Finansowanie transferu technologii i komercjalizacji wiedzy z punktu widzenia tych procesów

Transkrypt

1 Finansowanie transferu technologii i komercjalizacji wiedzy z punktu widzenia tych procesów Spotkanie informacyjne, Wrocław, 3 marca 2011 r. Strona1

2 Skuteczne Otoczenie Innowacyjnego Biznesu to inicjatywa Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, która ma przede wszystkim na celu wspieranie rozwoju ośrodków innowacji, czyli m.in. parków technologicznych, centrów innowacji i centrów transferu technologii akademickich inkubatorów przedsiębiorczości i inkubatorów technologicznych oraz sieci aniołów biznesu i funduszy seed/venture. W koncepcji inicjatywy przyjęto, że w budowie efektywnego systemu innowacji ważną rolę odgrywają instytucje proinnowacyjne. Powinny one stymulować powstawanie nowych innowacyjnych firm, współpracę pomiędzy przedsiębiorstwami a uczelniami, jak również pomiędzy samymi przedsiębiorstwami, przyczyniając się do budowy gospodarki opartej na wiedzy. Inicjatywa jest realizowana przez konsorcjum w składzie: Poznański Park Naukowo-Technologiczny Fundacji UAM, Stowarzyszenie Organizatorów Ośrodków Innowacji i Przedsiębiorczości w Polsce, Wrocławskie Centrum Transferu Technologii Politechniki Wrocławskiej oraz firmy PSDB Sp. z o.o. i WYG International Sp. z o.o. Wzmacnianie ośrodków innowacji w Polsce jest realizowane poprzez szerokie spektrum działań wspierających skuteczne funkcjonowanie instytucji otoczenia innowacyjnego biznesu, w tym: rozwój kompetencji i wzmocnienie skuteczności funkcjonowania ośrodków innowacji poprzez przygotowanie, organizację i obsługę spotkań, seminariów oraz krajowych i zagranicznych wyjazdów studyjnych, opracowanie podręczników i broszur w zakresie funkcjonowania ośrodków innowacji i rozwoju usług proinnowacyjnych. opracowanie zestawu rekomendacji, które pomogą zmodyfikować w Polsce system komercjalizacji wiedzy, w taki sposób, aby był bardziej sprawny i efektywny. utworzenie internetowej bazy dobrych praktyk zagranicznych i krajowych, pokazującej ciekawe mechanizmy funkcjonowania ośrodków innowacji, które można wykorzystać w pracy na rzecz innych instytucji. zwiększenie świadomości opinii publicznej i władz samorządowych o roli i miejscu ośrodków innowacji w rozwoju gospodarki opartej na wiedzy. Niniejszy raport przedstawia przebieg i wnioski spotkania informacyjnego będącego częścią programu dla rozwoju kompetencji pracowników i kadry menedżerskiej ośrodków innowacji. Więcej informacji, w tym publikacje przygotowane z ramach inicjatywy, znajduje się na Portalu Innowacji: Zapraszamy również do kontaktu owego: skuteczneotoczenie@parp.gov.pl Skuteczne Otoczenie Innowacyjnego Biznesu jest inicjatywą realizowaną w ramach projektu systemowego PARP Rozwój zasobów ludzkich poprzez promowanie wiedzy, transfer i upowszechnianie innowacji, współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Społecznego ze środków Programu Operacyjnego Kapitał Strona2

3 Raport ze spotkania informacyjnego Finansowanie transferu technologii i komercjalizacji wiedzy z punktu widzenia tych procesów Wrocław, 3 marca 2011 r. Eksperci prowadzący: dr Paweł Głodek - pracownik naukowy Uniwersytetu Łódzkiego. Wieloletnie praktyczne doświadczenie płynące z pracy na rzecz instytucji otoczenia innowacyjnego biznesu w realizacji projektów stanowiących przykłady pomyślnej realizacji inicjatyw związanych z transferem technologii oraz inkubacji firm wysoko technologicznych, centra transferu technologii, centra innowacji. Wiedza teoretyczna dotycząca zagadnień innowacji i komercjalizacji technologii związana z prowadzeniem i uczestnictwem w szeregu projektów badawczych z tego zakresu w tym dotyczących uwarunkowań innowacyjności i potrzeb innowacyjnych sektora MSP, finansowania firm technologicznych oraz ponadto z wyjazdów studialnych do San Francisco, San Jose oraz do Austin (USA). dr Paweł Pietras - doktor nauk ekonomicznych, MBA, adiunkt w Katedrze Systemów Zarządzania i Innowacji Politechniki Łódzkiej. Od lat związany z łódzką Fundacją Inkubator oraz Bełchatowsko- Kleszczowskim Parkiem Przemysłowo-Technologicznym, jako ekspert oceniający projekty innowacyjne, doradca w zakresie świadczenie usług proinnowacyjnych, trener. Wieloletnie doświadczenie w realizacji projektów finansowych (tworzenie biznesplanów oraz studiów wykonalności), informatyki, marketingu oraz zarządzania projektami. Bogata wiedza z zakresu finansowej oceny projektów inwestycyjnych, a także wdrażania innowacji w przedsiębiorstwach. Uczestnicy spotkania: w spotkaniu wzięło udział 30 osób reprezentujących kadrę kierowniczą oraz pracowników ośrodków innowacji (centrów transferu technologii, akademickich inkubatorów przedsiębiorczości, parków naukowo-technologicznych, uczelni wyższych, prywatnych przedsiębiorstw oraz organizacji pozarządowych działających na rzecz transferu technologii). Wprowadzenie: Spotkanie informacyjne zostało zorganizowane w celu wzmocnienia kompetencji kadr ośrodków reprezentowanych na spotkaniu poprzez przekazanie im wiedzy teoretycznej oraz umiejętności praktycznych z zakresu finansowania transferu technologii rozpoznania podstawowych źródeł oraz umiejętności ich wykorzystania. Dodatkowymi celami spotkania było: przekazanie uczestnikom informacji o podstawowych możliwościach pozyskania finansowania w procesie transferu technologii i komercjalizacji wiedzy, usystematyzowanie i rozwinięcie podstawowych pojęć z zakresu funkcjonowania rynku nowych technologii, Strona3

4 przekazanie wiedzy z zakresu zasad funkcjonowania funduszy kapitałowych (seed, venture, private equity) oraz aniołów biznesu, przedstawienie uczestnikom relacji pomiędzy oczekiwaniami inwestora a wynalazcy (lub jednostki transferu technologii). Przebieg spotkania Spotkanie informacyjne podzielone było na część wykładową oraz warsztatową. Wykład pierwszy dotyczył podstawowych pojęć i charakterystyki źródeł finansowania transferu technologii. Eksperci zaprezentowali trzy podstawowe ich grupy: finansowanie ze źródeł prywatnych (kredyty inwestycyjne oraz technologiczne, fundusze pożyczkowe, leasing), instrumenty kapitałowe (Venture Capital, giełda NewConnect, rynek regulowany, inwestorzy strategiczni), a także granty pochodzące ze środków publicznych (w tej kategorii dominowały głównie działania europejskiego Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, Regionalnych Programów Operacyjnych, a także 7 Program Ramowy, czy też środki własne jednostek badawczo-rozwojowych). W wykładzie wskazano także na czynniki wpływające na relacje pomiędzy komercjalizowaną technologią a wybranymi rodzajami pozyskiwanego finansowania. Zauważono bowiem, iż na wybór odpowiedniej formy mają wpływ m.in. gotowość wdrożeniowa technologii/wynalazku (technology readiness level) im większe, tym pozyskane finansowanie może być wyższe; atrakcyjność produktu innowacyjnego (potencjalny rynek, stopień zaspokojenia potrzeb odbiorców, odporność na działania konkurencji), a także jasna sytuacja własnościowa, czy też doświadczenie jego twórców. Wszystkie te czynniki wpływają m.in. na skłonność inwestorów do ryzyka, ustalenia odpowiedniej stopy zwrotu z inwestycji, czy też okresu finansowania. Prowadzący zwrócili szczególną uwagę na zależność pomiędzy stopniem ryzyka inwestycji a jej oczekiwaną stopą zwrotu. Wskazali bowiem na prostą relację, która opiera się na założeniu, iż im wyższa skłonność innowatora (tj. osoby zaangażowanej w procesy transferu technologii) do ryzyka, tym wyższa może okazać się oczekiwana stopa zwrotu. Jak pokazuje doświadczenie, stosunkowo najmniej ryzykowną formą komercjalizacji jest sprzedaż wynalazku, natomiast najbardziej ryzykowną, a co za tym idzie charakteryzującą się największą oczekiwaną stopą zwrotu z inwestycji, jest podjęcie działalności gospodarczej w oparciu o komercjalizowany wynalazek. Pomiędzy tymi dwoma formami, zidentyfikowano również w kolejności od mniejszego do większego stopnia ryzyka licencję, alians oraz joint venture. Następnie szczegółowo omówiono cztery najczęściej występujące rodzaje inwestycji kapitałowych: Venture Capital, anioły biznesu, NewConnect oraz kredyt technologiczny. Uczestnicy dowiedzieli się zatem, iż Venture Capital to średnio- oraz długoterminowe inwestycje o charakterze udziałowym, co oznacza, iż inwestor, w zamian za dokapitalizowanie przedsięwzięcia, przejmuje w nim część udziałów, by w oznaczonym wcześniej terminie, wycofać się z niego, odsprzedając z zyskiem swoje udziały pierwotnemu pomysłodawcy lub innemu podmiotowi. Anioły biznesu natomiast, w odróżnieniu od funduszy Venture Capital, obracających pieniędzmi swoich udziałowców, inwestują w dużo bardziej nieformalny sposób. Charakteryzuje ich przede wszystkim wykorzystanie swoich własnych pieniędzy, zasięg bardziej regionalny, niż ogólnopolski (czy ogólnoeuropejski), inwestycje w Strona4

5 projekty o mniejszej wartości, na wczesnym etapie rozwoju. Giełda NewConnect natomiast staje się ważnym źródłem drugiej rundy finansowania innowacyjnych przedsiębiorstw, które po fazie początkowego rozwoju, potrzebują kapitału na dalszy rozwój. Giełda ta, jako rynek nieregulowany, pozwala zredukować koszty pozyskania kapitału przez znaczne obniżenie wymagań organizacyjnoprawnych stawianych przeważnie uczestnikom tradycyjnej giełdy (mowa tu o publikacji okresowych sprawozdań, doboru sposobu rachunkowości, które w obrocie w ramach NewConnect nie występują.) I wreszcie kredyt technologiczny udzielana ze środków publicznych pożyczka gwarantowana przez Bank Gospodarstwa Krajowego. Co ciekawe, i co szczególnie zainteresowało uczestników spotkania, kredyt technologiczny może zostać częściowo umorzony przez instytucje go przyznające w momencie, kiedy beneficjent udokumentuje sprzedaż towarów i usług powstałych w wyniku inwestycji. Wykład drugi dotyczył etapów finansowania transferu technologii. W sposób bardzo szczegółowy eksperci przedstawili i przeanalizowali sześć podstawowych etapów rozwoju produktu od pomysłu, przez zasiew, start-up i wzrost aż do etapu dojrzałości produktu i nasycenia nim rynku. Analizowano takie czynniki, jak przepływy finansowe, obrót, progi rentowności, a także niepewność techniczną oraz rynkową. Wszystkie etapy przeanalizowane zostały w kontekście przypływu kapitału od inwestora zewnętrznego, okresu zwrotu tej inwestycji oraz okresu sprzedaży gotowego produktu/usługi. Przy okazji wskazano także na nierównomierne proporcje finansowania procesu transferu technologii związane z poszczególnymi etapami. Zauważono bowiem, iż relatywnie najmniej kapitałochłonną fazą rozwoju technologii (w porównaniu z innymi) jest faza koncepcji i badań. Faza kolejna, opracowania prototypu, wymaga już dziesięciokrotnego nakładu finansowego względem fazy badań. Natomiast wejście na rynek i rozwój to faza, do przeprowadzenia której wymagana jest już inwestycja około stu razy większa, aniżeli pierwotne nakłady. Prowadzący spotkanie przedstawili również najczęściej spotykane na polskim rynku nowych technologii źródła finansowania uwzględniające poszczególne etapy rozwoju technologii. Okazuje się, iż na etapie fazy badawczo-rozwojowej powszechnie wybieranymi i dostępnymi źródłami finansowania są środki publiczne: PO IG - działanie , Bon na innowacje oraz 7 Program Ramowy. Faza wdrożenia i wejścia na rynek finansowana jest najczęściej, obok źródeł publicznych w postaci gwarantowanych przez instytucje publiczne kredytów technologicznych oraz PO IG - działania 4.4, z banków (dla istniejących przedsiębiorstw), aniołów biznesu, funduszy zalążkowych. Etap rozwoju sprzedaży natomiast finansowany jest najczęściej z komercyjnych kredytów bankowych, giełdy NewConnect, przez strategicznych inwestorów (np. inne dojrzałe przedsiębiorstwa), fundusze Venture Capital. Ostatnim elementem wykładu było studium przypadku firmy Amazon.com amerykańskiego giganta w branży handlu internetowego. Uczestnicy mieli okazję przekonać się, jak wyglądało finansowanie rozwoju tej firmy od samego pomysłu i zainwestowania w nią środków własnych pomysłodawcy (10 tys. dolarów) aż po wejście na giełdę oraz emisję obligacji, która pozwoliła na dokapitalizowanie przedsięwzięcia setkami milionów dolarów. Warto zaznaczyć, iż analizowany okres, to zaledwie 4 lata! Strona5

6 Podczas trzeciego wykładu opisane zostały zasady finansowania procesu komercjalizacji, które podzielono na trzy fazy współpracy z inwestorem: podjęcie współpracy (wejście inwestora do przedsięwzięcia), współpracę właściwą oraz ostatnią fazę wyjście. Faza rozpoczęcia współpracy trwa średnio od ok. 11 do 20 tygodni. Składają się na nią takie etapy, jak wstępne zapoznanie się z projektem (przygotowanie przez osobę pozyskującą finansowanie biznesplanu, memorandum informacyjnego), uzgodnienie wstępnych warunków, badanie spółki, która ma zostać dokapitalizowana (due diligence, wycena), uzgodnienie warunków finalnych, przygotowanie dokumentacji prawnej (umowy przedwstępnej, końcowej umowy inwestycyjnej). Faza ta kończy się podpisaniem umowy i zamknięciem transakcji. Przy okazji tej fazy, eksperci podkreślili wagę biznesplanu, jako głównego i nie rzadko jedynego narzędzia zainteresowania potencjalnego inwestora projektem. Czas inwestora, jak każdy inny zasób, przeliczany jest na pieniądze. Stąd, jak uczy praktyka, osoby odpowiedzialne za weryfikację biznesplanów spływających do instytucji finansowych, posiadają bardzo ograniczoną ilość czasu, dlatego do dalszej weryfikacji przechodzą tylko bardzo dobrze przygotowane biznesplany (ich jakość oceniania jest zarówno pod kątem zwartego, logicznego opisu przedsięwzięcia innowacyjnego, jak również co do poprawnie zidentyfikowanego ryzyka, potencjalnych konkurentów oraz innych ważnych czynników mogących mieć wpływ na nowopowstające przedsiębiorstwo). Faza współpracy inwestora z pomysłodawcą charakteryzuje się natomiast kilkoma czynnikami. Najważniejszym z nich jest, o czym wspomniano już wcześniej, powszechna praktyka przejmowania przez inwestora części udziałów w spółce. Część ta jest zazwyczaj na tyle znacząca, że pozwala inwestorowi na posiadanie decydującego głosu w podejmowaniu ważnych, strategicznych dla firmy decyzji (należy w tym miejscu podkreślić, iż jest to jednym z podstawowych założeń finansowania młodych, rozpoczynających działalność operacyjną przedsiębiorstw - inwestor, obok kapitału, wnosi do spółki bogate doświadczenie biznesowe, co pomaga w sprawnym zarządzaniu firmą. Młody przedsiębiorca zyskuje w ten sposób pieniądze i doświadczenie inwestora, ten drugi z kolei zwiększa swoje szanse na maksymalizację oczekiwanej stopy zwrotu z inwestycji). Kolejnym czynnikiem jest ingerencja inwestora w kształt spółki: sposoby zarządzania, dobór personelu, strategiczne decyzje finansowe, doradztwo prawne, opracowanie strategii firmy. Wyjście inwestora z przedsięwzięcia jest trzecim ostatnim etapem współpracy. Może ona przybrać następujące formy: odsprzedaż udziałów inwestora pierwotnemu pomysłodawcy, sprzedaż inwestorowi branżowemu (np. innemu dojrzałemu przedsiębiorstwu o zbliżonym profilu działalności), sprzedaż udziałów innemu funduszowi typu venture lub też, w przypadku niepowodzenia całego przedsięwzięcia innowacyjnego, zamknięcie go. Procedury wyjścia charakteryzują się także specyficznymi cechami, jak klauzule zawierane w umowach inwestycyjnych dotyczące sprzedaży: sprzedaż udziałów innym akcjonariuszom po określonej cenie, prawo odkupu udziałów przez inwestora od innych akcjonariuszy po określonej cenie, prawo przyłączania się inwestora do transakcji dokonywanych przez pozostałych akcjonariuszy z osobami trzecimi itp. Strona6

7 Podczas spotkania odbyły się także dwie rundy warsztatów: pierwsza z nich miała na celu przekazanie uczestnikom umiejętności w zakresie etapowania (tj. prawidłowego podziału na etapy inwestycyjne przekładowego przedsięwzięcia) wraz ze wskazaniem najbardziej odpowiedniego źródła finansowania poszczególnego etapu. Uczestnicy podzieleni zostali na pięcioosobowe grupy, w których na podstawie zaczerpniętego z praktyki case study przygotowywali podział projektu innowacyjnego na poszczególne fazy rozwoju wraz z podaniem wymiernych rezultatów zamknięcia każdego z etapów. Wyniki pierwszej rundy warsztatów zostały omówione przez ekspertów na forum. Runda druga polegała na przeprowadzeniu symulacji negocjacji inwestycyjnych: uczestnicy zostali podzieleni na dwie grupy, a także z całego grona uczestników wybrano dwie osoby, które wcieliły się w role inwestorów. Uczestnicy przypisani do utworzonych grup mieli za zadanie zaprezentowanie swojej technologii oraz oczekiwań, podczas gdy osoba wcielająca się w rolę inwestora proponowała swoje rozwiązania, które, jak się okazało, nie zawsze były zbieżne z oczekiwaniami pomysłodawców projektu. Warsztaty po podsumowaniu pracy uczestników, zakończono ujawnieniem prawdziwych rozwiązań zastosowanych w rzeczywistości, jako że przeprowadzone studium przypadku opierało się na zrealizowanej już inwestycji. Elementem kończącym spotkanie była dyskusja, która odbyła się w ramach giełdy wymiany informacji (elementu networkingowego spotkania informacyjnego). Tematem dyskusji była skłonność zaangażowania środków własnych uczelni wyższych w rozwijanie wynalazków powstających w ramach ich pracy. Uczestniczący w spotkaniu przedstawiciele tych placówek poddali w wątpliwość obecnie spotykane polityki innowacyjne polskich uczelni, które w dużej mierze uzależnione są od kadencyjności stanowiska rektora, co paraliżuje opracowanie wieloletnich strategii. Analizie poddane zostało także ryzyko związane z inwestycjami w innowacyjne projekty w kontekście prawidłowej gospodarki środkami publicznymi pozostającymi w dyspozycji uczelni wyższych. Spotkanie zakończono przekazaniem uczestnikom informacji o zbliżających się działaniach w ramach inicjatywy Skuteczne Otoczenie Innowacyjnego Biznesu, a także promocją Portalu Innowacji (pi.gov.pl), gdzie uczestnicy mogą znaleźć niezbędne informacje dotyczące inicjatywy. Raport przygotowany przez: Jakub Tarasiuk Strona7