terapii - - Akceleratory Liniowe

Transkrypt

1 Kontrola parametrów aparatów stosowanych w teleterapii terapii - - Akceleratory Liniowe Joanna ROSTKOWSKA Zakład Fizyki Medycznej Centrum Onkologii Instytut im. M. Skłodowskiej-Curie, WARSZAWA

2 Kontrola aparatów terapeutycznych (1989 r.) IEC IEC International Standard Technical Report

3 Kontrola aparatów terapeutycznych Krajowe zalecenia dotyczące kontroli aparatów stosowanych w teleradioterapii Polish J. Med Phys & Eng 2001r Medyczny akcelerator liniowy

4 Kontrola jakości radioterapii Wdrażanie Dyrektywy nr 97/43 Unii Europejskiej Prawo Atomowe ustawa z dnia 29 listopada 2000 r (jednolity( tekst ustawy: 14 lutego 2007) Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 25 sierpnia 2005 r. w sprawie warunków bezpiecznego stosowania promieniowania jonizującego dla wszystkich rodzajów ekspozycji medycznych

5 Kontrola jakości radioterapii Kontrola wszystkich urządzeń używanych w radioterapii. Kontrola procesu napromieniania pacjenta. Zapewnienie właściwego współdziałania współpracujących zespołów.

6 Kontrola urządzeń Akceleratory liniowe Bomby kobaltowe Aparaty rtg RADIOTERAPIA Systemy planowania leczenia Symulatory Tomografy NMR Dawkomierze System weryfikacji i zarządzania

7 Testy po instalacji aparatu (Rozp. Min. Zdr.) odbiór aparatu od producenta na podstawie testów akceptacyjnych producenta; testy obejmują pełną ocenę technicznych i dozymetrycznych parametrów aparatu; osoby odpowiedzialne za odbiórprzedstawiciele autoryzowanego serwisu urządzenia, serwisu użytkownika i fizycy medyczni.

8 Okresowe kontrole aparatów terapeutycznych (Rozp. Min. Zdr.) Okresowe kontrole harmonogram ustalany przez użytkownika Rozporządzenie Min. Zdr. Rozdział 5 &41: 1. Aparat terapeutyczny jest okresowo wyłączany z eksploatacji w celu konserwacji, kontroli fizycznych parametrów technicznych oraz adjustacji i dozymetrii generowanego promieniowania zgodnie z przyjętym wewnętrznym harmonogramem jego pracy.

9 ( Rozp.Min. Zdr.) c.d 2. Procedurę radioterapii pacjentów planuje się i realizuje w sposób pozwalający na uwzględnienie przerw w pracy aparatu terapeutycznego powodujących odstępstwa od przyjętych standardów leczenia.

10 Rozp.Min. Zdr. Rozp.Min. Zdr. roz 7 &55 Jednostki ochrony zdrowia stosujące promieniowanie jonizujące w celach medycznych wdrożą system zarządzania jakością, o którym mowa w 9, nie później niż do dnia 31 grudnia 2006 r.

11 sprzęt Dawkomierze do pomiarów bezwzględnych dawki świadectwo wzorcowania

12 sprzęt c.d komory jonizacyjne: cylindryczne i płaskie komory półprzewodnikowe Do pomiarów bezwzględnych komory cyl. i płaskie posiadające świadectwo wzorcowania.

13 sprzęt c.d. Fantomy analizatory pola

14 sprzęt c.d. Fantomy wodne z pleksi (pomiary względne)

15 sprzęt c.d. codzienna kontrola dawki

16 sprzęt c.d. Kontrola parametrów technicznych (centratory, pole świetlne, izocentrum,...)

17 Okresowe kontrole aparatów terapeutycznych (Rozp. Min. Zdr.) Kontrola: parametrów technicznych aparatu; parametrów dozymetrycznych wiązek, których wartości lub prawidłowość działania decydują o poprawności i dokładności napromieniania pacjentów oraz o bezpieczeństwie pacjentów i personelu;

18 Okresowe kontrole aparatów terapeutycznych (Rozp. Min. Zdr) Częstotliwość kontroli codziennie; raz w tygodniu; raz na pół roku (raz na kwartał); raz w roku.

19 Okresowe kontrole aparatów terapeutycznych (Rozp. Min. Zdr) Kontrole wykonywane codziennie (technicy elektroradiologii, fizycy medyczni) podstawowe parametry technicy Kontrole wykonywane raz w tygodniu (fizycy, serwis aparatury użytkownika, technicy) parametry techniczne pracownicy serwisu użytkownika parametry dozymetryczne wiązek fizycy.

20 Okresowe kontrole aparatów terapeutycznych (Rozp. Min. Zdr) Kontrole wykonywane (nie rzadziej niż) raz na pół roku (fizycy lub serwis aparatury użytkownika) parametry techniczne fizycy i autoryzowany serwis producenta parametry dozymetryczne wiązek - fizycy i autoryzowany serwis producenta

21 Okresowe kontrole aparatów terapeutycznych (Rozp. Min. Zdr) Kontrole wykonywane raz w roku (fizycy, serwis aparatury użytkownika) - parametry dozymetryczne wiązek - -fizycy

22 Kontrole wykonywane codziennie Kontrole wykonywane przez techników kontrola systemu blokady drzwi (+ / -); kontrola telemetru (+ / -); kontrola symulacji świetlnej pola promieniowania (tolerancja 2 mm); kontrola centratorów (tolerancja 2 mm); kontrola wydajności wiązek promieniowania (tolerancja 3%).

23 Kontrole wykonywane raz w tygodniu Kontrole wykonywane przez fizyków wydajność wiązek promieniowania dawkomierz, komora jonizacyjna, fantom z PMMA tolerancja: 1,5%

24 Kontrole wykonywane raz w tygodniu Kontrole wykonywane przez pracowników serwisu użytkownika telemetr (tolerancja: 2 mm); symulacja świetlna pola promieniowania (tolerancja: 2 mm); centratory (tolerancja: 2 mm); akcesoria aparatu (kolimatory wiązek elektronów, kliny mechaniczne, osłony, tace do osłon,...) (+ / -).

25 Kontrole wykonywane raz na kwartał (nie rzadziej niż raz na pół roku) Kontrole parametrów technicznych wykonywane przez fizyków

26 Kontrole wykonywane raz na kwartał c.d Kontrola położeń 0 o, 90 o, 270 o i 180 o ( z obu stron) dla ruchu obrotowego ramienia poziomica; Kontrola położeń 0 o, 90 o, 270 o dla ruchu obrotowego kolimatora poziomica lub metodą kiwania wyznaczyć płaszczyznę prostopadłą do osi obrotu ramienia tolerancja: 0,5 o (elektroniczna), 1 o (mechaniczna)

27 Kontrole wykonywane raz na kwartał c.d Kontrola telemetru: wskazania w izocentrum - metodą kiwania oraz liniowość w zakresie ±20 cm od izocentrum - Iso-Align, tolerancja: 2mm; Kontrola symulacji świetlnej dla szczęk głównych G= 0 o, kol= 0 o, pola 5x5, 10x10, 20x20, max x max cm 2 G= 90 o (270 o ), pole 10x10 cm 2 obrót kolimatora Iso-Align, papier milimetrowy, tolerancja: 2mm.

28 Kontrole wykonywane raz na kwartał c.d Kontrola symulacji świetlnej dla kolimatora MLC G= 0 o,kol= 0 o, wszystkie listki : zamknięte, odsunięte o 1 cm, choinka papier milimetrowy, tolerancja: 1 mm;

29 Kontrole wykonywane raz na kwartał c.d Kontrola izocentrum mechanicznego - Radac lub symulacja świetlna, tolerancja: r=1 mm; Kontrola centratorów: bocznych, strzałkowego i back-pointera Radac i krzyż symulacji świetlnej po ustawieniu G= 90 o i 270 o za pomocą poziomicy, tolerancja: 1 mm;

30 Kontrole wykonywane raz na kwartał c.d Kontrola akcesoriów aparatu (kaseta sterująca, półki do klinów i kolimatorów elektronowych, kliny, kolimatory elektronowe, tace do osłon i wylewki ocenić stan, luzy po zamontowaniu, prawidłowość kodowania) (+ / -); Kontrola blokady drzwi wejściowych do pomieszczenia terapeutycznego (+ / -); Kontrola awaryjnego licznika dawki- w trybie Clinical (0 MU)

31 Kontrole wykonywane raz na kwartał c.d Kontrola wyłączników bezpieczeństwa; Kontrola świateł informacyjnych i ostrzegawczych; Kontrola ostrzegawczych sygnałów dźwiękowych; Kontrola interwizji i interfonii. (+ / -)

32 Kontrole wykonywane raz na kwartał c.d Kontrola stołu terapeutycznego: * poziom blatu wzdłuż osi X i Y- poziomica * kontrola skali ruchów blatu stołu wzdłuż os X, Y i Z w zakresie ± 10 cm- Iso-Align, W czasie kontroli ruchu wzdłuż osi Z sprawdzić czy stół przesuwa się w pionie: w czasie ruchu stołu, pionowa linia cienia krzyża powinna pokrywać się z linią na na ekranie wypoziomowanego Iso-Align a (G= 0 o lub= 270 o ) tolerancja: 2 mm

33 Kontrole wykonywane raz na kwartał c.d * Kontrola skali obrotu kolumny stołu: metodą kiwania ustawić kolimator w położeniu 0 o. Na blacie stołu zaznaczyć punkt leżący na poprzecznej do blatu stołu linii cienia krzyża. Jeżeli w czasie przesuwu stołu w w kierunku poprzecznym punkt leży na linii oznacza to, ze kolumna stołu znajduje się w położeniu 0 o ; podobnie sprawdzić kąty 90 o i 270 o ; tolerancja: 1 o (skala mechaniczna); 0,5 o (skala elektroniczna)

34 Kontrole wykonywane raz na kwartał c.d * Kontrola zgodności osi obrotu kolumny stołu z osią obrotu kolimatora kartka ołówek, tolerancja: 2mm * Kontrola awaryjnego opuszczania stołu (instrukcja znajduje się w pomieszczeniu terapeutycznym)

35 Kontrole wykonywane raz na kwartał c.d Kontrole parametrów dozymetrycznych wykonywane przez fizyków

36 Kontrole wykonywane raz na kwartał c.d Kontrola jakości wiązek promieniowania X i e, PDD, SSD=100 cm, pole 10x10 cm 2 (X), 25x25 cm 2 (e ) - analizator pola, tolerancja: 0,5% - D 10 i D 20 i 1mm - R 50. Kontrola jednorodności i symetrii wiązek promieniowania X i e ; SSD=100 cm, d=10 cm, pole 10x10 cm 2 i 40x40 cm 2 (X), SSD=100 cm, d=d max, pole 10x10 cm 2 i 25x25 cm 2 (e ),- analizator pola, tolerancja: 6% - X, 10% - e.

37 Kontrole wykonywane raz na kwartał c.d Kontrola zgodności pola promieniowania z polem świetlnym pole 10x10 i 40x40 cm 2, -analizator pola, tolerancja: 2 mm.

38 Kontrole wykonywane raz na kwartał (nie rzadziej niż raz na pół roku) Kontrola wydajności wiązek promieniowania X i e warunki referencyjne,trs # 398 X: SSD=90 cm, pole 10x10 cm 2, d=10 cm, e : SSD=110 cm, pole 10x10 cm 2, d=d max, 1MU=1 cgy - fantom wodny tolerancja: 1,5%

39 Kontrole wykonywane raz na kwartał (nie rzadziej niż raz na pół roku) Kontrola współczynników A przejścia woda PMMA dla wiązek promieniowania X i e - fantom PMMA, tolerancja: 1,5%; Kontrola współczynników J kalibracji przyrządu do codziennej kontroli wydajności wiązek promieniowania X i e - Jackometr tolerancja: 1,5%.

40 Kontrole wykonywane raz na pół roku Kontrole wykonywane przez fizyków Kontrola wydajności wiązek promieniowania X i e w różnych położeniach ramienia akceleratora G=0 o, 90 o, 270 o i 180 o fantom z PMMA umieszczony w półce do tac do osłon, tolerancja: 1,5%

41 Kontrole wykonywane raz na rok Kontrole wykonywane przez fizyków Kontrola współczynników klinów mechanicznych - fantom wodny, komora Markusa, tolerancja: 1,5%; Kontrola stabilności względnej wartości mocy dawki podczas całego dnia pracy, - geometria pomiarów porannych, tolerancja: 2%

42 Kontrole wykonywane raz na rok c.d Kontrola współczynników transmisji tac do osłon fantom wodny lub z PMMA, tolerancja: 1%; Kontrola proporcjonalności dawki od MU, - -geometria cotygodniowej kontroli wydajności. tolerancja: odchylenie zmierzonych wartości dawki od wartości dopasowanych 1%, dopasowana prosta powinna przechodzić przez początek układu z dokładnością do 1 MU.

43 Tolerancje-uwagi parametr Świerk Varian zalecenia IEC jednorodność - promieniowanie X 6 % 6 % 6% 6 % 10 % (>30x3) jednorodność - wiązka e 10 % 10 % 10% 15 % symetria - promieniowanie X 2 % 2 % 2% 3 % symetria - wiązka e 2 % 2 % 2% 5 %

44 Tolerancje-uwagi c.d jednorodność 1) Percentage Dose Difference (IEC 60976) jednorodność = (P max -P min ) / (P max +P min ) * 100% (2,8%) 2) Percentage dose ratio jednorodność = P max / P min * 100% (105,9%)

45 Tolerancje-uwagi c.d. symetria 1) Maximum Dose ratio (IEC 60976) symetria = {D(x)/D(-x)} max *100% (101,5%) D(x) dawka w punkcie x; x i (-x) punkty należące do płaskiego obszaru, leżące symetrycznie w stos do osi centralnej. Symetria jest definiowana jako max stosunek w obszarze płaskim

46 Tolerancje-uwagi c.d. symetria 2) Area ratio symetria = ABS(a-b)*200%/(a+b) (1,2%) a= pole na lewo od osi centralnej b= pole na prawo od osi centralnej Obszary są ograniczone osią centralną i 50% granicą pola.

47 Tolerancje-uwagi c.d. Flattened region IEC Varian/Świerk /zalecenia promieniow anie rozmiar pola F d dla osi głównych 5 cm F 10cm 1 cm X 10 cm F 30cm 0,1 F 80% F 30 cm<f 3 cm elektrony 90% F 1 cm 80% F

48 Flattened region (promieniowanie X) IEC 80% różnica bok pola [cm]

49 Flattened region (wiązki e ) bok pola [cm] IEC 80% różnica

50 Tolerancje-uwagi c.d. Różnie specyfikowane głębokości X: d=10 cm, d=7 cm, d=d max e : d=d max, d= R 85 /2

51 Kontrole codzienne (technicy) Wiązki promieniowania X, Clinac 2300 /CD (I), 2005 r wartość średnia: 0,3 % (6MV); 0,7 % (15MV) 6 W [%] MV-X 15MV-X [dni]

52 Kontrole cotygodniowe (fizycy) Wiązki promieniowania X, CLINAC 2300/CD (I), 2005 r wartość średnia: -0,1 % (6MV); -0,2 % (15MV) 2 1 W [%] MV-X 15MV-X [tygodnie]

53 6 MV-X, Clinac 2300 C/D kwartalna kontrola jednorodności [%] kontrola nr 10x10 40x40

54 6 MV-X, Clinac 2300 C/D kwartalna kontrola symetrii [%] kontrola nr 10x10 40x40

55 6 MV-X, Clinac 2300 C/D kwartalna kontrola jakości wiazki D 10 =(66,9±0,5%) D 20 =(38,6±0,5)% 60 [%] D10 D20 kontrola nr

56 6 MV-X, Clinac 2300 C/D kwartalna kontrola jakości wiazki D 20 /D 10 = 0,574 (0,569 0,579) [%] 0,590 0,585 0,580 0,575 0,570 0,565 0, D20/D10 kontrola nr

57 12 MeV-e, Clinac 2300 C/D kwartalna kontrola energii wiazki R 50 = 49,0 mm (48,5 49,5) R50 [mm] kontrola nr

58 9 MeV- e, Clinac 2300 C/D kwartalna kontrola jednorodności wiazki [%] x10 25x25 kontrola nr

59 9 MeV-e, Clinac 2300 C/D kwartalna kontrola symetrii wiazki [%] x10 25x25 kontrola nr

60 Dodatkowe kontrole Kontrole po awariach i zanikach napięcia w sieci; Wzajemne kontrole podstawowych parametrów dozymetrycznych pomiędzy ośrodkami przed oddaniem nowozainstalowanego aparatu do eksploatacji klinicznej; Kontrole dodatkowych opcji aparatu.

61 Dodatkowe kontrole Kontrole dodatkowych opcji aparatu Stereotaksja z wykorzystaniem mikro-mlc

62 Test Winstona Lutza No kąt ramienia 270 o 0 o 90 o 180 o 180 o 180 o 0 o 0 o kąt stołu 0 o 0 o 0 o 0 o 270 o 90 o 90 o 270 o

63 Tolerancja: 1 mm Test Winstona Lutza Maksymalna odległość (zachowująca tolerancję 1 mm ) między brzegiem kulki i wyznaczonym kwadratem 7x7 mm wynosi 2 mm r=2,5 mm 2 mm 2 mm

64 Test WL

65 Test WL

66 Test W-L

67 Data: Test Winstona Lutza No kąt ramienia kąt stołu poza tolerancją [mm] o 0 o o 0 o o 0 o o 0 o o 270 o 0, o 90 o 0,4 7 0 o 90 o o 270 o ---

68 Inne metody kontroli Audyty TLD (kontrola aparatu, systemu planowania leczenia); Dozymetria in vivo (kontrola aparatu, systemu planowania leczenia, ułożenia pacjenta).

69 Rozp.Min. Zdr. Rozp.Min. Zdr. roz 7 & 60 We wszystkich czynnościach, w których rozporządzenie przewiduje udział fizyka medycznego..., dopuszcza się do 31 grudnia 2010r. udział fizyka.., bez specjalizacji, posiadającego co najmniej 2-letni staż pracy..., w zakresie medycznych zastosowań promieniowania jonizującego.

70 PODSUMOWANIE Kontrole aparatów terapeutycznych są jednym z elementów obowiązującej kontroli jakości radioterapii. Wymagają udostępnienia aparatów terapeutycznych na czas pomiarów, kompromis pomiędzy czasem niezbędnym na kontrolę a ciągłością pracy radioterapii ( w szczególności przy dużej liczbie aparatów w ośrodku)

71 PODSUMOWANIE

72