprojektować tabelę, ponieważ wyniki przedstawione w tabeli ułatwiają przetwarzanie danych (np. rysowanie wykresu) oraz w następnej kolejności interpretację i wyciąganie wniosków z przebiegu doświadczenia.

57 Czym różni się obserwacja od doświadczenia? Planowanie obserwacji: Obserwacja polega na dostrzeganiu obiektów przyrodniczych, zjawisk i procesów biologicznych bez ingerencji w to, co jest postrzegane. Obserwator nie wywołuje określonych zjawisk czy procesów, nie tworzy obiektów obserwacji. Każda skuteczna obserwacja jest ukierunkowana, celowa i systematyczna. Jej wyniki (podobnie jak w doświadczeniu) powinny być zbierane, rejestrowane i opracowane w sposób umożliwiający syntezę i tworzenie uogólnień.

58 Czym różni się obserwacja od doświadczenia? W planowaniu każdej obserwacji można wyróżnić pewne etapy/reguły, które zastosowane w ustalonej kolejności decydują o jej prawidłowym przebiegu. 1. Ustalenie celu obserwacji (ukierunkowanie) określenie, po co ją prowadzimy, czego chcemy się dzięki niej dowiedzieć (w zadaniach egzaminacyjnych wynika to z podanej treści hipotezy, która jest weryfikowana obserwacją lub z problemu, jaki jest do rozwiązania).

59 Czym różni się obserwacja od doświadczenia? 2. Ustalenie przedmiotu obserwacji określenie, co dokładnie będzie obserwowane (np. jakie obiekty, zjawiska przyrodnicze lub procesy biologiczne). 3. Określenie sposobu prowadzenia obserwacji określenie, czy obserwacja będzie makroskopowa czy mikroskopowa, jakie będą niezbędne przyrządy wspomagające, w jakim czasie i z jaką częstotliwością będą prowadzone obserwacje, jakie będą dodatkowe pomiary (w zadaniach egzaminacyjnych jest to wszystko najczęściej podane).

60 Czym różni się obserwacja od doświadczenia? 4. Ustalenie sposobu rejestracji, a następnie opracowania wyników obserwacji (czyli, które parametry, za pomocą jakich przyrządów i w jakim czasie będą rejestrowane oraz w jakiej formie np. graficznej mogą być przedstawione wyniki). 5. Sformułowanie wniosków i ocena prawdziwości postawionej przed obserwacją hipotezy powinny być przeprowadzone według tych samych zasad, jak w przypadku doświadczenia.

61 Przykład: Zaplanowanie przebiegu obserwacji (na podstawie zadania egzaminacyjnego egzamin maturalny 2006). Wpływ wysiłku fizycznego na pracę układu oddechowego można zaobserwować podczas lekcji wychowania fizycznego, kiedy uczniowie biegną na 60 m. Zaplanuj obserwację wpływu wysiłku fizycznego na układ oddechowy, podając parametr,który będzie obserwowany i sposób przeprowadzenia obserwacji.

62 Plan obserwacji: Przed rozpoczęciem biegu należy zmierzyć liczbę oddechów na minutę u danej osoby. Następnie osoba ta biegnie 60 m. Od razu po ukończeniu przez nią biegu mierzymy ponownie ilość oddechów na minutę, obserwując ruch klatki piersiowej i mierząc czas za pomocą stopera lub zegarka.

63 Plan obserwacji: Planując obserwację należy pamiętać o zasadach, które określają jej prawidłowy przebieg. Należy też przeanalizować informacje wstępne, z których wynika, że obserwacja powinna dotyczyć wpływu wysiłku fizycznego na układ oddechowy z wykorzystaniem grupy biegających osób.

64 Plan obserwacji: Jeżeli obserwowana powinna być praca układu oddechowego to jedynym parametrem z nim związanym jest częstotliwość, z jaką można oddychać (= liczba oddechów mierzona na minutę). Bieganie związane jest z intensywnym wysiłkiem fizycznym, a więc wystarczy porównać częstotliwość oddychania, co najmniej jednej osoby (lub większej ich liczby = próby badawcze) przed biegiem (w spoczynku) i bezpośrednio po biegu (po wysiłku).

65 Skąd brać przykłady różnych doświadczeń i obserwacji? Na obu etapach kształcenia oprócz zalecanych doświadczeń i obserwacji można też wykorzystać inne pomysły na doświadczenia w ramach własnych możliwości i środków w tym wypadku zasada im więcej tym lepiej znajduje pełne zastosowanie. Takie ponadprogramowe doświadczenia i obserwacje mogą stanowić doskonałą ilustrację omawianych zagadnień np. budowy chemicznej lub komórkowej organizmów, ekologii czy fizjologii roślin lub zwierząt.

66 Skąd czerpać pomysły? Podstawową wiedzę powinny dostarczyć: podręczniki szkolne literatura uzupełniająca. Natomiast głównym materiałem ćwiczeniowym mogą być w pierwszej kolejności autentyczne arkusze egzaminacyjne (wraz z rozwiązaniami) zamieszczone na stronach www Centralnej Komisji Egzaminacyjnej, a dopiero potem inne dostępne publikacje.

67 Skąd czerpać pomysły? Szczególnie młodzi stażem nauczyciele mogą mieć początkowo kłopoty z opracowaniem własnych pomysłów na doświadczenia i obserwacje w taki sposób, aby stanowiły ciekawe uzupełnienie prowadzonych lekcji. Niebagatelną rolę będą też odgrywać indywidualne zainteresowania i wyposażenie pracowni biologicznej. Można jednak przypuszczać, że pomocą w tym względzie będą służyć materiały edukacyjne stanowiące często uzupełnienie podręczników.

68 Skąd czerpać pomysły?

69 Skąd czerpać pomysły?

70 Skąd czerpać pomysły? na podstawie Biologia J.Chisholm,D.Beeson, wyd. Penta

71 Kiełkowanie fasoli Zadanie:

72 Kiełkowanie fasoli

73 Kiełkowanie fasoli

74 Kiełkowanie fasoli

75

76 5. W ekologii badanie wpływu zniszczeń gleby/wody na proces kiełkowania

77

78

79 Pamiętajmy jednak, że najistotniejsza jest nie liczba doświadczeń ale sposób ich przygotowania, a następnie wykonania i omówienia z uczniami. Każdy z uczniów powinien mieć też szansę samodzielnego wykonania przynajmniej jednego doświadczenia i to w taki sposób, aby rozumiał i umiał wyjaśnić każdy kolejno wykonywany etap.

80 Literatura 1. Jagiełło M. (oprac), Raport z egzaminu maturalnego. Sesja wiosenna Biologia, OKE Kraków Jagiełło M., Sposób na maturę. Biologia, Wydawnictwo Szkolne Omega, Kraków Spalik K., Jagiełło M., Skirmuntt G., Kofta W., Podstawa programowa z komentarzami. Tom 5. Komentarz do podstawy programowej przedmiotu Biologia, MEN, Warszawa Jagiełło M. DLACZEGO DOŚWIADCZENIA NA LEKCJACH BIOLOGII SĄ TAKIE WAŻNE? 2. Arciszewska A., Dylak S. (red.), Nauczanie przyrody wybrane zagadnienia, Centralny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli, Warszawa Brodie M., Harrison B. Uczniowska inicjatywa naukowa, popularyzacja nauki i motywowanie uczniów w XXI wieku. 4. Materiały konferencyjne: Edukacja matematyczno-przyrodnicza w dobie rozwoju technologii informacyjnych. Toruń WSiP Przyroda