PROJEKTY RZĄDOWE I SAMORZĄDOWE W ZAKRESIE PROGNOZOWANIA ZATRUDNIENIA WEDŁUG ZAWODÓW W POLSCE

Transkrypt

1

2 PROJEKTY RZĄDOWE I SAMORZĄDOWE W ZAKRESIE PROGNOZOWANIA ZATRUDNIENIA WEDŁUG ZAWODÓW W POLSCE SUPLEMENT CZWARTY RAPORT I 1

3 2

4 PROJEKTY RZĄDOWE I SAMORZĄDOWE W ZAKRESIE PROGNOZOWANIA ZATRUDNIENIA WEDŁUG ZAWODÓW W POLSCE SUPLEMENT CZWARTY RAPORT I Redakcja naukowa Iwona Kukulak-Dolata Joanna Mirosław Iwona Poliwczak Halina Sobocka-Szczapa Warszawa

5 Publikacja przygotowana w ramach serii Studia i Monografie Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Publikacja jest rezultatem realizacji Projektu Analiza procesów zachodzących na polskim rynku pracy i w obszarze integracji społecznej w kontekście prowadzonej polityki gospodarczej, współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Zadanie 2. Opracowanie zintegrowanego systemu prognostyczno-informacyjnego umożliwiającego prognozowanie zatrudnienia Suplement czwarty do Raportu I ZESPÓŁ OPINIODAWCZO-WYDAWNICZY Bożena Balcerzak-Paradowska (przewodnicząca), Marek Bednarski, Zdzisław Czajka, Daria Szatkowska, Danuta Szymanowska, Gertruda Uścińska, Jerzy Wratny Recenzent Prof. dr hab. Zenon Wiśniewski Projekt okładki Luiza Patrycja Daab Redakcja Beata Maria Mizerska Skład komputerowy Daria Szatkowska Copyright by Instytut Pracy i Spraw Socjalnych and Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich, Warszawa 2013 Wszelkie prawa zastrzeżone. Każda reprodukcja lub adaptacja całości bądź części niniejszej publikacji, niezależnie od zastosowanej techniki reprodukcji (drukarskiej, fotograficznej, komputerowej i in.), wymaga pisemnej zgody Wydawcy ISBN Druk: Centrum Poligrafii Sp. z o.o., 11,5 ark. wyd., nakład 500 egz. 4

6 Spis treści WPROWADZENIE... 9 I. PROJEKTY RZĄDOWE System prognozowania popytu na pracę w Polsce Diagnozowanie zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejętności na regionalnym i lokalnym rynku pracy współpraca urzędów pracy z pracodawcami i innymi partnerami rynku pracy Systemy imigracji różnych grup migranckich oraz dopuszczenia ich do polskiego rynku pracy Analiza wybranych aspektów obecnej i przyszłej sytuacji na rynku pracy ocena wpływu zmian technologicznych na podaż i popyt na pracę w Polsce II. PROJEKTY SAMORZĄDOWE Województwo dolnośląskie Prognoza zatrudnienia i zapotrzebowania na określone zawody w województwie dolnośląskim oraz lista zawodów Prognozy sytuacji na rynku edukacyjnym i rynku pracy w miastach województwa dolnośląskiego Prognoza liczby pracujących według wielkich i dużych grup zawodowych w województwie dolnośląskim na lata Województwo kujawsko-pomorskie Monitoring zawodów deficytowych i nadwyżkowych w województwie kujawsko-pomorskim w 2009 roku część prognostyczna Monitoring zawodów deficytowych i nadwyżkowych w województwie kujawsko-pomorskim w 2007 roku cz. II Sondaż pracodawców województwa kujawsko-pomorskiego. Diagnoza zapotrzebowania na pracowników w wymiarze kwalifikacyjno-zawodowym Metodologia badania pracodawców na lokalnym rynku pracy Województwo lubelskie Analiza aktualnej sytuacji trendów rozwojowych i prognoza zmian społeczno-gospodarczych w województwie lubelskim. Katalog mechanizmów prorozwojowych koncepcja procesu zarządzania zmianą gospodarczą w regionie Prognoza popytu na pracę wśród kobiet i mężczyzn w województwie lubelskim

7 Prognozy zatrudnienia wśród kobiet i mężczyzn w poszczególnych powiatach województwa lubelskiego w podziale na wiek Badanie lokalnego rynku pracy w powiecie ryckim pod kątem potrzeb szkoleniowych osób bezrobotnych oraz przedsiębiorców zainteresowanych zatrudnieniem osób posiadających określone kwalifikacje zawodowe Lubelskie Obserwatorium Gospodarcze. Aktualne trendy i prognozowane zmiany Województwo lubuskie Diagnoza dostosowania umiejętności i kwalifikacji zawodowych do wymogów lubuskiego rynku pracy. Analiza wyników badania pracodawców z województwa lubuskiego Województwo łódzkie Badanie rynku pracy powiatu łaskiego Profesjonalny partner na rynku pracy Perspektywy Opoczyńskiego Rynku Pracy Wzmocnienie publicznych służb zatrudnienia oraz analiza i prognozowanie rozwoju rynku pracy w powiecie pajęczańskim Prognoza zatrudnienia według sekcji EKD i w podziale na działy gospodarcze. Lista najbardziej poszukiwanych zawodów oraz wytyczne dla sytemu edukacji pracowników Województwo mazowieckie Prognoza popytu na pracę w województwie mazowieckim do roku Prognoza popytu na pracę w województwie mazowieckim do 2013 roku Kompleksowa i prognostyczna informacja o warszawskim rynku pracy Województwo opolskie Barometr Lokalnych Rynków Pracy. Opolski rynek pracy okiem przedsiębiorców kwiecień 2005 roku grudzień 2006 roku Diagnoza potrzeb zatrudnieniowych i rozwojowych strzeleckich pracodawców Jakość Kapitału Społecznego. Prognoza zapotrzebowania na określone zawody i lista rankingowa zawodów Województwo podlaskie Podlaska mapa zawodów i kwalifikacji. Analiza popytu i podaży pracy w województwie podlaskim w ujęciu regionalnym i lokalnym Popyt i podaż pracy diagnoza rynku pracy województwa podlaskiego Prognoza podaży i popytu na pracę w województwie podlaskim Województwo pomorskie Aktualny i przyszły profil gospodarczy województwa pomorskiego 74 6

8 2.10. Województwo śląskie Analiza i prognozowanie rozwoju rynku pracy w regionie bielskim Opracowanie metodologii prognozowania wybranych istotnych parametrów rynku pracy Prognozy dotyczące zatrudnienia nowych pracowników. Cieszyński barometr rozwoju gospodarczego Badanie świętochłowickiego rynku pracy w latach (badanie wśród pracodawców) Sytuacja na śląskim rynku pracy. Analiza dotychczasowych tendencji oraz prognoza (Wyniki badań diagnostyczno-prognostycznych) Województwo świętokrzyskie Oczekiwania względem pracowników i prognoza przyjęć do pracy postawy pracodawców z terenu województwa świętokrzyskiego wobec problemów zatrudnienia absolwentów szkół o profilu zawodowym Analiza kierunków rozwoju wiedzy w regionie świętokrzyskim raport z realizacji zadania Od diagnozy do prognozy potrzeby gospodarki a jakość kapitału ludzkiego w województwie świętokrzyskim. Raport końcowy Ostrowiecki rynek pracy okiem przedsiębiorców Województwo warmińsko-mazurskie Rynek pracy w powiecie szczycieńskim. Badanie potrzeb i oczekiwań pracodawców Prognoza zatrudnienia w wybranych sektorach oraz branżach w województwie warmińsko-mazurskim Inwestycja w kwalifikacje. Badania rynku pracy w powiecie braniewskim Kształcenie ustawiczne przepustką do kariery monitoring popytu na pracę w podregionie ełckim na potrzeby instytucji kształcenia ustawicznego Województwo wielkopolskie Perspektywiczne zapotrzebowanie na kadry kwalifikowane w Wielkopolsce wykształcone na poziomie zasadniczej szkoły zawodowej, technikum, szkoły policealnej, kolegium Dynamika i kierunki zmian gospodarczych w województwie wielkopolskim, ich przewidywany wpływ na profil działalności przedsiębiorstw oraz kształt regionalnego rynku pracy Diagnoza potrzeb edukacyjnych rozwój rynku pracy województwa wielkopolskiego poprzez dostosowanie oferty szkolnictwa zawodowego

9 Dopasowanie zasobów ludzkich do rozwoju turystyki trendy rozwojowe i zmiany na rynku pracy województwa wielkopolskiego. Raport z przebiegu badań wraz z wnioskami pobadawczymi Województwo zachodniopomorskie Sytuacja i oczekiwania pracodawców w powiatach województwa zachodniopomorskiego. Przewidywanie oczekiwań pracodawców odnośnie pożądanych kwalifikacji, kompetencji i usług szkoleniowych. Profile demograficzno-zawodowe pracowników w województwie zachodniopomorskim Procesy zmian w kluczowych branżach regionu Plany zatrudnieniowe i potencjał pracowniczy zachodniopomorskich pracodawców Stan i prognoza rozwoju gospodarczego województwa zachodniopomorskiego Sytuacja przedsiębiorców w powiatach województwa zachodniopomorskiego ZAKOŃCZENIE BIBLIOGRAFIA ANEKS

10 WPROWADZENIE Prognozowanie popytu na pracę w przekroju zawodów ma duże znaczenie dla sprawnego funkcjonowania rynku pracy. Problem ten nabrał szczególnej wagi na poziomie europejskim od czasu przyjęcia tzw. Strategii Lizbońskiej, w ramach której deklarowano potrzebę uczynienia z Europy najbardziej konkurencyjnego obszaru gospodarczego na świecie, zdolnego do zrównoważonego wzrostu, pełnego zatrudnienia i większej spójności społecznej. Realizacja tych celów i kolejnych, które definiowała Komisja Europejska wymagała od państw członkowskich Unii Europejskiej podejmowania działań polegających na antycypowaniu potrzeb w zakresie kwalifikacji oraz prognozowaniu sytuacji na rynku pracy. Polska, podobnie jak wiele krajów europejskich, działania w tym obszarze podjęła dużo wcześniej 1. Już w 1998 r. przy Rządowym Centrum Studiów Strategicznych powołano Międzyresortowy Zespół do Prognozowania Popytu na Pracę. Jego głównym zadaniem było opracowywanie metod i procedur prognozowania popytu na pracę przy uwzględnieniu przekrojów kwalifikacyjnych, a także wypracowanie algorytmów tworzenia i weryfikacji prognoz. Działania Zespołu były porównywalne z tymi, jakie prowadzono w tym okresie w wielu krajach europejskich, co nie było obojętne dla procesu tworzenia europejskiego systemu prognozowania. Niestety od kilku lat Zespół nie istnieje, a prace w zakresie prognozowania są podejmowane przez różne instytucje, w tym ośrodki naukowe. Warto dodać, iż wiele z nich korzysta z rozwiązań, jakie zostały wypracowane przez Międzyresortowy Zespół do Prognozowania Popytu na Pracę w Polsce. Piszemy o tym w punkcie 1.1. tego opracowania, przedstawiając jego dorobek w zakresie prognozowania popytu na pracę w przekroju zawodów, który w naszym badaniu zaliczyliśmy do rezultatów projektów inicjowanych przez instytucje rządowe. Konstruując model prognozowania zatrudnienia według zawodów w Polsce, należy w pierwszym etapie prac dokonać diagnozy stanu istniejącego w tym obszarze. Rolę taką odgrywa nasze zadanie badawcze, w ramach którego dokonaliśmy analizy projektów rządowych i samorządowych przygotowywanych na temat prognozowania zatrudnienia według zawodów w Polsce. Mimo że analiza ta nie jest wynikiem działań empirycznych podjętych w ramach realizowanego projektu, a uzyskane informacje mają charakter jakościowy, stanowi bardzo istotny element całego procesu analitycznego. Zebrany materiał ma ogromną wartość poznawczą dla prawidłowego zdiagnozowania stosowanych do tej pory metod prognozowania popytu na pracę według zawodów. Podczas jego analizy i doboru posługiwa- 1 Majchrowicz E., Gajdos A. (2006), Europejski System Prognozowania sytuacji na rynku pracy doświadczenia i plany, w: Przekrojowe prognozy popytu na prace w Polsce na lata , Studia i Materiały, t. XV, Rządowe Centrum Studiów Strategicznych, Międzyresortowy zespół do Prognozowania Popytu na Pracę, Warszawa. 9

11 no się metodą badania dokumentów i metodą porównawczą, co pozwoliło na rzetelną ocenę i porównanie stosowanych w praktyce i opisanych w literaturze przedmiotu metodach prognozowania zatrudnienia w przekroju kwalifikacyjno- -zawodowym w Polsce. Wykorzystane w badaniu, a następnie prezentowane w tym opracowaniu informacje o projektach pochodziły z dostępnych stron internetowych różnych instytucji. Podczas poszukiwania tych materiałów przeglądane były strony wojewódzkich i powiatowych urzędów pracy, regionalnych obserwatoriów rynku pracy, urzędów marszałkowskich oraz firm badawczych i innych realizatorów projektów. Część znalezionych opisów projektów i raportów będących ich podsumowaniem pochodziła ze stron internetowych Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej ( Departamentu Prognoz i Analiz Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej ( Publicznych Służb Zatrudnienia ( Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich ( bazy projektów badawczych EFS ( baza_projektow_badawczych_efs/strony/baza_projektow_badawczych_pokl_ aspx). Zebrany materiał źródłowy ponad 200 projektów został następnie poddany selekcji i oceniony pod kątem wiarygodności i zawartości merytorycznej. Do dalszej analizy wybrane zostały tylko te projekty (patrz aneks), w ramach których do projekcji wykorzystano metody matematyczne lub badania ilościowe i jakościowe zawierające element prognostyczny. Do porównań wykorzystane zostały jedynie kompletne źródła informacji, napisane w języku polskim. W zależności od merytorycznej zawartości danych zastanych w analizie uwzględniono całe teksty raportów lub ich części (czasami informacje o projekcie pochodziły z publikacji książkowej). Zgromadzony materiał został następnie poddany selekcji w układzie przestrzennym. Chcieliśmy w ten sposób dowiedzieć się, jaki jest stopień zaawansowania antycypacji na poziomie regionalnych i lokalnych rynków pracy. Po przeprowadzeniu selekcji materiałów źródłowych, dokonano analizy i oceny przygotowywanych projektów w zakresie prognozowania popytu na pracę w przekroju zawodów. Szczegółową analizą objęto: materiały źródłowe, na podstawie których opracowywano prognozy, metody pozyskiwania danych, metody prognozowania, okres prognozowania, przekrój zawodów, dla których opracowywano projekcje, formę prezentacji prognozy, instytucję zlecającą opracowanie prognozy. Na tej podstawie ustalono, jaki charakter miały realizowane projekty, czy służyły wypracowaniu pewnej metodologii prognozowania, czy też podczas ich realizacji wykorzystywano już istniejący dorobek metodologiczny, a ich celem była tylko antycypacja. Z przeprowadzonych porównań można było również dowiedzieć się, jakie metody prognozowania były najczęściej zastosowane i jaki był horyzont prognoz. Ponadto ustalono podobieństwa i różnice w stosowanej metodologii prognozowania. Porównania tych projektów pozwoliły na wskazanie barier utrudniających prowadzenie procesu prognostycznego w Polsce. 10

12 I. PROJEKTY RZĄDOWE 1.1. System prognozowania popytu na pracę w Polsce System prognozowania popytu na pracę w Polsce (SPPP) był projektem celowym, realizowanym przez Międzyresortowy Zespół do Prognozowania Popytu na Pracę, który funkcjonował przy Rządowym Centrum Studiów Strategicznych. Projekt był zamówiony przez Komitet Badań Naukowych w ramach umowy KBN C027/H02/2002. Projekt ten traktujemy jako wprowadzający w problematykę prognozowania popytu na kwalifikacje i umiejętności na rynku pracy. Nadanie mu rangi nadrzędnego, podstawowego wynika z jego pionierskiego charakteru. Należy zdecydowanie podkreślić, iż opracowywany system SPPP był pierwszą w Polsce propozycją połączenia baz danych, narzędzi prognostycznych i informatycznych w całość tworzącą zintegrowany system służący prezentacji i prognozowaniu zjawisk gospodarczych, a w szczególności sytuacji na rynku pracy i popytu na pracę 2. Celem głównym projektu było opracowanie koncepcji komputerowego zintegrowanego systemu informacyjnego umożliwiającego wielokrotne formułowanie i publikowanie aktualnych prognoz popytu na pracę, zatrudnienia, liczby pracujących. W naszej analizie zwrócimy uwagę na jeden z obszarów badań, który dotyczył przeglądu dotychczasowych prac Międzyresortowego Zespołu Prognozowania Popytu na Pracę w latach W ramach tego zadania badawczego realizatorzy projektu wskazali metody i procedury, które bezpośrednio można zastosować do prognozowania popytu na pracę według kwalifikacji 3. Z przeprowadzonej analizy literatury dotyczącej SPPP wynika, że jeden z problemów pojawiających się w prognozowaniu popytu na pracę dotyczył dostępności i klasyfikacji odpowiednich baz danych. W praktyce wykorzystywano zazwyczaj klasyfikację zawodów i specjalności opracowaną przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Klasyfikacja ta charakteryzuje się podziałem zawodów na następujące grupy; wielkie, duże, średnie elementarne, zawody i specjalności. Zawody dla każdej z grup są oznaczone kodami, np. wielkie grupy kodem jednocyfrowym, duże dwucyfrowym itd. Problemem najczęściej podnoszonym przez ekspertów Międzyresortowego Zespołu była z jednej strony nadmierna szczegółowość zawodów, a z drugiej luki w klasyfikacji, bowiem brakowało w niej tych 2 B. Suchecki, SPPP jako system informacyjny, w: System prognozowania popytu na pracę w Polsce, część II, Projekt systemu, baza danych, model makroekonomiczny, Studia i Materiały, t. XII, Rządowe Centrum Studiów Strategicznych, Międzyresortowy Zespół do Prognozowania Popytu na Pracę, Warszawa, lipiec 2004, s. 13 i nast. 3 Problem ten jest szeroko opisany w: E. Kusideł, Prognozowanie popytu na pracę przegląd metodologii w świetle ekspertyz Międzyresortowego Zespołu do Prognozowania popytu na pracę ( ), w: B. Suchecki, System prognozowania popytu na pracę, op. cit., s. 190 i nast. 11

13 zawodów nowych. Pomimo wad była ona wykorzystywana do opracowania prognoz popytu na pracę w przekroju zawodowym. W przeprowadzonej w ramach opisywanego projektu analizie prac dotyczących prognozowania popytu na pracę według zawodów jego realizatorzy wyróżnili Wielowariantową, średniookresową prognozę popytu na pracę najemną w Polsce w przekroju 369 grup zawodowych na lata Prognozę tę opracowano w trzech wariantach: bazowym, spowolnienia i popytowym. Przed opracowaniem prognoz dla rynku pracy realizatorzy badania wyznaczyli ogólną projekcję rozwoju gospodarczego w 5 gałęziach gospodarki polskiej w latach Następnie na podstawie tych tendencji wyznaczono prognozę popytu na pracę w 58 gałęziach. Projekcję w przekroju 369 zawodów otrzymano poprzez zastosowanie odpowiednich macierzy przejścia. Kolejną projekcją szeroko opisaną w analizowanym zadaniu badawczym był Szacunek zapotrzebowania na główne grupy zawodów do roku Przygotowano ją dla 104 średnich grup zawodów (wg klasyfikacji zawodów i specjalności). Do jej opracowania wykorzystano dane z Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności z lat 1994, 1996, Opracowanie prognoz oparte było na dwóch wariantach wzrostu ogólnego zatrudnienia w 2010 r., które w wariancie pierwszym wynosiło 5,8%, a w drugim 10,1%. Oba warianty zatrudnienia były następnie podstawą do opracowania czterech wersji szacunków zapotrzebowania na główne 104 grupy zawodów do 2010 r. Dla I i II wariantu zatrudnienia stworzono dwie wersje (A i B) wzrostu zatrudnienia w poszczególnych grupach zawodów. W wersji A założono strukturę zatrudnienia w prognozowanym okresie podobną do struktury z 1996 r. W wersji B przyjęto, że struktura pracujących ulegnie zmianie ze względu na fakt zanikania na rynku pracy zawodów schyłkowych 5. W opisywanym zadaniu badawczym obejmującym przegląd metodologii zwrócono uwagę na metodę przepływów Inflow-Outflow Analysis (IOA)6. Realizatorzy zadania podkreślili możliwość zastosowania metody IOA do prognozowania popytu na pracę w przypadku posiadania co najmniej dwóch obserwacji w czasie o sytuacji badanych osób lub stanowisk pracy. Obserwacje te określane jako moment wyjściowy i końcowy tworzą macierz, na podstawie której określa się prawdopodobieństwo znalezienia się danej osoby w określonym stanie w momencie końcowym (czyli na koniec miesiąca, kwartału, roku). Zastosowanie takiej procedury daje możliwość oszacowania czasu wykonywania danego zawodu. 4 Szczegółowo metodologia tej prognozy jest przedstawiona w: Wielowariantowa, średniookresowa prognoza popytu na pracę najemną w Polsce w przekroju 369 grup zawodowych, Studia i Materiały, t. IV, Rządowe Centrum Studiów Strategicznych, Międzyresortowy Zespół do Prognozowania Popytu na Pracę, Warszawa E. Kusideł, Prognozowanie popytu na pracę przegląd metodologii op. cit., s Szeroko metodologia ta jest opisana w: U. Sztanderska, Metoda przepływów zastosowanie w prognozowaniu popytu na pracę w przekroju zawodowym, Rządowe Centrum Studiów Strategicznych, Międzyresortowy Zespół do Prognozowania Popytu na Pracę, Studia i Materiały, t. II, Warszawa, grudzień 1999, s

14 W celu zastosowania metody IOA do prognozowania niezbędne są informacje o czterech zasobach, tj. bezrobotnych, biernych zawodowo, zatrudnionych i wolnych miejscach pracy. Pomiędzy wyróżnionymi zasobami występują przepływy. Na ich podstawie można określić, jaki będzie popyt na dany zawód oraz jaka będzie podaż w tym zawodzie, a to pozwoli na konfrontację popytu i podaży pracy, co jest podstawową zaletą metody IOA. W badaniu tym zwraca się jednak uwagę na mankamenty metody IOA związane z brakiem adekwatnej bazy danych statystycznych. Problem polega na tym, że w przypadku stosowania tej metody istnieje konieczność posiadania identycznych informacji przynajmniej z dwóch następujących po sobie okresach. Natomiast baza danych pochodząca z BAEL charakteryzuje się różnicowaniem grupy w okresie objętej badaniem, tylko połowa z badanych jest obserwowana w kolejnym okresie. Z tych względów metoda IOA może mieć ograniczone zastosowanie 7. Realizatorzy tego zadania badawczego podkreślają przydatność do celów prognozowania innych metod i procedur, które nie mają bezpośredniego zastosowania do opracowania projekcji w przekroju zawodów, a mogą być wykorzystane w wyniku ich przystosowania. Dlatego zalecają wykorzystanie w procesie prognozowania popytu na pracę modeli rynku pracy (bez podziału na zawody i kwalifikacje) oraz makromodeli. W tym ostatnim przypadku wychodzi się z założenia, że efektywnym instrumentem analizy popytu na pracę są ekonometryczne funkcje zatrudnienia osadzone w makromodelach. Powinny być one implementowane do prognozowania zatrudnienia w różnych przekrojach, np. regionalnym, kwalifikacyjnym. Według profesora W. Welfe a do tych celów przydatne mogą okazać się funkcjonujące makromodele gospodarki polskiej, np. do wyznaczenia prognoz krótkoterminowych model kwartalny WK, a do wyznaczenia prognoz długoterminowych model roczny jednosektorowy (W8) lub wielosektorowy (W10 i IMPEC) Diagnozowanie zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejętności na regionalnym i lokalnym rynku pracy współpraca urzędów pracy z pracodawcami i innymi partnerami rynku pracy Diagnozowanie zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejętności na regionalnym i lokalnym rynku pracy współpraca urzędów pracy z pracodawcami i innymi partnerami rynku pracy jest projektem realizowanym w latach , w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet I: Zatrudnienie i integracja społeczna, Działanie 1.1. Wsparcie systemowe instytucji rynku pracy. 7 E. Kusideł, Prognozowanie popytu op.cit., s W. Welfe, Rekomendacje dotyczące zastosowania modeli gospodarki narodowej w systemach prognozowania popytu na pracę. Modele zatrudnienia w symulacyjnych makroekonomicznych modelach jako podstawa prognozowania, Rządowe Centrum Studiów Strategicznych, Międzyresortowy Zespół do Prognozowania Popytu na Pracę, Studia i Materiały, t. II Warszawa grudzień 1999, s podano za: E. Kusideł, Prognozowanie popytu op. cit., s

15 Projekt ten miał charakter badawczo-rozwojowy, a jego celem głównym było utworzenie nowego narzędzia diagnozowania zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejętności na regionalnym i lokalnym rynku pracy, wspierającego instytucje rynku pracy w obszarze ich działań. Opracowanie nowego narzędzia diagnozowania zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejętności na regionalnym i lokalnym rynku pracy poprzedzone było realizacją czterech badań pozwalających na przeprowadzenie rzetelnej analizy metod diagnozowania stosowanych dotychczas w urzędach pracy. Badania te stanowiły część diagnostyczną projektu obejmującą 9 : analizę dokumentów prawnych i literatury przedmiotu oraz przegląd rozwiązań stosowanych w innych krajach na temat przedmiotu badań; badanie dotychczasowych doświadczeń urzędów pracy w zakresie diagnozowania zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejętności na lokalnym rynku pracy. W tym celu przeanalizowano doświadczenia urzędów pracy z monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżkowych, który jako jeden z pierwszych posłużył za narzędzie do diagnozowania potrzeb rynku pracy. Następnie dokonano analizy innych działań, podejmowanych przez wojewódzkie i powiatowe urzędy pracy w tym obszarze, o których informacje znajdowały się na stronach internetowych publicznych służb zatrudnienia. Dokonano również przeglądu projektów realizowanych przez urzędy pracy i finansowanych ze środków funduszy strukturalnych. Przedmiotem obserwacji objęto tylko te przedsięwzięcia, których obszar badawczy obejmował diagnozowanie potrzeb regionalnych/lokalnych rynków pracy; badania własne, których celem była identyfikacja stosowanych przez urzędy pracy praktyk związanych z diagnozowaniem potrzeb kwalifikacyjno-zawodowych w regionie i poznanie zakresu współpracy podejmowanej z innymi aktorami rynku pracy. Badania te miały umożliwić zdefiniowanie czynników determinujących kierunki szkoleń inicjowanych przez urzędy pracy. Obserwacją objęto trzy grupy respondentów: kluczowych pracowników urzędów pracy zajmujących się w praktyce diagnozowaniem potrzeb rynku pracy (172 osoby z 70 powiatowych urzędów pracy dobranych w sposób celowy i z 16 wojewódzkich urzędów pracy); osoby uprawnione do szkoleń organizowanych przez urzędy pracy oraz osoby, które w takich szkoleniach uczestniczyły (1050 bezrobotnych/poszukujących pracy z 70 powiatów dobranych celowo); pracodawców (1050 podmiotów gospodarczych). opracowanie katalogu dobrych praktyk diagnozowania zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejętności. Tę część diagnozy opracowano na podstawie odpowiedzi, jakie uzyskano na pisemne zapytanie powiatowych i wojewódzkich urzędów pracy o ich dotychczasowe doświadczenia w obszarze przedmiotu badań oraz na bazie wyników badań ilościowych realizowanych w ramach etapu trzeciego. Analiza dobrych praktyk wyróżnionych przez urzędy pracy pozwoliła zidentyfikować te 9 K. Rakowska, Diagnozowanie zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejętności na regionalnym rynku pracy współpraca urzędów pracy z pracodawcami i innymi partnerami rynku pracy, Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich, Warszawa 2009, s

16 najlepsze, które mogłyby być włączone do koncepcji metodologii diagnozowania potrzeb na kwalifikacje i umiejętności na regionalnym i lokalnym rynku pracy. Z każdego wymienionego wyżej etapu badań przygotowano raport cząstkowy, który zawierał szczegółową analizę poszczególnych problemów badawczych oraz wnioski z niej wypływające i rekomendacje. Raporty te były niezbędne do realizacji kolejnych etapów projektu, tworzących jego część rozwojową. W pierwszym etapie tej części opracowano koncepcję metod narzędzi i procedur diagnozowania zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejętności na regionalnym rynku pracy, która byłaby zastosowana w codziennej pracy przez kluczowych pracowników urzędów pracy. Następnie wypracowaną koncepcję przetestowano w czterech wybranych powiatowych urzędach pracy. Konsultacje, jakie prowadzono z pracownikami Publicznych Służb Zatrudnienia i pracownikami Departamentu Rynku Pracy Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej umożliwiły uzyskanie ostatecznej wersji koncepcji systemu diagnozowania potrzeb rynku pracy, w ramach której istotne miejsce zajmowało prognozowanie. Koncepcja ta została opracowana w formie podręcznika, który jest rekomendowany dla pracowników publicznych służ zatrudnienia, jak i innych instytucji rynku pracy zajmujących się rozpoznawaniem jakościowego popytu na pracę. Podręcznik jest praktycznym narzędziem dla osób odpowiedzialnych za diagnozowanie zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejętności na regionalnym i lokalnym rynku pracy. Zawiera opis metod, narzędzi i procedur oraz praktyczne wskazówki dla poprawnego zidentyfikowania szeroko pojętych potrzeb rynku pracy. Metodologia diagnozowania potrzeb jest różnicowana z perspektywy przestrzennego funkcjonowania rynku pracy. Oznacza to, że procedura jest inna dla instytucji diagnozujących lokalny (powiatowy) rynek pracy i inna dla identyfikowania kwalifikacji i umiejętności w skali regionalnego rynku pracy. Ze względu na cel naszej analizy uwagę skoncentrujemy na diagnozowaniu potrzeb kwalifikacyjno-zawodowych na poziomie regionalnego rynku pracy, w którym mają zastosowanie elementy prognozowania. Podsystem diagnozowania zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejętności na regionalnym rynku pracy składa się z części diagnostycznej i aplikacyjnej. Opracowanie diagnozy należy do zadań pracowników zajmujących się diagnozowaniem zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejętności na regionalnym rynku pracy i przygotowujących plany szkoleń. Pierwszym, zalecanym etapem części diagnostycznej systemu diagnozowania zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejętności na poziomie wojewódzkiego urzędu pracy jest przeprowadzenie foresightu regionalnego rynku pracy. Foresight stanowi punkt wyjścia do opracowania wizji kierunków rozwoju województwa, które mają kluczowe znaczenia dla zgłaszanego przez popytową stronę rynku pracy zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejętności siły roboczej. W opracowaniu foresightu regionalnego rynku pracy rekomendowano zastosowanie następujących metod: analiza SWOT, metoda delficka, 15

17 dyskusje panelowe, analiza PEST (polityczno-ekonomiczno-społeczno-technologiczna) fakultatywnie do decyzji wojewódzkiego urzędu pracy. Jednym z kluczowych elementów foresightu powinno być określenie strategicznych sektorów danego województwa. Kolejny proponowany etap w systemie diagnozowania na poziomie regionalnego rynku pracy obejmuje gromadzenie danych wejściowych do analizy ilościowej. Analiza ilościowa przeprowadzona na podstawie tych danych powinna pozwolić na opracowanie prognozy popytu na pracę w układzie kwalifikacyjno-zawodowym. Proponowane są dwa podejścia do tego problemu. Po pierwsze, można skorzystać z gotowych prognoz opracowywanych przez inne instytucje rynku pracy bądź instytucje badawcze. Po drugie, prognozę mogą opracować pracownicy urzędu we własnym zakresie. W przypadku zastosowania drugiego rozwiązania zalecane jest korzystanie z danych BAEL. Obecnie w systemie statystyki publicznej w ramach BAEL gromadzone są dane, na podstawie których możliwe jest opracowanie prognoz w układzie zawodów na poziomie wielkich i dużych grup zawodowych dla poszczególnych województw. Prognozowanie popytu na pracę w wymiarze zawodów powinno być prowadzone w perspektywie 1 roku. Jego efektem będzie prognoza wskazująca ilościowe kierunki zmian w popycie na pracę na regionalnym rynku pracy. Zmiany jakościowe w popycie w przekroju zawodowym według zalecanej metodologii są ustalane podczas forseightu oraz badania przedsiębiorstw z branż strategicznych. Do prognozowania realizatorzy projektu rekomendują zastosowanie metody szeregów czasowych. Wybór związany jest z ich walorami. Po pierwsze, wymagają one stosunkowo niewielu danych wejściowych w porównaniu z potrzebami kompleksowych ekonometrycznych modeli gospodarki, po drugie, są to proste metody niewymagające skomplikowanych programów statystycznych. Są one zatem wygodnym narzędziem prognozowania krótkoterminowego, gdzie wystarczy wiedza o kształtowaniu się przyszłych wartości analizowanych zmiennych, a nie jest istotny mechanizm związany z tymi zdarzeniami. W prognozowaniu popytu na pracę na regionalnych rynkach pracy zaleca się posługiwanie szeregami czasowymi okresów, czyli danymi opisującymi liczbę pracujących w okresach kwartalnych bądź rocznych. Prognozowanie na podstawie szeregów czasowych polega na określeniu prawidłowości dotychczasowego rozwoju analizowanej zmiennej na podstawie informacji na temat dotychczasowego jej kształtowania się. Dlatego należy utworzyć model, w którym za pomocą czasu można przedstawić przyszłe wartości zmiennej prognozowanej, wskazać na rodzaj składowych szeregu czasowego, wyznaczyć tzw. prognozy wygasłe, a następnie prognozę przyszłych wartości prognozowanej zmiennej. Wśród metod prognozowania na podstawie szeregów czasowych istotną grupę stanowią metody wygładzania. Zaliczane są one obok ekstrapolacji zerowego rzędu do jednego z najprostszych sposobów prognozowania. W zależności od tego, jakie składowe systematyczne daje się wyodrębnić w szeregu czasowym, występują trzy warianty wygładzania wykładniczego. Można je przeprowadzić za pomocą metody Browna, Holta, Wintersa. Zastosowanie ich pozwala stworzyć 16

18 prognozy wariantowe. Decyzja, którą prognozę wybrać jako obowiązującą, należy do pracowników WUP i panelu ekspertów 10. Drugim źródłem ilościowych danych wejściowych są informacje zebrane w ramach wywiadów swobodnych przeprowadzonych z przedstawicielami przedsiębiorstw (badanie pierwotne). Badaniem tym powinny zostać objęte wyłącznie te przedsiębiorstwa, które zaliczają się, ze względu na rodzaj prowadzonej działalności, do sektorów strategicznych wskazanych na etapie foresightu. Narzędzie badawcze dyspozycje do wywiadu powinno obejmować podobne zagadnienia, jak w kwestionariuszu opracowanym do badania podmiotów gospodarczych na poziomie powiatowych urzędów pracy. Na tej podstawie zaleca się przygotowanie projekcji tendencji rozwojowych sektorów strategicznych dla danego województwa, koncentrującej się przede wszystkim na zagadnieniach dotyczących zatrudnienia w wymiarze kwalifikacyjno-zawodowym. Dobór próby, jak i samo badanie może być zlecone instytucji badawczej dysponującej odpowiednim potencjałem do przeprowadzania go. Kolejnym etapem części diagnostycznej jest przetworzenie zgromadzonych danych ilościowych. Na tym etapie następuje techniczna obróbka danych oraz ich analiza, a następnie opracowanie prognoz. Rekomenduje się, aby WUP posiłkował się raportami syntetycznymi opracowanymi przez poszczególne powiatowe urzędy pracy, dotyczącymi zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejętności na lokalnym rynku pracy. Produktem końcowym jest opracowanie zawierające diagnozę zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejętności na regionalnym rynku pracy. Dokument ten powinien stanowić podstawę do działań w kolejnym etapie części diagnostycznej panelu ekspertów. Rolą panelu ekspertów jest ocena merytoryczna opracowanych prognoz i ich ewentualna modyfikacja na podstawie wiedzy ekspertów na temat rynku pracy (lokalnego, regionalnego, krajowego czy europejskiego). Korekta taka jest niezbędna, gdyż ilościowe metody prognostyczne wykorzystywane w systemie diagnozowania okazują się bezsilne w przypadku wystąpienia zmian jakościowych, których nie daje się uchwycić w danych ilościowych. Istotną funkcją panelu ekspertów jest również nawiązanie i wdrożenie dialogu społecznego w obszarze edukacji i zatrudnienia. Zaleca się zorganizowanie panelu ekspertów w ramach posiedzenia Wojewódzkiej Rady Zatrudnienia, na które należałoby zaprosić dodatkowych ekspertów zewnętrznych: z ośrodków naukowo-badawczych; z organizacji pozarządowych zajmujących się problemami rynku pracy; z instytucji oświatowych i edukacyjnych. Wprowadzone przez panel ekspertów korekty i uzupełnienia do raportu roboczego powinny stanowić podstawę do opracowania raportu na temat diagnozy zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejętności na rynku pracy województwa XYZ. Informacje te powinny być w dalszej kolejności rozpropagowane wśród różnych 10 E. Kryńska, red., Ł. Arendt, I. Kukulak-Dolata, I. Poliwczak, H. Sobocka-Szczapa, Podręcznik użytkownika metod, narzędzi i procedur prognozowania, zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejętności na regionalnym i lokalnym rynku pracy. Podręcznik dla urzędów pracy, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich, Warszawa 2010, s. 31 i nast. 17

19 instytucji zajmujących się organizacją szeroko rozumianego procesu kształcenia. Ich upowszechnienie powinno sprzyjać koordynacji systemu edukacji zawodowej z potrzebami regionalnego rynku pracy w przekroju zawodowo-kwalifikacyjnym. Przedstawione narzędzie diagnozowania zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejętności na regionalnym i lokalnym rynku pracy było przedmiotem szkoleń. Kształceniem z tego obszaru tematycznego objęto pracowników powiatowych i wojewódzkich urzędów pracy, którzy na co dzień zajmują się tym zadaniem Systemy imigracji różnych grup migranckich oraz dopuszczenia ich do polskiego rynku pracy Opisywany w tej części analizy projekt badawczy dotyczy systemów imigracji różnych grup migranckich oraz dopuszczenia ich do polskiego rynku pracy (np. osób wysoko wykwalifikowanych; zagranicznych studentów polskich uczelni; studentów szkół zagranicznych odbywających praktykę, staż w Polsce; pracowników delegowanych przez firmy zagraniczne; pracowników tymczasowych z państw sąsiadujących) był realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, a źródłem jego finansowania były środki budżetu krajowego i Europejskiego Funduszu Społecznego. Cel projektu został określony w jego tytule przeprowadzenie badań różnych grup migranckich oraz dopuszczenie ich do polskiego rynku pracy 11. Realizacja celu głównego wymagała przeprowadzenia wielu badań szczegółowych, takich jak: 1. Analiza przydatności i realizacji w warunkach polskich systemu punktowego dla imigrantów spoza Unii Europejskiej: analiza aktywnej polityki imigracyjnej w wybranych krajach Unii Europejskiej ze szczególnym uwzględnieniem rozwiązań prawnych dotyczących np. systemów punktowych lub innych systemów dopuszczania pracowników do rynku pracy spoza UE; analiza rozwiązań prawnych dotyczących np. systemów punktowych lub innych systemów dopuszczania pracowników do rynku pracy w wybranych krajach pozaeuropejskich; wizyty studyjne pracowników DMI i ekspertów w wybranych krajach UE i pozaeuropejskich znanych z aktywnej polityki imigracyjnej i stosujących np. systemy punktowe lub inne rozwiązania w tym obszarze. 11 Przeprowadzenie badań nt. systemów imigracji różnych grup migranckich oraz dopuszczenia ich do polskiego rynku pracy, np.: osób wysoko wykwalifikowanych; zagranicznych studentów polskich uczelni; studentów szkół zagranicznych odbywających praktykę/staż w Polsce; pracowników delegowanych przez firmy zagraniczne; pracowników tymczasowych z państw sąsiadujących (Umowa CRZL WPM/1.11./1.08? Uniwersytet Warszawski, Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych. Instytut Polityki Społecznej, Warszawa pobrano r. 18

20 2. Przeprowadzenie badań i analiz dotyczących: skali, struktury procesów imigracji do Polski i rzeczywistego stanu zatrudnienia pracowników tymczasowych oraz prognoz zapotrzebowania na zawody i kwalifikacje w kilkunastoletniej perspektywie; skali oraz struktury procesów imigracji do Polski ze względu na kryterium kwalifikacji i rodzajów prac podejmowanych przez cudzoziemców; społeczno-ekonomicznej roli zatrudnienia pracowników tymczasowych w Polsce z krajów sąsiadujących w następstwie zmian legislacyjnych ( 2, pkt 27 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 30 sierpnia 2006 r. w sprawie wykonywania pracy przez cudzoziemców bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę, DzU nr 156, poz.1116 z późn. zm.); opracowania prognozy zapotrzebowania na kwalifikacje i specjalności na polskim rynku pracy w perspektywie kilkunastoletniej z punktu widzenia kształtowania polityki imigracyjnej państwa. 3. Przeprowadzenie badań wśród: zagranicznych studentów polskich uczelni; studentów szkół zagranicznych odbywających praktykę/staż w Polsce; pracowników delegowanych przez firmy zagraniczne; pracowników tymczasowych z państw sąsiadujących. Badania w wyróżnionych grupach wykonano pod kątem ich zainteresowania polskim rynkiem pracy i związków z nim. 4. Wypracowanie modelu optymalnego systemu dopuszczania różnych grup imigrantów do polskiego rynku pracy: opracowanie koncepcji w postaci 3 wariantów rozwiązań organizacyjno- -prawnych systemu dopuszczania różnych grup imigrantów do polskiego rynku pracy; przeprowadzenie publicznej debaty nt. optymalnego systemu dopuszczania różnych grup imigrantów do polskiego rynku pracy zainicjowanie debaty w mediach publicznych (TVP, Polskie Radio) i komercyjnych oraz na łamach gazet i czasopism; opracowanie końcowej ekspertyzy zawierającej opis (model) optymalnego systemu dopuszczania różnych grup imigrantów do polskiego rynku pracy wraz z rekomendacjami dla praktyki (rozwiązania prawno-organizacyjne, aktywna polityka rynku pracy). Dalej przedstawimy założenia, jakie przyjęto dla zbadanie procesu kształtowania się popytu na pracę obcokrajowców w przyszłości (w perspektywie 5, 10, 15 lat). Punktem wyjścia projekcji zapotrzebowania na pracowników cudzoziemskich w Polsce była prognoza podstawowych wskaźników makroekonomicznych (Produkt Krajowy Brutto, wskaźnik zatrudnienia itd.) na lata (w ujęciu kwartalnym), wygenerowana przez stworzony w Instytucie Badań Strukturalnych model strukturalny klasy DSGE pn. VISIONMOD. Opracowana w ramach projektu prognoza popytu na pracę cudzoziemców została przygotowana w trzech wariantach: optymistycznym, średnim oraz pesymistycznym. Progno- 19

21 za potwierdziła przyjęte przez realizatorów projektu tezy badawcze we wszystkich wariantach, zgodnie z którymi popyt na pracowników cudzoziemskich będzie wykazywał tendencję rosnącą, co powinno stymulować napływ imigrantów oraz prawdopodobnie skutkować będzie zmianami w polityce imigracyjnej. Należy jednocześnie dodać, że w roku 2020 (perspektywa długookresowa) rozmiary imigracji do Polski będą, w zależności od przyjętego scenariusza o 30 80% większe niż w 2008 r., przy czym skala popytu na zagraniczny kapitał ludzki zależeć będzie od sytuacji gospodarczej w Polsce, a więc od reform strukturalnych, jakie zostaną zrealizowane (lub nie) w najbliższych latach. Niezbędne jest jednak uwzględnienie niewiadomej, jaką jest zatrudnienie obcokrajowców w gospodarce nierejestrowanej. Prognoza sektorowa pokazała, iż zarówno w perspektywie średnio-, jak i długookresowej zatrudnienie cudzoziemców będzie się koncentrować w sektorze rolnym i budownictwie. Jednocześnie sukcesywnie zwiększać się będzie zatrudnienie cudzoziemców w usługach jako reakcja na rosnący popyt, który z różnych względów nie będzie mógł być zaspakajany przez pracowników krajowych. Zróżnicowanie tempa wzrostu popytu na pracę w różnych sektorach przełoży się również na zmianę popytu w zależności od danego sektora. I tak, na przykład w 2009 r. ok. 31%. zatrudnionych w Polsce obcokrajowców pracowało w usługach, a w roku 2020 odsetek ten sięgnie prawie 40%. Jednocześnie udział obywateli innych państw zatrudnionych w rolnictwie spadnie z 68 do 60%. Mimo dokonującej się restrukturyzacji zatrudnienia w skali krajowego rynku pracy, polegającej na zmniejszaniu zatrudnienia w pierwszym sektorze ekonomicznym, należy zauważyć, iż rolnictwo pozostanie głównym sektorem zatrudniania cudzoziemców w Polsce. Będzie również można spodziewać się w perspektywie kolejnej dekady silniejszego wzrostu popytu na pracę obcokrajowców w usługach, chociażby ze względu na nasilające się efekty zmian demograficznych, zmniejszających całkowity zasób miejscowej siły roboczej i kreujących popyt na nisko wykwalifikowaną pracę w usługach opieki zdrowotnej i społecznej. Wzrost znaczenia usług w zatrudnieniu cudzoziemców wpłynie też na strukturę zawodową (ze względu na utrzymującą się dominację rolnictwa w oczekiwanych przyszłych zasobach cudzoziemskiej siły roboczej, w analizie pominięto zawody związane z tym sektorem). Projekcja pokazała, iż w latach struktura zawodowa obcokrajowców pracujących w Polsce ulegnie dalszym przeobrażeniom. Po pierwsze, spadnie względny udział nisko wykwalifikowanych robotników budowlanych i górników. Po drugie, wzrośnie odsetek obcokrajowców zatrudnionych na stanowiskach niskiego i średniego szczebla w sektorach usługowych: kierowców i operatorów maszyn, sprzedawców i osób świadczących usługi osobiste, pracowników biurowych i specjalistów szkolnictwa. W niektórych z tych grup spodziewać się można wzrostów popytu rzędu 12 15% rocznie, co należy uznać za dość dużą wartość, choć prawdopodobnie jest to wynik raczej wzrostu ogólnego znaczenia tych grup, aniżeli rzeczywistego wzrostu popytu na pracę obcokrajowców w tych zawodach (dobrym przykładem są robotnicy zawodów precyzyjnych, którzy wprawdzie sta- 20

22 nowią niewielki odsetek całkowitego zasobu imigrantów, jednakże jest to równocześnie grupa, która w skali całej gospodarki rośnie na znaczeniu) 12. Z analizy dostępnych raportów na temat prognozowania popytu na pracę cudzoziemców nie można uzyskać informacji o zastosowanych przez realizatorów projektu metodach prognozowania ani też o tym, w jakich przekrojach zawodów był badany popyt na pracę 13. Studiowanie raportu z przeprowadzonych badań pozwala stwierdzić, iż nie była w pełni wykorzystana klasyfikacja zawodów i specjalności opracowana przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Analiza wybranych aspektów obecnej i przyszłej sytuacji na rynku pracy ocena wpływu zmian technologicznych na podaż i popyt na pracę w Polsce W ramach projektu Analiza wybranych aspektów obecnej i przyszłej sytuacji na rynku pracy ocena wpływu zmian technologicznych na podaż i popyt na pracę w Polsce przygotowano raport Zmiana technologiczna na polskim rynku pracy pod redakcją Macieja Bukowskiego i Juliana Zawistowskiego. Cały projekt współfinansowano z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich Opracowane scenariusze przyszłościowego zapotrzebowania na pracowników mają charakter długookresowy. Okres prognozowania obejmuje lata , a dane objęte projekcją są zagregowane i dotyczą stopy zatrudnienia oraz stopy bezrobocia. W analizowanym projekcie nie uwzględniono kształtowania się popytu w przekroju grup zawodów Przeprowadzenie badań nt. systemów imigracji, op.cit., 13 Polityka migracyjna oraz rozwiązania dotyczące dostępu cudzoziemców do rynku pracy. Raport o rozwiązaniach przyjętych w wybranych państwach Unii Europejskiej, 14 M. Bukowski, red., Zmiana technologiczna na polskim rynku pracy, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa, 21

23 II. PROJEKTY SAMORZĄDOWE 2.1. Województwo dolnośląskie Prognoza zatrudnienia i zapotrzebowania na określone zawody w województwie dolnośląskim oraz lista zawodów Na terenie województwa dolnośląskiego realizowano projekt Kompleksowy monitoring potencjału i barier regionalnego rynku pracy WIEDZA PLUS 2. w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (Priorytet 2. Wzmocnienie rozwoju zasobów ludzkich w regionach, Działanie 2.1. Rozwój umiejętności powiązany z potrzebami regionalnego rynku pracy i możliwości kształcenia ustawicznego w regionie). Okres realizacji projektu trwał od października 2005 r. do styczeń 2007 r. Jednym z jego komponentów był projekt badawczy WIEDZA PLUS 2, finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego oraz ze środków budżetu państwa w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego 15. Cel projektu był bardzo szeroki i polegał na: określeniu pełnego i rzeczywistego obrazu regionalnego rynku pracy, ocenie adekwatności potencjału ludzkiego i systemu szkoleniowego w stosunku do obecnych i przyszłych wymagań regionalnego rynku pracy, opracowaniu wytycznych do systemu dokształcania w zakresie szkoleń, praktyk zawodowych i usług doradczych. Realizacja projektu opierała się na wykorzystaniu danych wtórnych (z badania desk-research) i danych pierwotnych z badań ilościowych. W ramach desk-research wykorzystano dane zastane z Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności. Informacje te były istotne dla prac związanych z opracowaniem prognozy zatrudnienia dla województwa dolnośląskiego. Badaniami ilościowymi natomiast byli objęci pracodawcy, uczniowie, studenci, osoby pracujące. Kwestii tej nie będziemy szerzej przedstawiać, bowiem wyniki tego badania nie były wykorzystane do opracowywanych w ramach projektu prognoz. W ramach projektu WIEDZA PLUS 2 powstały następujące analizy oraz raporty badawcze: analiza zbieżności z potrzebami rynku pracy prowadzonych w regionie przedsięwzięć w zakresie podwyższania umiejętności i kwalifikacji zawodowych, analiza potencjału i sytuacji na regionalnym rynku pracy, analiza ofert edukacyjnych i szkoleniowych, raport z badania osób pracujących dotyczący ich planów i kierunków dalszego kształcenia i dokształcania, 15 Szerzej: Wiedza PLUS 2, Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu, Wrocław 2007, s

24 raport z badania potrzeb i oczekiwań pracodawców dotyczących przyszłych i obecnych pracowników, raport z badania studentów pod kątem kierunków dokształcania i zdobywania praktyki zawodowej oraz planów zawodowych na przyszłość, raport z badania uczniów szkół ponadgimnazjalnych pod kątem kierunków dokształcania i zdobywania praktyki zawodowej oraz planów zawodowych na przyszłość, prognoza zapotrzebowania na określone zawody i lista zawodów poszukiwanych, opracowanie zawierające wytyczne do systemu szkoleń, praktyk zawodowych i usług doradczych. Opracowane produkty, czyli ekspertyzy w ramach realizacji projektu WIEDZA PLUS 2 miały dostarczyć rzetelnej wiedzy różnym instytucjom odpowiedzialnym za funkcjonowanie regionalnego rynku pracy na temat jego problemów. Rezultaty zostały skierowane do następujących podmiotów (beneficjentów ostatecznych): powiatowe urzędy pracy, firmy zajmujące się pośrednictwem pracy, komendy ochotniczych hufców pracy, akademickie biura karier, organizacje pozarządowe, związki pracodawców i związki zawodowe, inne podmioty zainteresowane monitoringiem i rozwojem regionalnego rynku pracy. Jak już sygnalizowano, jednym z rezultatów projektu WIEDZA PLUS 2 była prognoza zatrudnienia dla województwa dolnośląskiego, którą opracowano na lata Prognoza dotyczyła liczby pracujących w przekroju dużych grup zawodów. Na podstawie analiz statystycznych zidentyfikowano zawody, w których w kolejnych latach miał nastąpić wzrost lub zmniejszenie liczby pracujących. Do opracowania prognozy wykorzystano modele trendu (liniowego lub nieliniowych) z uwzględnieniem sezonowości (jeśli była taka konieczność) oraz modele wygładzania wykładniczego (Wintersa) i modele autoregresyjne AR(1) lub AR(4). Wybór określonego modelu był uwarunkowany obserwowanymi przebiegami w czasie wartości przyjętych zmiennych. Jeśli zmienna wykazywała tendencję rozwojową (ewentualnie sezonowość), to stosowany był model trendu. Dla zmiennych o nieregularnych przebiegach w czasie wykorzystywano modele wygładzania wykładniczego. W niektórych przypadkach metodologicznie właściwe okazywało się stosowanie modeli autoregresyjnych. Spośród wskazanych modeli dla każdego konkretnego przypadku (każdej grupy zawodowej) dobierany był ten, który cechował się najlepszymi właściwościami (najniższe błędy prognozy ex post). W 18 przypadkach posłużono się modelami trendu, w 6 modelami wygładzania wykładniczego (Wintersa), a w 2 16 A. Gajdos, E. Kusideł, Prognoza zatrudnienia i zapotrzebowania na określone zawody w woj. dolnośląskim oraz lista zawodów, ASM, Kutno