HIERARCHIA WANOCI CZYNNIKÓW TECHNICZNO- -ORGANIZACYJNYCH W ODNIESIENIU DO EFEKTYWNOCI OBSŁUGI SERWISOWEJ CIGNIKÓW ROLNICZYCH

Transkrypt

1 Acta Sci. Pol., Technica Agraria 4(2) 2005, HIERARCHIA WANOCI CZYNNIKÓW TECHNICZNO- -ORGANIZACYJNYCH W ODNIESIENIU DO EFEKTYWNOCI OBSŁUGI SERWISOWEJ CIGNIKÓW ROLNICZYCH Jacek Skudlarski Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Warszawa Streszczenie. Wyznaczono hierarchi wanoci rónorodnych czynników technicznoorganizacyjnych w odniesieniu do efektywnoci obsługi serwisowej cigników rolniczych z wykorzystaniem metody ekspercko-matematycznej. Hierarchi wanoci badanych parametrów stanowi priorytety systemowe (wartoci wyraone w procentach) wszystkich celów drugiego i trzeciego poziomu, które to wartoci wyznaczaj stopie realizacji celu głównego (efektywnoci pracy cigników rolniczych). Słowa kluczowe: cignik, obsługa serwisowa, metody eksperckie WYKAZ OZNACZE f β (b-) kwantyl dystrybucji χ 2 odpowiadajcy poziomowi ufnoci β i liczb stopni swobody b-, b liczba ocenianych czynników, γ załoona dokładno w ocenie konkordancji, Θ 0 warto krytyczna współczynnika konkordancji, S suma kwadratów odchyle faktycznych wartoci rang, N E liczba ekspertów, b liczba ocenianych czynników, T i wskanik podobnych rang, g j odchylenie standardowe, m j rednia arytmetyczna (warto priorytetu lokalnego) j-tego czynnika, r j suma rang nadanych przez ekspertów j-mu czynnikowi, r rednia arytmetyczna sumy rang, r ij ranga nadana przez i-tego eksperta j-emu czynnikowi, p liczba grup jednakowych szeregów w szeregowaniu j-ego eksperta, t i liczba powtórze jednakowego szeregu w p-ej grupie. Adres do korespondencji Corresponding Author: Jacek Skudlarski, Katedra Organizacji i Inynierii Produkcji, SGGW, ul. Nowoursynowska 66, Warszawa

2 50 J. Skudlarski WSTP Znaczcy wzrost mocy cigników rolniczych wprowadzenie automatyki i elektroniki znacznie zwiksza zapotrzebowane na obsług techniczn. Jak wykazuj dowiadczenia zagraniczne obsługa techniczna wiadczona przez serwis przynosi producentowi znaczne korzyci finansowe [Internet a ] zwłaszcza w okresie od zaprzestania produkcji danej maszyny przez producenta do momentu uytkowania przez ostatniego nabywc [Kulibanowa 2000]. Dowiadczenia krajów b. ZSRR pokazuj, e nieefektywne działanie obsługi serwisowej maszyn rolniczych i cigników obnia ich gotowo techniczn, nawet poniej wystarczajcych wartoci [Rasskazov 997, Dokunihin 200]. Racjonalizacja działa serwisu technicznego pozwoliła w tych krajach zwikszy wykorzystanie roczne maszyn o 6-0% i obniy zuycie czci zamiennych nawet o 30% [Czernoiwanov 997]. Efektywno działania obsługi serwisowej jest równie istotna w warunkach polskiego rolnictwa, gdzie wydatki na usługi naprawcze sprztu rolniczego sigaj ok. 9 mln zł rocznie [Pasyniuk 2004]. Z uwagi na fakt, e ok. 50% prac obsługowo naprawczych wykonuj rolnicy we własnym zakresie [Pasyniuk 2004], korzystajc niekiedy z pomocy ssiedzkiej efektywno obsługi serwisowej, powinna by rozpatrywana nie tylko pod ktem działalnoci słub remontowych, ale równie zaopatrzenia w czci zamienne. Efektywno działania obsługi serwisowej powinna by rozumiana jako zdolno minimalizowania w gospodarstwie rolnym kosztów uwzgldniajcych nie tylko koszt usunicia awarii (przy zachowaniu wymaganej jakoci naprawy), ale równie straty powstałe w wyniku oczekiwania na napraw czy dostarczenie czci zamiennych. Dowiadczenia autora oraz doniesienia literaturowe [Kulibanova 2000] pozwalaj stwierdzi, e na efektywno obsługi serwisowej wpływa szereg czynników, których wano nie została dotychczas zhierarchizowana. Znajomo tej hierarchii wanoci ma due znaczenie dla producenta cigników, gdy uwzgldnienie najwaniejszych czynników pozwoli w najwyszym stopniu poprawi efektywno działania serwisu technicznego, co z pewnoci nie ujdzie uwagi rolników decydujcych si na zakup cignika danego producenta. CEL I ZAKRES BADA Celem bada było okrelenie hierarchii wanoci czynników techniczno-organizacyjnych z punktu widzenia ich wpływu na efektywno obsługi serwisowej cigników rolniczych. Hierarchia wanoci była okrelana dla obsługi serwisowej cigników rolniczych stosowanych zarówno w gospodarstwach rolnych, jak i innych branach. Acta Sci. Pol.

3 Hierarchia wanoci czynników techniczno-organizacyjnych w odniesieniu do efektywnoci... 5 METODY W celu dokonania hierarchizacji czynników wpływajcych na efektywno działania serwisu technicznego cigników rolniczych zastosowano metod ocen ekspertów, która w literaturze jest znana pod nazw metody ekspercko-matematycznej [Jewlanow 98, Masiuk 998]. Metoda ta w sposób racjonalny łczy proces intuicyjno-logicznej analizy danego problemu przez eksperta z liczbowymi metodami obróbki danych, zarówno przedstawienia wyników rozwiza, jak i dla kierowania procesem ekspertyzy. Uzyskane w rezultacie obróbki danych opinie ekspertów przyjmuje si jako rozwizanie danego problemu. Metoda ekspercko-matematyczna pozwala analizowa i ocenia bardzo zrónicowane czynniki, a wyniki uzyskane przy jej wykorzystaniu róni si od wyników z innych metod zakresie 6 8% [Gordon i Helman 974]. Std te powszechne zastosowanie tej metody w celach zbrojeniowych, gospodarczych [Jevlanow 98] jak równie naukowych, zarówno za granic [Stopałov 993, Nahatkian i Kriukov 993, Masiuk 998], jak i w kraju [Skudlarski 2002, Izdebski 2003]. Szczegółowy tok bada obejmuje m.in. matematyczne okrelenie minimalnej liczby ekspertów oraz ich dobór jakociowy, a take weryfikacj zgodnoci ocen ekspertów za pomoc metod statystycznych. Minimaln liczb ekspertów wyznacza si ze wzoru [Jevlanow 98]: f ( b ) ( γ + )( b ) Θ β N E = 0 () Przy załoonym poziomie ufnoci 0,95, dokładnoci w ocenie konkordancji 0, i wartoci krytycznej współczynnika konkordancji 0, i liczbie czynników na drugim poziomie 5 wyniosła ona 26 osób. Dobór ekspertów opierał si na kryteriach szczegółowo omówionych w literaturze [Jewlanow 98, Internet b ]. Podstawowym wymogiem jest stanowisko stymulujce do prowadzenia bada oraz sta pracy nie krótszy ni pi lat. Do grupy ekspertów dobrano osoby posiadajce dowiadczenie praktyczne, bdce uytkownikami cigników rolniczych bd zarzdzajce ich wykorzystaniem, które osobicie ponosz konsekwencje wynikajce z działalnoci serwisu technicznego. W grupie tej znaleli si właciciele gospodarstw rolnych, kierownicy działów produkcji rolnej czy te właciciele firm komunalnych uytkujcych cigniki rolnicze. Dobrano ekspertów z rónych miejsc kraju, by uwzgldnia róne warunki gospodarstwa (otoczenie rynkowe, sie dilersko-serwisowa itp.) Prowadzona w metodzie ekspercko-matematycznej ekspertyza czsto opiera si na ocenianiu przez ekspertów wielu czynników decydujcych o danym problemie. Czsto zdarza si, e czynników tych jest tak duo, e porównywanie i ocena ich przez eksperta jest trudna bd niemoliwa. W tej sytuacji zalecane jest stosowanie idei drzewa zdarze, która opiera si na łczeniu czynników w grupy i oddzielnym ocenianiu grup czynników oraz oddzielnej ocenie czynników w grupie [Masiuk 998, Skudlarski 2002, Izdebski 2003]. Rozwiza- Technica Agraria 4(2) 2005

4 52 J. Skudlarski nie to zastosowane przez autora w jego wczeniejszych badaniach [Skudlarski 2002] znacznie ułatwiło ekspertowi ocenianie czynników, za autorowi obróbk uzyskanych informacji. Wyróniono wic pi grup czynników tzw. celów drugiego poziomu. W kadej grupie wyróniono cztery czynniki wpływajce na dan grup, a porednio na cel główny, czyli efektywno pracy serwisu. Stanowiły one cele poziomu trzeciego. Przyjto, e wpływ piciu grup czynników (cele II poziomu) na efektywno działania serwisu technicznego wynosi 00%. Podobnie traktowano, e wpływ czynników w danej grupie w sumie wynosi równie 00%. Wano poszczególnych grup czynników, jak i czynników w grupie jest oceniana przez eksperta poprzez rozbicie 00% odpowiednio według wanoci na poszczególne grupy czynników oraz 00% na poszczególne czynniki w danej grupie. W ten sposób ekspert, rozpatrujc oddzielnie wano grup czynników i oddzielnie wano czynników w danej grupie, ma ułatwione zadanie, gdy w danej chwili skupia si na niewielkiej liczbie czynników. W dostarczanym ekspertom kwestionariuszu wyglda to tak, e oddzieln tabel stanowi grupy czynników i oddzielnie tabele zestawiajce czynniki wpływajce na poszczególn grup. W tabelach pozostawiono wolne miejsca, by ekspert miał moliwo dopisa i oceni inne czynniki, które nie zostały zamieszczone w tabelach, a które przez niego uznane zostały za wane. Podstawowym wymogiem stawianym w metodzie w celu potwierdzenia wiarygodnoci wyników jest zgodno ekspertów w opiniach [Jewlanow 98, Orlov, Internet]. Sprawdzana jest ona za pomoc współczynnika konkordancji (zaleno 2a i 2b) i kryterium -kwadrat (zaleno 7). Przy braku jednakowych rang współczynnik konkordancji jest okrelany według wzoru (2a): 2S Θ = (2a) 2 3 N ( b b) E W przypadku istnienia podobnych rang współczynnik konkordancji okrela si według wzoru: S Θ = (2b) N 2 E N E ( b 3 b) N T E i 2 i= Sum kwadratów odchyle faktycznych wartoci rang oblicza si ze wzoru: S = b 2 rj r) j= ( (3) r = b rj j= b, (4) Acta Sci. Pol.

5 Hierarchia wanoci czynników techniczno-organizacyjnych w odniesieniu do efektywnoci = NÝ rj rij i= gdzie: r ij ranga nadana przez i-tego eksperta j-emu czynnikowi. Ti = 2 p i= ( t 3 i, (5) ti), (6) W celu przekonania si, e zgodno ekspertów nie jest przypadkowa wykorzystuje si kryterium -kwadrat. 2 S χ = (7) N E NE b ( b + ) Ti 2 b Dodatkowo zgodno ekspertów sprawdzana jest za pomoc współczynnika wariancji (zaleno 4), którego warto na potrzeby metody ekspercko-matematycznej jest znormalizowana. i= Vj = g j 00 [%] (8) m j Zgodnie z literatur [Masiuk 998] uznaje si, e jeli Vj 0,25, to zgodno wyznaczonych przez ekspertów indywidualnych ocen jest wystarczajca. W przypadku wartoci Vj>0,3 uwaa si zgodno za nisk. Doniesienia literatury [Jewlanov 98, Internet b ] poparte dowiadczeniami autora [2002] oraz Masiuka [998] i Izdebskiego [2003] wykazuj, e eksperci rozmijaj si w iniach, co uznawane jest za zjawisko naturalne, dostarczajce niekiedy ciekawych spostrzee [Jewlanov 98, Internet b ]. W tym celu literatura [Masiuk 998] proponuje zastosowanie metody Delfy, która szerzej omówiona jest w pracach autora [2002] oraz Izdebskiego [2003]. WYNIKI Na podstawie przeprowadzonych bada otrzymano ocen wanoci 20 czynników. Przedstawione zostały one zostały w postaci w postaci priorytetów lokalnych (rys., 2), które przeliczono na priorytety systemowe (rys. 3). Priorytet lokalny okrela wpływ czynnika trzeciego poziomu na czynnik drugiego poziomu. Inaczej mówic, okrela on wano danego czynnika w grupie (czynnik II poziomu). Natomiast priorytet systemowy okrela wkład danego czynnika (celu) poziomu III w osignicie celu głównego. Ze wzgldu na ograniczenia techniczne wynikajce z wymogów redakcyjnych autor wartoci priorytetów lokalnych oraz systemowych przedstawił w postaci graficznej Technica Agraria 4(2) 2005

6 54 J. Skudlarski (rys., 2, 3) przez co nie mógł przedstawi wartoci współczynników wariancji dla kadego czynnika oraz wartoci kryterium -kwadrat. wartoci priorytetów lokalnych [%] 30,0 25,0 20,0 5,0 0,0 5,0 0,0 C 2 C 22 C 23 C 24 C 25 Oznaczenia parametrów Rys.. Wartoci priorytetów lokalnych celów II poziomu Fig.. Values of local priorities of the goals of level II 60,00 50,00 wartosci priorytetów [%] 40,00 30,00 20,00 0,00 0,00 C 3 C 32 C 33 C 34 C 32 C 322 C 323 C 324 C 33 C 332 C 333 C 334 C 34 C 342 C 343 C 344 C 35 C 352 C 353 C 354 C 2 C 22 C 23 C 24 C 25 Oznaczenia parametrów Rys. 2. Wartoci priorytetów lokalnych celów III poziomu Fig. 2. Values of local priorities of the goals of level III 2,00 25 wartosci priorytetów [%] 0,00 8,00 6,00 4,00 2, Rangi parametrów wartoci priorytetów rangi parametrów 0,00 C 3 C 32 C 33 C 34 C 32 C 322 C 323 C 324 C 33 C 332 C 333 C 334 C 34 C 342 Oznaczenia parametrów C 343 C 344 C 35 C 352 C 353 C Rys. 3. Wartoci priorytetów systemowych parametrów i ich rangi Fig. 3. Values of system priorities of parameters and their importance Acta Sci. Pol.

7 Hierarchia wanoci czynników techniczno-organizacyjnych w odniesieniu do efektywnoci Zgodnie z procedur oceny dokonano podziału parametrów na cztery przedziały wanoci (wysoki, wyszy od redniego, redni, niszy od redniego) wyznaczajc ich wag oraz warto redni parametru w załoonym przedziale (tab. ). W tabeli nazwy przedziałów przedstawiono w postaci symboli: I przedział wysoki, II wyszy od redniego itd. Tabela. Przedziały priorytetów systemowych Table. Sections of system priorities Nr przedziału No. of section Granice przedziałów Borders of sections Oznaczenie celów zaliczonych do przedziału Goals included in a section Waga priorytetów przedziału Importance of priorities of a section % Warto rednia priorytetu systemowego w przedziale Mean values of a system priority within a section I 8,05-9,97 C 3, C 32,C 35 27,09 9,03 II 6,3-8,04 C 34,C 34,C342 9,47 6,49 III 4,20-6,2 C 33,C 32, C 322, C 33, C332, C334 28,95 4,83 % IV 2,27-4,9 C 323, C 324, C 333, C 343, C 344, C 352, C 353, C354 24,48 3,06 Waga priorytetów okrela stopie realizacji celu głównego przez dan grup parametrów, która znalazła si w tym przedziale i jest wyznaczany na podstawie sumy priorytetów systemowych owych parametrów. W przedziale o wysokiej wanoci znalazły si czynniki oznaczone symbolami C 35, C3 i C32 tzn., ceny oryginalnych czci zamiennych, czas usuwania awarii oraz jako uytych czci zamiennych, których waga priorytetów wynosi ok. 27%, a rednia warto priorytetów stanowi 9,03%. W drugim przedziale (6,3 8,04%) znalazły si czynniki oznaczone symbolami: C 34, C 34 i C 342 dowiadczenie i kwalifikacje zawodowe pracowników słub serwisowych, dostp do punktów zaopatrzenia w najbardziej niezbdne czci zamienne oraz oferta tych punktów. Trzeci przedział stanowi szec czynników C 33, C 32, C 322, C 33, C 332, C 334, których waga priorytetów wynosi ok. 28%, a rednia warto priorytetów stanowi 4,83%. Czwarty przedział kumuluje 8 czynników, których waga priorytetów stanowi 24,48% ze redni wartoci nie przekraczajc 3,06 %. WNIOSKI. Do najbardziej wanych czynników, jakie w najwyszym stopniu wpływaj na efektywno obsługi serwisowej cigników rolniczych, zaliczamy: ceny oryginalnych Technica Agraria 4(2) 2005

8 56 J. Skudlarski czci zamiennych, czas usuwania awarii oraz jako uytych czci zamiennych. Waga priorytetów tej grupy czynników wynosi ok. 27%, przy redniej wartoci priorytetu systemowego 9,03%. 2. W nastpnej kolejnoci pod ktem wanoci czynników znajduj si trzy czynniki: dowiadczenie i kwalifikacje zawodowe pracowników słub serwisowych, dostp do punktów zaopatrzenia w najbardziej niezbdne czci zamienne oraz oferta tych punktów. Waga priorytetów tej grupy czynników wynosi 9,47%, przy redniej wartoci priorytetu systemowego 6,49%. 3. Pozostałe czynniki znalazły si w przedziale rednim oraz niszym od redniego. Waga priorytetów tych przedziałów wynosi 28,95% (przedział redni) oraz 24,48% (przedział niszy od redniego), za rednia warto priorytetu wynosi odpowiednio 4,83% i 3,06%. PIMIENNICTWO Czernoiwanow W. J., 997. Sostajanie i perspiektywy reformirowanija remontno obsłuziwajuszcziej bazy APK. Mieh. Elektr. Selsk. Hozj. 7, 2 3. Dokunihin W.Z., 200. Organizacja technicznej obsługi maszyn w przedsibiorstwie rolniczym. Wykład pracownika Pastwowego Uniwersytetu Agroekologicznego Ukrainy w ytomierzu wygłoszony w dniu na Wydziale Inynierii Produkcji SGGW w Warszawie. Gordon I., Helman O., 974. The RAND Corporation of long range study. Santa Monica, California. Izdebski W., Strategie wyposaenia gospodarstw rolnych w kombajny zboowe. Rozpr. hab. Wyd. SGGW, Warszawa. Internet a. Usługi predostavlajemyje zarubienymi firmami-producentami potrebitielam traktorov i sh mashin. Internet b. Orłov A. J. Sowremiennyj etap razwitia tieorii ekspertnyh ocenok. Jewlanow Ł. G., 98. Osnowy tieorii prinatija reszenij. ANH ZSRR. Kulibanowa W.W., Marketing. Serwisnaja dejatelnost. Rozdział ksiki zamieszczony na stronie Masiuk A., 998. Wpływ profilaktyki eksploatacyjnej na efektywno produkcji mleka. Rozprawa habilitacyjna. Fundacja Rozwój SGGW, Warszawa. Nachatkian R. Ch., Kriukow W.W., 993. Fakty proizwodstwa i ekspluatacji wlijajuszczije na nadienot traktora DT 75H-C4. Traktory i Selskochozjastwiennyje Masziny 4, Pasyniuk P., Rynek usług naprawczych w polskim rolnictwie w latach Wie Jutra 3 (68), Rasskazov M. Ja., 997. Osnovnyje principi formirovanija remontno-obsłuzivajuszczej bazy APK w usłoviach rynka. Mieh. Elektr. Selsk. Hozj. 5, 5 8. Skudlarski J., Wpływ parametrów techniczno-ekploatacyjnych na efektywno pracy cigników rolniczych. Rozpr. dokt. Wydz. In. Prod., SGGW, Warszawa. Stopałow S.G., 993. Dinamika i prognoz pokazatielej nadienost i s.ch. traktorow. Traktory i Selskochozjastwiennyje Masziny, Acta Sci. Pol.

9 Hierarchia wanoci czynników techniczno-organizacyjnych w odniesieniu do efektywnoci HIERARCHY OF THE IMPORTANCE OF TECHNOLOGICAL AND ORGANIZATIONAL FACTORS IN REFERENCE TO THE EFFECTIVENESS OF SERVICING THE TRACTORS Abstract. The study determined the hierarchy of importance of various technological and organizational factors in reference to the effectiveness of servicing the agricultural tractors using the expert-mathematical method. The hierarchy of importance of the studied parameters consists of system priorities (values expressed in percentages) of all II and III level goals, which values determine the degree of fulfillment of the major goal (effectiveness of the work of agricultural tractors). Key words: tractor, service, expert methods Zaakceptowano do druku Accepted for print: Technica Agraria 4(2) 2005