Śpiewajmy w skalach. Barbara Pazur

Transkrypt

1 Non oni oia. Na topach piękna Lubin, 2017, Śpiewajy w kaach Zakła Dyaktyki Muzycznej i Muzykoteapii, ntytut Muzyki Wyział Atytyczny Uniweytet Maii Cuie-Skłoowkiej w Lubinie Daczego wato śpiewać w óżnych kaach? Ewin E. Goon ( ) wieokotnie pokeśał 1 : epiej, więcej łyzyz, ty epiej śpiewaz. Po ty twiezenie Poeoa popiuję ię cały ece. Ołuchanie z eoią jet w początkowej azie nauki uzyki na każy etapie kztałcenia najważniejze. więcej czau nauczycie, czy yygent poświęci na woje oobite śpiewanie o chózytów, o zieci na zajęciach uuzykaniających, o tuentów, ty epiej, zybciej, okłaniej i popawniej intonacyjnie wykonają oni nauczaną, nawet najbaziej tuną eoię. Poeo Goon opowiaał o ekpeyencie, któy pzepowaził waz ze woii wpółpacownikai wśó ałych zieci. Ekpeyent iał na ceu pawzenie, czy śpiewanie eoii w óżnych kaach wpływa na popawę intonacji. Pozieił zieci na tzy gupy. Z piewzą gupą śpiewano tyko eoie w kai uowej, z ugą eoie w kaach uowej i oowej, a z tzecią w kaach u, o i w kaach oanych. Zakończenie ekpeyentu było zaanie zaśpiewania pzez wzytkie zieci tej aej eoii w kai uowej. Okazało ię, że najepiej, najczyściej, najokłaniej zaśpiewały tę 1 Autoka atykułu iała pzyjeność oobiście uczetniczyć w wykłaach i zajęciach powazonych pzez po. Goona, a pote pzez jego wpółpacowników pocza Mięzynaoowych Seinaiów Goonowkich w Kynicy (1995), Zaościu (1998), Bygozczy (2001, 2006, 2009), Ciechocinku (2004), Łozi (2010), Szczecinie (2011).

2 80 eoię zieci z gupy, w któej śpiewano eoie w óżnoonych kaach u, o, oyckiej, ygijkiej i innych kaach oanych. Śpiewanie a zieci i z zieći eoii tyko w kai uowej nie wpłynęło na popawne intonacyjnie oczucie i śpiewanie tej kai. Węcz owotnie ta gupa zieci śpiewała najgozej. W uczeniu ię i zbieaniu oświaczeń okazuje ię, że najbaziej kuteczne jet zozuienie co czy nie jet, czyi okywanie óżnic. Tak jak ałe zieci nie zozuieją, co to zino, jeśi nie bęą iały poównania z goące, nie zozuieją, co to kwaśne, jeśi nie poznają łokiego, łonego, nie zozuieją, co to zotkie i głakie, jeśi oobiście nie oczują óżnicy. entycznie w uzyce. W kztałtowaniu poczucia ytu i etu ważne jet jak najwcześniejze óżnicowanie, czyi wpowazanie ytów na wa i na tzy, a także ytów nieeguanych 5, 7. Da kztałcenia poczucia tonanego, czytości intonacji, powinniśy już o piewzych chwi życia ziecka śpiewać o niego w óżnoonych kaach, a taze zieci uczyć uzyki ze zozuienie, kztałtując auiację 2. Uczyć powinniśy uzyki, a nie o uzyce, teoia powinna ię pojawić na ay końcu poceu nauczania. Daczego nie teoia uzyki? Nietety, najczętzą paktyką w nazych zkołach jet uczenie teoii uzyki, a nie uzyki. Uczniowie wiząc zapi nutowy nie łyzą wewnętznie, potaią ewentuanie w poób ozuowy zekoować zapi nut, gając na intuencie, aby ułyzeć zapianą eoię. W poób teoetyczny uczą ię też haonii piząc kopikowane zaania, a nie azą obie z zaipowizowanie potego akopaniaentu o pioenki. O kaach oanych uczą ię też teoetycznie. Jeyna inoacja uzykana o tuenta kieunku eukacja atytyczna w zakeie ztuki uzycznej abowenta zkoły śeniej, a nawet uzycznej, to ta, że kaa oycka ozpoczyna ię o 2 Auiacja zachozi wtey, gy w uyśe ayiujey i ozuiey źwięk, któy opieo co ułyzeiśy, ub któy łyzeiśy w pzezłości. Auiujey ównież, kiey ayiujey i ozuiey uzykę, któą ogiśy łyzeć, a nawet, któą jeynie oczytujey z notacji, czy też któa właśnie jet koponowana ub ipowizowana (Goon, 1999,. 22).

3 Śpiewajy w kaach 81 źwięku D. Zaśpiewanie kai oyckiej, ani ty baziej eoii w tej kai jet już zaanie nieożiwy. Poświęcenie pocza zajęć kiku inut na ołuchanie tuentów z eoiai w kai oyckiej i poównywanie eoii oowych z oyckii aje natychiatowy eekt popzez ułyzenie, wyłyzenie i zozuienie óżnic uiejętność auiowania kai oyckiej. Stuenci po kiku inutach takich ziałań ą w tanie wychwycić wśó kiku eoii eoię w kai oyckiej. Pzy yteatycznej pacy nauczą ię też śpiewać i ipowizować w tej kai, a także w innych. Daczego oeż eatywny? Poocna w nauczaniu óżnych ka bęzie ezygnacja z oeżu aboutnego. Poługiwanie ię oeże eatywny ułatwi auiowanie óżnych tonaności. Soeż aboutny wpowaza niepotzebnie oatkowe opeacje yśowe w wóch itotnych oentach pzy ateacji źwięku kiey tą aą nazwą o ay nazwać óżne źwięki C, Ci, czy Ce, a co za ty izie, tyi ayi nazwai óżne pochoy intewałowe (zaówno C E G, jak i C E G nazyway tak ao o i o). Dugi tuny oent to ten, gy uiy oizacją aboutną zaśpiewać eoię w innej tonacji niż C-u. W oizacji eatywnej, inaczej wzgęnej, nazwa źwięku zaeży o unkcji, jaką ten źwięk pełni w anej tonaności. Piewzy topnie kai uowej jet zawze o, kai oowej a (Pazu, 2012,. 37). Ukła źwięków C-E-G bęzie iał inne znaczenie, inną unkcję, inne nazwy oizacyjne w tonacji C-u (o-i-o ), inne w G-u (a-a-o uboinanta), a inne w F-u (o-ti-e oinanta). Pzy ateacji (powyżzeniu ub obniżeniu źwięku za poocą kzyżyka ub beoa pzy nucie), jaka jet toowana np. w oianach gay oowej abo w uzyce pozatonanej, zienia ię końcówki nazw oizacyjnych. Pzy powyżzaniu zienia ię końcówkę na i : o i, e i, a i, o i, a i. Dźwięki i oaz ti nie wyagają powyżzenia ze wzgęu na natuane półtony ięzy i a i ti o. Dźwięki obniżone otzyują końcówkę a : e a, i a, o a, ti ta. Wyjątek tanowi źwięk a, któy po obniżeniu pzyjuje nazwę e. Dźwięki o i a nie wyagają obniżania ze wzgęu na natuane półtony. Dzięki teu bzienie

4 82 intewałów pzy toowaniu nazw oizacji wzgęnej jet zawze jenakowe o-i niezaeżnie o tonacji bzi zawze jak tecja ała, o-o to zawze kwinta czyta, a o-i kwata zwiękzona. Czy ię óżnią ięzy obą kae, tonaności, tonacyjności? Tonaność jet to zaeżność źwięków o źwięku na piewzy topniu kai, zwanego źwiękie końcowy, źwiękie centany ub pyą toniki. Poługując ię oeże eatywny, taki źwiękie w tonaności uowej jet o, oyckiej e, ygijkiej i, iyjkiej a, ikoiyjkiej o, eokiej i oowej haonicznej a, okyckiej ti. W każej tonaności najwiękze znaczenie ają tzy potawowe unkcje (tzw. tiaa haoniczna). W u i o haoniczny ą to: (ako na topniu), uboinanta (ako na V topniu) i oinanta (ako na V topniu). W tonaności uowej w tuktuze toniki wytępują źwięki o i o, oinanty eptyowej źwięki o ti e a, a uboinanty a a o. W tonaności oowej haonicznej to źwięki a o i, oinanta eptyowa i i ti e, uboinanta e a a. W innych tonanościach w zetawie tzech najważniejzych unkcji ogą znaeźć ię też ub (ako na V topniu), upe (ako na topniu), ub ako na topniu (eianta). W tonaności oyckiej najwiękze znaczenie ają unkcje: (źwięki e a a), ub (o i o) i uboinanta (o ti e); w tonaności ygijkiej: (i o ti), ub (e a a) i upe (a a o); w tonaności iyjkiej: (a a o), oinanta (o i o) i upe (o ti e); w tonaności ikoiyjkiej: (o ti e), ub (a a o) i uboinanta (o i o); w tonaności eokiej: (a o i), ub (o ti e) i uboinanta (e a a); w tonaności okyckiej: (ti e a), ub (a o i) i eianta topnia (e a a). Zetawienie najważniejzych unkcji (tiay haonicznej) we wzytkich tonanościach, chaakteytycznych ukłaów eoycznych, intewałowych (półtony wytępują zawze ięzy i-a i ti-o) i kaencyjnych:

5 Śpiewajy w kaach 83 kaa źwięki unkcje źwięki Du o e i a o a ti o o i o V uboinanta a a o V oinanta o ti e a kaencja śpiewana: o i o uboinanta o a a o i o oinanta ti, e o zakończenie o o e ti, o Mo haoniczny a ti o e i a i a a o i V uboinanta e a a V oinanta i i ti e kaencja śpiewana: a, o i uboinanta a, e a a, o i oinanta i, ti, i zakończenie a a ti i a chaakteytyczne: ekuna ała w ół na 7. topień a-i; ekta ała w góę o 1. topnia a, (ti, o e i) a Doycka e i a o a ti o e e a a V ub o i o V uboinanta o ti e

6 84 kaencja śpiewana: e a a ub o i o e a a uboinanta e o ti zakończenie e e i o e chaakteytyczne: ekuna wieka w ół na 7. topień e-o; ekta wieka w góę o e (i a o a) ti Fygijka i a o a ti o e i i o ti V ub e a a upe a a o kaencja śpiewana: i o ti ub e a a i o ti upe a a o zakończenie i i e a i chaakteytyczne: ekuna wieka w ół na 7. topień i-e; ekuna ała w góę na 2. topień i-a Liyjka a o a ti o e i a a a o V oinanta o i o upe o ti e kaencja śpiewana: a a o oinanta i o o a a o upe o ti e zakończenie a a o i a

7 Śpiewajy w kaach 85 chaakteytyczne: kwata zwiękzona w góę o 1. topnia a (o a) ti; ekuna ała w ół na 7. topień a-i. Mikoiyjka o a ti o e i a o o ti e V ub a a o V uboinanta o i o kaencja śpiewana: o ti e ub a a o o ti e uboinanta o o i zakończenie o o a a o chaakteytyczne: ekuna wieka w ół na 7. topień o-a Eoka a ti o e i a o a a o i V ub o ti e V uboinanta e a a kaencja śpiewana: a o i ub o ti e a o i uboinanta a e a zakończenie a a ti o a chaakteytyczne: ekuna wieka w ół na 7. topień a-o; ekta ała w góę o 1. topnia a (ti o e i ) a

8 86 Lokycka a ti o e i a ti e a V ub a o i eianta t. e a a kaencja śpiewana: ti, e a ub a, o i ti, e a eianta t. e a a zakończenie ti, ti, o a, ti, chaakteytyczne: kaa 6-topniowa (nie a o); na tonice tójźwięk zniejzony ti, e a; ekuna ała w góę na 2. topień ti,-o; ekuna wieka w ół na 7. topień ti-a Jeśi poługujey ię zapie nutowy, tonaność wytępuje w okeśonej tonacyjności. Tonacyjność onoi ię o iteowej nazwy toniki. Jeśi pyą toniki jet źwięk C, ówiy o tonacyjności C; jeśi pyą toniki jet źwięk D, ówiy o tonacyjności D; it. Może być C-u, c-o haoniczna, czy c-eoka, c-oycka, c-ygijka, e-oycka, e-ygijka, it. Tonacyjność auiujey, gy w notacji wiziy oznaczenie pzykuczowe. W C-oyckiej pzy kuczu ą wa beoe, c-ygijkiej 4 beoe, C-iyjkiej 1 kzyżyk, C-ikoiyjkiej 1 beo, -ygijkiej 2 beoe, D-ikoiyjkiej 1 kzyżyk. Tonaność i tonacyjność okeśay poównując źwięki pzykuczowe z źwiękie końcowy. Jeśi pzy kuczu nie ay żanych oznaczeń, a źwiękie końcowy jet C C-u, źwięk końcowy D -oycka, końcowy E e-ygijka, końcowy F F-iyjka, końcowy G G-ikoiyjka, końcowy A a-o ub a-eoka, końcowy H h-okycka. Jeśi pzy kuczu ay jeen kzyżyk, źwiękie końcowy jet G G-u, A a-oycka, H h-ygijka, C C-iyjka, it. naczej jeśi ay tyko znaki pzykuczowe i oznaczenie tonaności, wa kzyżyki pzy kuczu i łowo u ówi na, że jeteśy w D-u, Jeen beo pzy kuczu i łowo o oznacza, że jeteśy

9 Śpiewajy w kaach 87 w -o haoniczny, wa kzyżyki i łowo oycka oznacza e- -oycką, a jeen kzyżyk i łowo ikoiyjka D-ikoiyjką. nazwa tonacyjność tonaność C u źwięk centany o kontekt tonany t, wzytkie źwięki t ' potawa haoniczna C F V G V C iyjka a ' ' ' t t ' ' ' ' C G D V C ikoiyjka o ' ' ' ' t t ' ' ' ' ' C B F V V c oycka e t t ' ' C B V F V c eoka a t,,,, t, C B V F V c ygijka i t ' t t ' ' ' C B V D c okycka ti, t, t, t,, t, C 5 B E V Ry. 1. Pzykłay nutowe óżnych tonaności w tonacyjności C (opacowanie włane). Zatoowano kótowy zapi oizacji: = o, = e, = i, = a, = o, = a, t = ti

10 88 nazwa tonacyjność tonaność oycka D ikoiyjka źwięk centany e o ' kontekt tonany t ' ' ' t wzytkie źwięki t ' ' t ' ' ' ' ' potawa haoniczna D C V V G V D C G V D u o t, t ' D G A V V D iyjka a ' ' ' t t ' ' ' ' D A V E eoka a t,,,, t, D C V G V ygijka i t ' t t ' ' ' D C V E okycka ti, t, t, t,, t, D 5 C V F Ry. 2. Pzykłay nutowe óżnych tonaności w tonacyjności D (opacowanie włane)

11 Śpiewajy w kaach 89 nazwa tonacyjność tonaność e ygijka e eoka e oycka E ikoiyjka E u E iyjka źwięk centany i a e o o a t kontekt tonany ' t t t,, ' ' ' ' t, wzytkie źwięki t ' ' ', t, t ' ' t ' ' ' ' ' t, ' ' ' t t ' E D potawa haoniczna V E D V E D t ' ' ' ' V V F A V A V E D A V E A H E H V V V F e okycka E 5 D G ti, t, t, t,, t, V Ry. 3. Pzykłay nutowe óżnych tonaności w tonacyjności E (opacowanie włane)

12 90 Po co ipowizacja w kaach? Naukę uzyki poównujey o nauki języka, yśenie uzyczne o yśenia łowai, ipowizowanie uzyczne o twozenia włanych wypowiezi łownych. Koejność nabywania okeśonych nowych uiejętności auiowania uzyki jet ientyczna jak koejność uczenia ię języka, oczywiście ze zozuienie. Najpiew ołuchujey ię z językie, łyzyy całe zania ługie wypowiezi, wychwytujey nowe łowa, wypowiaay je i poznajey ich znaczenie, zaczynay je ozuieć. Nowe łowa powtazay, ae też buujey z nich woje włane zania. Taka uiejętność świaczy o zozuieniu języka. Dopieo pote, tego, co powiezieiśy i zozuieiśy, uczyy ię czytać i piać. Mówienie, twozenie włanych zań, wypowiezi, oaz pianie i czytanie ze zozuienie świaczą o opanowaniu języka. Można ówić w obcy języku nauczywzy ię tektu na paięć, oaz czytać w obcy języku, kiey ię pozna zaay wyowy. Nie jet to jenak nauczenie ię języka. entycznie z nauką uzyki. Można śpiewać i gać echanicznie, bez zozuienia. Taka ytuacja wytępuje najczęściej wtey, kiey zbyt wcześnie wpowazay zapi nutowy, a także, gy uczyy o uzyce, a nie uzyki. Jeśi chcey zachować koejność uczenia ię uiejętności taką, jak w nauce języka, najpiew bęziey ołuchiwać z óżnooną uzyką w óżnych etach, kaach, bęziey pezentować óżne otywy (tak jak łowa w języku) i uczyć te otywy śpiewać, ozóżniać, ozuieć w kontekście etu, czy haonii; a natępnie buować z otywów włane wypowiezi uzyczne, czyi ipowizować. W wypaku łuchania czy śpiewania w kaach poiaanie inoacji, że kaa oycka zaczyna ię o D, a ygijka o E nie świaczy o znajoości i o ozuieniu ka. Dopieo wychwycenie, wyauiowanie źwięku centanego, znaezienie potawy haonicznej, zaśpiewanie tej potawy, zaśpiewanie eoii, zaśpiewanie innej, wojej eoii w tej aej kai, bęzie świaczyć o auiowaniu, o zozuieniu.

13 Śpiewajy w kaach 91 Pzykłay eoii w óżnych tonanościach w tonacyjności D 3 : tonaność oycka tonacyjność D etu 3-ziene tepo 90 D V C V Taniec wóżek D G D C V V V V D D G D C D G D V V V D C D G D C D tonaność oycka tonacyjność D etu 2-ziene tepo 60 D C V Da Mauzków V D C D D G D D C D V V D C D C D V V 3 Więcej eoii w óżnych kaach ożna znaeźć w pubikacjach: (Gawyłkiewicz, Gawyłkiewicz, 2010; 2011; Goon, Apotoi, 2015; Goon i in., 1993; Zwoińka, 2004).

14 92 tonaność iyjka tonacyjność D etu 5 (3+2) tepo 100 D E D Kózka V A D E D E D D E D D D E D A D E D V tonaność ikoiyjka tonacyjność D etu 2-ziene tepo 100 Wygibay D C V D D C V D D D C D V

15 Śpiewajy w kaach 93 tonaność ygijka tonacyjność D etu 3-ziene tepo 60 D Śpiący iś E D C V D E D V C D E D D E D tonaność eoka tonacyjność D etu 7 (3+2+2) tepo 120 D G D D C V Koejka inowa V D D G D V D D G D C D D C D C D V V V V D G D D G D D C D C D V V V V

16 94 tonaność okycka tonacyjność D etu 2-ziene tepo 100 D 5 Sen C V D 5 F D 5 C D 5 F D 5 C D 5 V V Koejność wpowazania nowych ka i unkcji (pozioy koejności uczenia ię zawatości tonanej) (Goon, 1999,. 224, 302): 1. Tonaność uowa i oowa haoniczna (źwięk centany) 2. Tonaność uowa i oowa haoniczna (unkcje: i oinanta) 3. Tonaność uowa i oowa haoniczna (unkcja: uboinanta) 4. Tonaność uowa i oowa haoniczna (wzytkie unkcje) 5. Tonaność ikoiyjka (unkcje: i ub) 6. Tonaność oycka (unkcje:, ub i uboinanta) 7. Tonaność iyjka (unkcje: i upe) 8. Tonaność ygijka (unkcje:, upe i ub) 9. Tonaność eoka (unkcje: i ub) 10. Tonaność okycka (unkcje:, ub i eianta) 11. Tonaności ikoiyjka, oycka, iyjka, ygijka, eoka i okycka (wzytkie unkcje). Aby uczetniczyć eektywnie w zajęciach, uczniowie czy tuenci powinni nie tyko łuchać, ae i śpiewać. Potawą auiowania tonaności uowej i oowej jet zoność ozpoznania i zaśpiewania źwięku końcowego (centanego). Dopieo pote natępuje gotowość o nauki auiowania źwięku końcowego w innych tonanościach.

17 Śpiewajy w kaach 95 więcej tonaności uczeń bęzie potaił auiować, ty epiej bęzie ozuiał każą z nich z oobna oaz uzykę wpółczeną. Ewin Goon (1999, ) pokeśał nieziennie: Jenak nauczając zgonie z teoią uczenia ię uzyki, naeży bać po uwagę jeną, najważniejzą zecz: bez wzgęu na to, jakie ateiały toujey, czy jakie techniki nauczania peeujey, to jenak nazy potawowy cee powinno być nauczanie uzyki, a nie o uzyce. Jet niezwyke tuno pzekonać nauczyciei, że auiacja, bęąca potawą teoii uczenia ię uzyki, jet jenocześnie potawą nauczania uzyki. Mio to cee ( ) jet pzekonanie i pokazanie jenocześnie, że ożna nauczyć wzytkich ciezyć ię ozuienie uzyki, któą łyzyy, łyzeiśy czy ułyzyy. W teoii uczenia ię uzyki, uczenie ię uzyki jet ważniejze o uczenia ię o uzyce, a yśenie uzyczne jet ważniejze o yśenia o uzyce. Bibiogaia Gawyłkiewicz, J., Gawyłkiewicz, M. (2011). Wtęp o nauki ipowizacji. Kaków: Wy. pu. Gawyłkiewicz, J., Gawyłkiewicz, M. (e.). (2010). Poęcznik o kieowania eukacją uzyczną ałego ziecka weług teoii uczenia ię uzyki Ewina E. Goona. Kaków: Oicyna Wyawnicza pu. Goon, E.E. (1999). Sekwencje uczenia ię w uzyce. Uiejętności, zawatość i otywy. Bygozcz: Wyawnictwo Uczeniane WSP Goon, E.E., Boton, B.M., Hick, W.K., Taggat, C.C., (1993). The Eay Chihoo Muic Cuicuu. Expeienta Song an Chant Without Wo, Book One. Chicago: GA Pubication. nc. Goon, E.E., Apotoi, A. (2015). Song an Chant without Wo accoing to the pincipe o Muic Leaning Theoy. Chicago: GA Pubication, nc. Pazu, B. (2012). Nauka ipowizacji uzycznej wg teoii uczenia ię uzyki E.E. Goona na ateiae pokich pioenek ziecięcych, uowych i popuanych. Lubin: Wyawnictwo Muzyczne Poihynia. Zwoińka, E.A. (2004). Naucz woje ziecko auiować. Bygozcz: Wyawnictwo Keka.

18 96 S t e z c z e n i e. Zgonie z teoią uczenia ię uzyki Ewina E. Goona ważne jet, aby uczyć uzyki, a nie o uzyce, aby ziałania paktyczne wypzezały teoię uzyki. więcej uczniowie, tuenci wychwytują óżnic ięzy otywai uzycznyi, ięzy óżnyi ytai, etai, czy tonanościai, ty epiej ozuieją uzykę. Jeśi śpiewają w óżnoonych kaach, potaią czyściej intonacyjnie wykonać pioenki w tonacjach uowych czy oowych. W atykue zapezentowano óżne tonaności z zetawienie najważniejzych unkcji haonicznych, chaakteytycznych ukłaów eoycznych, intewałowych i kaencyjnych. Ważna jet opowienia koejność wpowazania nowych ka i unkcji. Pzetawiono też pzykłay eoii w kaach, któe ożna śpiewać już a nieowąt i ałych zieci, a któe ogą tanowić poył o ipowizacji. S ł owa k u c z owe: auiacja, teoia uczenia ię uzyki, yśenie uzyczne, kae uzyczne, tonaność, tonacyjność Notka o Autoze hab. ztuk uzycznych w ycypinie atytycznej yygentua, Kieownik Zakłau Dyaktyki Muzycznej i Muzykoteapii w ntytucie Muzyki Wyziału Atytycznego Uniweytetu Maii Cuie-Skłoowkiej. Dyygent chóany i oganizato życia uzycznego, członek Zepołu Konutacyjnego Pokiego Towazytwa Ewina E. Goona, w atach kuato egionany Akaeii Chóanej: Pogau Śpiewająca Poka, poyłoawca i Dyekto Atytyczny Lubekiego Fetiwau Chóów Paaianych. Autoka wieu atykułów i pubikacji związanych z teoią uczenia ię uzyki E.E. Goona.