IV. Inwentaryzacja lokalnych atrakcji i osobliwości przyrodniczych oraz historyczno-kulturowych

Transkrypt

1 IV. Inwentaryzacja lokalnych atrakcji i osobliwości przyrodniczych oraz historyczno-kulturowych Celem przeprowadzenia inwentaryzacji jest zebranie jak największej ilości wiarygodnych i potwierdzonych informacji o zasobach przyrodniczych, historycznych oraz kulturowych danego obszaru w przeciągu określonego czasu. Zarówno w wypadku inwentaryzacji historycznokulturowych jak również przyrodniczych można mówić o dwóch głównych jej fazach: Faza I dotarcie do materiałów źródłowych, wywiady z osobami posiadającymi wiedzę praktyczną i wspomnieniową z danego zakresu, zgromadzenie dostępnej literatury i publikacji Faza II przeprowadzenie wizyt terenowych (penetracja) określonego obszaru celem zebrania jak największej ilości danych o jego zasobach przyrodniczych, historycznych i kulturowych. Oczywiście w praktyce obydwie ww. fazy mogą się nawzajem przeplatać, gdyż zbieranie informacji o danym obszarze jest procesem ciągłym i nieustającym. Źródłami wiedzy o zasobach przyrodniczo-historycznych danego obszaru są m.in.: opracowania naukowe i popularnonaukowe, wspomnienia, fotografie i obrazy, mapy i szkice, archiwa. Podczas przeprowadzania inwentaryzacji zasobów historycznych należy skupić uwagę na kilku kategoriach zasobów, a mianowicie: Obiekty zabytkowe, np. świątynie, krzyże i kapliczki przydrożne, dwory, młyny, pomniki Miejsca zabytkowe (w których można odszukać ślady po nieistniejących zabytkowych obiektach), np. młynówki, starte drogi, nie użytkowane cmentarze, zawalone piwnice i studnie, ruiny obiektów sakralnych i mieszkalnych, filary i przyczółki dawnych mostów, stare fundamenty i podmurówki domów. Zespoły zabytkowe, np. świątynia wraz z otoczeniem (dzwonnica, starodrzew, cmentarz, dzwonnica, kaplica), zespoły parkowo-pałacowe (dwór, fosa, park, starodrzew), zespoły klasztorne (świątynia, budynki mieszkalne, park), kopalnie ropy naftowej. Zabytki ruchome, np. przedmioty codziennego użytku i narzędzia gospodarcze, książki, czasopisma oraz obrazy, ubiory, biżuteria i ozdoby, instrumenty muzyczne, zabawki dziecięce, stare mapy. 49

2 Fot. 57: Atrakcja to nie tylko zabytki nauka jazdy konnej w Gospodarstwie Agroturystycznym U Prezesa w Chmielu (koło Lutowisk) Przykładowa struktura zawartości dokumentu inwentaryzacyjnego dla wytyczanych ścieżek kulturowo-przyrodniczych może wyglądać w sposób następujący: 1. Ogólna charakterystyka obszaru: a. Mapa obszaru z zaznaczeniem najważniejszych punktów orientacyjnych m.in. rzeki, drogi, szczyty, budynki, granice państwa - należy uzgodnić źródło, rodzaj i skalę mapy, tak żeby podkład był taki sam dla inwentaryzacji historycznej, kulturowej i przyrodniczej. b. Lokalizacja ścieżki w kontekście historycznym, kulturowym i przyrodniczym. 50

3 c. Główne walory historyczne, kulturowe i przyrodnicze. Fot. 58: Jeden z przystanków na ścieżce przyrodniczo-historycznej Orlik w Bieszczadzkim Parku Narodowym 2. Inwentaryzacja terenowa Lista i szczegółowy opis zidentyfikowanych atrakcji i walorów (z zaznaczeniem na mapie): historycznych, kulturowych i przyrodniczych (flora i fauna). 3. Waloryzacja - wykaz wybranych atrakcji i walorów sugerowanych do wyeksponowania z zaznaczenie na mapie + zdjęcia: historycznych, kulturowych i przyrodniczych. 4. Propozycje metod i sposobów wyeksponowania wybranych atrakcji historycznych, kulturowych i przyrodniczych na trasie ścieżki. 5. Propozycje metod i sposobów ochrony i zabezpieczenie wybranych atrakcji historycznych, kulturowych i przyrodniczych na trasie ścieżki. 51

4 6. Propozycje tekstu opisu wybranych atrakcji historycznych, kulturowych i przyrodniczych do wykorzystania na tablicach, folderach. Fot. 59: Ruiny dawnej cerkwi grecko-katolickiej na ścieżce przyrodniczo-historycznej w dolinie Sanu, Bieszczady Zachodnie 7. Dokumentacja fotograficzna (płyta CD) zebrana podczas inwentaryzacji historycznej, kulturowej i przyrodniczej (wraz ze skanami fotografii należących do zbiorów prywatnych, muzealnych czy archiwalnych, jeśli takie wystąpią) jeśli pojawią się fotografie lub skany fotografii należących do osób trzecich, należy dołączyć imiona i nazwiska autorów oraz pisemną zgodę autorów na wykorzystywanie tych materiałów przez fundację bieszczadzką partnerstwo dla środowiska). 8. Wykaz dostępnej literatury i materiałów źródłowych historycznych, kulturowych i przyrodniczych (z podaniem miejsc, w których występują, np.: archiwa, muzea, biblioteki, zbiory prywatne). 9. Lista kontaktów do osób, które mogą posiadać wiedzę źródłową w zakresie wybranych atrakcji historycznych, kulturowych i przyrodniczych na trasie. Wykaz działań związanych z przeprowadzeniem inwentaryzacji przyrodniczej: Przygotowanie możliwie dokładnej mapy/map terenu, na której będą nanoszone obserwacje oraz umiejscowienie naszej okolicy w regionie fizycznogeograficznym (np. Bieszczady Zachodnie, Góry Sanocko-Turczańskie, Beskid Niski, Pogórze Przemyskie) 52

5 Fot. 60: Ścieżki przyrodniczo-historyczne w Bieszczadach Zachodnich prowadzą przez najwyższe pasma tych gór (po lewej stronie zdjęcia widok na Tarnicę, 1346 m n.p.m.) Dotarcie do materiałów źródłowych: a) publikacje książkowe, np. Ptaki Karpat Wschodnich i Podkarpacia, Roczniki Bieszczadzkie oraz atlasy ogólnopolskie np. Rośliny chronione, Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, b) prace doktorskie, magisterskie i licencjackie, c) publikacje bibliograficzne np. Bibliografia Bieszczadzka za lata (Józef Partyka) oraz Dzieje badań botanicznych w Bieszczadach Zachodnich w latach (Beata Wysokińska, praca doktorska w opracowaniu), d) doniesienia i artykuły prasowe, e) Plany ochrony dla parków krajobrazowych i rezerwatów przyrody, pomników przyrody, użytków ekologicznych, f) Inwentaryzacje cennych elementów przyrodniczych w obszarach NATURA 2000 Nadleśnictwa, Wojewódzki Konserwator Przyrody, g) nawiązanie kontaktu z osobami, które mogą posiadać wiedzę na tematy przyrodnicze. Wybór miejsc do wizyt terenowych na podstawie zebranej wiedzy oraz analizy mapy i własnego doświadczenia wybór różnorodnych środowisk przyrodniczych: 53

6 a) istniejące rezerwaty i pomniki przyrody, b) istniejące pomniki przyrody nieożywionej, c) inne miejsca planowane do objęcia ochroną np. rezerwaty przyrody, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, d) starorzecza i doliny rzek, e) starodrzewie leśne na podstawie leśnych map urządzeniowych, f) pojedyncze kępy starych drzew przy dawnych drogach, cmentarzach, kaplicach, g) podmokłe łąki i nieużytki. Fot. 61:Tabliczka umieszczona przed obiektem podlegającym ochronie prawnej jako pomnik przyrody Zaplanowanie wizyt terenowych w różnych porach roku celem uchwycenia różnych procesów i zjawisk przyrodniczych, przykładowo: a) zima (XII-II/III): ssaki (ślady), ptaki zimujące, stare drzewa, elementy przyrody nieożywionej, b) przedwiośnie (III/IV): rośliny kwitnące (np. śnieżyca wiosenna, przebiśnieg), wczesne grzyby, sowy i dzięcioły, elementy przyrody nieożywionej, c) wiosna (IV/V): leśne rośliny kwiatowe, dzięcioły, sowy, różne gatunki ptaków, d) lato (VI/VIII): łąkowe rośliny kwiatowe, owady i inne bezkręgowce, e) jesień (VIII-XI): rykowisko jeleni, przelatujące gatunki ptaków, kwiatowe rośliny jesienne. Na co zwracać szczególną uwagę podczas prac terenowych: a) flora, ze szczególnym uwzględnieniem gatunków chronionych i rzadkich w skali kraju i regionu, b) fauna, z uwzględnieniem gatunków chronionych, a szczególnie zamieszczonych w Czerwonej Księdze, c) wybrane elementy przyrody nieożywionej wodospady, kaskady i przełomy rzek, urwiska i ściany skalne, wychodnie skalne. Fot. 62: Śnieżyca wiosenna, dla ochrony której utworzono rezerwat przyrody Śnieżyca wiosenna w Dwerniczku nad Sanem 54

7 Przykładowe metody prac terenowych: a) metoda powierzchniowa podział całego obszaru na jednakowe powierzchnie badawcze np. 1 km x 1 km, b) metoda transektowa (liniowa) często najbardziej odpowiednia do przeprowadzenia inwentaryzacji na trasie przebiegu ścieżki przyrodniczej, c) metoda uproszczona przeprowadzenie wizyt terenowych w miejscach uznanych za najciekawsze przyrodniczo (analiza map, materiałów źródłowych, informacje ustne). Przykładowe metody zbieranie danych w terenie: a) bezpośrednie oznaczanie w terenie gatunków dobrze nam znanych i łatwych do identyfikacji rzadkich gatunków np. parzydło leśne, bocian czarny, b) dokumentacja zdjęciowa (rośliny, grzyby), c) nagrania ptaki, płazy, inne. Wybór elementów przyrody wartych wyeksponowania: Patrzmy oczyma turysty co może interesować zwiedzających: a) duże ładne i rzucające się w oczy rzadkie, osobliwe, niepospolite (np. kępa lilii złotogłów, dziewięćsił bezłodygowy, wodospad w Uhercach, 200-letnia lipa), b) lub małe i pozornie nieciekawe - tworzymy ciekawą opowieść, opisujemy ciekawostki (np. grzyby czarka szkarłatna i twardzioszek czosnaczek), Fot. 63: Turyści na szlaku pieszym w Bieszczadach 55

8 Fot. 64: Przykładowe zestawienie zbiorcze wybranych elementów na mapie z inwentaryzacji faunistycznej: 56

9 Fot. 65: Przykładowe zestawienie zbiorcze wybranych elementów na mapie z inwentaryzacji szaty roślinnej: 57

10 Fot. 66: Przykład mapy opracowanej z danych zebranych w GPS z ukazaniem najważniejszych atrakcji przyrodniczo-historycznych oraz proponowanego przebiegu tras w tworzonym ekomuzeum na obszarze Bandrowa 58