PLAN - KONSPEKT do przeprowadzenia zaj z o nierzami z zakresu profilaktyki HIV/AIDS

Transkrypt

1 1

2 2

3 PLAN - KONSPEKT do przeprowadzenia zaj z o nierzami z zakresu profilaktyki HIV/AIDS TEMAT: HIV/AIDS im wi cej wiesz, tym mniej ryzykujesz CZAS: 2 x 45' CELE: 1. Przekazanie wiedzy na temat dróg szerzenia si zaka e wirusem HIV. 2. U wiadomienie ryzyka zwi zanego z mo liwo ci zaka enia wirusem HIV siebie i innych osób oraz wskazanie mo liwo ci jego redukowania. 3. Rozwini cie postaw empatii i akceptacji wobec osób yj cych z wirusem HIV. METODY: Wyk ad, dyskusja. MATERIA Y I RODKI DYDAKTYCZNE: Rzutnik wiat a dziennego lub multimedialny, foliogramy, p yta CD MIEJSCE: wietlica, sala wyk adowa LIETRATURA: AIDS i Ty. Ilustrowany informator o HIV i AIDS, Warszawa 1993 Ford M.T., 100 pyta i odpowiedzi wokó AIDS. Przewodnik dla m odzie y, Warszawa 1993 Na spocznij o HIV i AIDS, Krajowe Biuro Koordynacyjne ds. Zapobiegania AIDS, Warszawa 1999 William A. Check, Encyklopedia Wiedzy o Uzale nieniach. AIDS, Warszawa 1995 Co musisz widzie o HIV i AIDS, Krajowe Centrum ds. AIDS, Warszawa 2003 Sokoluk W., Wychowanie do ycia w rodzinie, WSiP, Warszawa 2003 ZAGADNIENIA: 1. Podstawowe informacje na temat HIV i AIDS 2. Wyst powanie i drogi zaka enia wirusem HIV 3. Oddzia ywanie wirusa HIV na organizm cz owieka. Rozwój choroby AIDS 4. Zapobieganie zaka eniom wirusem HIV 5. Mity i fakty na temat HIV i AIDS 3

4 PRZEBIEG ZAJ : Lp Tre zagadnienia Czas 1. Rozpocz cie zaj Zapoznanie uczestników z tematem i celem zaj 2. Zagadnienie 1 Podstawowe informacje na temat HIV i AIDS - wirus HIV zosta wyodr bniony w latach 80-tych, a w 1981 r. ustalono definicj zespo u chorobowego AIDS - ok. 40 mln osób na wiecie yje z wirusem HIV - ka dego roku ulega zaka eniu na ca ym wiecie ok. 5 mln osób, a ok. 3 mln umiera na AIDS - w 1986 r. wykryto pierwsze zachorowanie na AIDS w Polsce - w naszym kraju ka dego roku ulega zaka eniu ok. 600 osób. Szacunkowa liczba zaka onych wirusem HIV wynosi tys. - w ci gu 20 lat z powodu AIDS zmar o w Polsce ok. 750 osób - zaka eniu wirusem HIV mo e ulec ka dy cz owiek - nie ma kontynentu, ani kraju, w którym nie wyst puje zaka enie wirusem HIV - 80% osób uleg o zaka eniu drog heteroseksualn. Wi kszo z nich to osoby mi dzy rokiem ycia - Nie istnieje lekarstwo ani szczepionka przeciwko zaka eniu wirusem HIV 3. Zagadnienie 2 Wyst powanie i drogi zaka enia wirusem HIV wirus HIV znajduje si we krwi, spermie, wydzielinach narz dów p ciowych, p ynach ustrojowych, mleku matki s trzy drogi zaka enia wirusem HIV: - przez krew - w kontaktach seksualnych - z zaka onej matki na jej dziecko poza organizmem cz owieka wirus HIV ginie. Mo na go zniszczy przy pomocy wi kszo ci 5 min. 15 min. 5 min. Uwagi organizacyjnometodyczne Folia nr 1 tytu owa Przedstawi definicje HIV i AIDS HIV wirus zaka aj cy cz owieka (ludzki wirus upo ledzenia odporno ci) AIDS zespó objawów spowodowanych tym wirusem, wiadcz cy o zniszczeniu uk adu odporno ciowego (immunologicznego) cz owieka zespó nabytego upo ledzenia odporno ci Folia nr 2 i 3 Pytanie do uczestników zaj : Czy poj cia HIV i AIDS oznaczaj to samo? Nie. HIV to wirus AIDS to zespó chorobowy wywo any zaka eniem wirusem HIV. Folia nr 4 Pytanie do uczestników zaj : Czy mo na ulec zaka eniu wirusem HIV pracuj c z osob zaka on? Nie. Wirusem HIV nie mo na si zakazi w normalnych codziennych kontaktach z osob zaka on np. w pracy, szkole. 4

5 rodków dezynfekuj cych na bazie alkoholu lub chloru, temperatur powy ej 56 0 C, jest wra liwy na wysychanie. Nie ginie w mrozie 4. Zagadnienie 3 Oddzia ywanie wirusa HIV na organizm cz owieka. Rozwój choroby AIDS - nie ma zewn trznych objawów zaka enia wirusem HIV - wirus HIV atakuje uk ad odporno ciowy cz owieka, niszcz c bia e krwinki (limfocyty), które s odpowiedzialne za produkcj przeciwcia - w wyniku ci g ego niszczenia uk adu odporno ciowego organizm cz owieka nie ma si y broni si przed infekcjami i chorobami, które dla zdrowego cz owieka nie s gro ne - do tych chorób nale m.in.: zapalenie p uc, nowotwór skóry, gru lica - po wyst pieniu której z tych chorób nieleczony chory zwykle umiera w ci gu 1 3 lat - dzi ki wprowadzeniu coraz lepszych metod leczenia i nowych leków znacznie wyd u a si okres ycia zaka onych wirusem HIV, jak równie nast puje poprawa jako ci ich ycia - aden lek nie jest w stanie zabi wirusa, natomiast mo e utrudni namna anie si wirusa w organizmie cz owieka Fazy zaka enia: moment zaka enia (wnikni cie wirusa do organizmu cz owieka) okres inkubacji i namna ania si wirusa trwa do 12 tyg. od momentu zaka enia. W niektórych wypadkach mo e wyst pi bardzo wysoka gor czka ponad 39 0 C utrzymuj ca si 2-6 tyg. mimo podawania leków. Pod koniec tej fazy s ju wyprodukowane przeciwcia a w ilo ci wykrywanej testem d ugi okres bezobjawowy (od 2 lat) ko cowa faza okresu bezobjawowego nie jest znana. Zale y od organizmu cz owieka i zastosowanego leczenia AIDS ostatnie stadium zaka enia wirusem HIV ( mier zwykle po 1 3 latach od momentu zachorowania na AIDS) 15 min. Folia nr 5 i 6 Pytanie do uczestników zaj : Czy po wygl dzie mo na pozna, e kto jest zaka ony wirusem HIV? Nie. Nie ma zewn trznych oznak zaka enia wirusem HIV. Kiedy cz owiek yj cy z wirusem HIV mo e zakazi drug osob? Osoba zaka ona od momentu zaka enia a do mierci mo e przekaza wirusa innym osobom. 5

6 5. Zagadnienie 4 Zapobieganie zaka eniom wirusem HIV Nie mo na zakazi si poprzez: przebywanie w tych samych pomieszczeniach, podanie r ki, dotykanie, pieszczoty, poca unki osób zaka onych, wspólne u ywanie nakry sto owych, poniewa wirusem HIV nie mo na zakazi si poprzez lin, korzystanie ze wspólnej azienki, bielizny po cielowej, gdy wirus HIV nie przenosi si poprzez pot, korzystanie z p ywalni, rodków komunikacji, telefonów, restauracji oraz spo ywanie posi ków przygotowanych przez osob yj c z HIV, wspólne mieszkanie, prac, zabaw, przebywanie w pobli u, gdy zaka ony kicha, kaszle, p acze, gdy wirus HIV nie przenosi si drog kropelkow, uk szenie komara lub innego owada, kontakt ze zwierz tami domowymi, poniewa adne z nich nie przenosz wirusa HIV, oddawanie krwi w stacjach krwiodawstwa, u ywanie sterylnych lub jednorazowych igie do pobierania krwi, tatua u, przek ucia uszu, wstrzykni (zastrzyków). Unikanie bezpo redniego kontaktu z krwi, nasieniem i wydzielin z narz dów p ciowych osoby zaka onej chroni przed zaka eniem wirusem HIV. preferowanie jednego wiernego i zdrowego partnera seksualnego, unikanie przypadkowych kontaktów seksualnych, stosowanie prezerwatyw, u ywanie jednorazowych lub wysterylizowanych narz dzi medycznych, przestrzeganie podstawowych zasad higieny, unikanie rodków zmieniaj cych wiadomo (alkohol, narkotyki) jako czynników ryzyka (zbytnie rozlu nienie, zaburzona wiadomo, atwe nawi zywanie przygodnych kontaktów seksualnych). 30 min. Folia nr 7 i 8 Pytanie do uczestników zaj : Czy osoby yj ce z wirusem HIV maj obowi zek powiadamia o swoim zaka eniu np. pracodawc? Nie. W codziennych kontaktach w pracy, szkole, na ulicy nie mo na zakazi si wirusem HIV. Nie ma wi c potrzeby informowania o tym pracodawcy. Natomiast zgodnie z art Kodeksu Karnego: Kto, wiedz c, e jest zara ony wirusem HIV, nara a bezpo rednio inn osob na takie zara enie, podlega karze pozbawienia wolno ci do lat 3. 6

7 6. Zagadnienie 5 Mity i fakty na temat HIV i AIDS - problem AIDS nale y ju do przesz o ci Nie prawda. Ka dego dnia przybywa na wiecie ok. 16 tys. osób nowo zaka onych - zagadnieniom HIV/AIDS po wi ca si za du o uwagi Nie ma lekarstwa ani szczepionki przeciwko zaka eniu wirusem HIV. Choroba jest miertelna, a wiedza jest jedyn broni w walce z rozprzestrzenianiem si wirusa - ka dy mo e zakazi si HIV lub zachorowa na AIDS Tak. Ka dy cz owiek bez wzgl du na p e, wiek, kolor skóry, wyznanie, status spo eczny jest nara ony na zaka enie - HIV przenosi si przez poca unek Nie. Nie stwierdzono do tej pory przypadku zaka enia wirusem HIV przez poca unek - ryzyko zaka enia wirusem HIV jest takie samo dla kobiet i m czyzn Nie. Ryzyko zaka enia jest wi ksze, gdy m czyzna przekazuje wirusa kobiecie. Kobiety s bardziej nara one na zaka enie podczas stosunków p ciowych bez zabezpieczenia - przyczyn AIDS jest wirus HIV Tak. We wszystkich przypadkach zachorowania na AIDS przyczyn by o zaka enie wirusem HIV - istnieje szczepionka chroni ca przed zaka eniem HIV Nie. Wirus HIV cz sto mutuje (cz ciowo zmienia si ) w organizmie cz owieka i trudno jest otrzyma efektywn szczepionk - istnieje skuteczne lekarstwo na AIDS Nie. Leki podawane osobom zaka onym jedynie wyd u aj i poprawiaj im jako ycia - HIV mo e przetrwa poza organizmem cz owieka Wirus HIV niszczy temp. powy ej 56 0 C, detergenty, jest wra liwy na wysychanie. UWAGA! Nie ginie w mrozie 15 min. Folia nr 9 Bardzo wa na cz zaj. Poprzez obalanie mitów i stereotypów mo emy zmniejszy ryzyko zaka enia oraz zmieni nastawienie do osób yj cych z wirusem HIV. 7

8 - transfuzja krwi jest bezpieczna Transfuzja krwi nie powinna nie za sob ryzyka zaka enia. Na pocz tku epidemii HIV, gdy nasza wiedza o wirusie by a znacznie mniejsza, zdarza y si przypadki zaka enia poprzez transfuzj zaka onej krwi lub jej preparatów. Od 1986 r. w Polsce ka da krew przeznaczona do transfuzji jest poddawana badaniom na obecno wirusa HIV - bycie dawc krwi jest bezpieczne Nie mo na ulec zaka eniu wirusem HIV poprzez oddawanie krwi. Do pobierania krwi u ywa si wy cznie sprz tu jednorazowego lub wysterylizowanego - wizyta u dentysty niesie ryzyko zaka enia Leczenie dentystyczne nie powinno nie ze sob adnego ryzyka. Wszystkie narz dzia s sterylizowane, a stomatolodzy u ywaj jednorazowych, gumowych r kawiczek 8

9 Zagadnienie 1 Podstawowe informacje na temat HIV i AIDS Zakażenie wirusem HIV i zespół chorobowy AIDS, to problem, z którym boryka się dziś cały świat. Nie ma kontynentu, ani kraju, który nie byłby nim dotknięty. Szacuje się, że na świecie liczba osób żyjących z wirusem HIV sięga ok. 40 milionów. Każdego roku dochodzi do 5 milionów nowych zakażeń oraz około 3 milionów zgonów spowodowanych AIDS (dane z 2004 r. Krajowe Centrum ds. AIDS). W Polsce szacunkowa liczba osób zakażonych wirusem HIV wynosi ok tysięcy. Rocznie w naszym kraju ulega zakażaniu ok osób (dane na koniec listopada 2004 r. Krajowe Centrum ds. AIDS). Zdecydowanie wzrasta liczba osób zakażonych drogą heteroseksualną (blisko 80% zakażeń), spada drogą narkotyków dożylnych. Prawie 80% osób, które uległy zakażeniu wirusem HIV, to osoby w wieku lat. 30% wszystkich zakażeń stanowią kobiety. Z problemem zakażenia wirusem HIV rozpoczęliśmy walkę w latach 80-tych. Od tamtej pory znacznie poszerzyła się nasza wiedza na temat samego wirusa i dróg zakażenia. Przede wszystkim zostało obalonych wiele mitów m.in. ten, że AIDS to choroba narkomanów i homoseksualistów. Dziś już wiemy, że nie istnieją tzw. grupy ryzyka, szczególnie narażone na zakażenie, a jedynie ryzykowne zachowania, które bezmyślnie podejmowane (np. pod wpływem środków zmieniających świadomość, takich jak alkohol czy narkotyki) mogą doprowadzić do zakażenia. Dziś wiemy także, że najskuteczniejszą bronią w walce z zakażeniem wirusem HIV jest wiedza, a więc szeroko rozumiana edukacja, szczególnie skierowana do ludzi młodych, gdyż oni najczęściej działają pod wpływem impulsu, emocji, chwilowej słabości czy zapomnienia. Zakażeniu wirusem HIV może ulec każdy kto prowadzi normalny tryb życia. Każdy człowiek jest potencjalnym źródłem zakażenia. Nazwa HIV pochodzi od skrótu angielskiej nazwy Human Immunodeficiency Virus - ludzki wirus upośledzenia odporności. - ludzki, gdyż rozwija się tylko w ludzkim organizmie - HIV jest retrowirusem tzw. powolnym tzn., że bardzo długo pustoszy nasz organizm zanim wystąpią jakiekolwiek objawy - upośledzenia odporności, gdyż w wyniku zakażenia dochodzi do powolnego wyniszczenia układu immunologicznego (odpornościowego). 9

10 AIDS to skrót od Acquired Immune Deficiency Syndrome - zespół nabytego upośledzenia odporności. - zespół, gdyż nie jest to jedna choroba, lecz wiele różnych chorób i objawów im towarzyszących - nabyty, gdyż nie rodzimy się z nim, a nabywamy w następstwie zakażenia wirusem HIV. Nawet jeśli dziecko rodzi się z wirusem, to nabyło go od zakażonej matki - upośledzenia odporności, gdyż w ostatnim stadium zakażenia wirusem HIV szpik kostny jest już na tyle wyczerpany, że nie ma siły produkować nowych komórek odpornościowych. Zagadnienie 2 Występowanie i drogi zakażenia wirusem HIV Wirus HIV przenosi się wyłącznie poprzez płyny ustrojowe zawierające białko: krew oraz każdy płyn zawierający białe krwinki ejakulat (płyn nasienny, sperma), preejakulat (płyn wydzielany przed wytryskiem), mleko matki, wydzielina pochwowa. Aby doszło do zakażenia płyny ustrojowe zawierające wirusa HIV muszą dostać się do otwartej rany albo na śluzówki człowieka zdrowego. Wirus HIV przenoszony jest trzema drogami: 1. Seksualną przypadkowi partnerzy seksualni; kontakty seksualne po spożyciu alkoholu lub zażywaniu narkotyków (brak krytycyzmu w doborze). 2. Wertykalną (zakażona matka - dziecko) - podczas ciąży w łonie matki, w czasie porodu i podczas karmienia piersią. 3. Poprzez zakażoną krew i produkty krwiopochodne (obecnie istnieje ryzyko zakażenia tą drogą wyłącznie przy podawaniu świeżej krwi). Istotną rolę w przypadku zakażenia wirusem HIV odgrywa: - wiek najszybciej chorują małe dzieci i starzy ludzie, - obfitość zakażenia wcześniej zachorują ludzie po przeszczepie zakażonego organu lub przetoczeniu zakażonej krwi, - stan odporności w momencie zakażenia. 10

11 Zagadnienie 3 Oddziaływanie wirusa HIV na organizm człowieka. Rozwój choroby AIDS. Zakażeniu wirusem HIV może ulec każdy człowiek. Moment wniknięcia do organizmu wirusa HIV nie wiąże się z żadnymi objawami, lecz m.in. z ryzykownymi zachowaniami podejmowanymi przez ludzi np. pod wpływem środków zmieniających świadomość (alkohol, narkotyki, niektóre leki). Po wniknięciu wirusa do wnętrza komórki (limfocytu komórka odpornościowa) następuje jego rozmnożenie, rozsadzenie komórki i zaatakowanie kolejnych komórek. Gdy giną jedne komórki, szpik kostny produkuje nowe komórki odpornościowe. Wirus HIV powoduje stopniowe wyczerpywanie się szpiku kostnego, co w konsekwencji prowadzi do spadku odporności organizmu. Organizm człowieka reaguje na wniknięcie wirusa do organizmu produkcją przeciwciał. Gdy człowiek wyprodukuje bardzo dużą ilość przeciwciał, występuje ostra choroba retrowirusowa, jako reakcja na nadmiar przeciwciał. Choroba ta najczęściej występuje około 12 tygodnia od momentu zakażenia wirusem HIV. Charakteryzuje się bardzo wysoką gorączką (ponad 39 0 C) utrzymującą się przez 2 6 tygodni, mimo podawania leków. Towarzyszą jej dolegliwości podobne do ciężkiej grypy, wysypka, zapalenie płuc, wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Ostra choroba retrowirusowa występuje u jednego na 6 8 zakażonych i musi jej towarzyszyć wysoka gorączka. Rozpoczęcie w tym momencie leczenia antyretrowirusowego daje najlepsze rezultaty. Znacznie wydłuża okres i jakość życia osób zakażonych wirusem HIV. Okres od momentu zakażenia do momentu wyprodukowania przeciwciał w ilości wykrywanej testem nosi nazwę okienka serologicznego. Jest to dość długi (ok. 3 miesięcy) okres i bardzo niebezpieczny, gdyż w tym czasie występuje największa wiremia (miernik zakażenia liczba cząsteczek wirusa przypadająca na 1 ml krwi) i istnieje największe niebezpieczeństwo przekazania wirusa innej osobie. Zakazić partnera można już po tygodniu od momentu, gdy samemu uległo się zakażeniu. Płyny ustrojowe są tym bardziej zakaźne, im wyższa jest wiremia. Następnie występuje długi okres bezobjawowy (od 2 lat -?). Nie ma żadnej zewnętrznej oznaki zakażenia wirusem HIV. U chorych nie leczonych średnio okres ten trwa od 2 do 10 lat. U osób poddanych kuracji antyretrowirusowej ulega znacznemu wydłużeniu (do kilkunastu lat i dłużej). AIDS to ostatnie stadium zakażenia wirusem HIV, któremu towarzyszą tzw. choroby wskaźnikowe wywołane przez bakterie, wirusy, grzyby, 11

12 pierwotniaki, z którymi człowiek o znacznie obniżonej odporności nie jest w stanie sobie poradzić. Należą do nich: - zapalenie płuc, wywołane przez pierwotniaka, który normalnie żyje w naszym organizmie. Zapalenie płuc wywołane przez tego pierwotniaka u osoby żyjącej z wirusem HIV może zabić w ciągu 10 dni; - zapalenie siatkówki i w konsekwencji całkowitą ślepotę; - gruźlica płuc choroba groźna również dla osób niezakażonych wirusem HIV, wymagająca intensywnego leczenia, które wyklucza równie intensywne leczenie zakażenia HIV; - zakażenie krwi i uszkodzenie narządów wewnętrznych; - nowotwór skóry ludzi starych występuje w pełnoobjawowym AIDS. U ludzi z niską odpornością staje się złośliwy, obejmując śluzówki i dając przerzuty do wszystkich organów. Przy AIDS trudno jest mówić o konkretnych objawach. Jak już wspomniano jest to zespół chorób i objawów im towarzyszących. W tym stadium organizm ludzki jest już tak słaby, że nie jest w stanie bronić się przed żadnymi atakującymi go chorobami. Po jednej chorobie i chwilowym wyzdrowieniu, występuje następna, a każda kolejna coraz bardziej osłabia organizm doprowadzając do śmierci. Średni okres od momentu zakażenia do momentu wystąpienia pełnoobjawowego AIDS u nie leczonych trwa od 2 do 10 lat. Dzieci i starzy ludzie zapadają na AIDS wcześniej. Oprócz osłabienia, spadku masy ciała, gwałtownym starzeniem się spowodowanymi kolejnymi chorobami, w przypadku AIDS zachodzą również zmiany w psychice zakażonych. Chorzy często obarczają się poczuciem winy z powodu choroby, wpadają w depresję. Obawa o dalszy przebieg choroby wywołuje silny niepokój i stres. Do tego dochodzi strach przed śmiercią z poczuciem ogromnej bezsilności wobec choroby. Niektóre osoby żyjące z wirusem HIV na wiadomość o zakażeniu reagują wybuchem gniewu, agresji w stosunku do otoczenia i samego siebie. Inni wpadają w depresję. Jeszcze inni, po pierwotnym szoku, szukają pomocy i podejmują leczenie. Ogromny wpływ na samopoczucie osób żyjących z wirusem HIV ma fakt odsuwania się od nich osób z najbliższego otoczenia oraz zależność od innych ludzi przy wykonywaniu codziennych czynności. 12

13 Zagadnienie 4 Zapobieganie zakażeniom wirusem HIV W codziennych kontaktach, w pracy, w szkole itp. nie można ulec zakażeniu wirusem HIV. Wirus HIV nie przenosi się drogą kropelkową (jak wirus grypy) nic więc nam nie grozi, gdy pracujemy w jednym pomieszczeniu z osobą żyjącą z wirusem HIV, gdy jej dotykamy, rozmawiamy, jemy wspólnie posiłki, przebywamy w pobliżu, gdy kicha lub kaszle. Również korzystanie ze wspólnych toalet, pryszniców, wanien, basenów, restauracji, telefonów jest w pełni bezpieczne. Żadne owady (również komary) i zwierzęta domowe nie przenoszą wirusa HIV z osoby chorej na zdrową. Każda sytuacja związana z naruszeniem ciągłości tkanek wymaga jednorazowych narzędzi. Jeżeli doszło do kontaktu z krwią lub innym materiałem mogącym zawierać wirusa HIV, należy dobrze umyć zranioną okolicę wodą i mydłem lub alkoholem, wodą kolońską. W przypadku krwi na skórze, bez względu na to czy była ona już skaleczona, należy dobrze umyć ją wodą i mydłem. W przypadku dostania się krwi lub innego potencjalnie zakaźnego materiału na śluzówki oka, należy przy otwartych powiekach, przepłukać je wielokrotnie wodą lub solą fizjologiczną. W przypadku dostania się krwi do ust, postępujemy jak przy oczach, kilkanaście razy płuczemy usta wodą. Wirus HIV ginie, gdy jest wystawiony na wysychanie i działanie temp. powyżej 56 o C przez okres dłuższy niż 20 minut. Nie ginie w mrozie. Łzy, mocz, pot, ślina bez dodatków innych płynów ustrojowych, nie są zakaźne. Seks a możliwość zakażenia Przed omówieniem możliwości zakażenia drogą seksualną warto podjąć inny wątek. Należy zwrócić uwagę na motywy podejmowania współżycia seksualnego. Akt płciowy nie jest tylko i wyłącznie czynnością fizyczną, zaspokojeniem potrzeby biologicznej, ale także, a może przede wszystkim, jest aktem wywołującym emocje. Przed rozpoczęciem współżycia, bez względu na to czy będzie to inicjacja seksualna czy też kolejny stosunek płciowy, warto postawić sobie kilka pytań: 1. Czy ja naprawdę tego chcę? 2. Czy jestem na to gotowy(a)? 3. Czy jest to zgodne z moim sumieniem? 4. Czy nie działam pod presją? (np. partnera, środowiska) 5. Czy świadomie wyrażam zgodę na seks? (czy nie jestem pod wpływem środków zmieniających świadomość alkohol, narkotyki) 13

14 6. Czy nie działam pod wpływem depresji, rozpaczy, zemsty itp.? 7. Czy mój związek partnerski jest na tyle silny, aby rozpocząć współżycie? (wzajemne uczucia, trwałość związku, oczekiwania w stosunku do partnera) 8. Czy akurat ta chwila i to miejsce są odpowiednie do podjęcia współżycia? (bez stresu; strachu, że ktoś zaraz wejdzie; pod wpływem alkoholu lub narkotyków; poczucie komfortu itp.) 9. Czy jestem przygotowany(a) do ewentualnego rodzicielstwa? 10.Czy jestem w odpowiedni sposób zabezpieczony(a)? (prezerwatywa, inne środki antykoncepcyjne) Jeżeli na powyższe pytania jesteśmy w stanie odpowiedzieć pozytywnie, to możemy mieć nadzieję, że decyzja o podjęciu współżycia seksualnego jest w pełni świadoma i odpowiedzialna. Prawdopodobieństwo zakażenia wirusem HIV drogą seksualną warunkuje styl życia seksualnego. Dwa modele stylu życia seksualnego wykluczają możliwość zakażenia: 1. Wstrzemięźliwość 2. Stały związek spełniający dwa warunki: wzajemna wierność partnerów zdrowi na wejściu (rozpoczęciu współżycia). Wynika z nich, że każdy związek spełniający te dwa warunki chroni przed zakażeniem. Samo więc zawarcie związku małżeńskiego nie wyklucza możliwości zakażenia. Po pierwsze któryś z partnerów przed małżeństwem mógł ulec zakażeniu. Po drugie w trakcie trwania małżeństwa któryś z partnerów mógł się dopuścić zdrady. Z powyższego wynika, że tylko związek przestrzegający obu warunków (wzajemna wierność, zdrowi na wejściu ) chroni przed możliwością zakażenia drogą seksualną. W przypadku takiego związku formy aktywności seksualnej nie mają żadnego znaczenia. Bezpiecznymi formami aktywności seksualnej będą zaś te, podczas których nie dochodzi do uszkodzenia błon śluzowych i skóry oraz kontaktu z wydzielinami mogącymi zawierać wirusa HIV (preejakulat, ejakulat, wydzielina pochwy). Każda inna forma aktywności seksualnej pociąga za sobą mniejsze lub większe ryzyko zakażenia. Ocena ryzyka zachowania seksualnego Bardzo pomocne przy ocenie ryzyka zakażenia wirusem HIV drogą seksualną są następujące pytania, na które każdy samodzielnie może sobie odpowiedzieć i ocenić stopień ryzyka: 1. Co się z czym łączy? (jakie części ciała?) 14

15 2. Jaki jest udział błony śluzowej? 3. Jakie płyny ustrojowe biorą w tym udział? 4. Czy jest możliwość uszkodzenia ciała, błony śluzowej? W profilaktyce zakażenia wirusem HIV przekazanie czy zdobycie rzetelnej wiedzy to tylko część sukcesu, aczkolwiek bardzo ważna. Prawdziwym wyzwaniem dla edukatora jest uświadomienie realności niebezpieczeństwa swym słuchaczom. Często bowiem staje się tak, że wiedza idzie jedną drogą, a w ślad za nią nie podąża praktyka. Mimo zdobytych wiadomości postępujemy inaczej, podejmujemy ryzykowne zachowania. Edukator musi uświadomić żołnierzom, że nie istnieją grupy ryzyka w przypadku zakażenia wirusem HIV (np. homoseksualiści, osoby sprzedające usługi seksualne czy narkomanii), do których przecież oni nie należą. To czy ulegniemy zakażeniu zależy od nas samych, od tego w jaki sposób będziemy postępować, jaki styl życia preferować, a nad swoim zachowaniem mamy przecież władzę i możemy zapanować. W tym miejscu warto zastanowić się nad wpływem środków zmieniających świadomość (alkohol, narkotyki) na podejmowanie ryzykownych zachowań. Alkohol i narkotyki zmieniają nastrój i powodują, że inaczej postrzegamy rzeczywistość. Pod ich wpływem wiele osób łatwiej nawiązuje kontakty, stają się rozmowniejsze, odważniejsze, rozluźnia się atmosfera. Dużo zakażeń następuje po zażyciu któregoś ze środków zmieniających świadomość. Najczęściej osoby, które były pod wpływem narkotyku czy alkoholu, po przygodnej znajomości seksualnej, nigdy nie pozwoliłyby sobie na taki kontakt, gdyby były w pełni świadome swojego postępowania. Pod wpływem alkoholu czy narkotyku tracimy kontakt z rzeczywistością, realia życia codziennego uciekają daleko od nas, a liczy się tylko chwila. Trzeba jednak zdawać sobie sprawę z tego, że ta chwila zapomnienia może kosztować zdrowie i życie - najcenniejsze dary jakie posiadamy. Jedyną możliwością wykrycia zakażenia wirusem HIV jest wykonanie testu, w którym poszukuje się przeciwciał przeciwko wirusowi HIV. Badanie polega na pobraniu niewielkiej ilości krwi. Aby wynik testu był wiarygodny, należy go wykonać nie wcześniej niż po upływie trzech miesięcy od momentu, w którym mogło dojść do zakażenia. Jest to okres potrzebny naszemu organizmowi na wyprodukowanie przeciwciał w ilości wykrywanej testem. Jest to reakcja układu odpornościowego naszego organizmu na wniknięcie wirusa. Wynik dodatni pierwszego testu musi zostać zawsze potwierdzony testem bardziej dokładnym. W Polsce jest nim test o nazwie Western blot. Dopiero dodatni wynik tego testu pozwala na stwierdzenie, iż osoba badana jest zakażona HIV. W każdym mieście wojewódzkim znajdują się Punkty Konsultacyjno- Diagnostyczne, w których bezpłatnie i anonimowo można wykonać test w kierunku HIV. Punkty te obok możliwości wczesnego wykrycia zakażenia 15

16 spełniają rolę pewnego rodzaju edukatorów. Wykonanie testu połączone jest z poradnictwem zarówno przed jak i po wykonaniu testu. Rozmowa ze specjalistą przed wykonaniem testu pozwala na przeanalizowanie swojego zachowania oraz ocenić rzeczywiste ryzyko zakażenia. Jest również psychicznym przygotowaniem do przyjęcia wiadomości o dodatnim wyniku testu i jego konsekwencjach. Pomaga podjąć w pełni świadomą decyzję o wykonaniu testu. W przypadku ujemnego wyniku testu skłania do refleksji nad swoim dotychczasowym ryzykownym zachowaniem. Podpowie możliwości zmian w dotychczasowym stylu życia oraz skłoni do wyciągnięcia stosownych wniosków. Uświadomi, że tym razem się udało, ale tak nie musi być wiecznie. Zagadnienie 5 Mity i fakty na temat HIV/AIDS 1 1.Czy to prawda, że problem AIDS należy już do przeszłości? Nie, nie jest to prawdą. Każdego dnia przybywa na świecie około osób nowo zakażonych. Epidemia jest obecna na świecie od ponad dwudziestu lat. Pomimo działań zapobiegawczych oraz programów edukacyjnych dla społeczeństwa, liczba nowych zakażeń stale rośnie, a prognozy wskazują, że ta tendencja będzie się nadal utrzymywać. Wiele osób nie dostrzega potencjalnego niebezpieczeństwa związanego ze swoim ryzykownym zachowaniem i możliwością zakażenia się w przeszłości. HIV i AIDS są problemem zarówno dnia dzisiejszego, jak i jutrzejszego. 2.Dlaczego zagadnieniom HIV, AIDS poświęca się tyle uwagi, a nie traktuje się ich w taki sam sposób jak inne przewlekłe choroby wyniszczające? Jest wiele powodów, dla których HIV i AIDS wymaga tak dużego zainteresowania. W niektórych państwach liczba osób zakażonych jest stosunkowo niska. Jednak niedokładne rozeznanie w aktualnej sytuacji dotyczącej zakażeń wywołanych HIV oraz brak odpowiedniego przeciwdziałania, może spowodować wyniszczenie całych społeczności. Ma to zresztą miejsce np. w niektórych krajach Afryki. Dlatego też sporo uwagi zwraca się na powszechną edukację w zakresie wiedzy o HIV i AIDS. Zagadnienia HIV i AIDS stanowią kontrowersyjny temat ze względu na fakt przenoszenia się zakażenia głównie drogą płciową i dożylną (u narkomanów). Omawianie tych tematów budzi wiele emocji, a brak rzetelnej wiedzy wywołuje dodatkowe uprzedzenia wobec zakażonych osób. Powyższe zagadnienia 1 Przytoczone pytania i odpowiedzi pochodzą ze strony internetowej Krajowego Centrum ds. AIDS:

17 niejednokrotnie są przedstawiane przez środki masowego przekazu jako sensacja. W wyniku takich działań osoby żyjące z HIV i AIDS oraz ich najbliżsi stają się obiektem uprzedzeń i obaw, które nie towarzyszą innym chorobom. 3.Czy naprawdę każdy może zakazić się HIV lub mieć AIDS? Tak. Każdy, bez względu na pochodzenie rasowe, religię lub orientację seksualną, kto odbywa stosunek płciowy z przygodnie poznanym partnerem, prostytutką itp. bez zabezpieczenia, jest narażony na zakażenie. Co robisz, oraz to czego nie robisz, może narazić Cię na ryzyko zakażenia HIV. Epidemia swoim zasięgiem objęła na świecie już wszystkie państwa. W niektórych z nich poziom zakażeń jest wyższy niż w innych. Także sposób przenoszenia się HIV może być różny w zależności od kraju. Niemniej jednak codziennie na świecie przybywają nowo zakażone osoby. Globalnie do większości z tych zakażeń doszło poprzez kontakty seksualne. 4.Czy HIV przenosi się przez pocałunek? Nie doniesiono o żadnym takim przypadku. Teoretycznie jest możliwe, że HIV obecny zarówno we krwi, jak i ślinie dotrze do krwiobiegu innej osoby w przypadku skaleczenia wewnątrz ust. Jest to jednak bardzo mało prawdopodobne. 5.Czy HIV przenosi się podczas stosunku oralnego? W chwili obecnej nie ma pewności, jaki jest poziom ryzyka zakażenia HIV podczas stosunku oralnego. Stopień ryzyka wzrasta, gdy zakażona sperma (wraz z płynem okołonasiennym) lub wydzielina pochwowa znajdą się w ustach partnera. Pęknięcia lub nawet małe ranki wewnątrz ust lub na wargach mogą być drogą przeniknięcia wirusa. Odnotowano bardzo niewiele przypadków przeniesienia zakażenia HIV przez stosunek oralny i uważa się, że jest to droga zakażenia o stosunkowo niskim stopniu ryzyka. W przypadku seksu oralnego nie ma jednak pewnej odpowiedzi. 6.Czy ryzyko zakażenia HIV jest takie samo dla kobiet i mężczyzn w kontaktach mężczyzn z kobietami i kobiet z mężczyznami? Nie. Ryzyko zakażenia jest wyższe, gdy mężczyzna przekazuje wirusa kobiecie, niż gdy kobieta przekazuje go mężczyźnie. Podczas wytrysku, który nastąpił w pochwie kobiety bez użycia prezerwatywy, zostaje przekazana duża ilość spermy, która może nieść ze sobą HIV. Oznacza to więc, że kobiety są bardziej narażone podczas stosunków płciowych bez zabezpieczenia. Dodatkowo wszelkie najdrobniejsze skaleczenia lub otarcia, często wraz z obecnością 17

18 innych chorób przenoszonych drogą płciową, mogą stanowić miejsce wniknięcia HIV do organizmu. 7.Czy przyczyną AIDS naprawdę jest HIV? Tak. Przeważająca większość opinii naukowych potwierdza pogląd, że HIV wywołuje AIDS. Nadal istnieją jednak pewne zagadnienia związane z HIV, których w pełni nie rozumiemy. Choćby to, w jaki dokładnie sposób niszczy on system odpornościowy oraz dlaczego niektóre osoby mające HIV mogą cieszyć się dobrym zdrowiem przez długi czas. 8.Jak leczymy HIV i AIDS? Dobór terapii jest bardzo indywidualny i zależy od stanu klinicznego pacjenta. Najczęściej stosuje się kilka leków jednocześnie. Jednakże należy pamiętać, że nie ma lekarstwa na HIV i AIDS. Podawane środki nie mogą zniszczyć wirusów HIV znajdujących się w organizmie, ale mogą spowolnić proces osłabiania systemu odpornościowego i w ten sposób przedłużyć życie nosicielowi. Im wcześniej zostanie podjęte leczenie, tym większe może przynieść efekty. 9.Czy istnieje szczepionka chroniąca przed zakażeniem HIV? Nie. Ze względu na to, że HIV jest skomplikowanym oraz często mutującym (częściowo zmieniającym) się wirusem i wykrywane są wciąż nowe jego podtypy, trudno jest otrzymać efektywną szczepionkę. Mimo wielu badań eksperymentalnych i otrzymania kilkunastu prototypów szczepionek, dotychczas nadal brak danych dowodzących ich wysokoprocentowej skuteczności. Opracowanie oraz przetestowanie szczepionek w aspekcie ich bezpieczeństwa jest procesem długotrwałym i wymagającym wielu badań klinicznych. Mimo że naukowcy potwierdzili możliwość otrzymania skutecznej szczepionki, wydaje się, że proces ten potrwa jeszcze wiele lat. 10.Czy istnieje skuteczne lekarstwo na AIDS? Nie. W chwili obecnej jedynie zapobieganie jest skutecznym sposobem zahamowania rozprzestrzeniania się zakażenia wirusem HIV. W praktyce oznacza to bezpieczniejszy seks - zawsze z użyciem prezerwatywy, nieużywanie wspólnych igieł czy strzykawek w przypadku zażywania narkotyków drogą dożylną. Odpowiednie leczenie chorób przenoszonych drogą płciową, więcej wiadomości o wymaganej diecie, ćwiczenia fizyczne i unikanie stresu, pomogą zwolnić postęp choroby i oddalą wystąpienie AIDS. 18

19 11.Czy HIV może przetrwać poza organizmem człowieka? HIV nie przetrwa, jeśli jest wystawiony na działanie powietrza i innych czynników środowiska zewnętrznego. Poza organizmem niszczy go ciepło, wysychanie, mydło i woda, detergenty, środki odkażające. Kropla krwi, nasienia i innych płynów ustrojowych może teoretycznie spowodować pewne drobne ryzyko zakażenia. Ślady tego typu powinny więc być dokładnie zmyte. 12.W jaki sposób mogę pomóc lub wesprzeć kogoś z AIDS? Potrzeby przyjaciela, członka rodziny czy kolegi z pracy, który ma HIV lub AIDS są podobne do tych, jakie mają inne osoby poważnie chore. Pragną one, aby okazano im miłość, zrozumienie i wsparcie - nie wolno nam nikogo osądzać. Chorzy potrzebują informacji na temat problemów, z jakimi mogą się zetknąć i sposobów radzenia sobie z nimi. Bliski kontakt z chorym jest bardzo ważny, ponieważ go uspokaja, a jednocześnie jest całkowicie bezpieczny. Bardzo ważne jest regularne komunikowanie się (telefoniczne, odwiedziny). Odwiedziny najlepiej jest poprzedzić telefonem, gdyż choroba wywołuje zmęczenie i nie zawsze wizyta będzie przyjęta z ochotą. Rozmowy powinny być szczere i otwarte. Wielu ludzi odczuwa potrzebę wyrzucenia z siebie gniewu związanego z chorobą i opowiedzenia o tym komuś bliskiemu. Osoby żyjące z HIV i AIDS mogą także potrzebować większego poczucia bezpieczeństwa. Potrzebna jest im świadomość, że gdy podzielą się z kimś swoimi obawami czy lękami o to, co może się z nimi stać, nie spotkają się z odrzuceniem i potępieniem. 13.Czy transfuzja krwi jest bezpieczna? Na początku epidemii HIV, gdy nasza wiedza o wirusie była znacznie mniejsza, wiele osób zostało zakażonych otrzymując krew lub preparaty krwi zakażone wirusem. W większości krajów krew używana do transfuzji i preparatów krwiopochodnych, jest teraz badana na obecność HIV. W wielu państwach odradza się oddawanie krwi osobom, co do których istnieje podejrzenie, że mogą być zakażone m.in. HIV. 14.Czy bycie dawcą krwi jest bezpieczne? Nie można zakazić się HIV podczas oddawania krwi w krajach, które używają do pobrań sterylnego sprzętu. W większości państw używa się wyłącznie takiego sprzętu. Jeśli nie ma się pewności co do tego, jakiego sprzętu używa się w danym kraju, to nie należy oddawać krwi. Nigdy nie powinien oddawać krwi, nosiciel wirusa HIV. Należy się także wstrzymać z oddawaniem krwi, 19

20 gdy istnieje podejrzenie, że mogło dojść do kontaktu z osobą mającą HIV, a nie wykonało się testu na obecność HIV. 15.Czy wizyta u dentysty niesie ryzyko zakażenia? Leczenie dentystyczne nie powinno nieść ze sobą żadnego ryzyka pod warunkiem, że wszystkie narzędzia są sterylizowane po każdorazowym użyciu oraz stosowane jest postępowanie chroniące przed przenoszeniem infekcji. Jeśli masz jakieś zastrzeżenia na temat postępowania chroniącego przed zakażeniami, nie obawiaj się omówić ich ze swoim dentystą. SŁOWNICZEK AIDS - (ang. Acquired Immune Defficiency Syndrome) nabyty zespół braku odporności. Zakażenie wirusem HIV drogą płciową lub przez krew. Po okresie utajnienia wirus niszczy układ odpornościowy organizmu narażając go na wszelkie infekcje, co może prowadzić do śmierci. Błona śluzowa odpowiednik naskórka znajdujący się po wewnętrznej stronie ciała. Wyścieła od wewnątrz narządy układu pokarmowego, oddechowego, moczowego, rozrodczego i inne. Członek (prącie, penis) spełnia dwojakie zadanie biologiczne: służy do oddawania moczu oraz wprowadzania nasienia do narządów płciowych kobiety. Masturbacja (onanizm) zaspokojenie seksualne bez udziału partnera, polegające na pobudzaniu (pieszczeniu) własnych narządów płciowych. Miesiączka (menstruacja, okres) występowanie w regularnych odstępach czasu powtarzających się zmian w obszarze narządów rodnych kobiety i towarzyszących im zmian w całym organizmie. Efektem tych przemian jest krwawienie miesięczne. Monogamia stałe współżycie płciowe tylko z jednym partnerem seksualnym. Trwałe pozostawanie w związku małżeńskim jednego mężczyzny i jednej kobiety. Napletek ruchomy fałd skóry pokrywający w całości lub częściowo żołądź ( główkę ) członka męskiego. Nasienie (sperma) płyn o mlecznym zabarwieniu produkowany przez męskie jądra i wydostający się z członka w czasie stosunku (wytrysk), zawiera plemniki. Może zawierać wirusy HIV. 20