1. Hasło samostanowienia narodów wspólnota narodowa podstawą organizacji politycznej w Europie w miejsce imperium (mapa)

Transkrypt

1 WYKŁAD ŁAD WERSALSKI ŹRÓDŁA JEGO SŁABOŚCI 1. Hasło samostanowienia narodów wspólnota narodowa podstawą organizacji politycznej w Europie w miejsce imperium (mapa) Wilson 14 punktów (styczeń 1918 r.) ogłoszenie państwa narodowego podstawą organizacji politycznej Europy Lenin Deklaracja Praw Narodów Rosji (listopad 1917 r.) W Europie w wyniku wojny powstały: Finlandia, Estonia, Łotwa, Litwa, Polska, Czechosłowacja, Węgry, Austria, SHS, nowa Rumunia oraz dominium Irlandii. W 14 punktach spośród tych państw Wilson postulował tylko powstanie Polski (pkt 13). 2. Projekt bezpieczeństwa zbiorowego Liga Narodów Wilsonowska alternatywa dla Realpolitik i polityki równowagi (czyli dla zasad bezpieczeństwa międzynarodowego w Europie przyjętych na kongresie wiedeńskim (Metternich 1815) i w epoce Bismarcka. Postulat świata bez tajnej dyplomacji oraz z równością dostępu do mórz. Liga Narodów utrzymanie pokoju oraz ochrona praw mniejszości w państwach wielonarodowych. 3. Koncepcja winy Niemiec Przyjęta przez aliantów na konferencji paryskiej jej konsekwencją było pozostawienie Niemiec poza systemem wersalskim. Odpowiedzią na nią w Niemczech była teoria noŝa w plecy (zaprzeczenia klęsce armii niemieckiej i wskazania rewolucji prowadzonej przez socjaldemokratów jako czynnika, który zmusił je do zawarcia zawieszenia broni). Wynikała m. in. z tego, Ŝe rząd niemiecki prowadził na jesieni 1918 r. korespondencję z Wilsonem nt. zawieszenia broni i uznał, Ŝe deklaracje zawarte w 14 punktach będą dotyczyły takŝe samych Niemiec. 4. RóŜnice wizji bezpieczeństwa w Europie w gronie mocarstw na konferencji paryskiej Clemenceau oderwanie Nadrenii od Niemiec, otrzymanie gwarancji bezpieczeństwa dla Francji od mocarstw anglosaskich, poparcie roszczeń terytorialnych Polski, wyposaŝenie LN w prawo interwencji wojskowej Lloyd George zachowanie równowagi między Francją a Niemcami, niewiązanie się gwarancjami na rzecz Francji, ograniczone uznanie roszczeń terytorialnych Polski Wilson słabsza orientacja w rzeczywistych problemach róŝnych części Europy; uznanie systemu bezpieczeństwa zbiorowego jako panaceum na wszystkie problemy 5. Ustalenia traktatowe i ich realizacja w Europie, na Bliskim Wschodzie, w Afryce i na Pacyfiku (mapa) DuŜy traktat wersalski: straty terytorialne Niemiec, niemal pełna demilitaryzacja Niemiec; powołanie LN

2 Mały traktat wersalski: zobowiązania państw nowopowstałych i pokonanych do ochrony własnych mniejszości narodowych przez system LN 1919: Saint Germain - Austria 1919: Neuilly - Bułgaria 1920: Trianon - Węgry Odrzucenie przez Turcję traktatu w Sevres (1920) i wojna rządu młodotureckiego z Grecją. Nowe ustalenie granic Turcji w Lozannie (1923). Wymiana ludności między Grecją a Turcją. Podział posiadłości bliskowschodnich Turcji oraz afrykańskich i pacyficznych Niemiec: System mandatowy LN mandaty typu A na Bliskim Wschodzie: otrzymały W. Brytania (Palestyna, Transjordania, Irak) i Francja (Liban, Syria) System mandatowy LN mandaty typu B i C w Afryce: W. Brytania, Francja, Belgia i ZPA System mandatowy LN - mandaty typu C w Oceanii: Japonia, Australia 6. Konstrukcja Ligi Narodów Zgromadzenie Ogólne i Rada Ligi. Problem słabości egzekucji decyzji Rady. 7. Aspekt ekonomiczny pokoju Gigantyczne reparacje od Niemiec. Przestroga ekonomisty Johna Maynarda Keynesa co do nadmiernego rygoryzmu wobec Niemiec (ksiąŝka Ekonomiczne skutki wojny ). 8. Aspekt zagroŝenia bolszewickiego dla Europy na konferencji paryskiej Francja: poparcie dla białych w Rosji (gdy to się nie powiodło, ostateczne poparcie Polski) WB: uznanie w Niemczech głównego łamacza sił rewolucji w Europie Pozostawienie Rosji Radzieckiej poza systemem wersalskim przez jego twórców. 9. Izolacjonizm amerykański Nieratyfikowanie traktatu przez Senat USA gł. z powodu obawy o działanie doktryny Jamesa Monroe`ego z 1823 r. (wstępując do LN USA byłyby zobowiązane dopuścić interwencje tej organizacji na kontynencie latynoamerykańskim). W 1920 demokraci przegrali wybory prezydenckie, a do władzy powrócili republikanie. 10. Terytorialne źródła napięć w Europie nierozwiązane/pozornie rozwiązane w systemie wersalskim (mapa) - Spór o Gdańsk i korytarz na Pomorzu - przynaleŝność Fiume i kalekie zwycięstwo w odczuciu Włochów - litewsko-niemiecki spór o Kłajpedę - niepodległość Ukrainy

3 - pozostawienie poza granicami państwa narodowego 1/3 narodu węgierskiego (Trianon) - autonomia w SHS lub niepodległość dla Chorwacji i Macedonii 11. Ład waszyngtoński Ustanowienie stosunków potencjałów wojennych flot na Dalekim Wschodzie (USA, W. Brytania, Japonia, Francja, Włochy) koniec dominacji brytyjskiej na morzach, uznanie Japonii za mocarstwo regionalne Przyjęcie zasady otwartych drzwi wobec Chin Postacie: Woodrow Wilson, Georges Clemenceau, David Lloyd George. WIELKI KRYZYS (35) 12. Skutki niszczycielskie I wojny światowej Zniszczenia materialne w Europie. Wyhamowanie tzw. I globalizacji spadek wskaźników migracji zarobkowej oraz stagnacja w handlu światowym 13. Nacjonalizm gospodarczy Tendencja do zamykania się gospodarek dąŝenie do autarkii i wojny celne. 14. Problemy walutowe w Europie początku lat 20. Inflacja, a następnie hiperinflacja w Europie Środkowo-Wschodniej do 1923/24 r. skutki: - zanik oszczędności brak kapitału inwestycyjnego uzaleŝnienie się od poŝyczek z zagranicy podatność na kryzys pochodzący z zewnątrz - spadek zaufania do władz demokratycznych łatwe zaakceptowanie rządów dyktatorskich w II połowie lat 20. i reformy walutowe: Hjalmara Schachta w Niemczech (początek XI 1923) i Grabskiego w Polsce (początek IV 1924) Skuteczna obrona przed inflacją w krajach Europy Zachodniej, USA i Japonii polityka deflacyjna w oparciu o system waluty złotej (który jednak załamał się latach Wielkiego Kryzysu jedynie dolar pozostał walutą wymienialną na złoto). 15. Stabilizacja gospodarcza w Europie Ustabilizowanie walut i napływ kapitału z USA (gł. do Niemiec). 16. Rozwój gospodarczy USA w latach 20. PoŜyczki dla Ententy w czasie wojny i eksport kapitału do Europy po wojnie. Boom na rynku samochodowym, mieszkań i AGD Szybsze tempo wzrostu podaŝy niŝ popytu

4 Redukcja kontroli państwa nad kapitałem (rozwój kapitału spekulacyjnego) i wydatków publicznych Fordyzm 17. Reparacje niemieckie a finanse międzynarodowe 1919 wstępne określenie wielkości reparacji 1923 załamanie spłat hiperinflacja w Niemczech okupacja Zagłębia Ruhry przez Francję i Belgię 1924 plan Dawesa redukcja rocznego wymiaru spłat 1929 plan Younga rozłoŝenie reparacji na okres 59 lat USA nie zdecydowały się na umorzenie długów Ententy, więc państwa tejŝe nie decydowały się na umorzenie długu Niemcom Łańcuch zaleŝności: inwestycje amerykańskie w Niemczech spłaty Niemiec wobec Francji, W. Brytanii i Belgii spłaty zadłuŝenia tych państw wobec USA 1932 konferencja w Lozannie wobec kryzysu gospodarczego w Niemczech umorzenie reparacji przez państwa zachodnie 18. Źródła i mechanizmy rozwojowe kryzysu 1929 r. Kupowanie na kredyt pod wpływem reklam Brak stymulowania popytu przez państwo (płace przestały rosnąć rosły tylko ceny akcji) jako skutek tego, Ŝe prowadziło ono politykę deflacyjną Nadprodukcja towarów konsumpcyjnych Spirala kryzysu: ujawnienie nadprodukcji i nadmiaru kredytów bankructwa producentów spadek produkcji wzrost bezrobocia spadek konsumpcji spadek cen spadek płac Wycofanie amerykańskich inwestycji z Europy efekt: kryzys w Europie Spadek zakupu surowców przez USA efekt: kryzys w Ameryce Południowej i Azji 19. Szkoła ekonomiczna Johna Maynarda Keynesa Kryzysowi winne było nieinterweniowanie państwa, a nie nadmiar regulacji państwa w gospodarce (jak twierdzą neoliberałowie wskazujący na manipulowanie kursem przez Federalną Rezerwę, co napędzało szał spekulacyjny). Keynesizm model polityki ekonomicznej polegający na: - sterowaniu przez państwo stopą oprocentowania kredytów i stopą opodatkowania w celu równowaŝenia podaŝy i popytu i tą drogą zapewniania gospodarce stałego wzrostu - polityce umiarkowanej inflacji, aby zapewnić stosunkowo łatwy dostęp do kredytów i stały wzrost płac - inwestycjach państwowych w infrastrukturę, by tworzyć miejsca pracy i napędzać koniunkturę 20. Pierwsze reakcje rządów na kryzys Polityka deflacyjna (aby inwestorzy zewnętrzni zachowali zaufania do danej gospodarki) Dewaluacja walut narodowych (aby oŝywić eksport) Rozwój protekcjonizmu Skup nadwyŝek produkcyjnych w rolnictwie

5 21. Późniejsze reakcje rządów na kryzys rozwój interwencjonizmu i planowania gospodarczego państwa Wersja totalitarna Hitler, Mussolini Wersja autorytarna np. Polska (Centralny Okręg Gospodarczy) Wersja demokratyczna Nowy Ład w USA Wersja sowiecka ten model polityki gospodarczej państwa powstał niezaleŝnie od wpływu Wielkiego Kryzysu. Być moŝe nadejście kryzysu przyspieszyło jego powstanie 22. Nowy Ład Roosevelta Przełom w historii USA i kapitalizmu i początek okresu trwającego do końca lat 70. przejście do polityki inflacyjnej i podjęcie przez państwo opiekuńczej roli wobec obywateli. Właściwy Nowy Ład ( ) wyjście z kryzysu: - redukcja płac i emerytur federalnych - restrukturyzacja sektora bankowego (zamknięcie części banków) - koniec prohibicji - roboty publiczne dla bezrobotnych - kredyty dla rolnictwa i ograniczenie produkcji rolnej, aby podnieść ceny - ograniczenie spekulacji giełdowej - wprowadzenie umów zbiorowych w przemyśle (gwarancja płac minimalnych) - częściowe upaństwowienie produkcji i obrotu energią - dewaluacja dolara do 59% wartości Tzw. II Nowy Ład ( ) początek budowy państwa opiekuńczego: - wprowadzenie opieki społecznej - program budownictwa komunalnego - opodatkowanie największych kapitałów - federalne projekty rozwoju uczestnictwa w kulturze zwykłych Amerykanów Jednak wysiłki Roosevelta na dłuŝszą metę przyniosły ograniczone skutki. Ostatecznie szybkie tempo wzrostu w gospodarce amerykańskiej uruchomiła dopiero koniunktura wynikająca z wybuchu II wojny światowej. Postacie: Hjalmar Schacht, Władysław Grabski, Warren Harding, John Coolidge, Herbert Hoover, Henry Ford, Charles Dawes, Owen Young, John Maynard Keynes, Franklin Delano Roosevelt.