w zawodzie higienistki stomatologicznej 322[03]

Transkrypt

1 MINISTERSTWO ZDROWIA I OPIEKI SPOLECZNEJ /,I PROGRAM NAUCZANIA w zawodzie higienistki stomatologicznej 322[03] Dla medycznej szkoly policealnej na podbndowie progranowej: licewn ogolnokszta~c~cego, liceum technicznego Zatwierdzil /MINISTER ZDROWIA I Warszawa 1998

2 Psychologia Anatomia, fizjologia i fizjopatologia Anatomia i fizjologia narzqdu iucia Patologia narzqdu iucia Farmakologia Mikrobiologia Propedeutyka stomatologii Pracownia propedeutyki stomatologii Promocja zdrowia, profilaktyka i metodyka stomatologicznej edukacji zdrowotnej Pracownia promocji zdrowia, profilaktyki i metodyki stomatologicznej edukacji zdrowotnej Zdrowie publiczne Informatyka i technika komputerowa Zajgcia praktyczne Praktyka zawodowa mgr Jacek For~nanski lek. stom. Aleksander Ciqgko lek. med. Anna Piqtkowska lek. stom. Danuta Zernicka lek. stom. Aleksander Ciqglo lek. stom. Aleksander Ciqglo dr n. med. Jerzy Szewczynski lek. med. Wiktoria DUX-swiergieZ prof. dr hab. Zbigniew Jahczuk lek. med. Maria Makarewicz prof. dr hab. Zbigniew J~czuk lek. med. Maria Makarewicz mgr Zofia Liedtke dr n. med. Jerzy Szewczynski lngr ini. Karol Bresler lek. med. Maria Makarewicz lek. stom. Danuta ~ernicka lek. med. Maria Makarewicz lek. stom. Danuta iernicka Prace programowe prowadzika Komisja Programowa dla Zawodu Higienistki Stolnatologicznej powolana przez Ministra Zdrowia i Opieki Spolecznej.

3 PLAN NAUCZANIA Medyczna szkola policealna Zawod: Higienistka stomatologiczna 322[03] i metodyka stomatologicznej edukacji zdrowotnej i metodyki stomatologicznej

4 PSYCHOLOGIA 1. SZCZEGOEOWE CELE KSZTAECENIA W wyniku zorganizowanego procesu ksztalcenia shchacz powinien umiec: interpretowak podstawowe pojecia psychologiczne dotyczqce kontaktow interpersonalnych i procesu pracy; okreilac czynniki spoleczne wplywajqce na zdrowie; oceniak wplyw stanu psychicznego na stan zdrowia; rozrozniac typy zachowari pacjentow korzystajqcych z ushg podstawowej opieki zdrowotnej oraz hospitalizowanych; rozpoznawac i oceniac postawy pacjentow dotyczqce wlasnego zdrowia, choroby, leczenia i instytucji prowadzqcych leczenie; nawiqzywac kontakty i efektywnie koinunikowac siq z pacjentami i wspolpracownikami; okreilak i stosowae sposoby lagodzenia bezpoiredniego i poiredniego wplywu chorpby na stan psychicmy pacjentow; ksztakowac postawy pacjentow sprzyjajqce zdrowiu; okreilac zwiqzki miqdzy sytuacjq rodzinnq a zdrowiem czlowieka, z uwzglqdnieniein czynnikow opiekdczych i etiologicmych; ulatwiac pelnienie ro1 spolecznych osoboin chorym w roznyin wieku; unikac elementow jatropatogennych w zachowaniach wlasnych; wplywac efektywnie na atinosferq i jakohc pracy.

5 2. TRESCI NAUCZANIA Podzial treici nauczania LP Tematy Semestr I 4 godziny tygodniowo Wprowadzenie do przedmiotn 2 Ogolna charakterystyka procesow 8 psychicmych i osobowoici czlowieka Psychologiczne prawidlowoici 8 rozwoju czlowieka Psychologiczne uwmmkowania 26 kontaktu z pacjentem i wspo3pracownikami Psychologiczne problelny 10 wykonywania zadan zawodowycl~ Do dyspozycji nauczyciela 2 Razem w cyklu nauczania 56 Orientacyjna liczba godzin Zajqcia teoretyczne Cwiczenia Ogoiem Temat 1: Wprowadzenie do przedmiotu Przedmiot i zadania psychologii ogolnej i klinicznej. Uiniejqtnosci psychologiczne higienistki stoinatologicznej. Rola psychologii w opiece zdrowotnej. Temat 2: Og6lna charakterystyka proces6w psychicznych i osobowosci czlowieka Zachowania jako wskainiki procesow psychicznych. Wyznacmiki zachowania sie - procesy poznawcze, elnocjonalne i inotywacyjne. Proces uczenia siq i jego prawidtowoici. Czynniki wplywajqce na efektywnosc uczenia siq. Czynnosci czlowieka, mechanizmy regulacyjne - aktywacja, zachowania reaktywne i celowe. Struktura czynnosci. Zachowania sprzyjajqce zdrowiu. Postawy jako wzglqdnie stale przejawy zachowania siq. hdywidualne style zachowania siq. Zabezpieczanie warunkow prawidlowego funkcjonowania psychicmego. Ksztaftowanie postaw.

6 Procesy emocjonalne i motywacyjne. Rodzaje, cechy i przejawy emocji. Motywacyjna funkcja en~ocji. Emocje i ucn~cia. Potrzeby biologiczne, psychicme i spolecme. Motywacyjna funkcja potrzeb. Osobowoic. Pojqcie, struktura i cecliy osobowoici. Funkcje regulacyjne. Obraz wlasnej osoby. Temat 3: Psychologiczne prawidlowosci rozwoju czlowieka Ogolna charakterystyka przebiegu zmian rozwojowych. Czynniki rozwoju - zewnqtrzne i wewnqtrzne warunki aktywnoici. Ronvoj procesow poznawczycli - spostrzeganie, myslenie, pamiqc, inowa. Romoj emocjonalny - formy przejawiania siq emocji, wplyw emocji na dzialanie. Reakcje elnocjonalne na zagroienia. Romoj spolecmy oraz osobowoici - romoj percepcji kontaktow spolecznych i systelnu motywacyjnego. Podstawowe osiztgniqcia romojowe w poszczegolnych okresach - wieku poniemowlgcego, przedszkolnego, mlodszego wieku szkolnego, dorastania. Motywacja do zachowali zdrowotnych w poszczegolnych okresacli ronvojowych. Kszkakowanie motywacji do zachowah zdrowotnych odpowiednio do stopnia rozwoju w sferze poznawczej i einocjonalnej oraz romoju osobowoici. Temat 4: Psychologiczne uwarunkowania kontaktu z pacjentem i wsy6lpracownikami Sytuacja psychologiczna pacjenta. Pojecie sytuacji trudnej. Stres a sytuacja trudna. Rodzaje sytuacji trudnych oraz ich nastqpstwa (bezpoirednie i odlegle). Sposoby reagowania na sytuacje trudne, mechanizmy obronne. Choroba jako sytuacja trudna. Oddzialywanie choroby na stan psychiczny. Lqk i strach. Zwiqzlu miedzy napiqciem migsniowym, lqkiein i bolem. Objawy zespoh~ lqkowego. Zachowanie siq pacjentow w warunkach przychodni. Psychologiczne rnetody poznawania pacjenta. Obsenvacja i jej cechy. Obsenvacja zachowan werbalnych i niewerbalnych. Rozmowa i wywiad, teclmiki zadawania pytali. Nawiqzywanie kontaktu i komunikowanie siq z pacjentem. Pojqcie i stnlktura procesu kolnunikowania siq. Uiniejqtnoici interpersonalne ulatwiajqce kontakty - style komunikowania siq, umiejqtnoic shlchania, przekazywania i przyj~nowania informacji. Akceptacja i einpatia.zachowania akceptujqce i nieakceptujqce w kontakcie z pacjentem.

7 1. Rozpoznac sposob kontaktu z partnerem, ocenik i zanalizowac wtasne ulniejetnoici interpersonalne. 2. Nawiwac i utrzyrnac kontakt z pacjentem. 3. Ocenic sposob ko~nunikowania sie, umiejqtnoic shchania partnera oraz przekazywania i odbiont informacji. 4. Zainscenizowac i przeprowadzic analize roznych sytuacji. 5. OkresliC sposoby kom~tnikowania sie. 6. ZastosowaC okreslony sposob przekazywania i przyjmowania infonnacji. 7. OdkryC wlasne korzystne cechy w kontakcie z drugim cztowiekiem. Oddzialywanie psychoterapeutyczne. Pojecie, rodzaje i zasady psychoterapii. Psychoterapia elementarna. Umiejqtnoici interpersonalne. Metody lagodzenia napiqcia, lqku i bblu. Psychoterapia podtrzymujqca, polnoc psycl~ologiczna w sytuacjach kryzysowych. Jatropatogenne zachowania personelu w kontakcie z pacjentem, rodzaje zachowa& przyczyny, nastqpstwa. Psychologiczne problemy kontaktu z pacjentem. Utrudnienia w komunikowaniu sie z pacjente~n spowodowane skutka~ni choroby. Metody oddziawania na stan psychiczny pacjenta. Metody oddzialywania na gnlpq i wspoldzialania w grupie. Zachowania asertywne. Postawy. Schemat ksztaltowania postaw - nadawca - przekaz - kana1 - odbiorca. Ksztaltowanie postaw i zachowari skqcych zdrowiu. Z~niany postaw. Cechy nadawcy przekazu s3uiqce przekonywaniu - wiarygodnosk, mimika, gestykulacja itp. Cechy przekazu - sposob i rodzaje argumentacji. Taktyka argumentowania. Rola przekazu jedno- i dwustronnego. Rola przekazow wzbudzajqcych emocje. Cechy odbiorcy - rola poziomu intelektttalnego, stanu wiedzy, cech osobowosci, aktywnego i biernego przyjinowania tresci przekazu. 1. ZastosowaC techniki relaksacyjne w kontaktach z pacjentem. 2. PrzeanalizowaC argumenty sklaniajqce do okreslonych zachowan shiqcych zdrowiu oraz technike argwnentowania. 3. Zanalizowac jqzyk i sposbb mowienia stosowany przez nadawcq przekazu. 4. OceniC skute~znosc przekazu. 5. Przeprowadzic rozmowq z pacjentem z zastosowaniem technik terapeutycmych.

8 Czynniki spoleczne w ksztaltowaniu zachowan sluzqcych zdrowiu. Pojqcie roli spolecznej. Zwiqzek rol spolecznych ze zdrowiem - zagrozenia zdrowia wynikajqce z pehienia roli lub jej braku. Ograniczenia pelnienia rol zwizgane z choroba, Cechy strukturalne i fi~nkcjonalne rodziny oraz jej sytuacja lnaterialna jako czynniki wplywajqce na zdrowie. Rola rodziny w opiece nad cdowiekiem zdrowym i chorym. Kontakt ze wspolpracownikami - wspoldzialanie w grupie. Struktura malej grupy spolecznej. Klimat i komunikacja w gnlpie. Wplyw na funkcjonowanie grupy, rozwiqzywanie konfliktow. 1. ZanalizowaC wybrane sytuacje probleinowe i przeprowadzic dyskusjq nad sposobem rozwiqan. 2. Dokonac analizy okreslonej sytuacji konfliktowej, ustalic strategiq rozwiqzania konfliktu. Temat 4: Psychologiczne problemy wykonywania zadan zawodowych Ronviqzywanie problemow, podejmowanie decyzji w typowych i problemowych sytuacjach zawodowych. Rozwiqzywanie problemow - strategic i fazy. Podejmowanie decyzji w sytuacjach ryzykownych i konfliktowych. Praca jako rodzaj dzialalnosci. Og6lna struktura procesu pracy, oddzialywanie pracownika na przedmiot pracy, odbior i przetwarzanie informacji, dzialania wykonawcze. Analiza procesu oraz metody pracy. Zadania i czynnohci w procesie pracy. Usprawnianie czynnoici i zadah zawodowych, optymalizacja przekazu i odbioru informacji w toku pracy. Zmqczenie, sposoby przeciwdzialania. Blqdy i wypadki podczas pracy - klasy blqdow (orientacji, decyzji i wykonania), psychologiczne przyczyny wypadkow. Sytuacje tntdne w pracy. Do dyspozycji nauczyciela Godziny te przeznacza siq na realizacjq tematow nie objqtych programem, a wynikajqcych z rozwoju nauki.

9 3. UWAGI 0 REALIZACJI Nauczyciel psychologii ma za zadanie przygotowac shlchaczy do kontaktow miqdzyludzkich w warunkach placowki ochrony zdrowia i poza ni% oceny stanu psychicznego i sytuacji spolecznej pacjenta oraz ustalenia zwivku tych elementow ze zdrowiem i chorobq. Ponadto powinien zwrocic uwagq shchaczy na zapobieganie dehuinanizacji kontaktow higienistki stomatologicznej z ludimi zdrowymi, pacjentani i wspolpracownikami. W wyniku realizacji tresci nauczania sluchacz powinien wykazywac nastqpujqce postawy: aktywnosc w kszt&owaniu zachowari zdrowotnych pacjentow; empatyczny stosunek do chorych; akceptacja zacl~owasi pacjentow; odpowiedzialnosc za skutki wlasnych zachowan w kontakcie z drugim czlowiekiem; aktywnoic w przeksztalcaniu wantnkow pracy; odpowiedzialnosc za poziom wlasnej wiedzy i umiejqtnosci. Podczas realizacji programu nauczyciel powinien SciSle wspolpracowac z na~tczycielami zajqc praktycznych. Istotne jest unikanie stresu zwiqzanego z ocenianiem, zwlaszcza w trakcie cwiczen. Nauczyciel powinien poloiyc nacisk na aktywnosc shchaczy. UmiejqtnoSci psychologiczne powinny by6 nabywane w atmosferze zaufania i akceptacji, gdyi tylko wtedy majq one szanse na fimkcjonowapie w przyszlej pracy zawodowej absolwenta. Podczas Cwiczen naleiy przestrzegac zasady dobrowolnosci w odslanianiu przezyc i doznari osobistych shlchaczy. Nauczyciel psychologii moze rozszerzyc probleinatykq Cwiczen w zaleznoici od uznania i kompetencji. dwiczenia powinny by6 prowadzone w grupach nie przekraczajqcych 12 osob. Nauczanie tego przedmiotu wymaga stosowania roznorodnych metod, ktore powinny: - ksztakowac aktywny i swiadomy stosunek shtchaczy do nauki, - rozwijak zdolnosci poznawcze, - wdraiac do samodzielnego i logicznego inyslenia. Podczas zajqc teoretycznych nauczyciel powinien rownomiernie stosowac metody aktywizujqce (sytuacyjna, przypadku), zwacajqc uwagq na ksztaltowanie niezbqdnych umiejqtnosci zawodowych, np. gromadzenia informacji i materialow. Trudniejsze tematy wskazane jest wzbogacic metodaini multimedialnyini. Bardzo wainyln zadaniem w pracy nauczyciela jest ewaluacja osiqgniqc shchaczy, tj. kontrola i ocena w zalcresie wyodrqbnionych celow ksztatcenia.

10 Ocenianie powinno miec charakter jakoiciowy i byc przeprowadzone wedhg uprzednio sprecyzowanych kryteriow i wymagah. Ogolne kryteria oceny wiadomosci i umiejqtnoici nabytych przez sh~chacza powinny obejmowac nastepujqce czynnosci: okreslic przydatnose umiejqtnoici psychologicznych w pracy higienistki stomatologicznej; -. zinterpretowac podstawowe pojqcia psychologiczne dotyczqce funkcjonowania czlowieka w sferze poznawczej i emocjonalno- -motywacyjnej; okreslic inechanizmy funkcjonowania osobowoici jako centralnego systeinu regulacji czynnoici oraz regulacyjnq f~mkcjq poszczegolnych struktur; rozpoznac zachowania pacjenta bezpoirednio spowodowane chorob~ zorganizowac naukq wlasna, wykorzystujqc psychologicwe prawid~owoici procesu uczenia siq; okreilic sposoby oddzialywania psychologicznego wplywajqcego na ksztaltowanie postaw prozdrowotnych; zlagodzic stres pacjenta w trakcie zabiegow stomatologicznych; ocenic i zanalizowak ulniejetnosci interpersonalne na podstawie sposobu nawiwywania i utrzymywania kontaktu; okreslic sk~~tki choroby w sferze psychicznej pacjenta; przekonac pacjentow do zachowan sprzyjajqcych zdrowiu; okreslic czynniki spoleczne sprzyjajqce i zagraiajqce zdrowiu; skontro1owac.i uniknqk wypowiedzi oraz zachow~ wpkywajqcych tgemnie na przebieg choroby pacjenta; okreslic przyczyny wlasnycli negatywnych emocji w kontakcie z pacjentem; rozpoznac podstawowe lnechanizmy psychologiczne zachodzqce w grupie spolecznej ; zapobiec lub rozwiqzac konflikty w grupie wspolpracownikow; okreilic czynniki psychologicme wplywajqce na rozwimanie problemow i podejmowanie decyzji zawodowych; usprawnik czynnoici w trakcie realizacji zadari zawodowych; przeciwdzialak zmqczeniu podczas pracy; podjqc dzialania ograniczajqce bledy i wypadki przy pracy. Wyiej wymienione luyteria oceniania nauczyciel powinien konsekwentnie stosowac i poinfonnowac o nich sluchaczy. Sprawdzanie osislgniqc sluchaczy lnozna przeprowadzic w formie pisemnej, ustnej oraz zadan praktycznych za pomocq - pytan problemowych i polecen, - testow dydaktycznych o roinej formie zadah, np. wielokrotnego wyboru, z luka, uzupehien i krotkiej odpowiedzi, - ukierunkowanej obsenvacji czynnokci shchaczy podczas wykonywania zadan fonnulowanych przez nauczyciela.

11 Warunkiem prawidlowego sprawdzania i oceniania jest analiza tresci nauczania, ktora, naleiy przeprowadzic przed podjqciem procesu ksztalcenia. Nauczanie powinno odbywac siq w sali wyposaionej w komplet teclmicznych srodkow nauczania. Nauczyciel, na potrzeby wlasne i shlchaczy, powinien miec do dyspozycji podrecznq biblioteke wyposaiona, w literature naukowa, popularnonaukowa, oraz czasopisma medyczne. Temat 1 Wprowadzenie do przedmiotu jest istotne dla dalszego toku nauki psychologii. Sky ~tzasadnieniu wprowadzenia treici psychologicznych do procesu przygotowania zawodowego higienistki stomatologicznej. Nauczyciel powinien okreslic zakres wiedzy i psychologicznych kompetencji higienistki stomatologicznej. Temat 2 Tresci nauczania obejinujq ogolna, cllarakterystykq procesow psychicznycl~ i osobowosci czlowieka, wymagaja, od nauczyciela starannego doboru treici szczego~owych. TreSci te powinny pozostawac w Scisbm zwia,& z trescialni innych dziatow tematycznych i stanowic podbudowe teoretyczna, nmozliwiajqcq zrozulnienie istoty kontaktow spotecznych i wybranych problemow psychologicmej analizy pracy. Tresci dotyczqce osobowosci lnoina przekazac wedhg teorii osobowosci J. Reykowskiego. Omawiajqc prawidlowosci procesu uczenia i poszczegolnych procesow psychicznycl~, nalezy zwrocic uwagq na ich wlaiciwosci behawioralne. Temat 3 TreSci tego tematu nalezy podporza,dkowac zadaniom zawodowym higienistki stomatologicznej. Zasadnicze znaczenie ma wiedza o rozwoju czlowieka, szczegolnie o procesach motywacyjnych i poznawczych. Celeln oddzialywan higienistki jest wyrobienie u pacjenta potrzeby dbalosci o stan zdrowia, przede wszystkim jamy ustnej. Oddzialywania te powinny bye dostosowane do percepcyjnych moiliwosci pacjenta. Temat 4 Tresci tetnatu powinny zostac tak przekazane, aby odzwierciedlab ideq,,primurn non nocere" (przede wszystkim nie szkodzic). Shcllacz powinien

12 przekonac sic, ie niejednokrotnie przykre zachowania pacjentow sq w duiej mierze skutkami choroby. Powinien posiqsc umiejqtnosc takiego kontaktowania siq, by nie poglqbiac istniejqcych problemow w sferze psycliicznego funkcjonowania pacjenta. Wskazane jest, aby sh~chacz poznal i zrozumial mechanizmy negatywnych emocji w kontakcie z chorym, co pomoli na unikniqcie niekontrolowanych zachowari. ~wiczenia majq istotne znaczenie w zawodowej dzialalnosci higienistki, stanowiq podstawq do opanowania umiejqtnoici interpersonalnycb, komunikowania siq z pacjentem i wsp6lpracownikami. Zasadniczym kierunkiem dzialalnoici higienistki stomatologicznej jest profilaktyka. Aby skutecznie jq prowadzik, niezbqdna jest ulniejqtnosc przekonywania ludzi. Realizacja tej problematyki wymaga szczegolnej uwagi. Teclmiki bad& psychologicznych powinny by6 realizowane w podstawowym zakresie i scisle zwiqzane z charakterem pracy higienistki. Realizujqc treici nauczania nalezy kierowac siq zasadq scislego zwia&u przekazywanych informacji z procesem pracy higienistki stomatologicznej. Omawiane zagadnienia powinny by6 ilustrowane przyktadami z praktycznej dzialalnosci w zawodzie. Niezbedny jest zatem aktywny kontakt nauczyciela psychologii z nauczycielami innych przedmiotow zawodowych. Wskazane jest, aby shchacz zostal przekonany o mozliwosci i celowosci aktywnego ksztaltowania warunkow pracy. Tablice, plansze, sche~naty Foliogramy, fazogramy Przezrocza i filmy wedhg katalogow PZWL- u, CEZAS- u i FILMOS- u TaSlny i plyty z nagraniami 5. LITERATURA 1. Agryle M.: Psychologia stosunkow miqdzyludzkich. Warszawa: PWN Butrym Z., Gorajek-Jozwik J., Kahlan J.: Diagnoza pielqgniarska. Warszawa: CMDNSSZM Hilgard E. R.: Wprowadzenie do psychologii. Warszawa: PWN Jankowski K.: Psychologia w dzialaniu. Warszawa: PWN Jarosz M.: Psychologia lekarska. Warszawa: PZWL 1988

13 6. Kqpiliski A,: Poznanie chorego. Warszawa: PZWL Mellibruda J.: Ja - Ty - My. Warszawa: NK Mellibnida J.: W poszukiwaniu samego siebie. Warszawa: NK Mika S.: Psychologia spolecna. Warszawa: PWN Mika S.: Jak modyfikowak wlasne zachowania. Warszawa: PWN Pietrasinski Z.: Podstawy psychologii pracy. Warszawa: PWSz Pietrasinski Z.: Sztuka uczenia siq. Warszawa: WP Psychologia rozwojowa dzieci i mlodziezy. T Red. M. Zebrowska. Warszawa: PWN Pszczo~owski T.: Zasady sprawnego dziatania. Warszawa: WP Rembowski J.: Empatia. Studium psychologiczne. Warszawa: PWN Reykowski J., Kochahska A,: Szkice z teorii osobowosci. Warszawa: WP Rylke H.: Ja i inni. Warszawa: WSiP Sierc S.: Rozw6j potrzeb psychicznych, mechanizmow obronnych i obrazu siebie. Warszawa: KAW Skarzynska K.: Spostrzeganie ludzi. Warszawa: PWN Sokolowska M.: Socjologia medycyny. Warszawa: PZWL Toinaszewski T.: Psychologia. Warszawa: PWN Wiatrowski Z.: Pedagogika pracy w zarysie. Warszawa: PWN Winefield H., Peay M.: Nauka o zachowaniu w medycynie. Warszawa: PZWL Wodarski Z.: Psychologia uczenia siq. T Warszawa: PWN Wodarski Z., Hankala A,: Jestem czlowiekiem i zyjq wirod l~tdzi. Warszawa: WSiP Wlodarski Z., Matczak A,: Wprowadzenie do psychologii. Warszawa: WSiP 27. Wsparcie spoleczne w zdrowiu i chorobie. Red. Z. Kawczyhska-Butrym. Warszawa: CMDNSSZM Zimbardo S.: Psychologia i zycie. Warszawa. PWN 1994 Literaturq naleiy aktualizowac w miarq ukazywania siq nowych pozycji wydawniczych.

14 ANATOMIA, FIZJOLOGIA I FIZJOPATOLOGIA W wynikt~ zorganizowanego procesu ksztakcenia shchacz powinien umiec: interpretowak budowq, okreilac fimkcje i czynnoici narz3dow i ukladow anatomicznych; rozpoznawac procesy chorobowe, okreslac ich przyczyny i mechanizmy rozwoju; okreilac zasady udzielania pomocy przedlekarskiej cllorym i poszkodowanym; udzielak pomocy przedlekarskiej w naglych przypadkach i zachorowaniach, szczegolnie w stanach zagrozenia iycia; oceniac wplyw czynnikow zewnetrznych na organizm; okreslae zagrbzenia dla zdrowia i zycia; poslugiwac siq normami, wykazami, katalogami i literattua, medyczn~ przekazywak wiedzq, ksztaltowac swoje umiejqtnoici pielegnowania pacjentow z roinymi chorobami i stanami chorobowymi; wspotpracowac z zespolein sprawujqcym opiekq; doskonalik i wykorzystywac wiedzq z zakresu anatomii i fizjologii w realizacji zadab zawodowych.

15 2. TRESCI NAUCZANIA Podzial tresci nauczania LP. Tematy Se~nestr I Orientacyjna liczba godzin Zajqcia teoretycme Cwiczenia Ogolem inoczowo-plciowego tkladu dokrewnego Razein w cyklu nauczania

16 Temat 1: Zagadnienia wstqpne Podstawowe pojqcia - anatomia, fizjologia, morfologia, histologia, patologia, fizjopatologia, etiologia, patolnechanizln itd. Pojecia zdrowia i choroby, etiologia, synptologia, klasyfikacja chorob. Klasyfikacja rodzajow budowy organizmu - typy konstytucyjne. DziedzicmosC - choroby uwarunkowane genetycznie. OdpornosC i zaburzenia organizmu. Mechanizm i rodzaje odpornosci - swoista i nieswoista, wrodzona i nabyta. Kondycja organizmu - jej wpm na fizjologiq organizmu czlowieka jako cdohci biologicznej. Temat 2: Tkanki organizmu Cl~arakterystyka morfologiczno-czynnoiciowa tkanek: - tkanka nablonkowa - gruczoly wydzielnicze, - tkanka lqczna - histologia i filnkcje fizjologiczne, - tkanka miqkniowa - typy: poprzecznie pr&owana, gladka, tniqsien sercowy - roznice histologiczno-czynnokciowe, - tkanka nenvowa - specyfika morfologiczno-czynnosciowa, - tkanka kostna i chrzqstna - histologia i fizjologia, - hew - morfologia i specyfika czynnoiciowa. 1. Przeprowadzic analizq komorek i tkanek ogl~danych pod mikroskopem. 2. Okreslid rozne typy konstytucyjne czlowieka. Temat 3: Patologia tkanek Podstawowe procesy patologiczne w tkankach: - zapalenia - pato~nechanizm zespoht, podzial, - gorqczka - etiologia, morfologia, rola gorqczki, - zaburzenie organimu - wrota zakaien, patomechanizm. Procesy zachodzqce w tkankach - zwyrodnienia, martwica, zgorzelpatomechanizm, nastqpstwa. Zmiany postqpowe w tkankach - przerost, rozrost, odrost. Gojenie siq w tkankach - mechanizm. Procesy nowotworowe - etiologia, patomechanizm choroby, proces nowotworowy. Kwalifikacja procesow nowotworowycl~ - nablonkowych i pochodzenia nablonkowego. 1. Przeprowadzic analize mikroskopowq tkanek z~nienionych patologicznie. 2. Rozroinic typy komorek zmienionych patologicznie.

17 Temat 4: Uklad narzqdu ruchu Podzial i budowa ogolna ukladu kostnego. Artmologia i syndesmologia - lnorfologia i biomechanizm polqczen stawowych. Miesnie oddechowe. Fizjologia i biomechanizln shsrczu miqsni. Fizjologia nenvowo-miqiniowostawowa. Temat 5: Patologia narzqdu ruchu Urazy tqpe stawow koici i miqsni: skrqcenia i zwichniqcia stawow - objawy, pomoc doraha. Zlamania kokci - patomechanizm, objawy, pomoc doraina. 1. Rozroinic rodzaje ruchow i polqczeli kobi. 2. Wykonac bandaiowanie czqsci konczyn gornych i dolnych, klatki piersiowej, brzucha, glowy. 3. Przygotowac i zastosowac przyrzqdy do u~nieruchamiania w zlamaniach i zwiclmiqciach. 4. Przygotowac chorego do transportu i transportowac w przypadku zlaman. Temat 6: Uklad pokarmowy Budowa ogolna i topografia ttkladu pokarmowego. Budowa histologiczna przewodu pokar~nowego - zolqdek, jelito cienkie i grube - fizjologia. Gr~lczoly trawienne - funkcje fizjologiczne wqtroby, trzustki. Fizjologia ukladu trawiennego - trawienie zolqdkowe, jelitowe, wcldanianie - kosrnki jelitowe, wydalanie. Temat 7: Podstawowe stany patologiczne ukladu pokarmowego Ostre zaburzenia uldadu pokarmowego - zatrucia, biegunki, wymioty, kolki brzuszne. Choroby utkladu pokannowego - choroba wrzodowa, cukrzyca, choroby wqtroby, rnarskosc zolqdka. 1. Przeprowadzic analizq filnkcjonowania narzqdow uldadu pokarmowego. 2. Zastosowac metody postqpowania w przypadku biegunek, wywolywaniu wyrniotow w zatruciach, bezprzyrzqdowym phkaniu zol@a. 3. Zastosowac postqpowanie przy objawach krwotoku wewnqtrznego.

18 Temat 8: Ukkad krqienia i krew Budowa anatomiczna i fizjologiczna serca. Fizjologia serca. W ad naczyniowy - budowa, topografia ukkadu tqtniczego, iylnego i limfatycznego - fizjologia. Krew - fizjologia luwi. 1. Dokonac analizy ukladu krgenia. 2. Rozroinic skkadniki krwi na podstawie lnikroskopowej analizy preparatow. Temat 9: Podstawowe stany patologiczne ukladu krqkenia Ostre stany kardiochin~rgiczne - orndlenie, zapask, krwotoki wewnqtme i zewnqtrzne ustne - objawy, pomoc doraina. Kryteria zaburzen krqzenia, tqtno, ciinienie, zasady reanilnacji krqzeniowej. Choroba wielicowa - zawd miqsnia sercowego - objawy, pomoc doraina. Nadcisnienie tqtnicze - etiologia, klasyfikacja. Choroby hi, skazy krwotoczne - wrodzone, nabyte, naczyniowe, plytkowe, osocze. Bialaczka - klasyfikacja ogolna, obraz kliniczny. Choroby krwi z objawani w jamie ustnej. 1. WysluchaC tonow serca, wyczuc tqtno w roznych okolicach ciala, dokonac pomiaru. 2. Zmierzyc cisnienie tqtnicze krwi i zapisac je. 3. Zastosowac inetody postqpowania w przypadku ostrych stanow kardiochirurgicznych. 4. Zastosowac wlasciwe postqpowanie w przypadku krwawienia i krwotoku. Temat 10: Uklad oddechowy Budowa ogolna i topografia ukladu oddechowego - nos, gardl-o, krtari, oskrzela, ph~ca, fizjologia nosa, krtani i ph~c. Fizjologia i biomechanika oddychania - zewnetrmego i wewnqtrznego. Temat 11: Nagle stany patologiczne ukladu oddechowego Ciala obce w drogach oddechowych - pomoc doraina. Odruchy obronne - kaszel, zakrztuszenia. Czynnoiciowe i mechaniczne niedroznosci drog oddechowych - obrzqk nosa, gardla, ciala obce - pornoc doraina. Krwawienia z nosa, drog oddechowych.

19 Nagle zatrzymanie oddychania w warunkach stomatologicznych - przyczyny, pomoc doraina. Poinoc doraina w uduszeniach - zasady reanitnacji oddechowej. dwiczenia 1. Przeprowadzic obsenvacjq oddychania, okreslic liczbe oddechow przed i po wysilku fizycznym. 2. UdroiniC drogi oddechowe. 3. Przeprowadzic sztuczne oddychanie. 4. Rozroinic rentgenogramy klatki piersiowej w zapaleniu phc, gruilicy, raku phc. Temat 12: UkIad moczowo-plciowy Budowa anatoinicmo-histologiczna i topografia uldadu moczowego, drogi inoczowe. Fizjologia ukladu inoczowego - filtracja moczowa, drogi inoczowe. Wad pfciowy lnqski - budowa, topografia ukladu plciowego meskiego. Uldad plciowy zenski - budowa, lnorfologia narzqdow plciowych ienskich. dwiczenia Przeprowadzie analizq &ad\\ lnoczowego i plciowego. Temat 13: Zaburzenia czynnoiciowe ukladu moczowo-plciowego Zaburzenia filtracji nerkowej - kanica nerkowa. Budowa i sldad inorfologiczny moczu. Zaburzenia czynnohciowe uklkladu plciowego. Zaburzenia w miesiqczkowaniu (menopauza). Zaburzenia plodnohci mqskiej i zenskiej. Zasady i metody antykoncepcji. Temat 14: Sk6ra Budowa morfologiczna skory. Nablonek - gn~czoly potowe, lojowe. Funkcje ochronne, regulacyjne i obronne skitry. Stany patologiczne skory - nowotwory, choroby pasozytnicze, urazy, oparzenia. 1. Porownac roine zabanvienia skory, grubosc, napiecie, nawilgocenie i miejsca odbierania roinych wraien.

20 2. Zastosowak zasady postqpowania w zranieniach, otarciach, sthczeniach, zakozyc pienvszy opatrunek. Temat 15: Uklad dokrewny Gruczoly dokrewne - topografia, budowa, fizjologia gruczolow - sprzqienie czynnosciowe. Hormony - budowa, fizjologia. Wplyw ukladu dokrewnego na rozwoj i fizjologiq ukladu stomatognatycznego. Zmiany czynnoiciowe ukladu dokrewnego. OkreiliC topografiq gn~czolow dokrewnych w organizmie. Temat 16: Podstawowe stany patologiczne ukladu dokrewnego Zdominowane partie przysadkowe, tarczycowe, nadnerczy. Objawy zaburzeli czynnoici tarczycy, gruczolow przytarczycznych, trzustki. Po'rozenie i budowa gruczolow wydzielania wewnqtrznego. Zewnetrzne objawy zaburzen hormonalnych. Temat 17: Uklad nerwowy Budowa ogolna, topografia ukladu nenvowego. Osrodkowy uklad nerwowy - topografia i fizjologia kory rnozgowej. Obwodowy &lad nenvowy - nenvy rdzeniowe, budowa i topografia. Nenvy czaszkowe - podstawowe zagadnienia. Temat 18: Stany patologiczne ukladu nerwowego Zaburzenia nagle oirodkowego ukladu nenvowego - wstrzqsnienie, sth~czenie inozgu, pon~szenie ogniskowe, udar mozgu - objawy kliniczne, pomoc doraina. Zaburzenia psychiczne, nenvice, psychopatie. Zaburzenia ukladu nenvowego obwodowego - choroba wrzodowa, polpasiec, zaburzenia czucia, hiperstezje. 1. Zbadac odn~chy nenvowe i irenicowe. 2. Udzielic pienvszej pomocy w przypadku urazow glowy, kqgosh~pa. 3. Okreslic i zastosowac metody transportu chorych w przypadku obraien wielomiejscowych. 4. Zastosowac zasady postqpowania w przypadku napadu padaczkowego.

21 Temat 19: Narzqdy zmyslow Topografia i fizjologia narzqdow zmyslow. Wzrok - oko - gdki oczne. Shch - budowa i fizjologia ucha (zewnqtrzne, srodkowe, wewnqtrme). Narzqd rownowagi, mozdiek, blqdnik kostny. Narzqd powonienia. Zmysly czucia podstawowego - dotyk (cieplo, zimno, bol). Udzielic pienvszej pomocy w przypadku cial obcych w oku, uchu, nosie, gardle i przelyku. Temat 20: Organizacja i zasady udzielania pierwszej pomocy w stanach zagroienia iycia Kryteria oceny stanu zagrozenia zycia. Zadania zespoh stomatologicznego w pomocy w stanach naglych. Reanimacja. ~rodki do reaniinacji i udzielania pienvszej pomocy. 1. Zastosowac zasady postqpowania z chorym nieprzytomnym, okresli6 i zastosowac inetody transportu. 2. Przeprowadzic podstawowe zabiegi reaniinacyjne - podtrzymanie droznosci drog oddechowych, sztuczna wentylacja phc, posredni mas& serca. 3. OkreGliC zasady i technikq wykonania tracheostoinii. Do dyspozycji nauczyciela Godziny te przeznacza siq na realizacjq tematow nie objqtych programem, a wynikajqcych z rozwoju nauki.

22 3. UWAGI 0 REALIZACJI Podstawowym zadaniem nauczyciela jest przekazanie shchaczom wiedzy i umiejqtnosci z za.kresu anatomii i fizjologii poszczegolnych uklkladow oraz narzqdow. W wyniku realizacji treici nauczania shchacz powinien wykazywac nastqpujqce postawy: wrailiwoic na bo1 i cierpienie innych; gotowosc do udzielania pienvszej pomocy; odpowiedzialnosc za zdrowie i iycie innych; odpowiedzialnosc, zaangaiowanie w wykonywaniu zadah; wspo1.odpowiedzialno~c za pracq zespoh sprawujqcego opiekq; dqzenie do doskonalenia zawodowego i samoksztalcenia. Realizujqc treici nauczania anatomii i fizjologii poszczegolnych ukladow, nalezy wykorzystywac wiadomosci i tuniejqtnohci sluchaczy ze szkoly Sredniej. Czas przewidziany na realizacjq progriilnu przedmiotu pozwala na ogolne omowienie tematow. Szerzej nalezy traktowac zagadnienia icisle zwiqane z wykonywaniem zawodu higienistki stomatologicznej. Podkreslenia wymagajq czynniki wywierajqce szkodliwy wplyw na organizm. Przekazywanie treici w formie wykladn nalezy maksymalnie ograniczyc, jak najwiqcej czasu poswiqcic na Cwiczenia i utrwalanie materiah nauczania, na doprowadzenie do nozumienia przez shchaczy trebi, kojarzenia infonnacji i przeksztalcania ich w wiedzq o organinnie. Szczegolnq role w procesie ksztalcenia spehiajq cwiczenia, gdyz wplywajq na ksztakowanie umiejqtnosci praktycmych. ~wiczenia powinny byc prowadzone w grupach liczqcych nie wiqcej niz 10 osob. Zagadnienia dotyczqce patologii narzqdow i ukladow powimy byc rowniez akcentowane, poniewai wi@q siq Sciile z wykonywaniem cwiczen z zakresu udzielania pienvszej pomocy. ~wiczenia zwiqzane z udzielaniem pienvszej pomocy powinny byc prowadzone w formie zadah obejmujqcych demonstrowanie oraz samodzielne wykonywanie przez shchaczy okre$lonych czynnosci bezposrednio po omowieniu poszczegolnycl~ uldadow. Szczegolnq uwagq nalezy zwrocic na udzielanie pomocy przedlekarskiej w poradniach stomatologicznych (omdlenie, zapaic, krwawienie). Program przedmiotu powinien byc realjzowany przez lekarza medycyny, stomatologa i mgr pielqgniarstwa. Nauczanie tego przedmiotu wymaga stosowania roznorodnych inetod, ktore powinny u sluchaczy: - ksztattowac aktywny i swiadorny stosunek do nauki, - rozwijac zdolnoici poznawcze, - wdraiac do samodzielnego i Iogicznego myslenia.

23 Trudniejsze tematy wskazane jest wzbogacic metodami multilnedialny~ni. Bardzo wainym zadaniem w pracy nauczyciela jest ewaluacja osiqgniqc shchaczy, tj. kontrola i ocena w zakresie wyodrqbnionych celbw ksztalcenia. Ocenianie powinno miec charakter jakosciowy i byc przeprowadzone wedlug uprzednio sprecyzowanych kryteriow i wymagan. Ogolne kryteria oceny wiadomoici i umiejqtnoici nabytych przez shchacza powinny obejmowac nastqpujqce czynnoici: ustrulturalizowai: najwainiejsze pojqcia z zakresu przedmiotu nauczania; scharakteryzowa6 ogolnq budowq oraz czynnoici narzqdow i ukladow anatomicznych; okreslic wplyw narzqdow i ukladow na sprawne funkcjonowanie organizmu; scharakteryzowac podstawowe procesy patologiczne w tkankach; wyjainic mechanizmy powstawania i przebiegu najczqstszych chorob ukladu pokarmowego oraz okreslic sposoby zapobiegania; rozpoznac podstawowe objawy zaburzen ukladu pokannowego; wykonac po~niary cisnienia h i, temperatury, liczby oddechow, zinterpretowak wyniki pomiarow; udzielic pienvszej pomocy w przypadkacli zagraiajqcych zdrowiu i zyciu; zastosowac metody i techniki pielqgnowania pacjentow; okreslic korelacje wiedzy z zakresu przedmiotu z zadaniami zawodowymi; zgro1nadzi4 przetworzyk i wykorzystab informacje medyczne. Wyzej wymienione kryteria oceniania nauczyciel powinien konsekwentnie stosowac i poinfomowac o nich shchaczy. Sprawdzanie osiqgniqc shchaczy mozna przeprowadzic w formie pisemnej, ustnej oraz zadari praktycznych za pomocq: - pytah problemowycli i polecen, - testow dydaktycznych o roznej formie zadah, np. wielokrotnego wybon~, z luka, uzupelnien i krotkiej odpowiedzi, - ukierunkowanej obsenvacji czynnoici shchaczy podczas wykonywania zadan formulowanych przez nauczyciela. Warunkiem prawidlowego sprawdzania i oceniania jest analiza tresci nauczania, ktorq nalezy przeprowadzic przed podjqciem procesu ksztalcenia. Nauczanie powinno odbywae siq w sali wyposaionej w komplet technicznych Srodkow nauczania. Nauczyciel, na potrzeby wlasne i shchaczy, powinien miec do dyspozycji podrqcznq bibliotekq wyposaionq w literati~rq naukowa, popularnonaukow~ atlasy oraz czasopisma medyczne.

24 Uwagi szczegotowe Tematy 1-3 W realizacji tematow nalezy zwrocic uwagq na wprowadzenie i opanowanie terminologii z zakresu anatomii, fizjologii i fizjopatologii. Omowic funkcje komorek i tkanek w organizmie. Wskazane jest odwolanie sic do wiedzy sluchaczy z zakresu szkoly sredniej. Nalezy wyjasnic chromosomalny sklad komorek, okreilic zaleinosci w tikladzie komorka - tkanka - ukfad narzqdow oraz procesy patologicme zachodzqce w narzqdach. Tematy 4-5 Informacje na temat budowy kostnej nalezy podac w sposob ogolny, syntetyczny. Wiekszquwagq naleiy zwrocic na tematykq: energetyczne zapotrzebowanie miqsni, powiqzanie pracy iniqsni z odpowiednim poziomem glukozy, patologii narzqdu mchu i pomoc doraina. Tematy 6-7 Nalezy zwrocic uwagq na budowq i fizjologiq narzqdow uktadrr pokarmowego oraz choroby zakaine. Szczegolny nacisk nalezy polozyc na fimkcje wq&oby, przyczyny i skutki uszkodzeri, krgenie wrotne, odtruwajqcq funkcje wqtroby, zachorowania na winisowe zapalenie wqtroby (wzw). Tematy 8-9 W realizacji tematow nalezy podkreslic role ukladu krqzenia w utrzymywaniu iycia. Omowic podstawowe naczynia krwionoine. Z zakresu patologii ukladu kreenia nalezy poloiyc nacisk na choroby cywilizacyjne i ich profilaktykq. Tematy Realizacja tematow jest zwiqzana z opanowaniem budowy, dzialania drog oddechowych i phc, fizjologii i biomechaniki oddychania. Nalezy omowic zapotrzebowanie tkanek na tlen, oddychanie wewnqtrzkomorkowe jako zrodlo energii dla ustroju oraz podstawowe choroby ukladu oddechowego.

25 Tematy Nalezy scharakteryzowac proces wytwarzania i wydalania moczu, budowq nerek, zaburzenia fu~nkcjonowania, przyczyny i skutki uszkodzen. W realizacji tematyki dotyczqcej ukiadu piciowego naleiy zwrocic uwagq na profilaktyke nowotworowq. Temat 14 Naleiy oinowic podatnose skory na kontakt z czynnikami szkodliwymi, choroby skory i podstawowe objawy. Choroby weneryczne nalezy omowic w sposob ogolny. Tematy mad dokrewny naleiy scharakteryzowac w Scislytn zwiqku z ukladein nerwowym. Dzialanie i role gruczo~ow dokrewnycl~ nalezy oinowic w kontekicie zaburzen w dziaianiu~ gntczoiow i ich skutkow. Tematy Naleiy zwrocic uwage na okreilenie roznic w przewodzeniu czuciowym i ruchowyrn oraz miqdzy wioknein nenvowym i nenvetn. Znajoinoic ukladu ma istotne znaczenie dla rozumienia organizmu jako zintegrowanej caioici. Nale* rowniez podkreslik role i znaczenie ukiadu autonomicznego w regulacji czynnosci narzqdow i gn~czoiow. W rarnach tematu naleiy okreslie podstawowe objawy zaburzen psychicznych, nenvic i psychopatii, sposoby ich rozpoznawania oraz zasady postqpowania z choryini. Naleiy zwrocii uwagq na oinowienie objawow padaczkowych i sposoby udzielania chorym pomocy dorainej. Temat 19 Wskazane jest dokladne omowienie budowy gaiki ocznej, fizjologii widzenia oraz ograniczen zwiqzanych z wadami wzroku. Poiqdane jest omowienie zawodowych chorob narzqdu wzrokut, zwrocenie uwagi na bezpieczenstwo i higienq pracy. W realizacji tematyki dotyczqcej narzqdu~ shchu naleiy zwrocic uwagq na wpbw halasu na funkcjonowanie narzqdu, omowic podstawowe zaburzenia.

26 Temat 20 NdeW zapoznac sh~chaczy z zasadani postqpowania na miejscu wypadku, metodani oceny stanu zdrowia (stan swiadomoici, tetno, oddech). Szczegolnq uwagq nalezy zwrocic na sposoby udzielania pienvszej pomocy w stanach wymagajqcych zabiegow reanimacyjnych. W realizacji treici z tego zdaesu wskazane jest poshgiwanie siq filmami dydaktycznymi. Shchacze powinni opanowac rowniez wiedzq i umiejqtnoici dotyczqce poinocy przedlekarskiej w przypadkach zlaman, zwichniqc, skrqcen, krwotokow, odmrozen, oparzen, urazow glowy i krqgoshpa. Naleiy podkreslik, ze prawidlowa pomoc przedlekarska ratuje iycie i zdrowie oraz zwrocic uwagq na skutki nieprawidlowo udzielonej pienvszej pomocy. Tablice poglqdowe Foliograrny, fazogramy i przezrocza Modele Fantomy Sprzqt, aparaty i instrumenty Materialy opatrunkowe Filmy wedhg katalogow PZWL- u, CEZAS- u i FILMOS- u 5. LITERATURA 1. Anatomia i fizjologia czlowieka. Red. A. Michajlik. Warszawa: PZWL Dziak A,, Dziak M., Hohb S., Kaminski B.: Pienvsza pornoc. Warszawa: PZWL Kaniriski B., Dziak A,: Doraina polnoc przedlekarska. Warszawa: PZWL Pytel A,: Pomoc w naglych wypadkach u dzieci. Warszawa: PZWL Stelmasiak M., Osemlak J.: Atlas anatomii czlowieka. Warszawa: PZWL Sylwanowicz W.: Maly atlas anatomiczny. Warszawa: PZWL Wroblewski T., Miechowiecka N.: Patologia. Podrqcznik dia Srednich szkol medycznych. Warszawa: PZWL 1993 Literature nalezy na biezqco aktualizowae.

27 27 ANATOMIA I FIZJOLOGIA NARZADU ZUCIA W wyniku zorganizowanego procesu ksztalcenia shchacz powinien umiec: okreslac i interpretowac budowe, fi~nkcje i topografie narzqdu iucia; charakteryzowac rozwoj fimkcji zddadu stomatognatycznego; oceniac stany anatomicmo-czynnosciowe i fizjologicme narzqdu zucia; charakteiyzowac &lad kostno-stawowy narzqclu z~tcia; okreilac inakroskopowq i mikroskopowq budowe zqbow; charakteryzowac i okreilac role ukladu mieiniowego w fizjologii narzqdu iucia; okreilak strukture i funkcje ukladu naczyniowego narzqdu zucia; charakteryzowa6 uklad nenvowy narzqdu iucia, okreslac topografiq i fizjologie nenvow; okreilac budowe i funkcje jamy ustnej.

28 2. TRESCI NAUCZANIA Podzial tresci nauczania LP Tematy Semestr I 2 godziny tygodniowo Zagadnienia wstqpne Osobniczy rozwoj narzqdu iucia UMad kostno-stawowy narzqd~~ iucia Narzqd zqbowy Uklad iniqiniowy narzqdu zucia Uklad naczyniowy narzqdu zucia Uklad nenvowy narzqdu zucia Jaina ustna Do dyspozycji nauczyciela Razem w cyklu nauczania Orientacyjna liczba godzin Temat 1: Zagadnienia wstepne Stnktura, definicje i funkcje ukladu stoinatognatycznego (narzqdu zucia) i narzqdu zqbowego. Osie i plaszczyzny oraz linie anatoiniczne ciala. Plaszczyzny i punkty orientacyjne w obrqbie czaszki trzewiowej. Topografia plaszczyzn - strzalkowych, poziomych, czolowych. Pole biometryczne, symetria ukladu stomatognatycznego. Temat 2: Osobniczy rozwbj narzqdu iucia Pojqcie rozwoju osobniczego - stadium prenatalne i postnatalne. Organogeneza narzqdu zucia i rozwoj einbrionalny ukladu kostnego narzqdu iucia. Fazy rozwoju zycia w okresie plodowym. Pozaplodowy rozwoj narzqdu zucia. Wyrzynanie, resorpcja zqbow. Chronologia wyrzynania zqbow mlecznych i stalych. Rozwoj funkcji ukladu stomatognatycznego - ssanie, polykanie, odgryzanie, iucie, artykulacja mowy. Strefy artykulacyjne.

29 Temat 3: Uklad kostno-stawowy narzqdu iucia Szczqka - budowa anatomiczna, topografia i fi~nkcje. Zuchwa - budowa anatomiczna i topograficzna, funkcje. Koici - jarzmowe i gnykowe - budowa anatomiczna i topograficzna, rola w czynnobiach narzqdu zucia. Budowa anatomiczna i topografia stawow slaoniowo-zuchwowycl~. Czynnoici stawow skroniowo-zuchwowych, mechanika dzialania. Spoczynkowe polozenie iuchwy. Zwarcie centralne. Stany artykulacyjne iuchwy (zwarcie, zgryz), ~lwan~nkowania anatomicznoczynnosciowe stanow artykulacyjnych. Temat 4: Narzqd zebowy Makroskopowa budowa zqbow. Podzid morfologiczno-czynnoiciowy zqbow. Topografia zqbow w h~kach zqbowych. Cechy Mow zqbowych. Dw~pokoleniowoSC zqbow. Znakowanie zebow - istota i systeiny znakowania, diagrainy uz~bienia stalego i mlecznego. Budowa mikroskopowa zqbow - tkanki zqba: szkliwo, zqbina, cement, rniazga - wla~ciwoici funkcje. Makroskopowa i mikroskopowa budowa zqbow mlecznych i stalych. Przyzqbie - definicja, budowa morfologicma i topograficzna. Dziqsko - morfologia i fizjologia. Strefy inorfologiczno-czynnosciowe dziqsla. Przyczep nablonkowy - morfologia, topografia i rola fizjologiczna. Ozqbna - topografia, budowa histologiczna - wlokna Sharpeya - funkcje fizjologiczne ozqbnej. Mechaniziny umocowania zqbow. Temat 5: Uklad mieiniowy narzqdu iucia Podzial topograficzny miqini gkowy: miqinie wyrazowe - podzial, charakterystyka, czynnoici; iniqsnie iucia - topografia i czynnosci miqini skroniowych, iwaczy i skrzydlowych; iniqinie nadgnykowe i podniebienia rniqkkiego - topografia, czynnosci i rola w fizjologii narzqdu iucia; miqsnie zewnqtrzne jqzyka i miqinie gardla - topografia i czynnoici. Rola ukladu miqiniowego w fizjologii narzqdu zucia.

30 Temat 6: Uklad naczyniowy narzqdu iucia Uklad tqtniczy narzqdu iucia - system naczyniowy tqtnicy szyjnej wspolnej, topografia tqtnicy szyjnej zewnqtrznej - obszar unaczynienia. Uldad iylny narzqdu fi~cia - topografia i rola w fizjologii narzqdu iucia. Uklad chlonny twarzy i narzqdu iucia - wqzky i naczynia chlonne - topografia, rola i fizjologia. Temat 7: Uklad nerwowy narzqdu iucia Rodzaje unenvienia narzqdu iucia - nenvy czuciowe, n~chowe i wydzielnicze. Topografia i fizjologia nerwow czaszkowych unenviajqcych narzqd iucia: - nerw V - trojdzielny (n. trigeminus), - nerw VII - twarzowy (n. facialis), - nenv IX - jqzykowo-gardlowy (n. glossopharyngeus), - nerw X - podjezykowy (n. hypoglossus). Temat 8: Jama ustna Ograniczenia przestrzeni anatomicznych jany ustnej. Budowa histologiczna i sfery histologicmo-czynnosciowe blony Sluzowej jarny ustnej.. Jqzyk - topografia oraz budowa makro- i mikroskopowa. Topografia i fizjologia narzqdu smaku. MiqSnie wewnqtrzne jqzyka. Gruczoly Slinowe - podzial, topografia. Fizjologia wydzielania Sliny. Funkcje jamy ustnej: - pokannowe - ssanie, odgryzanie, iucie i polykanie, - artykulacyjne, - zmyslowe - smak, czucie termiczne, dotyk, bol, rola ozqbnej, - regulacyjne, - wydzielnicze, - odruchowe. Do dyspozycji nauczyciela Godziny te przeznacza siq na realizacjq tematow nie objqtych programem, a wynikajqcych z rozwoju nauki.

31 3. UWAGI 0 REALIZACJI Program przedmiotu anatomia i fizjologia narzqdu zucia jest realizowany w I semestrze i stanowi podbudowq do realizacji teinatyki przediniotu patologia narzqdtdu iucia. mad tresci nauczania stwarza podstawq do efektywnej realizacji programu, doboru aktywizujqcych metod nauczania i srodkow dydaktycznych. W wyniku realizacji tresci nauczania shcl~acz powinien wykazywac nastqpujqce postawy: odpowiedzialnosc i rzetelnoic w pracy zawodowej; d@enie do doskonalenia wiedzy i umiejqtnoici; zaangaiowanie w wychowanie zdrowotne w zakresie narzqdu zucia. Wskazane jest, aby nauczanie przedmiotu powierzyk lekarzowi stoinatologii, posiadajqcemu niezbqdne kwalifikacje teoretyczno-kliniczne wyraiajqce siq specjalizacjq stomatologicznq I1 stopnia. Na~~czanie tego przedmiotu wyinaga stosowania roznorodnych metod, ktore powinny u sluchaczy: - ksztaltowac aktywny i swiadomy stosunek do nauki, - romijac zdolnoici poznawcze, - wdraiac do samodzielnego i logicznego myslenia. Bardzo wainym zadaniem w pracy nauczyciela jest ewaluacja osiqgniqc shtchaczy, tj. kontrola i ocena w zakresie wyodqbnionych celow ksztalcenia. Ocenianie powinno miec charakter jakosciowy i byc przeprowadzone wedlug uprzednio sprecyzowanych kryteriow i wymagati. Ogblne kryteria oceny wiadomosci i umiejqtnosci nabytych przez shchacza powinny obejmowak nastqpujqce czynnosci: okreslik budowq anatomicznq narzqdu zucia; okreslic stan i sprawnoic narzqdu zucia; ocenic stany anatomiczno-czynnosciowo-fizjologiczne narzqdu zucia; scharakteryzowad rozwoj fimkcji narzqdu dcia; ocenic prawidlowosc ruchu iuchwy; objasnic anatomiq i fizjologiq miqini narzqdu zucia; okreslic znaczenie ukladu naczyniowego narzqdu iucia; scharakteryzowac anatomiq i fizjologiq ukladu krwionoinego i chlonnego glowy; wyjasnik anatomiq i fizjologiq ~menvienia narzqdu zucia; okreilic budowq i funkcje zqbow; rozoznic zqby mleczne i state, okreslic roinice w makroskopowej i inikroskopowej budowie; zdefiniowak inechanizm zwarcia centralnego; okreilic budowq i role przyzqbia.

32 Wyiej wymienione kryteria oceniania nauczyciel powinien konsekwentnie stosowak i poinformowac o nich sh~chaczy. Sprawdzanie osimiqc shchaczy mozna przeprowadzic w fonnie pisemnej, ustnej oraz zadari praktycznych za pomocq: - pytati problemowych i poleceli, - testow dydaktycznych o roznej fonnie zadari, np. wielokrotnego wyboru, z luka, uzupehien i krotkiej odpowiedzi, typu proba pracy, - ukierunkowanej obsenvacji czynnosci shchaczy podczas wykonywania okreslonych zadan. Warunkiem prawidlowego sprawdzania i oceniania jest analiza celow i tresci nauczania, ktorq nalezy przeprowadzic przed podjqcieln procesu ksztatcenia. Nauczanie powinno odbywac siq w sali wyposaionej w komplet technicznych srodkow nauczania. Nauczyciel, na potrzeby wlasne i shchaczy, powinien miec do dyspozycji podqcznq bibliotekq wyposaionq w literature naukowa, popularnonaukowq oraz czasopisma medyczne. Uwagi szczegolowe Tematy 1-2 W realizacji tematyki nalezy zdefiniowac pojqcie ukladu stomatognatycznego, okreslic jego strukt~uy i funkcje. Naleiy zwrocic uwagq na pojqcia: uklad stoinatognatyczny (narzqd bcia), narzqd zqbowy, okreslic roznice i zakres podstawowych czynnoici oraz fimkcje w fizjologii organizmu czlowieka. Nalezy scharakteryzowac rozwoj osobniczy czlowieka z uwzglqdnieniem zinian zachodzqcych w ~kladzie stomatognatycznym, fizjologiq organizmu jako okreslonej calosci, rozwoj fifunkcji ukladu stomatognatycznego z uwzglqdnieniem zmian anatomicznych i fizjologicznych. Temat 3 Realiz~iqc tematykq z zakres~~ ~~kladu kostno-stawowego narzqdu z~~cia nalezy zwrocic uwagq na ~norfologicznq i czynnosciowq specyfikq ukladu. Szczeg6lowego omowienia i analizy wymaga budowa i czynnosci stawow skroniowo-zuchwowych. Temat 4 Narzqd zqbowy jest tematem podstawowym, wyinaga dokladnego omowienia budowy i fizjologii. Metody znakowania zqbow naleiy omowic w polqczeni~~ z Cwiczeniami.

33 Nalezy zwrocic uwagq na mechanizmy umocowania zqbow inlecznych i stalych oraz ich makroskopowa, i mikroskopowq budowq. Temat 5 Naleiy omowic uklad topograficzny i czynnoici miqini glowy ze szczegolnym podkresleniem miqsni zucia, wyrazowych, jqzyka i gardla oraz okreilic ich role w czynnosciacl~ narzqdu zucia. Tematy 6-7 W realizacji tematow nalezy otnbwic topografiq i fizjologiq ukladow, przedstawic ich role w podstawowych czynnoiciach narza,du iucia oraz scharakteryzowac koordynacyjna, f~~nkcjq w dziafaniu ukladu stomatognatycznego. Temat 8 Teinat wyinaga dokladnego i wszechstronnego scharakteryzowania budowy przestrzennej jamy ustnej, roli w fizjologii narzqdu zucia oraz funkcji w ukkadzie stomatognatycznyin. Tablice, plansze, scl~e~naty i rysunki Foliogramy, fazogramy Przezrocza Modele, fantorny, eksponaty Filmy wedlug katalogow PZWL- u, CEZAS- u i FILMOS- u 5. LITERATURA 1. Grosfeldowa 0.: Fizjologia narzqddu zucia - podecznik dla studentow stomatologii. Warszawa: PZWL Jdczuk Z.: Podrqcznik dla higienistek stomatologicznych. Warszawa: PZWL JaJiczuk Z.: Propedeutyka stomatologii. Warszawa: PZWL Kraszewski J.: Choroby stawu skroniowo-kuchwowego. Warszawa: PZWL Labiszewska-Jaruzelska F.: Zasady i praktyka. Warszawa: PZWL Lasinski W.: Anatoinia glowy dla stomatologow. Warszawa: PZWL 1985

34 7. Michajlik A,: Anatomia i fizjologia czlowieka. Warszawa: PZWL Obersztyn A,: Leczenie chorob miazgi zqba. T. 2. Warszawa: PZWL Sokolowska-Pituchowa J.: Anatomia czlowieka. Warszawa: PZWL Sylwanowicz W.: Maly atlas anatomiczny. Warszawa: PZWL Szpringer-Nozdak M.: Stomatologia wieku rozwojowego. Warszawa: PZWL Wigdorowicz-Makowerowa N.: Zaburzenia czynnosciowe narzqdu iucia. T. 10. Warszawa: PZWL 1984 Literature naleiy aktualizowac w iniare ukazywania sie nowych pozycji wydawniczych.

35 PATOLOGIA NARZADU ZUCIA 1. SZCZEGOEOWE CELE KSZTAECENIA W wyniku zorganizowanego procesu ksztdcenia sluchacz powinien umiec: wykorzystywac wiedzg z zakresu anatomii i fizjologii narzqdu iucia do oceny jego stanu oraz sprawnosci; okreslak norme biologiczna, narzqdu zucia dla poszczegolnych okazow zycia; okreslac stany chorobowe narzqdu iucia i metody leczenia; okre6lac kierunki profilaktyki chorob narzqdu iucia; okreslac i interpretowae przyczyny, mechanizmy rozwoju i objawy chorob narzqdu zucia w aspekcie etiopatogenetycznym i epidemiologicznym; stosowac zasady profilaktyki i zwalczania podstawowych chorob narzqdu zucia.