OCENA I HODOWLA BYDŁA MLECZNEGO DANE ZA ROK

Transkrypt

1 OCENA I HODOWLA BYDŁA MLECZNEGO DANE ZA ROK 2018 polska federacja hodowców bydła i producentów mleka

2 Gdańsk Koszalin Olsztyn Bydgoszcz Białystok Poznań Warszawa Zielona Góra Gostyń Kobierno Łodź Parzniew Wrocław Lublin Opole Katowice Zabierzów Rzeszów Zasięg terytorialny Regionu Oceny PARZNIEW Zasięg terytorialny Regionu Oceny POZNAŃ Zasięg terytorialny Regionu Oceny BYDGOSZCZ Siedziba Biura PFHBiPM w Warszawie Stacja kalibracji mlekometrów Siedziba oddziału/przedstawicielstwa PFHBiPM Biuro oceny Laboratorium oceny mleka Biuro hodowli Laboratorium genomiczne Centrum Genetyczne Laboratorium paszowe

3 OCENA I HODOWLA BYDŁA MLECZNEGO DANE ZA ROK 2018

4 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA I PRODUCENTÓW MLEKA Opracowanie publikacji: Redakcja merytoryczna i opracowanie merytoryczne: Grafika, przygotowanie do druku: Fotografie: Dział Oceny Dział Hodowli Wydział Oceny Typu i Budowy Centrum Genetyczne Danuta Radzio Elżbieta Gandecka Joanna Pośniak-Sobczyńska Elżbieta Rybicka Krzysztof Słoniewski Krzysztof Dąbrowski Anna Siekierska Olga Orłowska Agata Gindera Sebastian Mucha Katarzyna Rzewuska Tomasz Strabel Roman Januszewski Radosław Iwański Renata Miąsko PFHBiPM PhotoTeam Archiwum PFHBiPM Polski Związek Hodowców Bydła Białogrzbietego Przy publikowaniu danych PFHBiPM prosimy o podanie źródła.

5 SPIS TREŚCI Przedmowa + english version 5 Wyniki oceny wartości użytkowej bydła mlecznego w Wydarzenia Działu Oceny + english version 8 Wyniki oceny wartości użytkowej krów mlecznych i mięsnych część analityczna 26 + english version 39 Doradztwo żywieniowe PFHBiPM 52 + english version 64 Doradztwo zootechniczne + english version 74 SOL pierwszy rok po wdrożeniu + english version 51 + english version 56 Zadania realizowane przez laboratoria PFHBiPM 89 + english version 92 Spis tabel 97 Wyniki oceny wartości użytkowej krów mlecznych część tabelaryczna 98 Wykonanie zadań hodowlanych w english version Wpis cieliczek i krów do ksiąg dla bydła hodowlanego ras mlecznych Wpis buhajów i buhajków do ksiąg dla bydła hodowlanego ras mlecznych Zaświadczenia potwierdzające dokonanie wpisu do ksiąg dla bydła hodowlanego ras mlecznych Świadectwa rodowodowe Współpraca ze spółkami inseminacyjnymi Laboratorium Genetyki Bydła Udział w realizacji programów ochrony zasobów genetycznych bydła rasy polskiej czerwonej, polskiej czerwono-białej i polskiej czarno-białej Udział w organizowaniu wystaw i pokazów bydła 208 Centrum Genetyczne 217 Ocena typu i budowy krów mlecznych w

6 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA I PRODUCENTÓW MLEKA NIEZALEŻNIE, PROFESJONALNIE, KOMPLEKSOWO PROWADZIMY: OCENĘ WARTOŚCI UŻYTKOWEJ LABORATORIA MLEKA, PASZ I GENETYKI BYDŁA KSIĘGI DLA BYDŁA HODOWLANEGO RAS MLECZNYCH DORADZTWO ŻYWIENIOWE, ZOOTECHNICZNE I HODOWLANE CENTRUM GENETYCZNE PRACUJEMY DLA HODOWCÓW Więcej informacji znajdziesz na stronie

7 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Bydło i produkcja na poziomie W ostatnim okresie dokonaliśmy bardzo dużego postępu w zakresie technologii przetwórstwa mleka, a ocena użytkowości bydła mlecznego osiągnęła poziom światowy. Jednak nie możemy spoczywać na laurach. Rozwijamy narzędzia do zarządzania stadem, ponieważ konkurencja jest bardzo duża, tworzy się nowy rynek, musimy być tak mocni, aby sobie na nim poradzić. Dla hodowców bydła realizujemy nowe projekty, służące do zarządzania stadami i produkcją mleka. Wprowadziliśmy w życie wiele narzędzi związanych z oceną wartości użytkowej, takich jak: ocena wskaźników produkcyjnych oraz dodatkowe parametry z mleka jak ketoza czy kazeina, badanie cielności krów z mleka, indywidualne doradztwo zootechniczne i opiekę nad stadem; specjalistyczne doradztwo żywieniowe i ekonomiczne; analizy pasz po preferencyjnej cenie, wsparcie zarządzania stadem poprzez dostęp do programów analitycznych SOL, DoKo, COLUMB. Poza oceną istnieje technologia genomowa. Precyzyjny dobór par rodzicielskich i selekcja hodowlana stwarzają obecnie bardzo duże możliwości zaprogramowania krów, które będą w przyszłości utrzymywane w stadzie. Konsekwentne postępowanie, zgodnie z wytyczonym celem hodowlanym umożliwia wyhodowanie ekonomicznych krów, od których hodowcy będą uzyskiwali zdrowy produkt i zgodny z oczekiwaniami konsumenta. Dzięki prowadzonej przez dziesięciolecia pracy hodowlanej dzisiejsze bydło, to wysokowydajne zwierzęta o wyspecjalizowanej użytkowości. Współczesne techniki hodowlane skracają czas realizacji marzeń o ekonomicznej krowie. Dzięki selekcji genomowej nastąpiło znaczne przyspieszenie postępu hodowanego, dla cech produkcyjnych dwukrotnie, a dla cech funkcjonalnych 3-4-krotnie. Nastąpiło jednocześnie skrócenie odstępu międzypokoleniowego, ponieważ buhaje nie czekają już kilku lat na wycenę wartości hodowlanej. Teraz miesięczne samce można stosować do inseminacji, ponieważ znamy ich genomową wartość hodowlaną. Efektem selekcji genomowej jest także zwiększenie dokładności oceny samic i ich znaczenia w postępie hodowlanym. Teraz znamy wartość hodowlaną młodych buhajów i młodych jałówek. Polska ma olbrzymi potencjał w produkcji mleka, co wynika m.in. z dogodnego klimatu i możliwości rozwoju gospodarstw rolnych. Jednakże europejski rynek jest nasycony produktami mlecznymi, a konkurencja o miejsce na półce sklepowej jest bardzo duża. Dlatego ważne jest, aby na rynek trafiały atrakcyjne dla konsumentów produkty mleczarskie. Jestem dumny z tego, że te produkty można uzyskać korzystając z oceny wartości użytkowej bydła mlecznego oraz narzędzi hodowlanych dostarczanych hodowcom przez Polską Federację Hodowców Bydła i Producentów Mleka. Nie da się ukryć, że ocena jest gwarantem wysokiej wydajności krów i jakości produktów mleczarskich. Dobrze o tym wiedzą hodowcy, których samice są pod oceną wartości użytkowej. Jak co roku, oddajemy w Wasze ręce oczekiwane przez Was wydawnictwo zatytułowane Ocena i hodowla bydła mlecznego dane za rok Zbiór informacji, jakie w nim prezentujemy pozwala nam wszystkim być dumnymi z rozwoju hodowli i chowu bydła w naszym kraju. Gratuluję producentom osiągniętych wyników i życzę satysfakcjonujących cen mleka. Prezydent Polskiej Federacji Hodowców Bydła i Producentów Mleka Leszek Hądzlik 5

8 POLISH FEDERATION OF CATTLE BREEDERS AND DAIRY FARMERS Cattle and milk production at the highest level Recently, we have made a very good progress in terms of milk processing technology, and the milk recording of dairy cattle has reached the global level. However, we can not rest on our laurels. We develop tools for modern herd management, because the competition is really strong, the new market is being created, we have to be strong enough to cope with this situation. We implement new projects supporting cattle breeders in herd management and milk production. We have implemented many tools related to the milk recording such as: production indicators evaluation and additional milk components that can be detected and analysed in a milk sample like ketosis or casein, pregnancy checks, individual zootechnical advisory and professional care for the herd; specialized feeding and economic advisory; forage analyses at a preferential price, herd management support using our analytical programs: SOL, DOKO and COLUMB. There is also genomic technology available, besides traditional milk recording. Precise selection of parents for the most successful mating and breeding selection have just created very large possibilities of programming cows that will be kept in herds in the future. Consistent proceeding, in accordance with the designated breeding goal, enables breeding of economic cows producing healthy products and meet consumers expectations. Thanks to breeding that has been running for decades, today s cattle is characterised by high-productivity being highly specialized in use at the same time. Modern breeding techniques shorten the time of dreaming about having such an economic cow in a herd. Genomic selection has taken place a significant role in acceleration of the breeding progress, twice for production traits, and 3-4 fold for functional traits. At the same time, the intergeneration gap has been shortened, because the bulls don t; have to wait any more for several more years for their conventional breeding value estimation on their daughters performance. Now, it is possible that month s old males can be used for insemination because we have already known their genomic breeding value. One of the positive effects of genomic selection is also increasing reliability of cows breeding value estimation and their importance in breeding progress. Now we know both young bulls and young heifers breeding value really early. Poland has a huge potential in milk production, which derives, among others, from our climate that is convenient for milk production and opportunities for agricultural farm development and growth. However, the European market is saturated with different dairy products and the competition for the place on a market shelf is really strong. Therefore, it is important to remember that only dairy products that are attractive to consumers are placed on the market. I am proud of the fact that such products can be produced with the support of milk recording and breeding tools delivered to breeders by the Polish Federation of Cattle Breeders and Dairy Farmers. It is obvious, that the milk recording tools are warrantee of cows high performance, health and the quality of dairy products. Farmers whose herds are in milk recording, know that well. As every year, we hand you the publication you have been looking for last months titled Annual report of tasks realised in milk recording and dairy cattle breeding in The collection of information we present in it allows us to be proud of cattle breeding and rearing development in our country. I congratulate the producers on the results achieved and I wish satisfactory milk prices. President of the Polish Federation of Cattle Breeders and Dairy Farmers 6 Leszek Hądzlik

9 DZIAŁ OCENY WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ RAS MLECZNYCH 7

10 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA BEZ OCENY ANI RUSZ WYDARZYŁO SIĘ ICAR 2018 ICAR oraz INTERBULL COROCZNA KONFERENCJA, LUTY 2018, AUCKLAND, NOWA ZELANDIA ICAR i jego podkomitet Interbull zorganizowały swoją doroczną konferencję w Auckland w lutym 2018 r. Została ona zorganizowana wspólnie z Światowym Kongresem WCGALP i miała ogólnoświatową frekwencję delegatów z 70 krajów. Łącznie około 900 artykułów zostało zaprezentowanych na połączonym spotkaniu ICAR-WCGALP. Ta konferencja to moment do zaprezentowania prac szesnastu podkomitetów i grup roboczych ICAR, których praca wspiera najlepsze praktyki w systemach produkcji zwierzęcej, a mianowicie w dziedzinie identyfikacji zwierząt, rejestrowania wyników, analizy mleka/tkanek i oceny genetycznej. Najważniejsze kwestie przedstawione na konferencji ICAR2018 to: postęp w zakresie dobrostanu zwierząt i opracowania zaleceń do jego rejestracji poprzez zacieśnienie współpracy z Międzynarodową Federacją Mleczarską (IDF), grupami ICAR Sensor Device Force i ICAR- Functional Traits. Przedstawienie prac grupy roboczej ICAR Feed and Gas, która opracowuje obecnie wytyczne dotyczące rejestrowania indywidualnej emisji metanu, których ostatecznym celem jest wyhodowanie wydajniejszego zwierzęcia o niższej emisji. Innowacje w dziedzinie weryfikacji pochodzenia i odkrywania przodków na bazie SNP są propagowane przez grupę roboczą ICAR ds. DNA. Współpraca ICAR z Canadiawn Dairy Network (CDN) zaowocowała specjalnym oprogramowaniem o nazwie Cuckoo, które ma na celu generowanie unikatowych plików, aby pomóc Centrum Interpretacji Danych DNA uzyskać Akredytację ICAR (co jest warunkiem wstępnym wpisu GenoEx-PSE). Rozwój InterBeef dzięki współpracy z ABRI/Breedplan, spowodował że międzynarodowa ocena genetyczna bydła mięsnego ICAR stała się bardziej globalna. 8

11 WYDARZENIA DZIAŁU OCENY SPEKTAKULARNE OTWARCIE SOL 314 UŻYTKOWNIKÓW NA STARCIE PROGRAMU Początek 2018 roku, przyniósł ogólnopolską premierę autorskiego programu PFHBiPM do zarządzania stadem bydła mlecznego Stado OnLine. SOL to niezwykle użyteczne narzędzie do gromadzenia i analizy informacji o stadzie. Korzystnie wpływa na jego organizację i planowanie pracy. Jest też przyjazny dla użytkownika, dane w programie Aplikację SOL można użytkować na każdym urządzeniu posiadającym dostęp do Internetu, laptopie, tablecie lub smartfonie. Korzystający z programu, gdziekolwiek jest i kiedy tego potrzebuje, może na bieżąco, interaktywnie analizować swoje dane, a każdy problem lub pytanie pomoże rozwiązać SOL-ASYSTENT pracownik uporządkowane są w sposób ergonomiczny i intuicyjny. W SOL, w parę sekund dzięki kilku kliknięciom, można tworzyć niemal dowolne analizy i własne kalkulacje. Jednocześnie wizualizacja danych za pomocą graficznej prezentacji ułatwia ich analizę wskazując w przystępny sposób procesy zachodzące w stadzie. PFHBiPM, którego głównym zadaniem jest pomaganie hodowcom w obsłudze programu SOL. Zapraszamy do zapoznania się z usługą, szczegóły na stronie 80. Dostęp do Modułu Podstawowego SOL i Inseminator GRATIS dla hodowców pod oceną. PRZEKRACZAMY GRANICE Początek roku, to czas podsumowań i analiz. Dane na koniec stycznia nie pozostawiały jednak żadnych wątpliwości. Po raz pierwszy w historii PFHBiPM, pod oceną wartości użytkowej zarejestrowaliśmy rekordową liczbę krów! Zwierzęta te utrzymywane były w oborach korzystających z oceny. Takie wyniki potwierdzają tylko, że zbudowaliśmy dobrą i użyteczną ofertę usług i profesjonalnych rozwiązań dla rolnictwa. Stan zwierząt ocenianych stale rośnie, a to bardzo dobry prognostyk na przyszłość PFHBiPM i radość z dobrze wykonywanej pracy na rzecz polskich hodowców bydła i producentów mleka. 9

12 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA PODSUMOWAŃ CZAS Pierwsza połowa każdego roku, to dla PFHBiPM czas licznych spotkań z hodowcami, organizowanych przez Dział Oceny na terenie całego kraju. To intensywny, emocjonujący okres podsumowań minionych 12 miesięcy pracy. Czas analizy trendów i obiektywnej, wspólnej z hodowcami oceny wyników użytkowości mlecznej i ich pracy hodowlanej. Taki bezpośredni kontakt z hodowcami, to dla nas nieoceniona możliwość autoprezentacji i demonstracji usług oferowanych w ramach oceny. Niemniej ważne, a może i najważniejsze jest jednak budowanie i utrzymywanie pozytywnych relacji z odbiorcami naszej oferty, poznanie autentycznych opinii i uwag. W 2018 roku: 71 wojewódzkich i regionalnych spotkań; ponad 4700 uczestników; blisko 400 bezpłatnych badań próbek paszy w ramach objazdowego Laboratorium pod chmurką ; stoiska partnerskie; punkty informacyjne SOL; darmowe porady doradców ogólnych i żywieniowych PFHBiPM; konsultacje powiatowych lekarzy weterynarii w sprawie dobrowolnego Programu zwalczania IBR/IPV, BVD MD; obecność przedstawicieli samorządu terytorialnego i państwowych instytucji wsparcia rolnictwa; nowoczesna oprawa multimedialna i technika wizualna. PATRONUJEMY SŁUSZNEJ SPRAWIE Zakaźne zapalenie nosa i tchawicy/otręt bydła oraz biegunka bydła i choroba błon śluzowych to choroby wirusowe, których wystąpienie w stadzie pociąga za sobą poważne problemy, również ekonomiczne. Spadek wydajności zwierząt, pogorszenie parametrów rozrodu, ronienia, utrudniony odchów cieląt, wtórne infekcje bakteryjne to duże obciążenie dla stada i całego budżetu gospodarstwa. Widząc powiększającą się skalę problemu PFHBiPM nie mogła pozostawać bierna. Na nasz wniosek, we współpracy z Państwowym Instytutem Weterynaryjnym PIB w Puławach, został opracowany Program zwalczania zakaźnego zapalenia nosa i tchawicy/otrętu bydła (IBR/IPV) oraz wirusowej biegunki bydła i choroby błon śluzowych (BVD-MD). Każdy hodowca, który dobrowolnie przystąpi do Programu i pokryje koszty z nim związane, będzie miał możliwość wyboru jednego z następujących wariantów: zwalczanie jednoczesne IBR/IPV oraz BVD-MD, zwalczanie tylko IBR/IPV, zwalczanie tylko BVD/MD. Dział Oceny bardzo aktywnie włączył się w kampanię wspierającą Program. Nasi pracownicy terenowi omawiali problem podczas bytności w gospodarstwach, dodatkowo opracowaliśmy i wśród hodowców kolportowaliśmy broszurę informacyjną o Programie. Wspólnie z powiatowymi lekarzami weterynarii dostarczaliśmy hodowcom kompleksowe informacje dotyczących rozpoznawania i leczenia tych obydwu niezwykle groźnych chorób. Więcej informacji można uzyskać w broszurze dostępnej u naszych pracowników. 10

13 WYDARZENIA DZIAŁU OCENY Z AMERYKANAMI ZA PAN BRAT Kiedy w kwietniu na dobre zapanowała wiosna, Polskę odwiedzili goście zza oceanu. W warszawskim Novotelu odbył się dwudniowy, polsko-amerykański szczyt hodowlany, gdzie zebrani mieli możliwość omówienia kwestii związanych z produkcją mleka i hodowlą bydła, a także możliwościami współpracy. W seminarium, ze strony polskiej wzięli udział pracownicy i członkowie zarządu PFHBiPM oraz przedstawiciele resortu rolnictwa. Stronę amerykańską reprezentowali m.in. prezydent Krajowego Związku Hodowców Zwierząt USA (NAAB) Jay Weiker oraz radca rolny Ambasady USA w Warszawie Jonn Slette. Drugi dzień konferencji upłynął uczestnikom na wizytacji gospodarstwa pani Aliny Strus, w Brzozowie Kolonii k. Sokołowa Podlaskiego. To hodowla, którą przyjemnie jest się pochwalić, i nie na darmo należy do czołówki obór z terenu woj. mazowieckiego. Stado liczące około 100 sztuk krów dojnych, utrzymywane jest w nowoczesnej i bardzo funkcjonalnej oborze wolnostanowiskowej, z halą udojową 2x10 typu bok w bok. W gospodarstwie zachowane są wysokie standardy technologiczne, ergonomia pracy jak i dobrostan zwierząt. Wysoki poziom potwierdzają też wyniki wydajności mlecznej kg od krowy przeciętnie w 2017 roku. PIĄTKA NA PIĄTKĘ Kto by pomyślał, że to już pięć lat minęło, od kiedy PFHBiPM organizuje Mleczną Galę uroczyste podsumowanie wyników oceny wartości użytkowej. Trzeba przyznać, że przez te wszystkie lata, impreza urosła do rangi jednego z najważniejszych wydarzeń hodowlanych w kraju. Piąta i jubileuszowa edycja Mlecznej Gali odbyła się 17 maja w Forcie Kręglickich w Warszawie. Uroczystość honorowym patronatem objął Premier Rzeczypospolitej Polskiej Mateusz Morawiecki oraz Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi Krzysztof Jurgiel. Jak co roku, Mleczna Gala zgromadziła 54 laureatów z terenu całego kraju. Hodowców wybitnych pod względem produkcji mleka, utrzymujących różne rasy mleczne, odmiennych pod względem statusu własności i wielkości stad. Z okazji jubileuszu Mlecznej Gali, Dział Oceny przeanalizował wyniki wszystkich hodowców, uhonorowanych podczas ostatnich 5 edycji. Wyłoniono pięciu, którzy w swoich stadach osiągnęli największą specjalizację i progres, stając się liderami wzrostu produkcji mlecznej w skali całego kraju. Nagrodzeni otrzymali Tablety z aplikacją STADO ON-LINE. W 2018 roku, aż 39 podmiotów skupujących mleko uhonorowano za partnerstwo i pozytywne zaangażowanie w kwestie polskiej hodowli. 11

14 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA PODNOSZENIE KWALIFIKACJI Człowiek uczy się przez całe życie ta maksyma w przypadku pracowników Działu Oceny zyskuje nowe znaczenie. Żyjemy i pracujemy w czasach nieustannych przemian gdzie wiedza i umiejętności to wielka wartość dlatego niezależnie od wykonywanych obowiązków każdą wolną chwilą poświęcamy na podnoszenie kwalifikacji. To, co wczoraj było nowością, dzisiaj jest już normą, a jutro stanie się przeżytkiem. PFHBiPM bardzo zależy na rozwoju zawodowym i samorealizacji swoich pracowników. Rynek wymaga od nas bycia na bieżąco. Dlatego wyznajemy zasadę, że warto odświeżać, systematyzować i utrwalać posiadaną wiedzę, ale równie ważne jest poznanie nowego. Przez cały 2018 rok, realizowaliśmy teoretyczne i praktyczne szkolenia dla pracowników terenowych oraz kadry kierowniczej i dyrektorskiej. Prawdziwym wyzwaniem dla Działu Oceny było zorganizowanie, dla zootechników oceny i inspektorów nadzoru, kursów weryfikacyjnych oraz podstawowego. To ważna praktyka, ponieważ odbywający się, co kilka lat kurs uprawnia do wykonywania zadań i czynności z zakresu oceny. Dużo czasu poświęcamy na podwyższanie kwalifikacji naszych pracowników, i mamy nadzieję, że zdobyta przez nich wiedza dobrze posłuży naszym hodowcom. NOWE TECHNOLOGIE NOWA JAKOŚĆ HODOWLI BYDŁA I PRODUKCJI MLEKA W dobie globalizacji sektora mleczarskiego, zmienności rynku mleka i galopującego postępu technicznego, bardzo ważnym staje się odpowiedzialne i wielokierunkowe spojrzenie na procesy zarządzania gospodarstwem i stadem bydła mlecznego. Hodowcy, zobowiązani są stale monitorować rynek, a także wykazywać się dalekowzrocznością w podejmowaniu decyzji oraz działań, co do rozmiarów i kierunków produkcji. Wyznając tą zasadę, PFHBiPM wyszła z ogólnopolską inicjatywą organizacji cyklu jesiennych, specjalistycznych konferencji dla swoich hodowców. Dzięki wsparciu z Funduszu Promocji Mleka i Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa pierwsza z nich, organizowana przez Region Oceny Bydgoszcz, odbyła się w Łysomicach. Motywem przewodnim sympozjum była Automatyzacja i robotyzacja w hodowli bydła i produkcji mleka. Pierwszego dnia konferencji jej uczestnicy zapoznali się z dwoma panelami wykładowo-dyskusyjnymi: Robotyzacja obór i produkcji mleka 12 oraz Najnowsze trendy w odchowie cieląt na przykładzie wioski cielęcej w Nowych Jankowicach. Drugiego dnia konferencji hodowcy wizytowali gospodarstwo Hendripol w Bramce i Stadniny Koni w Nowych Jankowicach. Przewodnikami po gospodarstwach byli Arend Jan Hendriks, wraz ze specjalistami reprezentującymi jego gospodarstwo, a także prezes Stadniny Andrzej Mandecki i dr. inż. Andrzej Kaczor. Konferencja w Łysomicach to modelowy przykład stworzenia przez organizatora warunków do prezentacji aktualnych trendów, szczegółowej oceny konkretnego produktu, ale też i konfrontacji opinii innych użytkowników.

15 WYDARZENIA DZIAŁU OCENY SUKCES KROWY PRZYSZŁOŚCI Łysomicka konferencja okazała się ogromnym sukcesem, co jeszcze bardziej przekonało PFHBiPM do kontynuowania idei edukacyjnej. Jaka może być krowa przyszłości? To ważne pytanie i ciekawy temat do rozważań. Podczas dwóch dni trwania Konferencji, zorganizowanej w Dolsku MŁODZI NA START Kilka dni później, w Siedlcach na Mazowszu odbyło się organizowane przez Region Oceny Parzniew spotkanie adresowane do młodego pokolenia hodowców, zatytułowane Jak zdrowo, nowocześnie i ekonomicznie produkować mleko najwyższej jakości? Ciekawa tematyka i wysoki poziom merytoryczny prelegentów wypełniły salę po brzegi. Uczestnicy, wysłuchali serii wykładów dotyczących min. roli informacji pochodzących z raportów wynikowych, a także ogromnego znaczenia dobrostanu i profilaktyki w zapobieganiu chorobom wymion krów wysokowydajnych. Młodzi ludzie docenili doskonałe przygotowanie, dużą wiedzę i przystępny sposób prezentacji skomplikowanych zagadnień. Dla większości, bardzo ważnym okazała się możliwość ciekawej, merytorycznej dyskusji z prelegentami i reprezentantami firm partnerskich PFHBiPM. przez Region Oceny Poznań, poruszono wiele zagadnień zawiązanych z efektywną produkcją mleka. Słuchacze i prelegenci, zgodzili się z tezą, że ekonomiczna krowa jest płodna, odporna na choroby, długowieczna, prawidłowo zbudowana, dobrze wykorzystująca pasze i do tego, mówiąc kolokwialnie łatwa w obsłudze. Podkreślono też rolę popularyzowania wśród hodowców nowych narzędzi do zarządzania stadami bydła mlecznego, jako drogę do zwiększania siły ekonomicznej polskich gospodarstw. Konferencja poza klasycznymi wykładami na sali prelekcyjnej, silnie aktywizowała uczestników do dyskusji i wzajemnej wymiany poglądów. Dla PFHBiPM to bardzo pozytywny znak, potwierdzający trafność wyboru tematów, ale też i otwartość hodowców nadających całemu wydarzeniu mocno społecznościowy charakter. Przysłowiowym strzałem w 10 okazał się również panel dyskusyjny Młodych Hodowców i debata, poprowadzona przez Radosława Iwańskiego redaktora naczelnego miesięcznika Hodowla i Chów Bydła. 13

16 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA SZYBKO, ŁATWO, WYGODNIE I DOKŁADNIE Gwarancją sukcesu w każdej branży jest rozwój. Dział Oceny nie spoczywa na laurach, i z końcem roku oficjalnie ogłosił wprowadzenie do oferty nowej, niezwykle atrakcyjnej i wyczekiwanej przez wielu hodowców usługi. Mowa tu o badaniu cielności krów z próbek mleka pobranego w czasie próbnych dojów. Analizy, w kierunku stwierdzenia celności, prowadzone będą w Laboratoriach PFHBiPM w oparciu o Testy IDEXX Milk Pregnancy. Wspomniane badanie wykrywa wysoce specyficzne białko ciążowe (PAG) powstające jedynie w obecności zarodka lub płodu. Test PAG to badanie nieinwazyjne, ograniczające stres zwierząt, możliwe do przeprowadzenia już od 28 dnia po pokryciu i po 60 dniu od ostatniego wycielenia. Badaniu na cielność będą podlegały krowy wytypowane przez hodowcę, a spełniające oba powyższe warunki łącznie. Dla całego Działu Oceny niezwykle ważnym jest, aby nowa usługa spełniła wszystkie pokładane w niej oczekiwania i stała się kolejnym, niezbędnym narzędziem w codziennym zarządzaniu stadem. Dlatego w 2018 roku prowadzone były intensywne prace wdrożeniowe nowej usługi. Cały proces testowania przeprowadzony został na terenie Regionu Oceny Bydgoszcz. Aby zachować wysoką jakość nowej metody analitycznej, dopracowaliśmy poszczególne etapy procesu, zarówno w terenie jak i Laboratoriach PFHBiPM. Dostosowaliśmy ją do potrzeb użytkowników tak, aby funkcjonowała ona sprawnie i bez zarzutu. Badanie włączymy do systemu rutynowej oceny wartości użytkowej. Nasz pracownik pobierze próby mleka do badania, w ramach czynności prowadzonych podczas próbnego udoju. Istnieje możliwość wykonanie badania cielności krów z próbek mleka pobranych przez hodowcę samodzielnie, poza próbnym dojem. Usługa dostępna jest również dla stad jeszcze nie prowadzących oceny. 14

17 W YDARZENIA DZIAŁU OCENY JAKOŚĆ CERTYFIKOWANA Od 2007 roku PFHBiPM jest członkiem Międzynarodowego Komitetu ds. Oceny Użytkowości Zwierząt ICAR, a od 2010 roku posiadaczem Certyfikatu Jakości ICAR, który stanowi uwierzytelnienie wiarygodności usług, prowadzonych przez nas na podstawie norm oraz zgodnie z międzynarodowymi standardami. Zgodnie z aktualnymi procedurami prawo posługiwania się wspomnianym certyfikatem, przyznawane jest organizacjom członkowskim ICAR na 5 lat z obowiązkową procedurą weryfikacyjną po 2,5 roku. Stąd w 2018 roku, poddaliśmy się wspomnianej procedurze. W efekcie przeglądu dokumentacji zakres pół działalności objętych Certyfikatem Jakości ICAR obok identyfikacji, systemu oceny wartości użytkowej bydła mlecznego, analiz laboratoryjnych mleka, przetwarzania danych, ksiąg bydła mlecznego poszerzony został o system oceny typu i budowy. Pozytywna opinia audytora, daje naszej organizacji prawo posługiwania się Certyfikatem Jakości ICAR do roku Via Savoia 78, 00198, Rome, Italy CER T I FI CAT E OF Q UA L IT Y Polish Federation of Cattle Breeders and Dairy Farmers for Identification of dairy cattle; Production recording of dairy cattle; Milk laboratory; Data processing; Linear Scoring and herdbook... Martin Burke ICAR CE Rome, 31 May 2018 Certificate number: 2018/02 Valid up-to: 1 June

18 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA I PRODUCENTÓW MLEKA POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA SZYBKO, ŁATWO, SKUTECZNIE! Test cielności PAG z mleka możliwy w 2 opcjach: - z próbki pobranej na próbnym doju przez zootechnika - z próbki pobranej samodzielnie przez hodowcę do zestawów PFHBiPM. JUŻ OD 28 DNIA PO POKRYCIU I PO 60 DNIACH OD OSTATNIEGO WYCIELENIA ZYSKI Z PRODUKCJI ROSNĄ DZIĘKI OGRANICZENIU ILOŚCI NIECIELNYCH KRÓW zł za 10 dni zł za 20 dni Średni szacunkowy zysk z poprawy skuteczności zacieleń w stadzie 50 krów * z materiałów IDEXX szacunkowy dzienny koszt utrzymywania w stadzie niecielnej krowy = 20 zł TESTOM CIELNOŚCI PAG ZAUFALI HODOWCY BYDŁA NA CAŁYM ŚWIECIE > WYKONANYCH TESTÓW NA CAŁYM ŚWIECIE 16 Informacje znajdziesz na stronie

19 CALENDAR OF EVENTS NO WAY WITHOUT MILK RECORDING WHAT HAPPENED ICAR 2018 ICAR AND INTERBULL ANNUAL CONFERENCE, FEBRUARY 2018, AUCKLAND, NEW ZEALAND ICAR and its Subcommittee INTERBULL held Annual Conference in Auckland in February The event was organised jointly with the World Congress WCGALP and had a global attendance of delegates from 70 countries. About 900 papers in total were presented at the combined ICAR-WCGALP meeting. The Conference provided a perfect moment to present work of ICAR s sixteen Sub-Committees and Working Groups whose work supports the best practices in livestock production systems namely in the fields of animal identification, performance recording, milk/tissue analysis and genetic evaluation. Some highlights of the ICAR work presented at ICAR2018 Conference are: progress on animal welfare aspects and guidelines for its registration, through the tight cooperation with International Dairy Federation (IDF) ICAR Sensor Device Task Force and ICAR Functional Traits Working Group. Presentation of ICAR s Feed and Gas Working Group s achievement that is currently developing guidelines for recording individual methane emissions with an ultimate goal of breeding more efficient animals with lower emissions. innovations in the field of parentage verification and parentage discovery based on SNP genotypes are being championed by ICAR s DNA Working Group. The innovative collaboration ICAR with Canadian Dairy Network (CDN) has developed a specific software, named Cuckoo, which generate unique data files aimed to help DNA Data Interpretation Centre gain ICAR Accreditation (which is a prerequisite of GenoEx-PSE entry). The expansion of InterBeef with ABRI/ Breedplan (now becoming a member) is an important milestone as ICAR s beef international genetic evaluations becomes more global. 17

20 POLISH FEDERATION OF CATTLE BREEDERS AND DAIRY FARMERS SPECTACULAR SOL PREMIERE 314 USERS AT THE PROGRAM LAUNGING The beginning of 2018 brought the nationwide premiere of PFHBiPM s herd management system for dairy cattle titled: Stado OnLine (SOL). SOL is an extremely useful tool for collection and analysis information about a herd. The program improves herd organisation and work planning. It is also user-friendly, data are ordered in an ergonomic and intuitive way. Using SOL, you can create almost any analyses and own calculations, within a few seconds and with a few clicks only. Simultaneous data visualization using graphics presentation facilitates their analysis showing processes taking place in the herd in an accessible way. The SOL application can be used on any device that has Internet access: laptop, tablet or smartphone. The program user can analyse his data on an ongoing basis, wherever and whenever needs it. Any arising problem or question can be solved by SOL-ASYSTENT a PFHBiPM s employee, whose main task is to help breeders operate SOL. We invite you to learn more about the application. For more details see the page 85. For breeders in milk recording the base and inseminator modules are gratis. CROSSING LIMITS The beginning of each year is the time of making summaries and analyses of the past year. The first data at the end of January, didn t leave doubts. PFHBiPM recorded cows in milk recording, for the first time in the history! These animals were kept in herds. Such results only confirm that we have built good and useful services and professional solutions for agriculture. The number of cows in milk recording is still growing, and this is a very good prospect for PFHBiPM s future and the satisfaction form well done work for Polish breeders benefit. 18

21 CALENDAR OF EVENTS SUMMARIES TIME The first half of each year is for PFHBiPM the time of numerous meetings with breeders, organised by the Milk Recording Department in the whole country. This is a busy and exciting period of summaries of the past 12 months of work. The moment of trends analysis and an objective evaluation of milk recording results and breeding work. Such a direct contact with breeders is an invaluable opportunity for us to present our array of services offered within milk recording. Besides, important, and perhaps the most important, is a possibility to build and maintain positive relations with our clients, in order to listen to their direct opinions and comments. In 2018 we organised: 71 voivodeship and regional meetings attended by over participants; nearly 400 free of charge feed samples had been analysed by our travelling Laboratory under a cloud ; partner stands; SOL information points; free advice from PFHBiPM zootechnic and feeding advisors; consultations with veterinarians regarding the voluntary eradication program against IBR/IPV, BVD-MD; WE PATRONISE THE RIGHT THING Infectious rhinotracheitis and bovine diarrhea and mucous membrane disease are viral diseases that occur in a herd causing serious problems, including economic issues. Decrease in animal performance, deterioration of reproduction parameters, abortion, impeded calf rearing, secondary bacterial infections are huge burden for a herd and the entire farm budget. Seeing the growing scale of the problem, PFHBiPM could not remain passive. The Program of eradication of infectious bovine rhinotracheitis / bovine (IBR / IPV) and viral bovine diarrhea and mucosal diseases (BVD-MD) has been developed. It was done on the basis of our request and in a cooperation with the State Veterinary Institute PIB in Puławy. Each breeder who voluntarily joins the Program and covers the associated costs will have the possibility to choose one of the following options: simultaneous eradication of IBR/IPV and BVD-MD, eradication IBR/IPV only, eradication BVD-MD only. Milk Recording Department has been strongly engaged in a campaign supporting Program. Our field technicians reflected the scale of the problem during on farm visits. We have also created an informative brochure about the Program and distributed it among our clients. We provided breeders with comprehensive information on the diagnosis and treatment of these two extremely serious diseases at the active support of local county veterinarians. 19

22 POLISH FEDERATION OF CATTLE BREEDERS AND DAIRY FARMERS AMERICAN RELATIONS STRENGTHENED Guests from overseas visited Poland, when spring was in full swing in April. A two-days Polish- -American breeding summit was held in Warsaw Novotel, where the participants had the opportunity to discuss issues related to milk production and cattle breeding, as well as some possibilities for cooperation. The seminar was attended by employees and PFHBiPM s board members and representatives of the Ministry of Agriculture. The American side was represented, among others, by the President of the National Association of Animal Breeders USA (NAAB): Jay Weiker and agricultural consultant of the US Embassy in Warsaw: Jonn Slette. The on farm visit was scheduled on the second day of the conference. The farm owned by Mrs. Alina Strus, in Brzozów, is of the kind that we boast about. There is nothing strange that the farm is one of the best farms in Mazowieckie voivodeship. The herd of about 100 dairy cows is maintained in a modern and very functional free-stalls barn, with a milking parlour, 2x10, side by side. The farm maintains high technology standards, work ergonomics and animal welfare. The milk recording results: kg of milk on average in 2017 also show high level of farm management applied there. 5 on the 5 th Who would have thought, that it has already been five years since PFHBiPM organises the Dairy Gala a grand celebration of the annual milk recording results. There is a need to admit that throughout all these years, the event has grown to one of the most important breeding events in the country. The fifth and jubilee edition of the Dairy Gala took place on the 17 th of May in Fort Kręglicki in Warsaw. The honorary patronage was held by the Prime Minister of the Republic of Poland Mateusz Morawiecki and the Minister of Agriculture and Rural Development Krzysztof Jurgiel. As every year, the Dairy Gala attracted 54 winners from all over the country. Breeders who are outstanding in terms of milk production, breeding different dairy breeds, and are diverse in terms of ownership and herd size. For the Dairy Gala 5 th jubilee, the Milk Recording Department had analysed the achievements of all breeders, that had been awarded during the last 5 editions. Five of them have been selected who, have achieved the greatest specialisation and progress in their herds, becoming informal leaders in the national milk production growth. The winners received tablets with the STADO ON-LINE application. In 2018, 39 milk purchasers have been honored for their partnership and positive involvement in Polish breeding maters. 20

23 CALENDAR OF EVENTS RETURN TO SCHOOL Man learns throughout whole life this saying gains a new meaning in terms of PFHBiPM s employees. We live and work in the times of constant changes, where knowledge and skills are of the great value. Thus, regardless of the duties performed, we all spend every free moment on improving our qualifications. What was new yesterday, today is already a standard, and tomorrow will become obsolete. PFHBiPM is very keen on the professional development and self-realisation of its employees. The market requires us to be up to date. Therefore, we adhere to the principle that it is always worth refreshing, systematising and consolidating your knowledge, plus NEW TECHNOLOGIES NEW QUALITY IN MILK PRODUCTION AND CATTLE BREEDING Responsible and multi-direction approach to dairy herd management is very important - particularly nowadays - in the era of dairy sector globalisation, volatility of the milk market and galloping technical progress. Breeders are obliged to monitor constantly the market, as well as to be foresighted in making their decisions and actions regarding plans of the size and production directions. Taking the aforementioned into account, PFHBiPM came out with a nationwide initiative to organise a series of autumn, specialist conferences for our breeders. The first conference held in Łysomice was organised by MR Region Bydgoszcz. It was possible with a substantial financial support from the Milk Promotion Fund and the National Centre for Agricultural Support. The leitmotif of the conference was Automation and robotisation in cattle breeding and milk production. On the first day, the participants got acquainted with two lecture and discussion panels: Milk production and barns robotisation expanding your skills by new areas. Throughout 2018, we ran theoretical and practical trainings for field technicians as well as the whole management team. The real challenge for the Milk Recording Department was organisation of verification and basic courses for all currently employed field technicians, supervision inspectors and advisors. This is one of the crucial practices for us, because such courses take place every few years and entitle our field technicians to perform routine current milk recording tasks and activities. Just a few days courses are huge organisational, logistics and didactic processes, and we are pleased that everything ended with a great success. The training efficiency reached 100%, and all 550 trained employees, passed verification exam and completed these courses with the positive result. and Latest trends in calf rearing the example of a calf village from Nowa Jankowice On the second day of the conference, the breeders visited Hendripol farm in Bramka and the Horse Stud in Nowe Jankowice in terms of their cattle breeding system. The guides on the farms were Arend Jan Hendriks, together with specialists representing his farm, the stud was presented by its President - Andrzej Mandecki together with PhD. Andrzej Kaczor. The conference in Łysomice was a model example of creating conditions for presenting current trends, detailed assessment of a specific product, but also for open and creative discussion. 21

24 POLISH FEDERATION OF CATTLE BREEDERS AND DAIRY FARMERS SUCCESS OF A FUTURE COW The Łysomice Conference turned out to be a huge success, which further more convinced PFHBiPM to continue the educational mission. What could be a cow in the future? It is an important question and an interesting topic to consider. Many YOUNG BREEDERS YOUR TURN NOW Only a few days later the third conference had been held in Siedlce. The meeting organised by the MR Region Parzniew was addressed to the young generation of breeders. Its title was How healthy, modern and economically can we produce milk of the best quality. Interesting topics and the high level of given lectures filled the room to the brim. Participants listened to several lectures on inter alia: importance of information derived from MR result reports, increasing animal welfare influence on milk production, udder diseases prevention in the case of high-yielding cows. Young people appreciated excellent preparation, speakers knowledge and its transfer to the audience in an easy way even in the case of some complex issues. For the majority of participants, a possibility of running interesting and substantive discussion with speakers, such and other issues related to the effective production of milk were raised during the two days of the second conference, organised in Dolsk by MR Region Poznań this time. Audience and speakers agreed that an economic cow has to be fertile, resistant to diseases, long-lived, well-built, with a good feed intake, to put it colloquially, easy to use. Through the conference we emphasised the role of new tools for dairy herd management as the only way to increase farm s economic strength. Outside the conference venue meant for classical lectures the conference atmosphere motivated participants for discussion and opinions exchange. For PFHBiPM it is a very positive sign, confirming the appropriate choice of topics, and also openness of breeders giving the event a very social character. PFHBiPM s representatives and partner companies turned out to be very important. The panel discussion for the Young Breeders and the debate led by Radosław Iwański - the chief editor at Hodowla i Chow Bydła magazine - turned out to be a so called shot in the bull s-eye. 22

25 CALENDAR OF EVENTS FAST, EASY, COMFORTABLY AND ACCURATELY Development is a warrantee of success in every industry. The Milk Recording Department does not rest on its laurels. A new, service extremely attractive and long-awaited by many breeders has been launched officially. We are talking about milk pregnancy tests from samples taken during the routine test milking day. Pregnancy test analyses are carried out in the PFHBiPM s Laboratories based on the IDEXX Milk Pregnancy Test technology. This test detects a highly specific Pregnancy Associated Glycoprotein (PAG) produced by placenta only in the presence of an embryo. The PAG test is a non-invasive test, reducing examined cow s stress, possible to perform through the whole pregnancy period starting from the 28th day after insemination and 60 day after the last calving. The cows that are supposed to be tested for pregnancy should be appointed by the breeder within the two aforementioned restrictions jointly. For the entire MR Department, it is extremely important that the new service meets all the expectations set in it and will become another indispensable tool in the day-to-day dairy herd management. Therefore, in 2018, intensive preparation works were carried out in MR Region Bydgoszcz for the appropriate implementation of the new service. To guarantee the highest quality of the new analytical method, we have redefined many stages of the whole process, both in the field and PFHBiPM s Laboratories. We have adapted it to our conditions in order it functions well and without any problems. The PAG tests can be included in the routine test day data and sample collection. Our employee will mark milk samples for PAG tests and the additional analysis will be performed out of the same milk sample. It is also possible to test cow s pregnancy from milk samples taken by the farmer individually, apart from the routine test milking. The service is also available for herds not yet recorded. 23

26 POLISH FEDERATION OF CAT TLE BREEDERS AND DAIRY FARMERS QUALITY CERTIFIED PFHBiPM has been a member of the International Committee for Animal Recording (ICAR) since 2007, and since 2010 we have the right to use ICAR Certificate of Quality and its logo that confirms reliability of services carried out by us on the basis of internal rules and in accordance with international standards. According to the current procedures, the right to use this certificate is granted to ICAR member organisations for 5 years with a mandatory verification procedure after 2.5 years. Thus, in 2018, we were submitted to the aforementioned procedure. As a result of the documentation review, the scope of our activities covered by the ICAR Quality Certificate together with the identification, milk recording system, milk laboratory analysis, data processing, herdbook was extended by linear scoring system for dairy cattle. A positive opinion of the auditor gives our organisation the right to use the ICAR Quality Certificate by Via Savoia 78, 00198, Rome, Italy CER T I FI CAT E OF Q UA L IT Y Polish Federation of Cattle Breeders and Dairy Farmers for Identification of dairy cattle; Production recording of dairy cattle; Milk laboratory; Data processing; Linear Scoring and herdbook... Martin Burke ICAR CE 24 Rome, 31 May 2018 Certificate number: 2018/02 Valid up-to: 1 June 2021

27 HODOWCO, STADO TO TWÓJ KAPITAŁ! CALENDAR OF EVENTS OCENIAJĄC POTENCJAŁ SWOJEGO STADA ODKRYWASZ JEGO MOCNE STRONY Oferujemy: OCENĘ WSKAŹNIKÓW produkcyjnych i reprodukcyjnych Raportowanie danych z oceny WYNIKI STADO i PRÓBA GRATIS Analizę laboratoryjną pasz Indywidualną ANALIZĘ LABORATORYJNĄ PARAMETRÓW MLEKA BADANIE CIELNOŚCI TESTY PAG NOWOŚĆ 2019 Kompleksowe wsparcie hodowli i chowu bydła Profesjonalne DORADZTWO ŻYWIENIOWE, i ZOOTECHNICZNE Pomoc w zarządzaniu stadem aplikacjami STADO ONLINE i HODOWCA ONLINE Z OCENĄ PFHBiPM: poprawiasz wydajność i jakość mleka; monitorujesz zdrowotność zwierząt; otrzymujesz pakiet informacji niezbędnych w świadomym kierowaniu stadem. ZAINWESTUJ W ROZWÓJ SWOJEGO STADA,OCENA PFHBiPM TO GWARANCJA OPTYMALIZACJI KOSZTÓW PRODUKCJI I WIĘKSZY ZYSK EKONOMICZNY 25

28 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Wyniki oceny wartości użytkowej krów mlecznych część analityczna Hodowcy bydła i producenci mleka bardzo efektywnie wykorzystują wyniki oceny wartości użytkowej bydła co kolejny raz potwierdzają dane uzyskane w trakcie roku Zdecydowana większość wskaźników i parametrów opisujących stan oceny w stadach, rasach, sektorach, województwach wykazuje korzystną tendencję zmiany. Mamy jednak dziedziny, w których w polskiej hodowli jest jeszcze sporo do zrobienia. Postaramy się Państwu to pokazać w poniższej analizie. CZY MAMY ZA DUŻO CZY ZA MAŁO KRÓW? Liczba krów objętych oceną wartości użytkowej stale rośnie. W roku 2018 przeciętnie oceniano ,8 krów. Stan na koniec roku wyniósł krów. W trakcie 12 lat prowadzenia oceny przez PFHBiPM stan krów ocenianych wzrósł o ponad 50%. To zjawisko świadczące o zapotrzebowaniu hodowców na wyniki oceny, jednocześnie pozytywnie wpływające na realizację programów hodowlanych i dokładność obliczeń. Rysunek 1. Liczba krów wg GUS oraz ocenianych w latach GUS Ocena

29 WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Z liczbą krów w poszczególnych regionach kraju można zapoznać się analizując dane w części tabelarycznej oraz na poniższej mapie. Rysunek 2. Ilość krów ocenianych w poszczególnych województwach w 2018 r. pomorskie zachodniopomorskie warmińsko-mazurskie kujawsko-pomorskie podlaskie do lubuskie wielkopolskie mazowieckie pow dolnośląskie łódzkie lubelskie opolskie śląskie świętokrzyskie małopolskie podkarpackie Bardzo ważnym parametrem jest udział populacji aktywnej (objętej oceną) w ogólnej liczbie krów. Dlaczego ten parametr jest ważniejszy niż nawet liczba krów pod oceną? Ponieważ to właśnie wyniki oceny opisują specyfikę danej populacji dlatego im większa część populacji jest oceniana tym precyzyjniejsza jest wiedza na temat sytuacji hodowlanej w kraju, rasie, sektorze itp. Większy udział populacji aktywnej pozytywie też wpływa na realizację programów hodowlanych. Rysunek 3. Procentowy udział liczby krów ocenianych w ogólnym pogłowiu krów. 36,87 36,00 34,00 32,91 35,69 32,00 30,00 30,49 28,00 26,00 24,00 22,00 20,00 19,45 21,32 23,93 25,93 18,

30 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Według danych GUS, w Polsce, w grudniu 2018 roku pogłowie krów użytkowanych w kierunku mlecznym wynosiło Procentowy udział krów objętych oceną mleczną wyniósł więc 36,87. Taka wartość to duży potencjał wzrostu do poziomu 80-90% z jakim mamy do czynienia w wielu krajach o porównywalnym do naszego lub wyższym poziomie hodowli. Poniżej przedstawiamy Państwu wyniki z wybranych krajów. We wszystkich prezentowanych w tej analizie mapkach dla krajów europejskich przyjmujemy dane za lata , w miarę dostępności. Nie wszystkie bowiem kraje podają swoje wyniki na bieżąco. Wartości z roku na rok zmieniają się tylko w niewielkim stopniu, dane za 3 lata wstecz będą więc spójne z prezentowanymi na mapie trendami. Rysunek 4. Udział krów ocenianych w pogłowiu ogółem w wybranych krajach. FI NO do 49% 50-69% 70-79% 80-89% pow. 90% IE GB -SCT GB-ENG NL BE DK DE SE CZ PL SK EE LV FR CH IT AT SL HU HR SRB PO ES Jeżeli jednak porównamy tą wartość do roku 2005 kiedy w Polsce oceniano ok. 18% krów mlecznych to można powiedzieć, że udział populacji aktywnej w pogłowiu ogółem, w ciągu 13 lat wzrósł prawie dwukrotnie. Poza tym musimy mieć świadomość, że struktura stad bydła w naszym kraju jest niesamowicie zróżnicowana. Niewiele jest krajów podobnych Polsce gdzie ocenę wartości użytkowej prowadzi się w stadach utrzymujących kilka krów i w takich, gdzie tych krów mamy ponad tysiąc. Wynika to z uwarunkowań historycznych ale i z różnorodności ras utrzymywanych w naszym kraju, ich zalet, wymagań i przystosowania do danego środowiska. Ocena wartości użytkowej jest działaniem przydatnym w każdym stadzie, niezależnie od jego wielkości. Hodowcy w dużych stadach doceniają prowadzenie oceny. 80% z nich jest pod oceną. Biorąc pod uwagę strukturę ma to też przełożenie na poszczególne województwa co można przeanalizować na poniższej mapie. 28

31 WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Rysunek 5. Udział krów ocenianych w pogłowiu ogółem w poszczególnych województwach. pomorskie zachodniopomorskie warmińsko-mazurskie kujawsko-pomorskie podlaskie do 20% 20-29% 30-39% 40-49% lubuskie wielkopolskie łódzkie mazowieckie 50-59% dolnośląskie lubelskie pow. 60% opolskie śląskie świętokrzyskie małopolskie podkarpackie OBORY, W KTÓRYCH PROWADZONA JEST OCENA W 2018 roku ocenę mleczną prowadzono w oborach co w zestawieniu z liczbą krów daje nam 39 krów przeciętnie na jedną ocenianą oborę. W roku 2018 liczba obór pod oceną nieco (o 112) wzrosła w stosunku do roku poprzedniego. Jest to różnica pomiędzy liczbą obór, w których prowadzona była ocena w roku 2018 w stosunku do roku Nowych obór w 2018 roku pod ocenę przyjęto 856. Hodowcy rozwijają swoje stada. W ciągu ostatnich 13 lat wielkość obory ocenianej wzrosła o 11 krów; z 28 do 39. To są wartości przeciętne dla całej Polski. Rysunek 6. Przeciętna wielkość obory ocenianej w latach

32 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Wracając do wspomnianego wcześniej zróżnicowania struktury pogłowia mamy do czynienia z wartościami od niespełna 17 krów na oborę w województwie małopolskim do 81,8 krów w województwie lubuskim. Rysunek 7. Przeciętna wielkość obory w poszczególnych województwach. pomorskie do pow. 80 warmińsko-mazurskie zachodniopomorskie podlaskie kujawsko-pomorskie mazowieckie lubuskie wielkopolskie łódzkie dolnośląskie lubelskie opolskie śląskie świętokrzyskie małopolskie podkarpackie Rysunek 8. Przeciętna wielkość stada ocenianego w wybranych krajach. FI NO do pow. 200 IE GB -SCT GB-ENG NL BE DK DE SE CZ PL SK EE LV FR CH IT AT SL HU HR SRB PO ES 30

33 WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH OCENA ALE JAKĄ METODĄ? Nieodmiennie, od wielu lat, największą popularnością wśród hodowców cieszy się metoda AT4. Jej popularność wynika z faktu, że w łączy ona dwie korzyści: comiesięczne wyniki w zestawieniu z nieco niższą ceną. Jest jednak przeznaczona wyłącznie dla obór z dwukrotnym dojem. W ostatnich latach wprowadzone zostały nowe metody oceny (AZ i AR). Metody te przeznaczone są dla wysoce specjalistycznych gospodarstw (roboty i automatyczne hale udojowe) dlatego w niewielkim stopniu zmieniły rejestrowaną od lat strukturę metod oceny. Ich zaletą jest znaczne usprawnienie przebiegu próbnego udoju, tak aby w jak najmniejszym stopniu zakłócał standardowy dój oraz bezpośredni, elektroniczny przepływ informacji z systemu obsługującego urządzenia udojowe do systemu Symlek funkcjonującego na potrzeby oceny. Jeżeli hodowca chce skorzystać z którejś z metod dla Rys. robotów 9 Procentowy lub automatycznych udział poszczególnych hal metod udojowych, oceny musi być wyposażony w mierniki posiadające certyfikat ICAR, które do tego muszą być minimum raz na 12 miesięcy kalibrowane. Rysunek 9. Procentowy udział poszczególnych metod oceny. AT4 75,12% AZ4 0,48% A4 16,62% AR8 0,25% AR4 2,19% A8 2,33% CO Z TYMI RASAMI? Zwiększa się różnorodność ras bydła mlecznego i mięsno-mlecznego w Polsce. Pojawiły się w ostatnich latach rasy, którymi wcześniej hodowcy nie byli zainteresowani. BS brown swiss, SR szwedzka czerwono-biała czy też NR czerwona norweska. Nadal jednak najliczniej reprezentowana jest rasa polska holsztyńsko-fryzyjska odmiany czarno-białej (HO). Krów tej rasy w roku 2018 oceniano przeciętnie ,3 szt. co stanowiło 85% całej ocenianej populacji. Podobnie jak w latach ubiegłych zwiększył się udział mieszańców międzyrasowych wśród krów mlecznych objętych oceną użytkowości. Mieszańców międzyrasowych (MM) oceniono w roku ,3 szt. i jest to druga pod względem liczebności (7,93%) grupa w strukturze rasowej, a wzrost pogłowia krów MM w stosunku do roku poprzedniego wyniósł 3,4%. Największy wzrost (w stosunku do roku 2017) liczby krów ocenianych zarejestrowaliśmy w rasach: NR-czerwona norweska (17,9%), BG-białogrzbieta (11,5%) i BS-brown-swiss (10%). Największy procentowy spadek liczby krów w stosunku do roku 2017 zarejestrowaliśmy w rasie SR-szwedzka czerwono-biała (8,1%). 31

34 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Najwyższą wydajnością kilogramów mleka kg wykazała się w roku 2018 rasa HO, na drugim miejscu z wydajnością kg mamy krowy rasy MO montbeliarde. Pod względem sumy kilogramów tłuszczu i białka najwyższa wydajność 629 kg była również w rasie HO, na drugim miejscu 616 kg uplasował się rasa SR. Do informacji na temat wskaźników rozrodu w poszczególnych rasach odsyłamy Państwa do części tabelarycznej oraz dalszej części niniejszej analizy. A poniżej prezentujemy procentowe udziały poszczególnych ras w całej populacji aktywnej. Rysunek 10. Udział poszczególnych ras. MM; ,3 HO; ,3 RW; ,8 SM; ,5 pozost. rasy ,1 BG; 728,4 BS; 323,5 NR; 303,5 SR; 270,7 JE; 1 012,3 ZR; 3 939,1 INNE; 1 313,6 ZB; 2 061,4 MO; 3 407,0 AZ4 19,68% RP; 2 838,2 ILE DOIMY? Przeciętna wydajność w roku 2018 wyniosła: kilogramów mleka 334 kilogramów tłuszczu 281 kilogramów białka 4,03 procent tłuszczu 3,39 procent białka Chcielibyśmy porównać wyniki produkcji mleka uzyskane w stadach objętych oceną wartości użytkowej krów i w ogólnej, krajowej populacji krów. Opierając się na szacunkowych danych publikowanych przez Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej (Rynek Mleka Wrzesień 2018) można przyjąć, że w Polsce przeciętna wydajność kilogramów mleka wynosi kg. Trzeba jednak pamiętać, że w tym wyliczeniu uwzględniane są tez krowy oceniane. Jeżeli pokusimy się o wyłączenie 32

35 WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH z tych wyliczeń populacji aktywnej to przeciętna wydajność w Polsce krów nie objętych oceną wynosi około kg. Różnica kg mleka na korzyść krowy ocenianej zamyka chyba dyskusje o zaletach wynikających z używania wyników oceny w zarządzaniu stadem. Ciekawostką jest również fakt, że (korzystając również z szacunkowych publikacji Instytutu) można wyliczyć, że produkcja mleka w stadach ocenianych (dla przypomnienia 36,87% krów) stanowi prawie 50% krajowej produkcji mleka. Natomiast odnosząc się do ilości mleka skupowanego przez zakłady mleczarskie, aż 57% pochodzi ze stad objętych oceną. Przymiotnik aktywna używany w odniesieniu do populacji ocenianej w pełni zasługuje więc na swoje miano. W ostatnich latach rejestrujemy systematyczny wzrost wydajności jednostkowej zarówno pod względem wydajności kilogramów mleka jak i kilogramów suchej masy. Na poniższych wykresach można prześledzić jakiego ogromnego postępu dokonali polscy hodowcy przy pomocy wyników oceny wartości użytkowej na przestrzeni lat Rysunek 11. Przeciętna wydajność kilogramów mleka w latach r r r r. Rysunek 12. Przeciętna wydajność sumy kilogramów tłuszczu i białka w latach r r r r. 33

36 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Jeżeli porównamy parametry wydajności do tych uzyskanych w roku 2017 to mamy wzrost kilogramów mleka o 148, kilogramów tłuszczu o 1, kilogramów białka o 5, wzrost procentowej zawartości białka o 0,01 i spadek procentowej zawartości tłuszczu o 0,05. Porównując procentowo poszczególne różnice przy założeniu, że wartość z roku 2017 stanowi 100% uzyskamy (poniższy wykres) zestawienie o ile w rzeczywistości dany składnik zwiększył lub zmniejszył swoją wartość. Rysunek 13. Procentowe różnice w parametrach wydajności w roku 2018 w stosunku do roku % białka % tłuszczu kg białka kg tłuszczu kg mleka -1,50% -1,00% -0,50% 0,00% 0,50% 1,00% 1,50% 2,00% Najwyższa wydajność kilogramów mleka, przekraczająca 9 tysięcy przeciętnie od jednej krowy uzyskana została w województwach: opolskim (9 214 kg), dolnośląskim (9 193 kg), śląskim (9 154 kg) i lubuskim (9 143 kg). Wśród hodowców najwyższą wydajność kg mleka od swoich ponad 60-ciu krów uzyskali Państwo Małgorzata i Leszek Dusznikowie z miejscowości Wierzba w województwie lubelskim. Natomiast pod względem sumy kilogramów tłuszczu i białka najlepszą z wynikiem kg okazała się obora Pana Roberta Nenemana z Wełnicy w województwie wielkopolskim. Rysunek 14. Przeciętna wydajność kilogramów mleka w poszczególnych województwach. pomorskie do kg kg kg pow kg warmińsko-mazurskie zachodniopomorskie podlaskie kujawsko-pomorskie mazowieckie lubuskie wielkopolskie łódzkie dolnośląskie lubelskie opolskie śląskie świętokrzyskie małopolskie podkarpackie 34

37 WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Rysunek 15. Przeciętna wydajność kilogramów tłuszczu + białka w poszczególnych województwach. pomorskie do 499 kg kg kg pow. 650 kg warmińsko-mazurskie zachodniopomorskie podlaskie kujawsko-pomorskie mazowieckie lubuskie wielkopolskie łódzkie dolnośląskie lubelskie opolskie śląskie świętokrzyskie małopolskie podkarpackie Rysunek 16. Przeciętna wydajność kilogramów mleka w wybranych krajach. FI NO SE EE do kg kg kg kg pow kg IE GB -SCT GB-ENG NL BE DK DE CZ PL SK LV LT FR CH IT AT SL HR HU SRB PO ES 35

38 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Analizując powyższe mapy możemy śmiało stwierdzić, że polscy hodowcy ze swoimi wynikami wydajności bardzo wysoko plasują się w rankingach międzynarodowych. Krowy rekordzistki dały w laktacji nawet ponad 20 tys. kg mleka. Krowa Nysa (rasa HO) o numerze PL , której hodowcą i właścicielem jest Pan Maciej Pohl z Krotoszyna (województwo wielkopolskie) w drugiej laktacji udoiła kg mleka. Pod względem suchej masy najlepszą okazała się również krowa rasy HO, należąca do Pana Ireneusza Piłkowskiego z Gardlina w województwie podlaskim, Anna 267 o numerze NL , która w 5-tej laktacji dała kg tłuszczu i białka. ROZRÓD, WYZWANIEM, W KTÓRYM POMOŻE OCENA? Rozród obok mastitis jest największym problemem w stadach o wysokim stopniu specjalizacji mlecznej, a do takich zaliczają się obory hodowców korzystających z oceny wartości użytkowej bydła. Cieszy fakt, że hodowcy coraz częściej sięgają po wyniki oceny w celu przeanalizowania i poprawy sytuacji w stadzie pod kątem rozrodu. Przypominamy tylko, że do dyspozycji jest znacznie więcej narzędzi niż tylko raporty RW-1 i RW-2. Polecamy raporty dodatkowe takie jak ROZRÓD (RW-3), MŁODZIEŻ (RW- 4), ZDARZENIA (RW-6) czy RASY-KROWY (RW-9), który wbrew swojej nazwie zawiera sporo informacji o parametrach rozrodu dla każdej krowy indywidualnie. Oczywiście nadrzędnym nad w/w raportami jest program do zarządzania stadem SOL. Nadrzędnym bo ma więcej możliwości niż papierowa wersja wyników i korzystanie z niego jest zdecydowanie wygodniejsze. Do tego między innymi w zakresie informacji o parametrach rozrodu dostępny jest dla hodowcy w ramach odpłatności za ocenę. Poprzez rejestrowanie informacji o pokryciach wycieleniach i zasuszeniach krów możemy w ramach oceny uzyskać informacje o następujących wartościach: okmw okres międzywycieleniowy liczba dni pomiędzy kolejnymi wycieleniami, w1wyc wiek pierwszego wycielenia liczba dni pomiędzy datą urodzenia a datą pierwszego wycielenia. okmc okres międzyciążowy liczba dni pomiędzy datą wycielenia a datą skutecznego pokrycia, pp przestój porodowy liczba dni między dniem wycielenia a pierwszym, następującym po nim pokryciem, usl okres usługi liczba dni między pierwszym a ostatnim pokryciem, zas okres zasuszenia liczba dni pomiędzy datą zasuszenia a datą kolejnego wycielenia, dc długość ciąży (okres ciąży) liczba dni pomiędzy datą skutecznego pokrycia a datą kolejnego wycielenia. Okresy; pierwszego wycielenia, miedzywycieleniowy, miedzyciążowy, zasuszenia i ciąży określane są i publikowane nie tylko dla poszczególnych krów i stad ale też dla całych populacji: ras, województw, sektorów i kraju. Hodowcy mogą więc odnieść się ze swoimi wynikami nie tylko do wartości określanych jako pożądane, ale też i do wartości przeciętnych dla swojego regionu, np. gminy. W poniższej tabeli prezentujemy wartości wskaźników płodnościowych uzyskane w roku 2018; przeciętnie dla kraju oraz wartości minimalne i maksymalne z zaznaczeniem w jakiej rasie te ekstremalne wartości zarejestrowano. 36

39 WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Rysunek 17. Porównanie niektórych parametrów rozrodu. skrót i nazwa parametr wartości optymalne w dniach minimalna wartość średnio w kraju w roku 2018 róznica rok 2018 do 2017 maksymalna wartość rasa dni rasa dni omwyc okres miedzywycieleniowy BG IN inne, w tym nieznane rasy 442 w1wyc wiek pierwszego wicielenia JE ZB 909 omc okres międzyciążowy BG HO 150 oc okres ciąży NR BS 288 zas okres zasuszenia do 60 NR RP 85 Rysunek 18. Okres międzywycieleniowy w wybranych krajach. FI NO do 399 dni dni dni dni pow. 430 dni IE GB -SCT GB-ENG NL BE DK DE SE CZ PL SK EE LV FR CH IT AT SL HU HR SRB PO ES 37

40 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA CZY TYLKO WYDAJNOŚĆ LAKTACYJNA? Ekscytujemy się najczęściej rekordami w przeciętnej wydajności mleka bo rzeczywiście wyniki osiągane przez naszych hodowców są imponujące ale coraz częściej zainteresowanie budzą również inne wartości i to nie tylko te uzyskiwane w laktacji 305-cio dniowej. Liczy się też długość użytkowania krowy, jej życiowa produkcja, wytrwałość, niskie koszty produkcji itp. Według danych za rok 2018 przeciętna krowa pod oceną żyła 5,51 roku, użytkowana była przez 2,98 roku i w trakcie tego okresu użytkowania dała kg mleka i kg tłuszczu i białka. Zarówno długość życia krowy jak i jej okres użytkowania najwyższe wartości osiągają w województwie małopolskim. Wynoszą one: 6,98 roku dla przeciętnej długości życia i 4,12 roku dla długości użytkowania. W 2018 roku mamy zarejestrowanych 461 krów żyjących, które w ciągu życia przekroczyły kilogramów mleka. Przy czym 231 z nich wartość tą przekroczyły w latach ubiegłych i w roku 2018 poprawiły wynik a 230 to nowe rekordzistki, które 100 tys. przekroczyły w roku Wśród nestorek-rekordzistek na uwagę oczywiście zasługuje Doris 129 o numerze DE , należąca do GR Komorowo gospodarstwo Sobiesierzno (wojwództwo kujawsko-pomorskie), która w trakcie 13,1 lat użytkowania wyprodukowała kg mleka. Ale wśród 100-tysięcznic znajduje się też Łajka PL wyhodowana i utrzymywana przez Pana Wojciecha Zajdowicza z Kołaczkowa (województwo wielkopolskie). Łajka urodziła się 20 listopada 1999 roku, ma więc już prawie 20 lat. W ciągu 17-tu lat użytkowania, w trakcie 15-tu laktacji dała swojemu hodowcy kg mleka, kg tłuszczu, kg białka oraz naliczonych dla 13 laktacji: kg laktozy i suchej masy. Możemy sobie tylko wyobrazić ile ta krowa musiała zaznać opieki i troski żeby dożyć tak sędziwego wieku przy naprawdę wysokim poziomie produkcji. Gratulujemy serdecznie Panu Wojciechowi Zajdowiczowi. Można by jeszcze wiele napisać na temat uzyskanych w roku 2018 i w latach wcześniejszych wyników ale nie chcemy Państwu psuć przyjemności studiowania tabelarycznych zestawień danych, do czego serdecznie zapraszamy w dalszej części naszej publikacji. 38

41 THE RESULTS OF MILK RECORDING Introduction Polish Federation of Cattle Breeders and Dairy Farmers (PFHBiPM) was established in 1995 as a merger of 18 regional associations and 3 breed associations from all over the country. By virtue of The Organization of Breeding and Livestock Reproduction Act (Breeding Act) and decisions of the Minister of Agriculture and Rural Development issued in relevant regulations PFHBiPM is: starting the 1st of July 2004, the only organization authorized to keep herd books for dairy cattle; starting the 1st of July 2006 PFCBDF has taken over the realization of milk recording for dairy cattle; starting the 1st of July 2007 PFCBDF has taken over the realization of tasks connected with type conformation of heifers and dairy cows. Polish Federation of Cattle Breeders and Dairy Farmers runs milk recording of dairy cattle in Poland on the basis of current animal regulations and the directives of the European Union, the guidelines of International Committee for Animal Recording (ICAR) as well as internal PFHBiPM procedures of milk recording carrying out. These procedures guarantee, that our breeders get full, credible and reliable information about the results for each cow individually and also for the whole herd. Moreover, the procedures assure high level of services, being the condition of the highest quality and correctness of milk recording results in recorded herds. Above mentioned, was confirmed on the 28th of December 2010, when ICAR Board decided to grant Polish Federation of Cattle Breeders and Dairy Farmers the Certificate of Quality for following options: The identification system of dairy cattle; The recording of production of dairy cattle; Laboratory analysis; Data processing. The right of using ICAR Certificate of Quality and its logo was renewed and expanded by dairy cattle herdbook and linear scoring fields of activity in June 2018 by the ICAR Board decision on prolongation of ICAR Certificate of Quality for PFCBDF until August The first part of this study is a summary of the entire milk recording results in Poland in This study is addressed to national readers, in particular cattle breeders, milk producers and representatives of scientific centres, research institutes, educational centres, and all those who are vividly interested in matters regarding Polish agriculture and breeding. The publication has an exclusively informative character, data are presented in nationwide, regional, voivodship, breed and sector cross-sections, often in relation to previous years, too. It presents reliable and objective data, which allows for essential evaluation of the potential of the national active population of dairy cattle. *** With the present publication, we take the opportunity to congratulate warmly our Breeders on the results achieved in 2018 and to thank them for the close and satisfying co-operation aiming at the improvement of Polish dairy cattle breeding. We wish you further successes in your work, prosperity as well as good luck in private life. Milk Recording Department Polish Federation of Cattle Breeders and Dairy Farmers 39

42 POLISH FEDERATION OF CATTLE BREEDERS AND DAIRY FARMERS The results of milk recording in Poland 2018 The population of dairy cattle in milk recording in December 2018 reached heads. In relation to the figures dated at 31st December 2017 it shows an increase in the number of dairy cows by animals. In December 2018 the total population of dairy cows reached heads which makes up 91,6% of cows in general livestock in Poland. Considering the growth of recorded dairy cattle population we can still observe a natural drift of milk production concentration and an increase of farms size in regions favourable for milk production i.e.: Wielkopolskie cows; Mazowieckie , Łódzkie Podlaskie or Kujawsko-Pomorskie voivodeships. According to information dated at 31st of December recorded cows represent around 36,9 % of national dairy cows population in total. Despite continuous tendency of recorded population to grow in our country, in relation to figures from other European countries we still have a lot to do. The highest participation of recorded dairy cows in relation to the total national dairy cows number was observed in north western part of Poland and the lowest in south eastern part of the country. Illustration No. 1 represents picture of recorded population size dated at the 31 st of December 2018 in relation to dairy cows livestock in total, according to voivodships. More detailed data relating to the recorded population of dairy cows in Poland are presented in the table No.12. (tabular part of study). pomorskie zachodniopomorskie warmińsko-mazurskie kujawsko-pomorskie podlaskie below 20% 20-29% 30-39% 40-49% 50-59% above 60% lubuskie wielkopolskie mazowieckie łódzkie dolnośląskie lubelskie opolskie świętokrzyskie śląskie małopolskie podkarpackie 40

43 THE RESULTS OF MILK RECORDING In 2018, the average size of recorded herd reached nearly 39 cows. Invariably for years, the largest herds are observed in Lubuskie, Dolnośląskie, Opolskie, Zachodniopomorskie and Śląskie, and the smallest herds: in Małopolskie. However the second smallest, average herd size in Podkarpackie and Świętokrzyskie is still slightly growing. Illustration No 2. The average herd size in milk recording population by voivodships, according to data at 31 st of December pomorskie below above 80 warmińsko-mazurskie zachodniopomorskie podlaskie kujawsko-pomorskie mazowieckie lubuskie wielkopolskie łódzkie dolnośląskie lubelskie opolskie śląskie świętokrzyskie małopolskie podkarpackie In order to compare Polish conditions and results of herds in milk recorded population we present a graph containing average data from different European countries below. Illustration No 3. The average herd size in milk recording population in European countries, according to data on the ICAR website (January 2019). FI NO below above 200 IE GB -SCT GB-ENG NL BE DK DE SE CZ PL SK EE LV FR CH IT AT SL HU HR SRB PO ES 41

44 POLISH FEDERATION OF CATTLE BREEDERS AND DAIRY FARMERS In comparison to the previous year we still observe a slight growth tendency in herd size. In 2018, 96% of recorded farms kept more than 10 cows. Most of the recorded herds - nearly 76%, were situated in the interval cows per farm. According to information dated at 31st of December 2018, there were over 20% of recorded herds consisting of more than 50 heads on average, which confirms that increasing tendency in the number of heads builds the increase of performance of a farm. Moreover the participation of farms keeping more than 50 cows is still growing. Illustration No 4. Shows the breakdown of herds and cows number by herd size. HERDS 55,4 COWS 0,7 1,5 0,5 0,3 4,1 7,6 20,4 7,4 4,7 4,7 17,8 32,4 42,5 < The current data from 2018 show, that the proportional participation of recording performance methods in Poland, are as follows: MR method A4 A8 AT4 AR4 AR8 AZ4 Average cows number Poland % in the population 19,6% 2,3% 75,1% 2,2% 0,3% 0,5% +/- comparison to 2017 r

45 THE RESULTS OF MILK RECORDING Illustration No. 6 shows the breed structure in recorded population of dairy cattle in MM; ,3 HO; ,3 RW; ,8 SM; ,5 remaining breeds; ,1 BG; 728,4 BS; 323,5 NR; 303,5 SR; 270,7 JE; 1 012,3 ZR; 3 939,1 other; 1 313,6 ZB; 2 061,4 MO; 3 407,0 AZ4 19,68% RP; 2 838,2 The main aim of the milk recording is data collection and processing, in order to provide as many as possible accurate and credible data for farmers, which will be useful for the right decision making process in herd management. The comparison of milk yield during several last years in recorded population presents as follows: Year Average Milk Fat Protein number kg of cows kg % kg % , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,39 43

46 POLISH FEDERATION OF CATTLE BREEDERS AND DAIRY FARMERS In 2018, in ranking of voivodships, where breeders achieved the best average results of kg milk performance, the best was Opolskie with the average milk yield of kg of milk, 367 kg of fat and 313 kg of protein and Dolnośląskie with the average milk yield of kg of milk, 360 kg of fat and 312 kg of protein. Next illustration shows again where Polish recorded herds are placed if we compare the average milk yield. Illustration No. 7 Average milk yield of recorded cows in different European countries, according to data on the ICAR website (January 2019). FI NO SE EE below kg kg kg kg above kg IE GB -SCT GB-ENG NL BE DK DE CZ PL SK LT LV FR CH IT AT SL HR HU SRB PO ES In order to sum up the introduction to tabular part of our publication, it is necessary to underline, that 37% of recorded cows in Poland produce 57% of milk bought by dairy industry. 44

47 THE RESULTS OF MILK RECORDING Illustration No, 8. Average milk yield in recorded population in 2018, according to voivodships. pomorskie below kg kg kg above kg warmińsko-mazurskie zachodniopomorskie podlaskie kujawsko-pomorskie mazowieckie lubuskie wielkopolskie łódzkie dolnośląskie lubelskie opolskie śląskie świętokrzyskie małopolskie podkarpackie Illustration No, 8. Average milk yield in recorded population in 2018, according to voivodships. pomorskie below 499 kg kg kg above 650 kg warmińsko-mazurskie zachodniopomorskie podlaskie kujawsko-pomorskie mazowieckie lubuskie wielkopolskie łódzkie dolnośląskie lubelskie opolskie śląskie świętokrzyskie małopolskie podkarpackie In order to guarantee the highest quality of provided services, last year our supervision inspectors carried out controls of correctness and compliance of test milking carried out by the technicians with the existing procedures and 673 other checks of work quality of the technicians, including the correctness of breeding documentation. Besides the above mentioned, 299 repeat recordings were performed. 45

48 POLISH FEDERATION OF CATTLE BREEDERS AND DAIRY FARMERS 46

49 THE RESULTS OF MILK RECORDING 47

50 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Ocena wartości użytkowej w kierunku cech mięsnych DO SIMENTALI I POLSKIEJ CZERWONEJ W 2019 ROKU DOŁĄCZA RASA BIAŁOGRZBIETA. Ocena cech mięsnych tak samo jak w zakresie cech mlecznych dotyczy wszystkich zwierząt w stadzie. Warunkiem zmiany rodzaju oceny na mięsną jest całkowite zaprzestanie dojenia krów i utrzymywanie ich w charakterze krów-mamek odchowujących swoje cielęta. W 2018 r. ten rodzaj oceny skierowany był do hodowców stad krów rasy simentalskiej i polskiej czerwonej. Z początkiem roku 2019 taka możliwość powstała również dla hodowców rasy białogrzbietej. Warunkiem skorzystania z tej możliwości jest posiadanie stada krów o co najmniej 50% udziale rasy simentalskiej lub 50% udziału rasy polskiej czerwonej (w tym dopuszcza się nieograniczony udział europejskich ras czerwonych z wykluczeniem rasy Norweskiej Czerwonej i Szwedzkiej Czerwonej) lub 50% udziału rasy białogrzbietej. Ocena wartości użytkowej prowadzona jest metodą C, gdzie czynności szczegółowo określone w metodyce wykonują wspólnie hodowca i uprawniony przedstawiciel naszej organizacji. Korzystając z tego typu usługi, hodowca otrzymuje kompleksowe dane dotyczące użytkowości rozpłodowej, oceny stopnia umięśnienia oraz tempa przyrostu masy ciała. Wyniki oceny wartości użytkowej w zakresie cech produkcji mięsa docelowo rejestrowane są w systemie teleinformatycznym SYMLEK, udostępniane Hodowcy w postaci okresowych raportów i formularzy, a także publikowane w wydawnictwach krajowych i regionalnych PFHBiPM oraz umieszczane na stronie internetowej. 48

51 WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MIĘSNYCH Przeciętne wyniki krów ocenianych w kierunku cech mięsnych według ras i województw. LICZBA WOJEWÓDZTWO krów cieląt obór stad masa urodzeniowa ŚREDNIA masa standaryzowana na 210 dni przyrosty dzienne do 210 dni RASA POLSKA CZERWONA MAZOWIECKIE , PODLASKIE ,63 250, ,80 KUJAWSKO-POMORSKIE ,00 206,26 826,00 ZACHODNIOPOMORSKIE , LUBELSKIE ,08 188,37 747,78 WARMIŃSKO-MAZURSKIE ,86 181,34 704,00 WIELKOPOLSKIE ,36 169,91 650,67 POLSKA ,53 219,56 885,96 RASA SIMENTALSKA MAZOWIECKIE , ,00 PODLASKIE KUJAWSKO-POMORSKIE ŁÓDZKIE PODKARPACKIE ,73 255, ,00 POLSKA ,73 292, ,22 RASY RAZEM MAZOWIECKIE ,81 338, ,00 PODLASKIE ,63 250, ,80 KUJAWSKO-POMORSKIE ,00 206,26 826,00 ZACHODNIOPOMORSKIE , LUBELSKIE ,08 188,37 747,78 ŁÓDZKIE WARMIŃSKO-MAZURSKIE ,86 181,34 704,00 WIELKOPOLSKIE ,36 169,91 650,67 PODKARPACKIE ,73 255, ,00 POLSKA ,85 225,93 914,47 49

52 POLISH FEDERATION OF CATTLE BREEDERS AND DAIRY FARMERS Beef performance recording BIAŁOGRZBIETA BREED JOINS SIMMENTALS AND RED POLISH COWS IN Beef performance recording the same as in the case of milk recording applies to all cows in the herd. The condition for changing the type of recording from milk to beef is total change of the purpose use and keeping cows only as suckler cows rearing their calves. In 2018, this type of evaluation was offered only for Simmental and Red Polish cattle. At the beginning of 2019, this opportunity has been prepared for białogdrzbieta breeders. The condition to take advantage of this option is to have a herd of cows of at least 50% of the Simmental breed or 50% of the Red Polish (including unlimited participation of European red breeds excluding the Norwegian Red and Swedish Red breeds) or 50% of the białogrzbieta breed. The beef recording is carried-out in C method, where the activities as specified in the methodology are performed jointly by the breeder and the authorized PFHBiPM s representative. As a result of the service a breeder who is in beef recording receives comprehensive data on reproduction performance, the muscle strength evaluation and the daily weight gain rate standardised till 210 days of age. The results of beef recording are ultimately recorded in the SYMLEK database, and made available to breeders in the form of periodic reports and forms, as well as published in the PFHBiPM national and regional publications and on our website. 50

53 THE RESULTS OF BEEF RECORDING Beef recording results, by breeds and voivodeships NUMER VOIVODESHIP cows calves barns herds birth weight AVERAGE Weight standarised on 210 days Daily gain till 210 days RED POLISH BREED MAZOWIECKIE , PODLASKIE ,63 250, ,8 KUJAWSKO-POMORSKIE , ZACHODNIOPOMORSKIE , LUBELSKIE ,08 188,37 747,78 WARMIŃSKO-MAZURSKIE ,86 181, WIELKOPOLSKIE ,36 169,91 650,67 POLAND ,53 219,56 885,96 SIMMENTAL BREED MAZOWIECKIE , ,00 PODLASKIE KUJAWSKO-POMORSKIE ŁÓDZKIE PODKARPACKIE ,73 255, ,00 POLAND ,73 292, ,22 BREEDS TOGETHER MAZOWIECKIE ,81 338, ,00 PODLASKIE ,63 250, ,80 KUJAWSKO-POMORSKIE ,00 206,26 826,00 ZACHODNIOPOMORSKIE , LUBELSKIE ,08 188,37 747,78 ŁÓDZKIE WARMIŃSKO-MAZURSKIE ,86 181,34 704,00 WIELKOPOLSKIE ,36 169,91 650,67 PODKARPACKIE ,73 255, ,00 POLAND ,85 225,93 914,47 51

54 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA DORADZTWO ŻYWIENIOWE Grupa Doradców Żywieniowych PFHBiPM, specjalizuje się w pomocy gospodarstwom rolnym poprzez wskazywanie optymalnych i nowoczesnych rozwiązań z zakresu żywienia bydła i paszoznawstwa. Zawsze kierujemy się rzeczywistymi potrzebami klienta. Diagnozujemy problem, w zależności od oczekiwań i możliwości hodowcy, oferujemy indywidualne działania zaradcze, naprawcze lub tylko informacyjne. Jesteśmy niezależnym i samodzielnym podmiotem. Nie jesteśmy powiązani z komercyjnymi firmami paszowymi, nasze propozycje rozwiązań żywieniowych są w pełni obiektywne. Pracujemy na rzecz naszych klientów od 2008 roku. Swój warsztat pracy opieramy na znajomości zagadnień związanych z chowem i hodowlą, produkcją zwierzęcą, fizjologią oraz dobrostanem i zdrowiem krów mlecznych. Jesteśmy rzetelni i profesjonalni, posiadamy szczegółową wiedzę specjalistyczną, praktyczne doświadczenie i dostęp do najlepszych rozwiązań korzystnych dla klienta. Ściśle współpracujemy ze światem nauki. Dzięki tej synergii i wsparciu, osiągamy doskonałe efekty w naszej pracy doradczej, uzupełniamy swoje kompetencje, myślimy i pracujemy innowacyjnie. Co ważniejsze wypracowanym potencjałem i doświadczeniem dzielimy się z naszymi klientami. Nasze zasady: Rzetelna ocena warunków gospodarstwa i potencjału zwierząt, propozycja dawek pokarmowych w oparciu o dostępne surowce. Racjonalne rozwiązania i najwyższa efektywność usługi. Ukierunkowanie na klienta, szacunek dla partnerów. Odpowiedzialność i etyka pracy. Wysoki poziom kompetencji, ciągłe doskonalenie umiejętności i wiedzy. Praca na programach komputerowych AMTS, INRA, COLUMB. Dzielenie się naszą wiedzą. Wysoki poziom obsługi, kontakt poprzez wizyty bezpośrednie w gospodarstwie, telefonicznie, mailowo. 52

55 DORADZTWO ŻYWIENIOWE 2 MODELE DORADZTWA JEDNORAZOWE I ABONAMENTOWE WYBÓR NALEŻY DO HODOWCY DORADZTWO JEDNORAZOWE Nielimitowana ilość indywidualnych interwencji; Jednorazowe rozwiązanie problemu; Doraźne ułożenie dawki pokarmowej. DORADZTWO W ABONAMENCIE Stała opieka doradcza 4 wizyty w okresie 12 m-cy; Columb doradztwo ekonomiczne GRATIS; 5% rabatu przy jednorazowej płatności za 12 m-cy; 2 analizy paszy GRATIS. Głównym celem naszej usługi jest poprawa potencjału produkcyjnego gospodarstw mlecznych, a także uświadamianie hodowcom, że prawidłowe żywienie ma kluczowe znaczenie dla rentowności stada. Dzięki naszym staraniom z roku na rok rośnie liczba hodowców dostrzegających korzyści płynące ze współpracy z doradcami żywieniowymi PFHBiPM. Rysunek 1. Podsumowanie usług doradczych wykonanych w 2018 roku ABONAMENT 179 JEDNORAZOWE Wykonanie usług doradczych ogółem 88 PODMIOTY ZEWNĘTRZNE 264 POZNAJMY SIĘ 408 PROGRAM MOCZNIKOWY 53

56 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Wykres 1. Usługi doradcze w latach szt szt szt szt. Powyższe dane świadczą o wzroście świadomości wśród hodowców oraz o tym jak ważnym elementem w opłacalnym prowadzeniu hodowli bydła jest racjonalne żywienie zwierząt. 54 PRAKTYKA CZYNI MISTRZA 10 LAT DORADZTWA ŻYWIENIOWEGO Wiedza i umiejętności są niezbędne, aby sprostać stawianym zadaniom, ale dopiero praktyka i doświadczenie stanowią prawdziwą klasę każdego zawodu. Nie inaczej jest w przypadku Doradców Żywieniowych PFHBiPM, którzy już od ponad dekady współpracują z hodowcami doradzając jak efektywnie karmić krowy mleczne i produkować paszę wysokiej jakości. Od czasu utworzenia Grupy w 2008 roku wiele się zmieniło. Dwukrotnie powiększyła się liczba doradców, ulepszono narzędzia, którymi się posługują, a także, co najważniejsze - Żywieniowcy bardzo solidnie zapracowali na renomę prawdziwych fachowców w swojej branży. Z prawdziwą dumą możemy powiedzieć, że dysponujemy zespołem wybitnych specjalistów, dla których wykonywana praca jest nie tylko zawodem, ale także prawdziwą pasją. 10 lat istnienia grupy Doradców Żywieniowych, dobitnie dowiodło, jak z pomocą wiedzy i praktyki, można zmieniać oblicze produkcyjne polskich stad, poprawiać ich rentowność, dbać o zdrowe i odpowiednio zbilansowane żywienie zwierząt.

57 DORADZTWO ŻYWIENIOWE PROJEKTY REALIZOWANE W 2018 ROKU COLUMB Odkryć Potencjał Gospodarstwa Żywienie jest czynnikiem decydującym o rentowności gospodarstwa mlecznego. Produkcja pasz objętościowych w gospodarstwie: jakość, wartość, plon; i odpowiedni bilans dawki pokarmowej w głównej mierze odpowiadają za zysk lub stratę. Dlatego monitoring wskaźników charakteryzujących koszty żywienia powinien być stałym elementem w zarządzaniu stadem. Doradcy Żywieniowi PFHBiPM stworzyli pierwszy polski program do kalkulacji kosztów żywienia: Rysunek 2. Wskaźniki ekonomiczne gospodarstwa. 1 1,1 1,2 25% 30% 35% 0,9 1,3 20% 40% 0,8 1,4 15% 45% 0,7 1,5 10% 50% 0,6 1,6 5% 55% 0,5 1,7 0% 60% I Siła mleczna dawki: ilość mleka na 1 kg sm I % udział paszy treściwej w kg sm Columb opracowany przez praktyków żywieniowych pozwala na szybkie przeprowadzenie analizy ekonomicznej żywienia stada i grup laktacyjnych. Bez zbędnych i skomplikowanych ankiet i wywiadów w czytelny sposób pokazuje kluczowe parametry ekonomiczne dawki. Wykres 2. Dzienny zysk brutto (przychód minus koszt żywienia) 1 szt. 25,00 20,00 22,24 21,35 19,66 15,00 12,66 10,00 5,00 0,00 Gr I Gr II Gr III Gr IV 55

58 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Wykres 3. Dzienny koszt żywienia 25,00 20,00 15,00 10,00 8,91 11,06 13,67 4,55 5,00 0,00 5,71 5,65 6,67 7,85 Gr I Gr II Gr III Gr IV Dzienny koszt żywienia pasze treściwe Dzienny koszt żywienia pasze objętościowe INDEKS STADO Pełna Wielowymiarowa Ocena Stada IS=0,15*PI_E+0,12*PI_M+0,25*PI_PŁ+0,15*PI_LKS+0,25*PI_WYD+0,08*PI_WYDŻiDŁW Wybrane parametry wchodzące w skład Indeksu Obora I Obora II Wydajność roczna W1W OMW LKS Wydajność życiowa Długość użytkowania (w latach) 2,2 3,3 Indeks Stado 30,4 81,1 56

59 DORADZTWO ŻYWIENIOWE Praktyka żywieniowa pokazuje, że wydajność nie jest i nie może być celem samym w sobie. Pełen sukces to: wysoka produkcja mleka przy zachowaniu optymalnych parametrów płodności (W1W, OMW), zdrowotności (LKS, ciała ketonowe) i prawidłowego bilansu białkowo energetycznego (białko i mocznik w mleku). Dlatego Grupa Doradców Żywieniowych PFHBiPM trzy lata temu postanowiła opracować Indeks uwzględniający wszystkie kluczowe obszary w stadzie obrazujące poziom zarządzania. I tak powstał Indeks STADO jako pełna wielowymiarowa ocena stada. Obszary opisane w Indeksie: Obszar I: bilans białkowo-energetyczny Zawartość białka i mocznika w grupach laktacyjnych Zawartość ciał ketonowych w mleku (aceton, BHBA) Obszar II: Zdrowie Zawartość komórek somatycznych Zawartość ciał ketonowych w mleku (aceton, BHBA) Długowieczność Obszar III: Wydajność Wydajność kg mleka (roczna i życiowa) Wydajność tłuszczu i białka Obszar IV: Płodność i odchów cieląt i jałówek W1W OMW 57

60 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Wykres 4. Wartości Indeksu i Podindeksów. Obora I wyd kg ml IS 30,4 Tylko wartość Podindeksu Wydajność większa ,4 15,4 48,7 0 20,4 60,8 23,9 INDEKS STADO Podindeks Energia Podindeks Mocznik Podindeks Komórki... Podindeks Płodność Podindeks Wydajność Podindeks Wyd. Życiowa i... Wykres 5. Wartości Indeksu i Podindeksów. Obora II wyd kg ml IS 81, ,1 91, ,8 51,2 42, INDEKS STADO Podindeks Energia Podindeks Mocznik Podindeks Komórki... Podindeks Płodność Podindeks Wydajność Podindeks Wyd. Życiowa i... 58

61 DORADZTWO ŻYWIENIOWE AMTS.Cattle.Pro Od stycznia pracujemy z tym niezwykle użytecznym programem służącym do zarządzania żywieniem w stadach bydła mlecznego i mięsnego. AMTS opiera się na normach żywienia NRC na bazie modelu biologicznego CNCPS. Program jest niezbędny w wykorzystaniu informacji z laboratorium oceny pasz (makro i mikroelementy Ca, P, Mg, K, S, Na, Cl), ADIN, kwasy organiczne, ph, N-amoniakalny, alkohol. Pomaga w profilaktyce chorób metabolicznych, zapewnia też lepsze wykorzystanie włókna NDF w bilansie dawki pokarmowej. Z AMTS: ułożymy dawkę żywieniową dla krów o wydajności mleka powyżej 10 tys. w laktacji 305 dniowej; określimy zapotrzebowanie na paszę i wodę; ustalimy koszty produkcji związane z żywieniem; określimy stan zagrożeń związany ze skażeniem pasz mykotoksynami; informacje zaprezentujemy w postaci ciekawych wizualizacji i multiraportów. Rysunek 3. Przykładowy raport Rzeczna CNCPS wyliczone AMTS.Cattle.Professional Gospoda Rzeczna FBW: 650 kg DL: 65 Wprowadzone rstwo: Bydło: Krowy 1 BCS (1-5): 2,80 Mleko: 40,0 kg/dzień PSM: Przewidywane Obora/ Obora/obiekt 1 Średni 0,030 kg/dzień Tłuszcz w mleku: 4,20% PSM: obiekt: dobowy Białko mleka: 3,12% (Prawda) / 3,35% (Crude) 28,04 kg 23,19 kg Koszt (zł): 16,29 Dochód ponad koszt paszy (IOFC) (zł): PSM (kg/dzień): 28,04 28,11 Model: 23,19 % Model: 120,9 ME Bal (MJ): 10,7 BO (%): 16,6 andfom (%SM): 37,9 MP bilans (g): 20,3 RUP (%BO): 38,0 NDF z pasz objętościowych (%NDF): 76,3 NP/MP (%): 67,0 LCFA (%): 2,9 NDF z pasz objętościowych (%SM): 28,9 Bact. MP (%MP): 53,49 TS- tłuszcz surowy (%): 4,1 pendf (%): 26,9 Lignina (%SM): 4,1 Lignina (%NDF): 10,9 Bilans N żwacza Bilans aminokwasów NFC (%): 36,4 Pept (g): 240 Pept & NH3 (g): 117 MET (g): -5,5 LYS (g): -10,4 Kwasy z kiszonek (%): 4,7 % Zapotrzebowania: % Zapotrzebowania: MET (%Rqd): 92 LYS (%Rqd): 95 Cukier (%): 3, MET (%MP): 2,2 LYS (%MP): 6,5 Skrobia (%): 23,6 LYS:MET: 2,95 Rozpuszczalne Włókno (%): 4,7 Fermentujące CHO (%CHO): 60,29 Fermentable CHO (%DM): 43,92 Produkcja ME & MP Mleko (kg) Tłuszcz (%) TP (%) SM Dawki (%): 42,44 Trg: 40,0 4,20 3,12 SM Kiszonki (%): 66,08 ME: 40,0 Nie dotyczy Nie dotyczy MP: 40,4 Nie dotyczy Nie dotyczy 59

62 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA DORADZTWO ŻYWIENIOWE PFHBiPM ARKADIUSZ KAŹMIERCZAK GOSPODARSTWO ROLNE MAREK KULIŃSKI SIEDMIOROGÓW, WOJ. WIELKOPOLSKIE Państwo Marek i Renata Kulińscy prowadzą gospodarstwo w miejscowości Siedmiorogów, powiat Gostyński. Utrzymują stado liczące około 30 krów mlecznych oraz 12 sztuk młodzieży. Jałówki przeznaczane są na remont stada, a buhajki na opas. Ocena wartości użytkowej prowadzona jest w stadzie od 2007 roku. Praktycznie całość ziemi uprawnej przeznaczona jest pod bazę paszową dla stada. W uprawie dominuje kukurydza na kiszonkę (8 ha), trawy (4,5 ha), lucerna (1,5 ha), buraki cukrowe (5 ha), a pozostałą zajmują zboża. Zwierzęta utrzymywane są w zmodernizowanej oborze uwięziowej oraz żywione systemem TMR. Od połowy 2018 roku z gospodarstwem współpracuje Doradca Żywieniowy Arkadiusz Kaźmierczak. 60

63 DORADZTWO ŻYWIENIOWE Najbardziej zależało mi na niezależności opinii doradcy. Tylko takie podejście gwarantuje, że zadba on obiektywnie o moje stado i będzie miał na względzie koszty żywienia moich krów. Stosując się do jego zaleceń, zaobserwowałem wzrost produkcji mleka, a także poprawę parametrów rozrodu krów. Chociaż, jak to przy pracy z bydłem bywa, na wszystko potrzeba czasu. Dużą zaletą jest dla mnie to, że doradca monitoruje moje stado ciągle. Nawet, jeśli w danym miesiącu nie widzimy się osobiście, to mam pewność, że raporty wynikowe z oceny są dokładnie przez niego przeanalizowane. Nie przerywam współpracy, bo wiem, że czeka nas jeszcze trochę pracy i kilka spraw, na których chciałbym się skupić. podsumowuje Pan Marek. Pracę ze stadem zaczęliśmy od krów mlecznych, bo to one są fundamentem ekonomicznym gospodarstwa. Przeprowadzony został pełen serwis i przegląd stada. Sprawdziliśmy strukturę mieszaniny TMR, ocenę kału i ocenę kondycji metodą BCS. Później w oparciu o badania kiszonek, wykonane w Laboratorium Pasz w Kobiernie, zbilansowaliśmy dawkę dla krów mlecznych. Staram się wykorzystywać najpierw składniki dostępne w gospodarstwie, tak by maksymalnie mieć kontrolę nad kosztami dawki. Zaczynamy też pracę nad zmianą żywienia jałówek na remont stada i skupiamy się nad organizacją zasuszenia i okresu okołoporodowego. To dla mnie szczególnie ważny etap w cyklu produkcyjnym, warunkujący praktycznie całą laktację zwierzęcia. dodaje doradca PFHBiPM. Porównanie wyników oceny wartości użytkowej l. krów Kg mleka Kg tł+b okmc Wiek I wyc , , ,

64 DORADZTWO POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA ŻYWIENIOWE PFHBiPM Mamy przepis na menu Twoich krów wzrost wydajności mlecznej eliminacja problemów z rozrodem poprawa składu mleka ograniczenie brakowania spadek kosztów weterynaryjnych zysk ekonomiczny Z nami: niezależna oferta rozwiązań żywieniowych; interpretacja Raportów Wynikowych i analiza potencjału stada; bilansowanie dawek pokarmowych; profilaktyka chorób metabolicznych; paszoznawstwo, analizy składu chemicznego i preliminarz pasz; kalkulacja kosztów żywienia i kontrola efektów produkcyjnych. 62 ZAPRASZAMY DO WSPÓŁPRACY

65 DORADCY ŻYWIENIOWI, Jestesmy do Twojej dyspozycji DORADZTWO ŻYWIENIOWE pomorskie, warmińsko-mazurskie, mazowieckie ZBIGNIEW WRÓBLEWSKI tel kujawsko-pomorskie, zachodniopomorskie, pomorskie MARIUSZ ZARZYCKI tel mazowieckie KRZYSZTOF DUSZCZYK tel podlaskie KRZYSZTOF DĄBROWSKI tel warmińsko-mazurskie, pomorskie, mazowieckie MARCIN SZATKOWSKI tel śląskie, wielkopolskie, łódzkie BŁAŻEJ ZIELONKA tel podlaskie ANNA JATKOWSKA tel lubelskie, podlaskie, podkarpackie, świętokrzyskie, małopolskie KRZYSZTOF JAKUBOWSKI tel łódzkie, lubuskie, wielkopolskie WŁODZIMIERZ CHOLEWIŃSKI tel mazowieckie, lubelskie, podlaskie GRZEGORZ SIŁUCH tel opolskie, wielkopolskie MICHAŁ PTASZYŃSKI tel wielkopolskie, opolskie, dolnośląskie ARKADIUSZ KAŹMIERCZAK tel

66 POLISH FEDERATION OF CATTLE BREEDERS AND DAIRY FARMERS FEEDING ADVISORY The PFHBiPM Feeding Advisors Group specialises in helping farms by identifying optimal and modern solutions in the field of cattle nutrition and feed science. We always follow the actual needs of our clients. We diagnose the problem, depending on breeder s expectations and abilities, we offer individual remedial, corrective or informative actions. We are an independent and self-sufficient entity. We are not affiliated with any commercial feed company, our suggestions for nutritional solutions are fully objective. We have been working for our clients for 10 years, since We base our work on knowledge of issues related to rearing and breeding, animal production, physiology and dairy cows health and welfare. We are reliable and professional, we have detailed specialist knowledge, practical experience and access to the best solutions beneficial to our customers. We work closely with animal feeding scientists. Thanks to this synergy and support, we achieve excellent results in our consulting work, we complement our competences, think and work innovatively. What is the most important, we share our developed experience with our clients. Our rules: Reliable evaluation of a farm conditions and animal potential, proposal of food rations based on available feeding base. Rational solutions and the highest efficiency of the service. Customer focus and respect for partners. Responsibility and work ethics. High level of competence, continuous improvement of skills and knowledge. Work with the support of computer programs like AMTS, INRA, COLUMB. Sharing our knowledge. High level of service, contact through direct visits on a farm, by phone, by . 64

67 FEEDING ADVISORY 2 ADVISORY MODELS - ONE-OFF SYSTEM AND SUBSCRIPTION A BREEDER S CHOICE INDIVIDUAL ADVISORY Unlimited number of visits; One-off solution to a particular problem in the herd; composition of feeding rations for the currently used feed on a farm; ADVISORY WITHIN SUBSCRIPTION Constant consultation: 4 on-farm visits within 12 months; COLUMB economic advisory free of charge; 5% discount if paid ahead for 12 months; 2 free of charge feed samples analyses. The main purpose of our service is to improve the production potential of dairy farms, and to make farmers aware that correct nutrition is crucial for the profitability of a herd. Thanks to our efforts, the number of breeders perceiving the benefits of cooperation with nutritional PFHBiPM s advisors grows year by year. Figure 1. Summary of advisory services performed in IN SUBSCRIPTION 179 IN ONE-OFF SYSTEM Advisory services realisation: 88 FOR THIRD ENTITIES 264 IN LET S MEET PROGRAM 408 FOR UREA PROGRAM 65

68 POLISH FEDERATION OF CATTLE BREEDERS AND DAIRY FARMERS Chart 1. Advisory services in pcs pcs pcs pcs. The above data show an increase in breeders awareness and the importance of rational animal nutrition in the profitable running of cattle breeding. PRACTICE MAKES A CHAMPION 10 YEARS OF THE PFHBiPM S FEEDING ADVISORY Knowledge and skills are necessary to meet the tasks that have been set, but only practice and experience constitute the true value of an every profession. It is no different in the case of PFHBiPM s Feeding Advisors, who for more than a decade have been cooperating with breeders, and giving some advice on how to effectively feed dairy cows and produce high-quality forage. A lot has changed since the moment of launching the Group and the service. Since 2008 the number of advisors has doubled, the tools they use have been improved, and, most importantly, Nutritionists earned the reputation of real professionals in their business. With a real pride, we can say that we have a team of outstanding specialists for whom the work is not only a profession, but also a real passion. The 10 years of existence of the Group of Feeding Advisors clearly showed how, we can change the picture of Polish herds, improve their profitability, take care of healthy and properly balanced animal feeding, with the help of knowledge and practice. 66

69 FEEDING ADVISORY COLUMB To discover a farm potential Nutrition is a decisive factor in the profitability of a dairy farm. Production of roughage on the farm: its quality, value, yield; and the appropriate balance of the feeding ration are mainly responsible for profit or loss. Therefore, the monitoring of indicators characterising nutrition costs should be a constant element in an effective herd management. PFHBiPM s Feeding Advisors have created the first Polish program to calculate nutrition cost: Figure 2. Farm economic indicators. PROJECTS REALISED IN ,1 1,2 25% 30% 35% 0,9 1,3 20% 40% 0,8 1,4 15% 45% 0,7 1,5 10% 50% 0,6 1,6 5% 55% 0,5 I Milk strength of a ration: the amount of milk per 1 kg of solids 1,7 0% I % concentrate per 1 kg of solids 60% Columb - being developed by nutrition practitioners, allows quick analysis of a herd economic nutrition per lactation groups. Without unnecessary and complicated questionnaires and interviews, it clearly shows the key economic parameters of a feeding ration. Chart 2. Daily gross profit (revenue minus feeding cost) 1 pcs. 25,00 20,00 22,24 21,35 19,66 15,00 12,66 10,00 5,00 0,00 Gr I Gr II Gr III Gr IV 67

70 POLISH FEDERATION OF CATTLE BREEDERS AND DAIRY FARMERS Chart 3. Daily nutrition cost. 25,00 20,00 15,00 10,00 8,91 11,06 13,67 4,55 5,00 0,00 5,71 5,65 6,67 7,85 Gr I Gr II Gr III Gr IV Daily nutrition cost concentrate Daily nutrition cost roughage INDEX STADO Full Multidimensional Herd Rating IS=0,15*PI_E+0,12*PI_M+0,25*PI_PŁ+0,15*PI_LKS+0,25*PI_WYD+0,08*PI_WYDŻiDŁW Some parameters that are included in the Index Herd I Herd II Annual productivity First calving age Calving inteval SCC Life performance Length of use (in years) 2,2 3,3 Index STADO 30,4 81,1 68

71 FEEDING ADVISORY Nutritional practice shows that performance is not and can not be the only goal in a sustainable milk production. The full success is: high milk production while maintaining optimal fertility parameters (first calving age, calving interval), health (SCC, ketones) and correct protein and energy balance (protein and urea in milk). Therefore, the PFHBiPM Feeding Advisors Group decided three years ago to develop an index that would take into account all key areas in a herd describing the level of management. And so the Index STA- DO was created - as a full multidimensional tool for a herd management assessment. Areas described in the Index: Area I: protein and energy balance The content of protein and urea per lactation groups The content of ketone bodies in milk (acetone, BHBA) Area II: Health The content of somatic cells The content of ketone bodies in milk (acetone, BHBA) Longevity Area III: Performance Milk yield in kg (yearly and lifespan) Fat and protein yield Area IV: Fertility and calves and heifers rearing First calving age Calving interval 69

72 POLISH FEDERATION OF CATTLE BREEDERS AND DAIRY FARMERS Chart 4. Index and sub-indexes values. Herd I - yield kg of milk. IS 30,4 Only sub-index value Higher yield ,4 15,4 48,7 0 20,4 60,8 23,9 INDEX STADO Sub-index energy Sub-index urea Sub-index SCC Sub index fertility Sub-index yield Sub-index lifespan yield and... Chart 5. Index and sub-indexes values. Herd II yield kg of milk. IS 81, ,1 91, ,8 51,2 42, INDEX STADO Sub-index energy Sub-index urea Sub-index SCC Sub index fertility Sub-index yield Sub-index lifespan yield and... 70

73 FEEDING ADVISORY AMTS.Cattle.Pro Since January, we have been working with this extremely useful program for managing nutrition in dairy and beef cattle herds. AMTS is based on NRC nutrition standards based on the CNCPS biological model. The program is extremely useful in the case of an efficient use of information from the fogare laboratory (macro and microelements Ca, P, Mg, K, S, Na, Cl), ADIN, organic acids, ph, N-ammonia, alcohol. It helps in metabolic diseases prevention, it also ensures better use of NDF fiber in the balance of the ration. With AMTS: we are able to make a feeding ration for cows with a milk yield higher than in 305-day lactation; we can determine the need for feed and water; we can determine the production costs related to feeding; we can determine the level of forage mycotoxins contamination risk; we are able to present all information in the form of interesting visualizations and multiraports. Figure 3. Example report. Rzeczna CNCPS wyliczone AMTS.Cattle.Professional Gospoda Rzeczna FBW: 650 kg DL: 65 Wprowadzone rstwo: Bydło: Krowy 1 BCS (1-5): 2,80 Mleko: 40,0 kg/dzień PSM: Przewidywane Obora/ Obora/obiekt 1 Średni 0,030 kg/dzień Tłuszcz w mleku: 4,20% PSM: obiekt: dobowy Białko mleka: 3,12% (Prawda) / 3,35% (Crude) 28,04 kg 23,19 kg Koszt (zł): 16,29 Dochód ponad koszt paszy (IOFC) (zł): PSM (kg/dzień): 28,04 28,11 Model: 23,19 % Model: 120,9 ME Bal (MJ): 10,7 BO (%): 16,6 andfom (%SM): 37,9 MP bilans (g): 20,3 RUP (%BO): 38,0 NDF z pasz objętościowych (%NDF): 76,3 NP/MP (%): 67,0 LCFA (%): 2,9 NDF z pasz objętościowych (%SM): 28,9 Bact. MP (%MP): 53,49 TS- tłuszcz surowy (%): 4,1 pendf (%): 26,9 Lignina (%SM): 4,1 Lignina (%NDF): 10,9 Bilans N żwacza Bilans aminokwasów NFC (%): 36,4 Pept (g): 240 Pept & NH3 (g): 117 MET (g): -5,5 LYS (g): -10,4 Kwasy z kiszonek (%): 4,7 % Zapotrzebowania: % Zapotrzebowania: MET (%Rqd): 92 LYS (%Rqd): 95 Cukier (%): 3, MET (%MP): 2,2 LYS (%MP): 6,5 Skrobia (%): 23,6 LYS:MET: 2,95 Rozpuszczalne Włókno (%): 4,7 Fermentujące CHO (%CHO): 60,29 Fermentable CHO (%DM): 43,92 Produkcja ME & MP Mleko (kg) Tłuszcz (%) TP (%) SM Dawki (%): 42,44 Trg: 40,0 4,20 3,12 SM Kiszonki (%): 66,08 ME: 40,0 Nie dotyczy Nie dotyczy MP: 40,4 Nie dotyczy Nie dotyczy 71

74 POLISH FEDERATION OF CATTLE BREEDERS AND DAIRY FARMERS PFHBiPM FEEDING ADVISORY ARKADIUSZ KAŹMIERCZAK MAREK KULIŃSKI S FARM SIEDMIOROGÓW, WOJ. WIELKOPOLSKA Marek and Renata Kulińscy run a farm in the village of Siedmiorogów, Gostyń county. They keep a herd of about 30 dairy cows and 12 young stock. Heifers are for herd replacement, and bulls for fattening. The herd has been in milk recording since Virtually the whole arable land there is used for the cattle forage production. The crop is dominated by maize for silage (8 ha), grass (4.5 ha), alfalfa (1.5 ha), sugar beets (5 ha), and the rest for cereals. The animals are kept in a modernized tie stall barn and fed with the TMR system. Feeding Advisor Arkadiusz Kazmierczak has been cooperating with the farm for more than 6 months. 72

75 FEEDING ADVISORY The most important thing was the independence of the advisor s opinion. Only this approach can guarantee that he will take care for my herd objectively and take into account real feeding costs of my cows. Following his recommendations, I observed an increase in milk production as well as improvement in cows reproduction parameters. Although, as with working with cattle, it takes time for everything. The big advantage for me is the fact that advisor monitors my herd constantly. Even if we do not see each other personally in a given month, I can be sure that my herd MR reports are analysed by him. I do not cease cooperation because I know that there is still some work ahead of us and a few things that I would like to focus on sums up Marek. We started our work from dairy cows, because they are the farm economic foundation. The full service and inspection of the herd was carried out. We checked the structure of the TMR mixture, cows dung evaluation and condition score using the BCS method. Later, based on the silage analysis, performed in Forage Laboratory in Kobierno, we created ration for dairy cows on the farm. First, I always try to use all forage components available on the farm, in order to have maximum control over the ration cost. We have also begun work on changing heifers feeding ratio, who are prepared for herd replacement. Another focusing point is the organisation of dry-off and perinatal periods. In my opinion it is the most crucial period in the whole production cycle, that determines virtually the entire lactation of an animal adds the adviser PFHBiPM. MR results comparison No. cows Milk kg F+P kg Calving interval First calving age , , ,

76 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA DORADZTWO ZOOTECHNICZNE ZNAMY SIĘ już 2 lata Polska Federacja Hodowców Bydła i Producentów Mleka w dalszym ciągu niezmiennie stawia na rozwój usług doradczych. Wprowadzone w 2017 r. DORADZTWO OGÓLNE obecnie przemianowane na DORADZTWO ZOOETCHNICZNE - potwierdza, że jest zapotrzebowanie na tego rodzaju fachowe wsparcie. Zgodnie z naszymi założeniami wsparcie to szczególnie potrzebne jest wśród hodowców, którzy niedawno zdecydowali się na korzystanie z oceny wartości użytkowej pakiet doradczy POZNAJMY SIĘ oraz wśród hodowców, którzy chcą efektywniej korzystać z informacji otrzymywanych w ramach oceny pakiet doradczy ZNAMY SIĘ. Główne zagadnienia, w których doradcy zootechniczni są potrzebni hodowcom to nadal: Higiena doju. Profilaktyka mastitis. Podstawy żywienia bydła mlecznego z wykorzystaniem programu COLUMB. SYGNAŁY KRÓW w optymalizacji warunków utrzymania zwierząt i poprawy dobrostanu. Dalsze plany rozwoju doradztwa zootechnicznego zostały wytyczone przez dotychczasowe doświadczenia oraz potrzeby samych hodowców i obejmują: Doskonalenia w zakresie profilaktyki mastitis przy wsparciu narzędzi technicznych analizujących ustawienia techniczne aparatury dojarskiej audyt dojarni. Żywienie bydła przy wsparciu programu COLUMB. SYGNAŁY KRÓW warsztaty praktyczne z ujęciem list kontrolnych z poszerzeniem o SYG- NAŁY ROZRODU. Poszerzanie umiejętności skutecznej prezentacji tematu. Opracowanie modułu Doradca ułatwiającego planowanie i prowadzenia pracy doradczej z hodowcą. W suchym ujęciu liczbowym podsumowanie pracy grupy 14 Doradców Zootechnicznych w 2018 roku przedstawia się następująco: ILOŚĆ ZADAŃ ŚREDNIO NA 1 DORADCĘ RO PARZNIEW RO POZNAŃ RO BYDGOSZCZ KRAJ PROGRAM POZNAJMY SIĘ PROGRAM ZNAMY SIĘ DOBÓR DO KOJARZEŃ PRÓBKI PASZY SPOTKANIA Z HODOWCAMI I INNYMI PODMIOTAMI Powyższe statystyczne zestawienie odzwierciedla również specyfikę danego rejonu co rzutuje na możliwości wykonywania poszczególnych zadań przez doradców. Nie mniej jednak wymiernym efektem i wartością pracy każdego z doradców są wyniki stad z którymi współpracują oraz opinia hodowcy. Jeden z takich przypadków opisujemy na sąsiedniej stronie. 74

77 DORADZTWO ŻYWIENIOWE Gospodarstwo prowadzone przez Pana Marka Pilachowskiego jest przykładem rozwoju polskich gospodarstw rolnych, konsekwentnie specjalizujących się w produkcji mleka. Stado Państwa Pilachowskich korzysta z oceny wartości użytkowej bydła mlecznego już od 30 lat. Wtedy stado to liczyło 4 krowy. Do 2009 roku zarządzał nim pan Andrzej Pilachowski, a 10 lat temu, zadania tego podjął się syn Marek. W 2009r. w stadzie Państwa Pilachowskich przeciętnie ocenianych było 11,2 krów z wydajnością na poziomie kg mleka. Aktualnie, wg danych podsumowujących rok 2018 stado liczy przeciętnie 30,7 krów z wydajnością na poziomie kg mleka od krowy przeciętnie. Na podkreślenie zasługuje również fakt, że dzięki konsekwentnej pracy hodowlanej okres międzywycieleniowy w tym stadzie skrócony został przez ostatnie 10 lat z 465 do 382 dni, przy jednoczesnym obniżeniu wieku pierwszego wycielenia z 760 do 744 dni. W czym pomocne jest wsparcie Doradcy Zootechnicznego wg pana Marka? Konsultacje przy uszczegóławianiu planów budowy obory; Wsparcie przy wyborze jałówek hodowlanych do zakupu; Układania planów kojarzeń przy pomocy programu DoKo; Konsultacje przy wyborze najlepszej oferty podmiotu odbierającego mleko; Konsultacje przy wyborze wozu paszowego najlepiej dopasowanego do potrzeb stada; Konsultacje w zakresie doradztwa żywieniowego. Jakie jeszcze plany Pan Marek wiąże z konsultacjami Doradcy Zootechnicznego w przyszłości: Wsparcie w efektywnym wykorzystaniu aplikacji SOL do zarządzania stadem; Współpraca w powiększeniu stada do 50 sztuk dojnych; Koordynacja przejęcia na siebie rozrodu i nabyciu uprawnień inseminatora; Współpraca przy powiększeniu gospodarstwa o 20 hektarów; Wsparcie przy zwiększaniu parku maszynowego i stacji paszowej; Konsultacje przy budowaniu silosów betonowych i utwardzeniu terenu; Konsultacje przy inwestycji w odnawialne źródła energii (ogniwa forowoltaiczne). Cele i zamierzenia na rozwój stada i gospodarstwa Pana Marka są bardzo ambitne co oznacza, że i oczekiwania w stosunku do Doradców Zootechnicznych są też duże. Aby im sprostać PFHBiPM stale inwestuje w szkolenia oraz wyposażenie Doradców w niezbędną wiedzę i sprzęt. 75

78 DORADZTWO POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA ZOOTECHNICZNE i PRODUCENTÓW MLEKA PFHBiPM STAWIASZ NA ROZWÓJ, OCZEKUJESZ WZROSTU DOCHODOWOŚCI PRODUKCJI? Z NAMI MOŻESZ LICZYĆ NA: Rekomendację optymalnych i użytecznych rozwiązań dla gospodarstwa Profesjonalizm, kompetencje i doświadczenie naszych specjalistów Wskazówki dotyczące produkcji mleka wysokiej jakości Analizę efektywności stada na podstawie wyników z oceny Dostęp do narzędzi analitycznych PFHBiPM Indywidualne podejście do każdego problemu Nadzór warunków chowu i dobrostanu zwierząt Monitoring zdrowotności stada i wsparcie w zakresie chorób wymienia ZAPRASZAMY DO WSPÓŁPRACY 76

79 DORADCY ZOOTECHNICZNI DORADZTWO ŻYWIENIOWE BYDGOSZCZ kujawsko-pomorskie, pomorskie, zachodniopomorskie, warmińsko-mazurskie ANNA STRZYŻEWSKA tel zachodniopomorskie, pomorskie, kujawsko-pomorskie, warmińsko-mazurskie MICHAŁ SZYŁO tel pomorskie, kujawsko-pomorskie, zachodniopomorskie, warmińsko-mazurskie ALICJA SZULTKA tel warmińsko-mazurskie, kujawsko-pomorskie, pomorskie, zachodniopomorskie ROMAN WASYLCZYSZYN tel PARZNIEW mazowieckie MAREK HEDA tel mazowieckie JAROSŁAW WALCZAK tel podlaskie SYLWIA MUCHARSKA tel łódzkie, świętokrzyskie SŁAWOMIR STANEK tel lubelskie, małopolskie, podkarpackie ROBERT BOROWSKI tel POZNAŃ wielkopolskie ANETA NENEMAN tel lubuskie, wielkopolskie ADAM BOROWSKI tel dolnośląskie, opolskie, śląskie RYSZARD SZULC tel wielkopolskie MARCIN ZWOLIŃSKI tel

80 POLISH FEDERATION OF CATTLE BREEDERS AND DAIRY FARMERS ZOOTECHNICAL ADVISORY WE KNOW EACH OTHER for two years already The Polish Federation of Cattle Breeders and Dairy Farmers invariably continues to get focus on the development of advisory services. GENERAL CONSULTING introduced in 2017 has been renamed to ZOO- ETCHNICAL ADVISORY confirms that there is a need for this kind of professional support. According to our assumptions, this support is especially needed among breeders who have recently decided to join milk recording advisory package LET S MEET and among breeders who want to use the information deriving from milk recording in more efficient way advisory package WE KNOW EACH OTHER. The main topics for which Zootechnic Advisors are still needed are: milking hygiene the best practices; mastitis prevention practices; basics of dairy cattle nutrition using the COLUMB program; COW SIGNALS in optimising animal welfare and its improvement. Further plans for the development of zootechnical advisory have already been outlined by previous experience and current breeders needs and include: Improvement in the field of mastitis prevention with the support of technical tools analysing the technical settings of milking equipment - milking parlor audit. Feeding cattle optimisation with the support of the COLUMB program COWS SIGNALS - practical workshops with the inclusion of checklists and with an extension of FERTILITY SIGNALS. Expanding the skills of effective topic presentation. Development of the ADVISOR module facilitating planning and carrying-out efficient consultancy with a farmer. In a rough number approach, the summary of the work of the group of 14 Zootechnic Advisors in 2018 is as follows: NUMBER OF TASKS ON AVERAGE PER 1 ADVISOR MRR PARZNIEW MRR POZNAŃ MRR BYDGOSZCZ POLAND LET S MEET PROGRAM WE KNOW EACH OTHER PROGRAM MATING PLAN DoKo FORAGE SAMPLES MEETINGS WITH BREEDERS AND OTHER ENTITIES The above statistical statement also reflects the specificity of a given region, which affects the possibilities of performing particular tasks by advisors. Nevertheless, the most measurable effect and tangible value of each advisor s work are herds results with whom the advisory group cooperates and the opinion of the breeder himself. One of such a case is described on the next page. 78

81 DORADZTWO ŻYWIENIOWE CONSEQUENT PLANS IMPLEMENTATION The farm run by Mr. Marek Pilachowski is an example of the development of Polish farms, consistently specializing in milk production. The Pilachowskis herd has been in milk recording 30 years now. Then the herd had only 4 cows. Until 2009 it had been managed by Mr. Andrzej Pilachowski, and 10 years ago, the task was undertaken by the son - Marek. In 2009, the Pilachowski s herd had, 11.2 cows on average with the yield of kg of milk. Currently, according to the data summarizing 2018, the herd had 30.7 cows on average with a yield of kg of milk. It is also worth emphasizing that due to consistent breeding work - over the last 10 years - the average calving interval has been shortened from 465 to 382 days, while reducing the age of the first calving from 760 to 744 days. What is the Zootechnical Advisor s support for? According to Mr. Pilachowski: Consultations on the cowshed construction plans specification, Support in the selection of breeding heifers for purchase, Arranging mating plans using the DoKo application, Consultation in changing dairy plant for the best offer on the market, Consultation when choosing a feeding wagon best suited to the herd needs, Consultation in the field of nutrition advisory, What other plans Mr. Pilachowski associates with Zootechnic Advisor in the future: Support in effective use of SOL applications for the herd management, Cooperation in enlarging the herd up to 50 cows, Coordination of taking over reproduction tasks including inseminations (DIY), Cooperation when enlarging the farm by 20 hectares, Support in increasing the machinery park and feeding station, Consultations on building concrete silos and hardening the area, Consultations on investments in renewable energy sources (photovoltaic cells). Marek s herd goals and intentions for the development are very ambitious, which means that the expectations towards the Zootechnic Advisors are also large. In order to meet them, PFHBiPM constantly invests in training and equipment Advisors with the necessary knowledge and tools. 79

82 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA SOL PIERWSZY ROK PO WDROŻENIU W styczniu 2018 roku nastąpił oficjalny debiut programu Stado OnLine. Możemy z radością poinformować, że nowa usługa cieszyła się od początku dużym zainteresowaniem. Na początku roku liczba użytkowników programu wynosiła nieco ponad dwustu. Były to gospodarstwa, które zgłosiły się do testowania programu w maju-czerwcu 2017 roku. Do końca 2018 roku liczba gospodarstw- użytkowników aplikacji SOL wzrosła niemal siedmiokrotnie! Na koniec roku SOL użytkowano w blisko tysiąc czterystu gospodarstwach, w których znajdowało się ponad krów. W rezultacie gospodarstwa SOL obejmowały w tym czasie około 7% ogólnej liczby obór ocenianych i 11% liczby ocenianych krów. Wykres 1. Liczba gospodarstw użytkujących SOL w kolejnych miesiącach 2018 roku liczba gospodarstw miesiąc Najwięcej gospodarstw użytkujących nowy program znajduje się w województwach podlaskim (374), mazowieckim (268) i wielkopolskim (243). Taki wynik można uznać za zgodny z oczekiwaniami, jako że wymienione województwa dzierżą też w naszym kraju palmę pierwszeństwa, jeśli idzie o liczbę obór ocenianych. Jeśli natomiast odnieść liczbę gospodarstw użytkujących SOL do ogólnej liczby gospodarstw objętych oceną, to najwyższym wskaźnikiem wyróżnia się dolnośląskie, gdzie SOL jest użytkowany w blisko co piątym gospodarstwie objętym oceną (18% ogółu gospodarstw). Wyraźnie wyższe niż przeciętnie wysycenie SOLem obserwuje się także gospodarstwach ocenianych w województwie śląskim i podkarpackim (odpowiednio 12% i 11% ogółu gospodarstw). Województwo dolnośląskie jest też liderem pod względem udziału krów znajdujących się w gospodarstwach SOL w stosunku do ogólnej liczby krów ocenianych. W tym województwie co trzecia oceniana krowa (33% ogólnej liczby krów ocenianych) znajduje się w gospodarstwie użytkującym program SOL! 80

83 R&D Przeciętne gospodarstwo-użytkownik programu posiada nieco ponad 60 krów. Na tę przeciętną składają się jednak bardzo różne gospodarstwa. Najmniejsze z nich utrzymują niewiele ponad 10 krów, a największe powyżej tysiąca. Lwią część użytkowników (prawie 2/3) stanowią jednak gospodarstwa posiadające poniżej 50 sztuk krów. W tej mierze struktura gospodarstw SOL jest zbliżona do tej, jaką generalnie obserwuje się wśród gospodarstw objętych oceną wartości użytkowej. Wykres 2. Stuktura gospodarstw Struktura użytkujących gospodarstw SOL w użytkujących zależności od liczby SOLutrzymywanych krów. w zależności od liczby utrzymywanych krów 4% 2% 11% 29% 54% do i więcej 81

84 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Hodowcy korzystają z SOLa coraz częściej i aktywniej Ciekawych obserwacji dostarcza rozkład logowań do programu w ciągu doby. Okazuje się, że użytkownicy korzystają z programu praktycznie 24 godziny na dobę. Zdarzają się logowania nawet głęboką nocą, o pierwszej, drugiej czy trzeciej po północy. Prawdziwy ruch zaczyna się jednak koło piątej rano, zatem wraz z rozpoczęciem porannych dojów i trwa do godziny Widać, że hodowcy potrzebują dostępu do programu praktycznie przez całą dobę. O tym, że program jest potrzebny jego użytkownikom na okrągło, świadczą także dane o rozkładzie liczby logowań w poszczególnych dniach tygodnia. Na odpowiednim wykresie widać, że SOL jest w użyciu przez cały tydzień, także w soboty i niedziele. W dni świąteczne ruch jest mniejszy, ale bynajmniej nie zamiera. Przyjęte na samym początku tworzenia programu założenie, że powinien on być dostępny użytkownikom 24 godziny na dobę, przez siedem dni w tygodniu, okazało się zatem jak najbardziej słuszne. Wykres 3. Dzienna liczba logowań w zależności od dnia tygodnia. w zależności od dnia tygodnia Poniedziałek Wtorek Środa Czwartek Piątek Sobota Niedziela Druga dobra nowina to rosnąca aktywność użytkowników SOLa. Hodowcy coraz częściej zaglądają do programu. Widać to po liczbie logowań, przypadających na jedno gospodarstwo w ciągu miesiąca. W grudniu 2018 roku wynosiła ona około dziewięciu, co oznacza, że przeciętny użytkownik programu SOL zaglądał do niego raz - dwa razy w tygodniu. Także w tym przypadku zróżnicowanie było jednak bardzo duże. Są osoby, które korzystają z aplikacji codziennie lub nawet wiele razy dziennie. Rekordziści logowali się do programu nawet powyżej stu razy w miesiącu! Istnieją jednak także tacy użytkownicy, którzy zaglądają do programu bardzo rzadko czasem rzadziej niż raz na miesiąc. 82

85 R&D Choć sposób korzystania z SOLa jest wyłączną decyzją użytkownika, to oczywiście zależy nam na tym, aby hodowcy możliwie szeroko korzystali z możliwości programu. Także pod tym względem SOL już wyraźnie okrzepł. Przy jego pomocy użytkownicy rejestrują codziennie setki najróżniejszych zdarzeń, jakie zachodzą w ich stadach. Liczba tych zdarzeń stale rośnie, i to nie tylko na skutek wzrostu liczby gospodarstw czy znajdujących się w nich zwierząt. Rośnie także liczba zarejestrowanych zdarzeń w przeliczeniu na jedno zwierzę. A to oznacza, że użytkownicy SOLa prowadzą przy jego pomocy coraz dokładniejsze zapiski. Możemy zatem śmiało przyjąć, że SOL dobrze realizuje jeden z głównych celów, dla których został stworzony. Umożliwia hodowcom wygodne rejestrowanie informacji, których potrzebują. Warto dodać, że gospodarstwa, które wprowadzają do SOLa informacje o tych zdarzeniach, których zgłoszenie jest wymagane podczas próbnego doju, zyskują podwójnie. Po pierwsze, hodowca nie musi wpisywać tych zdarzeń na drukowany Wykaz Zdarzeń, ani nawet dyktować ich zootechnikowi. Odpowiednia informacja dociera z SOLa bezpośrednio na urządzenie elektroniczne (tzw. PDA), którym posługuje się zootechnik oceny. Co więcej, hodowca taki może z tego tytułu liczyć na rabat w kosztach oceny, wynoszący 0,2 zł na krowę. Z tej możliwości korzysta na razie mniej więcej co czwarty użytkownik SOLa. Mamy nadzieję, że będzie ich z czasem coraz więcej. Użytkownicy programu naszymi przewodnikami SOL i pracujący nad jego rozwojem zespół pracowników wiele zawdzięczają użytkownikom tego programu. To ich uwagi, docierające do nas bezpośrednio lub za pośrednictwem SOL Asystentów, wytyczają kierunki rozwoju SOLa. Szczególną wdzięczność wyrażamy tym, którzy dzielą się z nami swoimi spostrzeżeniami i przemyśleniami w ramach grupy dyskusyjnej na Facebooku oraz na forum dyskusyjnym, na stronie internetowej programu. Jednocześnie zachęcamy do dzielenia się swoimi przemyśleniami tych użytkowników SOLa, którzy do tej pory tego nie robili. 83

86 STADO ONLINE POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA PROFESJONALNY PROGRAM DO ZARZĄDZANIA STADEM BYDŁA MLECZNEGO Program jest wliczony w cenę usługi oceny wartości użytkowej Informacje o Twoim stadzie dostępne na wszystkich urządzeniach mobilnych Rejestracja rui, pokryć, wyników badaniana cielność, wycieleń, zasuszeń historia zwierzęcia w jednym miejscu Wskaźniki rozrodu, skuteczność inseminacji, wyniki produkcji czy zdrowotność wymion i wiele innych zestawień Wbudowany kalendarz uporządkuje pracę i przypomni o ważnych terminach (także SMSem!) % Aktywni użytkownicy płacą mniej za ocenę 84

87 R&D SOL THE FIRST YEAR SINCE ITS IMPLEMENTATION In January 2018, the official launching of the Stado OnLine program took place. We are pleased to inform you that the new service has become very popular from the beginning. At the beginning of the year, the number of program users was just over two hundred. The very first users were those farmers who had decided to test the program in May-June 2017 voluntarily. By the end of 2018, the number of SOL users increased almost sevenfold! At the end of the year, SOL was used in nearly one thousand and four hundred farms, in which there were over 80,000 cows kept. As a result, the SOL farms at that time represented around 7% of the total number of herds in milk recording where about 11% of recorded cows were kept. Figure 1. Number of herds using SOL in the following months of number of herds month The majority of farms using the new program were located in the Podlasie (374), Mazowieckie (268) and Wielkopolskie (243) voivodships. Such a result can be considered as in line with expectations, as the aforementioned voivodships are also well known as those where the number of recorded cows is the highest in our country. If we look at the number of SOL farm users in comparison to the number of recorded herds, we can observe the highest ratio in Dolnośląskie where SOL was used in nearly every fifth recorded farm (18% of all farms). Evidently higher than average density of SOL users was also observed in farms in Śląskie and Podkarpackie voivodships (respectively 12% and 11% of all MR farms). Dolnośląskie Voivodship was also a leader in terms of the share of cows in SOL farms in relation to the total number of MR cows. In this voivodeship, every third MR cow (33% of the total number of milk recorded cows) was kept in a farm using SOL application! 85

88 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA The average farm-user of the program has just over 60 cows. The average, however, consists of very different farms. The smallest of them keeps just over 10 cows, and the largest one over a thousand. The biggest share of users (almost 2/3) are, however, farms with less than 50 cows. In this respect, the structure of SOL farms is similar to the one which generally describes milk recorded farms. Figure 2. Structure Struktura of farms SOL gospodarstw users depending użytkujących on the number of SOL cows. w zależności od liczby utrzymywanych krów 4% 2% 11% 29% 54% do over

89 R&D Breeders use SOL more and more frequently and actively An interesting observation is provided by the analysis of logs schedule to the program during a day. It turns out that users enter the program almost 24 hours a day. There are logs even in the middle of the night at: 1 AM, 2 AM or 3 AM. However, the real traffic begins about five o clock in the morning, so along with the start of morning milking and lasts until PM. You can see that breeders need access to the program practically 24h/7 days in a week. The fact that the program is needed by its users constantly, is also confirmed by the data showing the distribution of the logs number on particular days during a week. The corresponding graph shows that SOL is used throughout the whole week, also on Saturdays and Sundays. On holidays, the traffic is smaller, but it does not vanish. The assumption made at the very beginning of the program creation that it should be available to users 24 hours a day, seven days a week, turned out to be the right thing. Figure 3. Daily number of logs to the program depending on the day of the week Monday Tuesday Wednesday Thursday Friday Saturday Sunday The second good news is constantly growing activity of SOL users. Breeders are looking more and more frequently into the program. This can be shown in the number of logs per one farm a month. In December 2018, it was around nine, which means that the average SOL user entered it once - twice a week. The diversity was very large in this case too. There were people who used the app every day or even many times a day. The leaders logged the program even more than a hundred times a month! However, there were also such users who looked into the program very rarely - sometimes less than once a month. Although the way how SOL is used is a sole decision of each user, we obviously want the breeders to make the most of its functionalities. SOL has already clearly grown in this respect too. 87

90 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA With its help, users register daily hundreds of various events that take place in their herds. The number of these events is constantly growing, and not only as a result of SOL farm users increase or herd size increase. The number of registered events per animal is also growing. And that means that SOL users with SOL help can make more and more accurate records. We can therefore safely say that SOL manages well one of the main goals for which it was created. Namely it enables farmers to register all information they need in easier way. It is worth underling that farmers who provides SOL with all information on events needed for carrying out milk recording can benefit twice. First of all, a breeder does not have to note these events into the paper form, or even dictate them to the field technician. The right information can be downloaded directly to the electronic device (so-called PDA), which is used by field technicians during test milking. What s more, such a breeder can count on a discount in MR service cost by PLN 0.2 per a cow. This option is used by about one out of four SOL users. We hope that there will be more and more of them over time. Program users are our guides SOL and the employees team who work on its development owe much the program users. Their comments, reaching us directly or through our SOL Assistants, set the directions of further SOL development. We express special gratitude to those who share with us their remarques and thoughts on the Facebook discussion group and on the discussion forum on SOL website. At the same time, we encourage these SOL users who haven t done it so far to share your thoughts about SOL functionalities at the farm. 88

91 LABORATORIA Wydział laboratoriów PFHBiPM W ramach Polskiej Federacji Hodowców Bydła i Producentów Mleka w roku 2018 funkcjonowały 4 Laboratoria, posiadające pracownie analiz mleka o określonym podziale terytorialnym: REGION OCENY PARZNIEW Laboratorium w Białymstoku z/s w Jeżewie Starym teren działania woj. podlaskie; Laboratorium w Parzniewie teren działania woj. lubelskie, łódzkie, małopolskie, mazowieckie, podkarpackie i świętokrzyskie. REGION OCENY POZNAŃ Laboratorium w Kobiernie teren działania woj. lubuskie, wielkopolskie, dolnośląskie, opolskie i śląskie. REGION OCENY BYDGOSZCZ Laboratorium w Bydgoszczy z/s w Minikowie teren działania woj. kujawsko-pomorskie, pomorskie, warmińsko mazurskie i zachodniopomorskie. w tym dwa laboratoria posiadające pracownie analiz pasz: Laboratorium w Białymstoku z/s w Jeżewie Starym teren działania woj. podlaskie, warmińsko mazurskie, lubelskie, łódzkie, małopolskie, mazowieckie, podkarpackie i świętokrzyskie. Laboratorium w Kobiernie teren działania woj. lubuskie, wielkopolskie, dolnośląskie, opolskie i śląskie, kujawsko-pomorskie, pomorskie i zachodniopomorskie. Aby zwiększyć zainteresowanie Hodowców analizą pasz, PFHBiPM kontynuuje cykl promocji niezależnych laboratoriów paszowych na wystawach hodowlanych oraz targach. Podczas targów oferowana jest hodowcom analiza podstawowych parametrów składu chemicznego dostarczonych próbek pasz. Uzyskane wyniki prezentowane są w formie ulotki reklamowej oraz omawiane przez doradcę żywieniowego. 89

92 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Zakres badań laboratoriów paszowych: Pasze objętościowe (podstawowy skład chemiczny, frakcje włókna, wartość pokarmowa) kiszonka z kukurydzy; kiszonka z trawy i lucerny; kiszonka z roślin motylkowych z trawami; kiszone ziarno kukurydzy; siano łąkowe. Pasze objętościowe (podstawowy skład chemiczny, frakcje włókna) TMR na bazie kukurydzy. Nasiona i śruty (podstawowy skład chemiczny) nasiona zbóż i kukurydzy (w całości i śruty); śruta rzepakowa i sojowa; nasiona roślin strączkowych i słonecznika; mieszanki ww. nasion i śrut. Zakres badań laboratoriów mleka: Laboratoria PFHBiPM wykonują badania składu mleka, w zakresie oznaczania procentowej zawartości tłuszczu, białka, kazeiny, laktozy, suchej masy, poziomu mocznika oraz liczby komórek somatycznych w oparciu o międzynarodowe normy badawcze takie jak: PN-ISO 9622:2015 i PN-EN ISO :2007. W roku 2018 wykonały analizy: Laboratorium OWUB Zewnętrzne Ogółem Pasze Białystok Parzniew RO PARZNIEW RO POZNAŃ RO BYDGOSZCZ POLSKA

93 LABORATORIA Każde z Laboratorium wdrożyło i stale doskonali system zarządzania, który jest zgodny z wymaganiami normy PN-EN ISO/IEC 17025:2005 Ogólne wymagania dotyczące kompetencji laboratoriów badawczych i wzorcujących. Laboratoria posiadają certyfikaty Polskiego Centrum Akredytacji, które w Polsce jest ustawowo jedyną instytucją udzielającą akredytacji laboratoriom badawczym, a dzięki członkostwu w europejskiej organizacji zrzeszającej krajowe jednostki akredytujące, certyfikaty PCA uznawane są w całej Europie. Nr akredytacji: Laboratorium w Białymstoku z/s w Jeżewie Starym AB 472; Laboratorium w Parzniewie AB 822; Laboratorium w Kobiernie AB 470; Laboratorium w Bydgoszczy z/s w Minikowie AB 473. AB 470 AB 472 AB 473 AB 822 Laboratoria w zakresie analiz mleka działają zgodnie z wymaganiami międzynarodowej normy PN-EN ISO/IEC 17025:2005 gwarantującej: wiarygodność pomiarów; bezstronność; niezależność; dokładność urządzeń pomiarowo-badawczych; stosowanie znormalizowanych metod badawczych; przestrzeganie zasad spójności pomiarowej; wysokie kwalifikacje personelu. 91

94 POLISH FEDERATION OF CATTLE BREEDERS AND DAIRY FARMERS PFHBiPM s laboratories tasks Four milk laboratories functioned within Polish Federation of Cattle Breeders and Dairy Farmers services in 2018, each of them covered a specific area as follows: RECORDING REGION IN PARZNIEW Laboratory in Białymstok located in Jeżewo Stare Podlaskie voivodeship action area; Laboratory in Parzniew Mazowieckie, Lubelskie, Łódzkie, Małopolskie, Podkarpackie and Świętokrzyskie voivodeships action area, RECORDING REGION IN POZNAŃ Laboratory in Kobierno Lubuskie, Wielkopolskie, Dolnośląskie, Opolskie and Śląskie voivodeships action area, RECORDING REGION IN BYDGOSZCZ Laboratory in Bydgoszcz located in Minikowo Kujawsko-pomorskie, Pomorskie, Warmińsko mazurskie and Zachodniopomorskie voivodeships action area. including two laboratories that have fodder analyze lab. i.e.: Laboratory in Białystok located in Jeżewo Stare for Podlaskie, Warmińsko mazurskie, Lubelskie, Łódzkie, Małopolskie, Mazowieckie, Podkarpackie i Świętokrzyskie voivodeships action area. Laboratory in Kobierno for Lubuskie, Wielkopolskie, Dolnośląskie, Opolskie and Śląskie, Kujawsko-pomorskie, Pomorskie, and Zachodniopomorskie voivodeships action area. In order to increase Breeders interest in forage analysis, PFHBiPM continues the promotion actions of our independent forage laboratories services during cattle exhibitions and fairs. During such events, breeders are offered free of charge analyses of the basic chemical parameters of the chemical composition of forage samples provided by themselves. The results obtained are given to a breeder in a form of an advertising leaflet and are discussed with PFCBDF s feeding advisor on the spot. 92

95 LABORATORIES The fodder laboratories scope of analyses: Roughage (basic chemical composition, fiber fractions, nutritional value) corn silage; grass and alfalfa silage; legumes with grass silage; ensiled corn grain; meadow hay. Roughage (basic chemical composition, fiber fraction) TMR based on corn. Grains and crushed grains (basic chemical composition) cereal and corn grains (whole and crushed); rape and soybean crushed grains; legumes and sunflower grains; mixtures of the above grains and crushed grains. The milk laboratories scope of analyses: PFCBDF s laboratories perform milk composition analyses for the following parameters: fat, protein, casein, lactose, dry solids, urea and somatic cell counts based on international standards such as: PN-ISO 9622: 2015 and PN-EN ISO : PFCBDF s laboratories performed following number of analyses for different clients in 2018: Laboratory Milk Recording External clients Total Fodder Białystok Parzniew MRR PARZNIEW MRR POZNAŃ MRR BYDGOSZCZ POLAND

96 POLISH FEDERATION OF CATTLE BREEDERS AND DAIRY FARMERS Each of our laboratories has implemented and constantly improves the management system, that is compliant with the standard PN-EN ISO / IEC 17025: 2005 requirements titled: General requirements for the competence of testing and calibration laboratories. The laboratories are certified by the Polish Centre for Accreditation, that is the only statutory institution granting accreditation to research laboratories in Poland. PCA being a member of a European organization associating national accreditation institutions, has the right to grant certificates that are recognized throughout the Europe. PCA certificates were granted to the following laboratories: Laboratory in Białystok located in Jeżewo Stare AB 472; Laboratory in Parzniew AB 822; Laboratory in Kobierno AB 470; Laboratory in Bydgoszcz located in Minikowo AB 473. AB 470 AB 472 AB 473 AB 822 Laboratories work in accordance with international PN-EN ISO/IEC 17025:2005 standard requirements in terms of milk analysis, which guarantees: reliability of the measurements; objectivity; independence; accuracy of testing and measuring devices; the use of standardized test methods; the principles of traceability; highly qualified personnel. 94

97 LABORATORIA LABORATORIES PASZOWE Wykonujemy analizę: PASZ OBJĘTOŚCIOWYCH kiszonka z kukurydzy kiszonka z roślin motylkowych z trawami kiszone ziarno kukurydzy siano łąkowe w zakresie podstawowego składu chemicznego, frakcji włókna, wartości pokarmowej TMR na bazie kiszonki z kukurydzy NASION I ŚRUT w zakresie podstawowego składu chemicznego, frakcji włókna nasiona zbóż kukurydzy (w całości i śruty) śruta rzepakowa i sojowa nasiona roślin strączkowych i słonecznika mieszanki ww. nasion i śrut w zakresie podstawowego składu chemicznego, frakcji włókna 95

98 POLISH FEDERATION OF CATTLE BREEDERS AND DAIRY FARMERS DANE ZA ROK

99 SPIS TABEL Tabela Strona Przeciętne wydajności ocenianych krów mlecznych w latach Przeciętne wydajności ocenianych krów mlecznych według województw 2 99 Przeciętne wydajności ocenianych krów mlecznych według ras, województw i RO Przeciętne wydajności ocenianych krów mlecznych według sektorów i ras Przeciętne wydajności ocenianych krów mlecznych w poszczególnych instytucjach i sektorach Przeciętne wydajności ocenianych krów mlecznych według sektorów, województw i RO Przecięte wydajności ocenianych krów mlecznych w rasach i grupach laktacyjnych Przeciętna wydajność życiowa krów ubyłych w roku 2018 według ras i województw Przeciętna wydajność życiowa krów ubyłych w roku 2018 w poszczególnych instytucjach i sektorach Liczba krów w przedziałach wydajności według kg mleka Przeciętne wydajności ocenianych krów mlecznych według metod oceny Stan oceny wartości użytkowej krów mlecznych na 31.XII.2018 r. według województw i RO Stan oceny wartości użytkowej krów mlecznych na 31.XII.2018 r. w podziale na metody oceny, według województw i RO Struktura stad według stanu na 31.XII.2018 r Struktura krów ocenianych według stanu na 31.XII.2018 r Struktura rasowa ocenianych krów mlecznych w 2017 i 2018 roku Liczba krów objętych oceną wartości użytkowej bydła w stosunku do pogłowia krów ogółem według skali chowu (według GUS) Ogólne wyniki użytkowania rozpłodowego krów mlecznych Użytkowanie rozpłodowe ocenianych krów mlecznych, według ras Użytkowanie rozpłodowe ocenianych krów mlecznych według województw i RO Cechy płodności ocenianych krów mlecznych wg województw RO Cechy płodności ocenianych krów mlecznych wg sektorów i instytucji Cechy płodności ocenianych krów mlecznych wg ras Zestawienie najlepszych stad według wydajności kg mleka, o przeciętnej liczbie krów mlecznych do 20 sztuk Zestawienie najlepszych stad według wydajności kg mleka, o przeciętnej liczbie krów mlecznych od 20,1 do 50 sztuk Zestawienie najlepszych stad według wydajności kg mleka, o przeciętnej liczbie krów mlecznych od 50,1 do 150 sztuk Zestawienie najlepszych stad według wydajności kg mleka, o przeciętnej liczbie krów mlecznych od 150,1 do 300 sztuk Zestawienie najlepszych stad według wydajności kg mleka, o przeciętnej liczbie krów mlecznych od 300,1 do 500 sztuk Zestawienie najlepszych stad według wydajności kg mleka, o przeciętnej liczbie krów mlecznych powyżej 500 sztuk Zestawienie najlepszych stad o najwyższej wydajności kg mleka, według ras Zestawienie krów o najwyższej wydajności kg mleka, według ras Zestawienie krów rekordzistek, od których uzyskano w wydajności życiowej ponad kg mleka Zestawienie wyróżniających się stad według najwyższej przeciętnej wydajności kg tłuszczu + białka, według ras Zestawienie krów o najwyższej wydajności sumy kg tłuszczu + białka w laktacji 305-o dniowej, według ras

100 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Tabela nr 1. Przeciętne wydajności ocenianych krów mlecznych w latach Average milk yield in recorded population during Rok year liczba krów cows Przeciętnie average mleko kg milk * ** tłuszcz kg /% fat białko kg /% protein liczba krów cows Rolnicy indywidualni individual farmers mleko kg milk % tłuszczu białka Krowy wpisane do ksiąg cows in herdbook mleko kg milk liczba krów cows % tłuszczu białka 75 3, ,50 3, * , ,73 3, ** , ,68 3, , ,78 3, ,68 ***129 ***3,93 ***3, , ,05 4, ,04 3,21 3, ,08 4, ,12 3,26 3,25 3, ,16 4, ,19 3,31 3,29 3, ,17 4, ,19 3,28 3,26 3, ,21 4, ,23 3,31 3,28 3, ,21 4, ,22 3,31 3,29 3, ,22 4, ,21 3,32 3,30 3, ,21 4, ,18 3,32 3,30 3, ,24 4, ,22 3,33 3,31 3, ,20 4, ,14 3,34 3,33 3, ,23 4, ,17 3,33 3,32 3, ,23 4, ,18 3,35 3,34 3, ,19 4, ,13 3,30 3,29 3, ,20 4, ,15 3,36 3,36 3,28 98

101 WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Rok year liczba krów cows Przeciętnie Average mleko kg milk tłuszcz kg /% fat białko kg /% protein liczba krów cows Rolnicy indywidualni individual farmers mleko kg milk % tłuszczu białka 4,21 Krowy wpisane do ksiąg cows in herdbook mleko kg milk liczba krów cows % tłuszczu białka 4, ,16 3,36 3,36 3, ,13 4, ,08 3,36 3,36 3, ,14 4, ,09 3,36 3,36 3, ,15 4, ,11 3,37 3,37 3, ,12 4, ,08 3,38 3,39 3, ,08 3, ,03 3,39 3,39 3,31 * mniejsza własność ziemska; ** dane dotyczące 1949r.; *** od 1980r. przeciętna wydajność za laktację 305 dni doju Tabela nr 2. Przeciętne wydajności ocenianych krów mlecznych według województw Average milk yield in recorded population, according to voivodeships Województwo voivodeship obór herds Liczba number przeciętna wielkość obory average herd size krów przeciętnie average cows no. mleka kg milk Przeciętna wydajność average yield tłuszczu białka fat protein kg % kg % tłuszcz + białko fat+protein Okres między wyciel. calving interval Wiek I wyciel. 1st calving age Opolskie , , , , Lubuskie , , , , Śląskie , , , , Dolnośląskie 83 81, , , , Wielkopolskie , , , , Zachodniopomorskie , , , , Kujawsko-Pomorskie , , , , Lubelskie , , , , Podlaskie , , , , Mazowieckie , , , , Łódzkie , , , , Pomorskie , , , , Warmińsko-Mazurskie , , , , Świętokrzyskie , , , , Podkarpackie , , , , Małopolskie , , , , P O L S K A , , , ,

102 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Tabela nr 3. Przeciętne wydajności ocenianych krów mlecznych według ras, województw i RO Average milk yield in recorded population, according to breeds, voivodeships and Milk Recording Regions Liczba Przeciętna Przeciętna wydajność Okres Województwo stad liczba average yield Wiek I między Region Oceny wyciel. w rasie krów voivodeship mleka tłuszczu białka tłuszcz wyciel. 1st calving herds no. average calving milk recording region kg fat protein + białko age by breed cows no. milk kg % kg % fat+protein interval RASA POLSKA HOLSZTYŃSKO FRYZYJSKA odmiany CZARNO-BIAŁEJ (HO) Lubelskie , , , Łódzkie , , , Małopolskie , , , Mazowieckie , , , Podkarpackie , , , Podlaskie , , , Świętokrzyskie , , , RO PARZNIEW , , , Dolnośląskie , , , Lubuskie , , , Opolskie , , , Śląskie , , , Wielkopolskie , , , RO POZNAŃ , , , Kujawsko-Pomorskie , , , Pomorskie , , , Warmińsko-Mazurskie , , , Zachodniopomorskie , , , RO BYDGOSZCZ , , , POLSKA , , , RASA POLSKA HOLSZTYŃSKO FRYZYJSKA odmiany CZERWONO-BIAŁEJ (RW) Lubelskie , , , Łódzkie , , , Małopolskie , , , Mazowieckie , , , Podkarpackie , , , Podlaskie , , , Świętokrzyskie , , , RO PARZNIEW , , , Dolnośląskie , , , Lubuskie 23 49, , , Opolskie , , , Śląskie , , , Wielkopolskie , , , RO POZNAŃ , , , Kujawsko-Pomorskie , , , Pomorskie , , , Warmińsko-Mazurskie , , , Zachodniopomorskie , , , RO BYDGOSZCZ , , , POLSKA , , , RASA SIMENTALSKA (SM) Lubelskie , , , Łódzkie , , ,

103 WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Liczba Przeciętna Przeciętna wydajność Okres Województwo stad liczba average yield Wiek I między Region Oceny wyciel. w rasie krów voivodeship mleka tłuszczu białka tłuszcz wyciel. 1st calving herds no. average calving milk recording region kg fat protein + białko age by breed cows no. milk kg % kg % fat+protein interval Małopolskie , , , Mazowieckie , , , Podkarpackie , , , Podlaskie , , , Świętokrzyskie , , , RO PARZNIEW , , , Dolnośląskie , , , Lubuskie 13 64, , , Opolskie , , , Śląskie 51 66, , , Wielkopolskie , , , RO POZNAŃ , , , Kujawsko-Pomorskie , , , Pomorskie , , , Warmińsko-Mazurskie , , , Zachodniopomorskie 36 84, , , RO BYDGOSZCZ , , , P O L S K A , , , RASA POLSKA CZERWONA (RP) Lubelskie 6 24, , , Łódzkie 5 11, , , Małopolskie , , , Mazowieckie , , , Podkarpackie 13 73, , , Podlaskie , , , Świętokrzyskie 6 54, , , RO PARZNIEW , , , Dolnośląskie 3 41, , , Opolskie 1 1, , , Śląskie 14 63, , , Wielkopolskie 7 9, , , RO POZNAŃ , , , Kujawsko-Pomorskie 5 42, , , Pomorskie 4 26, , , Warmińsko-Mazurskie 6 110, , , Zachodniopomorskie 3 22, , , RO BYDGOSZCZ , , , POLSKA , , , RASA JERSEY (JE) Lubelskie 19 33, , , Łódzkie 37 53, , , Małopolskie 15 15, , , Mazowieckie , , , Podkarpackie 10 20, , , Podlaskie 49 57, , , Świętokrzyskie 4 136, , , RO PARZNIEW , , , Dolnośląskie 6 11, , , Lubuskie 5 11, , , Opolskie 3 4, , ,

104 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Liczba Przeciętna Przeciętna wydajność Okres Województwo stad liczba average yield Wiek I między Region Oceny wyciel. w rasie krów voivodeship mleka tłuszczu białka tłuszcz wyciel. 1st calving herds no. average calving milk recording region kg fat protein + białko age by breed cows no. milk kg % kg % fat+protein interval Śląskie 16 15, , , Wielkopolskie , , , RO POZNAŃ , , , Kujawsko-Pomorskie 20 78, , , Pomorskie 21 30, , , Warmińsko-Mazurskie 13 11, , , Zachodniopomorskie 4 8, , , RO BYDGOSZCZ , , , POLSKA , , , RASA MONTBELIARDE (MO) Lubelskie , , , Łódzkie 44 79, , , Małopolskie 21 37, , , Mazowieckie , , , Podkarpackie 6 8, , , Podlaskie , , , Świętokrzyskie 16 20, , , RO PARZNIEW , , , Dolnośląskie , , , Lubuskie 15 33, , , Opolskie 5 6, , , Śląskie 5 4, , , Wielkopolskie , , , RO POZNAŃ , , , Kujawsko-Pomorskie , , , Pomorskie 34 73, , , Warmińsko-Mazurskie 35 50, , , Zachodniopomorskie , , , RO BYDGOSZCZ , , , POLSKA , , , RASA BIAŁOGRZBIETA (BG) Lubelskie , , , Łódzkie , , Małopolskie , , Mazowieckie , , , Podkarpackie 6 20, , , Podlaskie , , , RO PARZNIEW , , , Lubuskie 1 10, , , Wielkopolskie 4 16, , , RO POZNAŃ 5 26, , , Kujawsko-Pomorskie 1 15, , , Warmińsko-Mazurskie , , , RO BYDGOSZCZ , , , P O L S K A , , , RASA POLSKA CZERWONO BIAŁA (ZR) Małopolskie , , , Mazowieckie 4 12, , , Podkarpackie 7 45, , ,

105 WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Liczba Przeciętna Przeciętna wydajność Okres Województwo stad liczba average yield Wiek I między Region Oceny wyciel. w rasie krów voivodeship mleka tłuszczu białka tłuszcz wyciel. 1st calving herds no. average calving milk recording region kg fat protein + białko age by breed cows no. milk kg % kg % fat+protein interval Podlaskie 10 69, , , Świętokrzyskie 1 9, , , RO PARZNIEW , , , Dolnośląskie , , , Opolskie 9 129, , , Śląskie 10 26, , , Wielkopolskie 2 2, , , RO POZNAŃ , , , POLSKA , , , RASA POLSKA CZARNO BIAŁA (ZB) Lubelskie , , , Łódzkie 3 11, , , Małopolskie , , , Mazowieckie 12 52, , , Podkarpackie 8 84, , , Podlaskie , , , Świętokrzyskie 5 25, , , RO PARZNIEW , , , Dolnośląskie 4 52, , , Lubuskie 1 12, , , Opolskie 2 47, , , Śląskie 3 19, , , RO POZNAŃ , , , Kujawsko-Pomorskie 6 44, , , Pomorskie , , , Warmińsko-Mazurskie , , , Zachodniopomorskie , , , RO BYDGOSZCZ , , , P O L S K A , , , RASA BROWN SWISS (BS) Lubelskie 16 22, , , Łódzkie 20 21, , , Małopolskie 2 7, , , Mazowieckie 22 32, , , Podkarpackie 1 1, , , Podlaskie 23 32, , , RO PARZNIEW , , , Dolnośląskie 3 1, , , Lubuskie 1 1, , , Śląskie 2 1, , , Wielkopolskie 15 21, , , RO POZNAŃ 21 26, , , Kujawsko-Pomorskie 8 36, , , Pomorskie 5 9, , , Warmińsko-Mazurskie 6 7, , , Zachodniopomorskie 5 127, , , RO BYDGOSZCZ , , , P O L S K A , , ,

106 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Liczba Przeciętna Przeciętna wydajność Okres Województwo stad liczba average yield Wiek I między Region Oceny wyciel. w rasie krów voivodeship mleka tłuszczu białka tłuszcz wyciel. 1st calving herds no. average calving milk recording region kg fat protein + białko age by breed cows no. milk kg % kg % fat+protein interval RASA SZWEDZKA CZERWONA (SR) Lubelskie 10 12, , , Łódzkie 12 30, , , Małopolskie 1 1, , , Mazowieckie 27 27, , , Podlaskie 36 48, , , RO PARZNIEW , , , Opolskie 3 15, , , Śląskie 4 5, , , Wielkopolskie 33 57, , , RO POZNAŃ 40 78, , , Kujawsko-Pomorskie 20 39, , , Pomorskie 8 15, , , Warmińsko-Mazurskie 17 17, , , Zachodniopomorskie 1 1, , , RO BYDGOSZCZ 46 72, , , P O L S K A , , , RASA NORWESKA CZERWONA (NR) Lubelskie 29 31, , , Łódzkie 25 22, , , Mazowieckie 62 65, , , Podlaskie 49 56, , , Świętokrzyskie 4 2, , , RO PARZNIEW , , , Lubuskie 1 2, , , Wielkopolskie 46 74, , , RO POZNAŃ 47 76, , , Kujawsko-Pomorskie 19 22, , , Pomorskie 4 5, , , Warmińsko-Mazurskie 19 19, , , Zachodniopomorskie 2 2, , , RO BYDGOSZCZ 44 49, , , P O L S K A , , , MIESZAŃCE MIĘDZYRASOWE (MM) Lubelskie , , , Łódzkie , , , Małopolskie , , , Mazowieckie , , , Podkarpackie , , , Podlaskie , , , Świętokrzyskie , , , RO PARZNIEW , , , Dolnośląskie , , , Lubuskie , , , Opolskie , , , Śląskie , , , Wielkopolskie , , , RO POZNAŃ , , ,

107 WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Liczba Przeciętna Przeciętna wydajność Okres Województwo stad liczba average yield Wiek I między Region Oceny wyciel. w rasie krów voivodeship mleka tłuszczu białka tłuszcz wyciel. 1st calving herds no. average calving milk recording region kg fat protein + białko age by breed cows no. milk kg % kg % fat+protein interval Kujawsko-Pomorskie , , , Pomorskie , , , Warmińsko-Mazurskie , , , Zachodniopomorskie , , , RO BYDGOSZCZ , , , POLSKA , , , INNE RASY Lubelskie , , , Łódzkie 22 41, , , Małopolskie 10 3, , , Mazowieckie , , , Podkarpackie 2 0, , , Podlaskie , , , Świętokrzyskie 4 6, , , RO PARZNIEW , , , Dolnośląskie 8 4, , , Lubuskie 1 0, , , Opolskie 4 2, , , Śląskie 1 0, , , Wielkopolskie , , , RO POZNAŃ , , , Kujawsko-Pomorskie 17 42, , , Pomorskie 19 15, , , Warmińsko-Mazurskie , , , Zachodniopomorskie 3 1, , , RO BYDGOSZCZ , , , POLSKA , , ,

108 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Tabela nr 4. Przeciętne wydajności ocenianych krów mlecznych według sektorów i ras Average milk yield in recorded population, according to sectors and breeds Sektor rasa sector breed Liczba stad w rasie herds no. by breed Przeciętna liczba krów average cows no. mleka kg milk Przeciętna wydajność average yield tłuszczu fat białka protein tłuszcz + białko fat+protein Okres między wyciel. calving interval Wiek I wyciel. 1st calving age kg % kg % SEKTOR PUBLICZNY Czarno-biała* , , , Czerwono-biała* , , , Simental , , , Polska czerwona 5 102, , , Jersey 5 365, , , Montbeliarde 2 4, , , Białogrzbieta 1 10, , , Polska czerwono-biała 3 88, , , Polska czarno-biała 4 117, , , Brown Swiss 1 1, , , Szwedzka czerwona 3 6, , , Mieszaniec międzyrasowy , , , INNE RASY 4 28, , , SEKTOR PRYWATNY Czarno-biała* , , , Czerwono-biała* , , , Simental , , , Polska czerwona , , , Jersey , , , Montbeliarde , , , Białogrzbieta , , , Polska czerwono-biała , , , Polska czarno-biała , , , Brown Swiss , , , Szwedzka czerwona , , , Norweska czerwona , , , Mieszaniec międzyrasowy , , , INNE RASY , , , SEKTORY RAZEM Czarno-biała* , , , Czerwono-biała* , , , Simental , , , Polska czerwona , , , Jersey , , , Montbeliarde , , , Białogrzbieta , , , Polska czerwono-biała , , , Polska czarno-biała , , , Brown Swiss , , , Szwedzka czerwona , , , Norweska czerwona , , , Mieszaniec międzyrasowy , , , INNE RASY , , , * dotyczy rasy polskiej holsztyńsko fryzyjskiej 106

109 WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Tabela nr 5. Przeciętne wydajności ocenianych krów mlecznych w poszczególnych instytucjach i sektorach Average milk yield in recorded population in particular institutions and sectors Przeciętna wydajność Okres Wiek I Instytucja Liczba Krów average yield między wyciel. sektor obór przeciętnie wyciel. institution herds average cows mleka tłuszczu białka 1st calving calving sector no. no kg fat protein milk kg % kg % interval age WŁASNOŚĆ PAŃSTWOWA 4 633, , , GOSPODARSTWA PODLEGŁE MRiRW 5 606, , , KOWR , , , INSTYTUT ZOOTECHNIKI (IZ) , , , POLSKA AKADEMIA NAUK (PAN) 4 291, , , GOSPODARSTWA PODLEGŁE WOJEWODZIE 2 183, , , STACJE HODOWLI ROŚLIN (SHR) , , , SPÓŁKI PAŃSTWOWE 3 325, , , INNE PAŃSTWOWE , , , WŁASNOŚĆ SAMORZĄDOWA 3 191, , , GOSPODARSTWA SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO 1 52, , , SPÓŁKI WŁASNOŚCI SAMORZĄDOWEJ 1 18, , , RAZEM SEKTOR PUBLICZNY , , , WŁASNOŚĆ PRYWATNA KRAJOWA , , , GOSPODARSTWA INDYWIDUALNE , , , SPÓŁDZIELNIE PRODUKCJI ROLNICZEJ , , , SPÓŁKI PRYWATNE KRAJOWE , , , GOSPODARSTWA DZIERŻAWIONE , , , FUNDACJE 6 456, , , WŁASNOŚĆ ZAGRANICZNA 1 379, , , SPÓŁKI PRYWATNE ZAGRANICZNE , , , RAZEM SEKTOR PRYWATNY , , , POLSKA , , ,

110 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Tabela nr 6. Przeciętne wydajności ocenianych krów mlecznych według sektorów, województw i RO Average milk yield in recorded population, according to sectors, voivodeships and Milk Recording Regions Przeciętna wydajność Okres Województwo Krów Liczba average yield Wiek I między Region Oceny przeciętnie wyciel. obór moivodeship average cows mleka tłuszczu białka wyciel. 1st calving herds no. calving milk recording region no kg fat protein age milk kg % kg % interval SEKTOR PUBLICZNY Lubelskie 5 751, , , Łódzkie 5 983, , , Małopolskie 4 693, , , Mazowieckie 7 904, , , Podkarpackie 5 721, , , Podlaskie 3 653, , , Świętokrzyskie 3 403, , , RO PARZNIEW , , , Dolnośląskie , , , Lubuskie , , , Opolskie , , , Śląskie 4 877, , , Wielkopolskie , , , RO POZNAŃ , , , Kujawsko-Pomorskie , , , Pomorskie 5 761, , , Warmińsko-Mazurskie , , , Zachodniopomorskie , , , RO BYDGOSZCZ , , , POLSKA , , , SEKTOR PRYWATNY Lubelskie , , , Łódzkie , , , Małopolskie , , , Mazowieckie , , , Podkarpackie , , , Podlaskie , , , Świętokrzyskie , , , RO PARZNIEW , , , Dolnośląskie , , , Lubuskie , , , Opolskie , , , Śląskie , , , Wielkopolskie , , , RO POZNAŃ , , , Kujawsko-Pomorskie , , , Pomorskie , , , Warmińsko-Mazurskie , , , Zachodniopomorskie , , , RO BYDGOSZCZ , , , POLSKA , , ,

111 WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Tabela nr 7. Przecięte wydajności ocenianych krów mlecznych w rasach i grupach laktacyjnych Average milk yield in recorded population, according to breeds and lactation groups Rasa odmiana breed HO RW SM RP JE MO Średnio Przeciętna wydajność Liczba dni doju average yield Laktacje laktacji average lactations lactation mleka tłuszczu białka tłuszcz days in no. kg fat protein + białko milking milk kg % kg % fat+protein 100-dniowe dla pierwiastek , , I , , II , , III , , IV-te i dalsze , , razem odmiana: , , dniowe dla pierwiastek , , I , , II , , III , , IV-te i dalsze , , razem odmiana: , , dniowe dla pierwiastek , , I , , II , , III , , IV-te i dalsze , , razem rasa: , , dniowe dla pierwiastek , , I , , II , , III , , IV-te i dalsze , , razem rasa: , , dniowe dla pierwiastek , , I , , II , , III , , IV-te i dalsze , , razem rasa: , , dniowe dla pierwiastek , , I , , II , , III , , IV-te i dalsze , , razem rasa: , ,

112 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Rasa odmiana breed BG ZR ZB BS SR NR MM Średnio Przeciętna wydajność Liczba dni doju average yield Laktacje laktacji average lactations lactation mleka tłuszczu białka tłuszcz days in no. kg fat protein + białko milking milk kg % kg % fat+protein 100-dniowe dla pierwiastek , , I , , II , , III , , IV-te i dalsze , , razem rasa: , , dniowe dla pierwiastek , , I , , II , , III , , IV-te i dalsze , , razem rasa: , , dniowe dla pierwiastek , , I , , II , , III , , IV-te i dalsze , , razem rasa: , , dniowe dla pierwiastek , , I , , II , , III , , IV-te i dalsze , , razem rasa: , , dniowe dla pierwiastek , , I , , II , , III , , IV-te i dalsze , , razem rasa: , , dniowe dla pierwiastek , , I , , II , , III , , IV-te i dalsze , , razem rasa: , , dniowe dla pierwiastek , , I , , II , , III , , IV-te i dalsze , , razem: , ,

113 WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Rasa odmiana breed INNE RASY RAZEM RASY Średnio Przeciętna wydajność Liczba dni doju average yield Laktacje laktacji average lactations lactation mleka tłuszczu białka tłuszcz days in no. kg fat protein + białko milking milk kg % kg % fat+protein 100-dniowe dla pierwiastek , , I , , II , , III , , IV-te i dalsze , , razem: , , dniowe dla pierwiastek , , I , , II , , III , , IV-te i dalsze , , razem: , , Tabela nr 8. Przeciętna wydajność życiowa krów ubyłych w roku 2018 według ras i województw Average lifetime production of culled cows in 2018, according to breeds and voivodeships Długość Przeciętna wydajność Długość Liczba użytkowania average yield Województwa życia krów w latach voivodeships w latach mleka tłuszczu białka cows no. production lifespan kg fat protein length milk kg % kg % RASA POLSKA HOLSZTYŃSKO FRYZYJSKA odmiany CZARNO-BIAŁEJ Dolnośląskie ,85 5, , ,36 Kujawsko-Pomorskie ,02 5, , ,35 Lubelskie ,06 5, , ,37 Lubuskie ,93 5, , ,34 Łódzkie ,15 5, , ,35 Małopolskie ,18 5, , ,31 Mazowieckie ,99 5, , ,38 Opolskie ,98 5, , ,37 Podkarpackie 741 2,98 5, , ,33 Podlaskie ,92 5, , ,36 Pomorskie ,22 5, , ,32 Śląskie ,02 5, , ,33 Świętokrzyskie ,13 5, , ,36 Warmińsko-Mazurskie ,05 5, , ,32 Wielkopolskie ,87 5, , ,36 Zachodniopomorskie ,33 5, , ,31 POLSKA ,98 5, , ,35 RASA POLSKA HOLSZTYŃSKO FRYZYJSKA odmiany CZERWONO-BIAŁEJ Dolnośląskie 421 3,60 5, , ,35 Kujawsko-Pomorskie 309 2,67 5, , ,40 Lubelskie 308 2,90 5, , ,41 Lubuskie 16 3,03 5, , ,62 Łódzkie 285 2,83 5, , ,39 111

114 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Długość Przeciętna wydajność Długość Liczba użytkowania average yield Województwa życia krów w latach voivodeships w latach mleka tłuszczu białka cows no. production lifespan kg fat protein length milk kg % kg % Małopolskie 365 3,14 6, , ,36 Mazowieckie ,83 5, , ,40 Opolskie ,09 5, , ,40 Podkarpackie 166 3,18 6, , ,34 Podlaskie ,76 5, , ,42 Pomorskie 167 2,47 4, , ,42 Śląskie 303 3,25 5, , ,38 Świętokrzyskie 66 2,44 5, , ,35 Warmińsko-Mazurskie 595 2,65 5, , ,37 Wielkopolskie 705 2,70 5, , ,47 Zachodniopomorskie 53 2,87 5, , ,29 POLSKA ,88 5, , ,40 RASA SIMENTALSKA Dolnośląskie 54 2,99 5, , ,43 Kujawsko-Pomorskie 360 2,55 5, , ,52 Lubelskie 116 3,12 6, , ,43 Lubuskie 30 1,81 5, , ,36 Łódzkie 80 2,81 5, , ,44 Małopolskie 104 2,55 5, , ,33 Mazowieckie 273 3,17 6, , ,51 Opolskie 32 3,10 5, , ,41 Podkarpackie 878 4,06 7, , ,39 Podlaskie 273 3,45 6, , ,43 Pomorskie 62 2,65 5, , ,44 Śląskie 18 3,61 6, , ,42 Świętokrzyskie 37 3,42 6, , ,35 Warmińsko-Mazurskie 365 3,02 5, , ,45 Wielkopolskie 396 2,71 5, , ,59 Zachodniopomorskie 23 5,57 8, , ,37 POLSKA ,26 6, , ,45 RASA POLSKA CZERWONA Dolnośląskie 9 3,89 6, , ,65 Kujawsko-Pomorskie 5 6,28 8, , ,38 Lubelskie 1 5,80 8, , ,58 Łódzkie 1 4,80 6, , ,36 Małopolskie 203 6,95 9, , ,33 Mazowieckie 15 4,97 8, , ,45 Opolskie 1 2,70 12, , ,45 Podkarpackie 6 6,98 10, , ,62 Podlaskie 28 5,94 8, , ,25 Śląskie 6 4,42 6, , ,52 Świętokrzyskie 4 3,45 8, , ,48 Warmińsko-Mazurskie 10 6,50 8, , ,28 Wielkopolskie 2 3,25 5, , ,57 Zachodniopomorskie 1 9,80 12, , ,82 POLSKA 292 6,49 9, , ,35 112

115 WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Długość Przeciętna wydajność Długość Liczba użytkowania average yield Województwa życia krów w latach voivodeships w latach mleka tłuszczu białka cows no. production lifespan kg fat protein length milk kg % kg % RASA JERSEY Dolnośląskie 3 3,50 6, , ,63 Kujawsko-Pomorskie 27 3,36 5, , ,75 Lubelskie 3 2,70 5, , ,78 Lubuskie 2 1,50 3, , ,59 Łódzkie 17 3,66 6, , ,78 Małopolskie 1 1,80 4, , ,87 Mazowieckie 36 3,37 6, , ,73 Podkarpackie 6 2,93 5, , ,88 Podlaskie 21 3,36 6, , ,74 Pomorskie 12 3,58 7, , ,70 Śląskie 5 2,98 4, , ,63 Świętokrzyskie 38 2,50 4, , ,97 Warmińsko-Mazurskie 7 2,91 5, , ,58 Wielkopolskie 120 2,61 5, , ,80 Zachodniopomorskie 3 1,93 4, , ,43 POLSKA 301 2,92 5, , ,79 RASA MONTBELIARDE Dolnośląskie 34 3,78 6, , ,47 Kujawsko-Pomorskie 36 1,89 4, , ,52 Lubelskie 311 2,29 4, , ,56 Lubuskie 14 3,05 5, , ,38 Łódzkie 26 2,70 5, , ,46 Małopolskie 9 2,32 5, , ,41 Mazowieckie 94 3,00 5, , ,49 Opolskie 3 3,90 6, , ,44 Podkarpackie 2 1,35 3, , ,33 Podlaskie 52 3,23 6, , ,43 Pomorskie 16 2,73 4, , ,36 Świętokrzyskie 4 1,28 4, , ,61 Warmińsko-Mazurskie 19 3,81 6, , ,44 Wielkopolskie 211 3,27 5, , ,49 Zachodniopomorskie 317 2,26 4, , ,55 POLSKA ,64 5, , ,52 RASA BIAŁOGRZBIETA Kujawsko-Pomorskie 1 8,30 11, , ,26 Lubelskie 33 3,68 6, , ,37 Mazowieckie 13 4,05 7, , ,16 Podkarpackie 2 1,00 3, , ,03 Podlaskie 36 3,88 6, , ,33 Warmińsko-Mazurskie 16 6,00 9, , ,21 Wielkopolskie 4 5,50 7, , ,50 POLSKA 105 4,21 7, , ,30 RASA POLSKA CZERWONO-BIAŁA Dolnośląskie 83 5,25 7, , ,30 Małopolskie 468 6,90 10, , ,22 Opolskie 33 2,86 5, , ,39 113

116 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Długość Przeciętna wydajność Długość Liczba użytkowania average yield Województwa życia krów w latach voivodeships w latach mleka tłuszczu białka cows no. production lifespan kg fat protein length milk kg % kg % Podkarpackie 7 8,01 12, , ,20 Podlaskie 28 2,94 5, , ,38 Śląskie 8 3,60 5, , ,28 Wielkopolskie 4 6,28 9, , ,05 POLSKA 631 6,26 9, , ,24 RASA POLSKA CZARNO-BIAŁA Dolnośląskie 8 6,79 9, , ,35 Kujawsko-Pomorskie 5 6,70 9, , ,35 Lubelskie 30 6,44 9, , ,32 Lubuskie 2 1,75 5, , ,24 Łódzkie 1 0,80 12, , ,40 Małopolskie 19 5,53 8, , ,21 Mazowieckie 3 3,67 7, , ,32 Opolskie 3 7,33 10, , ,46 Podkarpackie 10 6,31 8, , ,26 Podlaskie 56 5,73 9, , ,31 Pomorskie 52 4,26 7, , ,34 Śląskie 6 3,55 5, , ,42 Świętokrzyskie 2 7,10 11, , ,29 Warmińsko-Mazurskie 76 5,73 8, , ,28 Wielkopolskie 3 1,60 6, , ,36 Zachodniopomorskie 34 4,48 6, , ,33 POLSKA 310 5,34 8, , ,31 RASA BROWN SWISS Dolnośląskie 1 3,30 5, , ,71 Kujawsko-Pomorskie 6 1,85 4, , ,60 Lubelskie 10 2,79 5, , ,75 Lubuskie 1 0,70 3, , ,59 Łódzkie 11 2,13 4, , ,53 Mazowieckie 5 1,42 4, , ,76 Podlaskie 9 3,16 5, , ,48 Pomorskie 6 2,97 5, , ,54 Śląskie 1 4,60 8, , ,27 Świętokrzyskie 1 1,70 7, , ,21 Warmińsko-Mazurskie 4 1,53 3, , ,51 Wielkopolskie 5 3,00 6, , ,66 Zachodniopomorskie 4 6,90 9, , ,55 POLSKA 64 2,73 5, , ,58 RASA SZWEDZKA CZERWONA Dolnośląskie 1 5,60 7, , ,58 Kujawsko-Pomorskie 17 4,28 6, , ,63 Lubelskie 4 2,93 5, , ,75 Łódzkie 17 2,56 4, , ,52 Mazowieckie 11 3,02 5, , ,74 Opolskie 2 1,55 3, , ,50 Pomorskie 5 2,16 4, , ,67 Warmińsko-Mazurskie 4 2,98 5, , ,50 Wielkopolskie 21 3,61 5, , ,68 POLSKA 82 3,28 5, , ,64 114

117 WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Długość Przeciętna wydajność Długość Liczba użytkowania average yield Województwa życia krów w latach voivodeships w latach mleka tłuszczu białka cows no. production lifespan kg fat protein length milk kg % kg % RASA NORWESKA CZERWONA Kujawsko-Pomorskie 4 2,33 4, , ,60 Lubelskie 11 3,25 5, , ,60 Łódzkie 8 2,30 4, , ,54 Mazowieckie 21 2,62 5, , ,56 Podkarpackie 1 0,20 4, , ,57 Podlaskie 16 2,46 4, , ,47 Pomorskie 2 1,75 3, , ,67 Śląskie 1 0,40 2, , ,99 Świętokrzyskie 1 2,20 4, , ,61 Warmińsko-Mazurskie 2 2,35 4, , ,78 Wielkopolskie 22 2,12 4, , ,55 POLSKA 89 2,42 4, , ,55 MIESZAŃCE MIĘDZYRASOWE Dolnośląskie 363 2,98 5, , ,42 Kujawsko-Pomorskie ,69 5, , ,42 Lubelskie ,84 5, , ,42 Lubuskie 143 2,97 5, , ,40 Łódzkie ,75 5, , ,41 Małopolskie 187 2,88 5, , ,32 Mazowieckie ,82 5, , ,43 Opolskie 331 3,28 5, , ,43 Podkarpackie 195 2,78 5, , ,37 Podlaskie ,70 5, , ,41 Pomorskie 914 2,77 5, , ,40 Śląskie 349 3,10 5, , ,42 Świętokrzyskie 151 3,20 5, , ,40 Warmińsko-Mazurskie ,90 5, , ,38 Wielkopolskie ,91 5, , ,46 Zachodniopomorskie 233 3,05 5, , ,37 POLSKA ,83 5, , ,42 INNE RASY Dolnośląskie 1 2,00 4, , ,42 Kujawsko-Pomorskie 11 3,59 5, , ,67 Lubelskie 32 1,64 4, , ,71 Łódzkie 1 0,20 11, , ,14 Małopolskie 11 2,78 5, , ,53 Mazowieckie 8 0,34 5, , ,21 Podkarpackie 153 1,29 4, , ,60 Podlaskie 143 1,75 4, , ,59 Pomorskie 13 0,55 4, , ,79 Śląskie 1 1,60 3, , ,16 Warmińsko-Mazurskie 164 0,54 4, , ,53 Wielkopolskie 37 1,66 4, , ,62 POLSKA 575 1,28 4, , ,60 115

118 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Długość Przeciętna wydajność Długość Liczba użytkowania average yield Województwa życia krów w latach voivodeships w latach mleka tłuszczu białka cows no. production lifespan kg fat protein length milk kg % kg % RAZEM RASY Dolnośląskie ,96 5, , ,36 Kujawsko-Pomorskie ,98 5, , ,36 Lubelskie ,02 5, , ,39 Lubuskie ,92 5, , ,34 Łódzkie ,10 5, , ,36 Małopolskie ,12 6, , ,30 Mazowieckie ,97 5, , ,38 Opolskie ,02 5, , ,38 Podkarpackie ,49 6, , ,37 Podlaskie ,90 5, , ,36 Pomorskie ,17 5, , ,33 Śląskie ,05 5, , ,34 Świętokrzyskie ,10 5, , ,38 Warmińsko-Mazurskie ,02 5, , ,33 Wielkopolskie ,87 5, , ,37 Zachodniopomorskie ,25 5, , ,33 POLSKA ,98 5, , ,36 116

119 WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Tabela nr 9. Przeciętna wydajność życiowa krów ubyłych w roku 2018 w poszczególnych instytucjach i sektorach Average lifetime production of culled cows in 2018, in particular institutions and sectors Instytucja sektor institution sector Liczba krów cows no. Długość użytkowania w latach production length Długość życia w latach lifespan mleka kg milk Przeciętna wydajność average yield tłuszczu białka fat protein kg % kg % WŁASNOŚĆ PAŃSTWOWA 192 3,42 5, , ,30 GOSPODARSTWA PODLEGŁE MRiRW 170 2,74 5, , ,46 KOWR ,85 4, , ,35 INSTYTUT ZOOTECHNIKI (IZ) 763 2,79 5, , ,38 POLSKA AKADEMIA NAUK (PAN) 71 4,05 6, , ,29 GOSPODARSTWA PODLEGŁE 65 2,99 5, , ,35 WOJEWODZIE STACJE HODOWLI ROŚLIN (SHR) 608 2,86 5, , ,44 SPÓŁKI PAŃSTWOWE 128 2,56 4, , ,39 INNE PAŃSTWOWE 415 2,85 5, , ,44 WŁASNOŚĆ SAMORZĄDOWA 66 2,44 4, , ,36 GOSPODARSTWA SAMORZĄDU 19 3,69 5, , ,32 TERYTORIALNEGO SPÓŁKI WŁASNOŚCI SAMORZĄDOWEJ 12 3,48 5, , ,56 RAZEM SEKTOR PUBLICZNY ,86 5, , ,36 WŁASNOŚĆ PRYWATNA KRAJOWA ,93 5, , ,37 GOSPODARSTWA INDYWIDUALNE ,02 5, , ,37 SPÓŁDZIELNIE PRODUKCJI ROLNEJ ,82 5, , ,38 SPÓŁKI PRYWATNE KRAJOWE ,68 4, , ,35 GOSPODARSTWA DZIERŻAWIONE ,74 4, , ,37 FUNDACJE 201 2,94 5, , ,30 WŁASNOŚĆ ZAGRANICZNA 133 2,78 5, , ,32 SPÓŁKI PRYWATNE ZAGRANICZNE ,90 5, , ,31 RAZEM SEKTOR PRYWATNY ,99 5, , ,36 POLSKA ,98 5, , ,36 117

120 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Tabela nr 10. Liczba krów w przedziałach wydajności według kg mleka i ras Distribution of cows by yield intervals and breeds Przedziały wydajności (kg mleka) yield intervals Laktacje zakończone ogółem finished lactations Rasy breeds HO RW SM RP JE MO BG ZR ZB BS SR NR MM Inne pow RAZEM

121 WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Tabela nr 11. Przeciętne wydajności ocenianych krów mlecznych według metod oceny Average milk yield in recorded population by recording performance methods (RPM) Metoda oceny (RPM) A4 AT4 Województwo Region Oceny voivodeship milk recodring region Liczba obór herds no. % udział liczby krów w metodzie do ogółem ocenianych w województwie % RPM distribution in voivodeship Liczba krów przeciętnie average cows no. Mleko kg milk Tłuszcz fat Białko protein kg % kg % Tłuszcz + białko kg F+P Lubelskie , , , , Łódzkie 99 13, , , , Małopolskie 16 12, , , , Mazowieckie 36 1, , , , Podkarpackie 32 24, , , , Podlaskie 102 3, , , , Świętokrzyskie 6 8,8 572, , , RO PARZNIEW 407 6, , , , Dolnośląskie 82 71, , , , Lubuskie 33 55, , , , Opolskie 42 36, , , , Śląskie 84 47, , , , Wielkopolskie , , , , RO POZNAŃ , , , , Kujawsko-Pomorskie , , , , Pomorskie , , , , Warmińsko-Mazurskie 60 8, , , , Zachodniopomorskie 24 40, , , , RO BYDGOSZCZ , , , , POLSKA , , , , Lubelskie , , , , Łódzkie , , , , Małopolskie , , , , Mazowieckie , , , , Podkarpackie , , , , Podlaskie , , , , Świętokrzyskie , , , , RO PARZNIEW , , , , Dolnośląskie , , , , Lubuskie 48 27, , , , Opolskie , , , , Śląskie , , , , Wielkopolskie , , , , RO POZNAŃ , , , , Kujawsko-Pomorskie , , , , Pomorskie , , , , Warmińsko-Mazurskie , , , , Zachodniopomorskie , , , , RO BYDGOSZCZ , , , , POLSKA , , , ,

122 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Metoda oceny (RPM) A8 AR4 AR8 Województwo Region Oceny voivodeship milk recodring region Liczba obór herds no. % udział liczby krów w metodzie do ogółem ocenianych w województwie % RPM distribution in voivodeship Liczba krów przeciętnie average cows no. Mleko kg milk Tłuszcz fat Białko protein kg % kg % Tłuszcz + białko kg F+P Lubelskie 81 4, , , , Łódzkie 85 4, , , , Małopolskie 5 0,5 58, , , Mazowieckie 52 0, , , , Podkarpackie 43 8,1 614, , , Podlaskie 60 1, , , , Świętokrzyskie 29 6,7 433, , , RO PARZNIEW 355 1, , , , Dolnośląskie 8 1,6 274, , , Lubuskie 2 16, , , , Opolskie 34 3,5 761, , , Śląskie 17 3,1 537, , , Wielkopolskie 137 2, , , , RO POZNAŃ 198 2, , , , Kujawsko-Pomorskie 86 6, , , , Pomorskie 36 3, , , , Warmińsko-Mazurskie 11 0,5 307, , , Zachodniopomorskie 14 1,9 247, , , RO BYDGOSZCZ 147 3, , , , POLSKA 700 2, , , , Lubelskie 11 2,9 975, , , Łódzkie 5 0,8 380, , , Małopolskie 2 1,1 138, , , Mazowieckie 40 2, , , , Podkarpackie 3 1,6 122, , , Podlaskie 25 1, , , , Świętokrzyskie 2 1,9 125, , , RO PARZNIEW 88 2, , , , Dolnośląskie 2 2,9 488, , , Opolskie 6 1,8 393, , , Śląskie 4 2,1 364, , , Wielkopolskie 40 3, , , , RO POZNAŃ 52 2, , , , Kujawsko-Pomorskie 14 1, , , , Pomorskie 5 0,9 303, , , Warmińsko-Mazurskie 13 2, , , , RO BYDGOSZCZ 32 1, , , , POLSKA 172 2, , , , Mazowieckie 3 0,2 262, , , Podlaskie 2 0,1 149, , , RO PARZNIEW 5 0,1 412, , , Wielkopolskie 4 0,3 424, , , RO POZNAŃ 4 0,2 424, , , Kujawsko-Pomorskie 5 1, , , , RO BYDGOSZCZ 5 0, , , , POLSKA 14 0, , , ,

123 WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Metoda oceny (RPM) AZ4 Województwo Region Oceny voivodeship milk recodring region Liczba obór herds no. % udział liczby krów w metodzie do ogółem ocenianych w województwie % RPM distribution in voivodeship Liczba krów przeciętnie average cows no. Mleko kg milk Tłuszcz fat Białko protein kg % kg % Tłuszcz + białko kg F+P Małopolskie 1 0,3 35, , , Podlaskie 1 0,04 66, , , RO PARZNIEW 2 0,02 101, , , Wielkopolskie 4 1, , , , RO POZNAŃ 4 1, , , , Pomorskie 1 3, , , , RO BYDGOSZCZ 1 0, , , , POLSKA 7 0, , , , Tabela nr 12. Stan oceny wartości użytkowej krów mlecznych na 31.XII.2018r. według województw i RO Milk recording status dated at 31.XII.2018, by voivodeships and Milk Recording Regions. Województwo Region Oceny voivodeship milk recording region Liczba kół oceny MR circles no. Liczba obór oc. og. total MR herds no. Liczba krów oc. og. total MR cows no. % krów ocen. do pogłowia ogółem * % of rec. pop. to total livestock Publiczny public Liczba number obór herds krów cows Sektory sectors Prywatny private Obory Ogółem total rolników ind. individual farmers obór krów obór krów herds cows herds cows % krów w oborach rolnik. ind.do pogłowia ogółem** % of rec. cows in ind. farms to total livestock Lubelskie , ,0 Łódzkie , ,9 Małopolskie , ,2 Mazowieckie , ,9 Podkarpackie , ,2 Podlaskie , ,8 Świętokrzyskie , ,1 RO PARZNIEW , ,0 Dolnośląskie , ,1 Lubuskie , ,5 Opolskie , ,8 Śląskie , ,5 Wielkopolskie , ,0 RO POZNAŃ , ,3 Kujawsko-Pomorskie , ,7 Pomorskie , ,0 Warmińsko-Mazurskie , ,3 Zachodniopomorskie , ,1 RO BYDGOSZCZ , ,9 POLSKA , ,5 * krowy mleczne ogółem wg danych GUS z grudnia 2018 ** krowy mleczne w gospodarstwach indywidualnych wg danych GUS z grudnia

124 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Tabela nr 13. Stan oceny wartości użytkowej krów mlecznych na 31.XII.2018 r. w podziale na metody oceny, według województw i RO. Milk recording status dated at 31.XII.2018 r., in recording performance methods distribution, by voivodeships and Milk Recording Regions. Województwo Region Oceny voivodeship milk recording region Metoda A4 Metoda A8 Metoda AT4 Metoda AR4 Metoda AR8 Metoda AZ4 Liczba obór herds krów cows obór herds krów cows obór herds krów cows obór herds krów cows obór herds krów cows obór herds krów cows Lubelskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Podkarpackie Podlaskie Świętokrzyskie RO PARZNIEW Dolnośląskie Lubuskie Opolskie Śląskie Wielkopolskie RO POZNAŃ Kujawsko-Pomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Zachodniopomorskie RO BYDGOSZCZ POLSKA Tabela nr 14. Struktura stad według stanu na 31.XII.2018 r. Herds distribution in recorded population by herd size intervals dated at 31.XII Województwo Region Oceny voivodeship milk recording region Liczba obór wg stanu krów herds no. by size intervals Lubelskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Podkarpackie Podlaskie Świętokrzyskie RO PARZNIEW Dolnośląskie Lubuskie Opolskie Śląskie Wielkopolskie RO POZNAŃ

125 WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Województwo Region Oceny voivodeship milk recording region Liczba obór wg stanu krów herds no. by size intervals Kujawsko-Pomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Zachodniopomorskie RO BYDGOSZCZ RAZEM Tabela nr 15. Struktura krów ocenianych według stanu na 31.XII.2018 r. Cows distribution in recorded population, by herd size intervals dated at 31.XII Województwo Region Oceny voivodeship milk recording region Liczba krów wg przedziałów wielkości obór cows no. by size intervals Lubelskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Podkarpackie Podlaskie Świętokrzyskie RO PARZNIEW Dolnośląskie Lubuskie Opolskie Śląskie Wielkopolskie RO POZNAŃ Kujawsko-Pomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Zachodniopomorskie RO BYDGOSZCZ RAZEM

126 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Tabela nr 16. Struktura rasowa ocenianych krów mlecznych w 2017 i 2018 roku. Breed distribution in recorded population in 2017 and 2018 year. Rasa Przeciętna liczba krów average cows no. 2017/2018 breed % szt. % szt. % CZARNO BIAŁA * ,5 85, ,3 85,00 102,87 CZERWONO BIAŁA * ,4 3, ,8 3,80 107,37 SIMENTAL ,8 1, ,5 1,29 100,12 POLSKA CZERWONA 2 773,2 0, ,2 0,35 102,34 JERSEY 1 019,2 0, ,3 0,12 99,32 MONTBELIARDE 3 117,6 0, ,0 0,42 109,28 BIAŁOGRZBIETA 653,1 0,09 728,4 0,09 111,53 POLSKA CZERWONO BIAŁA 3 981,2 0, ,1 0,48 98,94 POLSKA CZARNO BIAŁA 2 001,2 0, ,4 0,25 103,01 BROWN SWISS 294,9 0,04 323,5 0,04 109,70 SZWEDZKA CZERWONA 295,0 0,04 270,7 0,03 91,76 NORWESKA CZERWONA 257,5 0,03 303,5 0,04 117,86 MIESZAŃCE MIĘDZYRASOWE ,4 7, ,3 7,93 103,43 INNE RASY 1 360,9 0, ,6 0,16 96,52 * dotyczy rasy polskiej holsztyńsko fryzyjskiej Tabela nr 17. Liczba krów objętych oceną wartości użytkowej bydła w stosunku do pogłowia krów mlecznych ogółem według GUS. Number of recorded dairy cows (OWUB) in comparison to national livestock of dairy cattle (GUS), by herd size interval. 124 Województwo voivodeship w stadach 9 szt. herds 9 w stadach 10 szt. herds 10 Razem together GUS OWUB GUS OWUB GUS OWUB krów krów krów krów krów krów % % cows cows cows cows cows cows Dolnośląskie , , ,05 Kujawsko-Pomorskie , , ,65 Lubelskie , , ,32 Lubuskie , , ,07 Łódzkie , , ,81 Małopolskie , , ,73 Mazowieckie , , ,49 Opolskie , , ,67 Podkarpackie , , ,72 Podlaskie , , ,19 Pomorskie , , ,71 Śląskie , , ,07 Świętokrzyskie , , ,31 Warmińsko-Mazurskie , , ,51 Wielkopolskie , , ,13 Zachodniopomorskie , , ,72 POLSKA , , ,87 + / - w stosunku do , , ,61 Żródło: dane GUS - Pogłowie krów mlecznych w gospodarstwach rolnych wg skali chowu i województw, stan w grudniu 2018 roku. Dane OWUB - Pogłowie krów mlecznych objętych oceną wartości użytkowej, stan na dzień roku. %

127 WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Tabela nr 18. Ogólne wyniki użytkowania rozpłodowego krów mlecznych. General reproduction traits of dairy cows in recorded population. Wyszczególnienie Ogółem Sektory Publiczny Prywatny OGÓLNA LICZBA KRÓW total no. of cows in MR during PRZECIĘTNA LICZBA KRÓW average cows no , , ,6 LICZBA KRÓW CAŁOROCZNIE OCENIANYCH no. of cows recorded during the whole PIERWIASTKI W STADZIE heifers in herd LICZBA heifers number % DO PRZECIĘTNEJ LICZBY KRÓW % of heifers to average cow no. 31,34 37,17 31,08 WIEK I-GO WYCIELENIA 1st calving age PORONIENIA U KRÓW stillbirths LICZBA PORONIEŃ stillbirths number % DO PRZECIĘTNEJ LICZBY KRÓW % of stillbirths to average cow no. 0,04 0,04 0,04 DŁUGOŚĆ OKRESU MIĘDZYWYCIELENIOWEGO calving interval length LICZBA KRÓW WYCIELONYCH (Z PIERWIASTKAMI) number of calved cows (heifers included) LICZBA KRÓW Z OBLICZONYM OKRESEM MIĘDZYWYCIELENIOWYM number of cows with calving interval calculated OKRES MIĘDZYWYCIELENIOWY (DNI) calving interval (days) LICZBA KRÓW O OKRESIE MIĘDZYWYCIELENIOWYM PONAD 365 DNI cows no. with calving interval longer than 365 days

128 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Tabela nr 19. Użytkowanie rozpłodowe ocenianych krów mlecznych według ras Reproduction performance data of dairy cows, by different breeds Liczba krów cows number Pierwiastki heifers Liczba krów cows number Rasa odmiana barwna breed Ogółem total Przeciętnie average Całorocznie ocenianych whole year rec. Wycielonych calved Z poronieniem with stillbirth Liczba number szt. %** szt. %*** szt. %**** Śr. wiek I-go wyc. avr.1st calving age Z obl.okresem międzywyc. with calving interval calculated Z okr. pow. 365 dni with calving interval longer than 365 Czarno-biała * , , , , Czerwono-biała * , , , , Simental , ,03 4 0, , Polska czerwona , ,43 1 0, , Jersey , , , Montbeliarde , ,20 1 0, , Białogrzbieta , ,13 1 0, , Polska czerwono biała , ,45 2 0, , Polska czarno biała , ,00 3 0, , Brown Swiss , , , Szwedzka czerwona , ,27 1 0, , Norweska czerwona , , , Mieszańce międzyrasowe , , , , Inne rasy , , , * - dotyczy rasy polskiej holsztyńsko - fryzyjskiej ** - % krów wycielonych liczony jest do liczby krów ogółem minus pierwiastki *** - % poronień liczony jest do liczby krów ogółem.tu wyszczególnione są poronienia, które nie rozpoczynają nowej laktacji. **** - % pierwiastek liczony jest do liczby krów ogółem Śr. okres międzywyc. avr. calving interval 126

129 WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Tabela nr 20. Użytkowanie rozpłodowe ocenianych krów mlecznych według województw i RO Reproduction performance data of dairy cows, by voivodeships and Milk Recording Regions Liczba krów cows number Pierwiastki heifers Liczba krów cows number Województwo Region Oceny voivodeship milk recording region Ogółem total Przeciętnie average Całorocznie ocenianych whole year rec. Wycielonych calved Z poronieniem with stillbirth Liczba number szt. %* szt. %** szt. %*** Śr. wiek I-go wyc. avr. 1st calving age Z obl.okresem międzywyc. with calving interval calculated Z okr. pow. 365 dni with calving interval longer than 365 Śr. okres międzywyc. avr. calving interval Lubelskie , , , , Łódzkie , ,04 8 0, , Małopolskie , ,18 5 0, , Mazowieckie , , , , Podkarpackie , ,00 2 0, , Podlaskie , , , , Świętokrzyskie , ,37 5 0, , RO PARZNIEW , , , , Dolnośląskie , ,88 4 0, , Lubuskie , ,68 1 0, , Opolskie , ,55 4 0, , Śląskie , , , , Wielkopolskie , , , , RO POZNAŃ , , , , Kujawsko- -Pomorskie , , , , Pomorskie , ,82 6 0, , Warmińsko- -Mazurskie , , , , Zachodniopomorskie , ,97 2 0, , RO BYDGOSZCZ , , , , POLSKA , , , , * - % krów wycielonych liczony jest do liczby krów ogółem minus pierwiastki ** - % poronień liczony jest do liczby krów ogółem.tu wyszczególnione są poronienia, które nie rozpoczynają nowej laktacji. *** - % pierwiastek liczony jest do liczby krów ogółem 127

130 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Tabela nr 21. Cechy płodności ocenianych krów mlecznych według województw i RO Milk cows fertility traits by voivodeships and Milk Recording Regions Województwo Region Oceny voivodeship milk recording region Wiek 1 wycielenia 1st calving age Międzywycieleniowy calving interval Międzyciążowy days open Okres period Ciąży pregnancy Zasuszenia drying period Samodzielny unassisted Łatwy easy Rodzaj porodu calving mode Trudny difficult Bardzo ciężki very difficult Poronienie stillbirth Cesarskie cięcie caesarean section Lubelskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Podkarpackie Podlaskie Świętokrzyskie RO PARZNIEW Dolnośląskie Lubuskie Opolskie Śląskie Wielkopolskie RO POZNAŃ Kujawsko-Pomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Zachodniopomorskie RO BYDGOSZCZ POLSKA

131 WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Tabela nr 22. Cechy płodności ocenianych krów mlecznych według sektorów Milk cows fertility traits in particular institutions and sectors Instytucje Sektory institution sector Wiek 1 wycielenia 1st calving age Międzywycieleniowy calving interval Okres period Międzyciążowy days open Ciąży pregnancy Zasuszenia drying period Samodzielny unassisted Łatwy easy Rodzaj porodu calving mode Trudny difficult Bardzo ciężki very difficult Poronienie stillbirth Cesarskie cięcie caesarean section WŁASNOŚĆ PAŃSTWOWA GOSPODARSTWA PODLEGŁE MRiRW KOWR INSTYTUT ZOOTECHNIKI (IZ) POLSKA AKADEMIA NAUK (PAN) GOSPODARSTWA PODLEGŁE WOJEWODZIE STACJE HODOWLI ROŚLIN (SHR) SPÓŁKI PAŃSTWOWE INNE PAŃSTWOWE WŁASNOŚĆ SAMORZĄDOWA GOSPODARSTWA SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO SPÓŁKI WŁASNOŚCI SAMORZĄDOWEJ RAZEM SEKTOR PUBLICZNY WŁASNOŚĆ PRYWATNA KRAJOWA GOSPODARSTWA INDYWIDUALNE SPÓŁDZIELNIE PRODUKCJI ROLNICZEJ SPÓŁKI PRYWATNE KRAJOWE GOSPODARSTWA DZIERŻAWIONE FUNDACJE WŁASNOŚĆ ZAGRANICZNA SPÓŁKI PRYWATNE ZAGRANICZNE RAZEM SEKTOR PRYWATNY POLSKA

132 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Tabela nr 23. Cechy płodności ocenianych krów mlecznych według ras Milk cows fertility traits by breeds Rasy breeds Wiek 1 wycielenia 1st calving age Międzywycieleniowy calving interval Międzyciążowy days open Okres period Ciąży pregnancy Zasuszenia drying period Samodzielny unassisted Łatwy easy Rodzaj porodu calving mode Trudny difficult Bardzo ciężki very difficult Poronienie stillbirth Cesarskie cięcie caesarean section Czarno-biała* Czerwono-biała* Simental Polska czerwona Jersey Montbeliarde Białogrzbieta Polska czerwono-biała Polska czarno-biała Brown Swiss Szwedzka czerwona Norweska czerwona Mieszaniec międzyrasowy INNE RASY * dotyczy rasy polskiej holsztyńsko fryzyjskiej 130

133 OCENA 2018 WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH KROWY OBORY POSZERZAMY MOŻLIWOŚCI KG MLEKA 4,03 % 3,39 % TŁUSZCZ BIAŁKO Wydajność krów nieocenianych kg mleka Wyliczenia na podstawie szacunków specjalistów PFHBiPM 131

134 MIEJSCE kg mleka WYDAJNOŚĆ kg mleka MAŁGORZATA I SYLWESTER PSZCZOŁA GUTANÓW, WOJ. LUBELSKIE Panie Sylwestrze, co w 2018 roku miało dla Pana największe znaczenie w prowadzeniu stada i podczas realizacji przyjętych celów hodowlanych? Do jakich działań przyłożył Pan największą uwagę? Największe znaczenie w prowadzeniu stada w 2018 roku miał fakt, że mimo marketingowej presji mleczarnia, do której oddajemy mleko nie wymaga od nas stosowania pasz bez GMO. To znacznie ułatwia nam żywienie zwierząt, a przy tym nie podwyższa niepotrzebnie jego kosztów. Dużym problemem była skuteczność zacieleń krów w optymalnym terminie, co przełożyło się na wydajność naszego stada. Co obecnie jest Pana największym wyzwaniem, na czym skoncentrują się Państwo w 2019 roku? W 2019 roku skoncentrujemy się przede wszystkim na wyprodukowaniu jak najlepszej jakości pasz objętościowych czyli kiszonek z lucerny i kukurydzy. Celem na najbliższe lata jest poprawienie takich cech użytkowych jak budowa nóg i wymienia, ponieważ przy tak wysokiej wydajności mamy z tym największe problemy. PFHBiPM stawia na rozwój i doskonalenie oferty usług. W jakim kierunku powinniśmy podążać, jakim rodzajem usług spoza naszej oferty był by Pan zainteresowany? Bardzo cieszy nas nowa usługa badanie cielności z mleka. Mile widziana byłaby również poszerzona diagnostyka chorób metabolicznych o monitorowanie subklinicznej kwasicy żwacza. Zainteresowani bylibyśmy również usługowym badaniem krwi bądź mleka na zawartość pierwiastków takich jak wapń, fosfor i potas u krów po wycieleniu. Kategoria stad do 20 sztuk

135 WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Tabela nr 24. Zestawienie najlepszych stad według wydajności kg mleka, o przeciętnej liczbie krów mlecznych do 20 sztuk Best dairy herds by milk yield in kg, herd size up to 20 cows Lp. Właściciel stada/obory owner Lokalizacja stada/obory Miejscowość Województwo herd location Metoda oceny Rej.ml.s Przeciętna liczba krów avr. cows no Przeciętna wydajność od jednej krowy average yield per cow suma mleko tłuszcz białko f+p milk fat protein sum kg kg % kg % tł+bi Średni okres mwyc. calv.int. 1. PSZCZOŁA MAŁGORZATA I SYLWESTER 2. BUDNIEWSKI LESZEK 3. DMOCHOWSKI RYSZARD 4. MOŚCICKI STANISŁAW 5. KOZŁOWSKI JERZY 6. CICHACCY DARIUSZ I ELŻBIETA 7. FITUCH WALDEMAR 8. MYSTKOWSKI JAN 9. GR STAŃCZYK RADOSŁAW 10. WALCZUK TOMASZ 11. GR KAROL PUCHAŁA 12. GR ROCH PIOTR 13. WRÓBEL SŁAWOMIR 14. PODSIADŁY HALINA I STANISŁAW 15. KARWASZ JAN 16. ŁUKASZ JAŃCZAK 17. ŁABĘDZKI KAZIMIERZ 18. GR MICHAŁ BIEGAŃSKI 19. ŻOCHOWSCY PAWEŁ I ANETA 20. JAKUB BIAŁAS GUTANÓW LUBELSKIE WIKIELEC WARMIŃSKO-MAZURSKIE CZARTOSY PODLASKIE WYSOGOTÓWEK WIELKOPOLSKIE PŁOCOCHOWO MAZOWIECKIE NIEWIERZ KUJAWSKO-POMORSKIE ZALESICE MAZOWIECKIE PUŁAZIE ŚWIERŻE PODLASKIE KAŁÓW ŁÓDZKIE KRZECZKOWO NOWE BIEŃKI MNICHOWICE WIELKOPOLSKIE BUKOWSKA WOLA MAŁOPOLSKIE GULCZEWO MAZOWIECKIE JEZIORY ŁÓDZKIE KRYNICA MORSKA POMORSKIE WYSOGOTÓWEK WIELKOPOLSKIE MARYNOWY POMORSKIE JEDLEC WIELKOPOLSKIE STARY SKARŻYN PODLASKIE OBORA WIELKOPOLSKIE AT4 R* AT4 R* AT4 R* AT4 R* 17, , , , , , , , , , , , AT4 13, , , AT4 15, , , AT4 17, , , AT4 R* 12, , , AT4 19, , , AT4 14, , , AT4 R* 18, , , AT4 5, , , AT4 R* 18, , , AT4 16, , , AT4 8, , , AT4 13, , , AT4 5, , , AT4 16, , , AT4 19, , , AT4 R* 17, , , W tabelach począwszy od nr tabeli 24 do 29 prezentowane są najlepsze stada w następujących przedziałach wielkości: od 3,0 20 krów przeciętnie; 20,1 50; 50,1 150; 150,1 300; 300,1 500; powyżej 500. We wszystkich grupach wielkościowych obory zestawione są niezależnie od ras występujących w stadzie. R* - oznacza obory, które wyraziły zgodę na rejestrację informacji o ilości sprzedanego mleka z zarejestrowaną kompletną informacją za cały 2018r. STADO grupa zwierząt utrzymywana w tym samym celu produkcyjnym, w tej samej lokalizacji, niezależnie od ilości właścicieli. 133

136 MIEJSCE 1 WYDAJNOŚĆ kg mleka ANDRZEJ MÓRAWSKI GOLANY, WOJ. MAZOWIECKIE Co w 2018 roku miało dla Pana największe znaczenie w prowadzeniu stada i podczas realizacji przyjętych celów hodowlanych? Do jakich działań przyłożył Pan największą uwagę? W ubiegłym roku skoncentrowałem się na: pracy hodowlanej nad stadem w celu osiągnięcia wysokiej wartości genetycznej zwierząt. Korzystałem z programu do kojarzeń DoKo i wiedzy merytorycznej pracowników PFHBiPM; dużej dbałości o zdrowie i dobrostan zwierząt, instalując system do zraszania krów ograniczając stres cieplny w czasie upałów; informacjach zawartych w Raportach Wynikowych, głównie STADO, PRÓBA oraz ŻYWIENIE w celu bilansowania żywienia oraz prowadzenia profilaktyki zdrowotności stada; przygotowywaniu i stosowaniu bardzo dobrej jakości pasz objętościowych i treściwych. Sprzyja temu bardzo dobra jakość gleb na których gospodaruję; monitorowaniu zwierząt poprzez korzystanie z programu PFHBiPM do zarządzania stadem Hodowca On-line. Co obecnie jest Pana największym wyzwaniem, na czym skoncentrujesz się w 2019 roku? Moje plany na najbliższe miesiące to: budowa cielętnika ze stacją odpajania cieląt i boksów dla młodzieży; dalsze inwestowanie w najwyższej jakości maszyny i urządzenia. PFHBiPM stawia na rozwój i doskonalenie oferty usług. W jakim kierunku powinniśmy podążać dalej, jakim rodzajem usług spoza naszej oferty byłby Pan zainteresowany? Jestem zadowolony z usług oraz informacji pozyskiwanych z oceny wartości użytkowej. Oczekuję z ciekawością na dalsze prace rozwojowe PFHBiPM na ich podstawie będę mógł uzyskać z mleka jeszcze więcej informacji dotyczących zdrowotności i innych ważnych cech użytkowych krów mlecznych. Kategoria stad od 20,1 do 50 sztuk

137 WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Tabela nr 25. Zestawienie najlepszych stad według wydajności kg mleka, o przeciętnej liczbie krów mlecznych od 20,1 do 50 sztuk Best dairy herds by milk yield in kg, herd size 20,1 up to 50 cows Lp. Właściciel stada/obory owner Lokalizacja stada/obory Miejscowość Województwo herd location Metoda oceny Rej.ml.s Przeciętna liczba krów avr. cows no Przeciętna wydajność od jednej krowy average yield per cow suma mleko tłuszcz białko f+p milk fat protein sum kg kg % kg % tł+bi Średni okres mwyc. calv.int. 1. MÓRAWSKI ANDRZEJ GOLANY MAZOWIECKIE AT4 R* 37, , , MAZUREK ELŻBIETA OSTROBUDKI WIELKOPOLSKIE A4 30, , , GR DZIAŁA MARCIN MOCHLE KUJAWSKO-POMORSKIE A4 R* 29, , , GR ZDUN PIOTR JARCZÓWEK LUBELSKIE A4 R* 46, , , JAROSZEK TADEUSZ ADAMOWO WARMIŃSKO-MAZURSKIE AT4 49, , , GR GROMADA MARCIN LUDZISKO KUJAWSKO-POMORSKIE A4 R* 25, , , GR KLIMCZAK-FUDAŁA CZESŁAW RAKÓW MAZOWIECKIE AT4 47, , , GR CHUDZIK TOMASZ STRACHANÓW ŁÓDZKIE AT4 40, , , MAZUREK WOJCIECH KOŻUCHÓW MAZOWIECKIE AT4 R* 46, , , RUTA WITOLD I MIROSŁAWA KSIĄŻKI KUJAWSKO-POMORSKIE AT4 41, , , MAJEWSCY URSZULA I EUGENIUSZ KOŁOZĄB POMORSKIE AT4 R* 24, , , MAJEWSKA URSZULA wydajność obory wł. 1 AT4 R* 15, , , MAJEWSKI EUGENIUSZ wydajność obory wł. 2 AT4 R* 9, , , GR KAPICA DANIEL SKALMIEROWICE KUJAWSKO-POMORSKIE A4 R* 37, , , JOSIEWICZ ANDRZEJ NIESZKI AT4 24, , , GR CZARNEK ADRIAN 15. GR JOŃCZY ANTONI 16. DYMEK ROBERT 17. GR CICHY TOMASZ 18. GR KLENIEWSKI ZBIGNIEW 19. ZIÓŁKOWSKI JÓZEF 20. GR JERZY KRZYKAŁA GOSZCZANÓW ŁÓDZKIE WIEPRZ MAŁOPOLSKIE ŁĘG PROBOSTWO MAZOWIECKIE JEDLEC WIELKOPOLSKIE GALOMINEK MAZOWIECKIE SŁUGOCINEK WIELKOPOLSKIE BUKOWNICA WIELKOPOLSKIE A4 25, , , AT4 47, , , AT4 47, , , A4 33, , , AT4 43, , , A8 34, , , AT4 49, , , W tabelach począwszy od nr tabeli 24 do 29 prezentowane są najlepsze stada w następujących przedziałach wielkości: od 3,0 20 krów przeciętnie; 20,1 50; 50,1 150; 150,1 300; 300,1 500; powyżej 500. We wszystkich grupach wielkościowych obory zestawione są niezależnie od ras występujących w stadzie. R* - oznacza obory, które wyraziły zgodę na rejestrację informacji o ilości sprzedanego mleka z zarejestrowaną kompletną informacją za cały 2018r. STADO grupa zwierząt utrzymywana w tym samym celu produkcyjnym, w tej samej lokalizacji, niezależnie od ilości właścicieli. 135

138 MIEJSCE 1 WYDAJNOŚĆ kg mleka GOSPODARSTWO ROLNE MAŁGORZATA I LESZEK DUSZNIK WIERZBA, WOJ. LUBELSKIE Panie Leszku, co w 2018 roku miało dla Pana największe znaczenie w prowadzeniu stada i podczas realizacji przyjętych celów hodowlanych? Do jakich działań przyłożył Pan największą wagę? Najważniejsze są wyniki zawarte w Raportach Wynikowych z oceny wartości użytkowej i ich szczegółowa analiza pod kątem bieżącego monitoringu zdrowotności stada, wyników produkcyjnych jak i prawidłowości żywienia, w czym bardzo często posiłkuję się Raportem Żywienie RW-11. Duży nacisk kładłem na odpowiedni dobór buhajów, tak by wzrastała wartość hodowlana córek, a zaznaczam, że nie jest to łatwe przy tak wyśrubowanej wydajności stada. Problemem są zdrowotność i długowieczność, nie mogę o tym zapominać przy doborze do kojarzeń. Co obecnie jest największym wyzwaniem, na czym skoncentruje się Pan w 2019 roku? W prowadzeniu mojego stada skoncentruję się na dwóch zasadniczych sprawach i problemach: Chciałbym utrzymać osiągnięty w 2018 roku pozom produkcji, a nawet jeszcze ją zwiększyć. Pytanie, co zrobić by moje krowy pobierały więcej paszy? Zależy mi żeby ulepszyć wybór buhajów do kojarzeń poprawiając długowieczność następnych pokoleń krów oraz zwiększyć koncentrację tłuszczu i białka, bo to ma istotny wpływ na cenę mleka. PFHBiPM stawia na rozwój i doskonalenie oferty usług. W jakim kierunku powinniśmy podążać dalej, jakim rodzajem usług spoza naszej oferty by był Pan zainteresowany? Macie bogatą ofertę usług na bardzo wysokim poziomie. Bez współpracy z Wami nie wyobrażam sobie zarządzania stadem krów mlecznych w sposób dający satysfakcję, nie tylko finansową, ale także tą hodowlaną. Właśnie wprowadziliście badania na cielność, w przyszłości może pokusicie się o monitoring kwasicy, bo to dla nas hodowców istotne aspekty. Myślę, że macie szeroką ofertę, ważne abyśmy wszyscy wykorzystywali ją w 100%. Kategoria stad od 50,1 do 150 sztuk

139 WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Tabela nr 26. Zestawienie najlepszych stad według wydajności kg mleka, o przeciętnej liczbie krów mlecznych od 50,1 do 150 sztuk Best dairy herds by milk yield in kg, herd size 50,1 up to 150 cows Lp. Właściciel stada/obory owner Lokalizacja stada/obory Miejscowość Województwo herd location 1. GR DUSZNIK MAŁGORZATA WIERZBA I LESZEK LUBELSKIE 2. GR JANUSZ PIETRZAK ŁUBOWO WIELKOPOLSKIE 3. GR POHL MACIEJ KROTOSZYN WIELKOPOLSKIE 4. SAS-WISŁOCKA DOMINIKA LISIANKI KUJAWSKO-POMORSKIE 5. NASIŁOWSKI DARIUSZ SKWIERCZYN DWÓR MAZOWIECKIE 6. TUŁODZIECKI JAROSŁAW WOLĘCIN KUJAWSKO-POMORSKIE 7. NENEMAN ROBERT WEŁNICA WIELKOPOLSKIE 8. SK NOWE JANKOWICE SZARNOŚ SP. Z O. O. KUJAWSKO-POMORSKIE 9. GR KRZYSZTOF OLEKSIAK STARE PIASTOWO MAZOWIECKIE 10. GR CHMIEL IRENEUSZ TRZUSKOŁOŃ WIELKOPOLSKIE 11. SK DOBRZYNIEWO DOBRZYNIEWO SP. Z O. O. WIELKOPOLSKIE 12. GR WYSOKIŃSKI SZCZEPAN RADOMYŚL MAZOWIECKIE 13. GR PAŁASZ DARIUSZ JULIA WIELKOPOLSKIE GR ANDRZEJ I WOJCIECH BASZKÓW HOFFMANN WIELKOPOLSKIE 14. Metoda oceny Rej.ml.s A4 R* A4 R* AT4 R* AT4 R* AT4 R* Przeciętna liczba krów avr. cows no Przeciętna wydajność od jednej krowy average yield per cow mleko milk tłuszcz fat białko protein suma f+p sum kg kg % kg % tł+bi Średni okres mwyc. calv.int. 61, , , , , , , , , , , , , , , AT4 139, , , A4 R* 88, , , A4 85, , , AT4 R* 95, , , A4 78, , , A4 129, , , AT4 R* AT4 R* 86, , , , , , AR4 126, , , GR ANDRZEJ HOFFMANN wydajność obory wł. 1 AR4 108, , , GR WOJCIECH HOFFMANN wydajność obory wł. 2 AR4 18, , , STUPSK AT4 15. WAWRZYŃCZAK JERZY 79, , , MAZOWIECKIE R* NIENAŁTY SZYMANY AT4 16. GR ANIELA ŚWIERŻYŃSKA 76, , , MAZOWIECKIE R* GR BARTŁOMIEJCZAK GURÓWKO 17. A4 59, , , ADAM WIELKOPOLSKIE NOWE MOSTY 18. KULA STANISŁAW A4 113, , , KUJAWSKO-POMORSKIE KOSZARY 19. GR GÓRNOWICZ DANIEL AR4 53, , , POMORSKIE BRONIEWO A4 20. GR GWIZDAŁA MARCIN 89, , , KUJAWSKO-POMORSKIE R* W tabelach począwszy od nr tabeli 24 do 29 prezentowane są najlepsze stada w następujących przedziałach wielkości: od 3,0 20 krów przeciętnie; 20,1 50; 50,1 150; 150,1 300; 300,1 500; powyżej 500. We wszystkich grupach wielkościowych obory zestawione są niezależnie od ras występujących w stadzie. R* - oznacza obory, które wyraziły zgodę na rejestrację informacji o ilości sprzedanego mleka z zarejestrowaną kompletną informacją za cały 2018r. STADO grupa zwierząt utrzymywana w tym samym celu produkcyjnym, w tej samej lokalizacji, niezależnie od ilości właścicieli. 137

140 MIEJSCE 1 WYDAJNOŚĆ kg mleka PREZES ZARZĄDU JANUSZ ZAREMBA OŚRODEK HODOWLI ZARODOWEJ OSIĘCINY SP. Z O.O. GOSPODARSTWO OSIĘCINY, WOJ. KUJAWSKO-POMORSKIE Panie Prezesie, co w 2018 roku miało dla SK Nowe Jankowice największe znaczenie w prowadzeniu stada i podczas realizacji przyjętych celów hodowlanych? Do jakich działań przykładaliście największą uwagę? Progres wydajności mlecznej, który jest udziałem naszej firmy wynika z umiejętności połączenia w naszych stadach walorów genetycznych zwierząt z dobrostanem, jaki możemy im zaoferować oraz szeroko rozumianym zarządzaniem stada. Wzrost wydajności musi jednak iść w parze wraz ze wzrostem rentowności produkcji mleka. Stąd aktualnie w centrum naszych zainteresowań znajduje się poszukiwanie oferty, która pozwoli na wzrost wartości ekonomicznej stada wynikający z matematycznych modeli, a nie z przeczucia hodowcy. Wobec powyższego oczekujemy na szybkie zaoferowanie nam modelu szacowania wartości hodowlanej zwierząt opartego o cechy, które mają istotne znaczenie ekonomiczne. Szczególnie cenne będą zwierzęta o niskiej prewalencji zaburzeń typowych dla rasy HF oraz pozytywnej predykcji dla cech związanych z reprodukcją. Innymi słowy oczekujemy indeksu, który powoli na zwiększenie długości użytkowania zwierząt. Wskazane jest (z naszego punktu widzenia) aby została stworzona możliwość modyfikacji wag poszczególnych cech wchodzących w skład przyszłego indeksu tak aby indeks ten mógł być stosowany w warunkach różnych oczekiwań stad. W naszym rozumieniu indeks taki powinien być wsparciem dla funkcjonującego obecnie indeksu hodowlanego PF. W przyszłości oczekiwać będziemy dodatkowego indeksu, który dotyczyć powinien szacowania wartości hodowlanej krów związanej z cechą wykorzystania przez zwierzęta paszy. Wg naszych (i nie tylko) obserwacji nie tylko ilość pobieranej paszy determinuje produkcję, lecz także zdolność zwierząt do konwersji tej paszy na mleko, dobowy przyrost masy ciała czy też wysokość zwierząt. Co obecnie jest Waszym największym wyzwaniem, na czym skoncentrujecie się w 2019 roku? Liniowa zależność pomiędzy indeksem PF, a wydajnością mleczną, która jest wyraźnie zaznaczona w naszych stadach, skłania nas do stałego podwyższania wartości tego parametru wśród zwierząt należących do OHZ Osięciny Sp. z o.o. Szczególnie ważny jest dla nas progres wartości indeksu wśród młodych zwierząt. Stąd w bieżącym roku będziemy chcieli zwiększyć pulę jałówek poddanych genotypowaniu. Zakładamy, że poddamy tej wycenie 50-60% jałówek. Zwierzęta o najwyższych wartościach gpf będą poddane procedurze OPU. Nie wykluczamy wprowadzenia także metody InVitro. Pozyskane w 2019 roku zarodki będziemy przenosić do naszych samic oraz oferować hodowcom do sprzedaży. Sprzedaż zarodków oraz sprzedaż jałówek cielnych są działaniami, które wpisują się w misję, jaką mają do spełnienia spółki hodowlane należące do struktur KOWRu. Misję podwyższania wartości genetycznej wśród populacji masowej bydła należącego do hodowców indywidualnych. PFHBiPM stawia na rozwój i doskonalenie oferty usług. W jakim kierunku powinniśmy podążać dalej, jakim rodzajem usług spoza naszej oferty bylibyście zainteresowani? W minionym roku nie wydarzyła się żadna spektakularna okoliczność, która w diametralny sposób zmieniłaby realizację przyjętych celów hodowlanych w OHZ Osięciny. Nieustannie realizowany był plan wzrostu WH naszych zwierząt. Wciąż szczególnie przydatne okazało się wsparcie oprogramowania Polskiej Federacji - DoKo. Pozwoliło nam na skojarzenie wybranych przez nas buhajów z naszymi samicami wg naczelnej zasady hodowlanej: najlepsze z najlepszymi, przy jednoczesnym zachowaniu niskiego inbredu. I właśnie zachowanie tego ostatniego warunku utrzymanie niskiego inbredu - staje się aktualnie jedną z największych trosk kadry zootechnicznej w OHZ Osięciny. Kategoria stad od 150,1 do 300 sztuk

141 WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Tabela nr 27. Zestawienie najlepszych stad według wydajności kg mleka, o przeciętnej liczbie krów mlecznych od 150,1 do 300 sztuk Best dairy herds by milk yield in kg, herd size 150,1 up to 300 cows Lp. Właściciel stada/obory owner Lokalizacja stada/obory Miejscowość Województwo herd location Metoda oceny Rej.ml.s Przeciętna liczba krów avr. cows no Przeciętna wydajność od jednej krowy average yield per cow mleko milk tłuszcz fat białko protein suma f+p sum Średni okres mwyc. calv.int. kg kg % kg % tł+bi 1. OHZ OSIĘCINY SP. Z O.O. OSIĘCINY A4 KUJAWSKO-POMORSKIE R* 292, , , HZZ ŻOŁĘDNICA SP. Z O. O. GOLINA WIELKA A4 WIELKOPOLSKIE R* 298, , , GRH CZECHNÓW SP. Z O.O. TRZEBOSZ WIELKOPOLSKIE A4 187, , , HENDRIPOL SP. Z O. O. BRAMKA AR8 KUJAWSKO-POMORSKIE R* 260, , , GR STELĘGOWSKI TADEUSZ KUDELCZYN AT4 MAZOWIECKIE R* 252, , , OHZ OSIĘCINY SP. Z O. O. MICHAŁOWO A4 KUJAWSKO-POMORSKIE R* 265, , , SK DOBRZYNIEWO SP. Z O. O. GLESNO WIELKOPOLSKIE A4 298, , , OHZ OSIĘCINY SP. Z O. O. CHOTEL A4 KUJAWSKO-POMORSKIE R* 287, , , CHLUBA DAMIAN KAMIENIEC ŚLĄSKIE AT4 222, , , GR KAMIŃSKI JAN I DAMIAN KIEDROWO AR8 208, , , WIELKOPOLSKIE R* 10. GR DAMIAN KAMIŃSKI wydajność obory wł. 1 AR8 R* 89, , , GR KAMIŃSKI JAN wydajność obory wł. 2 AR8 R* 119, , , OHZ KAMIENIEC ZĄBKOWICKI STARCZÓW A4 SP. Z O. O. DOLNOŚLĄSKIE R* 243, , , GR KACZAŁA-SZYMCZAK KONARZEW AT4 ALINA WIELKOPOLSKIE R* 192, , , GR MARIA SNELA BASZKÓW WIELKOPOLSKIE AR4 207, , , GR ŻANETA BAŁA LUTOGNIEW AR4 KACZMAREK WIELKOPOLSKIE R* 166, , , RSP IM. PRZYSZŁOŚĆ WIEŚNICA A4 WIEŚNICA DOLNOŚLĄSKIE R* 248, , , DZIAŁPOL SP. Z O. O. DZIAŁYŃ WIELKOPOLSKIE A4 175, , , OHZ DĘBOŁĘKA SP. Z O. O. DĘBOŁĘKA A4 ŁÓDZKIE R* 296, , , GR ANDRZEJ I ANNA GODZIĄTKÓW JAWOROWICZ WIELKOPOLSKIE A4 258, , , GR SŁUPIKOWSKI RYSZARD SUCHORĄCZEK A4 169, , , PINKOWSKA HALINA KUJAWSKO-POMORSKIE GŁOWNIN DOLNOŚLĄSKIE R* A4 R* 285, , , W tabelach począwszy od nr tabeli 24 do 29 prezentowane są najlepsze stada w następujących przedziałach wielkości: od 3,0 20 krów przeciętnie; 20,1 50; 50,1 150; 150,1 300; 300,1 500; powyżej 500. We wszystkich grupach wielkościowych obory zestawione są niezależnie od ras występujących w stadzie. R* oznacza obory, które wyraziły zgodę na rejestrację informacji o ilości sprzedanego mleka z zarejestrowaną kompletną informacją za cały 2018r. STADO grupa zwierząt utrzymywana w tym samym celu produkcyjnym, w tej samej lokalizacji, niezależnie od ilości właścicieli. 139

142 MIEJSCE 1 WYDAJNOŚĆ kg mleka PREZES ZARZĄDU ANDRZEJ MANDECKI STADNINA KONI NOWE JANKOWICE SP. Z O.O. GOSPODARSTWO NOWE JANKOWICE, WOJ. KUJAWSKO-POMORSKIE Panie Prezesie, co w 2018 roku miało dla SK Nowe Jankowice największe znaczenie w prowadzeniu stada i podczas realizacji przyjętych celów hodowlanych? Do jakich działań przykładaliście największą uwagę? Pierwszy element, na jakim skupiła się w 2018 roku Stadnina, dotyczył dalszego doskonalenia genetycznego stada, tworzenia mu jak najlepszych warunków środowiskowych oraz odpowiednie żywienie zwierząt. Korzystając z Raportów Wynikowych z oceny, przy pomocy doradców z Federacji i Spółek Inseminacyjnych prowadziliśmy w 2018 r. wyjątkowo skuteczny dobór par rodzicielskich. Wartościwe samice do kojarzeń wybieraliśmy zarówno spośród krów jak i jałówek. Wszystkie nasze posunięcia poprzedzała szczegółowa analiza Raportów Wyniki Oceny Wartości Hodowlanej i wybory możliwe w programie DoKo. Istotnym czynnikiem okazało się również genomowanie jałówek, a w konsekwencji wybór najlepszych na dawczynie zarodków. Wiemy, że tylko w optymalnych warunkach utrzymania i żywienia wartość genetyczna naszych krów może przynieść oczekiwane efekty. Myślę, że uzyskiwane w stadzie wyniki wydajności mlecznej, to po części efekt zapewnienia zwierzętom optymalnych warunków, już od pierwszego dnia życia cieląt. Drugi element, to ludzie. Doskonale przygotowana, fachowa kadra zootechniczna, potrafiąca obserwować zwierzęta, czytać i interpretować Raporty Wynikowe. Wynik wydajności mlecznej bliski 14 tysięcy kilogramów mleka to w dużej mierze właśnie ich zasługa. Co obecnie jest Waszym największym wyzwaniem, na czym skoncentrujecie się w 2019 roku? Największym wyzwaniem dla spółki będzie rozpoczęcie budowy nowej obory na 310 sztuk krów dojnych. Projekt, o który staraliśmy się od kilku lat jest już gotowy. Nowy obiekt zapewni krowom optymalne warunki, a dla gospodarstwa dodatkowy dochód, bo dachy pokryjemy panelami fotowoltalicznymi generującymi 40 kilowatów energii. PFHBiPM stawia na rozwój i doskonalenie oferty usług. W jakim kierunku powinniśmy podążać dalej, jakim rodzajem usług spoza naszej oferty bylibyście zainteresowani? Myślę, że dalszy rozwój raportów w formie analitycznej, jak ma to miejsce w przypadku Raportu ŻYWIENIE RW-11 to pożądany kierunek, ułatwiający pracę hodowców. Kategoria stad od 300,1 do 500 sztuk

143 WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Tabela nr 28. Zestawienie najlepszych stad według wydajności kg mleka, o przeciętnej liczbie krów mlecznych od 300,1 do 500 sztuk Best dairy herds by milk yield in kg, herd size 300,1 up to 500 cows Lp. Właściciel stada/obory owner Lokalizacja stada/obory Miejscowość Województwo herd location Metoda oceny Rej.ml.s Przeciętna liczba krów avr. cows no Przeciętna wydajność od jednej krowy average yield per cow mleko milk tłuszcz fat białko protein suma f+p sum Średni okres mwyc. calv.int. kg kg % kg % tł+bi 1. SK NOWE JANKOWICE SP. Z O. O. NOWE JANKOWICE KUJAWSKO-POMORSKIE A4 327, , , OHZ OSIĘCINY SP. Z O. O. JARANTOWICE KUJAWSKO-POMORSKIE A4 R* 323, , , HZZ ŻOŁĘDNICA SP. Z O. O. KAWCZE WIELKOPOLSKIE A4 R* 323, , , HZZ ŻOŁĘDNICA SP. Z O. O. ZAKRZEWO WIELKOPOLSKIE A4 R* 432, , , ZPR W KOWROZIE SP. Z O. O. PIGŻA KUJAWSKO-POMORSKIE A4 R* 373, , , OHZ LUBIANA SP. Z O.O. BOGUSZYN ZACHODNIOPOMORSKIE A4 R* 368, , , SK NOWE JANKOWICE LISNOWO SP. Z O. O. KUJAWSKO-POMORSKIE A4 316, , , GR KOMOROWO SP. Z O. O. SOBIESIERZNO A4 KUJAWSKO-POMORSKIE R* 408, , , OHZ KAMIENIEC ZĄBKOWICKI STARCZÓW A4 SP. Z O. O. DOLNOŚLĄSKIE R* 358, , , STARY JAWORÓW S.A. MILIKOWICE A4 MILIKOWICE DOLNOŚLĄSKIE R* 470, , , PW MILK MILIKOWICE wydajność obory wł. 1 AR8 R* 294, , , STARY JAWORÓW S.A. MILIKOWICE wydajność obory wł. 2 AR8 R* 176, , , PR DŁUGIE STARE SP. Z O. O. NIECHŁÓD WIELKOPOLSKIE AR4 R* 384, , , DANKO H.R. SP. Z O. O. W CHORYNI KROWIARKI ŚLĄSKIE A4 R* 415, , , BUTOR-FLESZAR BOŻENA MATEUSZ FLESZAR I WŁADYSŁAW BUTOR ŁANY WIELKIE ŚLĄSKIE A4 432, , , FLESZAR MATEUSZ wydajność obory wł. 1 A4 33, , , BUTOR-FLESZAR BOŻENA wydajność obory wł. 2 A4 209, , , BUTOR WŁADYSŁAW wydajność obory wł. 3 A4 189, , , GR DRZEWCE HĄDZLIK LIPOWCZYK 15. GRH KUBIAK JAN 16. GERO DAIRY SP. Z O. O. 17. DRZEWCE A4 WIELKOPOLSKIE R* 302, , , SULMÓW A4 ŁÓDZKIE R* 319, , , BORZĘCIN DOLNOŚLĄSKIE A4 384, , , ŁUPKI WARMIŃSKO-MAZURSKIE AR4/AT4 R* 432, , , STRUMIŁOWSKI WOJCIECH, AGNIESZKA I TOMASZ STRUMIŁOWSKI WOJCIECH, AGNIESZKA I TOMASZ wydajność stada AR4 R* 255, , , STRUMIŁOWSKI WOJCIECH, AGNIESZKA I TOMASZ wydajność stada AT4 R* 176, , , DANKO HR SP. Z O. O. 19. AGRO-TAK ZAGRODNO SP. JAWNA 20. OHZZ CHODECZEK SP. Z O. O. KOPASZEWO WIELKOPOLSKIE MODLIKOWICE DOLNOŚLĄSKIE CHODECZEK KUJAWSKO-POMORSKIE A4 R* A4 R* A4 R* 323, , , , , , , , , W tabelach począwszy od nr tabeli 24 do 29 prezentowane są najlepsze stada w następujących przedziałach wielkości: od 3,0 20 krów przeciętnie; 20,1 50; 50,1 150; 150,1 300; 300,1 500; powyżej 500. We wszystkich grupach wielkościowych obory zestawione są niezależnie od ras występujących w stadzie. R* - oznacza obory, które wyraziły zgodę na rejestrację informacji o ilości sprzedanego mleka z zarejestrowaną kompletną informacją za cały 2018 r. STADO grupa zwierząt utrzymywana w tym samym celu produkcyjnym, w tej samej lokalizacji, niezależnie od ilości właścicieli. 141

144 MIEJSCE 1 WYDAJNOŚĆ kg mleka PREZES ZARZĄDU STANISŁAW DYCHA OŚRODEK HODOWLI ZARODOWEJ LUBIANA SPÓŁKA Z O.O. GOSPODARSTWO NADARZYN, LUBIANA, WOJ. ZACHODNIOPOMORSKIE Co w 2018 roku miało dla OHZ Lubiana największe znaczenie w prowadzeniu stada i podczas realizacji przyjętych celów hodowlanych? Do jakich działań przyłożyliście największą uwagę? Specjaliści z OHZ Lubliana potwierdzają, że w prowadzeniu stada czy przy realizacji założonych celów hodowlanych, niebagatelne znaczenie mają dla nich informacje pozyskiwane z oceny wartości użytkowej prowadzonej przez PFHBiPM. Szczególną wagę przykładają do analizy danych zawartych w: Raportach Wynikowych z oceny; programach PFHBiPM - Hodowca OnLine i DoKo (wyjątkowym narzędziu do kojarzenia krów i jałówek). Sukces OHZ Lubiana warunkuje konsekwentna realizacja programu hodowlanego w kierunku doskonalenia genetycznego stada, w tym: analiza wartości genetycznych krów i jałówek biorących udział w programie; wybór rodzin żeńskich do programu oraz wyselekcjonowanie z nich wybitnych sztuk; dobór do par rodzicielskich buhajów o najwyższych indeksach gpf i PF w rankingach światowych; wybór najwybitniejszych jałowic na dawczynie zarodków; poddawanie wycenie genomowej jałówek urodzonych z ET oraz pochodzących od najlepszych krów i jałowic po inseminacji, a także ścisła współpraca z PFHBiPM, Instytutem Zootechniki i SHiUZ Bydgoszcz. Co obecnie jest Waszym największym wyzwaniem, na czym skoncentrujecie się w 2019 roku? Dbałość o dobrostan poprzez modernizację obiektów inwentarskich w kierunku poprawy ogólnych warunków bytowania krów i jałowizny oraz komfortu doju. Dalsze doskonalenie i uszlachetnianie bazy paszowej, co spowoduje większą rentowność produkcji. PFHBiPM stawia na rozwój i doskonalenie oferty usług. W jakim kierunku powinniśmy podążać dalej, jakim rodzajem usług spoza naszej oferty bylibyście zainteresowani? Tak postawione pytanie, Pani Gabriela Gaworecka - Główny Hodowca OHZ Lublina, pozostawia bez odpowiedzi brakuje mi czasu na wykorzystanie wszystkich danych i usług, które oferujecie. Kategoria stad powyżej 500 sztuk

145 WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Tabela nr 29. Zestawienie najlepszych stad według wydajności kg mleka, o przeciętnej liczbie krów mlecznych powyżej 500 sztuk Best dairy herds by milk yield in kg, herd size above 500 cows Lp. Właściciel stada/obory owner Lokalizacja stada/obory Miejscowość Województwo herd location Metoda oceny Rej.ml.s Przeciętna liczba krów avr. cows no Przeciętna wydajność od jednej krowy average yield per cow mleko milk tłuszcz fat białko protein suma f+p sum Średni okres mwyc. calv.int. kg kg % kg % tł+bi 1. OHZ LUBIANA SP. Z O. O. NADARZYN A4 ZACHODNIOPOMORSKIE R* 663, , , OHZ GARZYN SP. Z O. O. GÓRZNO A4 WIELKOPOLSKIE R* 579, , , GR TADEUSZ LISIECKI CZECHNÓW WIELKOPOLSKIE AZ , , , KOMBINAT ROLNY LEMBRUK AT4 SZESTNO SP. Z O. O. WARMIŃSKO-MAZURSKIE R* 1 070, , , OHZ GARZYN SP. Z O. O. MIERZEJEWO A4 WIELKOPOLSKIE R* 574, , , FORTUNE SP. Z O. O. CIESZYMOWO AZ4 POMORSKIE R* 1 183, , , SK DOBRZYNIEWO MROZOWO SP. Z O. O. KUJAWSKO-POMORSKIE A4 513, , , ZDIZ-PIB KOŁBACZ DĘBINA A4 SP. Z O.O. ZACHODNIOPOMORSKIE R* 774, , , K & B & A LTD SP. Z O. O. RZECZYN A4 ZACHODNIOPOMORSKIE R* 617, , , RKS BĄDECZ CZAJCZE-FERMA A4 WIELKOPOLSKIE R* 989, , , G.R. MARZEC KATARZYNA WIEJKOWO A4 ZACHODNIOPOMORSKIE R* 644, , , SPÓŁKA ROLNA KALSK KALSK SP. Z O. O. LUBUSKIE A , , , PIETRUSZYŃSCY ADAM STRADUNY I STANISŁAW WARMIŃSKO-MAZURSKIE A4 794, , , PIETRUSZYŃSKI ADAM wydajność obory wł. 1 A4 668, , , PIETRUSZYŃSKI STANISŁAW wydajność obory wł. 2 A4 125, , , PAUL-PON POLSKA TOPOLA SP. Z O. O. WIELKOPOLSKIE AT4 R* 1 219, , , AGRO-DĄBRÓWKA DĄBRÓWKA SP. Z O. O. KUJAWSKO-POMORSKIE A4 R* 533, , , PW GRUNWALD SP. Z O. O. GRUNWALD WARMIŃSKO-MAZURSKIE A4 534, , , POLHOZ SP. Z O. O. WOJANOWO A4 POMORSKIE R* 589, , , HZZ OSOWA SIEŃ SP. Z O. O. JĘDRZYCHOWICE A4 LUBUSKIE R* 597, , , POLHOZ SP. Z O. O. POGORZAŁA WIEŚ POMORSKIE A4 R* 570, , , AGROMARINA SP. Z O. O. KULCZYN KOLONIA A4 LUBELSKIE R* 857, , , W tabelach począwszy od nr tabeli 24 do 29 prezentowane są najlepsze stada w następujących przedziałach wielkości: od 3,0 20 krów przeciętnie; 20,1 50; 50,1 150; 150,1 300; 300,1 500; powyżej 500. We wszystkich grupach wielkościowych obory zestawione są niezależnie od ras występujących w stadzie. R* - oznacza obory, które wyraziły zgodę na rejestrację informacji o ilości sprzedanego mleka z zarejestrowaną kompletną informacją za cały 2018r. STADO grupa zwierząt utrzymywana w tym samym celu produkcyjnym, w tej samej lokalizacji, niezależnie od ilości właścicieli. 143

146 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Tabela nr 30. Zestawienie najlepszych stad o najwyższej wydajności kg mleka według ras Top herds ranked by milk yield in kg, by breeds Lp. Właściciel stada Miejscowość Województwo owner location Metoda oceny rej.ml.s Przeciętna liczba krów avr. cows no w oborze in herd w rasie in breed mleka kg milk Przeciętna wydajność tłuszczu białka fat protein kg % kg % Okres między wyc. calving interval Wiek I-go wyc. 1st calving age RASA POLSKA HOLSZTYŃSKO-FRYZYJSKA odmiany CZARNO-BIAŁEJ GR DUSZNIK MAŁGORZATA I LESZEK A4 WIERZBA LUBELSKIE R* 61,3 59, , , GR JANUSZ PIETRZAK A4 ŁUBOWO WIELKOPOLSKIE R* 50,6 49, , , GR POHL MACIEJ AT4 KROTOSZYN WIELKOPOLSKIE R* 120,1 117, , , SAS-WISŁOCKA DOMINIKA AT4 LISIANKI KUJAWSKO-POMORSKIE R* 101,8 95, , , MÓRAWSKI ANDRZEJ AT4 GOLANY MAZOWIECKIE R* 37,8 37, , , BUDNIEWSKI LESZEK AT4 WIKIELEC WARMIŃSKO-MAZURSKIE R* 14,0 13, , , NASIŁOWSKI DARIUSZ AT4 SKWIERCZYN DWÓR MAZOWIECKIE R* 113,6 108, , , SK NOWE JANKOWICE SP. Z O. O. NOWE JANKOWICE A4 327,2 327, , , KUJAWSKO-POMORSKIE TUŁODZIECKI JAROSŁAW WOLĘCIN KUJAWSKO-POMORSKIE AT4 139,2 139, , , OHZ OSIĘCINY SP. Z O. O. A4 JARANTOWICE R* 323,1 315, , , KUJAWSKO-POMORSKIE RASA POLSKA HOLSZTYŃSKO-FRYZYJSKA odmiany CZERWONO-BIAŁEJ MYDLARZ MACIEJ AT4 INWAŁD MAŁOPOLSKIE R* 23,0 22, , , LISIECKI ANDRZEJ AT4 JARSZEWO ZACHODNIOPOMORSKIE R* 56,1 41, , , OHZ GŁOGÓWEK SP. Z O. O. A4 ZAKŁAD ZAWADA OPOLSKIE R* 343,7 298, , , GOETZ STEFAN ŚCIGÓW OPOLSKIE AT4 95,4 55, , , OHZ PRZERZECZYN ZDR. SP. Z O. O. A4 GILÓW DOLNOŚLĄSKIE R* 412,8 392, , , GR KRZYSZTOF OLSZANECKI AT4 STRÓŻE MAŁOPOLSKIE R* 37,4 29, , , OHZ GŁOGÓWEK SP. Z O. O. A4 ZAKŁAD WRÓBLIN OPOLSKIE R* 221,0 179, , , OHZ GŁOGÓWEK SP. Z O. O. A4 ZAKŁAD BIEDRZYCHOWICE R* OPOLSKIE 172,3 151, , , SK PRUDNIK SP. Z O. O. WIERZBIEC OPOLSKIE A4 718,3 623, , , DOMASIK MARIOLA AT4 FRYDRYCHOWICE MAŁOPOLSKIE R* 35,6 21, , ,

147 WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Lp. Właściciel stada Miejscowość Województwo owner location Metoda oceny rej.ml.s Przeciętna liczba krów avr. cows no w oborze in herd w rasie in breed mleka kg milk Przeciętna wydajność tłuszczu białka fat protein kg % kg % Okres między wyc. calving interval Wiek I-go wyc. 1st calving age RASA SIMENTALSKA stada do 50 krów w rasie SM 1. PUCHALSCY ŁUKASZ I DOMINIKA AT4 NAGÓRKI KUJAWSKO-POMORSKIE R* 9,1 9, , , PAŚKO ARTUR GLINIK PODKARPACKIE AT4 10,4 5, , , GH JACEK SADOWSKI AT4 KRZYCZKI-ŻABICZKI MAZOWIECKIE R* 22,0 15, , , G.R. MROCZKA JERZY AT4 NOWOTANIEC PODKARPACKIE R* 17,7 17, , , GR DOMASZK ZOFIA A4 GOTELP POMORSKIE R* 29,6 15, , , RASA SIMENTALSKA stada powyżej 50 krów w rasie SM 1. SK PĘPOWO SP. Z O. O. A4 PĘPOWO I WIELKOPOLSKIE R* 323,7 318, , , ZGLINICKI PAWEŁ 2. ZDUNÓWEK MAZOWIECKIE AT4 63,9 59, , , GR JAN KURPIEWSKI A4 WITOSŁAW WIELKOPOLSKIE R* 96,1 61, , , GR HENRYK ANTCZAK SZCZODROWO WIELKOPOLSKIE AT4 137,4 137, , , RSP- WISŁOCZEK A4 WISŁOCZEK PODKARPACKIE R* 142,8 77, , , RASA POLSKA CZERWONA 1. TADEUSZ SZYMUSIAK ZAŁUCZNE MAŁOPOLSKIE AT4 37,0 22, , , KRAUS MARIAN AT4 PODSARNIE MAŁOPOLSKIE R* 24,6 23, , , ŁUKASZ WOJCIECH I EWA AT4 KREMPACHY MAŁOPOLSKIE R* 10,8 10, , , FILIPOWICZ TERESA AT4 JASIENNA MAŁOPOLSKIE R* 5,0 5, , , WIKAR CZESŁAW AT4 SŁOPNICE MAŁOPOLSKIE R* 7,3 7, , , RASA JERSEY 1. SK MICHAŁÓW SP. Z O. O. A4 MICHAŁÓW ŚWIĘTOKRZYSKIE R* 132,6 132, , , SK IWNO SP. Z O. O. A4 WIKTOROWO WIELKOPOLSKIE R* 260,4 231, , , MARTA NOWAK PIOTRKÓW TRYBUNALSKI ŁÓDZKIE A8 18,4 14, , , G.R. LANGOS PIOTR WRÓBLIK KRÓLEWSKI AT4 13,2 10, , , PODKARPACKIE 5. STRZELECKI GRZEGORZ AT4 KONIEC KUJAWSKO-POMORSKIE R* 14,5 8, , , RASA MONTBELIARDE 1. MONTAGRO SP.Z O. O. AT4 WIERZBICA LUBELSKIE R* 386,7 385, , , GR KAŹMIERCZAK PAWEŁ AT4 SOKOŁOWO WIELKOPOLSKIE R* 17,0 17, , , ROLGO SC W.P.R. STUCHOWO AT4 272,9 270, , , ZACHODNIOPOMORSKIE 145

148 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Lp. Właściciel stada Miejscowość Województwo owner location Metoda oceny rej.ml.s Przeciętna liczba krów avr. cows no w oborze in herd w rasie in breed mleka kg milk Przeciętna wydajność tłuszczu białka fat protein kg % kg % Okres między wyc. calving interval Wiek I-go wyc. 1st calving age ZAKŁAD ROLNY BAS SEŃKO ANDRZEJ AT4 GOSTYŃ SZCZECIŃSKI R* ZACHODNIOPOMORSKIE 472,9 460, , , ŻABIEREK KAROL A4 CIENIN ZABORNY WIELKOPOLSKIE R* 16,7 15, , , RASA BIAŁOGRZBIETA GR MAKAREWICZ WOJCIECH TEREBELA LUBELSKIE AT4 38,2 23, , , RYBAŁT DAWID AT4 DUBAŚNO PODLASKIE R* 36,4 22, , , JABŁOŃSKA MARIOLA I LESZEK JESIONOWIEC AT4 19,3 16, , , WARMIŃSKO-MAZURSKIE RASA POLSKA CZERWONO-BIAŁA KOŁOS MARIAN SZCZYTNIKI MAŁOPOLSKIE AT4 5,0 5, , , MOCZYGEMBA PIOTR BORYCZ OPOLSKIE AT4 82,3 52, , , KSIĄŻEK KRYSTYNA AT4 JORDANÓW MAŁOPOLSKIE R* 11,0 11, , , RASA POLSKA CZARNO-BIAŁA SZULWIC JACEK GROSZKI WARMIŃSKO-MAZURSKIE AT4 49,2 41, , , TROJANOWSKI ROMAN A8 ŁAWICZEK KUJAWSKO-POMORSKIE R* 20,6 16, , , GR NOWAK PIOTR AT4 ŁAPSZE NIŻNE MAŁOPOLSKIE R* 14,9 12, , , W powyższych tabelach prezentowane są obory, które spełniają następujące kryteria: 1. udział krów danej rasy powyżej 50 % przeciętnej liczby krów ocenianych w roku w stadzie 2. liczba krów przeciętnie ocenianych w roku w danej rasie od 5,0 dla ras: HO, RW, SM, JE, MO 3. liczba krów przeciętnie ocenianych w roku w danej rasie od 4,0 dla ras RP, BG, ZR i ZB RASA BROWN SWISS KLEPACKI MIECZYSŁAW AT4 PUTKOWICE NAGÓRNE PODLASKIE R* 54,2 4, , , GR WYSOCKI DARIUSZ SIARZEWO KUJAWSKO-POMORSKIE AT4 52,7 16, , , GR LAUFERSKI WOJCIECH OSTROMĘCZYN KOLONIA AT4 MAZOWIECKIE R* 21,4 6, , , RASA SZWEDZKA CZERWONA GR MAJCHRZYCKI KRZYSZTOF I SZYMON AT4 203,5 8, , , LUDWIKOWO WIELKOPOLSKIE GR SZYMON MAJCHRZYCKI AT4 92,5 4, , , GR MAJCHRZYCKI KRZYSZTOF AT4 111,0 4, , , BAKUN DAMIAN AT4 SITAWKA PODLASKIE R* 51,6 7, , , GR SEBASTIAN MARCINIAK A4 POŚWIĘTNO WIELKOPOLSKIE R* 100,6 4, , ,

149 WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Lp. Właściciel stada Miejscowość Województwo owner location Metoda oceny rej.ml.s Przeciętna liczba krów avr. cows no w oborze in herd w rasie in breed mleka kg milk Przeciętna wydajność tłuszczu białka fat protein kg % kg % Okres między wyc. calving interval Wiek I-go wyc. 1st calving age RASA NORWESKA CZERWONA GR SEBASTIAN MARCINIAK A4 POŚWIĘTNO WIELKOPOLSKIE R* 100,6 4, , , GR GZARA SŁAWOMIR TRZEBIESZÓW I LUBELSKIE AT4 24,0 4, , , GR RADOSŁAW WŁODARZ, A4 MARIUSZ STASZAK 259,2 30, , , R* CZERLEJNO WIELKOPOLSKIE W powyższych tabelach dla ras BS, SR, NR, prezentowane są obory, w których przeciętnie w roku ocenianych było conajmniej 4,0 krowy bez wymogu min. 50,01 % udziału danej rasy w liczbe krów w oborze R* - oznacza obory, które wyraziły zgodę na rejestrację informacji o ilości sprzedanego mleka z zarejestrowaną kompletną informacją za cały 2018r. STADO - grupa zwierząt utrzymywana w tym samym celu produkcyjnym, w tej samej lokalizacji, niezależnie od ilości właścicieli. Tabela nr 31. Zestawienie krów o najwyższej w laktacji wydajności kg mleka według ras Top cows ranked by milk yield in kg, by breeds Lp. Właściciel Wydajność krowy Miejscowość cow yield Krowa Ojciec krowy Województwo tłuszcz białko cow sire tł+bi owner fat protein kg f+p location kg % kg % RASA POLSKA HOLSZTYŃSKO - FRYZYJSKA odmiany CZARNO-BIAŁEJ 1. GR POHL MACIEJ PL NL KROTOSZYN NYSA SCARLET , , WIELKOPOLSKIE 2. GR POHL MACIEJ PL DE KROTOSZYN BELA GUARINI , , WIELKOPOLSKIE 3. GR POHL MACIEJ PL NL KROTOSZYN KRASULA SUAREZ , , WIELKOPOLSKIE 4. GR JERZY KRZYKAŁA PL FR BUKOWNICA KIRA FACEBOOX ET , , WIELKOPOLSKIE 5. OHZ LUBIANA SP. Z O. O. PL CA NADARZYN TSJERKJE WINDBROOK , , ZACHODNIOPOMORSKIE 6. SK "NOWE JANKOWICE" PL PL SP. Z O. O. FINKA 20 F.F.MIKADO , , NOWE JANKOWICE KUJAWSKO-POMORSKIE 7. SPÓŁKA ROLNA KALSK SP.Z O.O. PL US KALSK CZARNA 1 TOYSTORY , , LUBUSKIE 8. OHZ "GARZYN" SP. Z O.O. PL US GÓRZNO GRUNDKA SUPER , , WIELKOPOLSKIE 9. OHZ OSIĘCINY SP. Z O.O. PL NL OSIĘCINY LETYCJA 12 BG E.T , , KUJAWSKO-POMORSKIE 10. OHZZ CHODECZEK SP. Z O.O. PL US CHODECZEK KACZKA 41 MAXUM , , KUJAWSKO-POMORSKIE Rok ur. birth year Nr lak. lact.no dni doju DIM mleko kg milk 147

150 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Lp Właściciel Wydajność krowy Miejscowość cow yield Krowa Ojciec krowy Województwo tłuszcz białko cow sire tł+bi owner fat protein kg f+p location kg % kg % SAS-WISŁOCKA DOMINIKA PL LISIANKI FRYBA , , KUJAWSKO-POMORSKIE OHZ LUBIANA SP. Z O. O. PL US NADARZYN ASTRA DORCY , , ZACHODNIOPOMORSKIE GR POHL MACIEJ PL NL KROTOSZYN KASKA LEKO , , WIELKOPOLSKIE KOMBINAT ROLNY PL US SZESTNO SP. Z O. O. HOKA MANIFOLD , , LEMBRUK WARMIŃSKO-MAZURSKIE BUTOR-FLESZAR BOŻENA PL UK ŁANY WIELKIE ŁADNA DESTINY , , ŚLĄSKIE KOMBINAT ROLNY SZESTNO PL US SP. Z O. O. BELA MANIFOLD , , LEMBRUK WARMIŃSKO-MAZURSKIE SK DOBRZYNIEWO SP. Z O. O. PL US DOBRZYNIEWO DANIA HAYDEN , , WIELKOPOLSKIE SK "NOWE JANKOWICE" PL US SP. Z O. O. AKRA 26 GARRETT , , NOWE JANKOWICE KUJAWSKO-POMORSKIE GR POHL MACIEJ PL US KROTOSZYN KAŚKA ALTABAXTER , , WIELKOPOLSKIE GR POHL MACIEJ PL KROTOSZYN LETTA , , WIELKOPOLSKIE RASA POLSKA HOLSZTYŃSKO - FRYZYJSKA odmiany CZERWONO-BIAŁEJ ZPR W KOWROZIE SP. Z O.O. PL NL PIGŻA POGORZELICA CZE CANVAS , , KUJAWSKO-POMORSKIE LISIECKI ANDRZEJ PL FR JARSZEWO KAMA 2 VIKAN , , ZACHODNIOPOMORSKIE PIETRUSZYŃSKI ADAM PL NL STRADUNY BRITNEY LILAC , , WARMIŃSKO-MAZURSKIE OHZ PRZERZECZYN ZDR. SP. Z O. O. PL US GILÓW SEŃKA DURABLE , , DOLNOŚLĄSKIE SK PRUDNIK SP. Z O.O. PL FR WIERZBIEC ZAMA 188 BARON , , OPOLSKIE GR SKONECZNY JACEK I KONRAD PL NL STRZEBIESZEW MILKA TIMELESS , , ŁÓDZKIE GR TADEUSZ LISIECKI PL NL CZECHNÓW LINA 2 CHICAGO , , WIELKOPOLSKIE GOETZ STEFAN PL NL ŚCIGÓW MANIA ABEL , , OPOLSKIE Rok ur. birth year Nr lak. lact.no dni doju DIM mleko kg milk 148

151 WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Lp Właściciel Miejscowość Województwo owner location Krowa cow Ojciec krowy sire Rok ur. birth year Nr lak. lact.no dni doju DIM mleko kg milk Wydajność krowy cow yield tłuszcz białko fat protein kg % kg % MAŁOPOLSKIE SPR"DIAMENT"GH ŻABNO PL CA OTFINÓW NINA BOOKMAN RED , , OHZ "GŁOGÓWEK" SP. Z O. O. PL NL ZAKŁAD BIEDRZYCHOWICE GRETJE FIDELITY , , OPOLSKIE OHZ "GŁOGÓWEK" SP. Z O. O. PL NL ZAKŁAD WRÓBLIN DALIA LILAC , , OPOLSKIE SK PRUDNIK SP. Z O. O. PL PL WIERZBIEC PIWONIA 121 LA MANCHE , , OPOLSKIE OHZ "GŁOGÓWEK" SP. Z O. O. PL IT ZAKŁAD BIEDRZYCHOWICE KABINA LAMBRO , , OPOLSKIE SK PRUDNIK SP. Z O. O. PL NL WIERZBIEC PIWNA 215 LILAC , , OPOLSKIE OHZ "GŁOGÓWEK" SP. Z O. O. PL CA ZAKŁAD WRÓBLIN BIAŁA COGNAC RED , , OPOLSKIE OHZ "GŁOGÓWEK" SP. Z O.O. PL FR ZAKŁAD ZAWADA HADERKA FLETCHER P , , OPOLSKIE GR DUSZNIK MAŁGORZATA PL I LESZEK CYTRA , , WIERZBA LUBELSKIE OHZ "GŁOGÓWEK" SP. Z O. O. PL PL ZAKŁAD ZAWADA GLINKA LATINLOVER , , OPOLSKIE OMPOL SP. Z O.O. PL NL LEŚNICE SOKA 22 KODAK POMORSKIE OHZ "GŁOGÓWEK" SP. Z O. O. PL US ZAKŁAD BIEDRZYCHOWICE AIDA PAXTON RED OPOLSKIE tł+bi kg f+p , , , , RASA SIMENTALSKA DMOCHOWSKI RYSZARD PL DE CZARTOSY MAKÓWKA RAIGRAS , , PODLASKIE SK "PĘPOWO" SP. Z O. O. PL DE PĘPOWO I PRIMERL WILLE , , WIELKOPOLSKIE PONTUS WŁODZIMIERZ PL CH PREJŁOWO WRONA 2 KELVIN , , WARMIŃSKO-MAZURSKIE GR "SIMENTAL" ROBERT PL SZCZĘSNY 90 NOWY PODOŚ MAZOWIECKIE AGROMARINA SP. Z O. O. PL KULCZYN KOLONIA KURKA 93 LUBELSKIE SPÓŁDZIELNIA "ADOROL" PL ADOLFOWO SPATZ 1 RADWANKI WIELKOPOLSKIE , , , , , ,

152 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Lp Właściciel Miejscowość Województwo owner location Krowa cow Ojciec krowy sire Rok ur. birth year Nr lak. lact.no dni doju DIM mleko kg milk Wydajność krowy cow yield tłuszcz białko fat protein kg % kg % LUBELSKIE AGROMARINA SP.Z O. O. PL PL KULCZYN KOLONIA TINIA 254 HUPNOS , , SK "PĘPOWO" SP. Z O. O. PL DE PĘPOWO I STASI HUPSOL , , WIELKOPOLSKIE FORTUNE SP. Z O. O. PL PL CIESZYMOWO SPATZ 1 RYDWAN , , POMORSKIE SPÓŁDZIELNIA "ADOROL" PL DE ADOLFOWO ULME 1 EMALF , , RADWANKI WIELKOPOLSKIE RASA POLSKA CZERWONA TADEUSZ SZYMUSIAK PL DE ZAŁUCZNE SISI DAMASKUS , , MAŁOPOLSKIE KRAUS MARIAN PL DK PODSARNIE KALINA R DAVID , , MAŁOPOLSKIE RÓŁKOWSKI HENRYK PL PL ROMOTY MALINA I PILOT , , WARMIŃSKO-MAZURSKIE MAŁOPOLSKIE BARTOSZEK KRZYSZTOF PL DE MARUSZYNA LAMBADA CHARTRES , , ŁUKASZ WOJCIECH I EWA PL DE KREMPACHY MALINA EUKAL , , MAŁOPOLSKIE TADEUSZ SZYMUSIAK PL PL ZAŁUCZNE ALFA FJEMBE , , MAŁOPOLSKIE MAŁOPOLSKIE KRAUS MARIAN PL DE PODSARNIE KWIATULA DAMASKUS , , TADEUSZ SZYMUSIAK PL DK ZAŁUCZNE BONA R DAVID , , MAŁOPOLSKIE TADEUSZ SZYMUSIAK PL DE ZAŁUCZNE WIWA CENTINI , , MAŁOPOLSKIE GR ZAŁĘSKI GRZEGORZ PL POMASKI MAŁE CZERWONA , , MAZOWIECKIE RASA JERSEY SK MICHAŁÓW SP. Z O. O. PL PL MICHAŁÓW MIMOZA 74 GANGES , , ŚWIĘTOKRZYSKIE GR MAREK MICHALAK PL US GOLINA KOLONIA DŻESI 3 MAGNUM WIELKOPOLSKIE GR PAWEŁ POCZĄTEK PL US KARGOWA SIWA 4 ADVICE LUBUSKIE tł+bi kg f+p , , , ,

153 WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Lp Właściciel Wydajność krowy Miejscowość cow yield Krowa Ojciec krowy Województwo tłuszcz białko cow sire tł+bi owner fat protein kg f+p location kg % kg % SK MICHAŁÓW SP. Z O. O. PL US MICHAŁÓW JEŻYNA 74 MILES , , ŚWIĘTOKRZYSKIE SK "IWNO" SP. Z O. O. PL US WIKTOROWO DAMA 38 VICTOR , , WIELKOPOLSKIE SK "IWNO" SP. Z O. O. PL US WIKTOROWO JASNOSĆ 97 VICTOR , , WIELKOPOLSKIE SK MICHAŁÓW SP. Z O. O. PL DK MICHAŁÓW OLSZYNA 48 Q IMPULS , , ŚWIĘTOKRZYSKIE SK "IWNO" SP. Z O. O. PL US WIKTOROWO JONOSONDA 29 VICTOR , , WIELKOPOLSKIE SK MICHAŁÓW SP. Z O. O. PL US MICHAŁÓW NASTURCJA 57 VALENTINO , , ŚWIĘTOKRZYSKIE SK MICHAŁÓW SP. Z O. O. PL US MICHAŁÓW JABŁONNA 14 MILES , , ŚWIĘTOKRZYSKIE RASA MONTBELIARDE PSZCZOŁA MAŁGORZATA, PL FR SYLWESTER BETINA BLAISE , , GUTANÓW LUBELSKIE MONTAGRO SP.Z O. O. PL FR WIERZBICA HELENKA REDON , , LUBELSKIE MONTAGRO SP.Z O. O. PL FR WIERZBICA IDA UGOSTAR , , LUBELSKIE MONTAGRO SP.Z O. O. PL PL WIERZBICA HONDA REWON , , LUBELSKIE Rok ur. birth year Nr lak. lact.no dni doju DIM mleko kg milk LUBELSKIE MONTAGRO SP.Z O. O. PL FR WIERZBICA HELINA SOCRATE , , MONTAGRO SP.Z O. O. PL FR WIERZBICA GRETA TRIOMPHE , , LUBELSKIE MONTAGRO SP.Z O. O. PL PL WIERZBICA KIKA RENDI , , LUBELSKIE MONTAGRO SP.Z O. O. PL PL WIERZBICA GENTA OXAT , , LUBELSKIE MONTAGRO SP.Z O. O. PL FR WIERZBICA JONA TRIOMPHE LUBELSKIE WÓJCIK KRZYSZTOF PL FR KOROLÓWKA OSADA BURA 134 CORTIL LUBELSKIE , , , ,

154 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Lp Właściciel Miejscowość Województwo owner location Wydajność krowy cow yield Krowa Ojciec krowy tłuszcz białko cow sire tł+bi fat protein kg f+p kg % kg % RASA BIAŁOGRZBIETA PL KROPKA , , Rok ur. birth year Nr lak. lact.no dni doju DIM mleko kg milk SPILKOWSKI MARCIN SZUĆ WARMIŃSKO-MAZURSKIE GR MAKAREWICZ WOJCIECH PL PL TEREBELA ŻYŁKA REKIN , , LUBELSKIE WARMIŃSKO-MAZURSKIE SPILKOWSKI MARCIN PL SZUĆ JAGODA , , SPILKOWSKI MARCIN PL SZUĆ LICHO , , WARMIŃSKO-MAZURSKIE KARNY PAWEŁ PL SUCHOWOLA TAJGA , , PODLASKIE RASA POLSKA CZERWONO-BIAŁA WIENCIERZ ROMAN PL BUDZISKA ANIA , , ŚLĄSKIE BERDYCHOWSCY PL PL KRYSTYNA I STEFAN ŁEZKA GIGANT , , OLSZYNY DOLNOŚLĄSKIE OZGOWICZ JACEK PL PL MISZKOWICE SONATA JABAR , , DOLNOŚLĄSKIE ŚLĄSKIE SZARZEC ARTUR PL PL GÓRKI MAŁE ROTA JUMON , , KRASZEWSKI TOMASZ PL PL DĄBROWA ŁAZY GABRYLA AKRON , , PODLASKIE RASA POLSKA CZARNO-BIAŁA WIENCIERZ ROMAN PL PL BUDZISKA KOZULA LINUS , , ŚLĄSKIE WIENCIERZ ROMAN PL PL BUDZISKA KINGA TRAMP , , ŚLĄSKIE WIENCIERZ ROMAN PL PL BUDZISKA GALA TRAMP , , ŚLĄSKIE WIENCIERZ ROMAN PL PL BUDZISKA KAPA TRAMP , , ŚLĄSKIE TATARCZAK PAWEŁ PL PL GOŁĄB BIAŁKA ADRON , , LUBELSKIE RASA BROWN SWISS GR SKUP JANUSZ PL CH SKUPIE GANS 1 SANDO , , MAZOWIECKIE KOCIELNIK GRZEGORZ PL DE KSAWERYNÓW ZILLI 1 AG VANPARI LUBELSKIE , ,

155 WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Lp Właściciel Miejscowość Województwo owner location Krowa cow Ojciec krowy sire Rok ur. birth year Nr lak. lact.no dni doju DIM mleko kg milk Wydajność krowy cow yield tłuszcz białko fat protein kg % kg % PODLASKIE DZIEKOŃSKI ANDRZEJ AT CH DZIĘKONIE NEBA TLIBABA , , GR SKUP JANUSZ AT AT SKUPIE OLIVA DIEGO , , MAZOWIECKIE ADAŚKO RYSZARD PL DE STORKOWO ARNIKA 3 HUCAR ZACHODNIOPOMORSKIE tł+bi kg f+p , , RASA SZWEDZKA CZERWONA KOC TADEUSZ S.STANISŁAWA DK SE KOCE SCHABY AGA VR ALBA , , PODLASKIE ZWIERSKI MICHAŁ DK SE GAJEWIEC DORIS BUCKARBY , , WARMIŃSKO-MAZURSKIE WĄDOŁOWSKI JERZY PL SE CHLEBIOTKI NOWE NIMBA 2 SKYE , , PODLASKIE SAWICKI TOMASZ PL SE DWORAKI PIKATY MALINKA PRASTGARD , , PODLASKIE GR MAJCHRZYCKI KRZYSZTOF SE SE LUDWIKOWO FAGRA SAMPO , , WIELKOPOLSKIE RASA NORWESKA CZERWONA GRABOWSKI JACEK PL NO DĘBOWO FLAWONA BRAUT , , MAZOWIECKIE GR MARCINKOWSKI MARIUSZ PL NO , , ŁĄŻYNEK SANDA SAND KUJAWSKO-POMORSKIE ZDRODOWSKA BOGUSŁAWA PL NO GĄSÓWKA OLEKSIN CYTRA RAVN , , PODLASKIE GR SZTYBER DARIUSZ PL NO FIUKÓWKA SANTA 3 SAND , , LUBELSKIE GR KACZMAREK BOGUMIŁA PL NO KAZIMIEREK IZA 3 SORMARKA , , ŁÓDZKIE W powyższej tabeli prezentowane są krowy w grupach rasowych wg kg mleka, bez względu na wielkość stada z jakiego pochodzą. Kryterium - wydajność laktacji 305 dniowej lub pełnej krótszej zakończonej w 2018 r. 153

156 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Tabela nr 32. Zestawienie krów rekordzistek, od których uzyskano w wydajności życiowej ponad kg mleka The best cows by lifetime production, which gave above kg during the whole life Lp. Krowa cow Właściciel krowy Miejscowość cow owner location Rok ur. birth year lata oceny MR years Wydajność życiowa krowy lifetime production mleko kg milk tłuszcz kg fat białko kg protein Województwo voivodeship 1. DE GR KOMOROWO SP. Z O. O , KUJAWSKO-POMORSKIE DORIS 129 SOBIESIERZNO 2. PL OHZ DĘBOŁĘKA SP. Z O. O , ŁÓDZKIE REDUTA 10 DĘBOŁĘKA 3. PL GR KOMOROWO SP. Z O. O , KUJAWSKO-POMORSKIE OMEGA SOBIESIERZNO 4. NL SOKOŁOWSKI ZDZISŁAW , PODLASKIE WILTING ROEL 130 CHOJANE PAWŁOWIĘTA 5. PL GR MARZEC KATARZYNA , ZACHODNIOPOMORSKIE MARIJKA 94 WIEJKOWO 6. PL OHZ DĘBOŁĘKA SP. Z O. O , ŁÓDZKIE JANET 47 DĘBOŁĘKA 7. PL GR KOCIĘBA TOMASZ , ŁÓDZKIE FAJA KOLONIA ŁAZNÓW 8. PL OHZ GARZYN SP. Z O. O , WIELKOPOLSKIE BORÓWKA GÓRZNO 9. DE GR KOMOROWO SP. Z O. O , KUJAWSKO-POMORSKIE DODA SOBIESIERZNO 10. PL GR POHL MACIEJ , WIELKOPOLSKIE KAŚKA KROTOSZYN 11. PL STĘPNIAKOWSKI ADAM , WARMIŃSKO-MAZURSKIE LISKA 27 KĘPNIEWO 12. DE MATYSIAK MIECZYSŁAW I RENATA , WIELKOPOLSKIE ADELA PUSZCZYKÓWIEC 13. DE GR TADEUSZ LISIECKI , WIELKOPOLSKIE WANNA CZECHNÓW 14. DE GR KOMOROWO SP. Z O. O , KUJAWSKO-POMORSKIE SETRA SOBIESIERZNO 15. NL JASIŃSKI ZBIGNIEW , LUBELSKIE MARIE 23 ZAOLSZYNIE 16. PL MALINOWSKI STANISŁAW , PODLASKIE AMEBA CZYŻEW RUŚ WIEŚ 17. PL GR POHL MACIEJ , WIELKOPOLSKIE OMEGA KROTOSZYN 18. PL OHZ GARZYN SP. Z O. O , WIELKOPOLSKIE HANIA GÓRZNO 19. FR MONTAGRO SP. Z O. O , LUBELSKIE USNEE WIERZBICA 20. PL SK NOWE JANKOWICE SP. Z O. O , KUJAWSKO-POMORSKIE BOSA 10 NOWE JANKOWICE 21. PL ŻOCHOWSKI STANISŁAW , PODLASKIE VEELA 47 ET KAMIŃSKIE WIKTORY 22. PL PR DŁUGIE STARE SP. Z O. O , WIELKOPOLSKIE NOWA WILKOWICE 23. PL GR KRZEMKOWSKI GRZEGORZ , KUJAWSKO-POMORSKIE ŁAJKA 1 DĘBOWO 24. PL OHZ GŁOGÓWEK SP. Z O. O , OPOLSKIE KALIOPA Z-D BIEDRZYCHOWICE 25. PL GR BAJDA ALFRED , KUJAWSKO-POMORSKIE NYSA NIEWIERZ 26. DE GR TADEUSZ LISIECKI , WIELKOPOLSKIE FILA CZECHNÓW 154

157 WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Lp Krowa cow Właściciel krowy Miejscowość cow owner location Rok ur. birth year lata oceny MR years Wydajność życiowa krowy lifetime production mleko kg milk tłuszcz kg fat białko kg protein Województwo voivodeship PL PIETRUSZYŃSKI ADAM , WARMIŃSKO-MAZURSKIE DINA STRADUNY PL GR ANDRZEJ WAŚKOWIAK , WIELKOPOLSKIE KALINA GŁUCHÓW PL MÓRAWSKI ANDRZEJ , MAZOWIECKIE WISŁĄ 30 GOLANY PL ZPR W KOWROZIE SP. Z O. O , KUJAWSKO-POMORSKIE NOWA PIGŻA PL JOŃCZYK EWA I WOJCIECH , WARMIŃSKO-MAZURSKIE SARA 4 GARZEWKO PL KALINOWSKI ROMAN , PODLASKIE KAMA 17 JAWORY KLEPACZE PL KOMBINAT ROLNY SZESTNO SP. Z O. O , WARMIŃSKO-MAZURSKIE JAPA 1 LEMBRUK PL GR POHL MACIEJ , WIELKOPOLSKIE KRASULA KROTOSZYN PL MAJEWSKA URSZULA , POMORSKIE MISA 10 KOŁOZĄB PL OHZ DĘBOŁĘKA SP. Z O. O , ŁÓDZKIE DUMNA 41 DĘBOŁĘKA PL GR WOJCIECH ZAJDOWICZ , WIELKOPOLSKIE ŁAJKA KOŁACZKOWO PL GR TERESA JACEK DOPIERAŁA , WIELKOPOLSKIE BURKA BIEŻYŃ PL HZZ ŻOŁĘDNICA SP. Z O. O , WIELKOPOLSKIE ZORA ZAKRZEWO PL KUCZYŃSKI JAN , PODLASKIE WIEJA CZARNOCIN PL OHZ OSIEK SP. Z O. O , MAŁOPOLSKIE MIZIA NIDEK PL OHZ DĘBOŁĘKA SP. Z O. O , ŁÓDZKIE KOZA 115 DĘBOŁĘKA DE TOMASZEWSKI RYSZARD , MAZOWIECKIE MALMA BOMBALICE PL TOP FARMS GŁUBCZYCE SP. Z O. O , OPOLSKIE GRYZULA 9 Z-D GOŁUSZOWICE NL BUKS ALEKSANDER , WARMIŃSKO-MAZURSKIE GEESKE 2 SOKOLICA PL OHZ OSIĘCINY SP. Z O. O , KUJAWSKO-POMORSKIE GICKA 13 CHOTEL PL OHZ OSIEK SP. Z O. O , MAŁOPOLSKIE WIEPKJE NIDEK PL OHZ OSIĘCINY SP. Z O. O , KUJAWSKO-POMORSKIE TAMA 66 JARANTOWICE PL GR MARZEC KATARZYNA , ZACHODNIOPOMORSKIE WDA 9 WIEJKOWO PL GR ARKADIUSZ SZWARC , WIELKOPOLSKIE FINKA ROSZKOWO PL BRZYSKO-ROL SP. Z O. O , KUJAWSKO-POMORSKIE DIORA GÓRKI DĄBSKIE PL GR CHMIEL IRENEUSZ , WIELKOPOLSKIE SARNA TRZUSKOŁOŃ PL GR KOMOROWO SP. Z O. O , KUJAWSKO-POMORSKIE GOLA SOBIESIERZNO PL GR ŁOPACZYK MIROSŁAW , WIELKOPOLSKIE CZARKA KOBYLIN 155

158 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Lp Krowa cow Właściciel krowy Miejscowość cow owner location Rok ur. birth year lata oceny MR years Wydajność życiowa krowy lifetime production mleko kg milk tłuszcz kg fat białko kg protein Województwo voivodeship PL PR DŁUGIE STARE SP. Z O. O , WIELKOPOLSKIE KULA WILKOWICE CZ GR KRZEMKOWSKI GRZEGORZ , KUJAWSKO-POMORSKIE BUTIRO DĘBOWO PL OMPOL SP. Z O. O , POMORSKIE NORA 177 LEŚNICE PL GR PAWLAK JAN , KUJAWSKO-POMORSKIE KWIATKA 1 BRUDZYŃ PL MÓRAWSKI ANDRZEJ , MAZOWIECKIE WISŁA 33 GOLANY PL TUŁODZIECKI JAROSŁAW , KUJAWSKO-POMORSKIE BUZA 4 WOLĘCIN PL KARBOWSCY HANNA I WALDEMAR , KUJAWSKO-POMORSKIE SABA GORTATOWO PL GR ANDRZEJ I ANNA JAWOROWICZ , WIELKOPOLSKIE FLORA 18 GODZIĄTKÓW PL MAJEWSKA URSZULA , POMORSKIE MIŁA 32 KOŁOZĄB DE WÓJCIK KRZYSZTOF , LUBELSKIE WONNE KOROLÓWKA OSADA PL PP-H AGROPOL SP. Z O. O , WIELKOPOLSKIE MAŁA BIERZGLIN PL GR JANUSZ I DANUTA MAŁYJASIAK , WIELKOPOLSKIE SARNA GORZYCE WIELKIE PL HZZ ŻOŁĘDNICA SP. Z O. O , WIELKOPOLSKIE FARBIE KAWCZE PL GR WÓJCIK ZOFIA , WIELKOPOLSKIE KRASULA BASZKÓW PL CYBULSKI PAWEŁ ANDRZ , MAZOWIECKIE SPOKOJNA 1 STARCZEWO WIELKIE NL PIETRUSZYŃSKI ADAM , PODLASKIE OOSTERBERG LACHOWO PL GR TADEUSZ LISIECKI , WIELKOPOLSKIE KOLONIA CZECHNÓW PL GR KRZYSZTOF KUCHARCZYK , WIELKOPOLSKIE JACKA ŻABNO PL GR MARZEC KATARZYNA , ZACHODNIOPOMORSKIE MUSE 4 WIEJKOWO PL ZDIZ-PIB KOŁBACZ SP. Z O. O , ZACHODNIOPOMORSKIE KIRA 67 DĘBINA PL GRH GOŁASZYN SP. Z O. O , WIELKOPOLSKIE GENIA 1 GOŁASZYN PL KOMBINAT ROLNY SZESTNO SP. Z O. O , WARMIŃSKO-MAZURSKIE NITA LEMBRUK PL WRÓBEL SŁAWOMIR , MAZOWIECKIE OLA 1 GULCZEWO PL PIETRUSZYŃSKI ADAM , WARMIŃSKO-MAZURSKIE ANGELA STRADUNY PL OHZ OSIĘCINY SP. Z O. O , KUJAWSKO-POMORSKIE HILA 4 MICHAŁOWO PL SOKOŁOWSKI ZDZISŁAW , PODLASKIE PAULA 2 CHOJANE PAWŁOWIĘTA PL LUTKIEWICZ ADAM , WARMIŃSKO-MAZURSKIE LUNA CANKI PL HORBAN SP. Z O. O , ZACHODNIOPOMORSKIE NELLJE 241 CIEĆMIERZ 156

159 WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Lp Krowa cow Właściciel krowy Miejscowość cow owner location Rok ur. birth year lata oceny MR years Wydajność życiowa krowy lifetime production mleko kg milk tłuszcz kg fat białko kg protein Województwo voivodeship PL GR KAŃKOWSKI KRZYSZTOF , MAZOWIECKIE DUSIA STARA RUSKOŁĘKA PL GR TRĘTOWSKI ZBIGNIEW , MAZOWIECKIE JARLUTKA 5 DŁUGOŁĘKA PL TOP FARMS WIELKOPOLSKA SP. Z O. O , WIELKOPOLSKIE WYRWA STARY GOŁĘBIN PL CICHACCY DARIUSZ I ELŻBIETA , KUJAWSKO-POMORSKIE AZA 3 NIEWIERZ PL HASIUK MIROSŁAW , WARMIŃSKO-MAZURSKIE CZARNA VI MOKINY PL SZYMCZYK MARIUSZ , PODLASKIE TOSKA PRUSKA MAŁA PL CHOJNOWSKI MIROSŁAW , PODLASKIE ROSA 3 IGNACEWO PL KARWASZ JAN , POMORSKIE DIANA 15 KRYNICA MORSKA PL DĄBROWSKI JAROSŁAW , KUJAWSKO-POMORSKIE ŻEBERKA 4 WÓJCIN PL GR BARTOSZEK TOMASZ , ŁÓDZKIE GAZELA STRACHANÓW PL GR W ZBERKACH HENRYK ADAMCZYK , WIELKOPOLSKIE LASSI MURZYNOWO KOŚCIELNE PL GR DAMIAN KAMIŃSKI , WIELKOPOLSKIE NOCNA KIEDROWO PL OHZ DĘBOŁĘKA SP. Z O. O , ŁÓDZKIE ROSITA 63 DĘBOŁĘKA PL OHZ DĘBOŁĘKA SP. Z O. O , ŁÓDZKIE KOZA 121 DĄBRÓWKA PL OHZ KAMIENIEC ZĄBKOWICKI SP. Z O. O , DOLNOŚLĄSKIE GEPKE 225 STARCZÓW PL GOS. HOD. UPRAWA SP. Z O. O , DOLNOŚLĄSKIE POLNA 4 LUBIATÓW PL GOSP. TUPADŁY SP. Z O. O , KUJAWSKO-POMORSKIE LODA 20 TUPADŁY PL GR TOMASZEWSKI PAWEŁ , POMORSKIE GRANULA 13 GOZDAWA PL MALESKA BERNARD , OPOLSKIE BONA CHOCIANOWICE PL GR NIEWIADÓW JABŁOŃSKI W , ŁÓDZKIE ANSA 4 KONSTANCIN PL OHZ GARZYN SP. Z O. O , WIELKOPOLSKIE HAITI GÓRZNO PL MATEBLOWSKI PAWEŁ , WARMIŃSKO-MAZURSKIE MOŃKA 15 OLSZTYN PL MAJEWSKI EUGENIUSZ , POMORSKIE TRIJNTJE 51 KOŁOZĄB PL BAŁUCH WŁODZIMIERZ , WARMIŃSKO-MAZURSKIE POCIECHA JAGOTY PL , WARMIŃSKO-MAZURSKIE ALINA 3 ODRYTY PL AGRO-TAK ZAGRODNO SP. JAWNA , DOLNOŚLĄSKIE HIRA 3 MODLIKOWICE DE BRULIŃSKI TOMASZ , PODLASKIE MACINE 26 OSOBNE PL TRZCIŃSKI ANDRZEJ , WIELKOPOLSKIE BESTRA MARZENIN 157

160 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Lp Krowa cow Właściciel krowy Miejscowość cow owner location Rok ur. birth year lata oceny MR years Wydajność życiowa krowy lifetime production mleko kg milk tłuszcz kg fat białko kg protein Województwo voivodeship PL KOMBINAT ROLNY SZESTNO SP. Z O. O , WARMIŃSKO-MAZURSKIE DZIKA LEMBRUK PL STEFAŃSKI ANDRZEJ , POMORSKIE LILA 25 SOŁTYSKI PL GR GROCHOWALSKA-HEIN BOŻENA , KUJAWSKO-POMORSKIE BIUTE 8 KIEŁPINY PL GR KALINOWSKI SŁAWOMIR , MAZOWIECKIE KROPKA 12 NACPOLSK PL GR JARZĘBSKI JAROSŁAW , LUBELSKIE NESKA WOLA BURZECKA PL STRUMIŁOWSKI WOJCIECH AGNIESZKA , WARMIŃSKO-MAZURSKIE BENETA 2 ŁUPKI PL SOKOŁOWSKI ZDZISŁAW , PODLASKIE PAULA 1 CHOJANE PAWŁOWIĘTA PL GR KLUPŚ ARTUR MAREK , WIELKOPOLSKIE OKĘDA PĘPOWO PL GR GROMADA MARCIN , KUJAWSKO-POMORSKIE GERBA LUDZISKO PL OHZ DĘBOŁĘKA SP. Z O. O , ŁÓDZKIE TONIA 4 DĘBOŁĘKA PL GR HANCZEWSKI WŁADYSŁAW , KUJAWSKO-POMORSKIE RAMA 5 WOLA KOŻUSZKOWA PL GR POHL MACIEJ , WIELKOPOLSKIE OMEGA KROTOSZYN PL KOMBINAT ROLNY SZESTNO SP. Z O. O , WARMIŃSKO-MAZURSKIE ANTA LEMBRUK SE GR BALCERAK TOMASZ , KUJAWSKO-POMORSKIE TORA POWAŁKOWICE PL CHOIŃSKI KAROL , PODLASKIE MORWA CHOJANE PAWŁOWIĘTA PL OHZ GARZYN SP. Z O. O , WIELKOPOLSKIE MAZEFA GÓRZNO PL KIEŁBASA MAREK , MAŁOPOLSKIE GRANA LUSŁAWICE PL HZZ ŻOŁĘDNICA SP. Z O. O , WIELKOPOLSKIE KOLA ZAKRZEWO PL HZZ ŻOŁĘDNICA SP. Z O. O , WIELKOPOLSKIE BELA KAWCZE PL GR SOSNOWSKI KRZYSZTOF , MAZOWIECKIE LOLA 14 CZAPLICE KURKI PL AGRO-TAK ZAGRODNO SP. JAWNA , DOLNOŚLĄSKIE ZINAJDA 6 MODLIKOWICE DE BRULIŃSKI TOMASZ , PODLASKIE HELLA 15 OSOBNE DE SK NOWE JANKOWICE SP. Z O. O , KUJAWSKO-POMORSKIE WENKE NOWE JANKOWICE PL OHZ OSIEK SP. Z O. O , MAŁOPOLSKIE HAWAJKA NIDEK PL OHZ OSIĘCINY SP. Z O. O , KUJAWSKO-POMORSKIE WALA 23 MICHAŁOWO PL GR BARTKOWIAK ROBERT , KUJAWSKO-POMORSKIE INGE 398 WIECANOWO PL KULA STANISŁAW , KUJAWSKO-POMORSKIE MIZIA NOWE MOSTY PL GR KAJDA LESZEK , LUBELSKIE KALINA 106 DWORNIA 158

161 WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Lp Krowa cow Właściciel krowy Miejscowość cow owner location Rok ur. birth year lata oceny MR years Wydajność życiowa krowy lifetime production mleko kg milk tłuszcz kg fat białko kg protein Województwo voivodeship PL ZALEWSKI LECH , KUJAWSKO-POMORSKIE BIAŁA 29 OKONIN PL GR WĄSOWSKI PIOTR , MAZOWIECKIE KIM SUCHODÓŁ DE GR TADEUSZ LISIECKI , WIELKOPOLSKIE ASIA CZECHNÓW PL GR BAJDA ALFRED , KUJAWSKO-POMORSKIE KRETA NIEWIERZ PL SK RACOT SP. Z O. O , WIELKOPOLSKIE HANKA RACOT PL PAUL-PON POLSKA SP. Z O.O , WIELKOPOLSKIE DANUSIA 3 TOPOLA PL GR KOMOROWO SP. Z O. O , KUJAWSKO-POMORSKIE FUNIA SOBIESIERZNO PL STECKIEWICZ ANDRZEJ , WARMIŃSKO-MAZURSKIE CHUDA MAŁE OLECKO PL OHZ PRZERZECZYN ZDR. SP. Z O. O , DOLNOŚLĄSKIE ATENA GILÓW PL AGRO-SKANDAWA SP. Z O. O , WARMIŃSKO-MAZURSKIE GINI 54 BŁĘDOWO PL GR MARZEC KATARZYNA , ZACHODNIOPOMORSKIE POGODA 14 WIEJKOWO NL GR PIEPRZYK DAWID , LUBUSKIE TOONTJE 173 ZAMYSŁÓW PL MAZUROWSKA EWA I MARIUSZ , WARMIŃSKO-MAZURSKIE ROMA 7 LUBAWA DE GR STILLER JAROSŁAW , KUJAWSKO-POMORSKIE INGRID DZIARNOWO PL ZAJKOWSKI PAWEŁ , PODLASKIE MALWA TARGONIE WIELKIE PL GR ARKADIUSZ WYRWICH , MAZOWIECKIE LALKA 1 NOWE KUCICE PL GR KALINOWSKI LESZEK , MAZOWIECKIE ORA 3 BOLEWO PL KR KIETRZ SP. Z O. O , OPOLSKIE GUMKA 2 KROTOSZYN PL DĄBROWSKI JAROSŁAW , KUJAWSKO-POMORSKIE MERA 6 WÓJCIN PL SPÓŁKA ROLNA KALSK SP. Z O. O , LUBUSKIE BETTJE 38 KALSK PL POZNAŃSKA HR SP. Z O. O , WIELKOPOLSKIE KALINA KOBYLNIKI DE GR TADEUSZ LISIECKI , WIELKOPOLSKIE LILA CZECHNÓW PL PR AGRODUET SP. Z O. O , WIELKOPOLSKIE LINA 3 CHLEWISKA PL GR MARZEC KATARZYNA , ZACHODNIOPOMORSKIE POGODA 101 WIEJKOWO PL GR HANCZEWSKI WŁADYSŁAW , KUJAWSKO-POMORSKIE RAMA 2 WOLA KOŻUSZKOWA PL STEFAŃSKI ANDRZEJ , POMORSKIE KAWKA 14 SOŁTYSKI PL NOSARZEWSKI ADAM SŁAWIUSZ , MAZOWIECKIE BRONA 1 OLSZEWO BORZYMY PL GR WONIEŚĆ SP. Z O. O , WIELKOPOLSKIE EVA JEZIERZYCE 159

162 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Lp Krowa cow Właściciel krowy Miejscowość cow owner location Rok ur. birth year lata oceny MR years Wydajność życiowa krowy lifetime production mleko kg milk tłuszcz kg fat białko kg protein Województwo voivodeship PL OHZ OSIEK SP. Z O. O , MAŁOPOLSKIE MIZIA NIDEK PL OHZ LUBIANA SP. Z O. O , ZACHODNIOPOMORSKIE BRUDNA BOGUSZYN PL KULA STANISŁAW , KUJAWSKO-POMORSKIE STOKROTKA NOWE MOSTY PL GR GROCHOWALSKA-HEIN BOŻENA , KUJAWSKO-POMORSKIE GRITT 9 KIEŁPINY PL HZZ ŻOŁĘDNICA SP. Z O. O , WIELKOPOLSKIE GRETJE KAWCZE PL OHZ DĘBOŁĘKA SP. Z O. O , ŁÓDZKIE DOBRA 39 DĄBRÓWKA PL DANKO H.R. SP. Z O. O. W CHORYNI , ŚLĄSKIE IRMA KROWIARKI PL DAŁEK SŁAWOMIR , ŁÓDZKIE MALWA 17 BĄKÓW DOLNY PL GR PRZYCHODZKI PIOTR , LUBELSKIE ANDORIA OSTRÓWKI PL MAZUREK ELŻBIETA , WIELKOPOLSKIE BETA OSTROBUDKI PL TOMCZAK RYSZARD , WIELKOPOLSKIE RABKA 2 RDUTÓW NOWY PL MAJEWSKA URSZULA , POMORSKIE REWIR 17 KOŁOZĄB PL OHZ OSIĘCINY SP. Z O. O , KUJAWSKO-POMORSKIE POLKA 25 OSIĘCINY PL CHALIŃSKI PAWEŁ , ŚLĄSKIE DODA BOROWIANKA PL OHZ DĘBOŁĘKA SP. Z O. O , ŁÓDZKIE KOOSJE 1 DĘBOŁĘKA PL OHZ OSIEK SP. Z O. O , MAŁOPOLSKIE HINKE NIDEK PL PIETRUSZYŃSKI ADAM , WARMIŃSKO-MAZURSKIE CAŁKA STRADUNY PL KILIAN GERARD , OPOLSKIE OLIWIA POPIELÓW PL OHZ OSIEK SP. Z O. O , MAŁOPOLSKIE SZAROTKA NIDEK PL AGROMARINA SP. Z O. O , LUBELSKIE GIZA KULCZYN KOLONIA PL GR PIEPRZYK DAWID , LUBUSKIE AGA ZAMYSŁÓW PL OHZ OSIĘCINY SP. Z O. O , KUJAWSKO-POMORSKIE LIGAWA 6 OSIĘCINY PL GR OWCZARSKI PIOTR , LUBELSKIE ŁYSA 9 DĘBOWIERZCHY PL KAŹMIERCZAK ŁUKASZ , ŁÓDZKIE BIAŁA 2 SKÓRZEWA DE AGRO-TAK ZAGRODNO SP. JAWNA , DOLNOŚLĄSKIE MOLA MODLIKOWICE PL SK IWNO SP. Z O. O , WIELKOPOLSKIE SONATA 89 LIBARTOWO PL GERO DAIRY SP. Z O. O , DOLNOŚLĄSKIE FEIKJE 37 BORZĘCIN PL MAJ ANDRZEJ , ŁÓDZKIE MEĆKA 9 WIELKA WIEŚ B 160

163 WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Lp Krowa cow Właściciel krowy Miejscowość cow owner location Rok ur. birth year lata oceny MR years Wydajność życiowa krowy lifetime production mleko kg milk tłuszcz kg fat białko kg protein Województwo voivodeship PL OHZ OSIĘCINY SP. Z O. O , KUJAWSKO-POMORSKIE GARKA 40 MICHAŁOWO PL OHZ DĘBOŁĘKA SP. Z O. O , ŁÓDZKIE OAZA 65 DĘBOŁĘKA PL OHZ KAMIENIEC ZĄBKOWICKI SP. Z O. O , DOLNOŚLĄSKIE MAŁA 56 STARCZÓW PL HZZ ŻOŁĘDNICA SP. Z O. O , WIELKOPOLSKIE KRASULA ZAKRZEWO PL STRUMIŁOWSKI WOJCIECH AGNIESZKA , WARMIŃSKO-MAZURSKIE PAMELA ŁUPKI PL GR PAWLAK TADEUSZ , WIELKOPOLSKIE DORA ŁUBOWO DE CHMIELEWSKI ROBERT , PODLASKIE TAUROSZYSZKI PL OHZ OSIĘCINY SP. Z O. O , KUJAWSKO-POMORSKIE BRYŁA 6 JARANTOWICE PL KR-P MANIECZKI SP. Z O. O , WIELKOPOLSKIE OSTRA 2 FERMA SZOŁDRY PL OHZ OSIĘCINY SP. Z O. O , KUJAWSKO-POMORSKIE HELLADA 22 OSIĘCINY PL OHZ KAMIENIEC ZĄBKOWICKI SP. Z O. O , DOLNOŚLĄSKIE BELA 29 STARCZÓW PL PR-H GAŁOPOL SP. Z O. O , WIELKOPOLSKIE BURZA LIPNICA PL OHZ OSIEK SP. Z O. O , MAŁOPOLSKIE IRMA NIDEK PL GR TADEUSZ LISIECKI , WIELKOPOLSKIE SZUTKA 1 CZECHNÓW PL KR KIETRZ SP. Z O. O , OPOLSKIE JEMIE 1 KROTOSZYN PL GR SOLIWODZKI ANDRZEJ , MAZOWIECKIE MIĘKA 7 MCHÓWKO PL GR SŁUPIKOWSKI RYSZARD , KUJAWSKO-POMORSKIE ALKA SUCHORĄCZEK PL SAWICKI TOMASZ , PODLASKIE LUSIA DWORAKI PIKATY PL PAUL-PON POLSKA SP. Z O. O , WIELKOPOLSKIE CENTKOWATA TOPOLA PL GR KARWECKI ANDRZEJ , KUJAWSKO-POMORSKIE SARA ZIELONCZYN PL OHZ OSIĘCINY SP. Z O. O , KUJAWSKO-POMORSKIE KAROLA 15 MICHAŁOWO PL KR KIETRZ SP. Z O. O , OPOLSKIE TEKLA 2 KROTOSZYN PL ANDRZEJUK WŁADYSŁAW , PODLASKIE MATYLDA NOWOBEREZOWO PL GR NOWAK KAROL , WIELKOPOLSKIE BESTRA ZALESIE WIELKIE PL MONTAGRO SP. Z O. O , LUBELSKIE CELKA WIERZBICA PL HZZ ŻOŁĘDNICA SP. Z O. O , WIELKOPOLSKIE ZAMA KAWCZE PL MAJEWSKA URSZULA , POMORSKIE MIŁA 23 KOŁOZĄB PL KOM-ROL KOBYLNIKI SP. Z O. O , KUJAWSKO-POMORSKIE KAWA 12 WITOWICZKI 161

164 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Lp Krowa cow Właściciel krowy Miejscowość cow owner location Rok ur. birth year lata oceny MR years Wydajność życiowa krowy lifetime production mleko kg milk tłuszcz kg fat białko kg protein Województwo voivodeship PL OHZ OSIĘCINY SP. Z O. O , KUJAWSKO-POMORSKIE FREGATA 33 CHOTEL PL GR GULA GRZEGORZ , LUBELSKIE AGRAFKA 7 DWORNIA PL OHZ OSIEK SP. Z O. O , MAŁOPOLSKIE ZŁOTKA NIDEK PL MLEKOLAND SP. Z O. O , OPOLSKIE BELLA II PRZECZA PL GR EWA CYBULSKA , WIELKOPOLSKIE DELTA 9 LISZKOWO PL SPÓŁDZIELCZA AGROFIRMA WITKOWO , ZACHODNIOPOMORSKIE BLESJE 330 REŃSKO PL OHZ KAMIENIEC ZĄBKOWICKI SP. Z O. O , DOLNOŚLĄSKIE ZADUMA 31 STARCZÓW PL GR PIEPRZYK DAWID , LUBUSKIE GERRIE 3 ZAMYSŁÓW PL GR WONIEŚĆ SP. Z O. O , WIELKOPOLSKIE MONA JEZIERZYCE PL DANKO HR SP. Z O. O , WIELKOPOLSKIE HAWCIARA KOPASZEWO PL MAZUROWSKA EWA I MARIUSZ , WARMIŃSKO-MAZURSKIE PIĘKNA 3 LUBAWA PL GR ARKADIUSZ SZWARC , WIELKOPOLSKIE SILOPA ROSZKOWO PL TOP FARMS GŁUBCZYCE SP. Z O. O , OPOLSKIE AMBRA Z-D GROBNIKI WIDOK PL GR ANDRZEJ ZIĘTEK , WIELKOPOLSKIE CZARNA NIEDŹWIEDŹ PL AGROMADEX SP. Z O. O , DOLNOŚLĄSKIE JANNA 5 KUNICE PL GR ZDZIARSKI ANDRZEJ , MAZOWIECKIE FRYZJA 3 BAGATELE PL GR KOWALSKI KAROL , WIELKOPOLSKIE SARNA WYMYSŁOWO PL MONTAGRO SP. Z O. O , LUBELSKIE CHELSA WIERZBICA PL ROLPEX PH-P SP. Z O. O , WIELKOPOLSKIE SARA WOLKOWO PL GR ZBIGNIEW WALA , WIELKOPOLSKIE ŁATA 7 BĄDECZ PL KROPIEWNICKI HENRYK , PODLASKIE BURA BIAŁOSUKNIA PL AGROMARINA SP. Z O. O , LUBELSKIE MORUNDA KULCZYN KOLONIA PL SPÓŁKA ROLNA KALSK SP. Z O. O , LUBUSKIE MARTINE 17 KALSK PL GR MARZEC KATARZYNA , ZACHODNIOPOMORSKIE RABA 10 WIEJKOWO PL RWKS DĘBNO , PODKARPACKIE ŁAJKA DĘBNO PL GR KANTAROWSKA ALICJA I MAREK , WIELKOPOLSKIE KRASULA 8 IZABELIN PL WIŚNIEWSKA HALINA , KUJAWSKO-POMORSKIE BIAŁA 2 TADAJEWO PL SK NOWE JANKOWICE SP. Z O. O , KUJAWSKO-POMORSKIE LINKA NOWE JANKOWICE 162

165 WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Lp Krowa cow Właściciel krowy Miejscowość cow owner location Rok ur. birth year lata oceny MR years Wydajność życiowa krowy lifetime production mleko kg milk tłuszcz kg fat białko kg protein Województwo voivodeship PL KOMBINAT ROLNY SZESTNO SP. Z O. O , WARMIŃSKO-MAZURSKIE BULBA 16 LEMBRUK PL GR RAFAŁ JAMIOŁKOWSKI , MAZOWIECKIE PEONIA MICHAŁOWO-WRÓBLE PL OHZ GARZYN SP. Z O. O , WIELKOPOLSKIE NEEDLE GÓRZNO PL OHZ GAJEWO SP. Z O. O , POMORSKIE MUSZKA TRAGAMIN PL PALIŃSKI MICHAŁ , WARMIŃSKO-MAZURSKIE STOKROTKA 20 KOMOROWO DE GR CICHACZEWSKA-ŁOŚ ANNA , POMORSKIE EMILIA OGORZELINY PL OHZ GARZYN SP. Z O. O , WIELKOPOLSKIE PILICA GÓRZNO PL OHZ OSIĘCINY SP. Z O. O , KUJAWSKO-POMORSKIE HALMA 49 OSIĘCINY PL PAUL-PON POLSKA SP. Z O. O , WIELKOPOLSKIE GINA TOPOLA PL GR UBYCH RAFAŁ , ŁÓDZKIE AMIKA 1 LIPICZE PL WĄZIEWSKI MAREK , WARMIŃSKO-MAZURSKIE NIWA MARCINOWO PL ORZECHOWSKI MARIUSZ , MAZOWIECKIE MATA ZGLICZYN GLINKI PL MAJEROWICZ MARIUSZ , WIELKOPOLSKIE KRASULA 7 KRUCHOWO PL KULA STANISŁAW , KUJAWSKO-POMORSKIE SARNA NOWE MOSTY PL GRABINSKI HENRYK , ŚLĄSKIE BUCHA ŁAGIEWNIKI WIELKIE PL KORTUS ANDRZEJ , WIELKOPOLSKIE DAWIDKA STARY TOMYŚL PL MLEKOLAND SP. Z O. O , OPOLSKIE GIENIA III PRZECZA PL GR GROCHOWALSKA-HEIN BOŻENA , KUJAWSKO-POMORSKIE INKA 12 KIEŁPINY PL JANIAK ROMAN , WIELKOPOLSKIE CYTRYNA ZBORÓW PL KOMBINAT ROLNY SZESTNO SP. Z O. O , WARMIŃSKO-MAZURSKIE GENA LEMBRUK PL KR KIETRZ SP. Z O. O , OPOLSKIE KUMA 2 PILSZCZ PL GR PŁOCHA RAFAŁ , WIELKOPOLSKIE BIAŁA ŁĄCZEWNA PL NIESIOBĘDZKI ANDRZEJ , MAZOWIECKIE LIBERTE 2 BOBINO WIELKIE PL KIEŁTYKA SYLWESTER , LUBELSKIE SROKA 1 WOLA ZADYBSKA PL GR KRZYSZTOF KUCHARCZYK , WIELKOPOLSKIE BESTRA ŻABNO PL PR-P DĘBOWO SP. Z O. O , KUJAWSKO-POMORSKIE JANIS 2 DĘBOWO PL KOWALEWSKI WOJCIECH , PODLASKIE DELICJA SREBROWO PL GR ANDRZEJ I ANNA JAWOROWICZ , WIELKOPOLSKIE MILKA GODZIĄTKÓW 163

166 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Lp Krowa cow Właściciel krowy Miejscowość cow owner location Rok ur. birth year lata oceny MR years Wydajność życiowa krowy lifetime production mleko kg milk tłuszcz kg fat białko kg protein Województwo voivodeship PL GR ZBIGNIEW ŁĄKOWSKI , WIELKOPOLSKIE MULAN ROZDRAŻEW PL LASKOWSKI MARCIN , PODLASKIE GRUBA MĄTWICA PL OHZ OSIĘCINY SP. Z O. O , KUJAWSKO-POMORSKIE FIRMA 17 OSIĘCINY PL PR DŁUGIE STARE SP. Z O. O , WIELKOPOLSKIE ZŁOTA WILKOWICE PL SPÓŁKA ROLNA KALSK SP.Z O. O , LUBUSKIE MOKRA 12 KALSK PL BUTOR-FLESZAR BOŻENA , ŚLĄSKIE BLIDA ŁANY WIELKIE PL OHZ GARZYN SP. Z O. O , WIELKOPOLSKIE AGATA GÓRZNO PL GR MACIEJEWSKI MACIEJ , KUJAWSKO-POMORSKIE MOLWA DĄBRÓWKA BARCIŃSKA PL GR STANISZEWSKI GRZEGORZ , MAZOWIECKIE JAŚMINE JAWOROWO-LIPA PL MAZUREK WOJCIECH , MAZOWIECKIE CZARNA 9 KOŻUCHÓW PL GOŹDZIEWSKI GRZEGORZ , MAZOWIECKIE DUŻA 3 POKOJEWO PL SK DOBRZYNIEWO SP. Z O. O , KUJAWSKO-POMORSKIE ALMIRA 101 MROZOWO PL OHZ OSIEK SP. Z O. O , ŚLĄSKIE GROTA WIEPRZ PL HZZ ŻOŁĘDNICA SP. Z O. O , WIELKOPOLSKIE ISKRA ZAKRZEWO PL KR KIETRZ SP. Z O. O , OPOLSKIE ASTRA 17 BABORÓW PL AGROMARINA SP. Z O. O , LUBELSKIE LOLITA KULCZYN KOLONIA PL KR KIETRZ SP. Z O. O , OPOLSKIE KLONA KROTOSZYN PL PR-H GAŁOPOL SP. Z O. O , WIELKOPOLSKIE ELSI GAŁOWO PL PR-H GAŁOPOL SP. Z O. O , WIELKOPOLSKIE LAPINA 2 PRZYBORÓWKO PL SPRDIAMENTGH ŻABNO , MAŁOPOLSKIE FELICJA I OTFINÓW PL RSP IM. PRZYSZŁOŚĆ WIEŚNICA , DOLNOŚLĄSKIE BRENDA WIEŚNICA PL POLHOZ SP. Z O.O , POMORSKIE BEATA 9 WOJANOWO PL GR KULIKOWSKI MARCIN , LUBELSKIE WROTKA KOSUTY PL KR-P MANIECZKI SP. Z O. O , WIELKOPOLSKIE RESKA 2 CHAŁAWY PL FORTUNE SP. Z O. O , POMORSKIE CARINA 3 CIESZYMOWO PL GR SŁUPIKOWSKI RYSZARD , KUJAWSKO-POMORSKIE BRZOZA 1 SUCHORĄCZEK PL GR OWCZARSKI PIOTR , LUBELSKIE MAGORA 55 DĘBOWIERZCHY PL FORTUNE SP. Z O. O , POMORSKIE ZIMA 18 CIESZYMOWO 164

167 WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Lp Krowa cow Właściciel krowy Miejscowość cow owner location Rok ur. birth year lata oceny MR years Wydajność życiowa krowy lifetime production mleko kg milk tłuszcz kg fat białko kg protein Województwo voivodeship PL IGR MARCHAJ TOMASZ , POMORSKIE ŁATA 24 STOGI PL STRUMIŁOWSKI WOJCIECH AGNIESZK , WARMIŃSKO-MAZURSKIE ZWINKA ŁUPKI PL KOMBINAT ROLNY SZESTNO SP. Z O. O , WARMIŃSKO-MAZURSKIE ANA LEMBRUK PL MOCZULSKI JERZY , PODLASKIE ZOŚKA CZARKÓWKA MAŁA PL GR LEJKOWSKI IRENEUSZ , POMORSKIE CZARNA PROKOWO PL OHZ OSIEK SP. Z O. O , ŚLĄSKIE GALARITKA WIEPRZ PL GR MARZEC KATARZYNA , ZACHODNIOPOMORSKIE KRASULA 21 WIEJKOWO PL MAJEWSKA URSZULA , POMORSKIE REWIR 18 KOŁOZĄB PL SZPORKO JERZY , WARMIŃSKO-MAZURSKIE ALBANA PIECZONKI PL GR JERZY NAMYSŁ , WIELKOPOLSKIE ZULA SMOSZEW PL PR-H GAŁOPOL SP. Z O. O , WIELKOPOLSKIE KĘSA LIPNICA PL GR TOMCZAK HUBERT , WIELKOPOLSKIE GRANA 38 RDUTÓW NOWY PL OHZ GARZYN SP. Z O. O , WIELKOPOLSKIE LESZCZYNA MIERZEJEWO PL LIS WALDEMAR , WARMIŃSKO-MAZURSKIE ASIA 1 KSIĘŻY DWÓR PL HZZ OSOWA SIEŃ SP. Z O. O , LUBUSKIE ORGINAL OSOWA SIEŃ PL GR ŁUKASZ KLEBAN , WIELKOPOLSKIE PROSTA PIEKARY PL CHODAŃ BOGDAN , WARMIŃSKO-MAZURSKIE KUCKA 5 GRABINEK PL GR BERKA RYSZARD I KATARZYNA , KUJAWSKO-POMORSKIE BEA 5 KRÓLIKOWO PL OHZ KAMIENIEC ZĄBKOWICKI SP. Z O. O , DOLNOŚLĄSKIE EVERLIEN 37 STARCZÓW PL OHZ DĘBOŁĘKA SP. Z O. O , ŁÓDZKIE PRZEPIÓRKA 40 DĘBOŁĘKA PL GR TADEUSZ LISIECKI , WIELKOPOLSKIE PIKA 2 CZECHNÓW DE GOSP. TUPADŁY SP. Z O. O , KUJAWSKO-POMORSKIE TROJGA TUPADŁY PL OHZ DĘBOŁĘKA SP. Z O. O , ŁÓDZKIE NELLY 2 DĘBOŁĘKA PL GWIAZDA ADAM G.R , ZACHODNIOPOMORSKIE DUMKA 14 SOBIERADZ PL GR SMOLIŃSKI ANTONI , MAZOWIECKIE ŻABA 3 ŁAWY PL GR TADEUSZ LISIECKI , WIELKOPOLSKIE LALA 1 CZECHNÓW PL OHZ OSIĘCINY SP. Z O. O , KUJAWSKO-POMORSKIE WIKA 22 JARANTOWICE PL GRO PRZEMYSŁAW KMIECIŃSKI , WIELKOPOLSKIE BESTRA OSZCZEKLIN 165

168 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Lp Krowa cow Właściciel krowy Miejscowość cow owner location Rok ur. birth year lata oceny MR years Wydajność życiowa krowy lifetime production mleko kg milk tłuszcz kg fat białko kg protein Województwo voivodeship PL GR WARDĘCKI JAKUB , KUJAWSKO-POMORSKIE SOLARA KACZEWO PL OHZ KAMIENIEC ZĄBKOWICKI SP. Z O. O , DOLNOŚLĄSKIE WARKA KAMIENIEC ZĄBKOWICKI PL GOŁĘBIEWSKI SŁAWOMIR , ŁÓDZKIE KIERNOZIA 1 WISKIENICA GÓRNA PL GR RUSIN MARIAN , WIELKOPOLSKIE BONA 40 POLIC PL GR WIŚNIEWSKI SŁAWOMIR , KUJAWSKO-POMORSKIE ALBA 4 OSTRÓW ŚWIECKI DE FORTUNE SP. Z O. O , POMORSKIE FANABERIA CIESZYMOWO PL GR SMUSZKIEWICZ ANDRZEJ , WIELKOPOLSKIE BESTRA WEŁNICA PL GR TADEUSZ LISIECKI , WIELKOPOLSKIE EDITH 1 CZECHNÓW PL GR SŁAWOMIR SZMYT , WIELKOPOLSKIE KAWKA 7 TARSZEWO PL GR MATEJCZUK STANISŁAW , MAZOWIECKIE MAŁA 5 WÓLKA SOSEŃSKA PL OHZ OSIĘCINY SP. Z O. O , KUJAWSKO-POMORSKIE LENA 25 CHOTEL PL BUTOR-FLESZAR BOŻENA , ŚLĄSKIE STENIA ŁANY WIELKIE PL AGROMARINA SP. Z O. O , LUBELSKIE TREMA KULCZYN KOLONIA DK PIETRUSZYŃSKI ADAM , WARMIŃSKO-MAZURSKIE ELVIS STRADUNY PL OHZ OSIĘCINY SP. Z O. O , KUJAWSKO-POMORSKIE ASTA 19 CHOTEL PL KR KIETRZ SP. Z O. O , OPOLSKIE IRENE 64 KROTOSZYN NL KRASZEWSKI TADEUSZ , PODLASKIE JANNIE 6 ZARĘBY GÓRY LEŚNE PL GR MARZEC KATARZYNA , ZACHODNIOPOMORSKIE KRATKA 10 WIEJKOWO PL DWORAKOWSKI RADOSŁAW , PODLASKIE DRANKA PERKI WYPYCHY PL GR SZURIK ARTUR , KUJAWSKO-POMORSKIE ŁASKA 17 MARKOWO PL GASIK WŁODZIMIERZ , ŁÓDZKIE MORWA ŻERONICE PL OHZ DĘBOŁĘKA SP. Z O. O , ŁÓDZKIE REDUTA 18 DĄBRÓWKA PL NASIŁOWSKI DARIUSZ , MAZOWIECKIE GROTA 7 SKWIERCZYN DWÓR PL GR KOMOROWO SP. Z O. O , KUJAWSKO-POMORSKIE CZACZA SOBIESIERZNO PL PRUSKO MARCIN , PODLASKIE CZARNA AUGUSTÓW PL GOŁAWSKI MARCIN , LUBELSKIE STRZYGA 23 KĘPKI PL OHZ OSIEK SP. Z O. O , MAŁOPOLSKIE BZURA NIDEK PL GR KRZYSZTOF SOŁTYSIK , WIELKOPOLSKIE LIMA I SIERAKÓWKO-BUDZISKA 166

169 WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Lp Krowa cow Właściciel krowy Miejscowość cow owner location Rok ur. birth year lata oceny MR years Wydajność życiowa krowy lifetime production mleko kg milk tłuszcz kg fat białko kg protein Województwo voivodeship DE GR ANDRZEJ I ANNA JAWOROWICZ , WIELKOPOLSKIE GODZIĄTKÓW PL MLEKOLAND SP. Z O. O , OPOLSKIE KOLBA PRZECZA PL GR PIEPRZYK DAWID , LUBUSKIE WAŃKA ZAMYSŁÓW PL GR KACZAŁA-SZYMCZAK ALINA , WIELKOPOLSKIE HENIA KONARZEW PL PPHIU DUTRA SP. Z O. O , OPOLSKIE JOWITA GOŚWINOWICE PL JAGROL SP. Z O. O , WIELKOPOLSKIE MUŁA SZCZODRZYKOWO DE WIECZOREK MAREK , ŚLĄSKIE GAMA WIELOWIEŚ PL GR IRENEUSZ KASPERSKI , WIELKOPOLSKIE NINA MOROWNICA PL PAUL-PON POLSKA SP. Z O. O , WIELKOPOLSKIE FIGA 1 TOPOLA PL AGROMARINA SP. Z O. O , LUBELSKIE BIBA KULCZYN KOLONIA PL HZZ ŻOŁĘDNICA SP. Z O. O , WIELKOPOLSKIE HAUWA ZAKRZEWO PL GR PIOTR GUTOWSKI , MAZOWIECKIE RUMKA 2 GUTOWO-GÓRKI PL GR STAŃCZYK RADOSŁAW , ŁÓDZKIE SANDRA 6 KAŁÓW PL HZZ ŻOŁĘDNICA SP. Z O. O , WIELKOPOLSKIE HONNA ZAKRZEWO PL OHZ KAMIENIEC ZĄBKOWICKI SP. Z O. O , DOLNOŚLĄSKIE GDANKA 92 STARCZÓW PL GODLEWSKI PIOTR , PODLASKIE OLGA WARELE FILIPOWICZE PL BUDNIAK KRZYSZTOF , PODLASKIE CYWETA WANIEWO PL BUKOWSKA KATARZYNA , KUJAWSKO-POMORSKIE BUNIA DĄBROWA CHEŁMIŃSKA PL ZDIZ-PIB KOŁBACZ SP. Z O. O , ZACHODNIOPOMORSKIE HOLTEN 3 DĘBINA PL SK NOWE JANKOWICE SP. Z O. O , KUJAWSKO-POMORSKIE GAMA 17 LISNOWO PL KOROWAJ ZDZISŁAW , WARMIŃSKO-MAZURSKIE MATERKA 31 ŚWIĄTKI PL KOCIĘDA STEFAN , MAZOWIECKIE KWASIWA 15 MAŁOCIN PL GR PIEPRZYK DAWID , LUBUSKIE PANDA 2 ZAMYSŁÓW PL GR TOMASZ WAWRZYNIAK , WIELKOPOLSKIE CAKA NACŁAW PL GR EWA CYBULSKA , WIELKOPOLSKIE ŁACIATA 13 LISZKOWO PL OHZ KAMIENIEC ZĄBKOWICKI SP. Z O. O , DOLNOŚLĄSKIE GOJA 28 STARCZÓW PL TATYS MARIUSZ , DOLNOŚLĄSKIE MANIA 6 GOŁOCIN PL KR KIETRZ SP. Z O. O , OPOLSKIE ANIA 1 KROTOSZYN 167

170 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Lp Krowa cow Właściciel krowy Miejscowość cow owner location Rok ur. birth year lata oceny MR years Wydajność życiowa krowy lifetime production mleko kg milk tłuszcz kg fat białko kg protein Województwo voivodeship PL HZZ OSOWA SIEŃ SP. Z O. O , LUBUSKIE BLUETE JĘDRZYCHOWICE PL ZAWADA JÓZEF I BRYGIDA , OPOLSKIE ZYGRYDA GORZÓW ŚLĄSKI PL G.R TRZCIŃSKI MATEUSZ , POMORSKIE NINDŻA IV GOGOLEWO DE GR TADEUSZ LISIECKI , WIELKOPOLSKIE DARIA CZECHNÓW PL GR WALENTY PRZYBYŁ , WIELKOPOLSKIE WERA BRZEZIE PL ZAMOJSKI JAROSŁAW , ŁÓDZKIE CZARNA 5 DRWALEW PL STRZYŻ WOJCIECH , WIELKOPOLSKIE DODA OSIEK PL KULA STANISŁAW , KUJAWSKO-POMORSKIE SAMKA NOWE MOSTY PL SOKOŁOWSKI ZDZISŁAW , PODLASKIE WEKA CHOJANE PAWŁOWIĘTA PL BOROWSKI MIROSŁAW , WARMIŃSKO-MAZURSKIE PERKA NIEDŹWIEDZKIE PL SK NOWE JANKOWICE SP. Z O. O , KUJAWSKO-POMORSKIE HENNI 1 NOWE JANKOWICE PL GRABOWSKI KAZIMIERZ , WARMIŃSKO-MAZURSKIE RĘKAWICZKA 5 MAJDANY WIELKIE PL CZERNINA SP. Z O.O , DOLNOŚLĄSKIE POPMPA 5 LIGOTA PL SK NOWE JANKOWICE SP. Z O. O , KUJAWSKO-POMORSKIE PODKOWA NOWE JANKOWICE PL GH MODZELEWSKI ADAM , MAZOWIECKIE BUMA III SULĘCIN SZLACHECKI PL ROGULSKI MAREK , ŁÓDZKIE SABA PORĘBY PL KAŁKA JAN , OPOLSKIE SONIA OSIEK PL BRULIŃSKI TOMASZ , PODLASKIE LALKA JEMIELITE WYPYCHY PL GR JOŃCZY ANTONI , MAŁOPOLSKIE KOLA WIEPRZ PL MACHNICKI WOJCIECH , KUJAWSKO-POMORSKIE ŁUSA ŁUBIANKA PL KR KIETRZ SP. Z O. O , OPOLSKIE WIJA 5 KROTOSZYN PL MANELSKI PIOTR , WARMIŃSKO-MAZURSKIE PROMYK VI ORŻYNY PL GR WIESŁAW JANKOWSKI , WIELKOPOLSKIE BELA DĄBROWA PL SK RACOT SP. Z O. O , WIELKOPOLSKIE EWA RACOT PL G.R TRZCIŃSKI MATEUSZ , POMORSKIE GRUSZKA 34 GOGOLEWO PL MŚCICE OHZ SP. Z O. O , ZACHODNIOPOMORSKIE SZWYCA 36 KAZIMIERZ POMORSKI PL SOBIESZCZAŃSKI ROBERT , LUBELSKIE MAJANA ZAKRZÓWEK PL MIKE JANUSZ , ŚLĄSKIE JASKRAWA ŚWIĘTOSZOWICE 168

171 WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Lp Krowa cow Właściciel krowy Miejscowość cow owner location Rok ur. birth year lata oceny MR years Wydajność życiowa krowy lifetime production mleko kg milk tłuszcz kg fat białko kg protein Województwo voivodeship PL FUCHS TEODOR , ŚLĄSKIE PALA SADÓW PL GR GŁUCHOWSKI PIOTR , MAZOWIECKIE GRANICHA 2 MODRZEW PL GR KRZYSZTOF KUCHARCZYK , WIELKOPOLSKIE KRZYŻANÓWKA ŻABNO PL PIETRUSZYŃSKI ADAM , WARMIŃSKO-MAZURSKIE BRIZA STRADUNY PL GR WŁADYSŁAW BIERNACZYK , WIELKOPOLSKIE ANTYGNA 1 CHUMIĘTKI PL OHZ KAMIENIEC ZĄBKOWICKI SP. Z O. O , DOLNOŚLĄSKIE NELLIE 82 STARCZÓW PL OHZ GARZYN SP. Z O. O , WIELKOPOLSKIE MINERWA GÓRZNO PL SK NOWE JANKOWICE SP. Z O. O , KUJAWSKO-POMORSKIE RÓŻA 2 NOWE JANKOWICE PL PACHT SP. Z O.O. W SALNIE , KUJAWSKO-POMORSKIE FABIA SALNO PL BRZÓSKA REINHARD , WARMIŃSKO-MAZURSKIE AMAZONE II BURDĄG PL OHZ KAMIENIEC ZĄBKOWICKI SP. Z O. O , DOLNOŚLĄSKIE HIELKJE 562 STARCZÓW CZ STRÓŻYŃSKI TOMASZ , WIELKOPOLSKIE BASZKÓW PL GR MARCIN WOJCIECHOWSKI , WIELKOPOLSKIE BRZÓZKA SZCZEPANKOWO PL MAGNUSZEWSKI RYSZARD , PODLASKIE WARKA DZIĘKONIE PL PR DŁUGIE STARE SP. Z O. O , WIELKOPOLSKIE DERY STRZYŻEWICE PL , PODLASKIE WIWA JAMIOŁKI GODZIEBY PL GR ZAWODNI JAROSŁAW , WIELKOPOLSKIE LIDA 16 ŁAGIEWNIKI PL PRZEŹDZIECKI ADAM , PODLASKIE FAMA GRODZKIE SZCZEPANOWIĘTA PL GR JERZY NAMYSŁ , WIELKOPOLSKIE BESTRA SMOSZEW PL FORTUNE SP. Z O. O , POMORSKIE DIENA 128 CIESZYMOWO PL AGROMINOR SP. Z O. O , DOLNOŚLĄSKIE SANTE I MOKRZESZÓW PL JANUSZEWSKI ANDRZEJ , PODLASKIE KROPKA SOBÓTKA PL GR KOMOROWO SP. Z O. O , KUJAWSKO-POMORSKIE SONIA SOBIESIERZNO DE RKS BĄDECZ , WIELKOPOLSKIE TAMA CZAJCZE-FERMA PL PROD. ROL. STRAMA ZYGMUNT , MAŁOPOLSKIE BASKA MIŁKOWA PL MONTAGRO SP.Z O. O , LUBELSKIE CECYLA WIERZBICA PL STYPUŁKOWSKI MARIUSZ , PODLASKIE KAMA PERKI LACHY PL OHZ OSIEK SP. Z O. O , ŚLĄSKIE RUFA WIEPRZ 169

172 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Lp Krowa cow Właściciel krowy Miejscowość cow owner location Rok ur. birth year lata oceny MR years Wydajność życiowa krowy lifetime production mleko kg milk tłuszcz kg fat białko kg protein Województwo voivodeship PL OHZ OSIEK SP. Z O. O , MAŁOPOLSKIE PIA NIDEK PL GR DZIAŁA MARCIN , KUJAWSKO-POMORSKIE SISI MOCHLE PL GR SZCZEPANIAK KAROL , WIELKOPOLSKIE WYSOKA JERKA PL GR KRZEMKOWSKI GRZEGORZ , KUJAWSKO-POMORSKIE ZETA 2 DĘBOWO PL GR SAŁAPA ROBERT , ŚWIĘTOKRZYSKIE JARZĘBINA 16 BIDZINY PL GR TADEUSZ LISIECKI , WIELKOPOLSKIE MISIA 1 CZECHNÓW PL FUCHS TEODOR , ŚLĄSKIE ELMA SADÓW PL GR ANDRZEJ WAŚKOWIAK , WIELKOPOLSKIE KALINA GŁUCHÓW PL GR ANDRZEJ I ANNA JAWOROWICZ , WIELKOPOLSKIE WISIA GODZIĄTKÓW PL GR STEFAŃSKI ARKADIUSZ , MAZOWIECKIE POZIOMKA 5 KOWALEWO PL GR SZUTKO WOJCIECH , POMORSKIE JASKÓŁKA 15 BĄGART PL OHZ OSIĘCINY SP. Z O. O , KUJAWSKO-POMORSKIE BOWITA 21 OSIĘCINY PL GR JÓZEF KULPA , WIELKOPOLSKIE DANKA 11 KROSTKOWO PL GR PIOTR KICIŃSKI , WIELKOPOLSKIE SMERFETA 10 KARNA PL BUTOR WŁADYSŁAW , ŚLĄSKIE SONATA ŁANY WIELKIE W powyższej tabeli prezentowane są krowy żyjące w 2018, które w roku 2018 przekroczyły kg wyprodukowanego mleka lub poprawiły wynik z poprzednich lat. Llitery pod wydajnością krowy oznaczają odpowiednio: - wydajność poprawniona w 2018 w stosunku do 2017; - wydajność krów, które po raz pierwszy przekroczyły

173 WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Tabela nr 33. Zestawienie wyróżniających się stad według najwyższej przeciętnej wydajności kg tłuszczu + białka, według ras Top herds ranked by cumulative yield of fat + protein in kg, by breeds Lp Właściciel stada Miejscowość Województwo owner location Metoda oceny rej.ml.s Przeciętna liczba krów avr. cows no w rasie in breed ogółem in total Przeciętna wydajność / average yield tłuszcz białko fat protein kg mleka milk kg % kg % tłuszcz + białko fat+protein Okres między wyc. calving interval Wiek I-go wyc. 1st calving age 1 NENEMAN ROBERT WEŁNICA WIELKOPOLSKIE 2 GR POHL MACIEJ KROTOSZYN WIELKOPOLSKIE RASA POLSKA HOLSZTYŃSKO - FRYZYJSKA odmiany CZARNO-BIAŁEJ A4 R* AT4 R* 88,6 86, , , ,1 117, , , MÓRAWSKI ANDRZEJ GOLANY MAZOWIECKIE AT4 R* 37,8 37, , , SAS-WISŁOCKA DOMINIKA LISIANKI KUJAWSKO-POMORSKIE 5 GR JANUSZ PIETRZAK ŁUBOWO WIELKOPOLSKIE 1 LISIECKI ANDRZEJ JARSZEWO ZACHODNIOPOMORSKIE 2 MYDLARZ MACIEJ INWAŁD MAŁOPOLSKIE 3 OHZ GŁOGÓWEK SP. Z O. O. ZAKŁAD ZAWADA OPOLSKIE 4 OHZ PRZERZECZYN ZDRÓJ SP. Z O. O. GILÓW DOLNOŚLĄSKIE 5 CHRZĄSZCZ MARCIN MIONÓW OPOLSKIE 1 PAŚKO ARTUR GLINIK PODKARPACKIE 2 G.R. MROCZKA JERZY PODKARPACKIE NOWOTANIEC 3 GH JACEK SADOWSKI KRZYCZKI-ŻABICZKI MAZOWIECKIE AT4 R* A4 R* 101,8 95, , , ,6 49, , , RASA POLSKA HOLSZTYŃSKO - FRYZYJSKA odmiany CZERWONO-BIAŁEJ AT4 R* AT4 R* A4 R* A4 R* 56,1 41, , , ,0 22, , , ,7 298, , , ,8 392, , , AT4 48,0 26, , , RASA SIMENTALSKA AT4 10,4 5, , , AT4 R* AT4 R* 17,7 17, , , ,0 15, , ,

174 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Lp Właściciel stada Miejscowość Województwo owner location Metoda oceny rej.ml.s Przeciętna liczba krów avr. cows no w rasie in breed ogółem in total Przeciętna wydajność / average yield tłuszcz białko fat protein kg mleka milk kg % kg % tłuszcz + białko fat+protein Okres między wyc. calving interval Wiek I-go wyc. 1st calving age 4 PUCHALSCY ŁUKASZ I DOMINIKA NAGÓRKI KUJAWSKO-POMORSKIE 5 GR DOMASZK ZOFIA GOTELP POMORSKIE 1 TADEUSZ SZYMUSIAK ZAŁUCZNE MAŁOPOLSKIE 2 KRAUS MARIAN PODSARNIE MAŁOPOLSKIE 3 ŁUKASZ WOJCIECH I EWA KREMPACHY MAŁOPOLSKIE 4 FILIPOWICZ TERESA JASIENNA MAŁOPOLSKIE 5 KUBIŃSKI WŁODZIMIERZ I GENOWEFA SKAWA MAŁOPOLSKIE 1 SK MICHAŁÓW SP. Z O. O. MICHAŁÓW ŚWIĘTOKRZYSKIE 2 SK IWNO SP. Z O.O. WIKTOROWO WIELKOPOLSKIE 3 MARTA NOWAK PIOTRKÓW TRYBUNALSKI ŁÓDZKIE 4 G.R. LANGOS PIOTR WRÓBLIK KRÓLEWSKI PODKARPACKIE 5 STRZELECKI GRZEGORZ KONIEC KUJAWSKO-POMORSKIE 1 MONTAGRO SP. Z O. O. WIERZBICA LUBELSKIE 2 ZAKŁAD ROLNY BAS SEŃKO ANDRZEJ GOSTYŃ SZCZECIŃSKI ZACHODNIOPOMORSKIE 3 ŻABIEREK KAROL CIENIN ZABORNY WIELKOPOLSKIE 4 GR KAŹMIERCZAK PAWEŁ SOKOŁOWO WIELKOPOLSKIE AT4 R* A4 R* 9,1 9, , , ,6 15, , , RASA POLSKA CZERWONA AT4 37,0 22, , , AT4 R* AT4 R* AT4 R* AT4 R* A4 R* A4 R* 24,6 23, , , ,8 10, , , ,0 5, , , ,1 17, , , RASA JERSEY 132,6 132, , , ,4 231, , , A8 18,4 14, , , AT4 13,2 10, , , AT4 R* AT4 R* AT4 R* A4 R* AT4 R* 14,5 8, , , RASA MONTBELIARDE 386,7 385, , , ,9 460, , , ,7 15, , , ,0 17, , ,

175 WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Lp Właściciel stada Miejscowość Województwo owner location Metoda oceny rej.ml.s Przeciętna liczba krów avr. cows no w rasie in breed ogółem in total Przeciętna wydajność / average yield tłuszcz białko fat protein kg mleka milk kg % kg % tłuszcz + białko fat+protein Okres między wyc. calving interval Wiek I-go wyc. 1st calving age 5 ROLGO SC W.P.R. STUCHOWO ZACHODNIOPOMORSKIE 1 GR MAKAREWICZ WOJ- CIECH TEREBELA LUBELSKIE 2 WŁODARCZYK SŁAWOMIR GOŁĄB LUBELSKIE 3 RYBAŁT DAWID DUBAŚNO PODLASKIE 4 JABŁOŃSKA MARIOLA I LESZEK JESIONOWIEC WARMIŃSKO-MAZURSKIE 5 BOGUSKI KRZYSZTOF JAWOR SOLECKI MAZOWIECKIE 1 KOŁOS MARIAN SZCZYTNIKI MAŁOPOLSKIE 2 MOCZYGEMBA PIOTR BORYCZ OPOLSKIE 3 KSIĄŻEK KRYSTYNA JORDANÓW MAŁOPOLSKIE 4 PAZGAN WOJCIECH MYSTKÓW MAŁOPOLSKIE 5 SZUMAŃSKA DOROTA NOWE RYBIE MAŁOPOLSKIE 1 SZULWIC JACEK GROSZKI WARMIŃSKO-MAZURSKIE 2 GR PARUCH KRZYSZTOF RZEPCZYNO ZACHODNIOPOMORSKIE 3 GR NOWAK PIOTR ŁAPSZE NIŻNE MAŁOPOLSKIE 4 TROJANOWSKI ROMAN ŁAWICZEK KUJAWSKO-POMORSKIE 5 RADZISZEWSKI ANDRZEJ BOGUSZE STARE PODLASKIE AT4 272,9 270, , , RASA BIAŁOGRZBIETA AT4 38,2 23, , , AT4 R* AT4 R* 29,3 21, , , ,4 22, , , AT4 19,3 16, , , AT4 16,8 16, , , RASA POLSKA CZERWONO-BIAŁA AT4 5,0 5, , , AT4 82,3 52, , , AT4 R* AT4 R* AT4 R* 11,0 11, , , ,5 6, , , ,9 13, , , RASA POLSKA CZARNO-BIAŁA AT4 49,2 41, , , AT4 R* AT4 R* A8 R 23,5 22, , , ,9 12, , , ,6 16, , , AT4 33,9 30, , ,

176 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Lp Właściciel stada Miejscowość Województwo owner location Metoda oceny rej.ml.s Przeciętna liczba krów avr. cows no w rasie in breed ogółem in total Przeciętna wydajność / average yield tłuszcz białko fat protein kg mleka milk kg % kg % tłuszcz + białko fat+protein Okres między wyc. calving interval Wiek I-go wyc. 1st calving age 1 KLEPACKI MIECZYSŁAW PUTKOWICE NAGÓRNE PODLASKIE 2 ŁASKI RADOSŁAW KOLONIA SZYDŁÓW ŁÓDZKIE 3 GR WYSOCKI DARIUSZ SIARZEWO KUJAWSKO-POMORSKIE 4 DŁUGOSZ PIOTR ANDRZEJ BLIZOCIN LUBELSKIE 5 GR LAUFERSKI WOJCIECH OSTROMĘCZYN KOLONIA MAZOWIECKIE 1 GR MAJCHRZYCKA VIOLETA I SZYMON LUDWIKOWO WIELKOPOLSKIE GR MAJCHRZYCKA VIOLETA GR SZYMON MAJCHRZYCKI BAKUN DAMIAN 2 SITAWKA PODLASKIE 3 GR KAMIENICA SP. Z O. O. WIELKA KLONIA KUJAWSKO-POMORSKIE 4 GR SOWIŃSKI HENRYK GAJÓWKA WIEŚ ŁÓDZKIE 5 GR SEBASTIAN MARCINIAK POŚWIĘTNO WIELKOPOLSKIE 1 GR SEBASTIAN MARCINIAK POŚWIĘTNO WIELKOPOLSKIE 2 GR GZARA SŁAWOMIR TRZEBIESZÓW I LUBELSKIE 3 GR LITKA MAREK ŻELEŹNIKI MAZOWIECKIE AT4 R* RASA BROWN SWISS 54,2 4, , , A8 41,9 4, , , AT4 52,7 16, , , AT4 R* AT4 R* 19,2 5, , , ,4 6, , , RASA SZWEDZKA CZERWONA AT4 203,5 8, , , AT4 92,5 4, , , AT4 111,0 4, , , AT4 R* A4 R* AT4 R* A4 R* A4 R* ,6 7, , , ,8 19, , , ,3 23, , , ,6 4, , , RASA NORWESKA CZERWONA 100,6 4, , , AT4 24,0 4, , , AT4 23,6 4, , ,

177 WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Lp Właściciel stada Miejscowość Województwo owner location Metoda oceny rej.ml.s Przeciętna liczba krów avr. cows no w rasie in breed ogółem in total Przeciętna wydajność / average yield tłuszcz białko fat protein kg mleka milk kg % kg % tłuszcz + białko fat+protein Okres między wyc. calving interval Wiek I-go wyc. 1st calving age 4 GR R.WŁODARZ M.STASZAK CZERLEJNO WIELKOPOLSKIE 5 WYSZOMIERSK I BOGUSŁAW RYNOŁTY PODLASKIE A4 R* AT4 R* 259,2 30, , , ,5 16, , , W powyższym zestawieniu prezentowane są obory, które spełniają następujące kryteria: 1. udział krów danej rasy powyżej 50 % przeciętnej liczby krów ocenianych w roku w stadzie i jednocześnie: a) liczba krów przeciętnie ocenianych w roku w danej rasie od 5,0 dla ras: HO, RW, SM, JE, MO b) liczba krów przeciętnie ocenianych w roku w danej rasie od 4,0 dla ras RP, BG, ZR i ZB 2. dla ras BS, SR, NR, prezentowane są obory, w których przeciętnie w roku ocenianych było co najmniej 4,0 krowy bez wymogu min. 50,01 % udziału danej rasy w liczbie krów w oborze R*- oznacza obory, które wyraziły zgodę na rejestrację informacji o ilości sprzedawanego mleka z kompletną informacją za cały 2018 r. 175

178 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Tabela nr 34. Zestawienie krów o najwyższej wydajności sumy kg tłuszczu + białka w laktacji 305-o dniowej, według ras The best cows by cumulative yield of fat + protein, in 305 days lactation period, by breeds. Lp Właściciel Miejscowość / woj. owner / location 1 PIŁKOWSKI IRENEUSZ GARDLIN PODLASKIE 2 SKUP ANDRZEJ KSIĘŻOPOLE JAŁMUŻNY MAZOWIECKIE 3 GR SKONECZNY JACEK I KONRAD STRZEBIESZEW ŁÓDZKIE 1 OHZ "GŁOGÓWEK" SP. Z O. O. ZAKŁAD BIEDRZYCHOWICE OPOLSKIE 2 LISIECKI ANDRZEJ JARSZEWO ZACHODNIOPOMORSKIE 3 OHZ "GŁOGÓWEK" SP. Z O.O. ZAKŁAD BIEDRZYCHOWICE OPOLSKIE 1 SPÓŁDZIELNIA "ADOROL" ADOLFOWO RADWANKI WIELKOPOLSKIE 2 PAŚKO ARTUR GLINIK PODKARPACKIE 3 GR "SIMENTAL" ROBERT SZCZĘSNY NOWY PODOŚ MAZOWIECKIE 1 BARTOSZEK KRZYSZTOF MARUSZYNA MAŁOPOLSKIE 2 TADEUSZ SZYMUSIAK ZAŁUCZNE MAŁOPOLSKIE 3 TADEUSZ SZYMUSIAK ZAŁUCZNE MAŁOPOLSKIE 1 GR PAWEŁ POCZĄTEK KARGOWA LUBUSKIE 2 SK MICHAŁÓW SP. Z O.O. MICHAŁÓW ŚWIĘTOKRZYSKIE Krowa cow Ojciec krowy sire Laktacja dni doju lact. No./DIM Mleko kg milk Suma kg tłuszczu i białka fat+protein Tłuszcz fat Białko protein % kg % kg RASA POLSKA HOLSZTYŃSKO - FRYZYJSKA odmiany CZARNO-BIAŁEJ NL NL V , ,63 ANNA 267 FIDELITY 305 PL FILKA PL OMEGA US DECKER NL TIMMER V 305 IV , , , ,97 RASA POLSKA HOLSZTYŃSKO - FRYZYJSKA odmiany CZERWONO-BIAŁEJ PL NL III , ,98 GRETJE FIDELITY 305 PL KAMA 2 PL AIDA FR VIKAN US PAXTON RED RASA SIMENTALSKA PL SPATZ 1 PL JAGA 3 PL PL LAMBADA PL SISI PL WENA PL SIWA 4 PL OLSZYNA 48 DE STRELLAS RASA POLSKA CZERWONA DE CHARTRES DE DAMASKUS DK R DAVID RASA JERSEY US ADVICE DK Q IMPULS I 305 IV 305 III 305 III 305 III 305 III 305 III 305 III 305 IV 305 V , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,97 176

179 WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Lp Właściciel Miejscowość / woj. owner / location Krowa cow Ojciec krowy sire Laktacja dni doju lact. No./DIM Mleko kg milk Suma kg tłuszczu i białka fat+protein Tłuszcz fat Białko protein % kg % kg 3 SK MICHAŁÓW SP. Z O. O. MICHAŁÓW ŚWIĘTOKRZYSKIE 1 MONTAGRO SP. Z O. O. WIERZBICA LUBELSKIE 2 MONTAGRO SP. Z O. O. WIERZBICA LUBELSKIE 3 MONTAGRO SP. Z O. O. WIERZBICA LUBELSKIE 1 GR MAKAREWICZ WOJCIECH TEREBELA LUBELSKIE 2 SPILKOWSKI MARCIN SZUĆ WARMIŃSKO-MAZURSKIE 3 SPILKOWSKI MARCIN SZUĆ WARMIŃSKO-MAZURSKIE 1 WIENCIERZ ROMAN BUDZISKA ŚLĄSKIE 2 MOCZYGEMBA PIOTR BORYCZ OPOLSKIE 3 WIENCIERZ ROMAN BUDZISKA ŚLĄSKIE 1 WIENCIERZ ROMAN BUDZISKA ŚLĄSKIE 2 WIENCIERZ ROMAN BUDZISKA ŚLĄSKIE 3 WIENCIERZ ROMAN BUDZISKA ŚLĄSKIE 1 GR SKUP JANUSZ SKUPIE MAZOWIECKIE 2 GR WYSOCKI DARIUSZ SIARZEWO KUJAWSKO-POMORSKIE 3 KOCIELNIK GRZEGORZ KSAWERYNÓW LUBELSKIE PL JEŻYNA 63 PL IDA PL HIMENA PL HELENKA PL ŻYŁKA PL ŁAGODNA 1 PL LICHO 1 DK Q IMPULS RASA MONTBELIARDE FR UGOSTAR PL PEDAN FR REDON RASA BIAŁOGRZBIETA PL REKIN IV 293 II 305 III 305 III 305 II 305 III 305 II 305 RASA POLSKA CZERWONO-BIAŁA PL X ANIA 305 PL LONKA PL ASIA PL AKROBATA IV 296 XI 305 RASA POLSKA CZARNO-BIAŁA PL PL III KOZULA LINUS 296 PL KINGA PL RZESZA PL TRAMP PL TRAMP RASA BROWN SWISS PL CH GANS 1 SANDO DE GABI PL ZILLI 1 DE PROSTAR DE AG VANPARI II 305 II 289 IV 305 V 305 II , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,42 177

180 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Lp Właściciel Miejscowość / woj. owner / location Krowa cow Ojciec krowy sire Laktacja dni doju lact. No./DIM Mleko kg milk Suma kg tłuszczu i białka fat+protein Tłuszcz fat Białko protein % kg % kg 1 KOC TADEUSZ S.STANISŁAWA KOCE SCHABY PODLASKIE 2 GR MAJCHRZYCKI KRZYSZTOF LUDWIKOWO WIELKOPOLSKIE 3 ZWIERSKI MICHAŁ GAJEWIEC WARMIŃSKO-MAZURSKIE 1 GRABOWSKI JACEK DĘBOWO MAZOWIECKIE 2 GR GZARA SŁAWOMIR TRZEBIESZÓW I LUBELSKIE 3 ZDRODOWSKA BOGUSŁAWA GĄSÓWKA OLEKSIN PODLASKIE RASA SZWEDZKA CZERWONA DK SE III AGA VR ALBA 305 SE FAGRA DK DORIS SE SAMPO SE BUCKARBY III 305 III 305 RASA NORWESKA CZERWONA PL NO III FLAWONA BRAUT 305 PL KRÓTKA 3 PL CYTRA NO BRAUT NO RAVN III 305 II , , , , , , , , , , , ,55 Zestawienie danych dotyczących krów o rekordowej wydajności kg mleka w tym tłuszczu+białka znajduje się w tabeli nr 32 (część tabelaryczna opracowania) 178

181 DZIAŁ HODOWLI WYKONANIE ZADAŃ HODOWLANYCH

182 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA WYKONANIE ZADAŃ HODOWLANYCH w OKRESIE od do Podstawowym zadaniem Działu Hodowli Polskiej Federacji Hodowców Bydła i Producentów Mleka jest prowadzenie ksiąg dla bydła hodowlanego ras mlecznych. Od roku weszło w życie nowe Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 8 czerwca 2016 r. w sprawie zootechnicznych i genealogicznych warunków dotyczących hodowli zwierząt hodowlanych czystorasowych i mieszańców świni, handlu nimi i wprowadzania ich na terytorium Unii oraz handlu ich materiałem biologicznym wykorzystywanym do rozrodu i jego wprowadzania na terytorium Unii oraz zmieniające rozporządzenie (UE) nr 652/2014, dyrektywy Rady 89/608/EWG i 90/425/EWG i uchylające niektóre akty w dziedzinie hodowli zwierząt ( rozporządzenie w sprawie hodowli zwierząt ), które między innymi w znacznym stopniu ujednolica w całej Unii Europejskiej wiele aspektów związanych z hodowlą bydła, nazewnictwem, wzorami dokumentów itp., dlatego też w niniejszej publikacji dotyczącej wykonania zadań hodowlanych, będziemy posługiwać się starą nomenklaturą, natomiast w nawiasie będziemy stosować nazewnictwo obowiązujące od roku. Zadania hodowlane w 2018 roku w ramach prowadzenia ksiąg dla bydła hodowlanego wykonywane były przez selekcjonerów bydła mlecznego i specjalistów ds. dokumentacji hodowlanej. Należały do nich: 1. Wpis krów i cieliczek do części wstępnej (sekcji dodatkowej) i głównej księgi (sekcji głównej) oraz wyznaczanie minimalnych progów indeksu selekcyjnego i wpis krów do rozdziału Elita (klasa Elita). PFHBiPM prowadzi księgi w formie elektronicznej dla następujących ras bydła mlecznego: polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej odmiany czarno-białej (kod HO) i odmiany czerwono-białej (kod RW), polskiej czerwonej (kod RP) i potomstwa z kojarzenia bydła rasy RP z europejskim bydłem czerwonym (kod RE), z wyłączeniem czerwonego bydła norweskiego (kod NR) i czerwonego bydła szwedzkiego (kod SR) simentalskiej (kod SM), jersey (kod JE), montbeliarde (kod MO), polskiej czerwono-białej (kod ZR), polskiej czarno-białej (kod ZB), brown swiss (kod BS), szwedzkiej czerwonej (kod SR); 2. Wpis buhajów ras mlecznych do ksiąg w formie elektronicznej; 3. Wydawanie hodowcom zaświadczeń potwierdzających dokonanie wpisu; 4. Wydawanie świadectw rodowodowych (świadectw zootechnicznych) i świadectw potwierdzających pochodzenie dla wprowadzanych do obrotu: -- zwierząt (jałówki hodowlane, jałowice cielne, krowy do dalszego chowu, buhajki i buhaje hodowlane), -- nasienia, zarodków lub komórek jajowych; 5. Opracowanie programów hodowlanych dla poszczególnych ras bydła dla których PFHBiPM prowadzi księgi hodowlane oraz udział w ich realizacji: -- komisyjny wybór ojców buhajów i matek buhajów, -- kwalifikacja buhajków z indywidualnych kojarzeń, -- ocena i selekcja buhajów przeznaczonych do inseminacji; 180

183 WYKONANIE ZADAŃ HODOWLANYCH 6. Udział w realizacji programu hodowlanego ochrony zasobów genetycznych bydła ras polskiej czerwonej, polskiej czerwono-białej i polskiej czarno-białej; 7. Kwalifikowanie zwierząt na wystawy regionalne i krajowe. 1. Wpis cieliczek i krów do ksiąg dla bydła hodowlanego ras mlecznych Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/1012 nałożyło na wszystkie kraje UE wymóg dostosowania zapisów w realizowanych programach hodowlanych do nowego prawodawstwa. Również Polska Federacja przedstawiła do akceptacji w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi swoje nowe programy hodowlane dla ras: polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej, simentalskiej, polskiej czerwonej, montbeliarde, jersey, polskiej czerwono-białej, polskiej czarno-białej, brown swiss i szwedzkiej czerwonej. W przyjętych przez Ministerstwo programach ich integralną częścią jest m.in. metodyka oceny wartości użytkowej, metodyka prowadzenia oceny genetycznej oraz zasady rejestracji zwierząt w księgach hodowlanych (nie ma już osobnego regulaminu wpisu do ksiąg). W rozporządzeniu 2016/1012 zaostrzone zostały zasady wpisu do części (sekcji) głównej księgi, do której wpisywane mają być zwierzęta pochodzące po 2 pokoleniach przodków zarejestrowanych w sekcji głównej księgi, tej samej rasy. Zakłada ono jednak możliwość awansowania zwierząt z części wstępnej (sekcji dodatkowej ) księgi do sekcji głównej, które od strony matecznej spełniają warunki określone w wyżej wymienionym akcie prawnym. Nowością w przepisach jest też klasa niezgodna fenotypowo (Gnf), do której wpisywane są zwierzęta hodowlane czystorasowe (czyli posiadające 2 pokolenia w sekcji głównej księgi danej rasy), jednak fenotypowo znacznie odbiegające od wzorca rasy. W rasie simentalskiej od 1 lipca 2015r., a w rasie polskiej czerwonej od 1 stycznia 2017 roku księgi hodowlane prowadzone są w dwóch rozdziałach (klasach) mlecznej i mięsnej w zależności od kierunku użytkowości w jakim utrzymywane jest bydło tych ras. Szczegółowe zasady wpisu do ksiąg znajdują się w programach hodowlanych zamieszczonych na stronie internetowej Polskiej Federacji w zakładce HODOWLA. W 2018 roku specjaliści Działu Hodowli zarejestrowali w księgach bydła hodowlanego ras mlecznych cieliczek + 145m (w klasie mięsnej). Zasady wpisu cieliczek ras mlecznych do ksiąg hodowlanych Zasady ogólne: Do ksiąg hodowlanych wpisywane są cieliczki: które urodziły się w stadzie objętym oceną wartości użytkowej lub stacji ET, zostały zidentyfikowane zgodnie z przepisami Unii Europejskiej i ustawy o systemie identyfikacji i rejestracji zwierząt, do sekcji dodatkowej księgi są wpisywane cieliczki ze znanym pochodzeniem przynajmniej po matce, do sekcji głównej księgi są wpisywane cieliczki,: -- których dwa pokolenia przodków wpisane do sekcji głównej księgi (G), -- lub ojciec cieliczki jest wpisany do sekcji (G) danej rasy natomiast jej matka jest wpisana do sekcji (W) lub (G), ojciec matki i obaj dziadkowie są wpisani do sekcji (G), a matka i babka od strony matki do sekcji dodatkowej księgi. 181

184 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Cieliczki wpisywane do ksiąg muszą spełniać podane w tabeli 1 warunki dla poszczególnych ras: Tabela 1. Księga Rasa Pochodzenie Sekcja dodatkowa księgi (W) Sekcja główna księgi (G) 182 polska holsztyńsko-fryzyjska odmiany HO i RW montbeliarde MO simentalska SM (w obu kierunkach użytkowania) jersey JE brown swiss BS polska czerwona RP (w obu kierunkach użytkowania) szwedzka czerwona SR polska czarno-biała ZB polska czerwono- -biała ZR polska holsztyńsko-fryzyjska odmiany HO i RW montbeliarde MO simentalska SM (w obu kierunkach użytkowania) jersey JE brown swiss BS polska czerwona RP (w obu kierunkach użytkowania) szwedzka czerwona SR polska czarno-biała ZB polska czerwono- -biała ZR 1. minimalny udział rasy holsztyńsko-fryzyjskiej z możliwym udziałem ras ZB i ZR - 62,5% 2. maksymalny dopuszczalny udział ras MO, SM, JE lub ras mięsnych - 12,5 %, łącznie lub osobno 1. minimalny udział genotypu danej rasy 62,5% 1. minimalny udział genotypu danej rasy 62,5% 2. maksymalny dopuszczalny udział ras MO, SM lub ras mięsnych - 12,5 % łącznie lub osobno 1. minimalny udział genotypu rasy polskiej czerwonej z możliwym udziałem rasy RE 75% 2. wykluczony udział bydła ras SR i NR 1. minimalny udział rasy szwedzkiej czerwonej z możliwym udziałem ras AY, NR, RE oraz BS - 75% 2. maksymalny dopuszczalny udział rasy holsztyńsko-fryzyjskiej odmiany RW -12,5% 1. minimalny udział rasy 75% 2. pochodzi po rodzicach wpisanych do księgi hodowlanej dla rasy polskiej czarno-białej 3. maksymalny udział genów rasy holsztyńsko-fryzyjskiej 37,5% 1. minimalny udział rasy 75% 2. pochodzi po rodzicach wpisanych do księgi hodowlanej dla rasy polskiej czerwono-białej 3. maksymalny udział genów rasy holsztyńsko-fryzyjskiej 37,5% 4. pozostały udział max. do 25% mogą stanowić rasy MO i SM 1. minimalny udział rasy holsztyńsko-fryzyjskiej z możliwym udziałem ras ZB i ZR - 87,5% 2. maksymalny dopuszczalny udział ras MO, SM, JE lub ras mięsnych - 6,25 %, łącznie lub osobno 1. minimalny udział genotypu danej rasy 87,5% 2. maksymalny dopuszczalny udział ras RW, ZR oraz SM (dla montbeliarde) lub MO (dla simentala) 12,5% 3. maksymalny dopuszczalny udział pozostałych ras 6,25% 1. minimalny udział genotypu danej rasy 87,5% 2. maksymalny dopuszczalny udział ras MO, SM lub ras mięsnych - 6,25 %, łącznie lub osobno 1. minimalny udział genotypu rasy polskiej czerwonej z możliwym udziałem rasy RE 93,75% 2. wykluczony udział bydła ras NR i SR 1. minimalny udział rasy szwedzkiej czerwonej z możliwym udziałem ras AY, NR, RE oraz BS - 87,5% 2. maksymalny dopuszczalny udział rasy holsztyńsko-fryzyjskiej odmiany RW 12,5% 1. minimalny udział rasy 87,5% 2. posiada dwa pokolenia przodków wpisanych do sekcji głównej księgi rasy ZB lub pochodzi po rodzicach wpisanych do sekcji głównej księgi rasy ZB i dziadkach wpisanych do sekcji głównej dla rasy holsztyńsko fryzyjskiej w odmianie HO 3. maksymalny udział genów rasy holsztyńsko-fryzyjskiej 37,5% 1. minimalny udział rasy 87,5% 2. posiada dwa pokolenia przodków wpisanych do sekcji głównej księgi rasy ZR lub pochodzi po rodzicach wpisanych do sekcji głównej księgi rasy ZR i dziadkach wpisanych do sekcji głównej dla rasy holsztyńsko fryzyjskiej w odmianie RW 3. maksymalny udział genów rasy holsztyńsko-fryzyjskiej 37,5% 4. pozostały udział max. do 25% mogą stanowić rasy MO i SM

185 WYKONANIE ZADAŃ HODOWLANYCH Zasady wpisu krów ras mlecznych do ksiąg hodowlanych Zasady ogólne Do ksiąg wpisywane są krowy: poddane ocenie wartości użytkowej; zostały zidentyfikowane zgodnie z przepisami Unii Europejskiej i ustawy o systemie identyfikacji i rejestracji zwierząt; do sekcji dodatkowej księgi mogą zostać wpisane krowy bez udokumentowanego pochodzenia jeżeli fenotypowo odpowiadają danej rasie; do sekcji głównej księgi są wpisywane krowy, które posiadają dwa pokolenia przodków wpisane do sekcji głównej księgi (G) lub jej ojciec jest wpisany do sekcji (G) danej rasy natomiast jej matka jest wpisana do sekcji (W) lub (G), ojciec matki i obaj dziadkowie są wpisani do sekcji (G), a matka i babka od strony matki do sekcji dodatkowej księgi; ocenę pokroju krowy pierwiastki wpisywanej do rozdziału Elita dokonuje się między 15 a 300 dniem po wycieleniu, a u krów w II lub III laktacji od 15 dnia po wycieleniu. Krowy wpisywane do ksiąg muszą spełniać podane w tabeli 2 warunki dla poszczególnych ras: Tabela 2. Księga Rasa Pochodzenie Sekcja dodatkowa księgi (W) polska holsztyńsko- -fryzyjska odmiany HO i RW montbeliarde MO simentalska SM (w obu kierunkach użytkowania) jersey JE brown swiss BS polska czerwona RP (w obu kierunkach użytkowania) szwedzka czerwona SR polska czarno-biała ZB polska czerwono-biała ZR 1. minimalny udział rasy holsztyńsko-fryzyjskiej z możliwym udziałem ras ZB i ZR - 62,5% 2. maksymalny dopuszczalny udział ras MO, SM, JE lub ras mięsnych - 12,5 %, łącznie lub osobno 1. minimalny udział genotypu danej rasy 62,5% 1. minimalny udział genotypu danej rasy 62,5% 2. maksymalny dopuszczalny udział ras MO, SM lub ras mięsnych - 12,5 %, łącznie lub osobno 1. minimalny udział genotypu rasy polskiej czerwonej z możliwym udziałem rasy RE 75% z wykluczeniem SR i NR 2. wykluczony udział bydła ras SR i NR 1. minimalny udział rasy szwedzkiej czerwonej z możliwym udziałem ras AY, NR, RE oraz BS - 75% 2. maksymalny dopuszczalny udział rasy holsztyńsko-fryzyjskiej odmiany RW 12,5% 1. minimalny udział rasy 75% 2. pochodzi po rodzicach wpisanych do księgi hodowlanej dla rasy polskiej czarno-białej 3. maksymalny udział genów rasy holsztyńsko-fryzyjskiej 37,5% 1. minimalny udział rasy 75% 2. pochodzi po rodzicach wpisanych do księgi hodowlanej dla rasy polskiej czerwono-białej 3. maksymalny udział genów rasy holsztyńsko-fryzyjskiej 37,5% 4. pozostały udział max. do 25% mogą stanowić rasy MO i SM 183

186 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Sekcja główna księgi (G)i Sekcja główna księgi klasa Elita (E) polska holsztyńsko- -fryzyjska odmiany HO i RW montbeliarde MO simentalska SM (w obu kierunkach użytkowania) jersey JE brown swiss BS polska czerwona RP (w obu kierunkach użytkowania) szwedzka czerwona SR polska czarno-biała ZB polska czerwono-biała ZR holsztyńsko-fryzyjska odmian HO i RW simentalska SM (użytkowana w kierunku mlecznym) polska czerwona RP (użytkowana w kierunku mlecznym) 1. minimalny udział rasy holsztyńsko-fryzyjskiej z możliwym udziałem ras ZB i ZR - 87,5% 2. maksymalny dopuszczalny udział ras MO, SM, JE lub ras mięsnych - 6,25 %, łącznie lub osobno 1. minimalny udział genotypu danej rasy 87,5% 2. maksymalny dopuszczalny udział ras RW, ZR oraz SM (dla montbeliarde) lub MO (dla simentala) 12,5% 3. maksymalny dopuszczalny udział pozostałych ras 6,25% 1. minimalny udział genotypu danej rasy 87,5% 2. maksymalny dopuszczalny udział ras MO, SM lub ras mięsnych - 6,25 %, łącznie lub osobno 1. minimalny udział genotypu rasy polskiej czerwonej z możliwym udziałem rasy RE 93,75%, z wykluczeniem SR i NR 1. minimalny udział rasy szwedzkiej czerwonej z możliwym udziałem ras AY, NR, RE oraz BS - 87,5% 2. maksymalny dopuszczalny udział rasy holsztyńsko-fryzyjskiej odmiany RW 12,5% 1. minimalny udział rasy 87,5% 2. posiada dwa pokolenia przodków wpisanych do sekcji głównej księgi rasy ZB lub pochodzi po rodzicach wpisanych do sekcji głównej księgi rasy ZB i dziadkach wpisanych do sekcji głównej dla rasy holsztyńsko fryzyjskiej w odmianie HO 3. maksymalny udział genów rasy holsztyńsko-fryzyjskiej 37,5% 1. minimalny udział rasy 87,5% 2. posiada dwa pokolenia przodków wpisanych do sekcji głównej księgi rasy ZR lub pochodzi po rodzicach wpisanych do sekcji głównej księgi rasy ZR i dziadkach wpisanych do sekcji głównej dla rasy holsztyńsko fryzyjskiej w odmianie RW 3. maksymalny udział genów rasy holsztyńsko-fryzyjskiej 37,5% 4. pozostały udział do 12,5% mogą stanowić rasy MO i SM 1. została wpisana do sekcji głównej księgi (G) 2. uzyskała po raz pierwszy indeks wartości hodowlanej PF na poziomie ustalonym przez PFHBiPM 3. uzyskała wynik oceny ogólnej typu i budowy min. 80 pkt. 4. uzyskała wynik oceny za wymię min. 80 pkt 5. uzyskała wynik oceny za umięśnienie min. 80 pkt rasa SM W 2018 roku pracownicy Działu Hodowli wpisali do ksiąg dla bydła hodowlanego ras mlecznych krów m (w klasie mięsnej). Do rozdziału (klasy) Elita otwartego w części (sekcji) głównej księgi, przeznaczonego dla krów z wysoką wartością hodowlaną, charakteryzujących się dobrą budową ogólną oraz dobrym wymieniem wpisano 1557 krów. Krowy kandydatki do wpisu do rozdziału (klasy) Elita zostały wybrane po uzyskaniu oceny wartości hodowlanej w grudniu 2017 r. oraz w kwietniu, sierpniu i grudniu 2018 roku. W tabeli 3 zamieszczone są minimalne progi indeksu kandydatek do rozdziału (klasy) Elita dla poszczególnych ras. W tabeli nie zostały uwzględnione informacje dotyczące oceny grudniowej czyli sezonu , ponieważ zarówno wybór matek buhajów, jak i wpis krów do rozdziału (klasy) Elita obejmuje pierwszy kwartał roku 2018r. 184

187 WYKONANIE ZADAŃ HODOWLANYCH Tabela 3. Minimalne progi indeksu kandydatek do rozdziału Elita dla poszczególnych ras. Rasa WARTOŚĆ INDEKSU Sezon Sezon Sezon PHF HO indeks PF 121 indeks PF 122 indeks PF 123 PHF RW indeks PF 114 indeks PF 115 indeks PF 113 RP indeks produkcyjny 16 kg indeks produkcyjny 16 kg indeks produkcyjny 16 kg SM indeks produkcyjny 38 kg indeks produkcyjny 38 kg indeks produkcyjny 38 kg Stan krów wpisanych do ksiąg bydła hodowlanego ras mlecznych na dzień r. wyniósł sztuk, co w stosunku do pogłowia objętego oceną wartości użytkowej wynoszącego sztuk, stanowiło 90,0%. Wykres 1. Stan krów ras mlecznych wpisanych do ksiąg w latach Analizując zmiany stanów krów wpisanych do ksiąg w latach zauważalny jest systematyczny wzrost liczby krów wpisanych do ksiąg spowodowany głównie wzrostem ocenianego pogłowia. W ciągu ostatnich 14 lat liczba krów wpisanych do ksiąg wzrosła o ponad 61%. 185

188 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Mapa Polski przedstawiona poniżej obrazuje stan krów wpisanych do ksiąg bydła hodowlanego ras mlecznych w poszczególnych województwach na koniec 2004 roku i 2018 roku. Stan krów 2004 r. do zachodniopomorskie lubuskie wielkopolskie dolnośląskie pomorskie kujawsko-pomorskie opolskie śląskie łódzkie warmińsko-mazurskie mazowieckie świętokrzyskie małopolskie podkarpackie podlaskie lubelskie Stan krów 2018 r. do zachodniopomorskie lubuskie wielkopolskie dolnośląskie pomorskie kujawsko-pomorskie opolskie śląskie łódzkie warmińsko-mazurskie mazowieckie świętokrzyskie małopolskie podkarpackie podlaskie lubelskie 186

189 WYKONANIE ZADAŃ HODOWLANYCH Tabela 4. Stan krów wpisanych do ksiąg bydła hodowlanego na dzień 31 grudnia 2018 r. z podziałem na rasy i województwa. Województwo HO PHF RW SM RP JE MO ZB ZR BS SR BG** razem Dolnośląskie m Kujawsko-pomorskie m Lubelskie m Lubuskie m Łódzkie m Małopolskie m Mazowieckie m m Opolskie Podkarpackie Podlaskie m m Pomorskie Śląskie m Świętokrzyskie Warmińsko-mazurskie m Wielkopolskie Zachodniopomorskie m RAZEM KRAJ: * literą m oznaczone są zwierzęta w rozdziale mięsnym (klasie mięsnej) księgi hodowlanej ** księgę hodowlaną dla rasy białogrzbietej (BG) prowadzi Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie 187

190 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Struktura rasowa krów wpisanych do ksiąg w 2018 roku. 0,09% 96,71% 0,03% 1,25% 0,04% SZWEDZKIEJ CZERWONEJ BROWN SWISS BIAŁOGRZBIETEJ * POLSKIEJ CZARNO-BIAŁEJ POLSKIEJ CZERWONO-BIAŁEJ POLSKIEJ MONTBELIARDE (HO 92,66%)(RW 4,05%) HOLSZTYŃSKO-FRYZYJSKIEJ SIMENTALSKIEJ POLSKIEJ CZERWONEJ JERSEY 0,48% 0,27% 0,13% 0,53% 0,44% W 2018 roku 96,71% krów wpisanych do ksiąg hodowlanych stanowiły zwierzęta rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej obu odmian czarno-białej i czerwono-białej. W pozostałych rasach najliczniejsza była rasa simentalska (1,25%), a następna rasa polska czerwono-biała (0,53%), oraz kolejno: polska czerwona (0,48%), montbeliarde (0,44%), polska czarno-biała (0,27%), jersey (0,13%), białogrzbieta (0,09%), brown swiss (0,04%) i szwedzka czerwona (0,03%). Prezentowana w Tabeli 5 dynamika rozwoju ksiąg hodowlanych prezentuje zróżnicowane trendy w poszczególnych rasach. Najwyższą dynamikę wzrostową wpisu do ksiąg hodowlanych stwierdzono u ras małolicznych: białogrzbietej i brown swiss. Dynamika rozwoju ksiąg dla rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej utrzymała tendencję wzrostową, z nieznaczną przewagą dla odmiany czerwono-białej. Natomiast w rasach: simentalskiej, polskiej czerwono-białej, jersey i szwedzkiej czerwonej zmniejszyła się liczba sztuk zarejestrowanych w księgach. 188

191 WYKONANIE ZADAŃ HODOWLANYCH Tabela 5. Dynamika rozwoju ksiąg hodowlanych dla poszczególnych ras krów. Rasa Stan w księgach na Stan w księgach na /2017 w % PHF HO ,2 PHF RW ,5 SM ,7 ZR ,5 RP ,1 MO ,5 ZB ,1 JE ,4 BS SR ,8 BG ,38 Ogółem ,2 2. Wpis buhajów i buhajków do ksiąg dla bydła hodowlanego ras mlecznych Zasady ogólne: do ksiąg wpisywane są buhaje i buhajki hodowlane, których obustronne pochodzenie zostało potwierdzone wynikiem badania markerów genetycznych DNA lub grup krwi; buhaje wpisywane do księgi muszą być zakwalifikowane przez prowadzącego księgę. Buhaje ras SM, RP, MO, JE ZR, ZB, BS i SR są wpisywane do księgi po uzyskaniu podczas selekcji wymaganej punktacji za budowę ciała. od października 2014 roku do ksiąg hodowlanych rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej buhajki mogą być wpisywane do księgi po ich kwalifikacji do hodowli, bezpośrednio po potwierdzeniu ich pochodzenia wynikiem badania markerów genetycznych lub grup krwi. Selekcja dla tych buhajów może być nadal wykonywana, na wniosek hodowcy lub właściciela zwierzęcia. do części (sekcji) głównej księgi są wpisywane buhaje i buhajki, które posiadają dwa pokolenia przodków wpisane do sekcji głównej księgi (G) lub ich ojciec jest wpisany do sekcji (G) danej rasy natomiast ich matka jest wpisana do sekcji (W) lub (G), ojciec matki i obaj dziadkowie są wpisani do sekcji (G), a matka i babka od strony matki do sekcji dodatkowej księgi. 189

192 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Buhaje i buhajki wpisywane do ksiąg hodowlanych muszą spełniać podane w tabeli 6 warunki: Tabela 6. Księga Rasa Pochodzenie polska holsztyńsko-fryzyjska odmiany HO i RW montbeliarde MO simentalska SM (klasa mleczna) jersey JE brown swiss BS polska czerwona RP (klasa mleczna) 1. minimalny udział rasy holsztyńsko-fryzyjskiej z możliwym udziałem ras ZB i ZR - 87,5% 2. maksymalny dopuszczalny udział ras MO, SM, JE lub ras mięsnych - 6,25 %, łącznie lub osobno 1. minimalny udział genotypu danej rasy 87,5% 2. maksymalny dopuszczalny udział ras RW, ZR oraz SM (dla montbeliarde) lub MO (dla simentalskiej) 12,5% 3. maksymalny dopuszczalny udział pozostałych ras 6,25% 4. uzyskały wynik oceny ogólnej typu i budowy min 75 pkt oraz minimum 75 pkt za umięśnienie 1. minimalny udział genotypu danej rasy 87,5% 2. maksymalny dopuszczalny udział ras MO, SM lub ras mięsnych - 6,25 %, łącznie lub osobno 3. uzyskały wynik oceny ogólnej typu i budowy min 75 pkt oraz minimum 75 pkt za umięśnienie (dotyczy rasy BS) 1. minimalny udział genotypu rasy polskiej czerwonej z możliwym udziałem rasy RE 93,75% 2. wykluczony udział bydła ras NR i SR 3. uzyskały wynik oceny ogólnej typu i budowy min 75 pkt Sekcja główna księgi (G) szwedzka czerwona SR polska czarno-biała ZB polska czerwono- -biała ZR 1. minimalny udział rasy szwedzkiej czerwonej z możliwym udziałem ras AY, NR, RE oraz BS - 87,5% 2. maksymalny dopuszczalny udział rasy holsztyńsko-fryzyjskiej odmiany RW -12,5% 3. uzyskały wynik oceny ogólnej typu i budowy min 75 pkt 1. minimalny udział rasy 93,75% 2. posiada dwa pokolenia przodków wpisanych do sekcji głównej księgi rasy ZB lub pochodzi po rodzicach wpisanych do sekcji głównej księgi rasy ZB i dziadkach wpisanych do sekcji głównej dla rasy holsztyńsko fryzyjskiej w odmianie HO 3. lub którego rodzice i dziadkowie zostali wpisani do sekcji głównej księgi lub zarejestrowani w sekcji dodatkowej księgi dla rasy polskiej czarno-białej, lub rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej odmiany czarno-białej; 4. maksymalny udział genów rasy holsztyńsko-fryzyjskiej odmiany HO 25% 5. uzyskał wynik oceny ogólnej typu i budowy min 75 pkt oraz minimum 75 pkt za umięśnienie 1. minimalny udział rasy 93,75% 2. posiada dwa pokolenia przodków wpisanych do sekcji głównej księgi rasy ZR lub pochodzi po rodzicach wpisanych do sekcji głównej księgi rasy ZR i dziadkach wpisanych do sekcji głównej dla rasy holsztyńsko fryzyjskiej w odmianie RW - lub pochodzi po rodzicach i dziadkach wpisanych do sekcji głównej lub zarejestrowanych w sekcji dodatkowej księgi hodowlanej dla rasy polskiej czerwono-białej lub rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej odmiany czerwono-białej (RW). 3. maksymalny udział genów rasy holsztyńsko-fryzyjskiej odmiany RW 25% 4. pozostały udział do 6,25% mogą stanowić rasy MO i SM 5. uzyskały wynik oceny ogólnej typu i budowy min 75 pkt oraz minimum 75 pkt za umięśnienie 190

193 WYKONANIE ZADAŃ HODOWLANYCH W 2018 roku w Polsce zostały zarejestrowane 1324 buhaje i buhajki hodowane. W tabeli 7 przedstawiono liczbę buhajów i buhajków wpisanych do ksiąg w poszczególnych rasach. Tabela 7. Wpis buhajów i buhajków do ksiąg w 2018 r. RASA PHF- HO PHF- RW SM RP JE MO ZR ZB BS SR Zaświadczenia potwierdzające dokonanie wpisu do ksiąg dla bydła hodowlanego ras mlecznych W 2018 roku PFHBiPM wydała 1170 zaświadczeń potwierdzających wpis do ksiąg bydła hodowlanego ras mlecznych dla samic i samców. Zaświadczenie potwierdzające wpis do ksiąg wystawia podmiot prowadzący księgi na wniosek hodowcy lub właściciela zwierzęcia. 4. Świadectwa rodowodowe Obowiązujące od 1 listopada 2018 roku rozporządzenie 2016/1012 zmieniło nazwę i wygląd dokumentów jakie mają towarzyszyć wprowadzanym do obrotu zwierzętom hodowlanym czystorasowym i pochodzącemu od nich materiałowi biologicznemu. Dotychczas wydawane świadectwa rodowodowe zostały zastąpione przez świadectwa zootechniczne. To, jak mają te dokumenty wyglądać i co mają dokładnie zawierać określa ROZPORZĄDZENIE WYKONAWCZE KOMISJI (UE) 2017/717 z dnia 10 kwietnia 2017r. ustanawiające zasady stosowania rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE)2016/1012 w odniesieniu do wzorów formularzy świadectw zootechnicznych dotyczących zwierząt hodowlanych i ich materiału biologicznego wykorzystywanego do rozrodu. Poszczególne sekcje A, B, C i D załącznika I określające wzory świadectw zootechnicznych poświęcone są odpowiednio: żywym zwierzętom, nasieniu, oocytom i zarodkom. Rozporządzenie 2016/1012 daje wprost prawo wydawania świadectw zootechnicznym tylko związkom hodowców. Jednak, aby świadectwa dla nasienia czy zarodków wprowadzanych w obrót krajowy na terenie naszego kraju mogły wystawiać stacje pozyskiwania, przechowywania nasienia (zwane bankami nasienia) czy stacje produkcji i przechowywania zarodków, Polska Federacja w swych programach hodowlanych skorzystała z odstępstwa jakie umożliwia art. 31 ust. 1 rozporządzenia 2016/1012. Tym samym, na ich wniosek upoważniła centra pozyskiwania lub przechowywania nasienia lub zespoły pozyskiwania lub produkcji zarodków, zatwierdzone do celów wewnątrzunijnego handlu zgodnie z prawem Unii Europejskiej do wystawiania świadectw zootechnicznych dla materiału biologicznego pochodzącego od zwierząt hodowlanych czystorasowych. Lista z upoważnionymi centrami stanowi załącznik nr 1 do każdego programu hodowlanego realizowanego przez PFHBiPM. Świadectwa zootechniczne wystawiane przez PFHBiPM na stronie frontowej zawierają wszystkie informacje zgodne ze wzorem dla formularzy świadectw zootechnicznych, na odwrocie zaś załączane są dodatkowe informacje dotyczące zwierzęcia hodowlanego czystorasowego wraz z 3 pokoleniowym rodowodem. Programy hodowlane zakładają też możliwość wystawienia świadectw potwierdzających pochodzenie dla zwierząt niewpisanych do sekcji głównej księgi hodowlanej, które są drukowane w dotychczasowej formie znanej hodowcom. 191

194 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA W roku 2018 specjaliści Działu Hodowli wystawili: świadectwa potwierdzające pochodzenie; świadectwa rodowodowe; świadectw zootechnicznych (od r.). Świadectwo zootechniczne Załącznik do świadectwa zootechnicznego (strona odwrotna dokumentu) Dodatkowe informacje dot. zwierzęcia czystorasowego 5. Współpraca ze spółkami inseminacyjnymi Polska Federacja Hodowców Bydła i Producentów Mleka, jako podmiot odpowiedzialny za programy hodowlane dla bydła ras mlecznych współpracuje z polskimi spółkami inseminacyjnymi w zakresie ich realizacji na różnych etapach, jakimi są: wybór ojców buhajów oraz matek buhajów, kwalifikacja buhajków z indywidualnych kojarzeń, selekcja i ocena buhajów. Programy oceny i selekcji buhajów realizują cztery krajowe spółki unasieniania. Dla rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej obu odmian barwnych podstawowym kryterium wyboru kandydatek na matki buhajów jest indeks PF (w przypadku oceny genomowej gpf). W 2018 roku po sezonach oceny , oraz spośród krów z krajowej listy kandydatek, selekcjonerzy PFHBiPM dokonali komisyjnego przeglądu 1567 kandydatek na matki buhajów. Stan matek buhajów po zakończeniu przeglądu w sezonie prezentuje Tabela

195 WYKONANIE ZADAŃ HODOWLANYCH Tabela 8. Stan matek buhajów według ras w sezonie Liczba wszystkich matek buhajów po sezonach (łącznie) PHF odmiana HO PHF odmiana RW Liczba matek SM RP ZB ZR WCHiRZ Tulce SHiUZ Bydgoszcz MCHiRZ Łowicz MCB Krasne Razem Razem Polska Federacja po każdej wycenie wartości hodowlanej, na podstawie informacji od podmiotów realizujących programy oceny i selekcji buhajów, sporządza krajowe listy buhajów których nasienie będzie wykorzystywane w sztucznym unasienianiu. Są one zamieszczane na stronie Buhaje rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej na liście są uszeregowane według obowiązującego indeksu selekcyjnego PF. Na osobnej liście buhaje ocenione genomowo uszeregowane według indeksu gpf. WARTO WIEDZIEĆ! Analiza wartości hodowlanej buhajów Polska Federacja Hodowców Bydła i Producentów Mleka od 2014 roku, po każdym sezonie oceny, poddaje analizie wartości hodowlane buhajów ocenionych genomowo i konwencjonalnie. Są to buhaje zarejestrowane w systemie teleinformatycznym SYMLEK i wpisane do polskich ksiąg hodowlanych. Porównanie tych wartości z czterech sezonów ocen prezentuje wykres nr 2. Wykres 2. Porównanie średnich wartości hodowlanych buhajów w kolejnych sezonach ocen. Wartość indeksu PF /3 2018/1 2018/2 2018/ wszystkie ocenione konwencjonalne Populacje buhajów genomowe 193

196 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Raz w roku przedstawiamy szczegółową analizę subpopulacji 100 najlepszych buhajów w ocenie międzynarodowej wybranych według polskich kryteriów selekcyjnych: indeksu syntetycznego PF, podindeksu produkcyjnego, podindeksu pokrojowego, podindeksu płodności, wartości hodowlanej dla zawartości komórek somatycznych i wartości hodowlanej dla długowieczności (tabela 9). Tabela 9. Liczba buhajów pochodzących z poszczególnych krajów na listach top 100 oceny krajowej i międzynarodowej wg indeksu PF i jego składowych. KRAJ BE CA DE DK ES FR GB NL US IT PL CZ CH HU FI SE PF PPR PPO PPŁ KS DŁ suma W 2018 roku, już po raz trzeci, została wykonana obszerna analiza z użytkowania buhajów w inseminacji. Analiza została opracowana na podstawie zabiegów inseminacyjnych zaewidencjonowanych w systemie teleinformatycznym Symlek, wykonanych w okresie od roku do roku w oborach znajdujących się pod oceną wartości użytkowej bydła mlecznego. Uwzględniono w niej tylko zabiegi wykonane po raz pierwszy. W ciągu analizowanego okresu zarejestrowano w sumie zabiegów inseminacyjnych tzw. jedynek. W tym 56% z ogólnej liczby stanowiły zabiegi wykonane nasieniem buhajów z oceną genomową (G), a pozostałe 44% nasieniem buhajów z oceną konwencjonalną (K) (wykres 3). Wykres 3. Użytkowanie buhajów ocenionych genomowo i konwencjonalnie w latach % K G

197 WYKONANIE ZADAŃ HODOWLANYCH Zanotowano znaczną przewagę wartości hodowlanej użytkowanych buhajów genomowych w stosunku do konwencjonalnych 12,2 jednostek PF. Wystąpiły duże różnice w intensywności użytkowania buhajów genomowych w zależności od wielkości obory. Obory liczące ponad 150 krów użytkowały buhaje genomowe na poziomie powyżej 70%. Hodowcy w niewielkim stopniu użytkowali buhaje pochodzące z polskiej hodowli (23%). Wykres 4. Użytkowanie buhajów w 2017 roku w zależności od kraju pochodzenia. UK DK 1,1% 2,8% CA 6,7% DE NL FR 10,6% 11,9% 14,1% PL 23,0% US 28,6% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% Indeksy selekcyjne stosowane w Polsce Polski indeks selekcyjny dla rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej Produkcja i Funkcjonalność (PF) Podstawowym kryterium selekcyjnym dla krów i buhajów rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej jest indeks selekcyjny PF (Produkcja i Funkcjonalność). PF = 0,4* PI_PROD + 0,25* PI_POKR + 0,15* PI_PŁOD + 0,1* WH_KSOM+ 0,1* WH_DŁ gdzie: PI_PROD - podindeks produkcyjny PI_POKR - podindeks pokrojowy PI_PŁOD - podindeks płodności WH_KSOM - wartość hodowlana dla laktacyjnej zawartości komórek somatycznych WH_DŁUG - wartość hodowlana dla długowieczności 195

198 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Podindeks produkcyjny (PI_PROD) składa się z sumy wartości hodowlanej dla wydajności tłuszczu (kg) i podwojonej wartości hodowlanej dla wydajności białka (kg). Przed utworzeniem tego podindeksu wartości wchodzące w jego skład zestandaryzowano na średnią 100 i odchylenie standardowe 10, przyjmując jako bazę średnią wartość hodowlaną buhajów urodzonych w latach , posiadających co najmniej 20 córek w 10 oborach. Podindeks ogólny pokroju (PI_POKR) został utworzony z następujących podindeksów cząstkowych z podanymi niżej wagami dla każdego z nich: 1. podindeks wymienia 50% 2. podindeks nóg i racic 30% 3. podindeks siły mleczności 10% 4. podindeks ramy ciała 10% Poszczególne podindeksy cząstkowe dla cech pokroju są obliczane z wykorzystaniem szacowanych wartości hodowlanych dla cech liniowych oceny typu i budowy i sformułowano je w następujący sposób: Podindeks wymienia: położenie wymienia 35% zawieszenie przednie 18% zawieszenie tylne 15% więzadło środkowe 10% Podindeks nóg i racic: przekątna racicy 45% ustawienie nóg widok z tyłu 35% ustawienie nóg widok z boku 20% ustawienie strzyków przednich 3% długość strzyków 3% ustawienie strzyków tylnych 6% szerokość wymienia 10% Podindeks siły mleczności: charakter mleczny 50% szerokość klatki piersiowej 25% głębokość tułowia 15% wysokość w krzyżu 10% Podindeks ramy ciała: ustawienie zadu 40% wysokość w krzyżu 25% szerokość zadu 20% szerokość klatki piersiowej 15% Podindeks płodności (PI_PŁOD) na wartość tego podindeksu mają wpływ cztery oszacowane wartości hodowlane dla cech płodności z przyjętymi wagami: wskaźnik niepowtarzalności unasienienia do 56 dnia po pierwszym zabiegu inseminacji jałówek (NPj) 70% wskaźnik niepowtarzalności unasienienia do 56 dnia po pierwszym zabiegu inseminacji krów po pierwszym ocieleniu (NPk) 10% 196

199 WYKONANIE ZADAŃ HODOWLANYCH długość przestoju poporodowego (PP) czyli odstęp czasu od pierwszego ocielenia do pierwszego zabiegu unasieniania 10%. długość okresu międzyciążowego (OMC) czyli odstęp czasu od pierwszego ocielenia do ponownego zacielenia 10% Od oceny grudniowej 2018 (2018/3) zamiast cech NRj (NPj) i NRk (NPk) zostały wprowadzone współczynniki zapłodnień CRj i CRk. Współczynnik zapłodnień (Conception Rate, CR) dla pierwszych trzech cykli produkcyjnych (CR1, CR2, CR3) krów rasy PHF oblicza się wg wzoru 100/liczba inseminacji. W przypadku gdy w serii wystąpiło więcej niż 15 zabiegów inseminacyjnych lub w wyniku tej serii nie doszło do ciąży, krowie przypisuje się współczynnik CR = 100/16. Przyjmuje się, że ciąża miała miejsce jeśli odstęp czasu między skutecznym zabiegiem inseminacyjnym a ocieleniem lub poronieniem mieści się w przedziale od 50 do 300 dni. Inseminacje wykonane wcześniej niż 21 dni po ocieleniu są odrzucane. Do oszacowania parametrów genetycznych, a później wartości hodowlanej krów i buhajów pod względem CR stosuje się model zwierzęcia. CR dla jałowek (CRj) oblicza się standaryzując EBV dla CR1 na średnią=0 i SD=10 z wykorzystaniem parametrów rozkładu CR1 w bazowej grupie buhajów. CR dla krów (CRk) oblicza się jako średnią z CR2 i CR3 ważoną przez powtarzalności, a następnie standaryzuje w taki sam sposób jak CRj. Wartość hodowlana dla komórek somatycznych (WH_KSOM) Jest szacowana metodą TDM (Test Day Model) na podstawie zawartości komórek somatycznych w mleku pobranym podczas poszczególnych próbnych udojów w trzech pierwszych laktacjach. Wyższe od 100 wartości hodowlane buhaja oznaczają, że buhaj poprawia tę cechę u swoich córek. Wartość hodowlana dla długowieczności (WH_DŁUG) Długowieczność zdefiniowano jako różnicę w dniach między datą ubycia dla krów wybrakowanych lub ostatniego odnotowanego próbnego udoju dla krów żyjących a datą pierwszego wycielenia. Jako bazę przyjęto średnią wartość hodowlaną buhajów urodzonych w latach , które uzyskały powtarzalność oceny nie mniejszą niż 0,5. Warunkiem uznania i publikacji wartości hodowlanych dla długowieczności jest powtarzalność oceny nie mniejsza niż 0,2. WH_DŁUG = ,5*(WH ojca -100) + 0,25* (WH matczynego dziadka -100) Polski indeks selekcyjny dla rasy simentalskiej (PFSM) Podstawowym indeksem selekcyjny buhajów i krów rasy simentalskiej jest ogólny indeks selekcyjny PFSM (Produkcja i Funkcjonalność dla rasy simentalskiej). Indeks ogólny obliczany jest na podstawie wartości hodowlanych cech wchodzących w skład podindeksów i wartości hodowlanych cech funkcjonalnych włączonych do indeksu. Zakłada się możliwość rozbudowy indeksu PFSM o nowe cechy oraz modyfikację przypisanych wag istniejących cech, w celu przystosowania ich do warunków powstających w hodowli bydła tej rasy. 197

200 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA PFSM = 0,40 * PI_PROD +0,35 * PI_POKR + 0,10 * PI_PŁOD + 0,08 * WH_KSOM + 0,07 * WH_DŁUG gdzie: PI_PROD podindeks produkcyjny PI_POKR podindeksu pokrojowy PI_PŁOD podindeksu płodności WH_KSOM wartość hodowlana dla zawartości komórek somatycznych WH_DŁUG wartość hodowlana dla długowieczności Podindeks produkcyjny (PI_PROD) = wartość hodowlana dla tłuszczu + 2* wartość hodowlana dla białka. Wartości hodowlane cech wydajności przed utworzeniem podindeksu produkcyjnego (PI_PROD) będącego jednym ze składników indeksu ogólnego, wyraża się jako odchylenia od średniej bazy, a następnie przekształca na zmienną o średniej 100 i odchyleniu standardowym 10. Podindeks pokroju (PI_POK) (PI_POK) stanowi 35% w indeksie ogólnym PFSM i składa się z następujących cech: PI_POK = 0,05 * kaliber + 0,05 * umięśnienie przodu + 0,10 * umięśnienie zadu + 0,10 * wymię + 0,05 * nogi i racice Liniową oceną pokroju objętych jest 19 cech punktowanych w skali od 1 do 9, pomiar wysokości w krzyżu, pięć cech opisowych punktowanych od 50 do 100 oraz utworzona z nich ocena ogólna. Ze względu na mięsno mleczny typ użytkowy bydła simentalskiego dodatkowo szacuje się wartości hodowlane dla umięśnienia (cecha opisowa) oraz umięśnienia przodu i umięśnienia tyłu (cechy liniowe). Wartości hodowlane dla wszystkich cech wyraża się jako odchylenia od średniej bazy, a następnie przekształca na zmienną o średniej 100 i odchyleniu standardowym 10. Podindeks płodności (PI_PŁOD) PI_PŁOD = 0,70 *NPj + 0,10 *NPk + 0,10 *PP + 0,10 *OMC gdzie: wskaźnik niepowtarzalności unasienniania do 56 dnia po pierwszym zabiegu inseminacji jałówek (NPj), wskaźnik niepowtarzalności unasienniania do 56 dnia po pierwszym zabiegu inseminacji krów po pierwszym ocieleniu (NPk), długość przestoju poporodowego (PP) odstęp czasu od pierwszego ocielenia do pierwszego zabiegu unasienniania, długość okresu międzyciążowego (OMC) -odstęp czasu od pierwszego ocielenia do ponownego zacielenia. Wskaźniki NPj i NPk definiuje się następująco: jeśli jałówka/krowa w ciągu 56 dni od pierwszego zabiegu unasienniania nie wykazała objawów rui, to jej wartość fenotypowa wynosi 1, w przeciwnym przypadku wartość jest równa 0. Podindeks standaryzuje się na średnią 100 i odchylenie standardowe

201 WYKONANIE ZADAŃ HODOWLANYCH Wartość hodowlana dla zawartości komórek somatycznych (WH_KSOM) Liczbę komórek somatycznych SCC w próbnych udojach poddaje się transformacji logarytmicznej wg poniższego wzoru, otrzymując zawartość komórek somatycznych SCS. SCS = log2(scc/100000)+3 Wartości hodowlane wyraża się jako odchylenia od średniej bazy, a następnie przekształca na zmienną o średniej 100 i odchyleniu standardowym 10. Wartość hodowlana dla długowieczności (WH_DŁUG) Długowieczność funkcjonalną córek buhajów definiuje się jako długość życia produkcyjnego (LPL) obliczoną jako różnica wyrażona w dniach między datą ubycia w przypadku krów wybrakowanych (dane nieocenzurowane ) lub ostatniego odnotowanego próbnego udoju w przypadku krów żyjących (dane ocenzurowane ), a datą ich pierwszego wycielenia. Szacowania wartości hodowlanej dokonuje się za pomocą metody analizy przeżywalności z wykorzystaniem modelu Weibull a. Oszacowane wartości hodowlane buhajów (relatywne ryzyko brakowania) poddaje się transformacji polegającej na zmianie znaku na przeciwny tak by wyższe wartości oznaczały większą długowieczność córek. Wartości hodowlane buhajów wyrażono jako odchylenia od bazy są następnie przekształcone na zmienną o średniej 100 i odchyleniu standardowym 10. Jako bazę przyjmuje się średnią wartość hodowlaną buhajów urodzonych w latach , które uzyskały powtarzalność oceny co najmniej 50%. Wartość hodowlaną krów oblicza się na podstawie oszacowań wartości hodowlanych ojców i matczynych dziadków wg wzoru: WH_DŁUG = *( WH ojca -100) *( WH matczynego dziadka-100) 199

202 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA GOSPODARSTWO ROLNE AGNIESZKA I MARIUSZ DUDA PORAŻYN, WOJ. WIELKOPOLSKIE Gościmy dziś w Porażynie, niedaleko Opalenicy w Wielkopolsce, w stadzie prowadzonym przez Pana Mariusza Dudę. Panie Mariuszu, proszę o kilka informacji o Pana gospodarstwie. Witam serdecznie. Gospodarstwo wraz z moją żoną Agnieszką prowadzimy od ponad 20 lat, jesteśmy trzecim pokoleniem, które zajmuje się produkcją mleka, robili to też mój dziadek i mój ojciec, była to obora zarodowa, gdy przejęliśmy po nich pałeczkę. Dokonywaliśmy zmian i unowocześnień, tak że teraz pracujemy w oparciu o roboty udojowe firmy Lelly Astronaut 4. Utrzymujemy w gospodarstwie 360 sztuk bydła mlecznego, są to wyłącznie samice produkcyjne i młodzież żeńska. Mamy 150 krów, tak więc dwa roboty udojowe są całkowicie dociążone. Cała produkcja roślinna jest prowadzona pod uzyskanie pasz objętościowych. Dokupujemy pasze wysokobiałkowe bądź komponenty odpadowe przemysłu spożywczego, które są ogólnodostępne i zabezpieczone certyfikatem wg standardu VLOG-a, ponieważ takie wymagania stawia nasz odbiorca mleka. Wydajność roczna od jednej krowy oscyluje w granicach 10 tysięcy kilogramów mleka, a naszym celem jest utrzymanie efektywności produkcji. Tu głównie myślę o wysokiej jakości paszach objętościowych, bo to one warunkują odpowiedni poziom kosztów produkcji i przeciętną wydajność, o niskim zużyciu pasz treściwych, o niskich kosztach na weterynarię. Dlatego poszukujemy narzędzi, które umożliwiają selekcję i dobór zwierząt takich, które będą realizować te cele. Czy w takim razie ocena genomowa i selekcja genomowa przychodzą Panu z pomocą? Jak najbardziej. Mnie od dawna interesowała genetyka, bo w niej upatruję szansę na znalezienie odpowiedzi, co zrobić, przy pomocy jakiego materiału żywego lub jak nim pokierować, żeby w sposób małonakładowy osiągnąć założone cele bez względu na warunki otoczenia, w których będą musiały funkcjonować te zwierzęta. Czyli że zwierzęta z lepszymi predyspozycjami genetycznymi będą prawdopodobnie produkowały lepiej i efektywniej przez cały okres użytkowania od tych, które są pozbawione określonych genów. Po wprowadzeniu 4 lata temu do gospodarstwa robotów udojowych zauważyliśmy, że to moje myślenie się potwierdza, a roboty jako bezduszne maszyny mocno weryfikują nasze 200

203 WYKONANIE ZADAŃ HODOWLANYCH krowy. Okazało się bowiem, że oprócz produkcji, znaczenie ma wiele cech np. budowa wymienia, to jaką zwierzę ma motorykę, czy będzie współpracować z robotem, czy nie. Tak więc my chcemy znać odpowiedzi na te pytania już wkrótce po tym jak jałówka przychodzi na świat, a nie czekać aż zacznie produkować i wtedy dopiero okaże się, że nie spełnia naszych celów, bo to jest dla nas zbyt drogie. Od jak dawna uczestniczy Pan w genotypowaniu? Pierwszy mój kontakt z genomiką był cztery lata temu, na pewnej grupie pierwiastek, która została zgenotypowana, ale nie był to kontakt udany. Na serio rozpoczęliśmy pracę dwa lata temu, gdy ponownie zainteresowałem się oceną genomową. Najpierw genotypowaliśmy wybrane jałówki z najwyższymi indeksami, a od roku postanowiłem badać cały materiał żeński w wieku od urodzenia do około 5 miesięcy. Czyli rok temu wszedłem na poważnie w genomikę. Dzisiaj już dobieramy kojarzenia z wykorzystaniem oceny genomowej jałówek. A za mniej więcej rok będę miał obserwacje jak przekłada się to na praktykę w postaci pierwszych 100 dni laktacji krów, które zostały wycenione genomowo. Trochę jeszcze muszę poczekać, aby dowiedzieć się, jak nasze podejście do kojarzeń, wybór cech, które uwzględnialiśmy dobierając buhaje, sprawdzi się w moim stadzie. Jest to bardzo silnie związane z tym, że my potrzebujemy na remont stada tylko ok. 30% młodych jałówek, które posiadamy w gospodarstwie, a genomika ma nam dać odpowiedź, które są perspektywiczne, a z którymi nie wiązać się na dłużej, bo nie pasują do naszych celów. Genomika ma mi dostarczyć tego pierwszego sita selekcyjnego młodych zwierząt. Dalszy sposób postępowania będzie zależeć od warunków zewnętrznych oraz tego, co będzie dyktować rynek, tj. czy będę się pozbywać cielnych jałówek, czy dopiero pierwiastek, bo na krowy do dalszej hodowli jest też całkiem spore zapotrzebowanie. Przy wydajności przeciętnej ponad kg mleka od krowy niekoniecznie produkcja jest najważniejszą cechą do doskonalenia w tej chwili w Pana stadzie. Co jeszcze chciałby pan uzyskać przy pomocy genomiki? Przede wszystkim dla nas najważniejszy jest postęp w grupie cech nisko odziedziczalnych jak płodność lub długowieczność, na które konwencjonalny dobór jest bardzo trudny. To jest takie naczelne zadanie wykorzystania genomiki. My nie możemy tylko patrzeć na najlepsze buhaje w katalogach, ale to co mamy w oborze na krowy, a teraz już na młode jałówki. To są lub będą w przyszłości moi pracownicy, którymi muszę się troskliwie zająć. Bardzo ważne elementy to budowa wymienia pod kątem doju w robotach. Tak więc po ocenie genomowej spodziewamy się uzyskać informacje o tym, które z naszych jałówek mają najkorzystniejsze warianty cech, niekoniecznie tylko produkcyjnych, bo na podindeks produkcji patrzymy w ostatniej kolejności. Liczą się za to inne elementy np. podindeks płodności, długowieczność, zdrowotność wymion i niektóre cechy pokroju, silnie wpływające na zdolność krowy do współpracy z robotem udojowym. Selekcja genomowa jest oficjalnie uznana w Polsce od 2014 roku i od tego czasu dostępne jest nasienie młodych buhajów, ocenionych genomowo. Program hodowlany dla rasy PHF jest zasadniczo oparty na selekcji genomowej. Czy może Pan powiedzieć, jakie buhaje stosuje u siebie w stadzie do inseminacji? 201

204 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Ocena genomowa na świecie była uznana dobrych kilka lat wcześniej niż u nas i ja o niej sporo słyszałem. Dlatego gdy tylko zastosowanie młodych buhajów stało się możliwe w Polsce, nie wahałem się, aby to zrobić. W tej chwili w doborach używam tylko młodych buhajów, oczywiście także w wersji seksowanej na jałówki, stąd ten pozytywny nadmiar jałówek, którym dysponuję. Ale także wszystkie krowy kryję genomowymi buhajami, nie jednym, jakimś wybitnym, tylko stosuję grupę buhajów, takich, które są szczególnie polecane do stad z robotami. Z efektów jestem zadowolony, bo moje młode krowy, pierwsze po ojcach genomowych, nieźle sobie radzą w stadzie, więc nawet jak buhaj jest już oceniony na córkach, ja go nadal traktuję jak genomowego, bo w takiej formie wszedł do stada. I zdarza mi się nadal używać takiego rozpłodnika, ale to jest możliwe tylko z wykorzystaniem programu DoKo, aby uniknąć inbredu. Co powiedziałby Pan innemu hodowcy, gdyby zapytał Pana, czy genotypować swoje jałówki? M. Duda: to dosyć trudna sprawa, bo zasadniczo udzielanie rad jak ma prowadzić swój biznes ktoś inny może być źle przyjmowane. Ja uważam, że w dzisiejszych czasach najważniejsza jest informacja. Potrzebujemy dobrej, wiarygodnej informacji, na której można się oprzeć w swojej pracy. Ja swoją pracę w stadzie chcę prowadzić mając takie informacje. Nawet patrząc na kartę jałówki wiem tylko, jaki buhaj jest jej ojcem i która krowa ją urodziła. Ale to jeszcze za mało, bo nadal nie wiem, jakie kombinacje cech ta moja jałówka odziedziczyła. Na to daje mi odpowiedź dopiero genomika. Wtedy konkretnie wiem, jaką wartość ma ta jałówka i wiem, co ja mogę z nią zrobić. Wiem też, że jak sobie uszereguję te wyniki to mogę liczyć, że ta z najwyższym PF będzie sobie lepiej radzić w produkcji niż ta, co ma PF najniższy. Nawet jeśli te wyniki są obarczone jakimś błędem, to on w równym stopniu dotyczyć będzie każdej zbadanej jałówki. Ja genotypowanie traktuję nie jako ciekawostkę, tylko jako nową postępową metodę hodowlaną, która może przed moim stadem otworzyć zupełnie nowe możliwości. Dlatego uważam, że powinienem w siebie i swój warsztat pracy inwestować. A na postęp nie można się obrażać. Życzymy Panu wytrwałości w pracy hodowlanej i wielu sukcesów. Bardzo dziękuję za rozmowę. 202

205 WYKONANIE ZADAŃ HODOWLANYCH GŁÓWNY HODOWCA ŁUKASZ LEWICZ ROLNICZY KOMBINAT SPÓŁDZIELCZY BĄDECZ, WOJ. WIELKOPOLSKIE Na północy województwa wielkopolskiego znajduje się Rolniczy Kombinat Spółdzielczy w Bądeczu, którego prezesem jest Pan Mieczysław Zaremba. Poprosiliśmy Pana Prezesa, aby opowiedział nam, jakie czynniki mogą być kluczem do sukcesu w hodowli bydła mlecznego. Na początek prosimy o kilka informacji o przedsiębiorstwie. Rolniczy Kombinat Spółdzielczy w Bądeczu istnieje od 1953 roku, początkowo jako RSP. Jako pierwsza inwestycja powstała obora na 108 stanowisk, która była oczkiem w głowie pierwszego prezesa spółdzielni Franciszka Tomczyka. W 1976 roku nastąpiło połączenie z sąsiadującą spółdzielnią w Sędzińcu. Wtedy mieliśmy dopiero 870 hektarów. Stopniowo areał powiększał się i powstawały kolejne obory dla bydła mlecznego. Dzisiaj Rolniczy Kombinat Spółdzielczy w Bądeczu gospodaruje na ok ha, zlokalizowanych na terenie gmin Wysoka, Krajenka, Złotów i Miasteczko Krajeńskie. Cały czas od 66 lat produkcja mleka i hodowla bydła jest najważniejszym kierunkiem, a drugim kierunkiem jest chów trzody chlewnej. Cała produkcja roślinna jest podporządkowana produkcji zwierzęcej, a przede wszystkim hodowli krów mlecznych z przychówkiem. Hodowlę bydła mlecznego prowadzimy w cyklu zamkniętym, a od dwóch lat sprzedajemy również nadwyżkę jałówek cielnych. Obecnie utrzymujemy ok sztuk krów mlecznych na dwóch obiektach, a głównym obiektem produkcyjnym jest zmodernizowana ferma w Czajczu na 1000 sztuk, najpierw dzierżawiona, a w 1996 roku zakupiona przez spółdzielców z RKS Bądecz. Do września ubiegłego roku dój odbywał się na dwóch kanałach typu rybia ość, po 20 sztuk każdy, a w wyniku modernizacji fermy powstał dodatkowo trzeci równorzędny kanał udojowy. Od 3-4 lat inseminujemy buhajami młodymi genomowymi. Ale o tym powie nasz główny hodowca pan Łukasz Lewicz. Panie Łukaszu, od kiedy Państwo uczestniczycie w ocenie genomowej? My stawiamy w tej chwili na długowieczność, bo pozwoli ona na zwiększanie produkcji mleka. Chcemy stosować buhaje ocenione wiarygodnie, co do których mamy przekonanie, że przenoszą określone cechy, które chcemy wnieść do stada. Zmieniliśmy ostatnio system inseminacji, przeszkoliliśmy przy 203

206 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA pomocy WCHiRZ swoich zootechników i oni od półtora roku inseminują. To nam poprawiło skuteczność inseminacji a inseminator (zootechnik) identyfikuje się i utożsamia z efektami swojej pracy. Stosujemy w ok % nasienie młodych buhajów. Pozwalamy sobie też na zakup lepszego nasienia młodych buhajów seksowanych i inseminujemy nim jałówki, nawet trzykrotnie, z pominięciem okresu letniego, gdy występują wysokie temperatury, aby nie powiększać kosztów gdyż skuteczność zacieleń w tym czasie była gorsza. Obecnie na fermie mamy 54% cielnych krów, a ponad 50% z nich zacieliło się po pierwszym zabiegu. Pierwsze genotypowanie zrobiliśmy w 2013 roku, ale to była nieduża ilość sztuk. Później mieliśmy trochę przerwy i teraz wróciliśmy do genotypowania większej liczby sztuk. Wybieramy jałówki najlepsze. Na podstawie rankingu udostępnianego na stronie Centrum Genetycznego orientuję się, jakie mam kandydatki. W 2018 roku zgenotypowaliśmy 215 jałówek, a w pierwszym sezonie 2019 roku już 109 sztuk. Łącznie w kwietniu będziemy mieć blisko 450 krów i jałówek z oceną genomową. I dalej będziemy genotypować. Jako ciekawostkę mogę powiedzieć, że w RKS w Bądeczu wszystkie młode jałówki zgenotypowane zostały oznaczone dodatkowymi kolczykami, aby każdy: ja, obsługa i inseminatorzy wiedzieli, że to są sztuki zgenotypowane, aby je traktować wyjątkowo, bo są dla nas szczególnie cenne. A już nie mówię, jaką satysfakcję mi daje, gdy nasza jałówka znajdzie się wysoko w rankingu najlepszych genomowo ocenionych jałówek, a to ja podjąłem decyzję o wyborze jej ojca. Zresztą każdy ze znanych mi hodowców niecierpliwie czeka na te federacyjne rankingi. Mając już określone osiągnięcia w produkcji, poprawę parametrów rozrodu, nadmiar jałówek, w jakim obszarze widzi Pan szczególnie zastosowanie oceny genomowej samic? Co zauważyłem i nigdy tego nie będę lekceważyć, że przy użyciu programu do zarządzania stadem mogę sobie zaobserwować, jak się w produkcji sprawują krowy po określonych buhajach i to brać pod uwagę przy selekcji. Córki takich buhajów jak np. Superstyle okazują się bardzo dobre pod względem produkcji mleka. Teraz gdy zwiększamy ilość sztuk zgenotypowanych, będę prowadzić obserwacje, jakie cechy stwierdzone i na jakim poziomie mają nasze jałówki, a których nam jeszcze brakuje. W ten sposób zamierzam wykorzystać genotypowanie i ocenę genomową, aby uzupełnić w stadzie pulę pożądanych genów, np. dobrej płodności, długowieczności, dobrze zbudowanych wymion, w zależności od tego, czego mi będzie potrzeba. Wtedy sztuki nie spełniające naszych oczekiwań zostaną przeznaczone na sprzedaż. Nasze stado będzie bardziej wyrównane. Potrzebujemy jeszcze trochę czasu, aby w pełni wykorzystać wyniki oceny genomowej. Tym niemniej jestem przekonany, że ocena genomowa da mi całkiem nowe możliwości, a to mi sprawia wielką radość widzieć jak we wczesnym wieku poznajemy wartość hodowlaną i mogę ją wykorzystać w ukierunkowanym kryciu lub selekcji. Biorąc pod uwagę skalę oceny genomowej, jaką zakładacie, czy uważa Pan Prezes, że to jest wyłącznie koszt, czy może jest to inwestycja? Na razie traktujemy ocenę genomową jako inwestycję, ale każda inwestycja kosztuje i oczekuje się, aby te koszty zwróciły się w takim czy innym stopniu. Nie ukrywam, że zachęca nas do niej także coraz bardziej przyjazna cena, jaką za genotypowanie oferuje Polska Federacja. Oczywiście, chcielibyśmy, żeby była jeszcze tańsza. Przypuszczam, że jeśli będziemy mieć zgenotypowane ok. 70% stada i duża jego część osiągnie wysoki PF czyli ok. 130 i więcej, będzie się nam to zwracać, gdyż te zwierzęta będą lepsze. Ale na to trzeba jeszcze dobrych kilku lat, może nawet dziesięciu. Zaobserwowaliśmy, 204

207 WYKONANIE ZADAŃ HODOWLANYCH że po młodych buhajach występuje spory odsetek ciąż bliźniaczych, niestety z buhajkiem w parze i wtedy tracimy na skutek freemartinizmu dobre jałówki. Czy zamierzacie Państwo jeszcze w jakiś sposób wykorzystać wyniki oceny genomowej jałówek? z tym pytaniem zwracamy się do Pana Łukasza Lewicza. Chcemy się przymierzyć z naszym zespołem weterynarzy do embriotranseferu, żeby najkorzystniejszą pulę genów rozprzestrzenić w naszym stadzie. Chcę wyłonić najlepsze sztuki, bo widzę efekty tej pracy hodowlanej i mając wsparcie Prezesa, chcemy się dalej rozwijać, żeby obniżać koszty produkcji. Gorsze sztuki, nawet zgenotypowane, będą albo biorczyniami, albo będą sprzedane. Marzy mi się też utworzenie na bazie wyników oceny genomowej niedużej części stada o wysokich walorach pokrojowych, abyśmy na wystawach byli bardziej konkurencyjni. Nasz Prezes jest zdania, że warto byłoby choć co dwa lata brać udział w wystawie, żeby porównać się z najlepszymi i zobaczyć w którym miejscu jesteśmy z naszymi krowami i czy mamy dobry kierunek selekcji. Jak zachęciłby Pan innego hodowcę do genotypowania swoich samic? Hodowcę mógłbym łatwiej zachęcić, wiedząc, że ma on dobrego inseminatora, który poważnie podejdzie do tego, aby te wyniki nie zostały zaprzepaszczone. Bo nie tylko cena tu gra rolę, ale też możliwość racjonalnego spożytkowania tej wiedzy, której dostarcza genotypowanie. Uważam, że młode pokolenie hodowców ma już wystarczającą wiedzę i na pewno każdy z nich, osiągając w stadzie produkcję ok tys. kg mleka powinien się wspierać genomiką. Ważne też jest, aby hodowcy nie robili wydajności tylko pierwiastkami, aby pozwolili krowie pokazać jej możliwości w drugiej trzeciej laktacji. Gdyby wiedzieli dokładnie, jakim potencjałem genetycznym dysponuje ich krowa, to bardziej by ją doceniali i lepiej ją traktowali. Panie Prezesie, czy obserwujecie, w jakim stopniu ocena genomowa obciąża koszty produkcji mleka? Uważamy, że w ostatnich dwóch latach jest całkiem dobra koniunktura na mleko, ceny nie są najgorsze i trzeba to wykorzystać, żeby trochę zainwestować w genetykę, co mój główny hodowca stale podkreśla. Przez poprzednie lata zaniedbana była ścieżka żeńska postępu genetycznego, a teraz pojawiły się możliwości, aby trochę podgonić. Te badania genomowe, które robiliśmy do tej pory rozłożyły się na kilka lat. Trzeba dobory robić racjonalnie, żeby inbred utrzymać w ryzach i osiągać coraz lepsze potomstwo, bo ono będzie wypełniać nasz cel hodowlany i pracować na naszą korzyść. Tak więc na razie nie żałujemy finansów na ten cel licząc na to, że w końcu będziemy odcinać kupony. Jesteśmy cały czas rozliczani przez współwłaścicieli spółdzielców, więc nasze działania muszą być przemyślane. Potrzebujemy tych informacji o genetyce, aby móc robić prawidłowo selekcję i mieć co sprzedawać, aby poprawiać ekonomikę produkcji mleka. Przy tak dużym stadzie musimy się opierać na wiarygodnej informacji, a takiej nam dostarcza genomika. Duże znaczenie ma dla nas, że decyzje selekcyjne możemy podejmować o wiele wcześniej niż mając do dyspozycji tylko ocenę konwencjonalną. Bardzo dziękujemy za interesującą rozmowę i życzymy pomyślności w pracy. 205

208 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA 6. Laboratorium Genetyki Bydła Laboratorium Genetyki Bydła jest jedynym w Polsce laboratorium wykonującym usługi genotypowania bydła dla hodowców indywidualnych i jednocześnie jedynym, które jest wyłączną własnością hodowców, co czyni je unikalnym na skalę europejską. W związku z tym, jest ono całkowicie skupione na zaspokajaniu potrzeb polskich hodowców. W roku 2018 LGB PFHBiPM zrealizowało 6 sezonów genotypowania, wykonując badanie dla samic. Równolegle rozwijana jest także współpraca z klientami zagranicznymi, co dzięki efektowi skali pozwala utrzymać możliwie niską cenę usług. Laboratorium nieustająco dąży do dopasowania swojego profilu do wymagań klientów oraz rozwijania swoich kompetencji tak, aby jak najsprawniej reagować na ich potrzeby. W roku 2017 LGB zmodernizowało swoje wyposażenie dostosowując je do wykorzystania najnowszej wersji mikromacierzy. Dzięki temu w LAB stosowane są chipy wyprodukowane przez światowego lidera w genetyce zwierząt firmę Illumina z USA. PFHBiPM jako członek europejskiej spółdzielni EuroGenomics stosuje macierze EuroG 10k w wersji v7 i v8, które są specjalnie wzbogacone o dodatkowe markery cech zdrowotnych i funkcjonalnych, które nie są obecne na dostępnych na wolnym rynku chipach. Dzięki temu jakość analiz i narzędzi badawczych plasuje PFHBiPM w światowej czołówce. Doskonałe kompetencje LGB PFHBiPM potwierdza fakt, że jego pracownik jest członkiem międzynarodowej grupy roboczej ICAR (The International Committee for Animal Recording) pracującej nad zastosowaniem badań DNA w produkcji zwierzęcej. Wykres 5. Ilość samic zgenotypowanych w LGB w latach % Spadek liczby samic zgenotypowanych w LGB w roku 2018 wynika stąd, że jałówki i krowy należące do stad spółek administrowanych przez KOWR są genotypowane w Instytucie Zootechniki PIB w Balicach. 206

209 WYKONANIE ZADAŃ HODOWLANYCH 7. Udział w realizacji programów ochrony zasobów genetycznych bydła rasy polskiej czerwonej, polskiej czerwono-białej i polskiej czarno-białej Działając w porozumieniu z Instytutem Zootechniki, który jest podmiotem nadzorującym i koordynującym program ochrony zasobów genetycznych bydła rasy polskiej czerwonej oraz ras polskiej czerwono-białej i polskiej czarno-białej, PFHBiPM jako prowadzący księgi dla tych ras jest odpowiedzialna za: wydawanie hodowcom rodowodów krów zgłaszanych do uczestnictwa w programie oraz przekazywanie ich do Instytutu Zootechniki; wykonywanie w stadach objętych programem następujących prac hodowlanych: -- typowanie buhajów do udziału w programie, -- typowanie krów na matki buhajów, -- tworzenie planu kojarzeń na bieżący rok z uwzględnieniem podziału krów na grupy genetyczne, podejmowanie działań na rzecz promocji i rozwoju chronionych populacji bydła ras polskiej czerwonej oraz polskiej czerwono-białej i czarno-białej. publikowanie na stronie list buhajów ras zachowawczych przeznaczonych do kojarzeń w sadach objętych ochroną zasobów genetycznych na dany rok. Tabela 10. Ilość stad i zwierząt uczestniczących w programie ochrony zasobów genetycznych w 2018 r * Rasa Ilość stad w programie Ilość zwierząt w programie RP w ocenie mięsnej w ocenie mięsnej ZR ZB (*dane ze strony internetowej Krowa rasy polskiej czerwono-białej na pastwisku 207

210 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA 8. Udział w organizowaniu wystaw i pokazów bydła Podczas organizowania wystaw i pokazów bydła mlecznego Polska Federacja Hodowców Bydła i Producentów Mleka jest odpowiedzialna za: tworzenie regulaminów wystaw, przygotowanie danych o zwierzętach do katalogu, wyznaczanie komisji sędziowskiej, kwalifikowanie zwierząt, koordynowanie działań podczas wystawy wspólnie z organizatorami. X Ogólnopolska Wystawa Bydła Hodowlanego w Szepietowie Jubileuszowa X Ogólnopolska Wystawa Bydła Hodowlanego odbyła się czerwca 2018 roku na terenie Podlaskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Szepietowie. W skład komisji sędziowskiej oceniającej bydło wchodzili: juror zaproszony z Francji Anthony Le Trionnaire, będący sędzią głównym oraz asystujący mu Roman Januszewski i Piotr Kowol PFHBiPM. Komisja sędziowska poddała ocenie 138 sztuk bydła ras: polskiej holsztyńsko fryzyjskiej, polskiej czerwonej, jersey, simentalskiej, montbeliarde oraz ras rodzimych: polskiej czarno-białej i białogrzbietej. Tytuły czempiona otrzymało 15 najpiękniejszych zwierząt a tytuły wiceczempiona 23 zwierzęta. Honorowy tytuł superczempiona w kategorii jałowic otrzymała jałówka w wieku miesięcy rasy PHF ELTRA pochodząca ze Stadniny Koni Nowe Jankowice, a w grupie krów za najlepszą krowę holsztyńsko-fryzyjską uznano sztukę w II laktacji o imieniu MAGGIE 1 z hodowli Przedsiębiorstwo Rolniczo-Hodowlane Gałopol Sp. z o.o. w Gałowie. Trzeci tytuł superczempiona otrzymała krowa rasy polskiej czerwonej BERETKA z hodowli Edwarda Solarczyka z Wróblówki. Prezentacji nagrodzonych zwierząt na X Ogólnopolskiej Wystawie Bydła Hodowlanego towarzyszył pokaz oprowadzania bydła na ringu przygotowany przez uczestników V Podlaskiej Szkoły Młodych Hodowców. Niezmiennie najwięcej radości dostarczył oglądającym Konkurs Młodego Hodowcy zorganizowany przez Podlaski Związek Hodowców Bydła i Producentów Mleka oraz Polską Federację Hodowców Bydła i Producentów Mleka. 208

211 WYKONANIE ZADAŃ HODOWLANYCH Jałowica ELTRA o numerze PL (MINCIO X GOLDENDREAMS) wyhodowana w Stadninie Koni Nowe Jankowice Sp. z o.o., superczempion na X Ogólnopolskiej Wystawie Bydła Hodowlanego w Szepietowie. Krowa MAGGIE 1 o numerze PL (WINDBROOK X ALTAROSS ) wyhodowana w Przedsiębiorstwie Rolniczo-Hodowlanym Gałopol Sp. z o.o. w Gałowie, superczempion na X Ogólnopolskiej Wystawie Bydła Hodowlanego w Szepietowie. 209

212 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Krowa rasy polskiej czerwonej BERETKA o numerze PL (ILEX X R.FACET) pochodząca z hodowli pana Edwarda Solarczyka z Wróblówki, superczempion na X Ogólnopolskiej Wystawie Bydła Hodowlanego w Szepietowie. 210 Czempiony X Ogólnopolskiej Wystawy Bydła Hodowanego w Szepietowie Kategoria wystawowa Nr kat. Numer rejestracyjny Właściciel Jałówki m-cy rasy PHF odmiany czarno-białej Jałówki m-cy rasy PHF odmiany czarno-białej Jałówki m-cy rasy PHF odmiany czarno-białej Jałówki m-cy rasy PHF odmiany czerwono-białej Krowy PHF odmiany czarno-białej w I laktacji Krowy PHF odmiany czarno-białej w II laktacji Krowy PHF odmiany czarno-białej III laktacji i dalszej Krowy PHF odmiany czerwono-białej w I laktacji Krowy PHF odmiany czerwono-białej w II laktacji i dalszej Krowy rasy POLSKIEJ CZERWONEJ 293 Krowy rasy JERSEY 304 Krowy rasy SIMENTALSKIEJ 325 Krowy rasy MONTBELIARDE 328 Kategoria ras rodzimych: polska czarno-biała (ZB), bydło rasy białogrzbietej (BG) 341 SASANKA 165 PL FLORA PL DOST PL ROLANDA PL DYNIA PL MAGGIE1 PL GORĄCA 7 PL IKRA PL REGINA PL BERETKA PL FREZJA 53 PL POLANA 1/1 PL MARNA 2 PL BIAŁA STARA 2 (ZB) PL Stadnina Koni w Dobrzyniewie Sp. z o.o. Ośrodek Hodowli Zarodowej Garzyn Sp. z o.o. Adam Pietruszyński, Lachowo Ośrodek Hodowli Zarodowej Głogówek Sp. z o.o. Ośrodek Hodowli Zarodowej Garzyn Sp. z o.o. Przedsiębiorstwo Rolniczo-Hodowlane Gałopol Sp. z o.o Gospodarstwo Rolne Łukasz Majkowski, Jarzyły Adam Pietruszyński, Lachowo Ośrodek Hodowli Zarodowej Głogówek Sp. z o.o. Edward Solarczyk, Wróblówka Stadnina Koni Michałów Sp. z o.o. Zakład Doświadczalny IZ PIB Odrzechowa Sp. z o.o. Zakład Rolny Bas Andrzej Seńko, Gostyń Szczeciński Prywatne GR Animark Marek Stefański, Kokoszewo

213 WYKONANIE ZADAŃ HODOWLANYCH Wiceczempiony X Ogólnopolskiej Wystawy Bydła Hodowanego w Szepietowie Kategoria wystawowa Nr kat. Numer rejestracyjny Właściciel Jałówki m-cy rasy PHF odmiany czarno-białej Jałówki m-cy rasy PHF odmiany czarno-białej Jałówki m-cy rasy PHF odmiany czarno-białej Jałówki m-cy rasy PHF odmiany czarno-białej Jałówki m-cy rasy PHF odmiany czarno-białej Jałówki m-cy rasy PHF odmiany czarno-białej Jałówki m-cy rasy PHF odmiany czarno-białej Jałówki m-cy rasy PHF odmiany czarno-białej Jałówki m-cy rasy PHF odmiany czerwono-białej Krowy PHF odmiany czarno-białej w I laktacji Krowy PHF odmiany czarno-białej w I laktacji Krowy PHF odmiany czarno-białej w II laktacji Krowy PHF odmiany czarno-białej w II laktacji Krowy PHF odmiany czarno-białej III laktacji i dalszej Krowy PHF odmiany czarno-białej III laktacji i dalszej Krowy PHF odmiany czerwono- -białej w I laktacji Krowy PHF odmiany czerwono- -białej w I laktacji Krowy PHF odmiany czerwono- -białej w II laktacji i dalszej Krowy rasy POLSKIEJ CZERWONEJ 297 Krowy rasy JERSEY 311 Krowy rasy SIMENTALSKIEJ 316 Krowy rasy MONTBELIARDE 354 Kategoria ras rodzimych: polska czarno-biała (ZB), bydło rasy białogrzbietej (BG) 347 IRINA PL G/P FLYWHEEL PL NENA 3 PL SASANKA 168 PL WESTA 32 PL AGATA PL MELA PL G/P EMBASSY LEŚNA PL OSIKA PL CYRANKA 118 PL MALINA 112 PL SZPILKA PL TANIA 106 PL OLINDA PL ŁUPKA PL ROLANDA PL BRITNEY PL KOMEDIA PL MALINA PL JASNOŚĆ 98 PL KAMA PL ANA 5 PL ŁADOGA (BG) PL Adam Pietruszyński, Straduny Przedsiębiorstwo Rolniczo-Hodowlane Gałopol Sp. z o.o Gospodarstwo Rolne Ewa Jończyk, Garzewko Stadnina Koni w Dobrzyniewie Sp. z o.o Ośrodek Hodowli Zarodowej Dębołęka Sp. z o.o Ośrodek Hodowli Zarodowej Garzyn Sp. z o.o. Adam Pietruszyński, Straduny Przedsiębiorstwo Rolniczo-Hodowlane Gałopol Sp. z o.o. Ośrodek Hodowli Zarodowej Głogówek Sp. z o.o. Ośrodek Hodowli Zarodowej Dębołęka Sp. z o.o. Ośrodek Hodowli Zarodowej Dębołęka Sp. z o.o. Ośrodek Hodowli Zarodowej Garzyn Sp. z o.o. Stadnina Koni w Dobrzyniewie Sp. z o.o. Ośrodek Hodowli Zarodowej Garzyn Sp. z o.o. Hodowla Zwierząt Zarodowych Żołędnica Sp. z o.o. Ośrodek Hodowli Zarodowej Głogówek Sp. z o.o. Adam Pietruszyński, Straduny Ośrodek Hodowli Zarodowej Głogówek Sp. z o.o Łukasz Wojciech i Ewa, Krempachy Kamieniec Stadnina Koni Iwno Sp. z o.o. Gospodarstwo Rolne Zdzisław Szafran, Bzianka Zakład Rolny Bas Andrzej Seńko, Gostyń Szczeciński Stanisław Piotr Falkowski, Filipy 211

214 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA ul. Żurawia 22, Warszawa tel , pfhb@pfhb.pl DYREKTOR ds. HODOWLI Agnieszka Nowosielska tel a.nowosielska@pfhb.pl Laboratorium Genetyki Bydła z/s w Parzniewie ul. Przyszłości Pruszków tel SPECJALISTA DS. GENETYKI BYDŁA Marta Gozdek m.gozdek@pfhb.pl KONTAKT KIEROWNIK DZIAŁU HODOWLI Roman Januszewski tel r.januszewski@pfhb.pl KIEROWNIK LABORATORIUM GENETYKI BYDŁA Dariusz Kamola tel d.kamola@pfhb.pl SPECJALISTA DS. GENETYKI BYDŁA Małgorzata Grabowska m.grabowska@pfhb.pl DORADCY DS.HODOWLI terytorialny zakres działania - wowjewództwo bezpośredni numer telefonu MIROSŁAW ANACZKOWSKI pomorskie, warmińsko-mazurskie SŁAWOMIR PIEJAŚ pomorskie, zachodniopomorskie LESZEK MATERNA pomorskie, zachodniopomorskie KRZYSZTOF GAŁĄZKA łódzkie, świętokrzyskie MAREK SOLAREK łódzkie, mazowieckie EMILIAN POGORZELAK dolnośląskie, opolskie GRZEGORZ PRZYJEMSKI opolskie, śląskie CZESŁAW KAMIŃSKI dolnośląskie, lubuskie MIECZYSŁAW KOPICZKO podlaskie, warmińsko-mazurskie JAN SZUMSKI podlaskie TOMASZ KOSTRO podlaskie, mazowieckie KRYSTIAN KORYTKOWSKI kujawsko-pomorskie JACEK WYRĘBSKI kujawsko-pomorskie, mazowieckie PIOTR KOWOL podkarpackie, małopolskie, PAWEŁ RUCHAŁA podkarpackie, małopolskie JANUSZ TERCJAK mazowieckie JAROSŁAW PINDEL mazowieckie PAWEŁ PRZYBYLAK lubuskie, wielkopolskie ANETA BARTKOWIAK-KLABA łódzkie, wielkopolskie (61) SŁAWOMIR KUCZYŃSKI wielkopolskie, lubuskie (61) ANDRZEJ TOROŃSKI wielkopolskie EUGENIUSZ ORZECHOWSKI wielkopolskie IRENA TROJANOWSKA lubelskie IRENEUSZ DYBCIAK lubelskie, mazowieckie, podlaskie MATEUSZ ZBICIAK lubelskie, podkarpackie

215 POSTĘP GENETYCZNY WYKONANIE ZADAŃ HODOWLANYCH WIEDZA + SELEKCJA SAMIC Z WYKORZYSTANIEM ŚCIEŻKI ŻEŃSKIEJ KREW LUB TKANKA LABORATORIUM GENETYKI BYDŁA INDEKS GENOMOWY GENOTYPOWANIE SELEKCJA ZWIERZĘTA SŁABSZE ZWIERZĘTA PRZECIĘTNE ZWIERZĘTA WYBITNE KRYCIE BUHAJAMI MIĘSNYMI BIORCZYNIE ZARODKÓW BRAKOWANIE KRYCIE BUHAJAMI MLECZNYMI (nasienie konwencjonalne) DAWCZYNIE ZARODKÓW MATKI BUHAJÓW REMONT STADA (nasienie seksowane) więcej informacji na stronie 213

216 POLISH FEDERATION OF CATTLE BREEDERS AND DAIRY FARMERS BREEDING TASKS PERFORMING from to The Polish Federation of Cattle Breeders and Dairy Farmers in Warsaw keeps herd books for breeding dairy cattle from July 1, The Cattle Breeding Department of PFCBDF has been established to carry out the essential projects. This Department consists of dairy cattle qualifiers and specialists of breeding documents. In the connection with herd book keeping the following action is carried out: 1. Registration of heifers, cows and bulls in supplementary and main section of herd book in numeric version of electronic computer database. PFCBDF is also responsible for appointing of the minimal thresholds of selection index for cows which are registered in Elite class. The Polish Federation of Cattle Breeders and Dairy Farmers in Warsaw is keeping the herd book for the following dairy breeds of cattle in Poland: Holstein and Red Holstein, Simmental, Jersey, Red Polish, Montbeliarde, Polish Black and White, Polish Red and White, Brown Swiss, Swedish Red. 2. Issuance of the certificates confirming the registration of dairy cattle in herd book, 3. Issuance of the official zootechnical certificates for pure-bred breeding animals of the bovine species, their semen, ova and embryos, 4. Issuance of the certificates confirming the parentage of breeding animals in domestic trade, 5. Co-operation with AI stations in Poland, 6. Participation in the realization of the conservation breeding program of the genetic recourses for the breeds: Red Polish, Polish Black and White and Polish Red and White, 7. Approval of animals for shows and exhibitions. Within the time period between and the following number of dairy cattle was registered in herd book: heifers born in recorded herds: m (meat class) cows: (meat class) including 1557 cows recorded in the Elite class established for the cows with high breeding value and at least good plus (GP) body score and at least good plus (GP) udder, in the main section of the book; stud bulls: 1324 both for AI stations and natural service. The number of cows registered in the herd books for dairy cattle as of the day of in Poland was , being 90,00 % of recorded cows. The changes in the number of cows registered in the herd books in the years are illustrated in the table below. 214

217 BREEDING TASKS PERFORMING The map of Poland below presents the number of cows registered in herd books as of the day of in individual voivodships: do zachodniopomorskie lubuskie wielkopolskie dolnośląskie pomorskie kujawsko-pomorskie opolskie śląskie łódzkie warmińsko-mazurskie mazowieckie świętokrzyskie małopolskie podkarpackie podlaskie lubelskie 215

218 POLISH FEDERATION OF CATTLE BREEDERS AND DAIRY FARMERS Selection index PF Production and Functionality for the Holstein bulls, being in force since 2007, was modified and adapted to the current needs of farmers in 2014 and starting from April 2014 it is also calculated and used in breeding works for Holstein females. The current formula of the index PF is as follows: PF = 0.4 * PI_ PROD * PI_POKR * PI_PŁOD * WH _KSOM+0.1*WH_DŁUG - PI_PROD - Production Index - PI_POKR - Conformation index - PI_PŁOD - Fertility index - WH_KSOM - Breeding Value for Somatic Cell Score - WH_DŁUG - Breeding Value for Longevity Moreover, since the season long-awaited index selection for the Simmental breed started to operate. Index for Simmental Production and Functionality (PFSM) was constructed in accordance with the breeding goal as was defined in the Breeding program for Simmental cattle in Poland. The main purpose of breeding work on this breed is to achieve sustainable progress both in the milk and meat performance. Therefore, the index matched the corresponding weight to reflect the importance of production and functional traits covering health, fertility, longevity and conformation and its impact on milk and meat production in Simmental. The formula of PFSM index is as follow: PFSM = 0,40* PI_PROD + 0,35* PI_POKR + 0,10* PI_PŁOD + 0,08 x WH_KSOM + 0,07* WH_DŁUG The Polish Federation s Cattle Genetics Laboratory is the largest laboratory performing cattle genotyping services and at the same time the only one that is exclusive to breeders, which makes them unique on a European scale. Therefore, it is entirely focused on satisfying the needs of Polish breeders. In 2018, LGB PFHBiPM was responsible for genotyping the vast majority of cows and heifers studied in Poland, which in practice is more than 3,000 genotyped animals. The number of genotyped females in %

219 BREEDING TASKS PERFORMING CENTRUM GENETYCZNE ZADANIA REALIZOWANE W 2018 ROKU 217

220 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA CENTRUM GENETYCZNE PFHBiPM Ranking i wyniki oceny wartości hodowlanej buhajów W 2018 nastąpił rozwój strony prezentującej wyniki oceny wartości hodowlanej buhajów. Z początkiem sierpnia 2018 Centrum Genetyczne PFHBiPM uruchomiło nową usługę mającą na celu prezentację dostępności nasienia buhajów. Dzięki temu ranking buhajów prezentowany na stronach CGen został wzbogacony o nową funkcję umożliwiającą łatwy i szybki dostęp do informacji o tym, które buhaje są dostępne na polskim rynku. Co najważniejsze zarówno w rankingu, jak i w karcie buhaja można zobaczyć dokładnie jakie firmy oferują nasienie danego buhaja. Jeżeli buhaj jest dostępny, wówczas w jego karcie znajdzie się informacja, że nasienie jest dostępne u, wraz z listą firm dysponujących nasieniem danego osobnika. Natomiast jeśli procedura rejestracji buhaja nie została zakończona, wówczas buhaj będzie posiadać status nasienie dostępne wkrótce u. W wyniku zmian wprowadzonych w rankingu buhajów dodano nową kolumnę o nazwie dostępność nasienia. Wprowadzenie opisywanej usługi, zmieniło sposób prezentacji rankingu buhajów. Obecnie w sposób domyślny wyświetlany jest ranking zawężony jedynie do osobników, które zostały oznaczone przez dystrybutorów nasienia jako dostępne. Naturalnie nadal można wygenerować pełen ranking zawierający wszystkie buhaje ocenione w danym sezonie (również te, które nie zostały oznaczone jako dostępne na stronie CGen). W tym celu należy wybrać z menu kontekstowego zamiast domyślnego ustawienia Dostępne nasienie opcję Wszystkie buhaje. Ranking buhajów wzbogacił się również o informacje na temat dostępności nasienia konwencjonalnego oraz seksowanego. Oprócz opcji wyboru typu nasienia, dodano również możliwość wygenerowania rankingu buhajów zawężonego do konkretnego typu nasienia i dostawcy. Aktualna lista zawiera dwadzieścia dwie firmy sprzedające nasienie buhajów na polskim rynku. Dzięki temu hodowcy mogą szybko i łatwo odnaleźć dostawców nasienia dla buhajów o najwyższej wartości hodowlanej. Nowa funkcjonalność została wprowadzona w odpowiedzi na zapotrzebowanie hodowców oraz dystrybutorów nasienia. Oprócz zmian w prezentacji rankingu buhajów, przebudowie uległa również karta buhaja. Obecnie panel prezentujący dostępność nasienia został podzielony na dwie części. Pierwsza z nich zawiera firmy oferujące konwencjonalne, a druga seksowane nasienie danego buhaja. Zachęcamy do korzystania z przygotowanego serwisu, który jest dostępny pod adresem 218

221 CENTRUM GENETYCZNE PFHBiPM ZADANIA REALIZOWANE W 2018 Opracowanie metod oceny wartości hodowlanej Pierwszą grupą cech, dla których opracowano system oceny były cechy produkcyjne i liczba komórek somatycznych. Ważnym elementem tego systemu stało się opracowanie metodyki oceny wartości hodowlanej. W 2018 CGen z sukcesem przystąpił do walidacji Interbull modelu opracowanego dla wydajności mleka, wydajności tłuszczu i wydajności białka. Potwierdza to kompetencje CGen do prowadzenia oceny genetycznej. W 2018 roku opracowano również model oraz oszacowano parametry genetyczne dla przebiegu porodów. Walidacja przez Interbull jest planowana na początek 2019 roku. Przebieg porodów jako cecha będąca jednym z najważniejszych czynników wpływających na zysk ekonomiczny gospodarstwa, powinna stanowić nieodzowny element programu hodowlanego. Mimo iż w Polsce przebieg porodów jest cechą, dla której gromadzone są informacje fenotypowe, do dnia dzisiejszego nie prowadzi się oceny wartości hodowlanej. Ze względu na duże zainteresowanie wprowadzenia rutynowej oceny wartości hodowlanej wśród hodowców, Centrum Genetyczne PFHBiPM realizuje projekt mający na celu zaspokojenie ich potrzeb. Szczegółowa analiza danych pozwoliła na stworzenie modelu służącego do oceny wartości hodowlanej zwierząt pod względem cechy przebiegu porodów. Opracowany model pozwolił na oszacowanie parametrów genetycznych zarówno dla efektu bezpośredniego (mówiącego o tym z jaką łatwością cielęta po danym buhaju przychodzą na świat) oraz dla efektu matecznego (mówiącego o tym z jaką łatwością córka po danym buhaju wydaje potomstwo na świat). Oszacowana odziedziczalność dla efektu bezpośredniego i matecznego wynosiła odpowiednio 6,6% i 3,5%. Wartości te są na poziomie innych krajów europejskich np. we Francji 6,6% i 3,2 % czy w Holandii 6,8% i 4,8%. Drugą nową cechą, dla której opracowano model i przeprowadzono kontrolę jakości wyników jest wytrwałość laktacji. Wytrwałość laktacji jest definiowana jako zdolność utrzymania stabilnej wydajności mlecznej w trakcie laktacji. Krzywe laktacji krów charakteryzujących się wysoką wytrwałością są bardziej płaskie w przebiegu po uzyskaniu szczytu laktacji, niż w przypadku krów o niskiej wytrwałości 219

222 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA laktacji, gdzie po szczycie obserwuje się gwałtowny spadek wydajności mlecznej. Na podstawie literatury oraz badań własnych wybrano jeden z trzech sposobów jej obliczania. Oszacowano odziedziczalność tej cechy, wyznaczono trendy genetyczne, a także zbadano korelacje pomiędzy wartościami hodowlanymi wydajności mleka, a wynikami dla wytrwałości laktacji. Zmodyfikowano istniejący system do szacowania wartości hodowlanej, tak aby zautomatyzować proces szacowania wartości hodowlanej wytrwałości laktacji. Cecha nie podlega oficjalnej walidacji w Interbull. Inbred Depresja inbredowa jest definiowana jako spadek produkcyjności zwierząt wywołany wzrostem inbredu. Dotyczy zarówno cech produkcyjnych, jak i funkcjonalnych. Przyczyn zjawiska upatruje się w spadku zmienności genetycznej i zwiększeniu występowania niekorzystnych układów genów. W populacji intensywnie selekcjonowanej nie da się uniknąć kojarzeń w pokrewieństwie, a cała populacja krów pod oceną w Polsce jest ze sobą w mniejszym bądź większym stopniu spokrewniona. W Centrum Genetycznym oszacowano współczynnik inbredu stosując głęboki rodowód. Pozwala to na ciągłe monitorowanie trendu oraz określenie wpływu inbredu na cechy produkcyjne tj. wydajność mleka, wydajność białka, wydajność tłuszczu. Efekt inbredu miał negatywny wpływ na wszystkie analizowane cechy. Wraz ze wzrostem inbredu o 1%, wydajność mleczna za okres 305-dniowej laktacji spada o odpowiednio 19,61 kg, 20,21 kg, 21,09 kg w laktacji 1, 2 i 3. Podobny trend obserwujemy dla wydajności tłuszczu i białka, a oszacowana wartość depresji inbredowej dla tych cech wynosiła odpowiednio 0,85 kg, 0,94 kg, 1,04 kg oraz 0,60 kg, 0,68 kg, 0,65 kg. Depresja inbredowa jest szczególnie dotkliwa dla hodowcy ponieważ uderza bezpośrednio w ekonomikę produkcji. Efekt depresji inbredowej przekłada się na straty ekonomiczne, jakie ponosi hodowca w wyniku niekorzystnego kojarzenia osobników pod względem inbredu. Przykładowo średni poziom inbredu krów w pierwszej laktacji wycielonych w 2018 r. w Polsce wynosił 3,6%. Oznacza to, że przeciętna strata produkcyjności każdej krowy w wyniku niekorzystnego działania inbredu wynosiła w pierwszej laktacji 71 kg mleka, 3 kg tłuszczu i 2 kg białka. Poziomu inbredu osobników już żyjących nie da się zmienić, można natomiast ograniczać poziom inbredu przyszłego pokolenia, co pozwoli na zwiększenie zysku od sztuki w trakcie cyklu produkcyjnego przy takim samym nakładzie pracy i kosztów. 220

223 CENTRUM GENETYCZNE PFHBiPM ZADANIA REALIZOWANE W 2018 Współpraca międzynarodowa W ramach realizowanej współpracy z Uniwersytetem Georgia (UGA) w Stanach Zjednoczonych w ostatnim tygodniu listopada 2018 r., przedstawiciel Centrum Genetycznego PFHBiPM przebywał w Athens (GA, USA). Współpraca z zespołem prof. Ignacego Misztala w istotny sposób ułatwi wdrożenie najnowszych technologii z zakresu oceny wartości hodowlanej w naszym kraju. W ramach prowadzonej współpracy zespół CGen otrzymał dostęp do wiodącego na świecie oprogramowania stosowanego do genomowej i konwencjonalnej oceny wartości hodowlanej. Prowadzone są również prace nad wprowadzeniem nowych i bardziej dokładnych metod oceny genomowej. Wszystko wskazuje na to, że na owoce tej współpracy polscy hodowcy nie będą musieli długo czekać. Kolejnym istotnym powiązaniem międzynarodowym jest współpraca z dr hab. Januszem Jamrozikiem z kanadyjskiego ośrodka obliczeniowego CDN. Jest to jeden z ośrodków przodujących na świecie w zakresie opracowania i wdrażania nowych metod oceny wartości hodowlanej bydła. Od wielu lat jest w całości finansowany przez hodowców i firmy hodowlane, które decydują o kierunkach rozwoju. Na zaproszenie CGen dr hab. J. Jamrozik odwiedził jednostkę w październiku 2018 r. Wizyta pozwoliła na skorzystanie z jego doświadczenia m.in. w tworzeniu indeksu zdrowotności racic, do którego opracowania przygotowuje się CGen. Centrum Genetyczne brało udział także w spotkaniach organizowanych przez EuroGenomics, które dotyczyły harmonizacji ocen wartości hodowlanych. Ten projekt jest nastawiony na rozwój złotego standardu dla cech, które są oceniane przez kraje członkowskie EuroGenomics. Dzięki temu zostanie zapewniona ujednolicona metodologia dla oceny genetycznej oraz nastąpi wzrost dokładności ocen. Udział we wspomnianym projekcie umożliwia osiągnięcie większych korzyści z wymiany danych w ramach Spółdzielni EuroGenomics. Główną zaletą będzie lepsza jakość ocen genetycznych. Projekt CGen korekcja W celu poprawy zdrowotności racic krów w polskich stadach Centrum Genetyczne PFHBiPM realizuje projekt CGen korekcja. Do założonego efektu zmierzamy dwoma drogami: genetyczną w opracowaniu jest ocena wartości hodowlanej, dzięki której będzie można selekcjonować zwierzęta w kierunku większej odporności na schorzenia, oraz przez poprawę zarządzania, co jest możliwe między innymi dzięki analizie zestawień pokorekcyjnych generowanych z użyciem aplikacji CGen korekcja. Podczas wizyty korektora uczestniczącego w projekcie każdorazowo zapisywany jest status zdrowotny wraz z informacją o schorzeniu zaobserwowanym dla danej kończyny. Ich identyfikacja i rejestracja oparta została o ICAR Atlas Zdrowia Racic, który jest standardem międzynarodowym. Realizacja projektu CGen korekcja w roku 2018 przebiegała zgodnie z założonym harmonogramem. Kontynuowano zbieranie informacji dotyczących zdrowotności racic polskich krów za pomocą aplikacji internetowej CGen korekcja. W ten proces zaangażowały się kolejne firmy wykonujące korekcję racic. Przeprowadzono 2 szkolenia dla korektorów (wstępne i okresowe), podczas których certyfikaty ukończenia uzyskały 32 osoby z 15 firm (Tabela 1). Zdobyte przez nich umiejętności w zakresie rozpoznawania schorzeń na podstawie standardu ICAR zapewniają wysoką jakość danych gromadzonych w ramach projektu. 221

224 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Tabela 1. Lista firm, których pracownicy otrzymali certyfikaty ze szkolenia w roku 2018 wraz z numerem kontaktowym. Nazwa firmy Telefon BZDĘGA MICHAŁ UTRZYMANIE I PIELĘGNACJA ZWIERZĄT DOROTA BAŁDYGA PHU AD-KOR BAŁDYGA KOPYTKO - KOREKCJA RACIC GRZEGORZ WYREMBAK KOREKCJA RACIC KAROL JAROCH KOREKCJA RACIC PAWEŁ ŻELECHOWSKI KOREKCJA RACIC PRZEMYSŁAW CIEŚLAK KOREKTPOL ZAMBRÓW PIOTR JAŹWIŃSKI KATARZYNA JAŹWIŃSKA SPÓŁKA CYWILNA MICHAŁ OŁDZIEJEWSKI PRO CARE DANIEL TYBOROWSKI PROFESJONALNA KOREKCJA RACIC INŻ. TECH. WET. ARKADIUSZ KULPIŃSKI SZYMON ZAJĄCZEK TOMASZ GRENIK USŁUGI WETERYNARYJNE MICHAŁ HĄDZLIK USŁUGI ZOOTECHNICZNE "ZOOSEMIK" ZDROWE RACICE SP. Z O.O Mapa 1. Lokalizacja stad biorących udział w projekcie CGen korekcja. Zebrana dotychczas ilość informacji pozwoliła na przeprowadzenie analiz dotyczących skali problemu i występowania poszczególnych schorzeń. W 2018 roku zarejestrowano informacje dla krów, u których wykonano zgłoszeń rozumianych jako pojedyncza korekcja racic danego zwierzęcia. Ze względu na ciągły rozwój projektu i przyłączanie się coraz to nowych stad, wiele zwierząt ma zarejestrowaną pojedynczą korekcję. W dalszej perspektywie dążymy do rejestrowania wszystkich korekcji w ciągu życia zwierzęcia. Należy podkreślić, że ponad 40% analizowanych zwierząt to krowy pierwiastki. 222

225 CENTRUM GENETYCZNE PFHBiPM ZADANIA REALIZOWANE W 2018 Ponadto w ramach projektu zebrano dane o zdrowotności racic dla 2083 jałówek. Jest to dobra wiadomość, gdyż duża liczba młodych zwierząt z obserwacjami będzie w przyszłości miała dane dotyczące zdrowotności racic za okres całego życia, co pozytywnie wpłynie na dokładność oceny wartości hodowlanej dla tej cechy. Zdecydowana większość zgłoszeń pochodzi z wizyt rutynowych, natomiast pozostałe dotyczą interwencji, czyli zabiegów prowadzonych u zwierząt z zaobserwowaną kulawizną, lub terapii będących kontynuacją leczenia. To rozgraniczenie jest szczególnie istotne dla hodowców, gdyż jest to element bezpośrednio przekładający się na koszty leczenia schorzeń racic. Wykres 1. Status zdrowotny krów w momencie korekcji racic. ykres 1 Status zdrowotny krów w momencie korekcji racic zdrowe krowy 54% chore krowy 46% Wyniki analiz pokazują, że aż 46% krów w momencie korekcji racic boryka się przynajmniej z jednym schorzeniem racic (Wykres 1). Trzeba zauważyć, że jest to wynik porównywalny z osiąganymi w innych krajach. Przykładowo bardzo podobną wartość notuje się w Kanadzie, a niewiele niższą w Hiszpanii. W celu ułatwienia interpretacji wyników w dalszych rozważaniach wzięto pod uwagę tylko nowe zachorowania, czyli schorzenia, które nie były diagnozowane na danej nodze od min. 4 miesięcy. Ze względu na przyczyny rozwoju schorzenia podzielono na infekcyjne oraz nieinfekcyjne, dzięki czemu można wskazać główne źródła problemów z racicami. Do pierwszej grupy schorzeń zaliczono dermatozy, czyli zapalenia skóry (DD oraz ID), erozję rogu opuszek (HHE) i ropowicę międzypalcową (IP). Natomiast do nieinfekcyjnych włączono między innymi wrzody (U), chorobę linii białej (WL) i ich podtypy. W populacji można zaobserwować wyrównaną liczebność obu grup schorzeń (Wykres 2). Wykres 2. Udział schorzeń infekcyjnych i nieinfekcyjnych w populacji (tylko nowe przypadki). nieinfekcyjne 50% infekcyjne 50% 223

226 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Rozpatrując pojedyncze schorzenia łatwo zauważyć, że za ponad połowę stwierdzonych przypadków chorobowych odpowiadają tylko 2 z nich (Wykres 3). Na podstawie zebranych danych, za najczęściej występujące schorzenie należy uznać Dermatitis digitalis (DD), które również w wielu innych krajach na świecie stanowi największy problem. Drugim w kolejności występowania problemem są wrzody (U), stwierdzane w każdym stadzie, w którym wykonano minimum 100 zgłoszeń. Poszczególne jednostki chorobowe przybliżamy hodowcom w cyklu artykułów publikowanych co miesiąc od numeru czerwcowego Hodowli i Chowu Bydła. Wykres 3. Częstotliwość występowania poszczególnych schorzeń w populacji (tylko nowe przypadki) Bardzo ważną informacją z punktu widzenia hodowcy jest zachorowalność i występowanie schorzeń danego typu w poszczególnych laktacjach i ich fazach. Przeciętnie w krajowej populacji, wraz z numerem laktacji wzrasta udział chorych zwierząt. Jednocześnie rośnie też częstotliwość występowania schorzeń nieinfekcyjnych, co sugeruje, że to ta grupa schorzeń staje się problemem wraz z wiekiem krowy (Wykres 4). Tendencje w trakcie laktacji są nieco mniej wyraźne. Nieco częściej niż w innych fazach, nowe schorzenia pojawiają się w okolicach szczytu laktacji i krótko po nim tj dni laktacji. Należy też zauważyć, że nowe schorzenia infekcyjne pojawiają się w dużej liczbie już przed 60 dniem oraz pod koniec laktacji (Wykres 5). 224

227 CENTRUM GENETYCZNE PFHBiPM ZADANIA REALIZOWANE W 2018 Wykres 4. Zachorowalność i udział poszczególnych grup schorzeń z podziałem na laktacje (tylko nowe przypadki). 0% 20% 40% 60% 80% 100% 0% 20% 40% 60% 80% 100% laktacja 1 chore zdrowe laktacja 1 infekcyjne nieinfekcyjne laktacja 2 chore zdrowe laktacja 2 infekcyjne nieinfekcyjne laktacja 3 chore zdrowe laktacja 3 infekcyjne nieinfekcyjne laktacja 4+ chore zdrowe laktacja 4+ infekcyjne nieinfekcyjne Wykres 5. Zachorowalność i udział poszczególnych grup schorzeń z podziałem na fazy laktacji (tylko nowe przypadki). 0% 20% 40% 60% 80% 100% 0% 20% 40% 60% 80% 100% 0-60 chore zdrowe 0-60 infekcyjne nieinfekcyjne chore zdrowe infekcyjne nieinfekcyjne chore zdrowe infekcyjne nieinfekcyjne chore zdrowe infekcyjne nieinfekcyjne >305 zdrowe chore zdrowe >305 infekcyjne nieinfekcyjne Wszystkie opisane powyżej informacje nt. skali problemów ze schorzeniami racic zostały ujęte w formie raportów rocznych. Każdy hodowca, w którego stadzie w 2018 roku prowadzono rejestrację schorzeń w ramach projektu CGen korekcja otrzymuje taki raport za pośrednictwem korektora, z którym współpracuje. W roku 2018 przeprowadzono także wstępne analizy genetyczne na zebranym w ramach projektu CGen korekcja materiale. Ich wyniki wskazały, że odporność krów rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej na DD ma podłoże genetyczne. Obliczona odziedziczalność dla tej cechy wynosi 0,11. Dalsze gromadzenie danych umożliwi przeprowadzenie szczegółowych analiz uwzględniających poszczególne przypadki chorobowe, z wyróżnieniem nowych wystąpień DD. Natomiast połączenie informacji rejestrowanych przez korektorów racic z genotypami zwierząt pozwoli na opracowanie oceny genomowej dla odporności na DD. Będzie to pierwszym krokiem w kierunku genetycznego doskonalenia zdrowotności racic w Polsce. W dalszej kolejności planowane jest objęcie analizami kolejnych 225

228 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA schorzeń, co umożliwi opracowanie i wdrożenie indeksu zdrowotności racic. Pozwoli on na jednoczesne doskonalenie odporności na wszystkie uwzględnione schorzenia racic prowadząc do ograniczenia ich występowania. Wartość indeksu będzie mogła być podstawą wyboru jałówek do dalszej hodowli, a także doboru par do kojarzeń. Podsumowując dotychczasowe działanie projektu CGen korekcja, można zauważyć bardzo duży potencjał tego przedsięwzięcia. Wysoka jakość danych pozwoli łatwiej zarządzać stadem, a także prowadzić ocenę wartości hodowlanej dla zdrowotności racic. Tylko dalsze zaangażowanie zarówno hodowców jak i korektorów racic może sprawić, że założone cele zostaną szybko zrealizowane, a informacja zwrotna będzie miała wysoką wartość. Indeks ekonomiczny W 2018 r. realizowano projekt dotyczący stworzenia indeksu ekonomicznego dla bydła mlecznego rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej. Przy współpracy z AbacusBio Limited - doświadczonymi specjalistami z zakresu konstruowania indeksów selekcyjnych dla wielu populacji bydła na świecie - opracowano formułę, w której znaczenie cech wynika z uwarunkowań ekonomicznych. Dzięki indeksowi ekonomicznemu wartości hodowlane zwierząt wyrażane są w złotówkach, co ułatwia podejmowanie decyzji hodowlanych. Pozwala także na efektywniejsze korzystanie z selekcji genomowej prowadzące do maksymalizacji zysków przez optymalną selekcję. Utworzony indeks ekonomiczny stanowi odpowiedź na rzeczywiste potrzeby polskich hodowców. W celu ich poznania w okresie od 1 maja do 31 sierpnia udostępniono internetową ankietę hodowlaną. W pierwszej części pytania dotyczyły specyfiki gospodarstwa i praktyk hodowlanych. W drugiej hodowca wskazywał, która z dwóch porównywalnych ekonomicznie cech stanowi dla niego większy problem. Uzyskano 359 kompletnych ankiet, spośród których 87% zostało wypełnionych przez hodowców i producentów mleka. Pozostałą część stanowili pracownicy PFHBiPM i stacji unasieniania, którzy także zostali zaproszeni do wypełnienia ankiety. Analiza odpowiedzi wykazała, że polscy hodowcy przywiązują dużą wagę do cech funkcjonalnych, jednocześnie wskazując na możliwość ich poprawy na drodze doskonalenia genetycznego. Najważniejszymi problemami okazały się odpowiednio: kulawizna, ketoza, słaba długowieczność, mastitis oraz trudne porody. Równocześnie część hodowców udostępniła dane o kosztach związanych z produkcją mleka oraz odchowem młodzieży. Informacje te uzupełniono danymi opisującymi strukturę stad objętych oceną w Polsce. Bazując na materiałach z Głównego Urzędu Statystycznego, Polskiej Izby Mleka, instytucji związanych z rynkiem rolno-spożywczym oraz spółdzielni mleczarskich przeprowadzono analizę rynku mleka i jego przetworów. Uwzględniono informacje archiwalne oraz przewidywane trendy, co pozwoliło na scharakteryzowanie uwarunkowań rynkowych w jakich funkcjonują polscy hodowcy i producenci mleka. Na podstawie informacji uzyskanych z powyżej wymienionych źródeł przeprowadzono analizy, które umożliwiły określenie wag ekonomicznych dla cech zawartych w indeksie. Kalkulacjami objęto także cechy, dla których w Polsce nie prowadzi się oceny wartości hodowlanej, jednak zostały one wskazane przez hodowców za istotne do poprawy. Pozwoli to w przyszłości na ich uwzględnienie w indeksie, którego wdrożenie planowane jest na rok

229 CENTRUM GENETYCZNE PFHBiPM ZADANIA REALIZOWANE W 2018 Ranking jałówek Centrum Genetyczne oblicza indeksy rodowodowe (rpf) dla wszystkich zarejestrowanych buhajków i jałówek w wieku do 24 miesięcy. Do wyliczenia rpf wykorzystuje się wyniki oceny wartości hodowlanej męskich przodków buhajka lub jałówki. Poniżej przedstawiono średnie wartości indeksu rodowodowego (rpf) jałówek urodzonych w 2018 roku z podziałem na województwa dla odmiany HO (Wykres 6) oraz RW (Wykres 7), obliczony na podstawie sezonu oceny Wykres 6. Średnia wartość indeksu rodowodowego jałówek odmiany HO urodzonych w 2018 roku z podziałem na województwa obliczony na podstawie sezonu oceny podstawie sezonu oceny ,0 122,0 120,0 118,0 116,0 114,0 112,0 110,0 108,0 106,0 104, ŁÓDZKIE Województwo rpf Liczba jałówek Wykres 7. Średnia wartość indeksu rodowodowego jałówek odmiany RW urodzonych w 2018 roku z podziałem na województwa obliczony na podstawie sezonu oceny podstawie sezonu oceny ,0 122,0 120, ,0 116, ,0 112, ,0 108,0 106,0 104, ŁÓDZKIE Województwo rpf Liczba jałówek W oparciu o wartości indeksów rodowodowych powstają rankingi, na które składa się 5 tysięcy najlepszych jałówek, odrębnie dla odmiany HO i RW. Wyniki są przeliczane i publikowane co tydzień, dzięki czemu hodowcy mogą obserwować zmiany w rankingu w związku z pojawianiem się nowo zarejestrowanych sztuk. Ranking jest dostępny na stronie internetowej 227

230 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Ranking stad Na podstawie średniej wartości indeksów rodowodowych (rpf) jałówek zarejestrowanych w danym stadzie, tworzony jest ranking najlepszych stad. Wymagana minimalna liczba jałówek w stadzie znajdującym się w rankingu to 5 sztuk. Aktualizacja odbywa się trzy razy do roku zgodnie z kalendarzem publikacji wyników oceny wartości hodowlanej. Ranking znajduje się na stronie i prezentuje najlepszych stad, osobno dla odmiany HO i RW. I Forum Genetyczne W dniu 1 października 2018 r. Centrum Genetyczne przy współpracy z Działem Hodowli i Działem Oceny PFHBiPM zorganizowało I Forum Genetyczne w Poznaniu, w którym uczestniczyło ponad 400 osób. Zainteresowanych udziałem w wydarzeniu było znacznie więcej, ale nie wszyscy ze względu na ograniczoną pojemność sali mogli w nim uczestniczyć. Odbiorcami byli w większości hodowcy bydła mlecznego, producenci mleka, a także przedstawiciele organizacji, firm hodowlanych i mleczarń. W trakcie Forum poruszono tematy związane z opracowywaniem polskiego indeksu ekonomicznego, rozwojem oceny wartości hodowlanej w Polsce oraz wykorzystaniem nowych technologii w hodowli bydła. Ponadto goście z Francji i Niemiec przedstawili zarządzanie stadem w oparciu o informacje uzyskane z genotypowania. Wszystkie prezentacje w formacie pdf oraz nagrania wystąpień zostały udostępnione dla zainteresowanych na stronie internetowej: Aż 76% ankietowanych wskazało, że chciałoby uczestniczyć w kolejnej edycji wydarzenia, która planowana jest jesienią 2019 roku. Inne aktywności Upowszechnianie wiedzy w 2018 r. odbywało się przez publikację 20 artykułów w czasopiśmie Hodowla i Chów Bydła oraz artykułu naukowego Challenges in inbreeding estimation of large populations based on Polish Holstein-Friesian cattle pedigree w czasopiśmie naukowym Journal of Applied Genetics (2018; 59 (3): ). Dodatkowo poszerzano listę haseł w leksykonie dla lepszego zrozumienia pojęć z zakresu genetyki i hodowli, który jest dostępny na stronie internetowej Kontakt Dyrektor Centrum Genetycznego: dr hab. Tomasz Strabel info@cgen.pl; tel

231 Chcesz użyć w swoim stadzie nasienie seksowane od najlepszych buhajów? CENTRUM GENETYCZNE PFHBiPM ZADANIA REALIZOWANE W 2018 Wejdź na: Sprawdź, od jakich buhajów jest dostępne nasienie seksowane Zastosuj własne kryteria rankingowe Sprawdź, kto ma w ofercie wybranego przez Ciebie buhaja Uzyskaj jałówki spełniające Twoje oczekiwania info@cgen.pl

232 POLISH FEDERATION OF CATTLE BREEDERS AND DAIRY FARMERS CENTRE FOR GENETICS Bull ranking and results of genetic evaluations In 2018 the web page with bull ranking was developed further in order to include information on availability of semen. Thanks to this, the ranking of bulls presented on the CGen website was enriched with new functionality that allows quick and easy access to information about which bulls are available on the Polish market. Most importantly, both the ranking and bull card, display information on which company offers semen of a given bull. If a bull is available, his card will contain information that semen is available at, along with a list of companies that offer semen of this individual. However, if the bull registration process has not been completed, the bull will have a status semen available soon. As a result of changes introduced in the bull ranking, a new column named semen access was added. The introduction of this service has changed the way bulls are presented. Currently, the default ranking is displayed only for individuals who have been marked as available by semen distributors. Naturally, one can still generate a full ranking containing all bulls evaluated in a given season (also those that have not been marked as available on the CGen website). To do this, one has to select All bulls from the context menu instead of the default Available semen. The ranking of bulls was also enriched with information on the availability of conventional and sexed semen. Additionally, there is a possibility to generate a bull ranking for a particular type of semen and a selected supplier. The current list includes twenty two companies selling bull semen on the Polish market. The new functionality was introduced as a response to the needs of breeders and semen distributors. In addition to changes in the presentation of bull ranking, the bull card was also updated. Currently, the panel presenting semen availability was divided into two parts. The first panel contains companies offering conventional and the second sexed semen of a given bull. We encourage everyone to use the bull ranking, which is available at 230

233 THE CENTRE FOR GENETICS TASKS PERFORMED IN 2018 Development of models for genetic evaluations Production traits and somatic cell count were the first group of traits for which the evaluation system was developed. They key element of this system is a new model for breeding value evaluation. In 2018 CGen passed the Interbull validation for milk yield, fat yield and protein yield. This confirms CGen s competence to conduct genetic evaluations. In 2018, a model for calving ease was also developed. Interbull validation is planned for early Calving ease is one of the most important factors affecting the economic profit on the farm and should be an important element of the breeding program. Even though in Poland phenotypic information for calving ease is collected, genetic evaluation of this trait is not conducted. Polish breeders had been asking for introduction of routine breeding value assessment for a long time. That is why, the Centre for Genetics (CGen) PFHBiPM started a project aimed at meeting the needs of breeders. A detailed analysis of the data allowed us to create a model for evaluation of calving ease. Estimated heritability for direct and maternal effects was 6.6 and 3.5%, respectively. These values are at the level of other European countries, such as France (6.6% and 3.2%, for direct and maternal effects, respectively) or the Netherlands (6.8% and 4.8%). The second new trait for which a new model was developed was lactation persistency. Persistency of lactation is defined as the ability to maintain stable milk yield during lactation. Lactation curves of persistent cows are more flat after the peak of lactation, than in the case of cows with low lactation persistency, where after the peak a rapid decrease in milk yield is observed. Based on the literature and own research, one of three definitions of lactation persistency was chosen. Heritability of this trait was estimated, genetic trends were determined, and correlations between milk yield and persistency were analysed. The existing system for genetic evaluations was modified to include lactation persistency. This trait is not subject to official Interbull validation. Internal validation of the model was performed. Inbreeding Inbreeding depression is defined as a decrease in the productivity of animals caused by an increase in inbreeding. It applies to both production and functional traits. The causes of this phenomenon are seen in the decrease of genetic variability and increase in the occurrence of unfavorable alleles. In an intensively selected population, it is impossible to avoid mating of related animals. The whole population of cows under milk recording in Poland is more or less related to each other. Centre for Genetics estimated inbreeding using all of the available pedigree records. This allowed us to perform continuous monitoring of trends and determine the impact of inbreeding on production traits, i.e. milk yield, protein yield, and fat yield. Inbreeding had a negative effect on all of the analysed traits. Increase of inbreeding by 1% resulted in a decrease of 305 day milk yield by kg, kg, kg in lactation 1, 2 and 3, respectively. A similar trend was observed for fat and protein yield, where the estimated inbreeding depression was 0.85 kg, 0.94 kg, 1.04 kg and 0.60 kg, 0.68 kg, 0.65 kg, respectively. Inbreeding depression is particularly severe for the breeder 231

234 POLISH FEDERATION OF CATTLE BREEDERS AND DAIRY FARMERS because it has a direct effect on the profitability of production. The effect of inbreeding depression translates into economic losses caused by unfavorable mating of individuals in terms of inbreeding. For example, the average level of inbreeding of cows in the first lactation in 2018 in Poland was 3.6%. This means that the average loss in productivity of each cow as a result of unfavorable mating was 71 kg of milk, 3 kg of fat and 2 kg of protein. The level of inbreeding of already living individuals cannot be changed, but it is possible to limit the level of inbreeding of the future generation. This will lead to and increase of profit per cow with the same amount of labour and costs. International cooperation Centre for Genetics started a cooperation with the University of Georgia (UGA) in the United States to implement novel methods into genetic evaluations in Poland. In the last week of November 2018, a representative of the PFHBiPM Center for Genetics visited Athens (GA, USA). This was a part of an ongoing cooperation with the team of prof. Ignacy Misztal which is going to facilitate the implementation of the latest technologies in genetic evaluations in our country. As part of this cooperation, the CGen team received access to the world s leading software for genomic and conventional evaluations. Work is also underway to introduce new and more accurate genomic evaluation methods. It looks like the Polish breeders will not have to wait long for the results of this cooperation. Another important international link was created between Centre for Genetics and dr hab. Janusz Jamrozik who works with Canadian Dairy Network (CDN). It is one of the leading units working on development and implementation of new methods for genetic evaluation of dairy cattle. For many years it has been entirely financed by breeders and breeding companies, which themselves decide on the direction of development. PFHBiPM invited dr Jamrozik to visit to Centre for Genetics in October This allowed us to take advantage of his experience in creation a hoof health index, which is being developed by CGen. Centre for Genetics also takes part in meetings and initiatives conducted by Euro- Genomics Cooperative such as harmonisation of genetic evaluations. This project is focused on development of a golden standard for traits that are evaluated by EuroGenomics member countries. This is going to provide a standardised methodology for genetic evaluation in all member countries and increase accuracy of evaluations. Participation in this project enables us to achieve greater benefits from the data exchanged within the framework of the EuroGenomics Cooperative. The main advantage of the project will be a better quality of genetic evaluations. CGen trimming project The Centre for Genetics is pursuing CGen trimming project to improve hoof health on Polish farms. This will be achieved by genetic selection and better herd management. CGen is currently developing methods for genetic evaluation of hoof health. Herd management can be improved through reports generated by CGen trimming application. Hoof trimmers involved in the 232

235 THE CENTRE FOR GENETICS TASKS PERFORMED IN 2018 project record information on cow health status and hoof disorders during farm visits. Identification and recording of lesions is based on ICAR Claw Health Atlas which was translated into Polish. CGen trimming project was conducted according to schedule for Hoof trimmers were still recording information on hoof health. More companies started using CGen trimming application. There were two workshops for trimmers (preliminary and periodical) and 32 trimmers from 15 companies received certificates. The aim of the training courses was to maintain high quality data recording. Table 1. List of companies whose employees received training certificates in Company Phone number BZDĘGA MICHAŁ UTRZYMANIE I PIELĘGNACJA ZWIERZĄT DOROTA BAŁDYGA PHU AD-KOR BAŁDYGA KOPYTKO - KOREKCJA RACIC GRZEGORZ WYREMBAK KOREKCJA RACIC KAROL JAROCH KOREKCJA RACIC PAWEŁ ŻELECHOWSKI KOREKCJA RACIC PRZEMYSŁAW CIEŚLAK KOREKTPOL ZAMBRÓW PIOTR JAŹWIŃSKI KATARZYNA JAŹWIŃSKA SPÓŁKA CYWILNA MICHAŁ OŁDZIEJEWSKI PRO CARE DANIEL TYBOROWSKI PROFESJONALNA KOREKCJA RACIC INŻ. TECH. WET. ARKADIUSZ KULPIŃSKI SZYMON ZAJĄCZEK TOMASZ GRENIK USŁUGI WETERYNARYJNE MICHAŁ HĄDZLIK USŁUGI ZOOTECHNICZNE "ZOOSEMIK" ZDROWE RACICE SP. Z O.O Herds with health data recording were located across the whole territory of Poland. The highest number of herds were in wielkopolskie (67), kujawsko-pomorskie (34), podlaskie (34) and dolnośląskie (17) voivodeships. It should be mentioned that in dolnośląskie a quarter of all cows participated in the project. Map 1. Location of herds in CGen trimming project 233

236 POLISH FEDERATION OF CATTLE BREEDERS AND DAIRY FARMERS Information recorded by hoof trimmers in 2018 comprised records from cows. Every record refers to one trimming. A lot of cows have only one trimming recorded because of the early stage of data collection. It should be mentioned that over 40% of cows are primiparous. Apart from that 2083 records refer to heifers. It is a good situation because a lot of youngstock will have recorded information about hoof health in the future for the whole life. It will have an impact on accuracy of genetic evaluations. Majority of records are from routine visits on farms and others refer to interventions. Such division is important for breeders due to costs of treatment. Figure 1. Health status at trimming. healthy cows 54% sick cows 46% Results from analyses shows that 46% of cows that were trimmed had at least 1 hoof disease (Figure 1). It is comparable to other countries. For example a similar result was reported in Canada and a bit lower in Spain. Additionally, CGen analysed only new lesions (lesions which were not reported for at least 4 months on a given claw). Disease were divided into two groups - infectious and noninfectious. Infectious diseases were: digital dermatitis (DD), interdigital dermatitis (ID), heel horn erosion (HHE) and interdigital phlegmon (IP). Noninfectious diseases were: ulcers (U), white line disease (WLD). In the analysed population these two types of diseases had equal incidence (Figure 2). Figure 2. Incidence of infectious and noninfectious hoof lesions in Polish population (only new cases). noninfectious 50% infectious 50% More than a half of recorded lesions are represented by two of them (Figure 3). The most frequent disease is digital dermatitis (DD) which is also a problem in other countries. The next one is ulcers (U) present in all herds with at least 100 recordings. All hoof lesions were described in Hodowla i Chów Bydła monthly from June

237 THE CENTRE FOR GENETICS TASKS PERFORMED IN 2018 Figure 3. Occurrence of each hoof health disease in the analysed population (only new cases) Sickness rate and occurrence of hoof lesions type in each lactation and stage of lactation are important information for breeders. On average, the amount of sick cattle increases with the number of lactation in Polish population. At the same time, the frequency of noninfectious lesions increases s/pe of diseases are related to age of cattle (Figure 4). Trends during lactation are not so clear. New cases occur a bit more frequently around the peak of lactation and shortly afterwards - around days in milk. It should be noticed that a lot of new infectious cases occur before 60 days in milk and at the end of lactation (Figure 5). Figure 4. Sickness rate and occurrence of hoof lesion types in lactations (only new cases). 0% 20% 40% 60% 80% 100% 0% 20% 40% 60% 80% 100% lactation 1 sick healthy lactation 1 infectious noninfectious lactation 2 sick healthy lactation 2 infectious noninfectious lactation 3 sick healthy lactation 3 infectious noninfectious lactation 4+ sick healthy lactation 4+ infectious noninfectious 235

238 POLISH FEDERATION OF CATTLE BREEDERS AND DAIRY FARMERS Figure 5. Sickness rate and occurrence of hoof lesion types in stages of lactations (only new cases). 0% 20% 40% 60% 80% 100% 0% 20% 40% 60% 80% 100% 0-60 sick healthy 0-60 infectious noninfectious sick healthy infectious noninfectious sick healthy infectious noninfectious sick healthy infectious noninfectious >305 zdrowe sick healthy >305 infectious noninfectious All of the above mentioned information about hoof health problems was included in annual reports. Each breeder who participated in the project will receive such a report from his hoof trimmer. In 2018 CGen also performed initial genetic analyses. It was shown that resistance of Polish Holstein-Friesian cows to digital dermatitis (DD) has a genetic background. Heritability of digital dermatitis was More records will enable CGen to perform more detailed analyses. Moreover, connection between phenotypic records and genotypes will allow us to develop genomic evaluations for DD. It will be a first step towards genetic improvement of hoof health in Poland. Subsequently, CGen is going to analyse other lesions to develop a hoof health index. The economic index will serve as a basis for selection of heifers and optimisation of mating. CGen trimming project has strong potential. High quality of records will help to manage a herd in easier way and to make genetic evaluations of hoof health. Maintaining support from breeders and hoof trimmers can help to achieve results fast and get important feedback. Economic selection index In 2018 a project focused on development of the first Polish economic index for Holstein-Friesian cattle was continued. CGen in cooperation with AbacusBio Limited - experienced specialists in selection indexes development for a lot of cattle breeds, prepared an index with economic meaning of traits. Economic index allows us to express breeding value in a monetary way using Polish currency - zloty. It can facilitate making important breeding decisions. Moreover, the use of genetic selection will be more effective and will lead to maximisation of profits through optimal selection. 236

239 THE CENTRE FOR GENETICS TASKS PERFORMED IN 2018 Polish economic index was developed to meet the breeders needs. It was possible to get to know their preferences through a web survey. It was opened for a period of 4 months between 1 May and 31 August In the first part of the survey, respondents answered questions about farm character and breeding practice. In the second part, respondents were choosing which one of two economically similar traits is a problem in their herds. As a result, CGen received 359 completed surveys, out of which 87% were filled in by breeders and dairy farmers. Others were filled in by employees of the Polish Federation of Cattle Breeders and Dairy Farmers and artificial insemination companies. Analysis showed that Polish breeders consider functional traits as important ones and which can be improved by genetics. The survey showed that the majority of problems in herds is caused by lameness, ketosis, survival, mastitis and calving difficulty. At the same time some breeders made their production and rearing of young stock costs available for CGen. They were complemented by information about the structure of Polish milk recording herds. Additionally information from Statistics Poland, Polish Chamber of Milk, agricultural and food institutions and dairies were also included. Analysis of historical records and trends provided an overview of economical situation of Polish breeders and milk producers. The above mentioned sources of information served as a basis to define economic indicators for traits included in the index. Additionally, index weights were prepared also for traits which are currently not evaluated in Poland but breeders would like to improve them in the future. Because of that these traits could be added to the index in the future. Polish economic selection index will most likely be implemented in Heifer ranking Centre for Genetics calculates parental index of registered heifers and young bulls up to the age of 24 months. Figures below show mean parental index for HO (Figure 6) and RW heifers (Figure 7) born in 2018 divided into voivodeships. Figure 6. Mean parental index of HO heifers born in 2018 divided into voivodeships calculated based on evaluation period. 124,0 122,0 120,0 118,0 116,0 114,0 112,0 110,0 108,0 106,0 104, ŁÓDZKIE rpf Voivodeship Number of heifers 237

240 POLISH FEDERATION OF CATTLE BREEDERS AND DAIRY FARMERS Figure 7. Mean parental index of RW heifers born in 2018 divided into voivodeships calculated based on evaluation period. 124,0 122,0 120, ,0 116, ,0 112, ,0 108,0 106,0 104, ŁÓDZKIE rpf Voivodeship Number of heifers CGen publishes rankings of top heifers based on parental index. The ranking is updated on a weekly basis and it is available at Herd ranking CGen publishes a ranking with best herds based on mean parental index of heifers. Herds with a minimum of 5 registered heifers are included in the ranking. Ranking is updated three times a year after every new genetic evaluation and it is available at indeksy. 1st Genetics Forum The Centre for Genetics, the Cattle Breeding Division and the Milk Recording Division of Polish Federation of Cattle Breeders and Dairy Farmers organised the 1st Genetics Forum. Over 400 cattle breeders, dairy farmers and representatives of breeding organizations and diaries attended the conference in Poznan on 1 October Presentations were related to the development of Polish economic index, progress in genetic evaluations in Poland and usage of new technologies in cattle breeding. Moreover, herd management based on genotyping in Germany and France was shown. Recordings of all talks and presentations are available at forum-genetyczne. 76% of interviewees said they would like to attend the next edition of this event. That is why the 2nd Genetics Forum will be organised in autumn of

241 THE CENTRE FOR GENETICS TASKS PERFORMED IN 2018 Other activities Knowledge transfer was performed by publishing 20 articles in Hodowla i Chow Bydla and one original scientific paper Challenges in inbreeding estimation of large populations based on Polish Holstein-Friesian cattle pedigree in the Journal of Applied Genetics (2018; 59 (3): ). Moreover, CGen extended the list of items in the online dictionary for better understanding of genetics and breeding. Contact details Director of the Centre for Genetics: dr hab. Tomasz Strabel info@cgen.pl; tel

242 POLISH FEDERATION OF CATTLE BREEDERS AND DAIRY FARMERS OCENA TYPU I BUDOWY Inwestycja przynosi wymierne korzyści dla stada! Pomaga: w zarządzaniu w doborze par rodzicielskich Podnosi: jakość wartość prestiż LINIOWE CECHY POKROJU KROWY PRZYJĘTE ZA OPTYMALNE Zad / Wysokość w krzyżu Ustawienie zadu - 5 Szerokość zadu - (6-7) Kondycja - 5 Tył wymienia Położenie wymienia - 7 Zawieszenie tylne - 9 Szerokość wymienia - 9 Więzadło środkowe - 9 Ustawienie strzyków tylnych - 4 Tułów Charakter mleczny - (7-8) Głębokość tłowiu - (6-7) Klatka piersiowa Szerokość klatki piersiowej - 6 Przód wymienia Zawieszenie przednie - 7 Długość strzyków - 5 Ustawienie strzyków przednich - 5 Nogi i racice Kąt racicy - 7 Ustawienie nóg tylnych widok z boku - 5 Ustawienie nóg tylnych widok z tyłu - 9 Lokomocja - 9 Struktura kostna Hodowco, skontaktuj się z doradcą hodowlanym. Możesz zmienić swoje stado, skorzystaj z naszego doświadczenia.

243 WYDZIAŁ OTiB OCENA TYPU I BUDOWY KRÓW MLECZNYCH

244 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA OCENA TYPU I BUDOWY KRÓW MLECZNYCH Wydział Oceny Typu i Budowy Bydła Mlecznego PFHBiPM zajmuje się: wykonywaniem oceny typu i budowy krów pierwiastek, opracowaniem i modyfikacją metodyki /regulaminu/ oceny typu i budowy bydła ras mlecznych z uwzględnieniem systemu informatycznego, prowadzeniem specjalistycznych szkoleń, wykonywaniem oceny typu i budowy krów ras mlecznych na życzenie hodowcy lub innego podmiotu. Podstawowym zadaniem wydziału jest prowadzanie fenotypowej oceny typu i budowy krów pierwiastek ras mlecznych. Zadanie to jest realizowane przez klasyfikatorów wchodzących w skład Wydziału Oceny Typu i Budowy. Cechy pokrojowe wchodzą w skład grupy cech funkcjonalnych, które obok cech produkcyjnych uwzględnione są w krajowym i międzynarodowym systemie oceny wartości hodowlanej bydła. Podstawę szacowania wartości hodowlanej pod względem cech pokrojowych krów i buhajów-ojców stanowią fenotypowe oceny typu i budowy krów pierwiastek. Wprowadzenie genomowej oceny wartości hodowlanej w naszym kraju w 2014 r. spowodowało, że obecnie nie ma już kategorii buhajów rasy holsztyńsko-fryzyjskiej określanych jako buhaje testowe. W ich miejsce pojawiły się młode buhaje z wartością hodowlaną oszacowaną na podstawie danych uzyskanych w drodze genotypowania. Praktyka oceny bydła w ostatnich latach wskazuje, że era genomiki w krajach o najlepiej rozwiniętej hodowli bydła mlecznego, tylko w niewielkim stopniu wpłynęła na wagę przywiązywaną do oceny pokroju. Udział podindeksów pokroju w tych krajach w ogólnych indeksach selekcyjnych waha się na ogół od 20 do 30%. W Polsce w indeksie PF, który jest głównym narzędziem w selekcji buhajów i krów od końca 2013 roku uwzględnia się podindeks pokrojowy z wagą 25 %. Objęcie cech pokroju oceną genomową, podobnie jak w przypadku innych cech, wymaga utrzymania populacji referencyjnej. Na jej podstawie tworzy się równania predykcji pozwalające na przetłumaczenie wyników genotypowania młodych zwierząt na przewidywaną ich wartość hodowlaną lub ich potomstwa. Stały dopływ do populacji referencyjnej buhajów z konwencjonalną oceną pokroju pozwala na utrzymanie reprezentatywności populacji referencyjnej i jej połączeń genetycznych z populacją masową. Ocena cech pokroju pozostaje więc nadal ważnym narzędziem genetycznego doskonalenia bydła mlecznego, wspierającym przede wszystkim poprawę długowieczności i zdrowotności naszych krów. W trakcie realizacji programu hodowlanego, wyniki oceny typu i budowy krów mlecznych wykorzystywane są na etapach: wyboru krów na matki buhajów, planowania kojarzeń i prowadzenia selekcji w stadach hodowlanych, oceny bydła na wystawach hodowlanych, 242

245 OCENA TYPU I BUDOWY KRÓW MLECZNYCH Ocena typu i budowy dostarcza również ważnego narzędzia przydatnego do zarządzania stadem, pomagającego hodowcom w uzyskaniu postępu hodowlanego. Umożliwia m.in. optymalizację doboru buhajów do kojarzeń w stadzie z uwzględnieniem wartości hodowlanych lub fenotypowych w zakresie omawianej grupy cech. Zgodnie z założeniami hodowlanymi system klasyfikacji pokrojowej ma na celu wybór i preferowanie krów łatwych w obsłudze, bardziej odpornych na urazy lub zachorowania, bezproblemowych i tańszych w utrzymaniu. Obecnie ocenę typu i budowy wykonuje się: u krów pierwiastek w okresie między 15 a 300 dniem po wycieleniu, u krów w dalszych laktacjach w czasie trwania laktacji od 15 dnia po wycieleniu. Pełna ocena typu i budowy obejmuje ocenę liniową oraz ogólną. Liniowe (szczegółowe) cechy pokroju stanowią podstawę nowoczesnego systemu klasyfikacji pokrojowej. Klasyfikacja liniowa opiera się na pomiarach (ocenach) indywidualnych cech pokroju. Skala ocen ma charakter liniowy, a oceny wahają się w przedziale od 1 do 9 pkt. przy czym wartości skrajne odpowiadają ekstremom biologicznym cech. W przypadku wysokości w krzyżu oraz obwodu klatki piersiowej wynik oceny podany jest w centymetrach. Na podstawie ocen liniowych oblicza się podindeks pokrojowy PI_POKR wchodzący w skład ogólnego indeksu selekcyjnego PF (Produkcja i Funkcjonalność). System oceny w Polsce obejmuje obecnie ocenę następujących cech liniowych dla bydła w typie użytkowym mlecznym (rasy PHF-HO, PHF-RW, RP, JE): 1. Wysokość w krzyżu WK (cm) 2. Głębokość tułowia GT 3. Szerokość klatki piersiowej SK 4. Ustawienie zadu ZU 5. Szerokość zadu ZS 6. Postawa nóg tylnych-widok z boku NB 7. Kąt racicy RA 8. Postawa nóg tylnych-widok z tyłu NT 9. Struktura kostna NS 10. Zawieszenie przednie wymienia ZP 11. Zawieszenie tylne wymienia ZT 12. Więzadło środkowe wymienia WW 13. Położenie wymienia PW 14. Szerokość wymienia SW 15. Ustawienie strzyków przednich SP 16. Długość strzyków SD 17. Ustawienie strzyków tylnych ST 18. Charakter mleczny CM 19. Kondycja KO 20. Lokomocja LO 21. Umięśnienie przodu UP (tylko rasa RP) 22. Umięśnienie zadu UZ (tylko rasa RP) 243

246 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA W przypadku bydła w typie użytkowym mięsno-mlecznym oceniane są wszystkie cechy liniowe z wyjątkiem charakteru mlecznego, struktury kostnej oraz kondycji. Dodatkowo oceną objęte są cztery cechy uwzględniające specyfikę tych ras tj. obwód klatki piersiowej, grubość strzyków oraz umięśnienie przodu i zadu. Ocena opisowa polegająca na ocenie partii funkcjonalnych krowy w zależności od typu użytkowego i rasy obejmuje obecnie następujące kategorie (w procentach podano udział każdej kategorii w ogólnej ocenie końcowej): 1. Typ użytkowy mleczny: a. rasy mleczne z wyłączeniem rasy polskiej czerwonej 1. rama ciała 15% 2. siła mleczności 20% 3. nogi i racice 25% 4. wymię 40% b. rasa polska czerwona 1. kaliber i pojemność 15% 2. typ i budowa 20% 3. nogi i racice 20% 4. wymię 45% 2. Typ użytkowy mięsno-mleczny: 1. kaliber 20% 2. typ i budowa 15% 3. nogi i racice 10% 4. wymię 30% 5. umięśnienie 25% Ocena każdej kategorii jest wyrażona w skali od 50 do 97 pkt. Suma punktów poszczególnych kategorii pomnożonych przez poszczególne wagi stanowi ogólną ocenę końcową zwierzęcia. Przy punktacji obowiązuje zasada, że zwierzęciu o lepszej budowie odpowiada większa liczba punktów. Oceny ogólne są dla hodowcy informacjami, które może natychmiast wykorzystać do selekcji w stadzie. Na ocenę końcową mają wpływ również różnego rodzaju wady pokrojowe, których ewentualne występowanie należy uwzględnić. W zależności od numeru laktacji w której przeprowadzona jest ocena typu i budowy, maksymalna punktacja za ocenę ogólną może wynosić: I laktacja 89 pkt. II laktacja 92 pkt. III laktacja 95 pkt. IV i dalsze laktacje 97 pkt. 244

247 OCENA TYPU I BUDOWY KRÓW MLECZNYCH W 2018 roku realizując zadanie z oceny typu i budowy klasyfikatorzy ocenili łącznie szt. krów w tym szt. krów w drugiej i dalszych laktacjach. Liczbę pierwiastek ocenionych wg ras, województw, Regionów Oceny przedstawia tabela 1. Tabela 1. OCENA TYPU I BUDOWY KRÓW MLECZNYCH DOKONANA PRZEZ KLASYFIKATORÓW W 2018 ROKU Województwa Region Oceny Ojciec buhaj (G)* lub (T)* PIERWIASTKI Rówieśnice Usługa (R+)* LICZBA OCENIONYCH KRÓW Usługa na życzenie Ogółem II laktacja III i dalsze laktacje OGÓŁEM RASA POLSKA HOLSZTYŃSKO - FRYZYJSKA odmiany CZARNO-BIAŁEJ (93,48 %) Lubelskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Podkarpackie Podlaskie Świętokrzyskie RO PARZNIEW Dolnośląskie Lubuskie Opolskie Śląskie Wielkopolskie RO POZNAŃ Kujawsko-Pomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Zachodniopomorskie RO BYDGOSZCZ P O L S K A RASA POLSKA HOLSZTYŃSKO - FRYZYJSKA odmiany CZERWONO-BIAŁEJ (4,21%) Lubelskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Podkarpackie Podlaskie Świętokrzyskie RO PARZNIEW Dolnośląskie Lubuskie Opolskie Śląskie Wielkopolskie RO POZNAŃ Kujawsko-Pomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie

248 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Województwa Region Oceny Ojciec buhaj (G)* lub (T)* PIERWIASTKI Rówieśnice Usługa (R+)* LICZBA OCENIONYCH KRÓW Usługa na życzenie Ogółem II laktacja III i dalsze laktacje OGÓŁEM Zachodniopomorskie RO BYDGOSZCZ P O L S K A RASA SIMENTALSKA (1,61%) Lubelskie Małopolskie Podkarpackie RO PARZNIEW Kujawsko-Pomorskie RO BYDGOSZCZ P O L S K A RASA POLSKA CZERWONA (0,63%) Małopolskie Podkarpackie Świętokrzyskie RO PARZNIEW P O L S K A RASA JERSEY (0,02%) Podlaskie Świętokrzyskie RO PARZNIEW Lubuskie Wielkopolskie RO POZNAŃ Pomorskie Zachodniopomorskie RO BYDGOSZCZ P O L S K A RASA POLSKA CZERWONO - BIAŁA (0,04%) Małopolskie RO PARZNIEW P O L S K A RASA POLSKA CZARNO - BIAŁA (0,01%) Małopolskie Podkarpackie RO PARZNIEW P O L S K A WSZYSTKIE RASY OGÓŁEM (100,00 %) P O L S K A *G krowa pierwiastka rasy PHF po buhaju ocenionym genomowo pochodzącym z krajowego programu oceny i selekcji buhajów *T krowa pierwiastka po buhaju testowym rasy simentalskiej *R+ krowy pierwiastki w ramach oceny rutynowej plus Relacja ocenionych krów pierwiastek rówieśnic do pierwiastek po buhajach ocenionych genomowo (stosunek R/G+T) dla rasy PHF wyniosła 2,

249 OCENA TYPU I BUDOWY KRÓW MLECZNYCH Od początku 2018 roku PFHBiPM udostępniła dla hodowców usługę oceny typu i budowy krów pierwiastek rutyna plus. Ocena ta wykonywana jest w ścisłej zależności do oceny rutynowej. Prowadzona jest w gospodarstwach, w których na dzień wykonania usługi znajdują się krowy pierwiastki, które podlegają rutynowej ocenie typu i budowy. Usługa zawiera komplet elementów oceny rutynowej i dotyczy wszystkich pozostałych krów pierwiastek, które są w stadzie i kwalifikują się do opisu pokroju, zgodnie z założeniami regulaminu oceny typu i budowy krów mlecznych obowiązującego w PFHBiPM. Usługa świadczona jest na podstawie zawartej stosownej umowy i jest usługą płatną przez hodowcę zgodnie z obowiązującym w danym okresie cennikiem usług obsługiwanych przez PFHBiPM. Z opłat wyłączone są pierwiastki wytypowane przez system SYMLEK do oceny rutynowej. Tabela 2. Krowy pierwiastki opisane w ramach usługi rutynowej plus (R+) MIESIĄC I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII OGÓŁEM Liczba pierwiastek Liczba obór Zalety prowadzenia oceny rutynowej plus (R+): większa liczba krów z indeksem własnym; pełniejsza informacja o własnym stadzie; dobór do kojarzeń w ramach umowy; większe prawdopodobieństwo na poprawę wartości hodowlanej oraz jakości następnego pokolenia; gwarancja oceny typu i budowy wszystkich krów w czasie trwania pierwszej laktacji; możliwość uzyskania kompletu raportów wynikowo-analitycznych z przeprowadzonej oceny pokroju w stadzie. 247

250 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Raporty dotyczące oceny typu i budowy krów mlecznych: RWotib 1 Raport ogólny, który przedstawia pełne dane z oceny poszczególnych krów, dla których został przeprowadzony opis w dniu wizyty w gospodarstwie. Dotyczy zarówno krów pierwiastek i krów starszych. Dodatkowo przedstawia analizę jakościową ocenionych krów ponieważ zwierzęta automatycznie zostają zakwalifikowane do odpowiedniej grupy wśród kategorii opisowej. Jest to jednocześnie doskonałe źródło informacji dla wszelkich programów doboru kojarzeń. Idealnie dopasowany do programu doborowego DoKo. RWotib 2 Raport z procentową analizą cech liniowych w trzech zakresach. Dotyczy wyłącznie krów pierwiastek ocenionych podczas jednej wizyty. Pozwala oznaczyć cechy, które w największym negatywnym stopniu przekraczają wartości optymalne dla poszczególnych cech liniowych, na które powinna zostać zwrócona szczególna uwaga podczas tworzenia planu kojarzeń. 248

251 OCENA TYPU I BUDOWY KRÓW MLECZNYCH RWotib 3 Raport, w którym widzimy cechy krowy pierwiastki na tle cech w optymalnych dla niej wartościach. Cechy liniowe połączone są jednocześnie w grupy, które stanowią elementy cechy opisowej. Hodowca otrzymuje więc informację dla każdej krowy, którą może wykorzystać w swojej dalszej pracy hodowlanej. W raporcie dodatkowo wyszczególnione zostają niekorzystne cechy pokroju krowy, zarówno jedno jak i dwukierunkowe. RWotib 4 i 5 Raporty, które wykorzystują wartości opisowe 4 kategorii ogólnych. Informacje zebrane podczas kolejnych wizyt w gospodarstwie obrazują takie same wykresy dla krów pierwiastek oraz dla krów w dalszych laktacjach. Hodowca otrzymuje sygnał o strukturze stada. 249

252 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA RWotib 6 i 7 Kolejne raporty zarówno dla krów pierwiastek i krów w dalszych laktacjach. Ponowny odczyt 4 kategorii ogólnych, które tym razem zostają uśrednione dla danego roku i odniesione do danych populacji krajowej w tym okresie. Hodowca otrzymuje wskazówkę, które cechy liniowe pozytywnie lub negatywnie wpłynęły na wartości cech opisowych. 250

253 OCENA TYPU I BUDOWY KRÓW MLECZNYCH Procentowy rozkład oceny ogólnej uwzględniający interpretację oceny pierwiastek ocenionych w 2018 roku, przedstawiają tabele: 3, 4 i 5. Krowy w I laktacji są oceniane w zakresie od oceny niedostatecznej do bardzo dobrej. Tabela 3. Zestawienie ocen ogólnych pierwiastek rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej (PHF) według interpretacji oceny (% udział). Interpretacja oceny Niedostateczna (ND) Słaba (SL) Dostateczna (DS) Dość dobra (DD) Dobra (DB) Bardzo dobra (BD) <0,1 0,4 2,6 23,3 70,8 2,9 Tabela 4. Zestawienie ocen ogólnych pierwiastek rasy simentalskiej według interpretacji oceny (% udział). Interpretacja oceny Niedostateczna (ND) Słaba (SL) Dostateczna (DS) Dość dobra (DD) Dobra (DB) Bardzo dobra (BD) 0 0,1 2,7 29,2 65,6 2,4 Tabela 5. Zestawienie ocen ogólnych pierwiastek rasy polskiej czerwonej według interpretacji oceny (% udział). Interpretacja oceny Niedostateczna (ND) Słaba (SL) Dostateczna (DS) Dość dobra (DD) Dobra (DB) Bardzo dobra (BD) 0,0 5,2 17,9 37,8 38,7 0,4 Średnie wartości oceny za poszczególne kategorie oceny ogólnej oraz wysokości w krzyżu dla ras polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej, simentalskiej oraz polskiej czerwonej przedstawione są w tabelach 6, 7 i 8. Tabela 6. Średnie oceny pierwiastek rasy PHF za poszczególne kategorie oceny ogólnej. Rok Kategoria oceny Wysokość w krzyżu (cm) Rama ciała Siła mleczności Nogi i racice Wymię Ogólna PHF-HO ,0 81,5 80,8 79,9 79,3 80, ,4 81,8 81,0 80,1 79,3 80, ,8 82,1 81,0 80,3 79,5 80, ,5 82,6 81,4 80,6 79,8 80,7 PHF-RW ,5 80,4 80,0 79,6 78,8 79, ,1 81,2 80,2 79,8 78,9 79, ,5 81,2 80,0 80,1 78,8 79, ,5 81,8 80,3 80,3 79,2 80,1 Tabela 7. Średnie oceny pierwiastek rasy simentalskiej za poszczególne kategorie oceny ogólnej. Rok Kategoria oceny Wysokość w krzyżu(cm) Kaliber Typ i budowa Nogi i racice Wymię Umięśnienie Ogólna ,5 81,2 80,8 79,3 79,9 78,9 80, ,7 81,5 81,0 79,3 79,8 79,2 80, ,1 81,3 80,9 79,4 80,2 79,6 80, ,0 81,6 81,1 79,3 79,8 79,6 80,3 251

254 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Tabela 8. Średnie oceny pierwiastek rasy polskiej czerwonej za poszczególne kategorie oceny ogólnej. Rok Kategoria oceny Wysokość w krzyżu(cm) Kaliber Typ i budowa Nogi i racice Wymię Ogólna ,4 79,4 79,2 80,8 77,6 78, ,2 79,2 79,0 80,5 77,4 78, ,6 79,4 78,9 80,8 77,4 78, ,0 78,5 77,9 80,3 75,7 77,5 Lokomocja jest cechą, która nabiera coraz większego znaczenia ze względu na tendencję wzrostową zmian systemu utrzymania zwierząt z uwięziowego na wolnostanowiskowy. Obecnie lokomocja jest cechą opcjonalną, ocenianą w stadach umożliwiających jej ocenę. Procentowy udział krów u których oceniono lokomocję w 2018 roku wynosi odpowiednio: dla rasy PHF-HO 52%, dla rasy PHF-RW 45%, dla rasy simentalskiej 46% oraz dla rasy polskiej czerwonej 47%. Najwyżej ocenione krowy wg oceny ogólnej przedstawia tabela 9. Tabela 9. Najwyżej ocenione krowy pod względem typu i budowy w 2018 roku. Nr rejestracyjny Nazwa Nr lakt. Klasa Pkt. Nazwa ojca Rasa Hodowca/Właściciel Woj. PL GORĄCA 7 5 EX 92 D SHOUT HO GR ŁUKASZ MAJKOWSKI MZ PL SAHARA 3 EX 92 GERDD HO SKOPNIK TERESA PD PL REGINA 3 EX 91 APPLE RW OHZ "GŁOGÓWEK" SP. Z O.O. OP PL LORETA OSA 3 3 EX 91 GOLDEN- DREAMS HO OHZ OSIĘCINY SP. Z O.O. KP PL BYSTRA 3 EX 91 EUKAL RP KRAUS MARIAN MA PL VEELA EX 91 MASCALESE HO ŻOCHOWSKI STANISŁAW PD PL LIGAWA 11 3 EX 91 GOLDSUN HO OHZ OSIĘCINY SP. Z O.O. KP PL FRAUKJE 3 EX 91 MASSEY HO FORTUNE SP. Z O.O. PM PL FAWORYTA 2 EX 91 MIZZOU HO FORTUNE SP. Z O.O. PM PL MAGGIE1 2 EX 91 WINDBROOK HO PR-H "GAŁOPOL" SP. Z O.O. WP PL DANKO AKTYWNA 2 EX 90 TRUMP HO "DANKO" HR SP. Z O.O. WP PL DANKO STOKROTKA 2 EX 90 DASHAWN HO "DANKO" HR SP. Z O.O. WP PL MALINA 69 5 EX 90 STEADY HO GR KOCIĘBA TOMASZ LD PL D-OPALA 33 2 EX 90 MOGUL HO SK DOBRZYNIEWO SP. Z O.O. WP PL VEELA EX 90 MOGUL HO ŻOCHOWSKI STANISŁAW PD PL PASJA 17 3 EX 90 MASCALESE HO OHZ OSIĘCINY SP. Z O.O. KP PL LOWENA 2 3 EX 90 MASCALESE HO OHZ OSIĘCINY SP. Z O.O. KP PL DORTE 2 EX 90 BOOKEM HO GR-H ŻYDOWO SP. Z O.O. WP PL HAWCIARKA 3 EX 90 WATCH OUT HO "DANKO" HR SP. Z O.O. WP PL DANKO MELA 3 EX 90 ALTARAZOR HO "DANKO" HR SP. Z O.O. WP PL JANET EX 90 SUMMI HO OHZ DĘBOŁĘKA SP. Z O.O. LD PL ASTRA EX 90 SLEEMAN HO GRH GLONEK MICHAŁ LD 252

255 OCENA TYPU I BUDOWY KRÓW MLECZNYCH Nr rejestracyjny Nazwa Nr lakt. Klasa Pkt. Nazwa ojca Rasa Hodowca/Właściciel Woj. PL AZJA 2 EX 90 NANO HO SKOPNIK TERESA PD PL VELLA EX 90 BOOKEM HO ŻOCHOWSKI STANISŁAW PD PL LIZZIE EX 90 MOGUL HO ŻOCHOWSKI STANISŁAW PD PL LINA OSA 2 3 EX 90 MASCALESE HO OHZ OSIĘCINY SP. Z O.O. KP PL LINA 44 3 EX 90 ALTAIOTA HO OHZ OSIĘCINY SP. Z O.O. KP PL MARTA 2 EX 90 TORKAN HO PIETRUSZYŃSKI ADAM WM PL ROKSANZ 1 2 EX 90 POPPEL HO TYMIŃSKI ANDRZEJ PD PL VEELA EX 90 ARTES HO ŻOCHOWSKI STANISŁAW PD PL SYLWIA 59 3 EX 90 MASCALESE HO OHZ OSIĘCINY SP. Z O.O. KP Tabela 10. Krowy pierwiastki najwyżej ocenione pod względem typu i budowy w 2018 roku. Nr rejestracyjny Nazwa Nr lakt. Klasa Pkt. Nazwa ojca Rasa Hodowca/Właściciel Woj. PL BERETKA 1 BD 88 ILEX RP SOLARCZYK EDWARD MA PL MURDA XX 1 BD 88 BOSTON HO ŁONIEWSKI WITOLD WM PL LITERA 38 1 BD 87 SILVER HO OHZ OSIĘCINY SP. Z O.O. KP PL DIOMENA 34 1 BD 87 MOGUL HO SK DOBRZYNIEWO SP. Z O.O. WP PL DABINA 36 1 BD 87 SILVER HO SK DOBRZYNIEWO SP. Z O.O. WP PL SABRINA 18 1 BD 87 ATWOOD HO SK DOBRZYNIEWO SP. Z O.O. WP PL MELATONINA 1 BD 87 COMMANDER HO GR "KOMOROWO" SP. Z O.O. KP PL ALGA 1 BD 87 GAFFA HO SADOWSKI MIECZYSŁAW KP PL LITERA OSA 22 1 BD 87 DOORSOPEN HO OHZ OSIĘCINY SP. Z O.O. KP PL NIJGJE BD 87 MONTEREY HO FORTUNE SP. Z O.O. PM PL ISKRA 1 BD 87 DEFENDER HO HZZ "ŻOŁĘDNICA" SP. Z O.O. WP PL STRASZNA 7 1 BD 87 FACEBOOK HO OHZ KAMIENIEC ZĄBK. SP. Z O.O. DS. PL BRECHTJE BD 87 FACEBOOK HO OHZ KAMIENIEC ZĄBK. SP. Z O.O. DS. PL RABATA 73 1 BD 87 MANIFOLD HO OHZ KAMIENIEC ZĄBK. SP. Z O.O. DS. PL REGATA 7 1 BD 87 FERGUS HO BOBER RYSZARD KP PL R.HILTJE 1 BD 87 SUPERSTYLE HO OHZ LUBIANA SP. Z O.O. ZP PL FLORA 8 1 BD 87 LOCKERLEY HO ZDIZ-PIB KOŁBACZ SP. Z O.O. ZP PL AZONKA 88 1 BD 87 KLOSE HO ZDIZ-PIB KOŁBACZ SP. Z O.O. ZP PL BOHMA 1 BD 87 GERWYN HO OHZ LUBIANA SP. Z O.O. ZP PL LADY BRADS 16 1 BD 87 SUDAN HO GR KULIKOWSKI ADAM LU PL PUŁAWA 25 1 BD 87 GIBSONS HO GR SZURIK ARTUR KP PL WRONA 13 1 BD 87 EBRO HO K & B & A LTD SP. Z O.O. ZP PL TARA 31 1 BD 87 DUBLETON HO SK NOWIELICE SP. Z O.O. ZP 253

256 POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Legenda nazw województw: DS DOLNOŚLĄSKIE PD PODLASKIE KP KUJAWSKO-POMORSKIE PK PODKARPACKIE LB LUBUSKIE PM POMORSKIE LD ŁÓDZKIE SK ŚWIĘTOKRZYSKIE LU LUBELSKIE SL ŚLĄSKIE MA MAŁOPOLSKIE WM WARMIŃSKO-MAZURSKIE MZ MAZOWIECKIE WP WIELKOPOLSKIE OP OPOLSKIE ZP ZACHODNIOPOMORSKIE W 2018 roku w ramach zadań Wydziału OTiB zostało przeprowadzone specjalistyczne szkolenie hodowców w zakresie sędziowania na wystawach bydła mlecznego. Dwuetapowy kurs pozwolił wyłonić grono osób rekomendowanych przez PFHBiPM do udziału w pracach komisji sędziowskich w charakterze sędziego głównego. Rekomendowani zostali hodowcy z województw: dolnośląskiego 1 osoba; kujawsko-pomorskiego 1 osoba; łódzkiego 1 osoba; opolskiego 1 osoba; podlaskiego 1 osoba; wielkopolskiego 2 osoby; śląskiego 1 osoba. Pełniący obowiązki sędziego głównego francuski juror Anthony Le Trionnaire na X Ogólnopolskiej Wystawie Bydła Hodowlanego w Szepietowie uhonorował tytułem superczempiona w kategorii krów rasy PHF krowę MAGGIE 1 będącą własnością PR-H Gałopol Sp. z o.o. 254

257 OCENA TYPU I BUDOWY KRÓW MLECZNYCH MAGGIE 1 PL Ex 91/2 laktacja, Superczempion Polski 2018 w kat. krów rasy PHF ojciec WINDBROOK, hodowca PH-R GAŁOPOL sp. z o.o. 255