Makroekonomiczne konsekwencje procesów demograficznych

Wielkość: px

Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Makroekonomiczne konsekwencje procesów demograficznych"

Zdzisław Domagała
8 lat temu
Przeglądów:

1 Makroekonomiczne konsekwencje procesów demograficznych Dr Stanisław Kluza 22 września 25 * Prezentowane dane są archiwalne

2 Prognoza ludności Polski Spadek dzietności i jednoczesne wydłuŝanie się przeciętnego czasu Ŝycia sprawią, iŝ liczba ludności w Polsce jedynie nieznacznie się zmniejszy do 23r. W latach będzie postępował proces spadku dzietności i wydłuŝania się czasu Ŝycia, tzw. starzenie się społeczeństwa. Będzie wzrastał odsetek osób starszych w populacji. Spadek skłonności do zakładania rodzin. Wzrost liczby związków nieformalnych. Opóźnianie decyzji o urodzeniu dziecka. Decydowanie się na mniejszą liczbę dzieci. Oczekiwany spadek ludności w wieku produkcyjnym. ZagroŜenie dla systemu emerytalnego. Po uwzględnieniu wydłuŝania się czasu Ŝycia, spadek dzietności poniŝej 5 dziecka na kobietę zagraŝa zdolności równowaŝenia urodzeń i zgonów. ZagroŜenie emigracją do wysokorozwiniętych krajów UE. Kontynuacja spadku średniej wielkości gospodarstwa domowego z 2,7 os. w 25r. do 2,3 os. w 23r Prognoza ludności Polski z uwzględnieniem struktury wiekowej (w okresie 22-23) 3, /64 6+/65+ ludność urodzenia (tys. os.) zgony (tys. os.) saldo (praw a oś) ,7 1,5 1,1,9,7,5, Źródło: GUS.

Spadek skłonności do zakładania rodzin. Wzrost liczby związków nieformalnych. Opóźnianie decyzji o urodzeniu dziecka. Decydowanie się na mniejszą liczbę dzieci.

3 Katastrofalny spadek dzietności W długim okresie spadek dzietności* poniŝej prostej zastępowalności pokoleń zagraŝa ujemnym przyrostem naturalnym** i regresem demograficznym. Prosta zastępowalność pokoleń ma miejsce przy wskaźniku dzietności powyŝej 2,1. Wskaźnik dzietności powyŝej 2,1 został po raz ostatni osiągnięty w 1988 r. W XXI w. Polska wkroczyła z ujemnym przyrostem naturalnym ** i dalszym spadkiem dzietności. NajniŜszy wskaźnik dzietności został osiągnięty w 24 r. i wyniósł on 1,22, co oznacza, Ŝe pokolenie dzieci narodzonych w tym czasie jest o 42% mniej liczne od pokolenia swoich rodziców. Dalszy spadek wskaźnika dzietności do poziomów 1,1 moŝliwy jest w okresie Począwszy od 27 r. w wiek dorosły będą wkraczały pokolenia niŝu demograficznego zapoczątkowanego wraz z nadejściem transformacji systemowej Urodzenia, zgony i współczynnik dzietności * w Polsce w latach Urodzenia (w tys.) Zgony (w tys.) Dzietność (prawa oś) Rok , 2,6 2,4 2, 1,8 1,4 1,2 * Współczynnik dzietności oznacza liczbę dzieci przeciętnie urodzonych przez kobietę w wieku lat. ** Przyrost naturalny to róŝnica między urodzeniami i zgonami. Źródło: GUS.

Polska wkroczyła z ujemnym przyrostem naturalnym ** i dalszym spadkiem dzietności. NajniŜszy wskaźnik dzietności został osiągnięty w 24 r.

4 Katastrofalny spadek dzietności W długim okresie spadek dzietności* poniŝej prostej zastępowalności pokoleń zagraŝa ujemnym przyrostem naturalnym** i regresem demograficznym. Prosta zastępowalność pokoleń ma miejsce przy wskaźniku dzietności powyŝej 2,1. Wskaźnik dzietności powyŝej 2,1 został po raz ostatni osiągnięty w 1988 r. W XXI w. Polska wkroczyła z ujemnym przyrostem naturalnym ** i dalszym spadkiem dzietności. NajniŜszy wskaźnik dzietności został osiągnięty w 24 r. i wyniósł on 1,22, co oznacza, Ŝe pokolenie dzieci narodzonych w tym czasie jest o 42% mniej liczne od pokolenia swoich rodziców. Dalszy spadek wskaźnika dzietności do poziomów 1,1 moŝliwy jest w okresie Począwszy od 27 r. w wiek dorosły będą wkraczały pokolenia niŝu demograficznego zapoczątkowanego wraz z nadejściem transformacji systemowej Urodzenia, zgony i współczynnik dzietności * w Polsce w latach Urodzenia (w tys.) Zgony (w tys.) Dzietność (prawa oś) Rok , 2,6 2,4 2, 1,8 1,4 1,2 * Współczynnik dzietności oznacza liczbę dzieci przeciętnie urodzonych przez kobietę w wieku lat. ** Przyrost naturalny to róŝnica między urodzeniami i zgonami. Źródło: GUS.

5 Polska na tle Europy Perspektywy demograficzne Polski wyglądają znacznie gorzej na tle krajów UE. Podobnego regresu demograficznego doświadczyły inne gospodarki, które weszły w okres przemian systemowych w latach 9-tych. Turcja Irlandia Francja Szwecja UK Niemcy *** Rosja ** Polska Ukraina ** 196 6,18 3,78 2,73 2,71 2,37 2,56 2, ,36 3,24 1,95 8 1,89 1,56 1,86 6 1, ,99 2,11 1,78 2,13 1,83 1,45 1,9 2,4 1, ,62 1,84 1,71 1,73 1,71 1, ,57 1,9 1,88 1, , ,43 1,98 1,91 1,71 1, ,24 1,1 Gwałtowność negatywnych procesów demograficznych uwidoczniła się wraz z początkiem przemian gospodarczych w latach 9-tych. Podobne procesy demograficzne zachodziły w Europie Zachodniej duŝo wcześniej, ale takŝe wolniej. Obecnie w wielu krajach UE moŝemy zaobserwować proces wzrastającej dzietności w rezultacie prowadzenia polityki nakierowanej na odbudowę kapitału ludzkiego. Przemiany społeczno-ekonomiczne zapoczątkowane w 1989r., zmiany we wzorcach rodziny i zachowań społecznych odpowiadają za istotną część negatywnych procesów demograficznych w Polsce. Dodatkowo zostały one wzmocnione przez filozofię podatkową traktującą dzieci jako luksusową konsumpcję i niewspółmiernie wyŝsze obciąŝenia wobec osób decydujących się na wychowywanie i utrzymanie dzieci. Problemem starzenia się społeczeństw będą bardziej dotknięte gospodarki mniej zamoŝne. * Kolejność państw w tabeli względem malejącej dzietności w 23r. ** Dane dostępne jedynie za 22r. (zamiast 23r.). *** RFN do 1993r. Źródło: GUS i inne europejskie urzędy statystyczne.

Turcja Irlandia Francja Szwecja UK Niemcy *** Rosja ** Polska Ukraina ** 196 6,18 3,78 2,73 2,71 2,37 2,56 2,98 3 198 4,36 3,24 1,95 8 1,89 1,56 1,86 6 1,95 199 2,99 2,11 1,78 2,13 1,83 1,45 1,9 2,4

6 Kosztowne starzenie się społeczeństwa Jednoczesne starzenie się społeczeństwa i wchodzenie w wiek produkcyjny niŝów demograficznych będzie zwiększać obciąŝenie młodych pokoleń na rzecz starszych. Starzenie się polskiego społeczeństwa radykalnie przyspieszy po 21r. Na przestrzeni najbliŝszych 25 lat liczba osób w wieku produkcyjnym przypadająca na osobę w wieku emerytalnym spadnie o 5%. Na przestrzeni najbliŝszych 25 lat liczba dzieci i młodzieŝy przypadająca na osobę w wieku emerytalnym spadnie o 65%. WydłuŜający się przeciętny czas Ŝycia dodatkowo nasila proces starzenia się społeczeństwa. Starzenie się społeczeństwa pociąga za sobą wzrost wydatków państwa na rzecz świadczeń emerytalnych oraz opiekę zdrowotną. Nadmierne obciąŝenie młodych pokoleń na rzecz starszych zwiększa ryzyko wtórnego regresu demograficznego oraz utrudnia szansę wyrwania się ze spirali coraz mniej licznych młodych pokoleń. 24% 22% 2% 18% 16% 14% 12% 1% Wybrane wskaźniki przebiegu starzenia się społeczeństwa w Polsce w latach udział dzieci i młodzieŝy w społeczeństw ie udział osób w w ieku emerytalnym liczba osób w w ieku produkcyjnym przypadająca na osobę w w ieku emerytalnym liczba dzieci i młodzieŝy przypadająca na osobę w w ieku emerytalnym Źródło: Opracowanie autorskie w oparciu o prognozę ludności na lata w oparciu o wyniki Narodowego Spisu Powszechnego w 22 r., GUS.

Na przestrzeni najbliŝszych 25 lat liczba dzieci i młodzieŝy przypadająca na osobę w wieku emerytalnym spadnie o 65%.

7 Wtórny regres demograficzny Wtórny regres demograficzny zagraŝa trwałości rozwoju gospodarczego Polski oraz grozi zapaścią finansów publicznych w długim horyzoncie czasowym. ROK 22 ROK 215 ROK 23 > 65 > 65 > 65 Kobiety MęŜczyźni RóŜnica 6-64 Kobiety MęŜczyźni RóŜnica 6-64 Kobiety MęŜczyźni RóŜnica Wykres 1 Pokolenie dzieci i młodzieŝy jest o 4-45% mniej liczne od pokolenia swoich rodziców. Wykres 2 Dalszy spadek pokolenia dzieci. Znaczący przyrost pokolenia (6+). Wykres 3 NiŜe demograficzne wchodzą w wiek dorosły. Pokolenie osób starszych podwaja się. Pogłębianie się niekorzystnych procesów demograficznych w długim horyzoncie czasowym grozi zapaścią finansów publicznych i niemoŝliwością świadczenia opieki przez państwo na rzecz starszych pokoleń. Ryzyko bankructwa państw socjalnych. Kosztownym społecznie rozwiązaniem jest otwarcie granic na imigrację ludności z uboŝszych krajów Afryki i Azji. Wtórny regres demograficzny przesuwa ponadproporcjonalnie moce produkcyjne gospodarki w kierunku obsługi i konsumpcji osób starszych. Jednocześnie osoby młodsze są zbyt eksploatowane, aby wychować sobie dostatecznie liczne nowe pokolenia. Gospodarka zorientowana na konsumpcję starszych pokoleń nie inwestuje w badania i rozwój. W długim okresie spowalnia, a następnie ulega odwróceniu rozwój gospodarczy. Źródło: Prognoza ludności na lata w oparciu o wyniki Narodowego Spisu Powszechnego w 22 r., GUS.

-6-4 -2 2 4 6 8-8 -6-4 -2 2 4 6 8 Wykres 1 Pokolenie dzieci i młodzieŝy jest o 4-45% mniej liczne od pokolenia swoich rodziców. Wykres 2 Dalszy spadek pokolenia dzieci.

8 The death zone All the CEE economies experienced a fertility collapse in transition period. All the CEE economies experienced rapid fertility decrease at the beginning of transition period. The fertility rate in CEE countries is in range 1,1-5. It allows to predict tremendous social problems of all the CEE emerging economies after 215. Additionally, CEE countries will suffer the consequences of emigration of well educated young people to Western Europe countries, where salaries are higher. Ageing of societies can bring to bankruptcy the idea of the social state and pay-as-you-go retirement system. None of CEE countries can expect any significant improvement in demographic processes within 15 years. 2,5 1,9 2,5 1,9 Fertility rate* in selected groups of CEE countries from 1985 to 22 Poland Czech Rep. Hungary Slovak Rep Ukraine Russian Fed. Belarus ,5 1,9 2,5 1,9 Bulgaria Romania Moldova Slovenia Latvia Lithuania Estonia * Fertility rate means average number of children born by woman in age of years. Source: CSO.

Additionally, CEE countries will suffer the consequences of emigration of well educated young people to Western Europe countries, where salaries are higher.

Podobne dokumenty

Ryzyka i wyzwania wynikające z sytuacji demograficznej Polski

PREZENTACJA może być powielana i rozpowszechnia bez zgody autora z koniecznością podania źródła w przypadku cytowań i innych form wykorzystania materiału. Ryzyka i wyzwania wynikające z sytuacji demograficznej