Edukacja ekologiczna w szkołach podstawowych. - badanie nauczycieli Przyrody klas IV do VI Raport TNS Polska dla

Transkrypt

1 - badanie nauczycieli Przyrody klas IV do VI Raport TNS Polska dla

2 Spis treści 1 O badaniu 4 2 Wyniki badania 8 2

3 Raport - badanie nauczycieli Przyrody klas IV do VI przygotowany został na zlecenie Ministerstwa Środowiska przez Zespół Badań Społecznych w TNS Polska. Projekt sfinansowany został ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. 3

4 1 O badaniu

5 Informacje o badaniu Termin badania: 9 18 listopada 2015 roku Informacje o badaniu Próba: ogólnopolska próba 300 nauczycieli przyrody klas IV do VI szkół Technika: wywiady telefoniczne wspomagane komputerowo (CATI) % Zasadniczo prezentowane na wykresach wyniki są przedstawione w wartościach procentowych (chyba że opis wykresu wskazuje coś innego). Udziały procentowe zaokrąglone są do liczb całkowitych. Oznacza to, że w niektórych przypadkach, tj. w pytaniach jednoodpowiedziowych, wyniki mogą nie sumować się do 100%. 5

6 Wielkość miejscowości nota metodologiczna Wielkość miejscowości, w której znajduje się szkoła 33 wieś 33 miasta do 100 tys. 34 Ważnym celem badania było porównanie opinii nauczycieli ze szkół, mieszczących się w miejscowościach różnej wielkości. Oznacza to, że niemożliwe było zastosowanej prostej losowej próby proporcjonalnej. W takim wypadku zdecydowana większość szkół i nauczycieli biorących udział w badaniu pochodziłaby ze wsi. W związku z tym przyjęto trzy klasy wielkości miejscowości i założenie, by w każdej kategorii zrealizować około 100 wywiadów. Na potrzeby uogólniania wyników z badania na ogół populacji dane zostały przeważone w oparciu o liczebności uczniów, którzy uczęszczają do szkół w różnych wielkościach miejscowości tj.: 44% - wieś 33% - miasta do 100 tys. ludności 22% - miasta powyżej 100 tys. ludności miasta pow. 100 tys. 6

7 Charakterystyka nauczycieli biorących udział badaniu Stopień nauczyciela etap rozwoju zawodowego Kierunek studiów Tygodniowa liczba godzin prowadzonych zajęć Przyrody Biologia Przyroda - studia podyplomowe Geografia 17 0, Ochrona środowiska Rolnictwo Edukacja wczesnoszkolna / nauczanie początkowe Dyplomowany Chemia 2 Mianowany Kontraktowy Stażysta Pedagogika / pedagogika specjalna Fizyka i mniej i więcej Inne 3 N=300 7

8 2 Wyniki badania

9 2.1 Świadomość ekologiczna nauczycieli

10 Śmieci i zanieczyszczenie powietrza największe problemy środowiska naturalnego w Polsce Proszę wybrać trzy Pana(i) zdaniem największe problemy środowiska naturalnego w Polsce. Problem śmieci Zanieczyszczenie powietrza Niskie zasoby wody Zmiany klimatu Wyczerpywanie się zasobów naturalnych Wzrost poziomu hałasu Wymieranie różnych zwierząt i roślin Katastrofy wywołane przez człowieka Na początek rozmowy ankietowanych nauczycieli poproszono o wybranie trzech największych problemów środowiska naturalnego w Polsce. Odpowiedzi udzielane były w oparciu o przeczytaną przez ankietera listę. Zdaniem nauczycieli Przyrody dwa największe problemy to kwestia śmieci (68%) i zanieczyszczenia powietrza (61%). Na trzecim miejscu znajdują się niskie zasoby wody (38%). Najrzadziej wymienianą odpowiedzią są katastrofy naturalne (6%). O problemie śmieci częściej wspominają nauczyciele dyplomowani niż mianowani (75% w porównaniu do 57% mianowanych), ale też osoby uczące w miastach do 100 tys. ludności (75%). W miastach powyżej 100 tys. ludności nauczyciele częściej zwracają uwagę na wzrost poziomu hałasu (30% w porównaniu do 17% wśród respondentów uczących na wsiach). Problemy dot. energii Katastrofy naturalne (np. powodzie)

11 Największe problemy środowiska naturalnego w Polsce oczami Polaków i nauczycieli Proszę wybrać trzy Pana(i) zdaniem największe problemy środowiska naturalnego w Polsce.* Problem śmieci Zanieczyszczenie powietrza Niskie zasoby wody Zmiany klimatu Wyczerpywanie się zasobów naturalnych Wzrost poziomu hałasu Zanikanie gatunków zwierząt i roślin / Wymieranie różnych zwierząt i roślin Katastrofy wywołane przez człowieka Problemy dot. energii Katastrofy naturalne (np. powodzie) Zanieczyszczenie wód Polacy 15+ Nauczyciele Zarówno nauczyciele Przyrody jak i ogół Polaków największą uwagę zwracają na problem śmieci i zanieczyszczenia powietrza. To, co najbardziej różni te grupy, to ocena niskich zasobów wody oraz katastrof naturalnych. Jeśli chodzi o niskie zasoby wody, to problem ten przez społeczeństwo nie jest zauważany i znajduje się na ostatnim miejscu w rankingu trudności. Inaczej wśród nauczycieli, u których znajduje się na trzecim miejscu. * Na podstawie wyników realizowanego przez Ministerstwo Środowiska Badania świadomości i zachowań ekologicznych mieszkańców Polski. Badanie trackingowe - pomiar: październik 2014, badanie realizowane na reprezentatywnej próbie mieszkańców Polski w wieku 15 i więcej lat, metodą wywiadów bezpośrednich wspomaganych komputerowo (CAPI). Lista odpowiedzi nieznacznie różniła się od tej w badaniu nauczycieli, co uniemożliwia pełną porównywalność wyników. 11

12 Rodzina i szkoła według nauczycieli miejsca kształtowania postaw i zachowań ekologicznych społeczeństwa Jak Pan(i) myśli, kto przede wszystkim powinien dbać o kształtowanie postaw i zachowań ekologicznych społeczeństwa? Rodzina Szkoła Każdy powinien dbać o swoje postawy i zachowania Władze samorządowe i wojewódzkie Władze centralne, rząd Media Pozarządowe organizacje ekologiczne Wspólnoty mieszkaniowe sąsiedzkie Kto powinien dbać o kształtowanie postaw i zachowań ekologicznych społeczeństwa? Według nauczycieli przede wszystkim rodzina (57%) oraz szkoła (49%). Ich zdaniem to właśnie w tych miejscach dochodzi do kształtowania właściwych postaw, to na nich spoczywa największa odpowiedzialność. Indywidualna odpowiedzialność ( każdy powinien dbać o swoje postawy i zachowania indywidualnie ) jest trzecią najczęściej udzielaną odpowiedzią (37%). Na szkołę w szczególności wskazują nauczyciele uczący na wsiach (58%), ich rolę postrzegają na równi z rodziną. Osoby, które ukończyły biologię, geografię lub studia podyplomowe z przyrody częściej niż pozostali mówią o władzach samorządowych i lokalnych. Podobnego zdania częściej są też osoby, które prowadzą najwięcej zajęć z Przyrody (co najmniej 18 godzin tygodniowo). Trudno powiedzieć Nikt, nie ma takiej potrzeby

13 Rodzina i szkoła miejsca kształtowania postaw i zachowań ekologicznych społeczeństwa Jak Pan(i) myśli, kto przede wszystkim powinien dbać o kształtowanie postaw i zachowań ekologicznych społeczeństwa? * Rodzina Szkoła Każdy powinien dbać o swoje postawy i zachowania Władze samorządowe i wojewódzkie Władze centralne, rząd Media Pozarządowe organizacje ekologiczne Wspólnoty mieszkaniowe sąsiedzkie Trudno powiedzieć Nikt, nie ma takiej potrzeby Polacy 15+ Nauczyciele Opinie nauczycieli odnośnie do kształtowania postaw i zachowań ekologicznych społeczeństwa różnią się od poglądów ogółu Polaków. Jako społeczeństwo największą rolę przypisujemy indywidualnej odpowiedzialności, w drugiej kolejności szkole, władzom samorządowym i wojewódzkim, a dopiero w następnej kolejności rodzinie (która przez nauczycieli wskazywana była najczęściej). * Na podstawie wyników realizowanego przez Ministerstwo Środowiska Badania świadomości i zachowań ekologicznych mieszkańców Polski. Badanie trackingowe - pomiar: październik 2014, badanie realizowane na reprezentatywnej próbie mieszkańców Polski w wieku 15 i więcej lat, metodą wywiadów bezpośrednich wspomaganych komputerowo (CAPI). 13

14 2.2 Lekcje Przyroda a edukacja ekologiczna program, trudności i szanse

15 Edukacja ekologiczna dobrze wpisana w program nauczania Przyrody Jak ocenia Pan(i) zakres tematyki edukacji ekologicznej/ochrony środowiska na zajęciach z przedmiotu Przyroda? niedostatecznie 2 - dopuszczająco 3 - dostatecznie 4 - dobrze Opiniując zakres tematyki ekologicznej na zajęciach z Przyrody, nauczyciele stawiają ocenę dobrą z plusem. Zdecydowaną mniejszość (11%) stanowią osoby, które wystawiają dwóję lub tróję. Żadna z osób biorących udział w badaniu nie ocenia zakresu tematyki na jedynkę, czyli niedostatecznie. Ani wielkość miejscowości, ani kierunek ukończonych studiów, etap kariery czy intensywność prowadzenia zajęć nie mają wpływu na udzielane odpowiedzi. 5 - bardzo dobrze 6 - celująco średnia 4,5 dobry + 15

16 Brak pracowni i jej niewystarczające wyposażenie największe trudności w związane z nauczaniem tematów z zakresu ochrony środowiska Z którymi trudnościami związanymi z realizowaniem tematów z zakresu ochrony środowiska spotyka się Pan(i) na zajęciach z przedmiotu Przyroda? Trudności z wyposażeniem pracowni Przyrody w materiały zużywalne Brak w szkole pracowni Przyrody Trudności w organizacji interaktywnych zajęć Brak odpowiedniego przygotowania do przeprowadzania eksperymentów i doświadczeń Nieinteresujące uczniów treści kształcenia w podstawie programowej Za dużo materiałów/pomocy dydaktycznych wątpliwej jakości Niewielkie zainteresowanie uczniów tematem ochrony środowiska Zbyt małe wymagania zapisane w podstawie programowej Zbyt duże wymagania zapisane w podstawie programowej Żadne z powyższych tak nie Przy ocenie trudności związanych z realizowaniem tematów z zakresu ochrony środowiska, zdecydowanie najczęściej padającą odpowiedzią są kłopoty z wyposażeniem pracowni Przyrody w materiały zużywalne. Mówi o tym około 80% nauczycieli. Drugie miejsce ex aequo zajmują brak pracowni Przyrody (44%) oraz trudności w organizacji zajęć interaktywnych (43%). O tej pierwszej barierze znacznie częściej mówią nauczyciele pracujący na wsiach (64%), gdzie brak pracowni jest dużo częstszy. W rankingu trudności trzecie miejsce zajmuje brak odpowiedniego przygotowania do prowadzenia doświadczeń (33%). Jest to więc bariera związana z kompetencjami samych nauczycieli. Najrzadziej podawanymi odpowiedziami są te związane z podstawą programową o zbyt dużych wymaganiach mówi 13%, a o za małych 19% nauczycieli. Warto jednak wspomnieć, że co czwarty nauczyciel trudności upatruje w uczniach tj. nie interesującymi ich treściami w podstawie programowej oraz ich ogólnym niewielkim zainteresowaniem tematem ekologii i ochrony środowiska. 16

17 Doświadczenia i eksperymenty, specjaliści na lekcjach i materiały zużywalne tego najbardziej brakuje Na ile w prowadzeniu zajęć z Przyrody brakuje Panu(i) poszczególnych pomocy i narzędzi? Proszę posłużyć się skalą od 1 do 5, gdzie 1 oznacza w ogóle mi nie brakuje a 5 bardzo mi brakuje. Przeprowadzanie doświadczeń i eksperymentów przez Organizacja lekcji pokazowych przez Materiały zużywalne Przyrządy do dokonywania pomiarów i wykonywania Przyrządy i urządzenia do obserwacji Preparaty biologiczne do obserwacji mikroskopowych Przykłady projektów uczniowskich Multimedialne materiały dydaktyczne Sprzęt multimedialny Drukowane materiały dydaktyczne Globusy, mapy, itp ,8 3,6 2,8 2,6 2,6 2,6 2,5 2,3 2,3 2 Trzy największe braki w zakresie prowadzenia zajęć związane są z: Prowadzeniem doświadczeń i eksperymentów przez naukowców/studentów/inne osoby z zewnątrz (średnia 4, gdzie 1 oznacza w ogóle mi nie brakuje, a 5 bardzo mi brakuje ) Organizacją lekcji pokazowych prowadzonych naukowców/studentów/inne osoby z zewnątrz (średnia 3,8) Problemami z materiałami zużywalnymi tj. np. sprzęt laboratoryjny, odczynniki chemiczne (średnia 3,6) Najmniej problematyczne są przykładowe scenariusze lekcji czy materiały takie jak globusy i mapy. Na udzielane odpowiedzi wpływu nie ma wielkość miejscowości, w której uczą nauczyciele, ale też ich doświadczenie tj. etap kariery, ukończony kierunek studiów, czy intensywność prowadzenia zajęć. Przykładowe scenariusze lekcji ,9 (1) w ogóle mi nie brakuje (2) (3) (4) (5) bardzo mi brakuje 17

18 Mikroskopy sprzęt, który najczęściej pojawia się w odpowiedziach spontanicznych Czy w prowadzeniu zajęć z Przyrody brakuje Panu(i) jakichś innych pomocy, narzędzi? A jeśli tak, to jakich. 70% nie 30% tak jakich?* (PYTANIE OTWARTE) Mikroskopy Kompasy Atlasy / mapy Lupy Odczynniki chemiczne Zestawy do doświadczeń Zestaw do badania gleby / powietrza / wody Sprzęt laboratoryjny (ogólnie) Plansze / tablice poglądowe Stacja pogody / ogródek meteo Model budowy człowieka / do nauki anatomii człowieka *N=89, wykres przedstawia odpowiedzi podane przez przynajmniej 6% nauczycieli wymieniających brakujące pomoce Poza trudnościami, o których wspominał ankieter, biorący udział w badaniu nauczyciele mogli spontanicznie dopowiedzieć, czego jeszcze im brakuje. Większość, tj. 70% osób, na pytanie Czy w prowadzeniu zajęć z Przyrody brakuje Panu(i) jakichś innych pomocy, narzędzi? odpowiada przecząco. Pozostałe 30% skorzystało z okazji i choć często nauczyciele wspominali o pomocach i narzędziach, o których mieli już okazję się wypowiadać, to pytanie pozwala na wskazanie konkretnych braków, a nie jak we wcześniejszym pytaniu szerokich ich kategorii. Okazuje się, że sprzętem, o którym mówi się zdecydowanie najczęściej, są mikroskopy, a więc sprzęt optyczny, który pomaga między innymi w prowadzeniu doświadczeń i eksperymentów. 18

19 Zajęcia w terenie sposób na wzbudzenie zainteresowania wśród uczniów Jak Pan(i) myśli, w jaki sposób można wzbudzić wśród uczniów większe zainteresowanie tematyką ochrony środowiska? Jakie działania należałoby realizować w szkołach/na zajęciach Przyrody? Proszę odpowiedzieć własnymi słowami. (PYTANIE OTWARTE) Zajęcia w terenie / wyjazdy / wycieczki Doświadczenia / eksperymenty / zajęcia laboratoryjne Zajęcia praktyczne / warsztatowe / aktywizujące Angażowanie w różne projekty / akcje / happeningi (np. sprzątanie świata) Lepiej wyposażone pracownie / pomoce naukowe Udział w konkursach Ochrona środowiska w codziennym życiu (np. segregowanie śmieci) Pomoce multimedialne / filmy Inne Nie wiem Sposoby podane przez co najmniej 5% nauczycieli Choć w badaniach kwestionariuszowych pytania otwarte rzadko są szeroko komentowane, to jak pokazują wyniki nauczyciele bardzo chętnie wypowiadali się na temat tego, jak aktywizować uczniów i wzbudzić ich zainteresowanie. Odpowiedź zdecydowanie najczęściej udzielana to zajęcia w terenie i wycieczki (51%). Na dalszych pozycjach znajdują się doświadczenia i eksperymenty (30%) oraz zajęcia praktyczne, warsztatowe (21%). Więcej godzin przeznaczonych na ochronę środowiska Spotkania / pogadanki z osobami zajmującymi się tą tematyką Współpraca z władzami samorządowymi / lokalnymi organizacjami Współpraca z rodzicami / edukacja rodziców Koła zainteresowań Prowadzenie zajęć w atrakcyjny sposób (ogólnie) Propagowanie dobrych wzorców / przykłady

20 Ogrody zoologiczne i botaniczne oraz parki narodowe i krajobrazowe wycieczki gwarantujące sukces Proszę wskazać 3 miejsca, które według Pana(i) cieszyłyby się największym zainteresowaniem uczniów, jako miejsca organizacji pozaszkolnych lekcji pokazowych: ogrody zoologiczne, ogrody botaniczne parki narodowe, parki krajobrazowe oczyszczalnia ścieków zakłady zajmujące się przetwarzaniem odpadów elektrownie zakłady uzdatniania wody zakłady zajmujące się składowaniem odpadów elektrociepłownie parki naukowe np. Centrum Nauki Kopernik Jak już zostało powiedziane, nauczyciele wierzą w sukces zajęć prowadzonych poza murami szkoły. Co uważają za najbardziej ciekawe dla uczniów? Przede wszystkim ogrody zoologiczne i botaniczne (61%) oraz parki narodowe i krajobrazowe (59%). Często wskazywane są również oczyszczalnie ścieków (43%) i zakłady zajmujące się przetwarzaniem odpadów (38%). Zdecydowanie najrzadziej udzielanymi odpowiedziami są planetaria lub obserwatoria (2%) oraz parki naukowe podobne do Centrum Nauki Kopernik (4%). Tak niska pozycja tych ostatnich może zaskakiwać w kontekście wielokrotnie wspominanej przez nauczycieli potrzebie wprowadzania do zajęć większej liczby doświadczeń i eksperymentów. Warto również wspomnieć, że nauczyciele z największych miast (powyżej 100 tys. ludności) częściej niż pozostali wspominają o zakładach zajmujących się składowaniem odpadów. planetarium / obserwatorium inne

21 2.3 Dokształcanie zawodowe w zakresie ekologii oczekiwania i potrzeby

22 Nadzwyczajne zagrożenia środowiska i adaptacja do zmian klimatu obszary, w których nauczycielom Przyrody brakuje wiedzy W jakich obszarach odczuwa Pan(i) potrzebę pogłębienia swojej wiedzy? nadzwyczajne zagrożenia środowiska adaptacja do zmian klimatu społeczna odpowiedzialność biznesu zasoby geologiczne gospodarka wodna zagrożenia związane z hałasem zrównoważony rozwój ochrona powietrza zachowania konsumenckie różnorodność biologiczna tak nie Nauczyciele potrafią zidentyfikować obszary, w których brakuje im wiedzy. Wśród ogółu tylko 4 osoby uważają, że nie jest im potrzebne pogłębianie wiedzy w jakimkolwiek z analizowanych tematów. Dwa zdecydowanie najczęściej wspominane obszary to nadzwyczajne zagrożenia środowiska (67%) oraz adaptacja do zmian klimatu (67%). Najrzadziej wymieniany temat nadal jednak wskazywany przez 39% respondentów to zasoby przyrodnicze. Nauczyciele z miast, w szczególności tych największych, częściej wspominają o gospodarce odpadami wśród respondentów z miejscowości powyżej 100 tys. ludności mówi o tym 57%, podczas gdy wśród osób uczących na wsiach 42%. Osoby będące absolwentami geografii rzadziej od pozostałych mówią o zasobach geologicznych, częściej od pozostałych mówią jednak o zachowaniach konsumenckich. Te ostatnie są częściej problematyczne także dla nauczycieli, którzy prowadzą mniej godzin lekcyjnych Przyrody. Osoby te ogólnie częściej przyznają, że mają potrzebę pogłębiania swojej wiedzy w różnych zakresach. 22

23 Krótkie szkolenia i warsztaty Czy chciał(a)by Pan(i) wziąć udział w przygotowanych specjalnie dla nauczycieli bezpłatnych zajęciach w zakresie edukacji ekologicznej? 7% nie dlaczego? 1. Brak czasu 2. Zbliżająca się emerytura 93% tak W jakich obszarach odczuwa Pan(i) potrzebę pogłębienia swojej wiedzy? Krótkie szkolenia z wykonywania doświadczeń i eksperymentów Warsztaty teoretyczno-praktyczne - cykl zajęć Wizyty studyjne Udział w zespołach nauczycielskich (szkolne i Wykłady, prelekcje E-learning Studia podyplomowe N=280 Mając potrzebę dokształcania się, zasadnicza większość nauczycieli (powyżej 90%) chciałaby wziąć udział w specjalnych, bezpłatnych zajęciach w zakresie edukacji ekologicznej. Dwie zdecydowanie najczęściej interesujące ankietowanych formy dokształcania się to: krótkie szkolenia z wykonywania doświadczeń oraz warsztaty teoretyczno-praktyczne. O tych dwóch formach wspomina 94% respondentów warto przy tym podkreślić, że jest to kolejne miejsce, w którym powtarza się zagadnienie prowadzenia doświadczeń oraz eksperymentów. Najrzadziej ankietowani mówią o najbardziej angażujących czasowo studiach podyplomowych (12%). Wszystkie pozostałe formy cieszą się zainteresowaniem co najmniej połowy osób. Ogólnie rzecz biorąc, potrzeby dokształcania oraz preferowane formy zajęć są niezależne od etapu kariery nauczycieli. Nauczyciele mianowani nieco częściej interesują się wizytami studyjnymi oraz studiami podyplomowymi. Te ostatnie częściej leżą też w polu zainteresowań nauczycieli kontraktowych. Na udzielane odpowiedzi wpływu nie ma wielkość miejscowości, w której nauczyciele uczą, ale też liczba prowadzonych tygodniowo zajęć z Przyrody. 23

24 Informacje kontaktowe Dorota Kachaniak Research Executive Associate Joanna Skrzyńska Account Manager TNS Polska ul. Wspólna Warszawa 24