Ministerstwo Edukacji i Nauki

Transkrypt

1 Ministerstwo Edukacji i Nauki 322[06] Program nauczania RATOWNIK MEDYCZNY 322[06] Zatwierdzam Minister Edukacji i Nauki Warszawa 2006

2 Autorzy: mgr Ewa Łoś mgr Kazimiera Naskręt mgr Krzysztof Panufnik mgr Marzena Radomska Recenzenci: dr n. med. Małgorzata Malinowska-Zaprzałka dr n. med. Beata Wudarska Opracowanie redakcyjne: mgr Kazimiera Tarłowska Opracowanie merytoryczne: mgr Kazimiera Tarłowska 1

3 2

4 Spis treści I. Plany nauczania 3 II. Programy nauczania przedmiotów zawodowych 4 1. Psychologia z elementami socjologii 4 2. Anatomia z fizjologią i patologią Podstawy prawa i ekonomiki Język migowy Dydaktyka ratownictwa Ratownictwo w zagrożeniach cywilizacyjnych 40 i środowiskowych 7. Ratownictwo medyczne Farmakologia w ratownictwie Stany zagrożenia życia Medyczne zabiegi ratunkowe Techniki samoobrony Zajęcia praktyczne Praktyka zawodowa 102 3

5 I. PLAN NAUCZANIA Plan nauczania Szkoła policealna Zawód: ratownik medyczny 322[06] Podbudowa programowa: szkoła dająca wykształcenia średnie Lp. Przedmiot nauczania Semestry I - IV Liczba godzin tygodniowo w semestrze Liczba godzin tygodniowo w dwuletnim okresie nauczania 1. Psychologia z elementami socjologii i etyki 2. Anatomia z fizjologią i patologią 3. Podstawy prawa i ekonomiki ,5 4. Język migowy ,5 5. Dydaktyka ratownictwa Ratownictwo w zagrożeniach cywilizacyjnych i środowiskowych Ratownictwo medyczne Farmakologia w ratownictwie Stany zagrożenia życia Medyczne zabiegi ratunkowe ,5 11. Techniki samoobrony ,5 12. Zajęcia praktyczne Razem Praktyka zawodowa: w IV semestrze 4 tygodnie godzin 4

6 II. PROGRAMY NAUCZANIA PRZEDMIOTÓW ZAWODOWYCH PSYCHOLOGIA Z ELEMENTAMI SOCJOLOGII I ETYKI 1. Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń powinien umieć: określić zadania i kierunki psychologii, scharakteryzować procesy poznawcze człowieka, scharakteryzować procesy emocjonalne i motywacyjne, scharakteryzować strukturę osobowości człowieka, nawiązać i utrzymać kontakt z pacjentem oraz współpracownikami, przewidzieć reakcje człowieka na wiadomość o zagrożeniu życia i/lub zdrowia, udzielić wsparcia psychologicznego poszkodowanemu w wypadku i jego bliskim, wskazać pozytywne i negatywne skutki obecności bliskich pacjenta podczas zabiegów ratujących zdrowie i życie, zastosować metody promowania zachowań prozdrowotnych i zwiększających poziom bezpieczeństwa ludzi, przewidzieć zachowania ludzi w sytuacjach nadzwyczajnych zagrożeń cywilizacyjnych i środowiskowych, scharakteryzować zespół stresu pourazowego, rozpoznać symptomy wskazujące możliwość wystąpienia zjawiska psychozy tłumu i paniki w miejscu udzielania pomocy ratowniczej, pokierować reakcjami otoczenia w sytuacjach zagrożenia, zrównoważyć emocje własne, zdiagnozować własne możliwości psychofizyczne w sytuacjach trudnych, utrzymać stałą gotowość niesienia pomocy i wsparcia psychologicznego, scharakteryzować procesy grupowe i społeczne, scharakteryzować zespół wypalenia zawodowego, zastosować zasady etyki w działalności zawodowej. Materiał nauczania 1. Przedmiot i dziedziny psychologii Dziedziny psychologii. Psychologia jako nauka o czynnościach psychicznych człowieka. Działalność człowieka. Mechanizmy regulacyjne czynności 5

7 psychicznych. Funkcja regulacyjna świadomości. Umiejętności psychologiczne przydatne w zawodzie ratownika medycznego. Gromadzenie danych o stanie psychicznym pacjenta. Ćwiczenia: Tworzenie mapy pojęciowej przedstawiającej psychologię, socjologię i etykę w systemie nauk humanistycznych i ukazującej wzajemne związki tych dyscyplin naukowych. Określanie umiejętności psychologicznych przydatnych w zawodzie ratownika medycznego. 2. Procesy poznawcze Spostrzeganie proces spostrzegania, obserwacja i spostrzegawczość, uwaga i wyobraźnia. Pamięć i uczenie się fazy procesów pamięciowych, rodzaje pamięci, cechy pamięci. Samokształcenie istota samokształcenia, cechy psychiczne osoby podejmującej samokształcenie, racjonalność samokształcenia. Myślenie i mowa istota myślenia, rodzaje myślenia, operacje myślowe, rozwiązywanie problemów, myślenie a mowa. Ćwiczenia: Analizowanie wpływu własnych doświadczeń życiowych na proces uczenia się. Rozpoznawanie psychospołecznych barier twórczego rozwiązywania problemów. 3. Procesy emocjonalne i motywacyjne Cechy procesów emocjonalnych. Źródła procesów emocjonalnych. Rodzaje procesów emocjonalnych. Ekspresja procesów emocjonalnych. Wpływ emocji na procesy poznawcze i działanie. Emocje pozytywne i negatywne. Rola uczuć w życiu człowieka. Cechy procesów motywacyjnych. Potrzeba jako źródło aktywności. Związek motywacji z procesami emocjonalnymi i z aktywnością człowieka. Ćwiczenia: Wyrażanie uczuć, takich jak: strach, gniew, wstyd, radość i smutek za pomocą mimiki i gestów. 4. Osobowość Pojęcie osobowości. Koncepcje osobowości. Osobowość jako centralny system integracji i regulacji czynności psychicznych. Rozwój osobowości. Czynniki wpływające na kształtowanie osobowości człowieka. Składniki osobowości temperament, zdolności i uzdolnienia, inteligencja, poglądy, przekonania, postawy, potrzeby, charakter, obraz samego siebie. 6

8 Ćwiczenia: Określanie cech osobowości przydatnych ratownikowi medycznemu. Określanie mocnych i słabych stron osobowości własnej. Prezentowanie własnej postawy w sytuacjach zaistniałych w czasie działań ratunkowych przedstawionych w opisie przypadków. 5. Psychologiczne uwarunkowania kontaktu z pacjentem Struktura procesu komunikowania się. Komunikat jako podstawa skutecznego porozumiewania się. Warunki skuteczności komunikowania się wiarygodność nadawcy, wysyłanie zrozumiałych przekazów, zapewnienie dopływu informacji zwrotnych. Style komunikowania się. Komunikowanie się werbalne i niewerbalne. Komunikowanie się z dorosłymi i dziećmi w różnym wieku, opiekunem pacjenta. Problemy i błędy w komunikowaniu się. Metody zwiększające efektywność komunikowania się ratownika z pacjentem. Przyczyny niepowodzeń w komunikowaniu się ratownika z pacjentem. Błędy jatrogenne rodzaje, przyczyny, następstwa. Asertywność. Pacjent z innego kręgu kulturowego. Ćwiczenia: Obserwowanie i interpretowanie niewerbalnych komunikatów. Bezpośrednie wyrażanie próśb i oczekiwań. Przekazywanie informacji i przyjmowanie informacji zwrotnych. Prezentowanie umiejętności asertywnego zachowania się i reagowania na asertywność innych. Rozpoznawanie przyczyn zakłóceń powstających w procesie komunikowania się. Prowadzenie negocjacji z osobą nie wyrażającą zgody na udzielenie pomocy medycznej z wykorzystaniem metody inscenizacji. 6. Sytuacje trudne i kryzysowe Pojęcie sytuacji trudnej i kryzysowej. Rodzaje sytuacji trudnych. Sytuacje trudne i ich wpływ na procesy motywacyjne. Frustracja. Stres psychologiczny i jego konsekwencje. Odporność na stres. Formy reakcji na stres. Rozpoznawanie symptomów stresu. Zespół stresu pourazowego. Śmierć i umieranie śmierć jako zjawisko społeczne, mówienie o śmierci, świadomość umierania, etapy umierania. Wpływ choroby na stan psychiczny pacjenta i jego rodziny. Reakcje emocjonalne spowodowane chorobą. Wsparcie psychologiczne udzielane osobie umierającej, poszkodowanej w wypadku, członkom rodziny, świadkom zdarzenia. Zasady negocjacji psychologicznej w przypadku groźby samobójczej. Zachowania ludzi objętych klęską żywiołową, katastrofą cywilizacyjną, 7

9 środowiskową, wypadkiem. Pierwsza pomoc psychologiczna w stanach zagrożenia życia i zdrowia. Zjawisko psychologii tłumu. Zjawisko paniki i metody zapobiegania wystąpieniu paniki. Podejmowanie decyzji w sytuacjach trudnych. Zespół wypalenia zawodowego przyczyny wypalenia zawodowego, techniki emocjonalnego dystansowania się, rozwój zespołu wypalenia zawodowego. Sposoby przeciwdziałania zespołowi wypalenia zawodowego. Techniki relaksacji. Ćwiczenia: Określanie źródeł sytuacji trudnych, które mogą mieć wpływ na funkcjonowanie człowieka. Analizowanie własnych zachowań w sytuacjach trudnych. Identyfikowanie czynników wpływających na odczuwanie wyczerpania emocjonalnego i wzrost depersonalizacji. Rozpoznawanie symptomów wyczerpania emocjonalnego i znużenia zaangażowania zawodowego na podstawie opisu przypadków. Ustalanie metod zapobiegania wypaleniu zawodowemu. Ustalenie działań zapobiegających panice tłumu. Przekazywanie w warunkach symulowanych wiadomości o wynikach badań i diagnozie przesądzającej o wyłączności pomocy paliatywnej. Przeprowadzanie wizyty wspierającej u pacjentów w hospicjum. Określanie wpływu stanu zagrożenia życia na stan psychiczny pacjenta na podstawie analizy opisu przypadków. Udzielanie w warunkach symulowanych wsparcia osobie poszkodowanej i jej rodzinie. Prowadzenie w warunkach symulowanych negocjacji z osobą nie wyrażającą zgody na wykonanie zabiegów ratowniczych. Prowadzenie w warunkach symulowanych negocjacji z osobą podejmującą próbę samobójczą. Przeprowadzanie relaksacji różnymi technikami. 7. Uwarunkowania społeczne człowieka Przedmiot i zadania socjologii. Procesy społeczne rodzaje. Grupa społeczna i jej znaczenie. Typy grup. Normy grupowe. Struktura grupy. Procesy grupowe porozumiewanie się, konflikt i spójność. Struktura społeczna a zdrowie. Jednostka a kultura. Człowiek w społeczeństwie. Postrzeganie społeczne i jego specyfika. Komunikacja społeczna. Zachowania społeczne. Konformizm. Uległość wobec autorytetu. Wyrażanie i rozpoznawanie emocji w sytuacjach społecznych. Agresja w życiu społecznym. Interwencja psychologiczna i społeczno organizacyjna w przypadkach agresji. Współdziałanie w grupie. Rozwiązywanie konfliktów. Negocjacje. 8

10 Ćwiczenia: Rozwiązywanie sytuacji konfliktowych z zastosowaniem strategii dominacji, dostosowania, kompromisu, unikania i współpracy. 8. Wybrane problemy psychologii klinicznej Wybrane problemy psychologii klinicznej. Zaburzenia realizacji potrzeb biologicznych. Potrzeby patologiczne - alkoholizm i narkomania. Psychologiczne problemy związane z padaczką, niepełnosprawnością ruchową, niewidzeniem i niesłyszeniem. Ćwiczenia: Prowadzanie dyskusji na temat psychologicznych problemów występujących w momencie zagrożenia w: szkolnictwie specjalnym, pogotowiu opiekuńczym, poradni przeciwalkoholowej, policji i wojsku. 9. Etyka Etyka w systemach filozoficznych. Deontologia w ratownictwie psychologicznym. Odpowiedzialność moralna ratownika podejmującego interwencje psychologiczne. Etyczne aspekty informacji - wpływ informacji na homeostazę człowieka. Udzielanie informacji o stanie zdrowia pacjenta, uprawnienia ratownika medycznego do udzielania informacji, zakres udzielanych informacji, odpowiedzialność moralna za ich ujawnienie. Dylematy psychologiczno - etyczne ratownictwa, związane z: możliwościami i granicami reanimacji i intensywnej terapii, konsekwencjami uznania pacjenta za zmarłego w przypadkach śmierci mózgu, interwencją ratowniczą wobec zjawiska śmierci i umierania, niemożnością przetoczenia krwi, w konflikcie z przekonaniami religijnymi, pobieraniem narządów ze zwłok i ich przeszczepianiem, problemem eutanazji, wykroczeniami zawodowymi w kontekście zasad etyki, godności i sumienności zawodowej oraz na tle kodeksu deontologicznego dla pielęgniarek i lekarzy. Etyka resuscytacji, zasady etyczne resuscytacji. Prawa pacjenta. Etyka dobrej śmierci. Doskonalenie zawodowe ratownika - obowiązek czy nakaz moralny. Ćwiczenia: Rozpoznanie dylematów etycznych występujących w pracy ratownika medycznego. Projektowanie kodeksu etycznego dla zawodu ratownik medyczny. Analizowanie Karty Praw Pacjenta. Analizowanie zasad etycznych resuscytacji. 9

11 Określanie pozytywnych i negatywnych skutków obecności bliskich pacjenta podczas zabiegów ratujących zdrowie i życie. Udzielanie informacji rodzinie o stanie zdrowia pacjenta, zgodnie z uprawnieniami ratownika medycznego. Środki dydaktyczne Plansze, schematy, ryciny. Foliogramy. Multimedialne programy i prezentacje komputerowe. Filmy dydaktyczne. Nagrania magnetofonowe i DVD. Opisy przypadków. Uwagi o realizacji W przygotowaniu uczniów do pracy w zawodzie ratownika medycznego, interweniującego w obronie życia i zdrowia człowieka, niezbędna jest wiedza z zakresu psychologii, socjologii i etyki. Wiedza ta, umożliwi uczniowi poznanie samego siebie, zrozumienie własnych reakcji, prawdziwych przesłanek podejmowanych decyzji oraz ułatwi oddziaływanie na jednostki i grupy ludzi w sytuacjach, w których jest ono niezbędne dla ratowania życia i zdrowia, zapobiegania eskalacji strat, udzielania wsparcia w cierpieniu fizycznym i psychicznym. Ratownicy poddawani są stresom sytuacyjnym związanym z rodzajem pełnionej służby polegającej na świadczeniu usług ludziom objętym kryzysem, zagrożeniem, wypadkiem, katastrofą. Konieczne jest zatem uwrażliwianie ratowników na symptomy możliwych kryzysów i załamań psychicznych oraz prób samobójczych. W przypadkach realnej groźby popełnienia samobójstwa ratownik powinien stosować efektywne sposoby reagowania na agresję i przemoc oraz minimalizowania napięć i negatywnych emocji, równoważenia psychobiologicznego i rozładowywania stresów. Realizacja programu przedmiotu powinna doprowadzić do ukształtowania poczucia odpowiedzialności, wrażliwości na problemy i sytuacje drugiego człowieka, empatii, gotowości niesienia pomocy oraz poczucia godności osobistej i zawodowej ratownika. Zajęcia powinny być prowadzone w pracowni wyposażonej w techniczne środki kształcenia oraz w literaturę naukową i popularną. W realizacji programu przedmiotu należy stosować aktywizujące metody nauczania: dyskusję dydaktyczną, metodę przypadków, metodę projektów oraz ćwiczenia. Ćwiczenia powinny być realizowane w dziesięcioosobowych grupach, w atmosferze zaufania i akceptacji uczestników. 10

12 Uwagi szczegółowe Realizacja programu dotyczącego procesów psychicznych ma na celu zapoznanie uczniów z podstawowymi mechanizmami zachowania się człowieka, najważniejszymi czynnościami, procesami i zjawiskami psychicznymi oraz prawidłowościami rządzącymi zachowaniem się człowieka. Umiejętnością szczególnie ważną w pracy ratownika medycznego jest skuteczne komunikowanie się z poszkodowanym, jego rodziną oraz z współpracownikami. Dlatego podczas realizacji programu szczególny nacisk należy położyć na kształtowanie umiejętności nawiązywania kontaktu z poszkodowanymi w wypadkach - dorosłymi, dziećmi w różnym wieku oraz opiekunami poszkodowanych i sprawcami wypadków. Wskazane jest także zwrócenie uwagi na postępowanie wobec pacjenta/ poszkodowanego z innego kręgu kulturowego. Nagłe zachorowanie lub uraz jest dla jednostki sytuacją trudną powodującą stan stresu. Dlatego realizując program nauczania szczególną uwagę należy zwrócić na tematykę dotyczącą sytuacji trudnych, reakcji poszkodowanego na zaistniałą sytuację, zachowania ludzi w obliczu zagrożenia, zespołu stresu pourazowego a także zagadnienia dotyczące śmierci, umierania oraz postaw ratownika wobec osoby umierającej, poszkodowanej w wypadku, członków rodziny, świadków zdarzenia i sprawców wypadku. W procesie nauczania ważne jest kształtowanie umiejętności prowadzenia negocjacji w sytuacjach mających miejsce w pracy ratownika medycznego. Proponuje się następujący podział godzin na realizacje poszczególnych działów tematycznych: Orientacyjna liczba godzin tygodniowo Lp. Działy tematyczne Zajęcia Ćwiczenia Razem teoretyczne 1. Przedmiot i dziedziny psychologii Procesy poznawcze Procesy emocjonalne i motywacyjne Osobowość Psychologiczne 5. uwarunkowania kontaktu z pacjentem 6. Sytuacje trudne i kryzysowe Uwarunkowania społeczne człowieka Wybrane problemy psychologii klinicznej Etyka Razem

13 Podane w tabeli liczby godzin na realizację poszczególnych działów mają charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzić pewne zmiany, mające na celu dostosowanie programu do postępu nauki w dziedzinie psychologii i socjologii. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie i ocenianie powinno być prowadzone systematycznie na podstawie ustalonych kryteriów. Kryteria oceniania obejmują: postawę zawodową: poczucie odpowiedzialności za podejmowane decyzje, rzetelność i prawdomówność, umiejętność podejmowania decyzji i wykonywania poleceń, przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, przestrzeganie zasad etyki, organizację pracy: przygotowanie się do zajęć, zgromadzenie odpowiednich do wykonania zadania materiałów, współpraca w zespole, dokumentowanie wykonanych czynności, przekazywanie informacji. Sprawdzanie i ocenianie należy prowadzić na podstawie sprawdzianów ustnych i pisemnych, testów dydaktycznych z zadaniami: wielokrotnego wyboru, z luką, krótkiej odpowiedzi oraz na podstawie ukierunkowanej obserwacji uczniów podczas wykonywania zadań formułowanych przez nauczyciela i analizy dokumentacji projektowej. W ocenie końcowej należy uwzględnić wyniki wszystkich metod sprawdzania stosowanych przez nauczyciela. Literatura Aronson E., Wilson T. D., Alert R. M.: Psychologia społeczna. Serce i umysł. Zysk i Ska, Poznań 1997 Le Bon G.: Psychologia tłumu. PWN, Warszawa 1994 Grzesiuk L., Tryjarska B.: Jak pomagać sobie, rodzinie i innym. PWN, Warszawa1996 Kępiński A.: Lęk. PZWL, Warszawa 1987 Kozielecki J.: O człowieku wielowymiarowym. PWN, Warszawa 1988 Malin T. i in.: Wprowadzenie do psychologii. PWN, Warszawa 1994 Mastenbroek W.: Negocjowanie. PWN, Warszawa 1996 Mellibruda J.: Ja - Ty - My. Nasza Księgarnia, Warszawa 1986 Mika S.: Psychologia społeczna. PWN, Warszawa 1987 Naatanen R.: Summala H.: Zachowanie użytkowników dróg a wypadki drogowe. PWN, Warszawa 1985 Obuchowski K.: Człowiek intencjonalny. PWN, Warszawa

14 Jarosz M., Cwynar S., red.: Podstawy psychiatrii. Podręcznik dla studentów. PZWL, Warszawa 1980 Tomaszewski T. red: Psychologia ogólna. PWN, Warszawa, 1995 Rembowski J.: Empatia. PWN, Warszawa 1981 Rogal R.: Aby być sobą. Warszawa: PWN 1996 Skarżyńska K.: Spostrzeganie ludzi. PWN, Warszawa 1981 Sperling A.: Psychologia. Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 1995 Brzeziński J., red.: Społeczna psychologia kliniczna. PWN, Warszawa 1991 Sęk K., red. : Społeczna psychologia kliniczna. PWN, Warszawa 1991 Włodarski Z., Hankała A.: Jestem człowiekiem i żyję wśród ludzi. WSiP, Warszawa 1991 Włodarski Z., Matczak A.: Wprowadzenie do psychologii. WSiP, Warszawa 1987 Ygnasik A.P.: Sztuka przekonywania. Wydaw. Medium 1994 Zimbardo Ph. G., Ruch F.L.: Psychologia i życie. PWN, Warszawa 1988 Sęk. H., Cieślak R., red.: Wsparcie społeczne, stres i zdrowie. PWN, Warszawa 2004 Bryant Richard A.,Harley Alison G.: Zespół ostrego stresu. Stres traumatyczny. Występowanie, następstwa, terapia. Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2002 Birch, A., Malim, T.: Psychologia rozwojowa w zarysie. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa1998 Herman J. L.: Przemoc, uraz psychiczny i powrót do równowagi. GWP, Gdańsk Grochulska J.: Agresja u dzieci. WSIP, Warszawa Bańka A.: Psychopatologia Pracy. Wydawnictwo Gemini, Poznań 1996 Hetherington A.Ł.: Wsparcie psychologiczne w służbach ratowniczych. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk Hebanowski M., Kliszcz J., Trzeciak B.: Poradnik komunikowania się lekarza z pacjentem. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1999 Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych. 13

15 ANATOMIA Z FIZJOLOGIĄ I PATOLOGIĄ Szczegółowe cele kształcenia: W wyniku procesu kształcenia uczeń powinien umieć: posłużyć się podstawowymi pojęciami z zakresu anatomii, fizjologii i patologii, scharakteryzować budowę komórek i tkanek, scharakteryzować etapy rozwoju prenatalnego człowieka, scharakteryzować poszczególne okresy życia człowieka po urodzeniu, określić różnice związane z wiekiem, płcią oraz różnice konstytucjonalne, określić położenie poszczególnych układów i narządów, scharakteryzować budowę i czynności poszczególnych układów i narządów, scharakteryzować budowę i czynności układu narządów ruchu, scharakteryzować budowę i czynności układu nerwowego, scharakteryzować budowę i czynności układu krążenia, wyjaśnić rolę krwi w organizmie, wyjaśnić rolę układu chłonnego, scharakteryzować budowę i czynności układu oddechowego, scharakteryzować budowę i czynności układu trawiennego, scharakteryzować budowę i czynności układu moczowego i płciowego, wyjaśnić wpływ hormonów na funkcjonowanie organizmu, wyjaśnić znaczenie narządów zmysłów dla funkcjonowania organizmu człowieka, określić funkcje skóry, wyjaśnić mechanizm podstawowych procesów fizjologicznych zachodzących w organizmie, wykorzystać wiedzę z anatomii, fizjologii i patologii w działaniach ratunkowych, przedstawić klasyfikację chorób, scharakteryzować przebieg i objawy choroby, określić przyczyny i mechanizmy zaburzeń występujących w chorobie, scharakteryzować choroby poszczególnych układów i narządów, przedstawić ogólne zasady leczenia chorób. 14

16 Materiał nauczania 1. Wiadomości wstępne Podstawowe pojęcia. Miejsce anatomii i fizjologii wśród nauk przyrodniczych. Budowa i czynność komórki. Podział tkanek. Tkanka nabłonkowa. Tkanki łączne. Rozwój osobniczy człowieka. Postać człowieka jako całość. Plan budowy ciała ludzkiego. Pojęcie zdrowia i choroby. Czynniki chorobotwórcze. Klasyfikacja chorób. Przebieg i objawy chorób. Etiologia i patogeneza. 2. Układ narządów ruchu Funkcje szkieletu. Tkanka łączna szkieletowa. Właściwości fizyczne i skład chemiczny kości. Kształt kości. Połączenia kości. Kości czaszki. Kości kręgosłupa i klatki piersiowej. Kości kończyny górnej. Kości kończyny dolnej. Tkanka mięśniowa rodzaje tkanki mięśniowej. Budowa makroskopowa i mikroskopowa mięśni szkieletowych. Mechanika mięśni. Grupy mięśniowe w poszczególnych okolicach ciała - mięśnie głowy i szyi, mięśnie grzbietu, mięśnie klatki piersiowej, mięśnie brzucha, mięśnie kończyny górnej i dolnej. Czynność poszczególnych grup mięśniowych. Urazy narządów układu ruchu - skręcenia, zwichnięcia, złamania, zasady ich leczenia. Ćwiczenia: Charakteryzowanie budowy, położenia i połączeń kości na podstawie modelu szkieletu człowieka i radiogramów. Identyfikowanie położenia poszczególnych mięśni na modelu muskulatury człowieka. Analizowanie radiogramów obrazujących obrażenia układu szkieletowego. 3. Układ nerwowy Rola układu nerwowego. Tkanka nerwowa. Podział układu nerwowego. Podstawowe pojęcia: ośrodek nerwowy, splot, zwój, włókno nerwowe, nerw. Synapsy - budowa, neuromediatory. Receptory. Odruchy - łuk odruchowy. Centralny układ nerwowy. Budowa i czynność mózgowia oraz rdzenia kręgowego. Opony mózgowo rdzeniowe. Krążenie płynu mózgowo rdzeniowego. Budowa i czynność obwodowego układu nerwowego. Budowa i czynność układu nerwowego autonomicznego współczulnego i przywspółczulnego. Budowa i czynność układu nerwowego somatycznego. Zaburzenia czynności ruchowych. Zaburzenia czucia. Zaburzenia wyższych czynności nerwowych (korowych) afazja, agrafia, agnozja, apraksja, zaburzenia pamięci. Choroby naczyniowe mózgu udar, tętniak. Choroby zwyrodnieniowe 15

17 układu nerwowego. Choroby demielinizacyjne. Padaczka. Urazy czaszkowo - mózgowe. Nowotwory mózgu. Zaburzenia psychiczne. Ćwiczenia: Charakteryzowanie budowy mózgowia i rdzenia kręgowego na podstawie modeli, atlasów anatomicznych, programów komputerowych, radiogramów. Charakteryzowanie budowy układu nerwowego obwodowego przedstawionego na modelach, tablicach i w atlasach anatomicznych. Wyjaśnianie istoty i charakteryzowanie przebiegu chorób układu nerwowego na podstawie opisu przypadków. 4. Układ krążenia Funkcje układu krążenia. Narządy tworzące układ krążenia, topografia. Budowa serca. Fizjologia pracy serca. Rodzaje naczyń krwionośnych. Budowa naczyń krwionośnych. Zadania krwioobiegu dużego i małego. Naczynia tętnicze i żylne krwioobiegu dużego i małego, przebieg naczyń krwioobiegu dużego i małego. Układ żyły wrotnej. Krążenie płodowe. Mechanizmy regulujące krążenie krwi. Ciśnienie krwi. Ośrodkowe ciśnienie żylne. Tętno. Zaburzenia w krążeniu - krwotok, przekrwienie, niedokrwienie, zawał, obrzęki. Niewydolność krążenia. Wstrząs rodzaje wstrząsu, fazy wstrząsu. Choroba niedokrwienna i zawał mięśnia sercowego, ból zamostkowy. Zaburzenia rytmu i przewodnictwa. Wady serca. Miażdżyca. Nadciśnienie tętnicze. Schorzenia naczyń żylnych. Ćwiczenia: Charakteryzowanie budowy serca przedstawionego na modelu, i w programach komputerowych. Analizowanie przebiegu naczyń krwionośnych na tablicach, w atlasach anatomicznych i w programach komputerowych. Dokonywanie pomiaru tętna na dostępnych tętnicach oraz określanie cech tętna. Dokonywanie pomiaru ciśnienia krwi. Analizowanie zapisów elektrokardiograficznych obrazujących prawidłową pracę serca. Analizowanie zapisów elektrokardiograficznych obrazujących zaburzenia rytmu serca. Wyjaśnianie istoty i charakteryzowanie przebiegu chorób układu krążenia na podstawie opisu przypadków. 16

18 5. Krew. Układ chłonny Funkcje krwi. Narządy krwiotwórcze. Skład krwi. Elementy morfotyczne krwi. Osocze krwi. Krzepnięcie krwi. Grupy krwi i czynnik Rh. Mechanizmy obronne krwi. Zaburzenia krzepnięcia krwi i hemostazy: skazy krwotoczne. Zakrzepica, skrzep, skrzeplina. Zator. Niedokrwistości. Białaczki. Funkcje układu chłonnego. Narządy tworzące układ chłonny. Budowa i przebieg naczyń limfatycznych. Skład chłonki. Krążenie chłonki. Budowa i funkcje węzłów chłonnych. Budowa i czynność śledziony. Odporność. Odczynowość ustroju. Chłoniaki złośliwe. Ziarnica złośliwa. AIDS. Ćwiczenia: Rozróżnianie prawidłowego i nieprawidłowego składu krwi na podstawie wyników badania morfologicznego krwi. 6. Układ oddechowy Rola układu oddechowego. Narządy wchodzące w skład układu oddechowego, topografia. Budowa i czynność nosa, jamy nosowej, krtani, tchawicy, oskrzeli. Budowa i czynność płuc. Opłucna. Odrębności w budowie dróg oddechowych u dzieci. Fizjologia oddychania. Mechanizmy regulujące oddychanie. Duszność. Zaburzenia rytmu oddechowego. Sinica. Kaszel. Niewydolność oddechowa. Astma. Obrzęk płuc. Odma opłucnowa. Zapalenie płuc. Nowotwory układu oddechowego. Ćwiczenia: Charakteryzowanie budowy układu oddechowego na podstawie modeli, radiogramów, atlasów anatomicznych, programów komputerowych. Charakteryzowanie budowy krtani przedstawionej na modelu, w atlasach anatomicznych, programach komputerowych. Analizowanie wyników badania gazometrycznego prawidłowego i zaburzonego. Mierzenie ilości oddechów. Wyjaśnianie istoty i charakteryzowanie przebiegu chorób układu oddechowego na podstawie opisu przypadków. Analizowanie radiogramów obrazujących urazy klatki piersiowej. 7. Układ trawienny Funkcje układu trawiennego. Narządy tworzące układ trawienny, topografia. Budowa i czynność jamy ustnej, gardła i przełyku. Budowa i czynność żołądka. Budowa i czynność dwunastnicy. Wątroba, trzustka, 17

19 budowa, udział w procesach trawiennych. Budowa i czynność jelita cienkiego i grubego. Otrzewna. Procesy trawienne zachodzące w poszczególnych odcinkach przewodu pokarmowego. Patologia przewodu pokarmowego wymioty, żylaki przełyku, choroba wrzodowa, zapalenie jelit, zapalenie otrzewnej. Patologia wątroby i dróg żółciowych zapalenie wątroby, marskość wątroby, kamica zółciowa. Patologia trzustki ostre zapalenie trzustki. Przemiana materii. Przemiana białek. Przemiana węglowodanów. Przemiana tłuszczów. Przemiana wody i soli mineralnych. Mikroelementy. Witaminy. Przemiana energii. Bilans cieplny. Regulacja temperatury ciała. Zaburzenia przemiany białek, węglowodanów, tłuszczów. Zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej, mineralnej i kwasowo-zasadowej. Głód. Niedobory witaminowe. Cukrzyca. Ćwiczenia: Charakteryzowanie budowy układu trawiennego na podstawie modeli, radiogramów oraz programów komputerowych. Wyjaśnianie procesów trawienia zachodzących w poszczególnych odcinkach przewodu pokarmowego, Wyjaśnianie istoty i charakteryzowanie przebiegu chorób układu trawiennego na podstawie opisu przypadków. Określanie umiejscowienia objawów w okolicach jamy brzusznej. Prowadzenie dobowego bilansu wodnego własnego organizmu. 8. Układ moczowy Rola układu moczowego. Narządy tworzące układ moczowy, topografia. Budowa makroskopowa i mikroskopowa nerek. Powstawanie moczu. Skład moczu. Mechanizmy regulujące powstawanie moczu. Czynność wydzielnicza nerek. Budowa i czynność moczowodów, pęcherza moczowego, cewki moczowej. Oddawanie moczu. Zmiany ilościowe i jakościowe moczu. Ostra i przewlekła niewydolność nerek. Stany zapalne układu moczowego. Kamica moczowa. Ćwiczenia: Charakteryzowanie budowy układu moczowego na podstawie modeli, radiogramów, atlasów anatomicznych, programów komputerowych. Wyjaśnianie istoty i charakteryzowanie przebiegu chorób układu moczowego na podstawie opisu przypadków. 18

20 9. Układ płciowy Rola układu płciowego. Narządy tworzące układ płciowy żeński, topografia, budowa. Cykl jajnikowy. Cykl miesiączkowy. Zapłodnienie. Ciąża. Poród. Stany zapalne przydatków. Narządy tworzące układ płciowy męski, topografia, budowa, funkcje. Przerost gruczołu krokowego. Ćwiczenia: Charakteryzowanie budowy układu płciowego kobiety z wykorzystaniem modeli, atlasów anatomicznych, programów komputerowych. Wyjaśnianie istoty i charakteryzowanie przebiegu chorób układu płciowego na podstawie opisu przypadków. 10. Układ endokrynologiczny Funkcje hormonów. Rodzaje hormonów. Gruczoły dokrewne, budowa, topografia. Czynność wydzielnicza poszczególnych gruczołów dokrewnych. Wpływ hormonów na funkcjonowanie organizmu. Sprzężenie zwrotne w regulacji wydzielania hormonów. Zaburzenia wydzielnicze przysadki mózgowej, tarczycy, gruczołów przytarczycznych, trzustki, nadnerczy. Ćwiczenia: Wyjaśnianie wpływu hormonów na funkcjonowanie organizmu człowieka. 11. Układ narządów zmysłów. Powłoka wspólna. Rola narządów zmysłów. Budowa i czynność narządów czucia powierzchownego, narządu smaku, powonienia, narządu przedsionkowo-ślimakowego, wzroku. Funkcje skóry. Budowa skóry. Gruczoły skóry. Włosy. Paznokcie. Schorzenia skóry. Narząd wzroku i słuchu. Ćwiczenia: Mierzenie ciepłoty w różnych okolicach ciała. Określanie stanu nawodnienia organizmu na podstawie obserwacji skóry i błon śluzowych. Charakteryzowanie objawów chorobowych występujących na skórze na podstawie opisu przypadków i ilustracji zmian na skórze. Analizowanie stanu skóry pod kątem diagnozy ratowniczej. Badanie reakcji źrenic na światło. 19

21 Środki dydaktyczne Fantom człowieka do ćwiczeń z zakresu anatomii. Modele i plansze anatomiczne. Foliogramy, programy komputerowe z zakresu anatomii. Atlasy anatomiczne, albumy. Filmy dydaktyczne. Radiogramy. Zapisy elektrokardiograficzne. Wydruki badań laboratoryjnych krwi. Uwagi o realizacji Celem realizacji programu nauczania przedmiotu jest ukazanie wzajemnych powiązań i zależności między poszczególnymi układami i narządami w organizmie człowieka oraz przedstawienie w sposób ogólny zaburzeń w ich funkcjonowaniu. Treści nauczania zostały tak dobrane, aby uczeń mógł postrzegać organizm jako jedność psychosomatyczną. Program przedmiotu realizowany w kolejności przedstawionej przez autorów zapewni systematyczne poznawanie i pełniejsze zrozumienie skomplikowanych procesów fizjologicznych i patologicznych. Realizacja programu przedmiotu powinna być skorelowana z przedmiotami, takimi jak: ratownictwo medyczne, stany zagrożenia życia i medyczne zabiegi ratownicze. Wskazana jest współpraca z nauczycielami realizującymi programy tych przedmiotów oraz zapoznanie się z celami kształcenia poszczególnych przedmiotów zawodowych. Ze względu na charakter pracy ratownika medycznego w realizacji proponowanych treści programowych szczególną uwagę należy zwrócić na fizjologię i patologię w aspekcie udzielania pierwszej pomocy i medycznych działań ratowniczych. Zajęcia dydaktyczne powinny być prowadzone w formie pracy zespołowej, grupowej oraz indywidualnej w pracowni przedmiotowej wyposażonej w nowoczesne środki dydaktyczne. Zaproponowane w programie ćwiczenia ułatwią uczniom zrozumienie treści oraz indywidualizację procesu kształcenia i efektywniejsze wykorzystanie pomocy dydaktycznych. Ćwiczenia powinny być prowadzone w grupach liczących od osób z podziałem na 5 osobowe zespoły. Ze względu na częste występowanie obrażeń narządów ruchu należy podkreślać potrzebę wykorzystania wiedzy z zakresu budowy i topografii układu mięśniowego, szkieletowego oraz połączeń pomiędzy poszczególnymi częściami układu szkieletowego, w szczególności 20

22 budowę mięśni klatki piersiowej oraz położenie i czynność mięśni oddechowych do wykonywania medycznych działań ratowniczych. W procesie dydaktycznym należy dobrać metody nauczania ułatwiające uczniom opanowanie najtrudniejszych elementów programu dotyczących budowy i czynności centralnego układu nerwowego, w tym czynności kory mózgowej, lokalizacji ważnych dla życia i prawidłowego funkcjonowania organizmu ośrodków w pniu mózgu i rdzeniu kręgowym. Należy wskazać następstwa uszkodzenia centralnego układu nerwowego w wyniku urazu, udaru lub innych procesów patologicznych. Wskazane jest, aby wyjaśnić wpływ układu autonomicznego na regulację czynności życiowych organizmu oraz wpływ układu somatycznego na czynności ruchowe. Natomiast wiedza z zakresu budowy serca, krwioobiegów dużego i małego i ich czynności, jest niezbędna do wykonywania medycznych działań ratowniczych, takich jak np.: resuscytacja. Podczas realizacji programu należy zwrócić szczególną uwagę na położenie i budowę serca, czynność serca, ciśnienie krwi, tętno, przebieg naczyń krwionośnych (ze względu na cele diagnostyczne i terapeutyczne) oraz na regulację czynności serca. Ważne jest podkreślenie zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu spowodowanych niewydolnością narządów tworzących układ krążenia. Istotne jest również zagadnienie dotyczące składu krwi, roli poszczególnych składników, krzepnięcia krwi, grup krwi i czynnika Rh. Wiedza na temat budowy i czynności układu oddechowego jest niezbędna do podejmowania czynności ratowniczych związanych z przywracaniem wydolności układu oddechowego. Nauczyciel szczególną uwagę powinien zwrócić na budowę krtani, fizjologię oddychania, mechanizmy regulujące oddychanie w odniesieniu do dziecka i dorosłego, zaburzenia w pracy układu oddechowego zwłaszcza na zaburzenia rytmu oddechowego i objawy niewydolności oddechowej. Realizując program należy zapoznać ucznia z topografią i ogólną budową narządów tworzących układ trawienny, z procesami trawiennymi zachodzącymi w poszczególnych odcinkach przewodu pokarmowego oraz udziałem wątroby i trzustki w trawieniu. W celu osiągnięcia zaplanowanych celów kształcenia dominującą metodą nauczania powinny być ćwiczenia prowadzone w pracowni anatomicznej wyposażonej w nowoczesne środki dydaktyczne. W celu rozwijania zdolności poznawczych i wyzwalania aktywności uczniów proponuje się stosowanie następujących metod nauczania: wykład informacyjny, problemowy, konwersatoryjny, pogadanka, metoda przypadków, metoda sytuacyjna, metoda projektów, 21

23 pokaz z objaśnieniem, ćwiczenia przedmiotowe. W trakcie realizacji treści programu należy zwrócić uwagę na kształtowanie u ucznia następujących postaw: odpowiedzialności za zdrowie i życie człowieka, zainteresowania budową i funkcjonowaniem organizmu człowieka w zdrowiu i chorobie, wrażliwości wobec ludzi potrzebujących pomocy, systematyczności w dążeniu do podnoszenia kwalifikacji i aktualizacji wiedzy, dokładności i staranności w działaniu. Proponuje się następujący podział godzin na realizację poszczególnych działów tematycznych: Orientacyjna liczba godzin Lp. Działy tematyczne Zajęcia Ćwiczenia Ogółem teoretyczne Wiadomości wstępne Układ narządów ruchu 3. Układ nerwowy Układ krążenia Krew. Układ chłonny Układ oddechowy Układ trawienny 8. Układ moczowy 9. Układ płciowy 10. Układ endokrynologiczny 11. Układ narządów zmysłów. Powłoka wspólna Razem Podane w tabeli liczby godzin na realizację poszczególnych działów mają charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzić pewne zmiany, mające na celu dostosowanie programu do postępu nauk medycznych. 22

24 Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów należy przeprowadzać systematycznie, na podstawie ustalonych kryteriów. Systematyczna kontrola i ocena dostarczy nauczycielowi informacji o wynikach swoich działań, umożliwi skuteczne kierowanie przebiegiem procesu nauczania, dostarczy uczniowi informacji zwrotnej o poziomie opanowania wiedzy i umiejętności. Osiągnięcia uczniów można oceniać na podstawie: sprawdzianów ustnych, sprawdzianów pisemnych, testów dydaktycznych, wykonanych (opracowanych) projektów. Dokonując oceny osiągnięć uczniów nauczyciel zwrócić szczególną uwagę na: posługiwanie się pojęciami z zakresu anatomii i fizjologii, charakteryzowanie budowy poszczególnych układów i narządów, wyjaśnianie funkcji poszczególnych układów i narządów, dostrzeganie związków pomiędzy faktami, systematyczność w zdobywaniu wiedzy. Końcowa ocena osiągnięć ucznia powinna uwzględniać wyniki wszystkich metod sprawdzania stosowanych przez nauczyciela. Literatura Michajlik A., Ramotowski W.: Anatomia i fizjologia człowieka. Podręcznik dla średnich szkół medycznych. PZWL, Warszawa 1998 Michajlik A., Ramotowski W.: Anatomia i fizjologia człowieka. PZWL, Warszawa 2004 Gołąb B., Traczyk W.: Anatomia i fizjologia człowieka. PZWL, Warszawa 1997 Sokołowska Pituchowa J.: Anatomia człowieka. PZWL, Warszawa Aleksandrowicz R.: Mały atlas anatomiczny. PZWL, Warszawa 2004 Sylwanowicz W.: Mały atlas anatomiczny. PZWL, Warszawa 1990 Traczyk W.: Fizjologia człowieka w zarysie. PZWL, Warszawa 2004 Wróblewski T., Miechowiecka N.: Patologia. Podręcznik dla średnich szkół medycznych. PZWL, Warszawa 1993 Krechowiecki A., Czerwieński F.: Zarys anatomii człowieka. PZWL, Warszawa

25 Kruś S.: Patologia. Podręcznik dla licencjackich studiów medycznych. PZWL, Warszawa 2004 Pędich W. red.: Choroby wewnętrzne. PZWL, Warszawa 1994 Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych. 24

26 PODSTAWY PRAWA I EKONOMIKI Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń powinien umieć: scharakteryzować system organizacji ochrony zdrowia w Polsce, wskazać instytucje wpływające na politykę zdrowotną państwa, określić źródła i sposoby finansowania świadczeń zdrowotnych, wyjaśnić zasady reglamentowania dostępu do niektórych usług i dóbr, wskazać dostawców i odbiorców usług medycznych, wyjaśnić proces przepływu środków finansujących świadczenia zdrowotne i rolę państwa w regulacji przepływu, wyjaśnić istotę i zasady funkcjonowania systemu ubezpieczeń zdrowotnych w Polsce, wyjaśnić specyfikę rynku świadczeń zdrowotnych, wskazać czynniki wpływające na popyt i podaż świadczeń zdrowotnych, wyjaśnić mechanizmy regulowanej konkurencji między producentami usług medycznych, wskazać rolę państwa i płatnika na rynku usług medycznych, scharakteryzować system zapewnienia jakości w opiece zdrowotnej, uzasadnić znaczenie profesjonalizmu i zaufania do personelu medycznego w świadczeniu usług zdrowotnych, wskazać podmioty uprawnione do realizacji świadczeń zdrowotnych, wskazać regulacje prawne dotyczące personelu medycznego, rozróżnić rodzaje kontraktów na usługi medyczne, określić zasady zawierania kontraktów na świadczone usługi medyczne, scharakteryzować koszty wytworzenia świadczeń zdrowotnych, wskazać podstawy prawne funkcjonowania zakładów opieki zdrowotnej i płatnika, zastosować przepisy prawa dotyczące działalności gospodarczej, zastosować przepisy prawa dotyczące działalności zawodowej. Materiał nauczania 1. Finansowanie świadczeń zdrowotnych Istota polityki zdrowotnej. Struktura systemu organizacyjnego opieki zdrowotnej w Polsce. Rodzaje instytucji wpływających na politykę zdrowotną i ich rola. Źródła i sposoby finansowania świadczeń zdrowotnych. Rodzaje dostawców usług medycznych. Rodzaje 25

27 odbiorców usług medycznych. Istota płatnika. Charakterystyka przepływu środków finansujących świadczenia zdrowotne. Rola państwa w regulowaniu przepływu środków. 2. System ubezpieczeń zdrowotnych w Polsce Istota ubezpieczenia zdrowotnego. Rodzaje ubezpieczeń zdrowotnych. Funkcje powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego. Zasady powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego. Funkcje płatnika w systemie powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego. Zakres świadczeń w ramach powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego. Zasady korzystania ze świadczeń zdrowotnych z powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego. Reglamentacja dostępu do niektórych usług medycznych istota, przyczyny, sposoby reglamentacji. Znaczenie dobrowolnych ubezpieczeń zdrowotnych. 3. Rynek świadczeń zdrowotnych Cechy rynku usług medycznych. Usługa medyczna jako dobro indywidualne, publiczne, konsumpcyjne, inwestycyjne i profesjonalne. Ograniczona suwerenność pacjenta jako konsumenta usług medycznych. Akceptacja płatnika jako źródła finansowania świadczeń zdrowotnych. Efekty zewnętrzne usług medycznych. Czynniki wpływające na podaż świadczeń zdrowotnych. Czynniki kształtujące popyt na świadczenia zdrowotne. Skutki niekontrolowanej konkurencji na rynku świadczeń zdrowotnych. Rola państwa i płatnika na rynku usług medycznych. Zapewnienie jakości w opiece zdrowotnej. Znaczenie profesjonalizmu i zaufania do personelu medycznego w świadczeniu usług medycznych. 4. Podstawy prawne funkcjonowania zakładów opieki zdrowotnej i płatnika Podstawowe obszary funkcjonowania zakładów opieki zdrowotnej. Regulacje prawne dotyczące funkcjonowania zakładów opieki zdrowotnej i płatnika. Regulacje prawne dotyczące personelu medycznego. Rodzaje kontraktów na usługi medyczne. Zasady zawierania kontraktów na usługi medyczne. 5. Koszty w zakładach opieki zdrowotnej Rodzaje kosztów. Składniki kosztów wytworzenia świadczeń zdrowotnych. Koszty bezpośrednie i pośrednie. Regulacje prawne w zakresie nadzoru nad kosztami w zakładach opieki zdrowotnej. 26

28 6. Przepisy prawa dotyczące działalności zawodowej i gospodarczej Przedmiot i źródła prawa w ochronie zdrowia. Rodzaje stosunków pracy i umów o pracę w ochronie zdrowia. Rozwiązywanie umów o pracę. Prawa i obowiązki zakładu pracy i pracownika. Wynagrodzenie za pracę i jego ochrona prawna. Czas pracy w ochronie zdrowia i urlopy pracownicze. Świadectwa pracy. Rozwiązywanie umowy o pracę. Rodzaje odpowiedzialności pracowniczej w ochronie zdrowia. Rodzaje umów cywilnoprawnych. Formy własności zakładów opieki zdrowotnej. Formy organizacyjno-prawne zakładów opieki zdrowotnej. Możliwości podejmowania działalności gospodarczej w ochronie zdrowia. Przepisy prawa dotyczące działalności zawodowej ratownika medycznego. Ćwiczenia: Identyfikowanie źródeł prawa. Interpretowanie przepisów prawa dotyczącego działalności zawodowej ratownika medycznego. Środki dydaktyczne Foliogramy. Aktualne ustawy i przepisy z zakresu opieki zdrowotnej, prawa cywilnego, prawa pracy oraz prowadzenia działalności gospodarczej, prawa dotyczącego działalności zawodowej ratownika medycznego. Prasa zawierająca informacje ekonomiczne i prawne Baza informacji prawnej (płyty CD-ROM i Internet, System LEX, serwis prawo i zdrowie). Opisy przypadków z prasy zawodowej lub Internetu Uwagi o realizacji Program nauczania przedmiotu Podstawy prawa i ekonomiki obejmuje zintegrowane treści z zakresu ekonomii, ekonomiki, finansów i prawa. W czasie realizacji programu nauczyciel powinien nawiązywać do wiedzy z zakresu Podstaw przedsiębiorczości. Program Podstawy prawa i ekonomiki składa się z sześciu działów tematycznych. Na jego realizację proponuje się przeznaczyć 1,5 godziny w cyklu kształcenia w szkołach dla młodzieży - z godzin przeznaczonych na kształcenie zawodowe. 27

29 Proponuje się następujący podział godzin na realizację poszczególnych działów tematycznych: Lp. Orientacyjna Działy tematyczne liczba godzin 1. Finansowanie świadczeń zdrowotnych 9 2. System ubezpieczeń zdrowotnych w Polsce 8 3. Rynek świadczeń zdrowotnych 9 4. Podstawy prawne funkcjonowania zakładów opieki 11 zdrowotnej i płatnika 5. Koszty w zakładach opieki zdrowotnej 6 6. Przepisy prawne dotyczące działalności zawodowej 11 Razem 54 Podane w tabeli liczby na realizację poszczególnych działów mają charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzić pewne zmiany, mające na celu dostosowanie programu do specyfiki szkoły. W celu uzyskania zadawalających wyników kształcenia, zajęcia powinny odbywać się w pracowni przedmiotowej wyposażonej w nowoczesne środki dydaktyczne. Nauczyciel realizujący program nauczania przedmiotu powinien mieć do dyspozycji podręczną biblioteczkę wyposażoną w pozycje literatury z zakresu prawa i ekonomii, akty prawne, specjalistyczną prasę. Proponuje się prowadzenie zajęć w formie pracy zespołowej, grupowej i indywidualnej. Ćwiczenia przedmiotowe umożliwiają indywidualizację procesu kształcenia, efektywne wykorzystywanie pomocy dydaktycznych oraz zastosowanie nabytych umiejętności w nowych sytuacjach. Osiągnięcie założonych celów kształcenia umożliwia stosowanie efektywnych metod nauczania, takich jak: wykład informacyjny, problemowy, konwersatoryjny, pogadanka dydaktyczna, metoda przypadków, metoda sytuacyjna, metoda projektów, ćwiczenia przedmiotowe. Poszczególne działy programowe zawierają treści kształcenia niezbędne do zrozumienia funkcjonowania ochrony zdrowia w wymiarze organizacyjnym i ekonomicznym. Dział pierwszy dotyczy struktury systemu organizacyjnego ochrony zdrowia. Szczególną uwagę należy zwrócić na finansowanie świadczeń zdrowotnych. Powszechne ubezpieczenia zdrowotne, o których mowa w dziale drugim stanowią w Polsce główne źródło finansowania świadczeń zdrowotnych. Wskazane jest usystematyzowanie wiedzy w tym zakresie. 28

30 Po zrealizowaniu działu trzeciego uczniowie powinni określić specyficzne cechy rynku oraz mechanizmy ekonomiczne i kryteria zapewnienia jakości usług medycznych. W dziale czwartym, piątym i szóstym szczególny nacisk należy położyć na regulacje prawne dotyczące funkcjonowania zakładów opieki zdrowotnej i płatnika oraz działalności zawodowej ratownika medycznego Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów należy przeprowadzać systematycznie na podstawie kryteriów uwzględniających zaplanowane cele kształcenia, a w szczególności: określanie źródeł i sposobów finansowania świadczeń zdrowotnych, określanie czynników wpływających na popyt i podaż świadczeń zdrowotnych, charakteryzowanie roli państwa i płatnika na rynku usług medycznych, interpretowanie regulacji prawnych obowiązujących w działalności zawodowej. Proces oceniania powinien obejmować: diagnozę wiadomości i umiejętności ucznia przed przystąpieniem do realizacji programu, sprawdzenie postępów ucznia w toku realizacji programu oraz rozpoznawanie trudności w osiąganiu celów kształcenia, sprawdzenie wiadomości i umiejętności po zrealizowaniu programu nauczania. Osiągnięcia uczniów można oceniać na podstawie: odpowiedzi ustnych, prac pisemnych, testów osiągnięć szkolnych. W ocenie końcowej należy uwzględnić wyniki wszystkich metod sprawdzania osiągnięć ucznia stosowanych przez nauczyciela. Literatura Boratyński J., Dudek B., Morkis G.: Obsługa klienta. Prawo pracy. Higiena pracy. WSiP, Warszawa 2003 Chwierut S., Kulis M., Wójcik D.: Elementy zarządzania finansowego w ochronie zdrowia. Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne "Vesalius", Kraków 2000 Getzen T.: Ekonomika zdrowia. PWN, Warszawa 2000 Mierzejewska-Majcherek J.: Podstawy ekonomii. Centrum Doradztwa i Informacji Difin, Warszawa

31 Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 22 grudnia 1998 r. W sprawie szczególnych zasad rachunku kosztów w publicznych zakładach opieki zdrowotnej (DZ. U. Nr 164, poz. 1194) Sobiecki R., red.: Podstawy przedsiębiorczości w pytaniach i odpowiedziach. Centrum Doradztwa i Informacji Difin, Warszawa 2003 Trocki M., red.: Nowoczesne zarządzanie w opiece zdrowotnej. Instytut Przedsiębiorczości i Samorządności, Warszawa 2002 Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. ze zmianami Kodeks cywilny Ustawa z dnia 23 stycznia 2003 r. O powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia (DZ. U. Nr 45, poz. 391) Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. ze zmianami Kodeks pracy Ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. O zakładach opieki zdrowotnej Baza informacji prawnej w Internecie - system LEX, serwis prawo i zdrowie Ustawa z dnia 25 lipca 2001 r. O Państwowym ratownictwie medycznym Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych. 30

32 JĘZYK MIGOWY Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń powinien umieć: zdefiniować podstawowe pojęcia dotyczące języka migowego, posłużyć się znakami języka migowego zgodnie z zasadami i regułami systemu językowo migowego, posłużyć się polskim alfabetem palcowym oraz liczebnikami głównymi i porządkowymi, rozpoznać /odczytać/ i przedstawić podstawowe znaki ideograficzne /pojęciowe/ oraz z zakresu słownictwa tematycznie związanego z problematyką medyczną, odczytać nieskomplikowane wypowiedzi w języku migowym, sformułować nieskomplikowane wypowiedzi w języku migowym. Materiał nauczania 1. Teoria języka migowego Podstawowe pojęcia: język migany, język migowy, system językowo migowy, daktylografia, ideografia. Zasady i reguły pomocnicze w systemie językowo migowym. Odczytywanie mowy z ust. Rola synergizmu wzrokowo słuchowego. Kultura wypowiedzi w języku migowym, elementy porozumiewania się: mimika i pantomimika. 2. Daktylografia Znaki liter, znaki liczebników głównych i porządkowych. 3. Ideografia Znaki podstawowe, znaki tematycznie związane z rodziną, domem, czasem, higieną osobistą, odzieżą, posiłkami, zakupami, zainteresowaniami. Znaki tematycznie związane z problematyką medyczną: części ciała, dolegliwości, wzywanie pogotowia. Ćwiczenia: Utrwalanie umiejętności przekazywania i odczytywania znaków daktylograficznych i liczb. Zastosowanie poznanych ideogramów w przekazywanych i odczytywanych zdaniach symulujących rozmowę osoby słyszącej z niesłyszącą na tematy dotyczące życia codziennego: higieny osobistej, jedzenia, zakupów, zainteresowań, rodziny. 31