OCENA STANU REALIZACJI 3, 4, 5 I 6 PRIORYTETU PO IG W POŁOWIE OKRESU PROGRAMOWANIA

Transkrypt

1 OCENA STANU REALIZACJI 3, 4, 5 I 6 PRIORYTETU PO IG W POŁOWIE OKRESU PROGRAMOWANIA RAPORT METODOLOGICZNY RAPORT KOŃCOWY Warszawa, r. Raport powstał w ramach projektu współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego

2 Spis treści Streszczenie... 5 Summary Wprowadzenie Zakres i ogólna charakterystyka przedmiotu badania Cele i odbiorcy ewaluacji Przebieg badania Koncepcja i metodologia ewaluacji Koncepcja i etapy badawcze Metodologia Uwagi dotyczące wyników prezentowanych w raporcie Informacja o stanie realizacji badanych osi priorytetowych Liczba i wartośd projektów (na podstawie bazy danych beneficjentów) Miejsca pochodzenia wnioskodawców w analizowanych projektach Typ beneficjenta w analizowanych projektach Poziom osiągnięcia wskaźników Realizacja finansowa Ustalenia i wyniki analiz badawczych Różnice w sposobach realizacji celów lizbooskich poprzez interwencję publiczną w dziedzinie innowacyjności w Polsce i w innych krajach Ustalenia z badao jakościowych Ogólna ocena Programu i zasadnicze dylematy Kwestie horyzontalne Trzecia Oś Priorytetowa PO IG Czwarta Oś Priorytetowa PO IG Piąta Oś Priorytetowa PO IG Szósta Oś Priorytetowa PO IG Wnioski pod kątem kolejnego okresu programowania Analiza barier i problemów realizacji projektów w ramach badanych osi priorytetowych na podstawie wywiadów indywidualnych (PAPI) Zwięzła charakterystyka respondentów badania PAPI Opinie beneficjentów na temat problemów dotyczących wdrażania współfinansowanych projektów Opinie beneficjentów na temat efektów zrealizowanych projektów Ustalenia badawcze w grupie potencjalnych beneficjentów Analiza przystawalności projektów 4. Osi Priorytetowej Metodyka analizy Wyniki analizy Wnioski cząstkowe Analiza wyników badania ilościowego na grupie przedsiębiorców beneficjentów wybranych działao wspierających (grupa zasadnicza) oraz przedsiębiorców niebędących beneficjentami PO IG (grupa kontrolna) Ocena pozyskanego wsparcia Problemy związane z realizacją projektów Wpływ projektów na tworzenie nowych miejsc pracy Efekty badanych projektów Możliwe zmiany w PO IG

3 4.6. Studia przypadków Uwagi eksperckie w dziedzinie problematyki innowacyjności i instrumentów inżynierii finansowej (z uwzględnieniem wyników badania) Innowacyjnośd projektów w ramach 4 Osi Priorytetowej Instrumenty inżynierii finansowej Wnioski cząstkowe i odpowiedzi na pytania badawcze Wnioski ogólne i wskazania strategiczne Tabela rekomendacji Załączniki Z-1. Opis metodologii, źródeł danych i narzędzi badawczych - ODDZIELNY DOKUMENT Z-2. Zestawienie osób, z którymi przeprowadzano wywiady - ODDZIELNY DOKUMENT Z-3. Studia przypadków - ODDZIELNY DOKUMENT 1. *3.1+ TechnoBoard pre- i inkubator komercjalizacji przedsięwzięd gospodarki elektronicznej 2. [ Aktywizacja i podnoszenie kompetencji podmiotów rynku aniołów biznesu w Polsce 3. * Przygotowanie spółki do debiutu na rynku New Connect, Genomed S.A., Warszawa 4. *4.1+ Opracowanie i wdrożenie technologii produkcji energii elektrycznej z ciepła gazów poprocesowych 5. *4.1+ Wzrost konkurencyjności poprzez wynalazki i innowacje produktowe 6. *4.2+ Utworzenie laboratorium badawczo-rozwojowego w firmie Arso-Polaoski 7. *4.2+ Opracowanie i wdrożenie do produkcji modułów mebli eventowych szybkiego montażu 8. [4.3+ System skaningu laserowego wraz z kamerą fotogrametryczną jako Lotnicza Platforma Teledetekcyjna 9. *4.4+ Wdrożenie technologii Albatros Pro Precision DS w innowacyjnej tłoczni w Wałczu 10. *4.4+ Wzrost konkurencyjności FAMUR S.A. poprzez wdrożenie innowacyjnych rozwiązao technologicznych 11. *4.4+ Wdrożenie innowacji technologicznych i produktowych w firmie HYBRES z Rzeszowa 12. * Budowa innowacyjnej i przyjaznej środowisku baterii koksowniczej 13. * Rozwój działalności badawczo- rozwojowej Ośrodka Badao Farmaceutycznych i Klinicznych Biofana 14. *5.1+ Rozwój powiązao kooperacyjnych Klastra NUTRIBIOMED zmierzających do komercjalizacji innowacyjnych rozwiązao 15. *5.2+ Rozwój usług doradczych o charakterze proinnowacyjnym świadczonych przez ośrodki Krajowej Sieci Innowacji (KSI) 16. *5.3+ Gdaoski Park Naukowo-Technologiczny III Etap 17. *5.3+ Park Technologiczny Miasteczko Multimedialne 18. * Uzyskanie ochrony własności przemysłowej poprzez rejestrację wzorów przemysłowych grzejników i grzałek jako element konkurencyjności firmy Terma Technologie sp. z o.o. na rynku wspólnotowym 19. * WIDOK - Własnośd Intelektualna: Doceniam, Ochraniam, Korzystam 20. *6.1+ Wdrożenie Planu Rozwoju Eksportu przez firmę OLIMP Laboratories Sp. z o.o. 21. *6.1+ Przygotowanie i wdrożenie Planu Rozwoju Eksportu przez przedsiębiorstwo NOVUM 22. * Koncepcja programowo przestrzenna terenów położonych przy ulicach: Grudziądzka, Polna, Ugory 23. * Przygotowanie do realizacji projektu pn. Włocławska Strefa Rozwoju Gospodarczego Park Przemysłowo-Technologiczny 24. *6.4+ Pętla Żuławska rozwój turystyki wodnej. Etap I 25. *6.4+ Śladem europejskiej tożsamości Krakowa szlak turystyczny po podziemiach Rynku Głównego Z-4. Tablica wyników analizy przystawalności - ODDZIELNY DOKUMENT 3

4 Słownik skrótów: IZ IP IW MRR MG PARP BGK KFK POT RIF KM KJO COIE PO IG PO KL SPO WKP RPO B+R Instytucja Zarządzająca (programem operacyjnym) Instytucja Pośrednicząca (w programie operacyjnym) Instytucja Wdrażająca (działania / poddziałania programu operacyjnego) Ministerstwo Rozwoju Regionalnego Ministerstwo Gospodarki Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości Bank Gospodarstwa Krajowego Krajowy Fundusz Kapitałowy SA Polska Organizacja Turystyczna Regionalna Instytucja Finansująca Komitet Monitorujący Krajowa Jednostka Oceny Centrum Obsługi Inwestorów i Eksporterów Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka Program Operacyjny Kapitał Ludzki Sektorowy Program Operacyjny Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw Regionalny Program Operacyjny Badania i rozwój (działalnośd badawczo-rozwojowa) Oznaczenia respondentów indywidualnych wywiadów pogłębionych oraz dyskusji grupowych: IDI-IZ IDI-IP IDI-IW IDI-KM IDI-E IDI-RIF Mi-Gr Wywiad z przedstawicielem Instytucji Zarządzającej Wywiad z przedstawicielem Instytucji Pośredniczącej Wywiad z przedstawicielem Instytucji Wdrażającej Wywiad z przedstawicielem Komitetu Monitorującego PO IG Wywiad z ekspertem Oznaczenia technik badawczych: IDI ITI PAPI CATI Wywiad z przedstawicielem regionalnej instytucji finansującej Dyskusja w ramach minigrupy (przedstawiciele beneficjentów wspieranych projektów). Indywidualny wywiad pogłębiony Indywidualny wywiad telefoniczny Wywiad osobisty z wykorzystaniem kwestionariusza papierowego Wywiad telefoniczny wspomagany komputerowo 4

5 STRESZCZENIE Przedmiotem prezentowanej ewaluacji były działania wspierające realizowane w ramach 3., 4., 5. oraz 6. Osi Priorytetowej Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, (dalej: PO IG; Program) w połowie okresu realizacji. Badanie wykonane zostało przez zespół ekspercki firmy Policy & Action Group Uniconsult Sp. z o.o. na zamówienie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego. Badaniem objęto okres wdrażania wskazanych osi priorytetowych od początku realizacji Programu, aż do momentu rozpoczęcia ewaluacji tj. do maja 2011 r. Ogólnym celem ewaluacji stała się ocena efektywności i skuteczności realizacji celów badanych osi priorytetowych i wdrażanych w ich ramach działao, zmierzająca do udoskonalenia instrumentów wsparcia w ramach badanych interwencji oraz ich ewentualna weryfikacja, a także, na tej podstawie, określenie kierunków i form realizowanych interwencji, które mogłyby byd wdrażane w kolejnym okresie programowania Funduszy Strukturalnych Unii Europejskiej w Polsce. Natomiast cele szczegółowe ewaluacji objęły: oszacowanie dotychczasowych efektów i wpływu interwencji publicznej: na zwiększenie innowacyjności i konkurencyjności przedsiębiorstw w Polsce, inicjowanie działalności innowacyjnej, tworzenie nowych przedsiębiorstw i nowych trwałych miejsc pracy, wzmocnienie sieci instytucji otoczenia biznesu, poprawę warunków prowadzenia działalności gospodarczej oraz poprawę pozycji polskiej gospodarki na rynku międzynarodowym, bieżącą analizę realizacji celów szczegółowych PO IG, odpowiadających badanym osiom priorytetowym oraz prognoza stopnia ich spełnienia, porównanie kierunków i formy realizacji celów lizbooskich w Polsce z innymi krajami Unii Europejskiej oraz wypracowanie rekomendacji dotyczących zniwelowania barier pozyskiwania wsparcia i realizacji projektów w bieżącej perspektywie finansowej oraz ewentualnych zmian formy i kierunku tej interwencji w zakresie innowacyjności i przedsiębiorczości w następnym okresie programowania. Badanie stopnia realizacji celów osi priorytetowych Programu, jak i udzielenie odpowiedzi na postawione w badaniu pytania ewaluacyjne, wymagało opracowania metodologii, która umożliwiłaby zgromadzenie odpowiedniego zakresu i jakości materiału badawczego. Ewaluację przeprowadzono przy zastosowaniu kompleksowego zestawu metod i technik badawczych, na które złożyły się: analiza danych zastanych (dokumentacji programowej i raportów ewaluacyjnych) oraz analiza wskaźników badanych osi priorytetowych i realizowanych w ramach nich działao, indywidualne wywiady pogłębione, prowadzone z: (i) przedstawicielami instytucji zaangażowanych w realizację Programu (Instytucji Zarządzającej, Instytucji Pośredniczącej, Instytucji Wdrażających oraz Regionalnych Instytucji Finansujących), (ii) przedstawicielami Komitetu Monitorującego Programu oraz (iii) ekspertami w dziedzinie przedsiębiorczości, innowacyjności, rozwoju powiązao kooperacyjnych, turystyki i gospodarki międzynarodowej, indywidualne wywiady kwestionariuszowe, których respondentami byli beneficjenci oraz potencjalni beneficjenci Programu, studia przypadków projektów finansowanych w ramach działao wspierających badanych osi priorytetowych, analiza przystawalności projektów do celów jednej z osi priorytetowych, oparta na dokumentacji projektowej, 5

6 panel ekspertów i minigrupa dyskusyjna (eksperci oraz beneficjenci PO IG), telefoniczne wywiady pogłębione z pracownikami informacji turystycznej i beneficjentami Programu, wspomagane komputerowo wywiady telefoniczne (CATI) na próbie przedsiębiorstw beneficjentów Programu i w grupie kontrolnej. Poniżej prezentujemy główne wnioski, płynące z przeprowadzanego badania, koncentrując się na kilku kwestiach kluczowych, istotnych dla ogólnej oceny realizacji badanych osi Programu i ich aktualnych efektów. (1) Generalna konkluzja wynikająca z badania daje podstawy do twierdzenia, że wdrażane w ramach badanych osi priorytetowych Programu, wsparcie prowadzi do podniesienia innowacyjności przedsiębiorstw w Polsce. Wskazują na to praktycznie wyniki wszystkich badao szczegółowych przeprowadzonych w ramach ewaluacji, w tym również opracowane studia przypadków, prezentujące rozmaite, bardzo zróżnicowane, udane projekty i ich wysoce pozytywne rezultaty, odnoszące się zarówno wprost do beneficjentów, jak i szerzej, do całego otoczenia społeczno-gospodarczego. Z drugiej strony, brak jest przesłanek, które wskazywałyby na realne i poważne zagrożenie nie osiągnięcia ogólnego celu związanego z podnoszeniem innowacyjności. Obecnie, najważniejsze zagrożenia dotyczą szczegółowego obszaru wzmacniania więzi kooperacyjnych i klastrowych oraz wykorzystywania przez przedsiębiorców wsparcia na ochronę własności intelektualnej. Jeśli chodzi o poziom innowacyjności, to najczęściej jest to innowacyjnośd na skalę kraju. (2) Na szczególną uwagę zasługują efekty Programu, rozumiane jako poprawa ogólnoekonomicznej sytuacji przedsiębiorców, a więc kluczowej grupy odbiorców wsparcia PO IG. Informacje pozyskane od beneficjentów projektów PO IG, w zestawieniu z opiniami przedsiębiorców nie korzystających ze wsparcia Programu, wyraźnie wskazują na ogólnie pozytywny wpływ wsparcia na kondycję i funkcjonowanie firm korzystających z Programu. Uwidaczniają to wszystkie analizowane w badaniu wskaźniki, charakteryzujące zmiany sytuacji w gronie beneficjentów, w porównaniu do grupy pozostałych firm. Pośród tych wskaźników występują również wskaźniki, dotyczące poziomu innowacyjności, wprowadzania do produkcji nowych wyrobów, usług i technologii, a także dotyczące podejmowania prac badawczo-rozwojowych i nawiązywania współpracy z instytucjami nauki. Warto w tym miejscu dodad, że udział przedsiębiorstw deklarujących występowanie korzystnych zmian w swojej sytuacji (np. wzrost innowacyjności, pozyskiwanie nowych rynków / klientów, wzrost lub rozpoczęcie eksportu, wprowadzenie nowych produktów lub usług), jest w przypadku firm korzystających ze wsparcia, o 10 do 40 punktów procentowych wyższy, niż w grupie kontrolnej (zróżnicowanie to pozostaje istotne statystycznie). (3) Wykorzystana w ewaluacji analiza przystawalności celów projektów do celu jednej z badanych osi priorytetowych (4. Oś Priorytetowa, której celem jest podniesienie poziomu innowacyjności przedsiębiorstw poprzez stymulowanie wykorzystania nowoczesnych rozwiązao w przedsiębiorstwach ) oraz celów włączonych w jej ramy działao i poddziałao wspierających, prowadzi do wniosku, iż z najwyższą przystawalnością mamy do czynienia w zakresie wzrostu poziomu nowych inwestycji w przedsiębiorstwach, wzrostu liczby przedsiębiorstw o charakterze innowacyjnym oraz wzrostu nakładów na działalnośd badawczo-rozwojową w sferze przedsiębiorstw. Natomiast przystawalnośd określona jako przeciętna odnosi się do wzrostu liczby nowo utworzonych, trwałych miejsc pracy. Potwierdza to wcześniej zasygnalizowany wniosek o pozytywnych efektach Programu, gdy mowa o podnoszeniu innowacyjności firm, a także ich konkurencyjności rynkowej. 6

7 (4) Na szczególną uwagę zasługują również efekty projektów, realizowanych w ramach działao 3. Osi Priorytetowej. Dzięki wdrażanej w tej osi interwencji publicznej, udało się doprowadzid do pojawienia się w Polsce nowych instrumentów inżynierii finansowej, wcześniej praktycznie nieobecnych. Należy tu zatem wskazad na instytucje otoczenia biznesu prowadzące działalnośd w sferze preinkubacji nowych przedsiębiorstw, a następnie ich kapitalizacji. W ten sposób udało się wzmocnid sferę wspomagania finansowego wczesnych faz rozwojowych przedsiębiorstw. Jednocześnie wspomagane jest powstawanie instrumentów inżynierii finansowej, zaopatrujących w kapitał udziałowy. Tego rodzaju logiczne powiązanie działao interwencyjnych, prowadzi do budowy wcześniej słabo rozwiniętych schematów finansowania inicjalnych i wczesnych faz rozwojowych firm, często skupiających się na wdrażaniu do praktyki rynkowej wysoce innowacyjnych pomysłów i przedsięwzięd. (5) Realizacja rzeczowa i finansowa czterech badanych osi priorytetowych przebiega w sposób zadawalający. Wiele z założonych wskaźników powinno osiągnąd poziom 100% lub nawet go przekroczyd, co oznacza, że najprawdopodobniej wraz z zakooczeniem projektów w tych działaniach, osiągnięcie celów produktu i wykorzystanie alokacji będzie pełne. Bardzo korzystnie pod tym względem wypada ocena realizacji 3. Osi Priorytetowej. W osiach priorytetowych: 4., 5. i 6. realizacja w większości działao priorytetowych nie budzi niepokoju, szczególnie, gdy w ich ramach realizowane jest wsparcie na proste działania inwestycyjne przedsiębiorstw. Mniejsze zainteresowanie towarzyszy konkursom umożliwiającym uzyskanie dofinansowania na działania, takie jak: wspieranie powstawania powiązao kooperacyjnych, inwestycje o dużym znaczeniu dla gospodarki, przygotowywanie przez jednostki samorządu terytorialnego terenów inwestycyjnych oraz korzystanie z nowego instrumentu wsparcia, jakim jest wciąż kredyt technologiczny. (6) Obszary interwencji w ramach badanych osi priorytetowych zostały określone wystarczająco szeroko, dając sposobnośd do podejmowania w ich ramach rozmaitych projektów. Zakres Programu jest wystarczający w kontekście celów lizbooskich. Jednak sam Program powinien byd postrzegany, jako jeden z elementów systemu innowacyjnego, a nie wyłączny element, który system ten tworzy (zastępuje). Nadal zasadniczym problemem pozostają tendencje w rozwoju nauki i sfery badawczo-rozwojowej i skali ich finansowania (w Polsce na znacznie niższym poziomie niż w wiodących krajach europejskich, uznawanych za liderów innowacyjności). (7) Przeprowadzone w ramach badania porównanie kierunków i formy realizacji celów lizbooskich w Polsce z innymi krajami Unii Europejskiej, prowadzi do wniosku, że rozwój systemu innowacyjnego w Polsce powinien zmierzad w kierunku modelu obecnego w krajach skandynawskich. Obecnie podstawowa różnica podejścia do wspierania innowacyjności nie lokuje się w szczegółowym katalogu działao interwencyjnych, a raczej tkwi w sposobie tworzenia systemu innowacyjnego, zawierającego dwa podstawowe komponenty tj.: zaplecze badawczo-rozwojowe oraz programy rozwoju innowacyjnych technologii, produktów i usług. Budowa komponentu B+R powinna byd realizowana poprzez reformowanie sfery instytucji nauki i jednostek badawczo-rozwojowych oraz postawieniu na efekty jej wzmożonego finansowania tak, aby sfera ta mogła oferowad przydatną przedsiębiorcom, rynkową wiedzę i rozwiązania. Natomiast w sferze tworzenia bezpośredniego instrumentarium wspierania innowacyjności, powinny byd uruchamiane mechanizmy wsparcia odpowiadające istocie obecnych w PO IG działao, przede wszystkim zaś schematu oraz działania 4.2. Komponent wsparcia powinien zapewniad ciągłośd finansowania, by nie miało ono charakteru okresowego z dużą niepewnością, co do kontynuacji, jak to jest obecnie. Jest to szczególnie istotny element, przede wszystkim z uwagi na długotrwałośd procesu rozwoju innowacji, który najczęściej trwa od 2 do 5-6 lat, 7

8 w zależności od branży i przełomowości rozwiązania. Należałoby również wzmocnid elementy zachęcające przedsiębiorców do prowadzenia prac B+R w sposób ciągły. Zachęta mogłaby byd realizowana poprzez zapewnienie wsparcia, które umożliwiałoby prowadzenia ciągłych badao nad poszukiwaniem możliwości rozwoju technologii i wyrobów, jednak na wcześniejszym, jeszcze koncepcyjnym etapie. (8) Badanie wykazało również, że w ocenie beneficjentów, warunki pozyskiwania wsparcia są raczej lub zdecydowanie dopasowane do celów i potrzeb. Wielokrotnie podkreślano odpowiednią pojemnośd działao wspierających, umożliwiającą konfigurowanie różnorodnych projektów. Analogicznie w większości pozytywne opinie były wyrażane, jeśli chodzi o katalogi kosztów kwalifikowanych. Jednak w przypadku poszczególnych działao, beneficjenci zgłaszali pewne uwagi, co do rozmaitych aspektów związanych z warunkami wykorzystywania wsparcia. Dotyczyły one jednak przeważnie bardzo zróżnicowanych kwestii, w zależności od określonego działania, specyfiki projektu, czy też beneficjenta. (9) Do najważniejszych barier w procesie wdrażania projektów zaliczyd należy, nadal oceniany jako wysoki, stopieo formalizacji zasad wykorzystywania wsparcia i skomplikowany oraz czasochłonny proces sprawozdawczości finansowej i przekazywania środków finansowych. W badaniu stwierdzono, że ta ostatnia kwestia powodowała niekiedy powstawanie pewnych problemów w zachowaniu płynności finansowej w ramach niektórych projektów (z drugiej jednak strony trzeba odnotowad prowadzenie działao upraszczających system sprawozdawczości finansowej). W przypadku wielu projektów inwestycyjnych barierą były też skomplikowane procedury, dotyczące kompletowania dokumentacji i odpowiednich pozwoleo, dotyczących wpływu inwestycji na środowisko. (10) Jednym z bardziej istotnych problemów, dotyczących selekcji wniosków o wsparcie jest wciąż kwestia oceny stopnia innowacyjności projektów. Stosowane dotąd rozwiązania w wielu przypadkach prowadziły do dyskusyjnych wyników, a ocena ta często okazywała się nie mied kluczowego znaczenia przy wyborze projektów. Analiza wniosków z badania doprowadziła do sformułowania kilkunastu zaleceo, wskazujących na kierunki doskonalenia Programu, a także kwestie związane z projektowaniem podobnych interwencji w przyszłym okresie programowania 1. Zalecenia te dotyczą: dopracowania / przeformułowania kryterium innowacyjności, wykorzystywanego w procesie selekcji wspieranych projektów (w przyszłym okresie programowania wsparcia), przeprowadzenia kompleksowych ewaluacji działao mających na celu wspieranie i rozwój instrumentów inżynierii finansowej, szczególnie w świetle rosnącego znaczenia tych instrumentów, jako narzędzi wspierania sfery gospodarczej, w tym przedsięwzięd o charakterze innowacyjnym, a z drugiej strony, nie wystarczającego rozpoznania efektów ich funkcjonowania oraz wpływu wsparcia na trwałośd tych narzędzi (wskazanie to dotyczy zarówno działao 3. Osi Priorytetowej, jak i działania 4.3 Kredyt technologiczny z Osi 4.), szerszego włączenia, w procesy projektowania działao wspierających w sferze instrumentów inżynierii finansowej, środowisk potencjalnych beneficjentów, przede wszystkim ze względu na nierzadko wysoki stopieo ich funkcjonalnego skomplikowania, a także wzmożenia działao informacyjnych wobec przedsiębiorców na temat funkcjonowania i dostępności oferty instrumentów inżynierii finansowej, precyzowania sposobów interpretacji wskaźników projektowych, szczególnie dotyczących rezultatów wspieranych projektów, 1 Szczegółową listę wskazao zawiera włączona do niniejszego raportu tabela rekomendacji (rozdział 7 raportu). 8

9 opracowania kompleksowej strategii promocji produktów turystycznych, będących efektem odpowiednich działao wspierających PO IG oraz zagwarantowania wsparcia doradczego w zakresie sposobów funkcjonowania projektów oraz zarządzania stworzoną infrastrukturą turystyczną, przeprowadzenia odrębnego badania ewaluacyjnego, obrazującego efekty projektów badanych osi w zakresie tworzenia nowych, trwałych miejsc pracy (obecny system monitoringu nie daje pełnego obrazu w tym zakresie), podejmowania dalszych działao w zakresie podnoszenia świadomości przedsiębiorców (szczególnie sektora MŚP) o znaczeniu ochrony własności intelektualnej dla ich konkurencyjności i innowacyjności, rozważenia dalszych przesunięd alokacji środków finansowych pomiędzy działaniami PO IG, tj.: przesunięcie części alokacji z działania 4.5 na inne działania w 4. Osi Priorytetowej, weryfikacja wielkości alokacji przeznaczonej na działanie 5.1 oraz poddziałanie z opcją przesunięcia na inne działania, kontynuacji wsparcia, realizowanego na wzór obecnego w PO IG schematu działao oraz uzupełnienia go o możliwośd finansowania prac stricte badawczo-rozwojowych, w ramach których wspierane byłyby prace nad rozwojem całkowicie nowych produktów i technologii. zapewnienie klarownego podziału pomiędzy programami krajowymi i regionalnymi oraz komplementarności działao o podobnym charakterze, skierowanych do zbliżonych grup beneficjentów. W wyniku badania sformułowano również rekomendacje horyzontalne, odnoszące się do polityki paostwa w dziedzinie wspierania innowacyjności: zapewnienie ciągłośd finansowania dla działalności B+R, realizowanej przez przedsiębiorstwa lub na ich zamówienie, w postaci systemu uniezależnionego od dostępności środków strukturalnych UE, opracowanie okresowo aktualizowanej strategii rozwoju kluczowych branż gospodarki, mających największy potencjał innowacyjny oraz preferowanie w procesie dystrybucji wsparcia podejmowanych w ich ramach projektów, a także identyfikowanie najważniejszych tematów prac badawczo-rozwojowych oraz ich finansowanie, ukierunkowane na uzupełnienie wiedzy, doświadczenia i technologii posiadanych przez jednostki sfery B+R. 9

10 SUMMARY The mid-term evaluation focused on Measures in Priority Axes 3, 4, 5 and 6 of the Operating Programme Innovative Economy, (hereinafter: OP IE; the Programme). The study was conducted by Policy & Action Group Uniconsult contracted by the Ministry of Regional Development. The study covered performance of the above mentioned Priority Axes from the beginning of the implementation of the Programme until May The general objective of evaluation was to assess the effectiveness and efficiency in meeting goals set for the Priority Axes and Measures covered in the study. The study aim was to assess and verify in order to improve the instruments used in Measures OP IE. Results of the study were designed to provide foundations for determination of directions and types of operations which could be implemented during the next programming period of Structural Funds in Poland. Detailed objectives of the evaluation included: assessment of current effects and impact of public interventions in development of innovativeness and competitiveness of Polish companies; initiation of innovative businesses; establishment of new enterprises and new, high quality jobs; strengthening the network of business environment institutions; improvement of conditions for businesses functioning and improvement of an international position of Polish economy, current achievement of detailed objectives of Priority Axes in OP IE covered in the study and forecast of the level of performance thereof, comparison of directions and forms of implementation of Lisbon objectives in Poland and in other Member States, and drawing up recommendations limiting barriers in access to support and implementation of projects for the current financial perspective, as well as potential changes of the form or direction of the types of operations with regard to innovativeness and entrepreneurship in the next programming period. Within the study the following methods and techniques were used: analysis of primary data (Programme documentation and evaluation reports) and analysis of indicators set for Measures and Priority Axes, individual in-depth interviews with (i) representatives of institutions involved in implementation of the Programme (Managing Authority, Intermediate Bodies, Implementing Authorities/the Second level Intermediate Bodies and Regional Financing Institutions), (ii) representatives of the Programme's Monitoring Committee and (iii) experts in the field of business, innovation, cooperation development, tourism and international trade, individual questionnaire interviews with beneficiaries and potential beneficiaries of the Programme, case studies of projects in Measures of the assessed Priority Axes, analysis of compatibility of projects with objectives of one of the priority axes based on project documentation, panel of experts and a mini-discussion group (experts and beneficiaries of OP IE), telephone in-depth interviews with employees of tourism information personnel and beneficiaries of the Programme, 10

11 computer assisted telephone interviews (CATI) conducted with a sample of companies which were Programme's beneficiaries and matched to them control group. The following section presents the main conclusions of the study. (1) The support provided in analyzed Priority Axes of the Programme improves innovativeness of Polish companies. This conclusion is supported by the results of all methods used in the study. Conducted case studies present various, highly diverse, successful projects and highly positive results achieved directly by beneficiaries and, in a wider context, by the whole socioeconomic environment. There are no proofs of real and serious risk of failure to achieve the general objective related to increase of innovativeness. At the moment, the biggest risks are related to the actions strengthening cooperation and cluster ties, utilization by entrepreneurs of support designed to protect intellectual property rights. As for the innovativeness level, it can usually be considered as innovation on the national scale. (2) Particular attention should be paid to the Programme's results in improvement of general economic standing of the key group of the Programme's beneficiaries i.e. entrepreneurs. Information obtained from beneficiaries of OP IE projects in comparison with opinions of entrepreneurs who did not benefit from the Programme's support clearly indicates a general, positive impact of the support on standing and operations of companies which benefited from the Programme. The above conclusion is illustrated by all analyzed indicators describing change of beneficiaries standing in comparison with other companies. The indicators include: the level of innovativeness, commencing of production of new products, services and technologies, as well as related to research and development works and cooperation with scientific institutions. The share of enterprises which declared positive change of their standing (e.g. improved innovativeness, new markets / customers, growth or commencement of exports, introduction of new products or services) is by 10 to 40 percentage points higher among companies which benefited from the Programme than in the control group (the difference is statistically significant). (3) The compatibility analysis of projects objectives to the objective of Priority Axis 4 (the objective of the Priority Axis is to increase of the level of competitiveness of enterprises through application of new solutions) and objectives of Measures and Sub-measures in the Axis, led to the conclusion that the highest level of compatibility was in: increase of the level of new investments in enterprises, growth of a number of innovative enterprises and growth of expenses on research and development in the companies sector. Compatibility defined as average was in the area increase of new, sustainable jobs. It confirmed the earlier conclusion related to positive results of the Programme with regard to increased innovativeness of companies and their market competitiveness. (4) Particular attention should to be paid to effects of projects implemented under Priority Axis 3. Due to public interventions implemented under this Axis, new financial engineering instruments, which had not been present earlier, were introduced in Poland. Business environment institutions operating in the area of pre-incubation of new enterprises and then their capitalization shall be especially noted in this context. These activities strengthened the area of financial support provided in early stages of company development. At the same time these activities supported development of financial engineering instruments providing share (financial investment) capital. This logical correlation between interventions results in establishment of schemes for financing of initial and early stages of development of companies which often focus on market implementation of highly innovative ideas and enterprises. The schemes were previously underdeveloped. 11

12 (5) Results and financial implementation of the four Priority Axes is satisfactory. Many of the indicators set in Programme should achieve the 100% level or even exceed it. It means that probably all values of product indicators will be achieved and all allocations will be used following completion of relevant projects. In this context, assessment of implementation of the Priory Axis 3 seems very positive. Implementation of most of measures in Priory Axes 4, 5 and 6 does not pose any risk. That is particularly true due to "simple investments in enterprises which is part of these axes. Less interest was in call for grants in the area of cooperation, investments of major significance for the economy, preparation of investment areas by local authorities and use of the new support instrument i.e. the technological loan. (6) Types of operations defined in assessed Priority Axes are broad enough to facilitate diversified projects. The scope of the Programme is sufficient in the context of Lisbon objectives. The Programme ought to be seen, however, as an element of the overall innovativeness system and not as an exclusive element constituting (replacing) the system. The trends of development of science and research and development area as well as scale of their financing still pose the main problem (it is much lower in Poland than in leading European states considered as the leaders of innovativeness). (7) Comparison of directions and the form of implementation of Lisbon objectives in Poland and in other Member States conducted as a part of the assessment lead to the conclusion that the innovativeness system in Poland ought to be developed in line with the Nordic model. Currently the main difference of approach to supporting innovativeness is not related to the catalogue of interventions but it is rather related to a method of development of the innovativeness system including two main components, i.e., the research and development facilities and programs of development of innovative technologies, products and services. Development of the R&D component ought to be performed by reforming of the area of scientific, research and development institutions and by focusing on effects of increased financing in order to allow the system to offer "market" knowledge and solutions useful to entrepreneurs. On the other hand, support mechanisms consistent with the current OP IE measures including, in particular, the Measure and 4.2, ought to be implemented in the area of development of direct innovativeness supporting instruments. The support component should provide continuous financing instead of periodic support encumbered with high level of uncertainty of continuation, as it is now. It is particularly important due to a long-term character of the innovativeness development process which usually takes 2 up to 5-6 years, depending on a sector and significance of a new solution. Also elements supporting entrepreneurs interested in continuous R&D works should be strengthened. The incentive could be provided through support allowing conduct of continuous research of new technology and product development opportunities at the earlier conceptual stage. (8) The study also indicated that according to the beneficiaries, terms and conditions of obtaining the support are rather matched or strongly matched with their objectives and needs. It was repeatedly stressed that the scope of the support measures was sufficient to configure diversified projects. Similarly, most of opinions on the catalogue of qualified costs were also positive. Beneficiaries had some remarks concerning various issues related to terms and conditions of use of the support related to particular support. They were, however, related to highly diversified issues dependant on Measures, character of a project or a beneficiary. (9) The most important obstacle in process of project implementation are administrative burdens and information obligations (e.g. reporting) which are still considered as high, and complex and time consuming. In some cases, schedule of financial transfers caused some problems in financial liquidity of projects (on the other hand it ought to be noted that actions 12

13 were taken to simplify the financial reporting system). Complex procedures related to completion of documentations and obtaining of permits concerned with investment's environmental impact constituted an obstacle for numerous investment projects. (10) The issue of assessment of the innovativeness level of projects still remains one of the most significant issues related to selection of applications. The previously used solutions in many instances resulted in debatable results and the assessment was often crucial for selection of projects. Conclusions based on the study allowed to prepare recommendations for improvement of current Programme and similar programs in the next programming period 2. improvement / reformulating of the innovativeness criterion used to select projects (for the next programming period), comprehensive evaluation of Measures designed to support and develop financial engineering instruments. Particularly in the context of growing significance of these instruments as tools supporting economic area and innovative enterprises and on the other hand insufficient identification of effects of the support and its impact on sustainability of the tools (the recommendation applies to the Priority Axis 3 and to Measure 4.3 Technological Loan present under Axis 4), wider inclusion in the programming processes of Measures related to the area of financial engineering instruments and environments of potential beneficiaries in order to counter high functional complexity of the instruments, as well as intensification of information activities targeting entrepreneur and providing information about operation and availability of the offered financial engineering instruments, detailed interpretation of project indicators including, in particular, indicators measuring results of supported projects, development of a comprehensive strategy for promotion of tourism products created as part of OP IE support Measures and providing guaranteed consulting support with regard to operation of these projects and management of developed tourism infrastructure, performance of a separate evaluation designed to present effects of projects included in the Axes with regard to development of new, sustainable jobs (the current monitoring system does not provide the full picture), performance of further actions related to improvement of entrepreneurs' awareness (in particular in the sector of SME) of importance for innovativeness and competitiveness of protecting intellectual property rights, further change of allocation of funds from and to various Measures in OP IE, that is: partial reallocation of funds from Measure 4.5 to other Measures of the Priority Axis 4, verification of the current financial allocation assigned to Measure 5.1 and Sub-measure with an option of reallocation to other Measures, continued support based on the scheme of measures present in the current OP IE and potential supplementation thereof with an optional financing of research and development works designed to support development of completely new products and technologies, providing a clear division with Regional Operation Programs and ensuring complementarities of Measures of a similar character targeting alike groups of beneficiaries. 2 The detailed list of recommendations is presented in chapter 7 of the report. 13

14 The study also facilitated development of horizontal recommendations related to national innovativeness support policy: ensuring continued financing of R&D activities performed by companies or ordered by them in the form of a system not dependant on availability of EU structural funds, development of periodically updated strategy of development of key sectors of economy with the largest innovativeness potential and preferential distribution of support for projects in these sectors, combined with identification of the most important research and development projects and provision of financial support for them in order to supplement missing knowledge, experience and technologies available from R&D area institutions. 14

15 1. WPROWADZENIE 1.1. Zakres i ogólna charakterystyka przedmiotu badania Departament Zarządzania Programami Konkurencyjności i Innowacyjności MRR, który pełni rolę Instytucji Zarządzającej Programem Operacyjnym Innowacyjna Gospodarka (PO IG; Program), zdecydował o przeprowadzeniu śródokresowego przeglądu realizacji wybranych osi priorytetowych PO IG. Przedmiotem badania stały się 3, 4, 5 i 6 Oś Priorytetowa. Badanie to, w wyniku przeprowadzonego postępowanie przetargowego, zostało powierzone firmie Policy & Action Group Uniconsult Sp. z o.o. Niniejszy raport przedstawia wyniki tego badania, zrealizowanego przez PAG Uniconsult na zlecenie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego (MRR). Cele badanych osi priorytetowych wiążą się ze zwiększeniem innowacyjności przedsiębiorstw, jak również zwiększeniem konkurencyjności polskiej nauki oraz wsparciem współpracy polskich podmiotów prowadzących działalnośd badawczo-rozwojową. Głównym celem priorytetu 3. (osi priorytetowej) jest zwiększenie liczby przedsiębiorstw działających na bazie innowacyjnych rozwiązao oraz zwiększenie dostępu do zewnętrznych źródeł finansowania przedsięwzięd innowacyjnych, natomiast priorytetu 4. podniesienie poziomu innowacyjności przedsiębiorstw poprzez stymulowanie wykorzystania nowoczesnych rozwiązao w przedsiębiorstwach. Z kolei w priorytecie 5. sformułowano dwa cele: zapewnienie przedsiębiorcom wysokiej jakości usług i infrastruktury służących wzmocnieniu oraz wykorzystaniu ich potencjału innowacyjnego oraz wzmocnienie pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstw poprzez rozwój powiązao kooperacyjnych. Celem priorytetu 6. jest natomiast poprawa wizerunku Polski, jako atrakcyjnego partnera gospodarczego, miejsca nawiązywania wartościowych kontaktów handlowych, lokowania inwestycji, prowadzenia działalności gospodarczej oraz rozwoju usług turystycznych 3. Zgodnie ze wskazaniami Zamawiającego sformułowanymi w Opisie Przedmiotu Zamówienia (OPZ), w toku badania została dokonana ocena trafności badanych priorytetów, tzn. stopnia powiązania przyjętych celów interwencji z potrzebami grup docelowych, skuteczności rozumianej jako wskaźnik osiągnięcia celów priorytetów ustalonych na etapie programowania (analiza realizacji poszczególnych osi priorytetowych, zarówno pod kątem spełnienia celów działao / osi priorytetowych, uzyskania założonego poziomu wskaźników, jak i realizacji finansowej), i efektywności rozumianej jako poziom ekonomiczności osi priorytetowych, czyli stosunku poniesionych nakładów do uzyskanych wyników i rezultatów. Badanie objęło okres realizacji czterech wybranych osi priorytetowych PO IG od początku wdrażania Programu do momentu rozpoczęcia ewaluacji, tj. do maja 2011 r Cele i odbiorcy ewaluacji Badanie było ukierunkowane na osiągnięcie celów wskazanych przez Zamawiającego. Ogólnym celem ewaluacji była ocena efektywności i skuteczności realizacji celów wybranych osi priorytetowych i wdrażanych w ich ramach działao PO IG, zmierzająca do udoskonalenia instrumentów wsparcia w ramach badanych interwencji oraz ich ewentualna weryfikacja, a także, na tej podstawie, określenie kierunków i form realizowanych interwencji, które mogłyby byd wdrażane w następnym okresie programowania. 3 Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka w wersji zatwierdzonej przez Radę Ministrów (30 października 2007 r.), s. 97, 103, 111 i

16 Główny cel badania został zoperacjonalizowany w formie czterech, następujących celów szczegółowych: oszacowanie dotychczasowych efektów i wpływu interwencji (w ramach czterech osi priorytetowych) na zwiększenie innowacyjności i konkurencyjności przedsiębiorstw w Polsce, inicjowanie działalności innowacyjnej, tworzenie nowych przedsiębiorstw i nowych trwałych miejsc pracy, wzmocnienie sieci instytucji otoczenia biznesu, poprawę warunków prowadzenia działalności gospodarczej oraz poprawę pozycji polskiej gospodarki na rynku międzynarodowym, bieżąca analiza realizacji 1, (2, 3), 4 i 5 celu szczegółowego PO IG oraz prognoza stopnia spełnienia ww. celów; porównanie kierunków / formy realizacji celów lizbooskich w Polsce z innymi krajami Unii Europejskiej, wypracowanie rekomendacji dotyczących zniwelowania barier uzyskania wsparcia i realizacji projektów w bieżącej perspektywie finansowej oraz ewentualnych zmian formy i kierunku interwencji w zakresie innowacyjności i przedsiębiorczości w następnym okresie programowania. Rezultaty przeprowadzonego badania dedykowane są kilku kategoriom odbiorców, którzy będą (mogą) wykorzystywad je w zakresie swoich ról i kompetencji. Głównymi odbiorcami wyników będą: Instytucja Zarządzająca PO IG (IZ: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Departament Zarządzania Programami Konkurencyjności i Innowacyjności) w zakresie określenia możliwości osiągnięcia celów Programu, osi priorytetowych i działao PO IG, oceny efektywności i weryfikacji trafności interwencji oraz ewentualnej modyfikacji Programu, a także wytyczenia/modyfikacji kierunków i formy interwencji w następnym okresie programowania, Instytucja Pośrednicząca PO IG (IP: Ministerstwo Gospodarki Departament Funduszy Europejskich) i Instytucje Wdrażające PO IG (IW: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Bank Gospodarstwa Krajowego, Ministerstwo Gospodarki Departament Wdrażania Programów Operacyjnych oraz Polska Organizacja Turystyczna) w zakresie wdrożenia ewentualnych modyfikacji Programu w obecnym okresie programowania oraz ewentualnych modyfikacji kierunków i formy interwencji w następnym okresie, Komitet Monitorujący PO IG (KM) w zakresie zapewnienia skutecznego, właściwego wdrażania i monitorowania PO IG oraz osiągania założonych celów Programu, osi priorytetowych i działao PO IG, Krajowa Jednostka Oceny (KJO) niniejszy raport może stanowid wkład do ewentualnego przygotowania przez KJO zbiorczego raportu na poziomie Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia, Beneficjenci, organizacje zrzeszające beneficjentów w zakresie zwiększenia przejrzystości systemu, stopnia realizacji celów Programu /osi priorytetowych / działao, ewentualnych proponowanych zmian w Programie Przebieg badania Badanie rozpoczęło się na początku maja i trwało do sierpnia 2011 r. Proces badawczy podzielony został na trzy komplementarne etapy. W pierwszym etapie, trwającym do kooca maja 16

17 została przeprowadzona wstępna eksploracja problematyki badawczej. Celem tego etapu było ogólne rozpoznanie badanej tematyki oraz dostępnych źródeł danych. Ważnym elementem w tym okresie było przygotowanie raportu metodologicznego oraz narzędzi badawczych. Główne prace badawcze koncentrowały się na analizie danych zastanych. Przeprowadzone zostały również indywidualne wywiady pogłębione z przedstawicielami IZ, IP, IW, Regionalnych Instytucji Finansujących (RIF) oraz ekspertami. W efekcie prac w tym etapie zostały przygotowane podwaliny pod bardziej szczegółowe i pogłębione analizy w następnym etapie. Drugi etap badawczy, realizowany w czerwcu i lipcu, miał charakter systematycznej diagnozy badanych problemów. Kontynuowana była analiza danych zastanych. Wykonana została również analiza wskaźników i analiza przystawalności. W tym etapie przeprowadzono główną częśd badao jakościowych i ilościowych: indywidualne wywiady pogłębione z przedstawicielami Komitetu Monitorującego, indywidualne wywiady PAPI z beneficjentami i potencjalnymi beneficjentami, telefoniczne wywiady pogłębione z pracownikami informacji turystycznej, wywiad grupowy (minigrupa) z przedstawicielami instytucji otoczenia biznesu oraz wywiady telefoniczne wspomagane komputerowo z przedsiębiorcami wśród beneficjentów i w grupie kontrolnej. Po wyłonieniu projektów, które mogą funkcjonowad, jako dobre praktyki, zrealizowano studia przypadków. W wyniku przeprowadzonych w tym etapie badao zgromadzono zasadniczą częśd materiału badawczego i dokonano jego analizy, co pozwoliło sformułowad wstępne wnioski i rekomendacje (zmodyfikowane i sprecyzowane w ostatnim etapie badania). Ostatni etap badawczy, przeprowadzony w koocu lipca i w sierpniu 2011 r., polegał na weryfikacji wcześniejszych rezultatów badania, jego celem było pogłębienie i dopracowanie płynących z ewaluacji wniosków i rekomendacji. Służył temu również przeprowadzony w tym etapie panel ekspertów. 17

18 2. KONCEPCJA I METODOLOGIA EWALUACJI 2.1. Koncepcja i etapy badawcze Schemat ewaluacji skonstruowany został zgodnie z zasadą triangulacji metod, źródeł danych oraz perspektyw badawczych. Uwzględniono perspektywy wielu aktorów i obserwatorów realizacji PO IG: przedstawicieli IZ, IP, IW, RIF, KM, przedstawicieli beneficjentów, grup docelowych i potencjalnych beneficjentów, jak również zewnętrznych ekspertów i doradców. Badanie zostało zrealizowane w ramach trzech komplementarnych etapów badawczych. Były to: Etap 1: Eksploracja. Celem pierwszego etapu było ogólne rozpoznanie problematyki będącej przedmiotem ewaluacji, co położyło podwaliny pod bardziej szczegółowe i pogłębione analizy w kolejnym etapie. W trakcie tego etapu realizowano dalej opisane moduły badawcze A, C i E. Etap 2: Diagnoza. Celem tej części procesu badawczego było szczegółowe rozpoznanie problematyki dzięki zebraniu relewantnych danych pierwotnych i wtórnych. W etapie 2 kontynuowano realizację modułu A oraz przeprowadzono badania w ramach modułów B, D, F, G, H, J, K, L i M. Analiza zebranego materiału pozwoliła na opracowanie wstępnej wersji raportu koocowego (wraz ze wstępnymi wnioskami i rekomendacjami). Etap 3: Weryfikacja. Celem ostatniego etapu badania było pogłębienie i dopracowanie płynących z ewaluacji wniosków i rekomendacji. Służył temu całościowy przegląd wypracowanych wniosków i rekomendacji oraz dyskusja, przeprowadzona podczas panelu ekspertów (moduł I) Metodologia W ramach ewaluacji zrealizowano 13 modułów badawczych, oznaczonych kolejnymi literami alfabetu. Poniżej wymieniono i krótko je opisano pod kątem stosowanych metod. Bardziej szczegółowy opis zastosowanej metodologii został zawarty w załączniku Z-1 do niniejszego raportu koocowego. A. Analiza danych zastanych - dokumentacji programowej i raportów z ewaluacji. Analizie pod kątem wyodrębnienia informacji użytecznych w kontekście bieżącej ewaluacji poddane zostały dokumenty programowe PO IG, sprawozdawczośd, opracowania dotyczące realizacji celów strategii lizbooskiej w innych krajach oraz raporty z wcześniejszych badao ewaluacyjnych. B. Analiza wskaźników wybranych osi priorytetowych i realizowanych w ramach nich działao. Analiza wykorzystywała dane zastane oraz wyniki uzyskane w ramach innych modułów. Zmierzała do ustalenia docelowych, aktualnych i przewidywanych wartości wskaźników produktu i rezultatu, a także zidentyfikowania zagrożeo osiągnięcia zakładanej wartości wskaźników, przyczyn takiego stanu rzeczy i możliwych środków zaradczych. C. Wywiady IDI z przedstawicielami instytucji zaangażowanych w realizację Programu. Respondentami byli pracownicy instytucji zaangażowanych w realizację PO IG Instytucji Zarządzającej, Instytucji Pośredniczących, Instytucji Wdrażających oraz Regionalnych Instytucji Finansujących. Zastosowana została technika indywidualnych wywiadów pogłębionych (IDI Individual in-depth Interviewing). Łącznie przeprowadzono 18 wywiadów. Dobór próby miał charakter celowy. 18

19 D. Wywiady IDI z przedstawicielami Komitetu Monitorującego Programu. Respondentami byli członkowie Komitetu Monitorującego PO IG. Zastosowana została technika indywidualnych wywiadów pogłębionych (IDI Individual in-depth Interviewing). W ramach modułu przeprowadzono 4 wywiady. Dobór próby miał charakter celowy. E. Wywiady IDI z ekspertami z zakresu przedsiębiorczości, innowacyjności, wspierania rozwoju powiązao kooperacyjnych, turystyki i gospodarki międzynarodowej. Respondentami byli niezależni eksperci. Zastosowana została technika indywidualnych wywiadów pogłębionych (IDI Individual in-depth Interviewing). Łącznie przeprowadzono 5 wywiadów. Dobór próby miał charakter celowy. F. Indywidualne wywiady PAPI z beneficjentami oraz potencjalnymi beneficjentami. Respondentami byli przedstawiciele beneficjentów odpowiedzialni za realizację projektu wdrażanego w ramach PO IG oraz przedstawiciele jedynie potencjalnych beneficjentów PO IG, odpowiedzialni za pozyskiwanie finansowania ze źródeł zewnętrznych, takich jak (m.in.) fundusze unijne. Za potencjalnych beneficjentów uważano podmioty, które spełniały warunki ubiegania się o dofinansowanie w danym działaniu, ale nie realizowały projektu w ramach PO IG (czyli albo się nie ubiegały o dofinansowanie, albo ubiegały się, ale dofinansowania nie otrzymały). Zastosowana została technika osobistego wywiadu kwestionariuszowego (PAPI Paper and Pencil Interviewing). Zrealizowano łącznie 182 wywiady, w tym 92 wywiady z beneficjentami PO IG oraz 90 wywiadów z potencjalnymi beneficjentami. Dobór próby odbywał się w warstwach wyróżnionych ze względu na działanie / poddziałanie PO IG. Zależnie od warstwy, dobór respondentów dla danego działania / poddziałania miał charakter losowy (gdy tylko było to możliwe), automatyczny (gdy liczba wywiadów do zrealizowania była równa liczbie potencjalnych respondentów) lub celowy (w sytuacji braku operatu umożliwiającego wylosowanie próby). G. Studia przypadków pełniły dwojaką rolę: służyły do prezentacji wzorcowych projektów ( dobrych praktyk ) pod względem realizacji celów szczegółowych PO IG, były narzędziem badawczym stosowanym w celu uzyskania odpowiedzi na pytania ewaluacyjne. Zrealizowanych zostało 25 studiów przypadków, obrazujących wybrane projekty PO IG. Dobór projektów odbywał się w ramach poszczególnych działao / poddziałao badanych osi priorytetowych i przebiegał zgodnie z wieloetapową procedurą, opisaną szczegółowo w załączniku Z-1. W ramach studiów przypadku wykorzystano następujące techniki badawcze: analiza dokumentacji projektowej, wizyta badawcza, obserwacja i dokumentacja fotograficzna, indywidualne wywiady pogłębione z przedstawicielami beneficjenta, wywiady lub ankiety w grupach docelowych projektów. W ramach opracowania studium przypadku została dokonana synteza wyników uzyskanych przy zastosowaniu tych technik. Raporty ze studiów przypadków zostały zawarte w załączniku Z-3 niniejszego raportu. H. Analiza przystawalności oparta na dokumentacji projektowej. Moduł badawczy służył zdobyciu danych umożliwiających udzielenie odpowiedzi na pytanie ewaluacyjne, w jakim stopniu projekty, które otrzymały dofinansowanie w ramach 4. Osi Priorytetowej, realizują cele poszczególnych działao i samej osi priorytetowej. Zastosowana została technika 19

20 analityczna wykorzystująca matrycę przystawalności, w której wierszom odpowiadały projekty realizowane w ramach 4. Osi Priorytetowej, a kolumnom zdefiniowane cele działao i Osi Priorytetowej. W celu zapewnienia możliwości uogólniania wniosków, analiza została przeprowadzona na reprezentatywnej, losowej próbie 105 projektów 4. Osi Priorytetowej. Dobór próby miał charakter losowo-warstwowy z warstwami wyodrębnionymi ze względu na działanie. I. Panel ekspertów. Moduł badawczy służył przedyskutowaniu i weryfikacji wstępnych wniosków i rekomendacji sformułowanych w ramach ewaluacji oraz sformułowaniu ewentualnych nowych wniosków i rekomendacji. Do udziału w panelu zostali zaproszeni eksperci w przedmiotowych dziedzinach związanych z badanymi osiami, przedstawiciele Instytucji Pośredniczących, przedstawiciele Zamawiającego i Wykonawcy. J. Telefoniczne wywiady pogłębione z pracownikami informacji turystycznej. Respondentami byli pracownicy punktów informacji turystycznej w miejscach, z którymi związany był produkt turystyczny wsparty w ramach działania 6.4 PO IG. Zastosowana została technika telefonicznych wywiadów pogłębionych (ITI In-depth Telephone Interviewing). Przeprowadzono 5 takich wywiadów. Dobór próby miał charakter celowy. K. Minigrupa z przedstawicielami instytucji otoczenia biznesu. Respondentami byli przedstawiciele instytucji otoczenia biznesu realizujących projekty dofinansowywane w ramach działao 5.2 i 5.3 Programu. Zastosowana została technika minigrupy dyskusyjnej. Przeprowadzony został jeden wywiad z grupą liczącą 8 osób. Dobór respondentów miał charakter celowy. L. Wywiady CATI na próbie przedsiębiorstw-beneficjentów i w grupie kontrolnej. Badanie objęło przedsiębiorców realizujących projekty w ramach poddziałania 3.3.2, 4. Osi Priorytetowej, poddziałania lub działania 6.1, a także dobraną do nich grupę kontrolną przedsiębiorców nie realizujących projektów, lecz stanowiących kategorię potencjalnych beneficjentów. Zastosowana została technika wywiadu telefonicznego wspomaganego komputerowo (CATI Computer-Assisted Telephone Interview). Przeprowadzono wywiadów CATI, w tym 500 wywiadów z beneficjentami i 500 wywiadów w grupie kontrolnej. W celu zapewnienia reprezentatywności próby dobór miał charakter losowo-warstwowy. W przypadku próby beneficjentów warstwy zostały wyróżnione ze względu na oś priorytetową. Po realizacji wywiadów z beneficjentami do każdej z tych warstw osobno dobrano próbę kontrolną potencjalnych beneficjentów o takiej samej strukturze ze względu na wielkośd przedsiębiorstwa i branżę. M. Telefoniczne wywiady pogłębione z beneficjentami działania PO IG. Respondentami byli przedstawiciele przedsiębiorstw, które otrzymały pomoc finansową w ramach działania W ramach modułu przeprowadzono 5 telefonicznych wywiadów pogłębionych (ITI Indepth Telephone Interviewing). Dobór próby miał charakter losowy Uwagi dotyczące wyników prezentowanych w raporcie W raporcie wyniki z badao ilościowych (na przykład z wywiadów telefonicznych CATI), które mają postad odsetków, są podawane w formie liczby procentowej z dokładnością do jednego miejsca po przecinku. Należy przy tym zauważyd, że: 1. Liczba / procent może nie sumowad się do 100% dla pytao, na które respondent mógł wskazad więcej niż jedną odpowiedź. Na przykład badani mogli podad więcej niż jedną przyczynę, z której wynika zagrożenie celu utworzenia założonej liczby miejsc pracy. Dlatego 20

21 zsumowanie procentu respondentów, którzy wskazali poszczególne powody, daje wynik większy niż 100%. Rys Przykładowy wykres: odsetek respondentów wskazujących dany powód. Wyniki fikcyjne 2. W przypadku pytao, w których odpowiedzi były rozłączne, suma odsetków dla wszystkich kategorii odpowiedzi wynosi 100%. Ponieważ jednak wyniki w raporcie podawane są w zaokrągleniu do jednego miejsca po przecinku, zsumowanie podanych w raporcie odsetków dla wszystkich kategorii może dad liczbę minimalnie różniącą się od 100,0%. Na przykład przy podziale respondentów na trzy równoliczne kategorie, w raporcie dla każdej z tych kategorii zostanie podany odsetek 33,3%, w związku z czym suma podanych odsetków wyniesie 99,9%. Rys Przykładowy wykres: odsetki respondentów w poszczególnych kategoriach. Wyniki fikcyjne 3. Wyniki modułu badawczego CATI zostały poddane procedurze ważenia ze względu na oś priorytetową, tak aby próba była reprezentatywna dla badanej populacji. W związku z tym nie jest możliwe obliczenie liczby respondentów, którzy należą do danej kategorii, na podstawie ogólnej liczby respondentów. 21

22 3. INFORMACJA O STANIE REALIZACJI BADANYCH OSI PRIORYTETOWYCH W tym rozdziale przedstawiamy obraz stanu realizacji badanych czterech osi priorytetowych Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka w okresie, kiedy wykonywane było niniejsze badanie. Na obraz ten składają się dane pokazujące liczbę i wartośd zrealizowanych projektów (w różnych przekrojach) oraz dane na temat osiągniętego poziomu wskaźników w poszczególnych osiach, działaniach i poddziałaniach zarówno wskaźników produktu, jak i rezultatu. Zebrane w tym rozdziale dane dostarczają informacji potrzebnych do udzielenia odpowiedzi na pytania badawcze dotyczące skuteczności i efektywności różnych form interwencji wdrażanych w badanych osiach Liczba i wartość projektów (na podstawie bazy danych beneficjentów) Zamawiający przekazał bazę zawierającą informacje o umowach zawartych z beneficjentami 3., 4., 5. i 6. Osi Priorytetowej PO IG (stan w maju 2011 r.). W podziale na działania i poddziałania liczba i wartośd umów przedstawia się następująco: Tab Liczba i wartośd projektów w osiach priorytetowych 3-6. Nazwa działania/poddziałania Liczba projektów Odsetek projektów* Wartośd projektów Średnia wartośd projektu 3.1. Inicjowanie działalności innowacyjnej 31 1,0% Wspieranie funduszy kapitału ryzyka 1 0,0% Tworzenie systemu ułatwiającego inwestowanie w MSP 122 3,8% Wsparcie dla IOB 26 0,8% Wsparcie dla MSP 96 3,0% Wsparcie wdrożeo wyników prac B+R ,5% Stymulowanie działalności B+R przedsiębiorstw oraz wsparcie w zakresie wzornictwa przemysłowego 165 5,1% ** 4.3. Kredyt technologiczny 58 1,8% Nowe inwestycje o wysokim potencjale innowacyjnym 4.5. Wsparcie inwestycji o dużym znaczeniu dla gospodarki Wsparcie inwestycji w sektorze produkcyjnym Wsparcie inwestycji w sektorze usług nowoczesnych 5.1. Wspieranie rozwoju powiązao kooperacyjnych o znaczeniu ponadregionalnym 5.2. Wspieranie instytucji otoczenia biznesu świadczących usługi proinnowacyjne oraz ich sieci o znaczeniu ponadregionalnym ,8% ,0% ,3% ,7% ,2% ,0% ** 5.3. Wspieranie ośrodków innowacyjności 11 0,3% Zarządzanie własnością intelektualną 99 3,0% Wsparcie na uzyskanie/realizację ochrony własności przemysłowej Popularyzacja wiedzy w zakresie własności intelektualnej 76 2,3% ,7% Paszport do eksportu ,3% Rozwój sieci centrów obsługi inwestorów i eksporterów oraz powstawanie nowych terenów inwestycyjnych 34 1,0%

23 Nazwa działania/poddziałania Wsparcie dla sieci centrów obsługi inwestorów i eksporterów Wsparcie działao studyjno-koncepcyjnych w ramach przygotowania terenów inwestycyjnych dla projektów inwestycyjnych Liczba projektów Odsetek projektów* Wartośd projektów Średnia wartośd projektu 1 0,0% ,0% Promocja turystycznych walorów Polski 1 0,0% Inwestycje w produkty turystyczne o znaczeniu ponadregionalnym 19 0,6% Promocja polskiej gospodarki 21 0,6% Promocja polskiej gospodarki na rynkach międzynarodowych Wsparcie udziału przedsiębiorców w programach promocji 1 0,0% ,6% Suma % Źródło: Baza danych przekazana przez Zamawiającego + opracowanie własne. * Udział liczby projektów w ramach danego działania w ogólnej liczbie projektów w ramach osi priorytetowych PO IG. ** W przypadku działao, w których były realizowane różne typy projektów, zrezygnowaliśmy z podawania średniej wartości projektów, jako mogącej mied mylący charakter. Największa liczba projektów dotyczy Osi 6. (57% projektów), podczas gdy największą wartośd mają projekty realizowane w 4. Osi Priorytetowej (85% wartości projektów pochodzących z czterech ewaluowanych osi). Informacje na ten temat przedstawia poniższe zestawienie. Tab Rozkład projektów pomiędzy cztery osie priorytetowe PO IG. Oś W liczbach bezwzględnych Liczba projektów Wartośd projektów W odsetkach W zł W odsetkach % % % % % % % % Suma % % Źródło: Baza danych przekazana przez Zamawiającego + opracowanie własne Miejsce pochodzenia wnioskodawców w analizowanych projektach Zostało zaobserwowane znaczne zróżnicowanie projektów w zależności od regionu, w którym posiada siedzibę beneficjent. Rozkład liczby i wartości projektów w przekroju przedstawia poniższa tabela. Tab Rozkład projektów pomiędzy 16 województw Polski. Województwo Liczba projektów W liczbach bezwzględnych W odsetkach W mln zł Wartośd projektów W odsetkach Dolnośląskie 255 8% % Kujawsko-pomorskie 135 4% % Lubelskie 71 2% 944 3% 23

24 Województwo Liczba projektów W liczbach bezwzględnych W odsetkach W mln zł Wartośd projektów W odsetkach Lubuskie 59 2% 321 1% Łódzkie 166 5% % Małopolskie % % Mazowieckie % % Opolskie 61 2% 938 3% Podkarpackie 205 6% % Podlaskie 56 2% % Pomorskie 246 8% % Śląskie % % Świętokrzyskie 54 2% 435 2% Warmiosko-mazurskie 71 2% 435 2% Wielkopolskie % % Zachodniopomorskie 75 2% 296 1% Polska % % Źródło: Baza danych przekazana przez Zamawiającego + opracowanie własne. Najwięcej projektów realizowanych jest przez beneficjentów pochodzących z Mazowsza (718); powyżej 300 projektów realizowanych jest także w Małopolsce, Wielkopolsce i na Śląsku. Również w tych samych czterech regionach zlokalizowane są projekty o największej łącznej wartości, aczkolwiek widoczna jest dominacja Mazowsza i Śląska, natomiast podobną wartośd projektów, jak w Małopolsce i Wielkopolsce, odnotowano także na Dolnym Śląsku. Porównanie udziału 16 województw Polski w liczbie oraz wartości wszystkich realizowanych w ramach czterech osi projektów wskazuje na dominację pod tym względem czterech wskazanych regionów. Najmniej przedsięwzięd, a jednocześnie o najniższej łącznej wartości 4, pochodzi z województw: lubuskiego, świętokrzyskiego, warmiosko-mazurskiego i zachodniopomorskiego. Zróżnicowanie terytorialne, jeśli chodzi o liczbę i wartośd realizowanych projektów jest spowodowane szeregiem czynników. Do najważniejszych z nich należy zaliczyd przede wszystkim liczbę mikro, małych i średnich przedsiębiorców jest ona największa w województwie mazowieckim, śląskim i wielkopolskim. Znaczenie ma także z pewnością jakośd i stopieo rozwoju regionalnej infrastruktury wspierana biznesu, a także instytucji badawczo-rozwojowych. 4 W rzeczywistości najniższa liczba projektów występuje w województwie podlaskim. Z drugiej jednak strony, stosunkowo wysoka jest ich wartośd (w zestawieniu ze wskazanymi wcześniej czterema województwami o najniższej liczbie i wartości projektów). 24

25 Rys Udział województw w ogólnej liczbie i wartości projektów (dane w %). Źródło: Baza danych przekazana przez Zamawiającego + opracowanie własne Typ beneficjenta w analizowanych projektach Projekty pochodzące z czterech ewaluowanych osi składane były aż w 95% przez przedsiębiorstwa. Na tych wnioskodawców przypada jednocześnie 90% ogólnej wartości finansowanych przedsięwzięd. Wśród pozostałych wnioskodawców można także wymienid jednostki samorządu terytorialnego, instytucje otoczenia biznesu i organizacje pozarządowe, jednak udział w liczbie bądź wartości projektów, w przypadku żadnej z nich, nie przekracza 2%. Tab Rozkład projektów wg typu beneficjenta. Typ beneficjenta Liczba projektów W liczbach bezwzględnych W odsetkach Wartośd projektów W zł W odsetkach Przedsiębiorstwa ,8% ,5% Agencje i fundacje rozwoju (regionalnego, lub ,6% ,3% lokalnego)* JST (w tym jednostki organizacyjne JST) 49 1,5% ,8% Organizacje pozarządowe* 31 1,0% ,3% Instytucje otoczenia biznesu* 35 1,1% ,8% Jednostki naukowe i B+R 6 0,2% ,2% Inne 29 0,9% ,0% Suma ,0% ,0% Źródło: Baza danych przekazana przez Zamawiającego + opracowanie własne. 5 Granice pomiędzy trzema kategoriami podmiotów oznaczonymi gwiazdką są dośd płynne. Co do zasady, do kategorii agencje i fundacje rozwoju były klasyfikowane instytucje pełniące taką rolę, niezależnie od formy prawnej, do kategorii organizacje pozarządowe pozostałe fundacje i stowarzyszenia, zaś do kategorii instytucje otoczenia biznesu podmioty pełniące taką rolę, nie należące do żadnej z poprzednich kategorii (na przykład parki naukowo-technologiczne, czy organizacje pracodawców). Nieliczne instytucje otoczenia biznesu mogły też zostad zaklasyfikowane do kategorii przedsiębiorstw. 25

26 3.4. Poziom osiągnięcia wskaźników Analizie poddano stopieo realizacji wskaźników (produktu oraz rezultatu) każdej z czterech osi. Realizację oceniono razem dla projektów zakooczonych i w trakcie realizacji. Ponadto podajemy też wielkośd tzw. szacowanej realizacji, czyli docelową wielkośd założonych wskaźników, wynikającą z już podpisanych umów o finansowanie. Tab Wskaźniki produktu czterech osi priorytetowych PO IG. Oś Wskaźniki Jed. Wartośd docelowa Szacowana realizacja (docelowa wartośd wskaźników, wynikająca z zawartych umów) Wielkośd osiągniętych wskaźników Wartośd Stopieo realizacji Wielkośd szacowanej realizacji w stosunku wartości docelowej 3. Liczba wspartych projektów szt % 23% 4. Liczba wspartych projektów szt % 36% 4. Liczba wspartych przedsiębiorstw (w tym MŚP), które wprowadziły innowacje samodzielnie szt (530) 965 (700) 152 (117) 13% (22%) 80% (132%) 5. Liczba wspartych projektów szt % 12% 5. Liczba podmiotów zaangażowanych w działania kooperacyjne (z podziałem na przedsiębiorców, w tym MSP oraz IOB) szt. 600 (P: 520, MŚP: 433, IOB: 80) 173 (P: 145, MŚP: 139, IOB: 28) 19 (P: 13, MŚP: 13, IOB: 6) 3% (P: 2%, MŚP: 3%, IOB: 8%) 29% (P: 28%, MŚP: 32%, IOB: 35%) 6. Liczba wspartych projektów (w tym z zakresu turystyki) szt (12) 2094 (19) (0) 38% (0%) 79% (158%) 6. Liczba nowoutworzonych i wspartych centrów obsługi inwestora szt % 100% Źródło: dane Ministerstwa Rozwoju Regionalnego na koniec czerwca opracowanie własne. Generalnie można mówid o niezbyt wysokim stopniu osiągnięcia wskaźników produktu, z wyjątkiem 6. Osi Priorytetowej, związanej zapewne z dużą liczbą niezbyt wielkich wartościowo projektów w ramach działania 6.1 PO IG. Warto też pamiętad, że sytuacja, jeśli chodzi przykładowo o wartośd wskaźnika, dotyczącego liczby wspartych projektów może w znacznym stopniu wynikad ze znacznie większej, niż oryginalnie zakładano, średniej wartości projektów i że wskaźnik ten może nie zostad osiągnięty do kooca realizacji Programu, co jednak nie powinno byd przedmiotem krytycznej oceny, a wynikiem naturalnej ewolucji kształtu PO IG. Ograniczona liczba projektów wspartych w ramach 5 Osi Priorytetowej jest prawdopodobnie wynikiem niewielkiej liczby realizowanych projektów w ramach działania 5.1 (sytuacja może ulec zmianie po kolejnych naborach wniosków), a także znacznie mniejszej, niż zakładana, liczby projektów w ramach działania Znaczne zróżnicowanie stopnia realizacji ma miejsce także w odniesieniu do wskaźników rezultatu czterech ewaluowanych osi, przedstawionego w poniższej tabeli. 26

27 Tab Wskaźniki rezultatu czterech osi priorytetowych PO IG. Oś Wskaźniki Jedn. Wartośd docelowa Szacowana realizacja (docelowa wartośd wskaźników, wynikająca z zawartych umów) Projekty w realizacji i zakooczone Wartośd Poziom osiągniętych wskaźników Wielkośd szacowanej realizacji w stosunku wartości docelowej Liczba miejsc pracy nowo utworzonych we wspartych przedsiębiorstwach (ogółem oraz z podziałem na kobiety i mężczyzn) Liczba przedsiębiorstw korzystających z kapitału wysokiego ryzyka i dokapitalizowania przez inwestorów prywatnych (fazy: seed, start-up, expansion - ogółem) w ramach wsparcia Liczba wspartych nowo powstałych przedsiębiorstw (w okresie do 2 lat od utworzenia) Odsetek nowych MŚP wspartych w ramach osi priorytetowej funkcjonujących 18 miesięcy po uzyskaniu wsparcia* Liczba inwestycji w przedsiębiorstwa typu seed Liczba inwestycji w przedsiębiorstwa typu start-up Wartośd zmobilizowanych środków prywatnych na finansowanie innowacyjnych przedsięwzięd Liczba miejsc pracy nowo utworzonych we wspartych przedsiębiorstwach (ogółem i z podziałem na kobiety i mężczyzn), w tym w MSP Liczba przedsiębiorstw (w tym MŚP), które w wyniku wsparcia rozpoczęły działalnośd B+R Liczba nowo utworzonych miejsc pracy B+R w sektorze przedsiębiorstw (w tym MŚP) powstałych w wyniku udzielonego wsparcia Liczba projektów zrealizowanych przy współpracy jednostek naukowo-badawczych i przedsiębiorstw** Liczba patentów przyznanych przedsiębiorstwom (w tym MŚP) w ramach realizowanych projektów Liczba MŚP, które w ramach udzielonego wsparcia szt (K 1880, M 2700) % szt % 268% szt % 119% % 75 X 0* 0%* x szt % 100% szt % 100% mln euro szt ,24 14,8 7% 98% (K: , M: ; MŚP 2 550) (MŚP 6559) (MŚP 1 235) 20% (MŚP - 48%) 61% (MŚP- 257%) szt. 78 (40) 20 (2) 3 (1) 4% (2%) 25% (5%) szt. 300 (200) (b.d.) 700 (b.d.) 233% 519% (b.d.) szt % - szt. 97 (19) 6 6 (b.d.) 6% (b.d.) 6% (b.d.) szt % 227% 27

28 Oś Wskaźniki Jedn wprowadziły innowacje organizacyjne Liczba przedsiębiorstw (w tym MŚP), które otrzymały wsparcie na wprowadzenie technologii środowiskowych lub na rozwój eko-produktów Liczba przedsiębiorstw (w tym MŚP), które wdrożyły innowację przy pomocy IOB Liczba nowych miejsc pracy utworzonych w przedsiębiorstwach korzystających ze wsparcia (O/K/M) Liczba projektów zrealizowanych przy współpracy jednostek naukowo-badawczych i przedsiębiorstw Liczba zgłoszeo patentowych przedsiębiorstw do EPO i USPTO w wyniku udzielonego wsparcia Liczba wejśd do baz danych powstałych lub ulepszonych w ramach osi 6 Liczba wspartych MŚP zdobywających pierwsze zamówienia spoza Polski w ciągu 2 lat od momentu uzyskania wsparcia Liczba wspartych MSP, które zwiększyły eksport lub sprzedaż na JRE w wyniku wsparcia Liczba projektów inwestycyjnych obsłużonych przez wsparte centra obsługi inwestora Liczba terenów Inwestycyjnych przygotowanych przy wsparciu PO IG Liczba przyjazdów turystycznych (w mln osób)*** Wartośd docelowa Szacowana realizacja (docelowa wartośd wskaźników, wynikająca z zawartych umów) Projekty w realizacji i zakooczone Wartośd Poziom osiągniętych wskaźników szt. 20 (15) 202 (78) 6 (5) 3% (33%) Wielkośd szacowanej realizacji w stosunku wartości docelowej 1010% (520%) szt % 101% szt (K: 450, M: 675) % 178% szt % 36% szt % 35% szt % 37,5% szt % 38% szt % 17% szt % 1 000% szt % 29% mln osób 18,1 x x x x Źródło: dane Ministerstwa Rozwoju Regionalnego na koniec czerwca opracowanie własne. * Wskaźnik przeżywalności wspartych przedsiębiorstw - wartośd niemożliwa do oszacowania przed upływem 18 miesięcy od zakooczenia projektów. ** Wskaźnik nieadekwatny do rezultatów celów Osi Priorytetowej 4 - brak projektów odnoszących się do wskaźnika. *** Wartośd bazowa wskaźnika wynosi 15,2 mln. osób; w okresie realizacji PO IG wskaźnik zatem spadł, stąd trudno też analizowad stopieo jego realizacji. 28

29 Generalnie wielkośd już osiągniętych wskaźników jest stosunkowo niska, jednak w wielu przypadkach wynika to raczej z braku odpowiednich bieżących informacji, niż z faktycznych problemów. Znacznie więcej informacji przynosi analiza danych, dotyczących szacowanych wielkości wskaźników (na podstawie danych z podpisanych umów o dofinansowanie) w stosunku do wielkości założonych. W znacznej części przypadków wielkości te są stosunkowo zbliżone do wartości zakładanych w Programie, niekiedy zaś nawet znacznie je przekraczają. Niższe wartości dotyczą jedynie 6 : liczby miejsc pracy w firmach, które zostały wsparte w ramach 3. Osi Priorytetowej (może to mied związek z długim startem działania 3.2), liczby miejsc pracy nowo utworzonych we wspartych przedsiębiorstwach (4. Oś Priorytetowa) - w tym przypadku duże znaczenie mogą mied pewne problemy związane z poddziałaniem 4.5.1, w ramach którego realizowane projekty miały generowad znaczną liczbę miejsc pracy. liczby przedsiębiorstw (w tym MŚP), które w wyniku wsparcia rozpoczęły działalnośd B+R tutaj prawdopodobnym powodem jest dominacja w ramach poddziałania firm, które tworzą centra usług wspólnych, nie zaś centra badawczo-rozwojowe (dopuszczone w ramach poddziałania były obie możliwości), liczby patentów przyznanych przedsiębiorstwom, które powinny byd jednym ze skutków realizacji projektów w ramach działania 4.2, liczby zgłoszeo patentowych przedsiębiorstw do EPO i USPTO w wyniku udzielonego wsparcia powodem jest zapewne słabe zainteresowanie poddziałaniem 5.4.1, liczby projektów zrealizowanych przy współpracy jednostek naukowo-badawczych i przedsiębiorstw (5. Oś Priorytetowa), niezbyt korzystnie prezentują się także szacowane wielkości wskaźników w ramach 6. Osi Priorytetowej. Jest to związane z dwuetapowością działania 6.1, ograniczonym zainteresowaniem poddziałaniem oraz znacznie opóźnioną realizacją działania 6.5. Analizując szacowane wielkości wskaźników rezultatu na poziomie poszczególnych działao, można postawid tezę, że (o ile faktycznie osiągane wielkości będą zbliżone do zakładanych w umowach), nie powinno byd większych problemów z realizacją założonych celów. Zagrożone może byd jedynie osiągnięcie następujących wskaźników rezultatu: liczba przedsiębiorstw (w tym MSP), które w wyniku wsparcia rozpoczęły działalnośd B+R (działanie 4.2), liczba udoskonalonych produktów lub usług powstałych w wyniku realizacji działania (działanie 4.3); jednak obecne duże zainteresowanie działaniem pozwala sądzid, że sytuacja ta szybko ulegnie zmianie, liczba nowoutworzonych miejsc pracy B+R w sektorze przedsiębiorstw, powstałych w wyniku udzielonego wsparcia oraz liczba firm sektora MŚP współpracujących z beneficjentami (działanie 4.5), oba wskaźniki rezultatu dla działania 5.1, wszystkie trzy wskaźniki rezultatu dla działania Prawdopodobne powody takiej sytuacji omawiamy bardziej szczegółowo w kolejnych częściach raportu. 29

30 cztery wskaźniki dla działania 6.1 jak już wspominaliśmy, może to jednak byd wynikiem wspomnianej dwuetapowości działania, wspomniany wcześniej, dyskusyjny, wskaźnik dla działania 6.3, dotyczący przyjazdów turystów zagranicznych do Polski, na którego wielkośd znaczący wpływ ma sytuacja makroekonomiczna, a niestety znacznie mniejszy, prowadzone działania promocyjne. Koniecznym uzupełnieniem analizy wielkości osiąganych wskaźników są dane, dotyczące zaangażowania finansowego realizowanych projektów, przedstawione i skomentowane w kolejnym rozdziale Realizacja finansowa Według stanu na koniec I półrocza 2011 roku, w ramach całego PO IG zatwierdzono do realizacji wniosków, na dofinansowanie których przeznaczono kwotę 31,5 mld zł, co oznacza bardzo wysoki (81,3%) poziom zaangażowania środków publicznych przeznaczonych na ten cel. Wartośd zawartych z beneficjentami umów wynosi 69,5% w stosunku do wielkości alokacji, a dokonane już płatności stanowią 19,1% środków publicznych przeznaczonych na dofinansowanie projektów w ramach PO IG. Na tym tle można mówid o bardzo wysokim stopniu zakontraktowania środków (uwzględniając wartośd dofinansowania projektów zatwierdzonych do realizacji) w 3. Osi Priorytetowej (aż 99,8%) i wysokim w Osi 4. (87,2%). Nieco niższe jest wykorzystanie środków w osiach: 5. i 6. (odpowiednio: 70,4% i 65,0%), chod w poszczególnych działaniach jest ono bardzo zróżnicowane. Pełne dane w tym zakresie prezentuje tabela Towarzyszące jej wykresy przedstawiają stopieo wykorzystania środków w działaniach osi

31 Tab Stan realizacji finansowej osi PO IG na 30 czerwiec 2011 r. Oś/ działanie Wnioski o dofinansowanie zatwierdzone do realizacji przez Instytucję Zarządzającą (po ocenie formalnej i merytorycznej) liczba wartośd dofinansowania w mln zł % wykorzystania środków publicznych liczba Zawarte umowy wartośd dofinansowania w mln zł % wykorzystania środków publicznych Płatności dokonane na rzecz beneficjentów* wartośd dofinansowania w mln zł % wykorzystania środków publicznych PO IG ,3% ,5% ,1% Oś ,8% ,1% ,4% ,8% ,6% 68 13,7% ,9% ,9% ,3% ,3% ,9% 39 27,4% Oś ,2% ,3% ,7% ,8% ,4% 51 3,3% ,2% ,5% ,1% ,8% ,6% 14 1,0% ,9% ,1% ,8% ,0% ,2% 248 6,1% Oś ,4% ,0% ,1% ,3% ,8% 25 6,0% ,5% ,0% 61 23,1% ,9% ,9% ,5% ,4% ,2% 16 10,0% Oś ,0% ,5% 102 6,2% ,7% ,1% 12 2,4% ,7% ,7% 7 4,3% ,2% ,2% 57 47,6% ,6% ,8% 25 4,5% ,9% ,8% 1 0,4% Źródło: Stan realizacji PO IG na 30 czerwiec 2011 r. (informacja miesięczna) + opracowanie własne. * Informacja o wysokości płatności nie uwzględnia finansowania w formie zaliczek; stąd też faktyczny poziom płatności jest nieco wyższy. 31

32 Rys Stopieo wykorzystania środków publicznych w 3. Osi Priorytetowej według wartości wniosków o dofinansowanie zatwierdzonych do realizacji. Źródło: Stan realizacji PO IG na 30 czerwiec 2011 r. (informacja miesięczna) + opracowanie własne. Rys Stopieo wykorzystania środków publicznych w 4. Osi Priorytetowej według wartości wniosków o dofinansowanie zatwierdzonych do realizacji. Źródło: Stan realizacji PO IG na 30 czerwiec 2011 r. (informacja miesięczna) + opracowanie własne. 32

33 Rys Stopieo wykorzystania środków publicznych w 5. Osi Priorytetowej według wartości wniosków o dofinansowanie zatwierdzonych do realizacji. Źródło: Stan realizacji PO IG na 30 czerwiec 2011 r. (informacja miesięczna) + opracowanie własne. Rys Stopieo wykorzystania środków publicznych w 6. Osi Priorytetowej według wartości wniosków o dofinansowanie zatwierdzonych do realizacji. Źródło: Stan realizacji PO IG na 30 czerwca 2011 r. (informacja miesięczna) + opracowanie własne. 33

34 Analiza powyższych danych wskazuje na wysoki stopieo skorelowania realizacji finansowej z zaawansowaniem rzeczowym, chod naturalnie z pewnymi wyjątkami. Analizując wartośd wniosków o dofinansowanie, zatwierdzonych do realizacji, niskie wartości, w stosunku do założonej alokacji, dotyczą: działania 4.3, które dopiero od wiosny 2011 roku jest realizowane na nowych, bardziej atrakcyjnych dla przedsiębiorców zasadach; działania 5.1, w ramach którego zostało podpisanych bardzo mało umów i w przypadku którego znaczna częśd składanych wniosków nie uzyskiwała wystarczająco pozytywnych oceny, aby kwalifikowad się do dofinansowania, działania 5.4, którym zainteresowanym była niestety znacznie mniejsza od zakładanej liczba przedsiębiorców, działania 6.1, co jest związane z jego dwuetapowością. Dodatkowo, trzeba zwrócid uwagę na znacznie mniejszy, niż w innych działaniach udział podpisanych umów, w stosunku do zatwierdzonych wniosków w ramach działania 4.5, co jest związane z procesem aprobaty projektów przez Komisję Europejską 34

35 4. USTALENIA I WYNIKI ANALIZ BADAWCZYCH 4.1. Różnice w sposobach realizacji celów lizbońskich poprzez interwencję publiczną w dziedzinie innowacyjności w Polsce i w innych krajach Strategia Lizbooska, będąca planem rozwoju określającym cele rozwoju gospodarczego Unii Europejskiej do 2010 r. została, w pierwotnej formie, przyjęta przez Radę Europejską na posiedzeniu w Lizbonie w roku Zgodnie z określonymi założeniami, celem strategii było uczynienie zjednoczonej Europy do 2010 roku najbardziej dynamicznym i konkurencyjnym regionem gospodarczym na świecie, rozwijającym się szybciej niż Stany Zjednoczone 7. Strategia miała za zadanie również osiągnięcie większej unifikacji gospodarek europejskich, w których można wyróżnid trzy zasadnicze modele gospodarcze: 1. anglosaski stawiający na liberalizm ekonomiczny, w którym siły rynku decydują o rozwoju gospodarczym, 2. kontynentalny ograniczający siły konkurencyjne poprzez koordynację relacji pomiędzy przedsiębiorstwami a pracownikami oraz sektorem prywatnym i instytucjami publicznymi; kładzie on przy tym duży nacisk na ochronę miejsc pracy, 3. nordycki bazujący na wiedzy i innowacyjności; w tym przypadku rozwój gospodarczy opiera się na wysoko rozwiniętym systemie edukacyjnym oraz intensywnej i realizowanej w szerokiej skali promocji działao badawczo-rozwojowych. W Strategii Lizbooskiej postawiono szereg celów, które miały uczynid gospodarkę europejską bardziej liberalną, opartą na wiedzy i innowacyjności oraz przyczyniającą się do zwiększania zatrudnienia. Jak wskazują niektórzy eksperci duża liczba celów, często nie do kooca ze sobą spójnych, przyczyniła się do stworzenia problemów związanych z wdrażaniem tak sformułowanego dokumentu. Poszczególne kraje członkowskie wdrażały przede wszystkim te cele, które najbardziej odpowiadały ich modelowi gospodarczemu. Przykładowo, Wielka Brytania skupiała się przede wszystkim na liberalizacji gospodarki, kraje kontynentalne, na zwiększaniu zatrudnienia, natomiast kraje skandynawskie, na budowie gospodarki bazującej na wiedzy i innowacyjności 8. Dodatkowo, poszczególne kraje, realizując swoje własne polityki narodowe nastawione na wzmacnianie ich gospodarek, czynią to często kosztem gospodarek innych krajów, w tym w szczególności krajów peryferyjnych o słabszym poziomie rozwoju. W takim kontekście realizowano również cele Strategii Lizbooskiej, dobierając je tak, aby w maksymalnym stopniu przyczyniały się do rozwoju gospodarki danego kraju, niekoniecznie przyczyniając się do rozwoju UE jako całości. Zdając sobie sprawę z problemów związanych z wdrażaniem Strategii Lizbooskiej w pierwotnej, rozbudowanej formie, w 2005 roku dokonano jej modernizacji. Odnowiona Strategia Lizbooska posiadała mniej priorytetów oraz ograniczoną liczbę celów, obniżono również nadmiernie ambitne wskaźniki. W odnowionej Strategii Lizbooskiej na pierwsze miejsce zdecydowanie wysunięto dwa cele: pobudzanie innowacyjności gospodarki europejskiej oraz wzrost zatrudnienia. Odnowioną Strategię oparto przede wszystkim na założeniu, że gospodarki poszczególnych krajów europejskich będą bazowały w coraz większym stopniu na innowacyjności, wynikającej z wdrażania wyników badao naukowych i prac badawczo-rozwojowych, zwłaszcza w nowoczesnych dziedzinach wiedzy, co powinno stad się głównym czynnikiem rozwoju społeczno-gospodarczego. W ramach Strategii zdefiniowano szereg celów, z pośród których najistotniejsze to: (i) wzrost nakładów na badania 7 Hubner D. Strategia Lizbooska droga do sukcesu zjednoczonej Europy", KIE, Warszawa Grosse T. G. Nowe podejście do Strategii Lizbooskiej czy uda się przezwyciężyd sprzeczności europejskiego kapitalizmu?, ISP, Analizy i Opinie, s

36 i rozwój (B+R) do 3% PKB, (ii) redukcja biurokratycznych utrudnieo dla przedsiębiorców oraz (iii) wzrost zatrudnienia do 70% dla mężczyzn i 60% dla kobiet 9. Realizacja celów Strategii Lizbooskiej miała na celu ujednolicenie gospodarek europejskich, w których występują znaczne różnice, należy przy tym pamiętad, że oprócz wspomnianych wcześniej trzech zasadniczych modeli, występują różnice pomiędzy gospodarkami w ramach każdego modelu 10. Biorąc pod uwagę gospodarkę Polski, różnice te są spotęgowane nadal trwającym procesem budowy gospodarki rynkowej, która w wielu dziedzinach i to tych mających wpływ na innowacyjnośd, wciąż wykazuje naleciałości gospodarki planowej. Dobrym przykładem może tu byd sektor badao publicznych, szkolnictwa wyższego, czy też ochrony zdrowia. Kolejny czynnik odróżniający Polskę od krajów będących motorami gospodarczymi UE stanowi niedorozwój infrastruktury: drogowej, energetycznej i telekomunikacyjnej oraz badawczo-rozwojowej 11. Utrudnia to, lub czasem nawet uniemożliwia, rozwój firm innowacyjnych w wielu regionach kraju. Wymaga również ponoszenia, na poziomie narodowym i regionalnym, bardzo poważnych nakładów, których nie muszą asygnowad inne kraje. Kolejnym ważnym czynnikiem jest niska kultura innowacyjna i brak wiary we własne możliwości powodujące, że wielu przedsiębiorców, naukowców, przedstawicieli kadry zarządzającej i przedstawicieli administracji publicznej, nie wierzy we własne możliwości w zakresie kreowania nowych, innowacyjnych rozwiązao. Wywołuje to nastawienie jedynie na tzw. innowacyjnośd odtwórczą. Wreszcie należy wskazad kluczowy czynnik mający wpływ na innowacyjnośd gospodarki jedne z najniższych nakładów na badania i rozwój w Europie 5-krotnie niższe niż w krajach skandynawskich i 4-krotnie niższe niż określone w Strategii Lizbooskiej. Dodatkowo, procentowo znacznie więcej środków niż w innych krajach przekazuje się na badania podstawowe, zamiast na prace badawczo-rozwojowe przeznaczone do bezpośredniego zastosowania w gospodarce. Powyższe czynniki nie występują w innych gospodarkach, lub też są tam obecne jednak w innym, mniejszym zakresie. Porównując różnice w kierunkach i sposobie osiągnięcia celów lizbooskich poprzez realizację interwencji w zakresie innowacyjności, przedsiębiorczości, współpracy środowiska naukowego z przedsiębiorcami w ramach prac B+R w Polsce, w zestawieniu z innymi krajami UE, należy wziąd pod uwagę występujące różnice pomiędzy polską gospodarką, a poszczególnymi gospodarkami krajów UE. Różnice te powodują, że w danych krajach muszą byd podejmowane różne środki mające na celu osiągnięcie celów Strategii Lizbooskiej 12. W rezultacie nie można bezpośrednio porównywad na poziomie szczegółowym działao podejmowanych w różnych krajach. Ponadto, w okresie ostatnich dwóch lat w większości krajów UE, poza Polską, wystąpił bardzo znaczny regres w rozwoju 9 European Growth and Jobs Monitor 2009 ; Allianz Economic Research & Development, Frankfurt/Main Przykładem mogą byd różnice pomiędzy gospodarkami głównych przedstawicieli modelu kapitalizmu kontynentalnego tj. Francji i Niemiec. W pierwszym przypadku scentralizowana struktura paostwa zapewnia ochronę całych dziedzin gospodarki. Przykładowo, odbywa się to poprzez subsydiowanie gospodarki rolnej, czy też udzielanie wsparcia dla koncernów lotniczych, energetycznych i telekomunikacyjnych. Bardzo silne są również związki zawodowe, mogące faktycznie blokowad decyzje w sprawie przekształceo własnościowych, czy też oddziaływad na bieżące decyzje polityczne. Z kolei w przypadku Niemiec, zdecentralizowana władza daje możliwośd znacznego dostosowywania pewnych aspektów polityki gospodarczej do potrzeb regionalnych. Generalnie jednak, w modelu gospodarczym istnieje szereg regulacji usztywniających rynek pracy i de facto zmniejszających konkurencyjnośd, takich jak ochrona miejsc pracy, a przez to ochrona nierentownych branż, narzucanie firmom i całym branżom warunków zatrudnienia promowanych przez związki zawodowe, subsydiowanie branż, które mają istotne znaczenie dla paostwa. Różnice występują również we wspieraniu sektora badawczo-rozwojowego. Jeszcze większe różnice pojawiają się w przypadku gospodarek takich krajów jak Włochy czy Hiszpania. 11 Europe s regional research systems: current trends and structures, EC, Unit C.3 - Economic analysis and monitoring of national research policies and the Lisbon Strategy, International Science & Technology Specialization: Where does Europe stand?, EC,DG for Research

37 spowodowany kryzysem ekonomicznym 13. Wielu ekspertów wskazuje, że po doświadczeniach kryzysu należy bardziej radykalnie dążyd do budowy gospodarki bazującej na innowacyjności i wiedzy, a więc zmierzad do modelu nordyckiego, zwiększając jednocześnie elastycznośd gospodarki 14. Należy raczej kierowad się modelem docelowym, który chcemy zbudowad i pod tym kątem podpatrywad różne rozwiązania szczegółowe, każdorazowo dostosowując je do specyfiki, potrzeb i ograniczeo charakterystycznych dla gospodarki polskiej. Badania porównawcze gospodarek UE pokazują, że najkorzystniejszy pod względem konkurencyjności oraz odporności na negatywne czynniki zewnętrze i jednocześnie najbardziej zgodny z celami Strategii Lizbooskiej jest model skandynawski, w tym w szczególności model gospodarki szwedzkiej 15. Analizując dostępne dane oraz porównując cechy i historię systemów gospodarczych Polski i krajów skandynawskich można stwierdzid, że powinniśmy dążyd do budowy modelu gospodarczego posiadającego jak najwięcej cech gospodarek skandynawskich. Kraje te w przeszłości nie posiadając znacznych zasobów naturalnych oraz dysponując stosunkowo słabą bazą przemysłową i ograniczonym potencjał ludzkim, doszły do bardzo wysokiego stopnia rozwoju dzięki rozwojowi gospodarki opartej na wiedzy i innowacyjności. Korzystając z tych wzorców należy przede wszystkim radykalnie zwiększyd nakłady na działalnośd badawczo-rozwojową 16, rozwijad sektor badao publicznych oraz przeprowadzid jego reformę w celu zwiększenia efektywności, podniesienia jakości kapitału ludzkiego oraz zapewnienia wysokiej jakości badao i poprawy wskaźników transferu wiedzy i technologii do gospodarki. Bardzo ważne jest również stworzenie mechanizmów mobilizujących naukowców do realizacji większej liczby prac doktorskich w zakresie nauk technicznych oraz do komercjalizacji posiadanej wiedzy i zachęcających do tworzenia firm innowacyjnych. Z kolei z drugiej strony, należy zachęcad przedsiębiorców do podejmowania ambitnych innowacyjnych przedsięwzięd. Analizując różnice pomiędzy Polską i innymi krajami UE w sposobach realizacji celów lizbooskich poprzez interwencję publiczną w dziedzinie innowacyjności, można dokonad porównania z systemem fioskim, będącym jednym z reprezentantów modelu nordyckiego. System fioski, stawiany przez ekspertów za przykład dla rozwoju polskiej gospodarki w obszarze innowacyjności, zakłada duży udział wsparcia paostwowego w zakresie finansowania nauki i wsparcia rozwoju przedsiębiorstw, w tym w szczególności MŚP. Przy czym należy zaznaczyd, że wsparcie to jest silnie zróżnicowane regionalnie i podzielone pomiędzy kilka instytucji. Kluczową instytucją jest TEKES (Finnish Funding Agency for Technology and Innovation) 17, udzielającą wsparcia dla innowacyjnych projektów realizowanych we współpracy przez firmy i jednostki badawczo-rozwojowe. Wsparcie jest udzielane dla projektów trwających 5-6 lat, w których TEKES pokrywa generalnie 50% kosztów, reszta jest zaś finansowana przez firmy i instytucje badawczo-rozwojowe. Celem podejmowanych 13 The Euro Monitor 2010Indicators for Balanced Growth ; Allianz Economic Research & Corporate Development, European Growth and Jobs Monitor 2009,Allianz Economic Research & Development, Frankfurt/Main Wskazuje się również, że w zakresie wskaźników oceny rozwoju gospodarczego należy odejśd od wskaźników obrazujących wejście takich jak wielkośd wydatków na B+R, czy liczba już posiadanych patentów. Należy natomiast oprzed się na wskaźnikach obrazujących bezpośredni rezultat ekonomiczny wytwarzanej wiedzy, wyników badao i wdrażanych innowacji patrz Lisbon Council e-brief: Innovating Indicators Choosing the Right Targets for EU 2020, 04/ Europe s regional research systems: current trends and structures, EC, Economic analysis and monitoring of national research policies and the Lisbon Strategy, W Polsce pomimo znacznego wzrostu w ostatnich latach na badania i rozwój przeznacza się poniżej 0,7% PKB (do 2007 roku średnio 0,57% PKB, w ,61% i ,69% PKB), gdy w krajach skandynawskich blisko 5 razy więcej (!): w Szwecji 3,82%, w Finlandii 3,45% - zob: International Science & Technology Specialisation: Where does Europe stand?, EC, DG for Research Informacje przygotowane na podstawie danych z raportu Evaluation of the Finnish National Innovation System, 2009, materiałów TAKES oraz raportu: NATIONAL INNOVATION SYSTEMS: FINLAND, SWEDEN & AUSTRALIA COMPARED,

38 projektów jest wypracowanie rozwiązao pozwalających na wdrożenie nowych produktów, które w dużej mierze będą przeznaczone na eksport % wsparcia jest przeznaczone dla MŚP, o dofinansowanie mogą ubiegad się wszystkie firmy działające w Finlandii. Rys Mapa Finlandii z oznaczonym stopniem rozwoju subregionów: biały region 0 najbardziej rozwinięty, czarny region 1 najsłabiej rozwinięty, regiony o cechach przejściowych: ciemnoszary region 2, szary - regiony 3. Tab Wsparcie finansowe udzielone przez instytucje wspierające w 2006 roku 18 (w przeliczeniu na pracownika, w euro). Region TEKES Ministerstwo handlu i przemysłu (MTI) Ministerstwo rolnictwa i leśnictwa Ministerstwo pracy 0 178,7 38,5 1,0 31, ,9 532,4 35,8 95,6 2 87,9 221,1 1,5 64,4 3 93,0 147,9 1,4 48,7 Co roku firmy uczestniczą w około projektach, natomiast instytucje B+R w około Obszary wymagające interwencji w postaci finansowania realizacji projektów są wybierane przez TEKES oraz przemysł i naukowców. Firmy MŚP mogą również ubiegad się o wsparcie na uzyskanie doradztwa w zakresie rozwoju technologii i produktów oraz na rozwój eksportu. Realizowane projekty są określane jako innowacyjne, w przeciwieostwie do projektów finansowanych przez MTI - Ministerstwo Handlu i Przemysłu, które udziela wsparcia na rozwój potencjału wytwórczego. Jak widad z zestawienia przedstawionego w tab , poszczególne rodzaje udzielanego wsparcia nie rozkładają się równomiernie. Wsparcie udzielane przez TEKES na realizację najbardziej innowacyjnych projektów jest najwyższe w południowej, najbardziej rozwiniętej części kraju. Natomiast wsparcie na rozwój potencjału produkcyjnego udzielane przez MTI skupia się w najmniej rozwiniętej północnowschodniej części Finlandii. W 2009 roku firmy z tych regionów otrzymały dotacje w wysokości aż 532 euro na jednego zatrudnionego, natomiast dla porównania firmy w najbardziej rozwiniętej części kraju jedynie 38 euro. Regiony te otrzymują również najwyższe wsparcie na rozwój rolnictwa i aktywizację pracowników. Opisane mechanizmy wsparcia są finansowane ze środków budżetowych. Finansowane przez nie projekty są stosunkowo łatwe w zarządzaniu. Dodatkowo przedsiębiorcy 18 Evaluation of the Finnish National Innovation System, 2009, str

39 mogą ubiegad się o dofinansowanie z funduszy strukturalnych, jednak w ocenie ekspertów procedura oceny i wymagane dokumenty są dużo bardziej skomplikowane niż w przypadku funduszy narodowych, co czyni je mniej atrakcyjnymi. Jako jedna z rekomendacji ewaluacji fioskiego systemu innowacyjnego w 2009 roku została umieszczona propozycja przygotowywania jednej aplikacji o uzyskanie wsparcia, następnie w wyniku oceny eksperckiej dany projekt byłby rekomendowany do wsparcia środkami narodowymi lub z funduszy strukturalnych. Podstawową cechą rozwiązania fioskiego w zakresie promocji i rozwoju innowacji jest jego podejście systemowe, uwzględniające zarówno rozbudowę i finansowanie bazy B+R, finansowanie projektów badawczo-rozwojowych mających na celu rozwój nowych produktów i technologii oraz zapewnienie wsparcia finansowego skierowanego na rozwój potencjału produkcyjnego. Bardzo istotną cechą fioskiego systemu innowacyjnego jest ciągłośd i przewidywalnośd finansowania. Jest to zasadnicza cecha odróżniająca go od wsparcia oferowanego w ramach polskiego PO IG, które jest interwencją okresową, de facto zastępującą planową długoterminową politykę paostwa w zakresie rozwoju systemu innowacyjnego poprzez wsparcie rozwoju przedsiębiorstw. Podobne różnice pojawiają się przy porównywaniu PO IG ze szwedzkim systemem innowacyjnym, który, tak jak fioski, bazuje na strukturze oferującej wsparcie przewidywalne w dłuższym okresie. Umożliwia to przedsiębiorcom podejmowanie ambitnych, wieloletnich, innowacyjnych projektów, dzięki którym powstają przełomowe rozwiązania 19. Kluczowym aktorem w szwedzkim systemie innowacyjnym jest agencja VINNOVA (Swedish Agency for Innovation Systems) 20, oferująca pakiet programów wspierających rozwój nowych produktów, technologii i usług poprzez finansowanie badao prowadzonych we współpracy sektora B+R z przemysłem 21. Z kolei wsparcie rozwoju potencjału produkcyjnego jest oferowane przez dedykowaną agencję: Swedish Agency for Economic & Regional Growth 22. Podobnie jak w przypadku modelu fioskiego, interwencja publiczna kładzie nacisk na rozwój innowacyjności poprzez finansowanie prac B+R, podejmowanych przez firmy we współpracy z instytucjami B+R oraz rozwój potencjału produkcyjnego w najsłabszych regionach. Obydwa rodzaje wsparcia oferują szereg działao, których celem jest stałośd finansowania. W świetle omówionych modeli, doświadczeo innych krajów i wyników przeprowadzonego badania ewaluacyjnego można stwierdzid, że podstawową wadą polskiego systemu innowacyjnego jest przerzucenie zadania wspierania rozwoju gospodarki bazującej na wiedzy i innowacyjności na fundusze strukturalne, które ze swej definicji, są działaniami okresowymi, co prawda dającymi możliwośd skokowego rozwoju potencjału sektora B+R i przedsiębiorstw, jednak z drugiej strony, uniemożliwiającymi długoterminowe planowanie badao i rozwoju przez firmy. Uwzględniając powyższy kontekst, trzeba wskazad na bardzo pozytywną rolę działao realizowanych w ramach 4. Osi Priorytetowej PO IG, która ma największy wpływ na rozwój innowacyjnej gospodarki. Jak wykazały przeprowadzone badania ewaluacyjne, większośd innowacyjnych projektów, często na skalę światową, zostało zrealizowane dzięki temu, że przedsiębiorcy chcąc uzyskad dofinansowanie, zaczęli poważnie myśled o wprowadzeniu innowacji. W tym celu nawiązywali kontakty z jednostkami badawczo-rozwojowymi krajowymi i zagranicznymi oraz generowali pomysły i wdrażali innowacyjne produkty i technologie. Często korzystając z dofinansowania budowali laboratoria i działy B+R (działanie 4.2), w ich ramach rozwijali innowacyjne projekty i następnie starali się o uzyskanie dofinansowania (działanie oraz 4.2). Porównując taką aktywnośd z działaniami podejmowanymi w krajach skandynawskich należy 19 The Swedish national innovation system and its relevance for the emergence of global innovation networks, Centre for Innovation, Research and Competence in the Learning Economy (CIRCLE), Lund University 2010/ Z przykładowymi zrealizowanymi projektami można zapoznad się pod adresem:

40 podkreślid, że najbardziej efektywne pod kątem innowacyjności rozwiązao oraz nowości na rynku są programy, w ramach których zachęca się przedsiębiorcę do opracowania nowych produktów. Działaniami takimi w przypadku PO IG są projekty realizowane w ramach działao oraz 4.2. Porównując je z mechanizmami wsparcia stosownymi w krajach skandynawskich należy stwierdzid, że powinny zostad na nie przeznaczone większe środki. Należałoby również stworzyd możliwośd finansowania dłużej trwających projektów badawczo-rozwojowych. Większośd przedsiębiorców w momencie przystępowania do realizacji projektów w ramach działao oraz 4.2, miało już gotowe pomysły na nowe przedsięwzięcia, a także często znacznie dopracowane rozwiązania w ramach projektów były one jedynie rozwijane i przenoszone do praktyki gospodarczej 23. Brakuje natomiast możliwości finansowania samego procesu badao, który w przypadku innowacyjnych rozwiązao, może trwad kilka lat. Dobrym pomysłem jest połączenie finansowania części badawczorozwojowej z wdrożeniem, gdyż zachęca to przedsiębiorców do poniesienia większego wysiłku i ryzyka związanego z wdrażaniem innowacji. Jednak pewną wadą wskazywanych tu działao oraz 4.2 jest to, że do przygotowania wniosku o wsparcie trzeba sprecyzowad zakres inwestycji wdrożeniowej. Niestety wyklucza to możliwośd starania się o pozyskanie wsparcia finansowego na realizację projektów na bazie pomysłu na innowacyjne rozwiązanie 24. Przykłady tego rodzaju problemów opisane są w załączonych do raportu studiach przypadków dotyczących zarówno dużych firm (studium nr 4 przedsiębiorstwo z branży hutniczej), jak i MŚP (studium nr 5 firma elektroniczna) 25. Podsumowując, należy stwierdzid, że rozwiązania przyjęte w ramach działao oraz 4.2 są bardzo efektywne pod względem innowacyjności oraz porównywalne z mechanizmami stosowanymi w innych krajach. Szczególnie istotne jest to, że wspierają one firmy z sektora małych i średnich przedsiębiorstw, który jest wskazywany jako jeden z mocnych elementów polskiego systemu innowacyjnego 26. Brakuje natomiast dofinansowania na prowadzenie badao nad rozwojem produktów, usług i technologii, które znajdują się we wstępnej fazie rozwoju. Tego typu rozwiązania dla MŚP funkcjonują na przykład w Szwecji i w Finlandii. Podejmowane działania idą w dobrym kierunku, należy jednak przeznaczyd na nie znacznie więcej środków finansowych, które powinny byd dostępne w sposób długofalowy, a nie, tak jak obecnie, tylko w pewnych okresach, w których dostępne są fundusze strukturalne 27. Wsparcie dla firm należy połączyd z poprawą efektywności sektora publicznego B+R oraz radykalnym zwiększeniem poziomu jego finansowania. Na badania i prace badawczo-rozwojowe połączone z wdrożeniami, należy przeznaczad znacznie więcej środków wsparcia, tak aby zbliżyd się celu stawianego w Strategii Lizbooskiej 3% PKB na badania. Zmiany te są szczególnie istotne w świetle nowej strategii rozwoju opracowywanej przez UE Jest to zgodne z wymaganiami programu, jednak ogranicza innowacyjnośd. 24 Można tu zarekomendowad zmianę zasad realizacji projektów, tak aby umożliwid beneficjentowi dostosowanie budżetu i zakresu projektu do rzeczywistych potrzeb wynikających z wniosków z części badawczej bądź wzorniczej projektu. 25 Studia przypadku zebrane zostały w załączniku 3 do niniejszego raportu (oddzielny dokument). 26 INNOVATION UNION SCOREBOARD The Innovation Union's performance scoreboard for Research and Innovation, February Przewidywalnośd dostępności dofinansowania w dłuższej perspektywie czasowej jest bardzo istotnym czynnikiem wpływającym na poziom innowacyjności. Rozwój innowacyjnych produktów i technologii w zależności od branży trwa od 1-3 lat (np. w branży maszynowej) do nawet 5-7 lat (np. w branży farmaceutycznej). Podejmując się realizacji takiego projektu przedsiębiorca musi mied pewnośd, że uzyska dofinansowanie na różnych etapach jego rozwoju, które będzie zachęcad do podejmowania wysiłku oraz pozwoli ograniczyd ryzyko biznesowe związane z rozwojem innowacyjnego produktu. Problem tego rodzaju wskazywali w trakcie niniejszego badania przedsiębiorcy. Prezentowali oni również pomysły na innowacyjne produkty i technologie, z którymi oczekują na możliwośd pozyskania dofinansowania. 28 From why to how, Lisbon Council, 01/2008 oraz EUROPE A European strategy for smart, sustainable and inclusive growth ; EC

41 4.2. Ustalenia z badań jakościowych Niniejszy rozdział przedstawia najważniejsze ustalenia z badao jakościowych. Został on podzielony na sześd części, z których dwie pierwsze poświęcono sprawom ogólnym. Częśd pierwsza przedstawia ogólną ocenę Programu. Cześd druga poświęcona została spostrzeżeniom i wnioskom o charakterze horyzontalnym, nie dotyczącym bezpośrednio poszczególnych osi priorytetowych. Kolejne części odnoszą się już konkretnych osi priorytetowych i realizowanych w ich ramach działao, ostatnia zaś, przedstawia wskazania i wnioski, dotyczące nowego okresu programowania Funduszy Strukturalnych Ogólna ocena Programu i zasadnicze dylematy Generalna ocena Programu, artykułowana przez badanych była zdecydowanie pozytywna; podkreślano, że w zasadzie, z niewielkimi wyjątkami, nie powinno byd problemów z wykorzystaniem środków alokowanych na działania w ramach analizowanych osi priorytetowych. Badani wskazywali na to, że większośd działao cieszyła się bardzo dużym powodzeniem i że generalnie występujące problemy były szybko rozwiązywane poprzez wprowadzanie modyfikacji w szczegółowych zasadach realizacji Programu. Niezależnie od szczegółowych uwag, dotyczących wdrażania Programu warto też pamiętad, że i tak szybkośd realizacji większości działao oraz zainteresowanie nimi przedsiębiorców znacznie przekroczyły oczekiwania. Na etapie programowania istniały bowiem bardzo poważne obawy, czy w ramach Programu o tak ambitnych celach, uda się zakontraktowad założone środki: Przecież kilka lat temu, gdyby ktoś powiedział, że na działanie 4.4 będzie prawie półtora miliarda euro, czy na działanie 4.5 ponad miliard euro i że te środki zostaną wykorzystane w ciągu dwóch lat, to pewnie byśmy się zastanawiali, czy ktoś mówi prawdę, czy też nie /IDI-IZ/ 29. Rzeczywiście, pod względem szybkości wykorzystania środków, Program Innowacyjna Gospodarka wypada bardzo pozytywnie. Jeden z najbardziej interesujących komentarzy, dotyczył stopnia realizacji oryginalnych założeo Programu, jako (zgodnie ze swoją nazwą) przede wszystkim skierowanego na wsparcie najbardziej innowacyjnych przedsięwzięd: [PO IG] to nie jest program dla wysoko innowacyjnych projektów. Moim zdaniem dzisiaj, wydaje mi się, że te oczekiwania i zamiary się rozjechały. Na początku, jak rozmawialiśmy o programie, to główną obawą było to, czy w ogóle znajdą się przedsiębiorcy, którzy będą w stanie spełnid te wyśrubowane kryteria. I to była uzasadniona obawa. Jeśli rzeczywiście myśleliśmy o tych kryteriach na serio. Natomiast są one spełniane, tak jak są spełniane i popyt na środki [wsparcie finansowe] jest równie duży, jak w każdym innym programie. Okazuje się, że mamy naprawdę bardzo liczne rzeczy, które nagle *okazują się+ innowacyjne na skalę świata / /. Nie jest możliwe, żeby te statystyki *dotyczące PO IG+ odzwierciedlały rzeczywistośd. Te statystyki są bardzo dobre, natomiast one są tak dobre, że aż niepokojące. Wydają się nierealne, gdybyśmy rzeczywiście nałożyli na to oczekiwania, które były ustalone wobec tego Programu. Także z tego punktu widzenia wydaje mi się, że PO IG nie jest tak ambitny, jak miał byd /IDI-KM/. Ten interesujący i bynajmniej nieodosobniony pogląd (podobne, chod mniej wyraziste, wypowiedzi pojawiały się także w przypadku innych rozmówców) jest oczywiście bardzo trudno zweryfikowad. Pojawia się tutaj bowiem dośd oczywiste napięcie. Z jednej strony bowiem można twierdzid, że skoro przedsiębiorcy spełnili kryteria dostępu i ich wnioski uzyskały wysoką ocenę merytoryczną 29 Cytując wypowiedzi respondentów wywiadów używamy następujących skrótów: IDI-IZ: wywiad z przedstawicielem Instytucji Zarządzającej, IDI-IP: wywiad z przedstawicielem Instytucji Pośredniczącej, IDI-IW: wywiad z przedstawicielem Instytucji Wdrażającej, IDI-E: wywiad z ekspertem, IDI-RIF: wywiad z przedstawicielem regionalnej instytucji finansującej, IDI-KM: wywiad z przedstawicielem Komitetu Monitorującego PO IG, Mi-Gr dyskusja w ramach minigrupy. Skróty wypowiedzi oznaczono jako / /, zaś uzupełnienia i komentarze autorów raportu jako *

42 (a w najbardziej konkurencyjnych konkursach, jak w przypadku działania 4.4, aby otrzymad wsparcie, trzeba było uzyskad bardzo wysoką ocenę), to projekty te po prostu muszą byd bardzo innowacyjne 30. Z drugiej jednak strony warto pamiętad, że o otrzymaniu wsparcia decydowały konkretne kryteria i ludzie oceniający wnioski projektowe, zgodnie z tymi kryteriami i rezultatami ich interpretacji. Aby dokonywad trafnej oceny używane kryteria powinny byd weryfikowalne i możliwe do w miarę łatwego zastosowania. Niestety rzeczywistośd, przynajmniej zdaniem niektórych badanych, bywała nieco odmienna: Przedsiębiorcy nauczyli się spełniad każde kryterium, dowolne w zasadzie, i jak Pan uda się do jakiejkolwiek firmy consultingowej, to usłyszy Pan, że w zasadzie na wszystko można dostad dofinansowanie. Tylko trzeba to dobrze napisad. Problem jest taki, że my budując kryteria i nawet stawiając im jakiś poziom trudności, w żadnym momencie chyba się nie zastanowiliśmy, co my mamy tak naprawdę szanse ocenid, zweryfikowad w sposób racjonalny. Czyli oczekiwanie innowacyjności na skalę świata *by podad taki klasyczny przykład+. Chyba nikt nie pomyślał o tym, czy ktoś rzeczywiście będzie w stanie zweryfikowad ten poziom innowacyjności. Jak to zrobid, żeby to było wiarygodne przy takiej masie projektów [i czy w ogóle jest to możliwe?+? Moim zdaniem, system oceny nie nadążył za ambicjami tego programu /IDI-KM/. Świadomośd pewnego rozejścia się oryginalnych założeo i oczekiwao z rzeczywistością wdrażania projektów mają też osoby zaangażowane w nadzór nad wdrażaniem PO IG. Znamienna jest tu następująca opinia: [Na pewno jest problemem], co to jest innowacyjnośd i że to, co jest innowacyjne dla przedsiębiorstwa, nie jest niekiedy innowacyjne dla branży i dla rynku. Jeżeli chodzi o innowacyjnośd dla polskiej gospodarki *to ta idea+ się trochę rozmyła, dlatego, że bardzo trudno byłoby wesprzed takie projekty, które byłyby innowacyjne w skali kraju; one występują i to są perełki naszego programu, ale nie są one aż tak liczne, aby wszystkie środki zaplanowane na dany instrument przeznaczyd *wyłącznie na tego rodzaju projekty+. Tu ta innowacyjnośd się rozmyła, mamy tego świadomośd /IDI-IZ/. Sposób oceny wniosków pozostanie na pewno jedną z kluczowych i najtrudniejszych kwestii, związanych z zaprojektowaniem (początkowo) i realizacją Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Oczywiście problemem było zaprojektowanie odpowiednich kryteriów oceny wniosków, aby wybrad rzeczywiście potencjalnie najbardziej innowacyjne projekty 31. Z drugiej strony, uprawnione jest stanowisko, że nawet inaczej zaprojektowane kryteria niewiele by pomogły, gdyż liczba wysoce innowacyjnych projektów byłaby i tak bardzo ograniczona. W konsekwencji, zaprojektowanie bardzo selekcyjnych kryteriów doprowadziłoby tylko do tego, że alokowane środki nie zostałyby w całości wykorzystane. Chociaż trudno szczegółowo analizowad kryteria oceny wniosków (nie było to zresztą przedmiotem niniejszej ewaluacji), to z całą pewnością właśnie sposób oceny wniosków w przypadku skomplikowanych, innowacyjnych projektów, dotyczących różnych branż działalności gospodarczej, powinien byd przedmiotem głębokiego namysłu w kolejnym okresie programowania. Ta kwestia wydaje się byd jedną z najważniejszych sfer do przeprowadzenia ewentualnych zmian. Skoro bowiem, zdaniem większości badanych (o czym piszemy dalej), wiele z działao w ramach Osi PO IG powinno byd, w zbliżonej do obecnej formie, kontynuowanych, to stanowczo warto zastanowid się, w jaki sposób zreformowad system oceny wniosków, aby przedsięwzięcia wybierane do 30 Można tu odwoład się do grupy studiów przypadku, uwzględnionych w niniejszym raporcie (realizowanych w ramach 4. Osi Priorytetowej) prezentują one interesujące i udane przedsięwzięcia o bardzo wysokim stopniu innowacyjności. 31 Na problem niejednoznacznych definicji innowacyjności oraz związanych z nimi kryteriów, które budziły wątpliwości beneficjentów i stwarzały trudności w pracy ekspertów oceniających wnioski, zwracają uwagę również autorzy raportu z badania: Ewaluacja funkcjonowania systemu oceny i wyboru projektów w ramach PO IG etap II po rozpoczęciu rund aplikacyjnych, CASE Doradcy, 2010, s

43 finansowania, faktycznie spełniały założone kryteria i aby oceniający nie mieli problemów z dokonaniem oceny (interpretacją tych kryteriów) 32. Z drugiej strony warto bezwzględnie pamiętad o tym, że Polska wciąż lokuje się nisko w rankingach innowacyjności 33 i że prawdopodobnie nie jest możliwe dokonanie rewolucyjnych zmian w bardzo krótkim czasie. Jednak, wsparcie dla przedsiębiorców, na nawet nieco mniej innowacyjne inwestycje, często ma też w krótszej lub dłuższej perspektywie korzystne skutki dla gospodarki. Dobrze uwypukla to następująca opinia: Spójrzmy na to, z jakiego źródła czerpiemy? Czy też skąd przychodzą do nas przedsiębiorcy? Oni przychodzą z polskiego rynku, z jakiejś mniej lub bardziej ugruntowanej pozycji, z jakimiś doświadczeniami, historią funkcjonowania. Stąd nie powinno nas dziwid to, że jeżeli robi się analizę branżową, to okazuje się, że przemysł tradycyjny branża budowlana, potrafi byd dominującą w przypadku aplikujących o środki z działania 4.4. Taka jest po prostu struktura naszej gospodarki. Więc oczywiście pojawiają się takie perełki, którymi możemy się pochwalid, ale z drugiej strony należy moim zdaniem bronid projektów, które są istotne z punktu widzenia *rozwoju+ przedsiębiorczości w ogóle. [Bowiem funkcjonujemy] w pewnej określonej rzeczywistości. I trudno będzie nam tą rzeczywistośd zmienid. Nagle nie spowodujemy, że naszym beneficjentem zostaną wyłącznie firmy zakładane przez nowych przedsiębiorców czy absolwentów studiów informatycznych. /IDI-IZ/. W co najmniej kilku wywiadach pojawił się również bardzo interesujący i ważny wątek przygotowywania Programu z maksymalnie dużym wykorzystaniem wcześniejszych doświadczeo, a także wiedzy eksperckiej i zainteresowanych określonymi działaniami środowisk. Doświadczenia PO IG, podobnie zresztą, jak i wynikające poprzedniego okresu programowania, wskazują, że w wybranych, bardziej specjalistycznych i złożonych sferach, administracji publicznej dośd trudno przychodzi zaprojektowanie odpowiednich działao wspierających, których potem nie trzeba będzie znacząco modyfikowad lub upraszczad. Ciągle jest tak, że musimy się przekonad, że coś nie wyjdzie. Popełnid te błędy, żeby potem starad się jakoś to naprawid, więc to, to jest takie zarządzanie mocno oparte o doświadczenie. Jak czegoś doświadczymy, to wtedy jesteśmy w stanie usiąśd i się zastanowid, co trzeba zmienid. Natomiast zaplanowanie i próba wdrożenia, jak to tak naprawdę będzie, zupełnie nie wychodzi. To jest nie tylko *specyfika+ PO IG, ale sytuacja ta występuje we wszystkich programach. Wydaje się, że to jest problem administracji. Dostają zadanie, które w wielu momentach, nie chcę powiedzied, że ich przerasta, ale to nie jest coś, czym administracja zajmuje się na co dzieo / /. Mogą to byd naprawdę super ludzie, ale często nie mają kompetencji i to jest w ogóle nie ich wina. Nie mają czasu, nie mają wsparcia, więc trudno jest wymyślid dobry schemat, który się sprawdzi, jeśli się robi coś intuicyjnie w dużej mierze. Dlatego *te procesy+ są oparte, moim zdaniem, mocno o doświadczenie i dopiero jak dostaniemy gdzieś po głowie, to się udaje to zweryfikowad. To są instytucje *zajmujące się wdrażaniem PO IG], które naprawdę często zajmują się rzeczami, o których nie mają aż tak dużego pojęcia /IDI-KM/. Jeden z badanych zwrócił również uwagę na ciekawą kwestię wzajemnych relacji pomiędzy poszczególnymi programami operacyjnymi i strategicznymi dokumentami rządowymi, dotyczącymi danej sfery. Jego zdaniem działania, realizowane w ramach programów operacyjnych powinny byd elementem strategii rządu w danej sferze, tymczasem w Polsce niekiedy całkowicie zastępują one inne działania: Fundusze strukturalne Unii Europejskiej zostały jakby uznane, że mogą zastąpid politykę rządu w wielu przypadkach /.../. Logiką funduszy strukturalnych i programów jest uzupełnienie projektów strategicznych, rządowych i wzmocnienie pewnych kierunków, a nie 32 Problem ten ujawniony został również podczas dyskusji przedstawicieli minigrupy (beneficjenci projektów w ramach 5. Osi Priorytetowej PO IG). Podkreślano brak potencjału instytucji odpowiedzialnych za prowadzenie procesów selekcji do oceny skomplikowanych merytorycznie i często specyficznych wniosków o wsparcie. 33 Np. zob. Innovation Union Scoreboard (IUS) 2010, EC, PRO INNO Europe, Polska sklasyfikowana na 22 miejscu w gronie 27 paostw UE (w grupie tzw. umiarkowanych innowatorów poniżej średniej unijnej). 43

44 zastępowanie polityki rządu. A tak się w wielu przypadkach dzieje. Na co mamy przykład w Innowacyjnej Gospodarce, gdyż strona rządowa uznała, że to jest cudownie, że jest Program, który zajmuje się innowacyjnością, badaniami i rozwojem. No i oczywiście w ten sposób w ogóle nie ma najmniejszego zamiaru, formułowad jakichkolwiek strategicznych kierunków polityki rządu, czyli połączyd całą gospodarkę, jako kierunek strategiczny z badaniami i rozwojem i ze szkolnictwem /IDI- KM/. Opinia ta jest bardzo zasadna, szczególnie, gdy mowa o wspieraniu innowacyjności, czy też szerzej budowie gospodarki opartej na wiedzy. Można by postawid tu zasadne pytanie, czy działania / poddziałania Programu wsparcia są w stanie do tego doprowadzid? Zagadnienie wspierania innowacyjności jest znacznie szersze. Powszechnie wiadomo, że budowa odpowiedniego systemu musi obejmowad szereg dziedzin życia społeczno-gospodarczego, przykładowo, takich jak edukacja, badania i rozwój, gospodarka. Analizowany Program powinien zatem stanowid uzupełnienie szerszej polityki w tym zakresie, zapewniającej systemowe, przewidywalne w dłuższym okresie wspieranie działao, mających na celu budowę nowoczesnej gospodarki bazującej na innowacyjności (co uwidocznione zostało w poprzednim podrozdziale, traktującym o podejściu do problematyki wspierania innowacyjności w innych krajach). Powyższe stwierdzenia (w tym cytat z wywiadu) wymagają jednak komentarza uzupełniającego. Mianowicie, istnieją perspektywy zmiany opisanej sytuacji. Obecnie opracowywana jest rządowa Strategia Innowacyjności i Efektywności Gospodarki 34, której dokument przechodził w 2011 r. kolejne etapy uzgodnieo międzyresortowych (począwszy od sporządzenia pierwszej wersji projektu i przekazania do konsultacji międzyresortowych i społecznych w dniu r.). W kontekście wspierania innowacyjności i rozwoju działalności badawczo-rozwojowej, zwracano też uwagę (chod oczywiście w największym stopniu dotyczy to 1. i 2. Osi Priorytetowej PO IG), że Program powinien byd przede wszystkim skierowany do przedsiębiorców i to oni (poprzez odpowiednie zaprojektowanie działao wspierających) powinni wymuszad współpracę z uczelniami oraz jednostkami badawczo-rozwojowymi 35 : Pytanie teraz kogo należy wspierad, czy jednostki naukowe, czyli fundujemy im laboratoria, prace badawcze itp., czy też kierujemy pieniądze do przedsiębiorców. Z mojego doświadczenia wynika, że należy raczej dofinansowad bezpośredniego użytkownika, odbiorcę, czyli firmom udostępnid środki, w ramach których one powinny pozyskad nowe rozwiązania i wdrażad innowacje. Można to zawęzid, że mają byd to rozwiązania innowacyjne, powstałe w krajowych jednostkach i wtedy będziemy mieli do czynienia z mechanizmem ssania przez rynek /IDI-E/. Ta kwestia (chociaż tylko częściowo związana z analizowanymi osiami PO IG), pojawiała się niekiedy również w innych wypowiedziach badanych. Argumentów za takim podejściem dostarczają także niektóre studia przypadku, sporządzone w toku niniejszego badania. W jednym z nich (studium nr 5 przedsiębiorstwo z branży elektronicznej) opisany jest niemal wzorcowy układ, gdzie inicjatorem innowacyjnego rozwiązania jest mała firma, która do współpracy nad prototypem wciąga duże przedsiębiorstwo z własnym laboratorium, a niezbędne unikalne badania zleca uczelni oraz instytutowi badawczo-rozwojowemu. Jednym z efektów tej trójstronnej współpracy jest utworzenie przez MŚP własnego działu badawczo-rozwojowego, który współpracuje z profesjonalnymi zespołami naukowymi. W innym studium przypadku (nr 6 przedsiębiorstwo produkujące opakowania kartonowe) mamy do czynienia z małą firmą, która w wyniku realizacji projektu w działaniu 4.2 zbudowała laboratorium i nawiązała współpracę z licznymi instytutami naukowo-badawczymi i uczelniami. 34 Strategia Innowacyjności i Efektywności Gospodarki na lata : Dynamiczna Polska, Ministerstwo Gospodarki, wersja nr 0.9 z r. Projekt strategii wraz z informacjami sprawozdawczymi z procesu uzgodnieo międzyresortowych zob Stanowisko takie pozostaje zbieżne z zaprezentowanym wcześniej podejściem do wspierania innowacyjności, na gruncie europejskim charakterystycznym dla krajów skandynawskich i jak pokazuje praktyka, ostatecznie wysoce efektywnym. 44

45 Dylemat, czy w sytuacji wspierania procesów współpracy sfery nauki i gospodarki, środki powinny trafiad w większym zakresie do uczelni i jednostek naukowo-badawczych, czy też do przedsiębiorców, pozostanie ważny i istotny także w ramach kolejnego okresu programowania Kwestie horyzontalne Badani wskazywali w wywiadach na różnorodne problemy i bariery, związane z aplikowaniem w ramach poszczególnych działao PO IG i następnie z realizacją projektów. Dotyczyły one rozmaitych kwestii i sfer działania. Jeśli chodzi o etap aplikowania, to niezłym podsumowanie najważniejszych barier stanowi następująca wypowiedź: *Barierą było+ to, że nie wszystkie dotacje miały 100% dofinansowania, *w związku z+ ograniczeniami, dotyczącymi pomocy publicznej i koniecznością zapewnienia wkładu własnego. Były zgłaszane problemy związane z dokumentacją aplikacyjną, ale *jak się pojawił+ przewodnik po kryteriach, to wydaje mi się, że to przedsiębiorcom pomogło. Barierą też chyba było dotarcie z informacją, że taki instrument jest dostępny. Regiony siłą rzeczy promują własne instrumenty, ale zdarzają się przedsiębiorcy, którzy czasami nie wiedzą gdzie poszukiwad *instrumentów wsparcia+. Było też tak, że przedsiębiorca dowiedział się, że jest możliwośd *otrzymania+ takiego a takiego wsparcia, ale *stało się to+ już po wyczerpaniu środków. *A zatem+ trzy główne bariery to: pomoc publiczna, brak informacji, na jakie przedsięwzięcia *udostępniane jest wsparcie+, a także szybkie wyczerpanie środków /IDI-IZ/. W ramach kolejnych konkursów dokonywano stopniowych uproszczeo lub też zmian kryteriów oceny. Na obecnym etapie wprowadzane jest natomiast, w celu przyśpieszenia procesu rozliczania projektów, uproszczenie zasad i zakresu składanych wniosków o płatnośd; tego typu rozwiązania funkcjonują już zresztą w ramach 1. i 2. Osi Priorytetowej PO IG, a także w niektórych działaniach 4. Osi. Uproszczenia dotyczą (lub mają dotyczyd) harmonogramów rzeczowo-finansowych (co ma pozwolid na uniknięcie konieczności częstego aneksowania umów) oraz wprowadzenia możliwości (na wniosek beneficjenta) przedkładania do wniosków o płatnośd wyłącznie zestawieo poniesionych wydatków, nie zaś kopii wszystkich dokumentów księgowych: *Dotąd+ ta biurokratyzacja bardzo przeszkadzała podmiotom aplikującym, bo wystarczyło, że ktoś postawił parafkę nie na tej stronie, co trzeba i już trzeba było wniosek poprawiad, więc został wprowadzony system oświadczeo, bez dokumentów potwierdzających. Jednak nie wszystkie uproszczenia instytucje wprowadziły w swoich działaniach np. przy rozliczaniu wniosku o płatnośd instytucje życzyły sobie, aby każda faktura, rachunek miały pokrycie *formalne+, czyli z wnioskiem o płatnośd przysyłano kopie dokumentów księgowych i instytucja zarządzająca wprowadziła takie odgórne ułatwienie systemowe, które mogą sobie instytucje zastosowad, tam gdzie uważają, że jest to sensowne. To jest pozostawione do decyzji instytucji, żeby zamiast tych kopii dokumentów księgowych co powodowało, że wniosek o płatnośd miał 100 pozycji albo 1000; to były segregatory niesamowite przedkładad zestawienie dokumentów, a dopiero w sytuacji kontroli na miejscu, weryfikowad autentycznośd tych danych. Wiem, że nie wszystkie instytucje to wprowadziły, a to jest znaczne ułatwienie dla podmiotów /IDI-IZ/. Tego typu rozwiązanie bardzo przyśpiesza proces akceptacji wniosków o płatnośd, jednocześnie jednak w pewnych sytuacjach przenosi znaczną częśd ryzyka na beneficjenta, gdyż, w razie wykrycia poważniejszych nieprawidłowości, będzie on musiał dokonad zwrotu otrzymanych środków wraz z karnymi odsetkami. Bardzo wiele zależy także od konkretnych rozwiązao operacyjnych: czy weryfikacja wydatków w siedzibie beneficjenta odbywa się przed ostateczną akceptacją wniosku o płatnośd i realizacją przelewu (w takiej sytuacji zyski czasowe są dośd ograniczone), czy też już po akceptacji i realizacji płatności (w takiej sytuacji następuje znaczne przyśpieszenie procesu płatności, z drugiej jednak strony, jak już wspomnieliśmy, rośnie ryzyko po stronie beneficjenta. Dodatkową kwestią jest też sposób organizacji weryfikacji wydatków na miejscu (kontrola przez pracowników odpowiedniej instytucji wdrażającej vs. kontrola przez zewnętrznego wykonawcę) oraz związane z tym koszty. Z punktu widzenia przedsiębiorców jednak, zalety tego 45

46 rozwiązania przeważają nad wadami: Mamy sygnały od beneficjentów, że to jest krok milowy. Bo szczerze mówiąc, patrząc na rzecz pod kątem mojego wydziału, naprawdę jak robimy te zestawienia, to naprawdę jest przyspieszenie znaczne: dużo szybciej płacimy /IDI-RIF/. Problemy stwarzały niekiedy także wymogi dotyczące zachowania zasady konkurencyjności. Z jednej strony, oczywiście trudno kwestionowad sam wymóg, z drugiej jednak, szczególnie w przypadku przedsiębiorców, przyzwyczajonych do korzystania ze sprawdzonych dostawców / usługodawców, zasada ta była czasami trudna do zaakceptowania: Ostatnio nam firmy się skarżyły na zasadę konkurencyjności, na problemy z wyborem takiego dostawcy, jakiego oni by chcieli. Z jakim tak naprawdę współpracują od wielu lat i nie chcą tego zmieniad, bo w przypadku firm badawczych dobry dostawca, to jest coś, czego się po prostu nie zmienia na potrzeby jednego projektu /IDI-KM/. W tej sferze zawsze się będą pojawiad napięcia: z jednej strony trudno się dziwid przedsiębiorcom, że preferują współpracę z doświadczonymi, sprawdzonymi dostawcami i wykonawcami. Z drugiej zaś, środki publiczne zawsze będą obciążone pewnymi rygorami, np. dotyczącymi przejrzystości ich wydatkowania. Jednym z poważnych problemów dla wielu projektodawców (dotyczyło to przede wszystkim projektów inwestycyjnych w ramach 4. i 5. Osi Priorytetowej) bywało załatwienie odpowiednich dokumentów i formalności, związanych z wpływem inwestycji na środowisko naturalne. Niestety, pewne rozbieżności pomiędzy wymogami europejskimi i prawem polskim, a także niekiedy niewystarczająca wiedza zajmujących się tymi kwestiami urzędników, powodowała określone problemy: Moja opinia jest taka, że częśd organów wydających decyzje środowiskowe, zwłaszcza w mniejszych gminach, jest zupełnie nieprzygotowana do obsługi dużych projektów. Wydawane decyzje były błędne, niezgodne z prawem, a to wpływało *negatywnie+ na dalszą realizację projektów. Urzędnicy w niektórych instytucjach wdrażających też mieli problem z oceną tej dokumentacji, jej prawidłowości. Prawo ochrony środowiska powoduje sporo takich sytuacji wstrzymujących realizację projektów /IDI-IZ/. Nadal poważnym problemem pozostaje (mimo dokonywanych uproszczeo) dośd znaczny stopieo skomplikowania systemu aplikowania o wsparcie. Przykładowo, przedstawiciele badanych regionalnych instytucji finansujących (RIF) wskazywali, że praktycznie w ogóle nie zdarzają się wnioski projektowe, które nie wymagają poprawek lub uzupełnieo. Może to oczywiście świadczyd o niewystarczającej wiedzy i kompetencjach osób składających aplikacje, bardziej jednak prawdopodobna jest teza, zgodnie z którą jest to wynikiem znacznego stopnia skomplikowania wniosku i niejednoznacznych wymogów, z nim związanych. Tymczasem udział przedsiębiorców, którzy kierują się złą wolą jest bardzo niewielki, zaś niekiedy reguły są tak konstruowane, aby maksymalnie zminimalizowad możliwości nadużyd: Z góry trzeba powiedzied, że co do zasady przedsiębiorcy dobrze realizują projekty, a niewielki ułamek jest taki, że coś próbują kombinowad w tych projektach. I to właśnie na bazie tych, którzy próbują coś przemycad, zaostrza się reguły gry. A to działa niestety na niekorzyśd wszystkich /IDI-RIF/ 36. W tym kontekście wskazywano niekiedy, czy przynajmniej w odniesieniu do najbardziej skomplikowanych działao nie warto odwrócid obecnej logiki oceny wniosków projektowych. W ramach takiej koncepcji wnioski w pierwszej kolejności powinny byd oceniane pod względem merytorycznym i dopiero po pozytywnej ocenie merytorycznej następowałaby ocena formalna (oczywiście z możliwością, tak jak się dzieje obecnie, uzupełniania braków i błędów). Skutkiem tego rodzaju rozwiązania mogłoby byd przyśpieszenie procesu oceny, gdyż ocenie formalnej podlegałaby znacznie mniejsza liczba wniosków. Z drugiej jednak strony warto mied świadomośd, że znacznie 36 Wątek ten znalazł również odzwierciedlenie podczas zrealizowanej w ramach badania dyskusji w minigrupie. Uczestnicy minigrupy podkreślali, że wciąż cały system zbudowany jest w sposób negatywny, zakładający, że aplikujący o wsparcie przedsiębiorcy z natury dążą do nadużyd. 46

47 zwiększona byłaby liczba wniosków podlegających, też trudnej i czasochłonnej, ocenie merytorycznej. Schemat taki będzie więc również obarczony pewnymi wadami. Natomiast innym, również dopuszczalnym rozwiązaniem, mogłoby byd rozbicie oceny merytorycznej (także poprzedzającej etap oceny formalnej 37 ) na dwie fazy: konkursu wstępnego i zasadniczego. W konkursie zasadniczym brałyby tylko udział projekty, które zostały pozytywnie ocenione na etapie wstępnym, skoncentrowanym przykładowo na ocenie stopnia innowacyjności oraz możliwości praktycznego zastosowania przedsięwzięcia w związku z zapotrzebowaniem rynkowym 38. W ten sposób pełna ocena merytoryczna dotyczyłaby mniejszej populacji projektów (w tym rozwiązaniu, ta ostateczna selekcja, ograniczyłaby także liczbę wniosków podlegających ocenie formalnej). Warto jednak wskazad, że zdaniem badanych, w dużej części regionów, wymogi w ramach PO IG są postrzegane jako znacznie łatwiejsze do spełnienia i przede wszystkim bardziej jednoznaczne, niż te stawiane w ramach poszczególnych regionalnych programów operacyjnych: Do nas właśnie docierają sygnały pod kątem rozliczania, że to co my robimy w ramach PO IG, w porównaniu z tym co jest w RPO, to jest po prostu niebo, a ziemia. U nas są jasne wytyczne, wymagamy takich, a nie innych dokumentów, a w RPO, w zależności od tego, czy to robi Pani X czy Pan Y, pojawiają się różne podejścia. Ci ludzie po prostu nie wiedzą, jakie dokumenty mają przygotowywad do wniosku o płatnośd, żeby otrzymad refundację i że te problemy są tam znacznie większe niż u nas /IDI-RIF/. W wybranych działaniach problemem bywało wadliwe funkcjonowanie Generatora Wniosków 39, czyli aplikacji komputerowej, której celem jest ułatwienie procesu składania wniosków i ich oceny, dzięki uniemożliwieniu popełniania przez wnioskodawców określonych błędów formalnych (na przykład błędów rachunkowych). Niestety, działanie tej aplikacji (mimo jej stałego doskonalenia), nadal nie jest idealne: Generator jest straszny i często powoduje ogromne problemy. Przedsiębiorcy się często burzą. Generator wciąż jest niedoskonały, zawsze były z tym problemy. W jednym z ostatnich naborów trzeba było przedłużyd termin składania wniosków, bo generator się zawiesił. Często się to powtarza. Były pomysły PARP, czy Ministerstwa, żeby termin składania wniosku rozpoczynał się o dwunastej w nocy i ci, co chcieli złożyd, siadali i działali, a to się wszystko zawieszało. Bywa tak, że ileś pól jest pustych, bo się nie drukuje. Niekiedy po zatwierdzeniu wniosku pojawiał się komunikat dla przedsiębiorców z Małopolski, by złożyd papiery w Zielonej Górze. Zdarzają się też błędy na etapie wdrażania, zlicza się błędnie lub coś innego. Są to problemy dla beneficjentów, wnioskodawców i dla nas / /. Zadbanie o sensownego wykonawcę generatora wniosków byłoby wskazane. Od 2008 roku generator nie działa jak trzeba. /IDI-RIF/ Na tym etapie wymagane byłyby tylko oświadczenia o spełnieniu wymogów formalnych. Ostatecznie byłyby one dokumentowane (w pewnym zakresie) w przypadku projektów wyselekcjonowanych w wyniku zastosowania całej procedury (wyłonionych do uzyskania wsparcia). Innym z kolei rozwiązaniem byłaby ocena formalna dokonywana już na etapie wstępnym. W takiej sytuacji przewaga rozwiązania musiałaby polegad na selekcji wstępnej w części merytorycznej (a więc o mniejszym zakresie). Jak więc widad, możliwe są rozmaite rozwiązania proceduralne i tak też należy rozumied wskazane wypowiedzi, zwracające uwagę na ciągłą potrzebę poszukiwania rozwiązao przyśpieszających procedurę oceny i zmniejszających koszty opracowania wniosków konkursowych. 38 Rozwiązania proceduralne, polegające na dwufazowości oceny merytorycznej mają już zastosowanie w praktyce polskiej, np. program INNOTECH, uruchomiony w maju br. przez Narodowe Centrum Badao i Rozwoju. 39 Chodzi tutaj oczywiście o generator wniosków o dofinansowanie, a nie o generator wniosków o płatnośd. 40 Problemy z generatorem wniosków należą do najtrwalszych barier utrudniających wnioskodawcom przejście przez proces aplikowania o środki. Niemal połowa beneficjentów korzystających z generatora miała trudności z taką formą wypełniania wniosku, wynikające m.in. z zawieszania się aplikacji, wygaszania czy też niezapisywania zmian. Zob. Problemy i bariery realizacji PO IG, Grupa Gomułka, 2009, s Cytowana tu wypowiedź pochodzi od przedstawiciela RIF (a więc w przedmiocie niniejszej ewaluacji instytucji uczestniczącej we wdrażaniu działao , 4.2, 4.4 i 6.1), przy czym należy dodad, że w dwóch innych 47

48 Dośd powszechnie w wywiadach wskazywano na niedoskonałości przyjętego systemu wskaźników. Z całą pewnością jest to jeden z elementów systemu wdrażania, który wymagad będzie poważnych udoskonaleo w kolejnym okresie programowania: System monitorowania jest zaprojektowany średnio. Jeżeli chodzi o wskaźniki, to w tej chwili, w ramach przeglądu śródokresowego, dośd duże zmiany wprowadzamy. Okazało się, że częśd wskaźników jest nie adekwatna do pomiaru efektów, częśd się nie sprawdza. Problem systemu monitorowania był taki, że sam program operacyjny powstawał, że był zatwierdzany przez Komisję w momencie, kiedy jeszcze trwały prace nad uszczegółowieniem i nad poszczególnymi instrumentami. Więc efekt był taki, że system wskaźników na poziomie programu i system wskaźników w uszczegółowieniu do działao, były nie za bardzo zbieżne /IDI-IZ/. Zwracano też, uwagę na to, że trafnośd i rzetelnośd poszczególnych, wybranych do mierzenia efektów PO IG wskaźników, pozostaje niekiedy wątpliwa: Teoretycznie w jednym ze wskaźników jest poziom wydatków na badania i rozwój, to jest wskaźnik uznany za w miarę obiektywny miernik tego, ile się wydaje w gospodarce na innowacje i można to podzielid na sektory. Ten wskaźnik nie drgnął, w pewnym momencie spadł, teraz trochę wzrósł, jest w ogóle daleki od tego, co było założone. Natomiast ja też słyszę i to właśnie w podmiocie monitorującym, że owszem wskaźnik jest. Mamy jego wartośd, a ta wartośd nijak się ma do wartości rzeczywistej, bo statystyka jest opartą na próbie, która nijak się ma już do struktury gospodarczej, czyli mając nawet jakiś wskaźnik w miarę obiektywny, nawet znając jego wartośd i mogąc prześledzid jego zmiany, dowiaduję się, że ten wskaźnik nam nic nie mówi, jak jest naprawdę. Na tym polega problem z oceną realizacji tego Programu, że nie dośd, że trudno jest nam zbudowad dobry system wskaźników, to na dodatek jeszcze informacje, które są pozyskiwane z systemu, przez wszystkich są uznawane za niewiarygodne. /IDI- KM/. Opinia ta przedstawia problem w sposób zapewne nieco przejaskrawiony i faktycznie sytuacja jest prawdopodobnie korzystniejsza. Niezależnie od tego, na koniecznośd znacznego udoskonalenia systemu wskaźników w kolejnym okresie programowania, wskazywało jednak bardzo wielu rozmówców. Byd może, chod trudno jest w tym względzie ostatecznie wyrokowad na etapie przygotowania Programu nie przyłożono odpowiedniej wagi do opracowania odpowiedniego sytemu wskaźników, pozwalającego na monitorowanie i ocenę realizacji. Wobec tego, w kolejnym okresie programowania na kwestię tę należy położyd jak największy nacisk. Stopieo osiągania wskaźników Programu na poziomie celu głównego i celów szczegółowych jest monitorowany za pomocą wskaźników opartych na informacjach ze statystyki ogólnej oraz w przypadku celu szczegółowego, dotyczącego tworzenia nowych miejsc pracy na podstawie informacji z KSI. Jednak, biorąc pod uwagę bardzo zróżnicowany charakter projektów w ramach PO IG i wynikające z tego potrzeby monitoringowe jak ujął to jeden z respondentów - nie wystarcza on do precyzyjnego monitorowania Programu: Programy centralne, regionalne niestety one są bardzo zróżnicowane i nie ma możliwości, aby jakimś katalogiem zamkniętym kilkunastu wskaźników opisad realizowaną interwencję. Tego mi brakuje, takiego doprecyzowania albo stworzenia wskaźników charakterystycznych dla określonych programów /IDI-IZ/. Problemem bywało też bieżące zasilanie systemu monitorowania danymi o wartościach osiąganych wskaźników przez poszczególne instytucje wdrażające. Niestety, proces ten nie zawsze przebiegał zgodnie z przyjętymi założeniami: Instytucje wdrażające podchodzą do tego po wywiadach wykonanych w toku badania w RIF również podkreślano uciążliwości związane z funkcjonowaniem Generatora. Zestawienie tych informacji z cytowanymi wnioskami z innej ewaluacji wskazuje, że problem ten cechuje się pewną trwałością i jest dośd rozległy, chod jednocześnie ma on charakter techniczny. Generalnie rzecz biorąc, trudno jest mówid, iż problemy z Generatorem całkowicie paraliżują procesy wdrażania. Raczej jak zaznaczono czynią elementy tego procesu uciążliwymi, zarówno dla wnioskodawców / projektodawców, jak i instytucji zaangażowanych w obsługę działao Programu. Już to jednak uzasadnia potrzebę zapewnienia bardziej wydajnego i sprawnego funkcjonowania tego narzędzia. 48

49 macoszemu i to mnie niepokoi. KSI jest systemem, który powinien byd zasilony danymi na bieżąco, procedury wymagają, aby dane wprowadzane były niezwłocznie lub w ciągu 3 dni od zawarcia umowy, przyjęcia wniosku etc. To nie jest przestrzegane i to nas niepokoi. Tu dochodzi czynnik ludzki, czyli błędy, gdzie przykładowo z tysięcy metrów sieci szerokopasmowej powstają tysiące kilometrów, ale bardziej niepokoi fakt nie wprowadzania danych do systemu. Jeżeli chcemy sprawdzid, czy jakieś działanie ma problemy, to nie wiemy, czy ten poziom kontraktacji jest taki, bo faktycznie to działanie nie idzie, czy dlatego, że instytucja nie uzupełniła danych. Instytucja zarządzająca zatwierdza listy rankingowe, więc prowadzimy system, na którym się opieramy i jak mamy, że wykorzystanie jest w 80%, a w systemie jest w 60%, to pokazuje, że dane nie są wprowadzane /IDI-IZ/. W wywiadach zwracano również uwagę na monitorowanie wskaźników w kontekście tendencji panujących w całej gospodarce. Analizując osiągane wyniki, nie można bowiem od tego abstrahowad, tymczasem analizowanie wskaźników bez odniesienia do szerszego kontekstu może prowadzid do wyciągania całkowicie mylnych wniosków. Wątkiem, który pojawiał się w wywiadach była też kwestia dopuszczenia do wybranych działao jako beneficjentów firm nie należących do kategorii małych i średnich przedsiębiorców (potocznie zwanych dużymi firmami). Mi się wydaje, że popełniamy błąd usilnie wyrzucając duże firmy ze wszelkich programów. Tak naprawdę, jak się popatrzy na te podmioty, które rzeczywiście tworzą jakąś masę krytyczną, które są w stanie *spowodowad+ tę zmianę, o którą nam chodzi, to są to duże podmioty i bardzo duże projekty. A my mamy bardzo dużo małych podmiotów i bardzo dużo małych projektów. Więcej korzyści mogłyby przynieśd gospodarce wsparcie kilku dużych firm, które zbudują wokół siebie system dostawców i na przykład narzucid im obowiązek współpracy z jakąś liczbą małych przy realizacji projektu, z jakąś liczbą dostawców właśnie krajowych, lokalnych, regionalnych i wydaje mi się, że takie efekty mogłyby byd bardziej trwałe niż wspieranie tych punktowych inicjatyw mikro i małych firm /IDI-KM/. Ta kwestia będzie też zapewne jedną z poważniejszych do rozstrzygnięcia w kolejnym okresie programowania. Z jednej bowiem strony, za prezentowaną wypowiedzią stoją trafne obserwacje rzeczywistości gospodarczej. Z drugiej jednak strony trzeba pamiętad, że podział wsparcia dla firm sektora MŚP i nie-mśp, jest bardzo trudnym wyborem: przeznaczanie znaczących środków dla firm spoza sektora MŚP prowadzi do zmniejszania środków dostępnych dla małych i średnich przedsiębiorców. Warto też pamiętad o tym, że strategiczne dokumenty Komisji Europejskiej, takie jak np. tzw. Small Business Act 41 wskazują na rolę wspierania właśnie sektora MŚP, jako mającego utrudniony dostęp do szeregu zasobów. Jednocześnie w samym Programie Operacyjnym Innowacyjna Gospodarka założono, że 65% środków Programu trafi do tego sektora firm 42. Wreszcie, trzeba zauważyd, że duże firmy już obecnie (obok MŚP) mogą byd beneficjentami działao całej 4. Osi Priorytetowej, jedynie z wyłączeniem działania 4.3. W wielu wywiadach pojawiał się też problem koordynacji i niewystarczającego poziomu komplementarności wsparcia oferowanego w ramach PO IG, ze wsparciem udostępnianym w ramach innych programów operacyjnych, szczególnie często w tym kontekście wspominano o regionalnych programach operacyjnych. Większośd badanych istniejącą sytuację oceniała dosyd krytycznie: Błędem jest to, że jednak regionalne programy operacyjne uzyskały prawie całkowitą swobodę. Ile razy my próbujemy interweniowad, że coś powinno się zmienid w polityce wobec *instrumentów+ regionalnych, no to mówią, że są same w sobie, bo to samorządy niech robią co chcą. *A tymczasem+ powinna byd komplementarna polityka Innowacyjnej Gospodarki z regionalną i wspomagana przez Kapitał Ludzki. A szkoli się ludzi w jednych kierunkach, innowacje się tworzy w innych, a regiony robią, co chcą i sytuacja ta rodzi słabe efekty /IDI-KM/, *Pytanie+ Czy te dwa nurty wspierania RPO 41 Communication from the Commission to the Council, the European Parliament, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions Think Small First. A Small Business Act For Europe {Sec(2008) 2101}{Sec(2008) 2102}. 42 Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, , wersja z 16 czerwca 2011, p. 174, s

50 i PO IG były w ogóle komplementarne?+ Nie, według mnie absolutnie nie. Ja przynajmniej mam szczegółową wiedzę na temat działania 5.1 i klastrów, gdzie nie było żadnej komplementarności. Schemat był założony, na mój poziom wiedzy wydaje mi się, że nie ma tutaj komplementarności tych działao /IDI-E/. Ten, często wskazywany, problem pozostaje bardzo poważnym wyzwaniem w nowym okresie programowania 43. Nie dośd, że stopieo komplementarności PO IG i programów regionalnych nie był rozwiązany w sposób w pełni satysfakcjonujący, to dodatkowo, mimo istnienia tzw. linii demarkacyjnej pomiędzy oboma grupami programów, poszczególne rodzaje działao niekiedy się niestety dublowały. Przykładowo, nie zawsze w pełni czytelne było rozgraniczenie, dotyczące wspierania rozwoju inicjatyw klastrowych na poziomie krajowym i regionalnym. Przedsiębiorcy chcący uczestniczyd w wyjazdach na targi, czy misje, mogli też korzystad ze wsparcia w ramach działania 6.1 i poddziałania a także wsparcie w ramach regionalnych programów operacyjnych. Oczywiście działania te miały nieco inna naturę, ale z punktu widzenia przedsiębiorców ich kształt mógł się wydawad zbliżony. Wsparcie w ramach poszczególnych RPO także było zróżnicowane: Dużym problemem było to, że te *niektóre+ działania, powtarzały się z tym, co się działo na mniejszą skalę w regionach / /. Niby były linie demarkacyjne, ale one się albo zacierały, albo się dublowały. Różnie to wychodziło. Zresztą w jednych województwach takie działania były realizowane, w drugich województwach nie były. Według mnie spowodowało to duże zamieszanie /IDI-IW/. Skoro tego typu opinie wypowiadają osoby zajmujące się zawodowo realizacją programów pomocowych, to trudno jest się dziwid przedsiębiorcom i innym wnioskodawcom, którzy niekiedy mogli stracid orientację, do jakiego programu należy składad wnioski z opracowanym przez siebie projektem. Trzeba jednak zauważyd, że nastawione na wykorzystywanie nowych technologii i posiadające strategię rozwoju firmy, potrafiły niejednokrotnie znaleźd komplementarne źródła wsparcia w różnych programach. Przykładem konsekwentnego wykorzystywania synergii pomiędzy różnymi instrumentami wsparcia jest opisywana w studium przypadku nr 8 firma zajmująca się wykonywaniem, przetwarzaniem i dostawą zdjęd lotniczych. Strategia firmy polega na utrzymaniu obecnej, czołowej pozycji w zakresie usług fotolotniczych i usług teledetekcyjnych na rynku polskim, a także budowanie mocnej pozycji na rynku zagranicznym, poprzez inwestowanie w nowe technologie. Głównym założeniem jest skupianie się na pozyskiwaniu danych teledetekcyjnych za pomocą najnowszych dostępnych technologii. Dużą częśd wykorzystywanego sprzętu specjalistycznego firma kupiła korzystając z dofinansowania. Pierwszym zrealizowanym projektem był zakup lotniczej kamery cyfrowej, finansowany z działania 2.1 SPO WKP. Następnie zrealizowano projekt szkoleniowy dla kadry firmy w zakresie nowoczesnych technologii teledetekcyjnych w ramach działania PO KL. Kolejny projekt, finansowany w ramach RPO, miał na celu zakup bezwładnościowego systemu pomiarowego wykorzystywanego przy wykonywaniu dokładnych zdjęd lotniczych. Kolejnym przedsięwzięciem był projekt stworzenia systemu skaningu laserowego wraz z kamerą fotogrametryczną, finansowany z działania 4.3 PO IG. Obecnie realizowany jest projekt, również finansowany z RPO, mający na celu zakup lotniczej kamery fotogrametrycznej. Dużo korzystniej była oceniana wewnętrzna komplementarnośd PO IG. Wiele z realizowanych działao mogło byd bowiem przeznaczonych dla jednej firmy, w sposób przemyślany i odpowiednio zaplanowany budującej swój potencjał. Przykłady tego typu firm nie są wcale odosobnione: Wyświechtany przykład, ale *jedna z firm+, która dostała początkowo dotację z PO IG na prace 43 Oprócz braku koordynacji i komplementarności pojawia się problem pewnej konkurencyjności PO IG i programów regionalnych. Prowadzona centralnie w mediach kampania informacyjno-promocyjna stwarza u wielu przedsiębiorców wrażenie, że PO IG nie jest dostępny dla firm z sektora MŚP, co powoduje, że przedsiębiorcy nie podejmują prób pozyskania dofinansowania z tego Programu i w znacznie większym stopniu starają się pozyskad wsparcie z RPO, które są intensywnie promowane na szczeblu wojewódzkim. Zwracają na to uwagę autorzy raportu z badao: Problemy i bariery w realizacji PO IG, Grupa Gomułka, 2009, s

51 badawczo-rozwojowe a później na dofinansowanie *zakupu+ wyposażenia, zaaplikowała także o wsparcie z regionu, następnie *sfinansowano+ plan rozwoju przedsiębiorstwa oraz ochronę patentową. Żeby pokazad, jak to wsparcie układa się w logiczny schemat, który potrafi poprowadzid przedsiębiorcę od niewielkiego pomysłu, opierającego się na jakiejś idei, jakimś jednym zgłoszeniu patentowym, do stworzenia firmy, która ma nie tylko rynek w postaci Polski, ale także działa na rynku zagranicznym. Na pewno im dłużej będziemy realizowad projekty finansowane ze środków strukturalnych, tym większa będzie potrzeba, aby pokazywad takie układy synergii pomiędzy różnymi instrumentami wsparcia *w PO IG+, a także pomiędzy programami, jako takimi /IDI-IZ/. Inne przykłady budowania potencjału firmy poprzez wykorzystywanie różnych instrumentów wsparcia w ramach PO IG można znaleźd w opracowanych studiach przypadku. Jednym z takich przykładów (studium nr 10) jest grupa przemysłowa specjalizująca się w produkcji maszyn dla górnictwa. W ramach działania 4.4 zrealizowała ona dużą inwestycję w nową linię produkcyjną, która umożliwia wytwarzanie zaawansowanych technologicznie urządzeo, m.in. do turbin wiatrowych. Ten projekt radykalnie zmienił możliwości wytwórcze firmy. Obecnie firma realizuje dwa kolejne projekty finansowane ze schematu PO IG. Dotyczą one rozwoju produktów poprzez wprowadzenie innowacyjnych, zaawansowanych technologicznie rozwiązao. Kolejnym przykładem jest średniej wielkości firma produkująca m.in. grzejniki i grzałki elektryczne (studium przypadku nr 18). Zrealizowała ona projekt w ramach działania 4.2 PO IG, polegający na opracowaniu i wdrożeniu do produkcji nowych wzorów przemysłowych, opracowaniu niezbędnego oprogramowania oraz zakupie środków trwałych, umożliwiających produkcję nowych wyrobów. Następnie, utworzone wzory przemysłowe zostały zgłoszone do ochrony na terenie całej Unii Europejskiej w ramach projektu finansowanego z działania PO IG. Kluczowy dla rozwoju firmy był projekt w ramach działania 4.4 PO IG, polegający na budowie nowej fabryki i jej wyposażeniu w odpowiednie linie produkcyjne stworzono więc potencjał do produkcji nowoczesnych urządzeo przygotowanych we wcześniejszych projektach. Dopełnieniem działao finansowanych z PO IG był projekt w ramach działania 8.1 PO KL, którego celem było stworzenie skutecznych narzędzi z zakresu zarządzania zasobami ludzkimi oraz przeszkolenie personelu z zakresu wykorzystania tych narzędzi, a także w zakresie zarządzania przedsiębiorstwem. W nielicznych wywiadach pojawił się też wątek procedur zarządzania i monitorowania Programu. W tym kontekście wskazywano na dyskusyjny, zdaniem wybranych badanych, skład komitetów monitorujących, w tym Komitetu Monitorującego Program Innowacyjna Gospodarka. Większośd jego członków stanowią bowiem przedstawiciele administracji rządowej. W tej sytuacji, możliwości kontroli i wpływu na ewentualne zmiany we wdrażaniu, jakie mogą wywierad osoby reprezentujące inne podmioty (organizacje pozarządowe, związki zawodowe etc.) są dośd ograniczone: W dalszym ciągu niezmieniona została formuła komitetów monitorujących. Od początku *wskazywaliśmy+, tworząc program, że komitet monitorujący powinien spełniad swoją rolę, czyli powinien monitorowad i oceniad. I dokonywad zmian, jeżeli coś nie pasuje, czyli powinien byd bezstronną jednostką kontrolną. A skład z kolei wyszedł taki, że ci, którzy realizują te programy, czyli strona rządowa i samorządowa ma tam większośd. No więc, ten organ kontrolny, to jest taki trochę sobie wydumany. Bardziej to jest wymiana poglądów i pewnego rodzaju akceptacja pewnych działao, niż ocena właściwa tych, którzy to realizują i czy czegoś źle nie robią. *W tej sytuacji+ nie spełnił żaden komitet takiej już podstawowej roli, a w województwach, to już w ogóle. No, ale oddad cząstkę władzy, to jest bardzo niepopularne w naszym kraju /IDI-KM/. Kwestia składu komitetów monitorujących jest dośd złożona z jednej strony administracja publiczna powinna raczej zachowad kontrolę nad wdrażaniem Programu, z drugiej jednak, rzeczywiście sytuacja, w której komitety monitorujące zaczynają w pewnej mierze pełnid rolę pola do uzgodnieo międzyresortowych, budzi słuszne wątpliwości. 51

52 Trzecia Oś Priorytetowa PO IG Generalnie, działania 3. Osi Priorytetowej PO IG cieszyły się największym uznaniem, jako trafnie zaprojektowane i realizowane, chod oczywiście wskazywano również na występowanie pewnych problemów i trudności. Nie można jednak wykluczyd, że częściowo dobra opinia wynikała ze stosunkowo znacznej złożoności i specjalistycznego charakteru realizowanych działao (szczególnie działania 3.1 i działania 3.2) oraz braku wśród respondentów szczegółowej wiedzy, na temat przebiegu realizacji obu tych działao, w tym specyficznej wiedzy, odnoszącej się do dziedziny instrumentów inżynierii finansowej. W stosunku do pozostałych działao, nieco opóźniona jest realizacja działania 3.2, ze względu na jego dośd złożony charakter i liczne problemy natury prawno-organizacyjnej. Niewiele osób w Polsce w ogóle ma doświadczenie z tego rodzaju działaniami i z oceną tego rodzaju projektów. *Problemy+ wynikają też z tego, że same fundusze są nowymi bytami i takie są warunki KFK, żeby *ich+ kadra miała już jakieś doświadczenie, *a nie jest to łatwo osiągnąd+. Jednak, zabiera to sporo czasu i jest niełatwe. Myślę, że jest tutaj też pewna trudnośd związana z tym, że administracja ma małą wiedzę o procedurach około bankowych. W związku z tym niekiedy myślę, że nie jest łatwo ocenid, czy trudności, które nam przedstawia beneficjent są obiektywne, czy one tylko wynikają z braku zdolności, umiejętności i wiedzy. / / Ale ja widzę, że to jest takie działanie, któremu pewnie do kooca będziemy musieli mocno się przyglądad /IDI-IZ/. Wyciągniecie wniosków z dobrze opisanych i przeanalizowanych doświadczeo z realizacji działao 3. Osi Priorytetowej będzie szczególnie istotne w sytuacji pokładania znacznego nacisku na instrumenty inżynierii finansowej w kolejnym okresie programowania. Respondenci zwracali niekiedy uwagę, że z całej analizowanej osi priorytetowej warto by szczególnie dogłębnie analizowad poddziałanie Jego rezultaty są stosunkowo najsłabiej wymierne, a ponadto jak zauważyła jedna z badanych osób liczba realizowanych projektów może byd zbyt duża. Ponadto jest to poddziałanie, które zakłada bardzo korzystne warunki dla projektodawców, którzy w ramach projektów mogą pokryd znaczące koszty, dotyczące ich własnych instytucji: Jeśli chodzi o , to uważam, że trochę pojawia się tam beneficjentów, którzy sami się mogą pożywid, takie mam wrażenie. W sumie, w ten sposób, było ono świadomie skonstruowane, dużo pieniędzy zostaje w instytucji na doradztwo i zarządzanie /IDI-E/ 44. Zdecydowanie pozytywnie jest na pewno oceniane działanie 3.1, chod oczywiście ma ono złożony charakter i na jego ostateczną ocenę przyjdzie zapewne nieco poczekad, aż do momentu, gdy okaże się, jak dużej liczbie firm, będących podmiotem wejścia kapitałowego, udało się przetrwad pierwsze lata działalności (i odpowiednio rozwinąd). W tym kontekście zwracano uwagę jako na jedną z podstawowych zalet tego działania na kompleksowośd zapewnianego w jego ramach wsparcia: Pomysłodawca, inicjator otrzymuje cały pakiet [wsparcia], łącznie z zasileniem kapitałowym, który [w takim zakresie] w przypadku takich pomysłodawców jest niezbędny, żeby skutecznie wystartowad w tym początkowym etapie. Oczywiście wiedza i kompetencje kadry inkubatora są też bezcenne, bo taki pomysłodawca często nie ma doświadczenia gospodarczego, przedsiębiorczego, a to jest niezbędne / /, gdyż nie sam pomysł się liczy, ale także sposób jego 44 Wysoki poziom dofinansowania projektów w działaniu rodzi ryzyko, że zgłaszane będą projekty sieci aniołów biznesu o niskiej użyteczności i małej trwałości. Zwraca na to uwagę ekspertyza przygotowana dla PARP (zob. Tamowicz P., Zapotrzebowanie przedsiębiorstw na wsparcie inwestorów prywatnych. Ocena trafności i użyteczności działania 3.3 PO IG na lata , 2009, s. 3). Autor postuluje znaczne zaostrzenie kryteriów oceny wniosków (zasięg działania sieci, zakres współpracy, uzasadnienie potrzeby budowania sieci), celem odrzucenia propozycji oportunistycznych. 52

53 wykonania i zaistnienia na rynku, zdobycia kontrahentów, czy też generalnie odpowiednia sprzedaż tego pomysłu, czy też marketing i dotarcie do grupy docelowej /IDI-IW/ 45. W przypadku działania 3.1 jedną z podstawowych kwestii pozostaje natomiast dobre zaprojektowanie i realizowanie działao monitoringowych i kontrolnych po zakooczeniu realizacji projektów; problem ten dotyczy zresztą wszelkich działao, w których dofinansowanie ma charakter zwrotny: Podstawowa rzecz to jak egzekwowad, jak kontrolowad to problemy pojawiające się w każdym programie z dofinansowaniem zwrotnym. Zamykamy, rozliczamy, teraz macie wychodzid z inwestycji i będzie problem z monitoringiem. Są ograniczone narzędzia, rozłożone w czasie, więc trzeba sprawdzad, czy te pieniądze będą dalej faktycznie pracowad, tak jak powinny, kiedy nie są pod ścisłą kontrolą. To trzeba będzie na pewno prawnie obudowad i wymusid. Co do samej realizacji, to czas pokaże, ile z tych przedsiębiorstw przetrwa, ale problemem jest to, co stanie się dalej, jak ma to funkcjonowad /IDI-E/. W kontekście tego działania wskazywano też czasem, że beneficjenci zakładali w wielu przypadkach stosunkowo niskie stopy zwrotu z zainwestowanego kapitału. Można z tego wyciągnąd wniosek, że przedsięwzięcia, których dotyczyły wejścia kapitałowe nie byłyby raczej atrakcyjne dla klasycznych funduszy typu seed capital, zakładających przeważnie znacznie wyższe stopy zwrotu. Z drugiej strony, może to świadczyd o swoistej przezorności beneficjentów, prowadzącej do kształtowania założeo łatwiej wykonalnych. Poza tym, miary tego rodzaju w praktyce życia gospodarczego, nie są ustalane jako sztywne, bowiem zbyt wiele występuje czynników, nie poddających się skutecznej kontroli, które silnie wpływają na rezultaty takich inwestycji. Warto też pamiętad, że w poprzednim okresie programowania, w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw, było realizowane poddziałanie 1.2.3, przeznaczone dla funduszy kapitałowych typu seed capital (fundusze kapitału zalążkowego). Wprawdzie całe działanie 1.2 było przedmiotem oddzielnej ewaluacji, to jednak miała ona miejsce w stosunkowo niedługim czasie po zakooczeniu projektów (a wdrażanie poddziałania było znacznie opóźnione w stosunku do pozostałych dwóch poddziałao, dotyczących funduszy pożyczkowych i poręczeniowych). Dlatego też warto się zastanowid, czy nie byłoby celowe przeprowadzenie mikro ewaluacji tego poddziałania, połączonej z audytem finansowym, aby wyciągnąd użyteczne wnioski, w odniesieniu do kolejnego okresu programowania (także w kontekście analizowanego tu działania 3.1 i dalszych kierunków rozwoju jego beneficjentów 46 ). Jest to zasadne, szczególnie w świetle przypisywania poważnego znaczenia instrumentom finansowym o charakterze zwrotnym oraz wspieraniu dostępu do źródeł finansowania ukierunkowanego na rozwój innowacyjności 47. Same zaś one są szczególnie istotne, jako skuteczne narzędzia eliminowania wciąż obecnej w gospodarce luki kapitałowej, potęgowanej w sferze finansowania przedsięwzięd innowacyjnych. 45 Przykład udanego wykreowania instytucji zajmującej się preinkubacją działalności gospodarczej z możliwością wspierania kapitałowego uruchamianych (preinkubowanych) przedsiębiorstw, skupiających się na realizacji przedsięwzięd o charakterze innowacyjnym, przedstawiony jest w studium przypadku nr 1. Spółka opisana w studium najprawdopodobniej w ogóle nie powstałaby lub też nie świadczyłaby usług preinkubacyjnych w sytuacji braku dostępu do wsparcia publicznego. 46 Warto w tym miejscu odwoład się do wspomnianego już studium przypadku, dotyczącego instytucji, która powstała przy wykorzystaniu wsparcia w ramach działania 3.1 PO IG (studium nr 1). W kontekście rozwoju instytucjonalnego wspomaganych instrumentów inżynierii finansowej (po zakooczeniu Programu wsparcia) interesujące jest również studium nr 2 (poddziałanie 3.3.1): Aktywizacja i podnoszenie kompetencji podmiotów rynku aniołów biznesu w Polsce. 47 Podejście tego rodzaju jest zauważalne w najnowszych dokumentach strategicznych, formułowanych na poziomie europejskim np. tzw. inicjatywach przewodnich do Strategii Europa 2020: zob. Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego oraz Komitetu Regionów Projekt przewodni strategii Europa 2020 Unia innowacji, SEC(2010) 1161, s

54 Innym źródłem interesujących wniosków, związanych ze sferą instrumentów inżynierii finansowej, powinny też się stad doświadczenia z realizacji Inicjatywy JEREMIE (finansowanej wprawdzie ze środków regionalnych programów operacyjnych); analogicznie warto by rozważyd, czy nie należałoby przeprowadzid ewaluacji jej dotychczasowego przebiegu, aby uniknąd popełniania błędów i wykorzystad wypracowane, korzystne rozwiązania. Jest to bowiem schemat wsparcia, który jest obecnie bardzo często dyskutowany w środowisku instytucji inżynierii finansowej. Posiada on swoich zwolenników, jak i oponentów. W tej sytuacji, szczególnie istotne stają się pytania o efektywnośd i sprawnośd funkcjonowania tego mechanizmu oraz zakres jego zastosowania i ewentualną postad w przyszłości Czwarta Oś Priorytetowa PO IG W przypadku całej 4. Osi Priorytetowej dośd poważnym problemem była kwestia definicji innowacyjności i możliwości weryfikacji poziomu innowacyjności na etapie oceny. Jak wskazywano, problemu tego do kooca nie udało się rozwiązad w zadowalający sposób. Nad tą kwestią warto będzie się głębiej zastanowid w kolejnym okresie programowania. Jedna z badanych osób zasadnie zwracała uwagę na fakt, że cały czas zbyt mało wiemy o naturze faktycznie występującej w polskiej gospodarce innowacyjności i że temat ten wymaga dalszych, pogłębionych badao: Mam nadzieję, że może PARP kiedyś pochyli się nad projektami innowacyjnymi, po to, żeby ustalid na tej podstawie te [rzeczywiste] symptomy innowacji. To, co można by ewentualnie później mierzyd. Jeżeli byśmy wiedzieli więcej o innowacjach wdrażanych przez polskich przedsiębiorców, to moglibyśmy także zaproponowad troszeczkę lepsze instrumentarium *pomiaru innowacyjności+. To powinna byd chyba lekcja z PO IG, z tych projektów, aby zwiększyd naszą wiedzę o procesach innowacyjnych polskich przedsiębiorstw. Po to, by właśnie lepiej je diagnozowad, lepiej mierzyd, a także później, w przyszłości, lepiej je stymulowad /IDI-IZ/. To bardzo interesujące, ważne zapamiętania spostrzeżenie doskonalenie wiedzy o naturze innowacyjności w przedsiębiorstwach działających w Polsce może znakomicie pomóc zaprojektowad lepsze, bardziej adekwatne kryteria oceny wniosków. Jak się wydaje, działania, prowadzące do lepszego zbadania natury innowacyjności, powinny byd podejmowane przez podmiot o dużych doświadczeniach w tego typu badaniach, czyli Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości, przy odpowiednim wsparciu Ministerstwa Gospodarki. Próby rozwiązania problemu innowacyjności i oceny jej skali były dwojakiego rodzaju. W działaniu 4.3 wprowadzono ustawowy wymóg przedstawienia opinii jednostki naukowej lub centrum badawczo-rozwojowego, że technologia, która będzie wdrażana w wyniku realizacji inwestycji technologicznej jest nową technologią. Opinia taka wymaga uzupełnienia o informacje (również sporządzone przez podmiot wydający opinię), zawierające charakterystykę technologii oraz przedstawienie właściwości świadczących o możliwości jej wdrożenia do wytwarzania nowych lub znacząco ulepszonych towarów, procesów lub usług. Inne rozwiązanie (stosowane w innych działaniach omawianej tu Osi) polegało na odwołaniu się do wiedzy eksperckiej (ekspertów dokonujących oceny), weryfikującej i odnoszącej się do informacji opisowych przedstawianych przez wnioskodawcę w dokumentacji konkursowej (co jednak nie wykluczało możliwości przedstawienia opinii / zaświadczenia o innowacyjności) 48. Niezależnie od przyjętych rozwiązao, sprawy dotyczące oceny innowacyjności są skomplikowane, co wynika z samej ich natury. Kwestii tej są doskonale świadomi przedstawiciele 48 Pozostając jeszcze przy kwestii opinii / zaświadczeo o innowacyjności, należy zauważyd, że intencje wprowadzenia tego rodzaju rozwiązania są oczywiście jak najlepsze, w rzeczywistości jednak wartośd tego rodzaju dokumentów bywa rozmaita. W wielu przypadkach o czym wiedzą prawdopodobnie wszystkie osoby zaangażowane w ocenę wniosków projektowych możliwości pozyskania odpowiedniego zaświadczenia, dotyczącego innowacyjności dowolnego produktu, czy technologii zależały wyłącznie od kwoty, jaką dany przedsiębiorca był skłonny przeznaczyd na jego uzyskanie. 54

55 instytucji odpowiedzialnych za wdrażanie poszczególnych działao; bardzo jednak trudno znaleźd dobry sposób rozwiązania tego, dośd niestety złożonego, problemu: Tak naprawdę cały czas ta ocena tej innowacyjności, to jest *poważna+ bolączką. Więc w gruncie rzeczy, to znowu wyszło takie bardzo duże 2.3 *działanie 2.3 SPO WKP+, gdzie każdy uzasadniał, że jego przedsięwzięcie reprezentuje bardzo wysoką innowacyjnośd. Na pewno pieniądze były potrzebne. Ale trudno powiedzied, czy aż takie duże, czy w części nie zostały gdzieś tam zmarnowane /IDI-IW/. Dośd szczególny jest przypadek działania , i to nie tylko dlatego, że jest to w zasadzie jedyne w całym Programie działanie łączące elementy działao z dwóch osi priorytetowych. Tym niemniej, to właśnie jego złożony charakter stwarzał niekiedy pewne problemy. Jednym z nich było traktowanie przez częśd firm jako kluczowej części inwestycyjnej (działanie 4.1) projektu i uzupełnianie na siłę części badawczej. Tego typu wnioski powinny oczywiście byd eliminowane w trakcie procesu oceny, ale zapewne nie zawsze tak się działo 49. Działanie było jednak generalnie uznawane za bardzo udane i godne kontynuacji w kolejnym okresie programowania 50. Z całą pewnością należałoby tylko uniknąd błędu, który został popełniony przy projektowaniu alokacji budżetowej, gdy dostępne środki podzielono po równo pomiędzy obie części 1.4 i 4.1. Tymczasem, w przypadku większości projektów, to częśd wdrożeniowa okazała się znacznie bardziej kosztowna, co skutkowało tym, że ostatnie konkursy w ramach tego działania dotyczyły wyłącznie jego części badawczej, bez gwarantowania środków na częśd wdrożeniową. Sytuacja ta spowodowała liczne krytyczne uwagi organizacji przedsiębiorców. Co jednak interesujące, nabór (wyłącznie) na częśd 1.4 też cieszył bardzo dużym zainteresowaniem w ramach I rundy naboru w 2011 roku złożono 567 wniosków o dofinansowanie na łączną kwotę dofinansowania w wysokości 1,7 miliarda złotych. Oznacza to, że przedsiębiorców interesują nie tylko inwestycje: Zainteresowanie jest również bardzo duże, pomimo braku komponentu inwestycyjnego. Więc działanie 1.4 jest, jak się okazuje, samo w sobie też atrakcyjne. Już na tyle przedsiębiorcy się nauczyli, spopularyzowało się to, że jednak oni wykonują tą działalnośd badawczą. Chociaż pewnie czasami sobie sami z tego nie zdawali sprawy /IDI-IW/. Warto zatem, przy projektowaniu działao na kolejny okres programowania, pamiętad o zasadności finansowania nawet samych projektów badawczych przedsiębiorców, bez komponentu wdrożeniowego. Tego typu finansowanie będzie zawsze wywierad bardziej korzystne rezultaty, niż finansowanie kierowane bezpośrednio do sfery naukowo-badawczej, której ukierunkowanie na aplikowalnośd wyników badao okazuje się bardzo trudne. Beneficjenci wskazywali również na problem braku programu dedykowanego do wspierania długookresowych procesów badawczych, w wyniku których można by poszukiwad możliwości rozwoju technologii i produktów. Wyniki takich badao stanowiłyby podstawę do podjęcia prac badawczo-rozwojowych i wdrożeniowych finansowanych w ramach schematu Rozwiązanie takie umożliwiłoby prowadzenie badao przez firmy oraz zamawianie badao w jednostkach badawczo-rozwojowych, mających na celu wypracowanie zupełnie nowych, innowacyjnych rozwiązao nieobecnych dotąd na rynku. Dofinansowanie dostępne w ramach schematu , z racji relatywnie krótkiego okresu wdrażania projektów oraz konieczności precyzyjnego określenia potrzeb, odnośnie maszyn i urządzeo nabywanych w ramach części wdrożeniowej 4.1, znacznie ogranicza innowacyjnośd wypracowywanych rozwiązao 51. Niektórzy badani wskazywali też na to, że byd może przy ocenie wniosków w ramach tego działania (a także wybranych innych działao), decyzje są podejmowane zbyt zachowawczo, że należałoby rozważyd akceptację do podejmowania większego ryzyka. Z jednej strony nie jest to łatwe, 49 Ponadto, niniejsze badanie nie pozwoliło na precyzyjne oszacowanie skali tego zjawiska. 50 Przykłady bardzo efektywnego wykorzystania schematu przedstawione zostały w studiach przypadku nr 5 i Problem ten poruszano również w części raportu porównującej system wsparcia PO IG z doświadczeniami innych krajów (podrozdział 4.1.). 55

56 biorąc pod uwagę fakt, że ma się do czynienia z wydatkowaniem środków publicznych, podlegających rozmaitym procedurom kontrolnym. Z drugiej jednak strony trzeba pamiętad, że działalnośd innowacyjna jest obciążona ponadprzeciętnym ryzykiem i że, starając się zbytnio minimalizowad ryzyko, byd może rezygnuje się z osiągnięcia najbardziej innowacyjnych rezultatów: Jak gdyby na troszeczkę za mało ryzyka sobie pozwalamy. To są pieniądze publiczne i może też trzeba by się zastanowid nad tym, czy nie zwiększyd ryzyka w takich projektach badawczych. Bo one są w swojej naturze obarczone ryzykiem *i powinno byd to uznawane za naturalne+. Jeżeli chcemy wspierad takie projekty, które naprawdę mogą coś wnieśd do gospodarki, no to ich ryzyko pewnie będzie bardzo duże, bo to będą te najbardziej innowacyjne projekty /IDI-IW/. Sposobem rozwiązania tego problemu może byd (i zapewne będzie) zwiększona rola schematów wsparcia pośredniego, typu działania 3.1 lub 3.2, w ramach których ryzyko jest przenoszone na niezależnych pośredników finansowych. Zróżnicowane są opinie na temat działania Niektórzy badani uważali je za trafnie zaprojektowane, szczególnie dlatego, że projekty finansowane w jego ramach można było później udanie kontynuowad w ramach działania (przykład takiej sekwencyjności opisujemy w jednym ze studiów przypadku) 53. Z drugiej jednak strony wskazywano też, że niektóre projekty w ramach tego działania miały tendencję do koncentrowania się na dziedzinach stricte inwestycyjnych, co nie do kooca była intencją jego twórców: Dla mnie działanie 4.2, to było tak trochę na siłę wyciągnięte z Projekty wzornicze. one same w sobie też zawierają prace badawcze. Bo opracowanie wzoru i przemysłowego i użytkowego, to jest praca rozwojowa. Więc trochę to było sztuczne. I to, co mi się z perspektywy czasu wydaje nie za dobre, to to, że z tego powstały tak naprawdę projekty inwestycyjne. Właściwie nie wspieraliśmy projektów wzorniczych, tylko tą inwestycję, która po tych projektach wzorniczych miała nastąpid. Ono było oczywiście skierowane na podniesienie ogólnej świadomości w dziedzinie wzornictwa i pewnie ten cel w jakiś sposób udało się osiągnąd. Niemniej, jeżeli mówimy o takim wpływie tego działania na gospodarkę, to tutaj nie przeceniajmy tego. To są małe pieniądze, bardziej inwestycyjne. I myślę, że w takiej formule to działanie nie powinno mied miejsca w przyszłości /IDI-IW/ 54. Nieco odrębnym tematem jest działanie 4.3, które przez długi czas cieszyło się bardzo niewielkim zainteresowaniem przedsiębiorców. Było to wynikiem, z jednej strony, konkurencji ze strony klasycznych programów dotacyjnych z oczywistych powodów przedsiębiorcy preferowali bardziej dla nich atrakcyjną dotację, niż powiązanie dotacji (bo taki de facto ma charakter premia technologiczna) z kredytem, której wypłata jest dodatkowo obciążona niełatwymi do spełnienia warunkami. Drugim i to raczej kluczowym powodem były zasady obowiązujące w ramach tego działania. Jako najbardziej zniechęcający przedsiębiorców wskazywano warunek, zgodnie z którym wypłata premii technologicznej następowała proporcjonalnie do osiągania przychodów ze sprzedaży 52 W działaniu tym przewidziano wspieranie dwóch typów projektów (w praktyce zdominowane zostało przez typ drugi): (i) wsparcie w zakresie rozwoju działalności B+R w przedsiębiorstwach, w tym przekształcenie w centrum badawczo-rozwojowe (projekty mogą obejmowad zakup usług doradczych i szkoleniowych, a także zakup środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych związanych z prowadzeniem prac w zakresie B+R, (ii) wsparcie opracowywania wzoru przemysłowego lub użytkowego i wdrożenie go do produkcji (zakup odpowiednich usług doradczych i szkoleniowych, a także zakup środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych niezbędnych do wykonania partii testowej i wdrożenia wzoru do produkcji seryjnej). 53 Studium nr 18, (poddziałanie 5.4.1) Uzyskanie ochrony własności przemysłowej poprzez rejestrację wzorów przemysłowych / /. 54 Szersze omówienie działania 4.2 na przykładzie zrealizowanego projektu oraz wynikających z niego wniosków, przedstawiono w studium przypadku nr 7. Studium to opisuje interesujący projekt, mający na celu opracowanie i wdrożenie do produkcji modułów mebli eventowych szybkiego montażu. Studium to potwierdza przytoczoną wyżej opinię na temat działania 4.2 i jego powiązania ze schematem

57 związanej ze zrealizowaną inwestycją technologiczną, sfinansowanej środkami kredytu (technologicznego). Powodowało to znaczne odsunięcie w czasie wypłaty premii. Niestety zmiany tych zasad wymagały nowelizacji ustawy o niektórych formach wspierania działalności innowacyjnej 55, co ostatecznie trwało niesłychanie długo. Ostatecznie jednak (począwszy od naboru wniosków, który miał miejsce w czerwcu 2011 r.) wypłata premii następuje już w momencie zakooczenie inwestycji technologicznej i rozpoczęcia sprzedaży, nie zaś proporcjonalnie w miarę osiągania założonej wielkości sprzedaży. Wprowadzono tez szereg innych, istotnych dla przedsiębiorców ułatwieo. Bardzo interesujące, jakie będzie zainteresowanie działaniem 4.3 po wprowadzonych zmianach i jaka będzie jakośd składanych wniosków. Pierwsze doświadczenia wskazują na duże zainteresowanie (co jest też naturalnie związane z wyczerpywaniem się programów dotacyjnych) i dyskusyjną jakośd składanych wniosków. Więcej będzie jednak wiadome po zakooczeniu procesu ich oceny 56. Dośd rozbieżne opinie panują, jeśli chodzi o podjętą w pewnym momencie decyzję o powiększeniu alokacji na wybrane konkursy w ramach działania 4.4, motywowaną koniecznością stymulowania gospodarki i pomocy firmom w okresie kryzysu finansowego. Częśd badanych uznaje, że była to decyzja jak najbardziej trafna: Udało nam się w funduszach zrobid jedną rzecz odnośnie tych programów, zwłaszcza Innowacyjnej Gospodarki i Kapitału Ludzkiego. *Wywołaliśmy+ awanturę: należy przyśpieszyd wydawanie środków. I udało nam się przyśpieszyd w tych działaniach, które właśnie będą osłabiały kryzys. Między innymi 1.4, 4.1, 4.4 /IDI-KM/. Inne osoby zwracają jednak uwagę, że skutkiem było zakwalifikowanie do realizacji projektów o niższej jakości i stopniu innowacyjności (ten wątek pojawia się zresztą także w wybranych studiach przypadku): Dwie decyzje o powiększeniu alokacji na dwa nabory, pewnie będą oceniane jako trafne lub mniej trafne, w każdym razie była taka wola kierownictwa, poparta przez MRR, aby zwiększyd środki na te nabory. W mojej opinii to nie były projekty z najwyższej półki, jeżeli chodzi o innowacyjnośd, natomiast zrozumiała była sytuacja gospodarcza, spowolnienia gospodarczego i potrzeby zasilenia gospodarki w te środki /IDI- IP/. W obecnej chwili brakuje jednak danych, aby tę kwestię jasno rozstrzygnąd, warto natomiast będzie powrócid do niej za jakiś czas, aby ją dobrze zbadad i opisad: Działanie 4.4 niesamowite pieniądze, które bardzo szybko *zostały rozdysponowane+. Pytanie, czy dobrze, że nam się trafił kryzys finansowy? Bo to wtedy była taka tendencja, żeby przyznawad szerszym strumieniem dotacje, po to, aby wypuścid pieniądze na rynek. Pytanie, jaki był standard tych projektów i jaką mielibyśmy alternatywę, gdyby takich decyzji nie było? Wiadomo, że po owocach ich poznacie: łatwiej będzie pewnie mówid, kiedy zobaczymy już jakieś konkretne studia przypadków projektów, które zostały zakooczone /IDI-IZ/. Jednakże wśród beneficjentów działania 4.4 bez trudu można znaleźd firmy, które wykorzystały wsparcie na zakup innowacyjnych przynajmniej na rynku polskim technologii i nowoczesnych urządzeo. Przykłady takich przedsiębiorstw przedstawione są w załączonych do raportu studiach przypadku. W studium nr 9 opisana została firma produkująca profile aluminiowe, która dzięki wysokim parametrom zakupionej prasy oraz innowacyjnej technologii tworzenia stopów aluminium (dostawca surowca opracował specjalny stop o parametrach określonych przez firmę) zajęła bardzo konkurencyjną pozycję na polskim rynku. Studium przypadku nr 10 pokazuje z kolei duże przedsiębiorstwo, które wykorzystało dofinansowanie z działania 4.4 na radykalną wymianę stosowanej technologii i parku maszynowego, poprzez wprowadzenie bardzo nowoczesnych rozwiązao i urządzeo, co umożliwiło firmie wejście na nowy, bardzo perspektywiczny rynek, jakim są przekładnie o bardzo dużej mocy przeznaczone do siłowni wiatrowych. 55 Dz. U r., Nr 116, poz. 730, z późn. zm. 56 Przykład bardzo udanego wykorzystania kredytu technologicznego opisany został w studium przypadku nr 8: System skaningu laserowego wraz z kamerą fotogrametryczną jako Lotnicza Platforma Teledetekcyjna. 57

58 Dośd złożona jest także sytuacja, jeżeli chodzi o działanie 4.5, w ramach którego występuje znaczna liczba tzw. dużych projektów, których finansowanie wymaga aprobaty Komisji Europejskiej. W przypadku tego działania bywa to niestety poważnym problemem: / / sama ocena takiego wniosku przez Komisję Europejska też długo trwa. Pierwsze dwa wnioski *mogą się+ nie zakooczyd sukcesem, nie ma [jeszcze] potwierdzenia wkładu unijnego, *trwają dyskusje związane z+ podważeniem przez Komisję wpisywania się tych projektów w ogóle w program, gdzie każdy projekt powinien spełniad każdy cel programu operacyjnego, a to jest niemożliwe do osiągnięcia. Mamy poszczególne osie, każda ma swoje cele i nie może byd tak, że każdy projekt spełnia wszystkie cele. / / Jeżeli tak dalej pójdzie, to będziemy mieli luzy w 4.5, będą się zwalniad pieniądze, bo projekty nie dostaną dofinansowania, a my też nie możemy z budżetu krajowego dołożyd środków w wysokości 85%, bo tego budżet nie udźwignie /IDI-IP/ 57. W realizacji wielu projektów w ramach 4. Osi Priorytetowej pojawiały się też (w zasadzie nieuniknione) problemy, związane ze zmianami technologii, czy też dostępnej na rynku oferty sprzętu, powodujące koniecznośd zmian w samym projekcie i liście wydatków w jego ramach. Rozwiązanie tych problemów wymagało decyzji odpowiedniej Instytucji Wdrażającej i niekiedy mimo pozornej prostoty całego problemu sprawy te nie okazywały się łatwe: Mamy dwóch beneficjentów, gdzie na przykład występuje duża zmiana kosztów. Beneficjent wcześniej zaplanował, powiedzmy zakup maszyny X, Y, Z. One miały byd 4, a teraz na przykład na rynku pojawiły się 2, które zawierad będą te 4. W umowie mamy zapisane, że w przypadku takich właśnie zmian, istnieje również możliwośd zasięgnięcia opinii eksperta zewnętrznego. Żeby ewentualnie ocenid, czy rzeczywiście te 4 maszyny, to teraz będą 2 maszyny. Natomiast wiadomo, że trudno nam ocenid jakiś specjalistyczny sprzęt i pozostaje tylko wierzyd, że ta korekta nic nie zmieniła w projekcie i cele ciągle będą osiągnięte /IDI-IW/. Problem tego typu zmian jest oczywiście niezwykle istotny. W przypadku, gdy wnikają one z rozwoju technologii, nie mogą byd blokowane procedurami biurokratycznymi. Kwestią problematyczną pozostaje natomiast ocena utrzymania pierwotnej istoty projektu. Tym niemniej, to zadaniem instytucji wdrażających jest dokonanie sprawnej oceny w tym zakresie Piąta Oś Priorytetowa PO IG Najmniej zaawansowanym działaniem w ramach 5. Osi Priorytetowej jest działanie 5.1, skierowane do klastrów. Cieszyło się ono dotąd dośd niewielkim zainteresowaniem, z różnych zresztą powodów. Do najważniejszych zaliczyd można: słabośd inicjatyw klastrowych w Polsce i wciąż ograniczona skłonnośd przedsiębiorców do współpracy, ograniczoną koordynację PO IG ze skierowanymi do klastrów działaniami w ramach regionalnych programów operacyjnych, dośd skomplikowane i wymagające wymogi, obowiązujące projektodawców 58. Szczególnie złożony był mechanizm rozliczania pomocy publicznej, który obecnie został zmieniony, 57 W badaniu ewaluacyjnym zrealizowanym na zlecenie MRR, za główną przyczynę niskiego zainteresowania poddziałaniem uznano kryterium dotyczące utworzenia w ramach projektu 200 nowych miejsc pracy. W sytuacji spowolnienia gospodarczego tylko zagraniczne koncerny są potencjalnymi inwestorami zdolnymi do tworzenia nowych jednostek z tak dużym zatrudnieniem, ale one odsuwają w czasie wszelkie inwestycje. Drugim kryterium stanowiącym barierę dla potencjalnych wnioskodawców jest kryterium innowacyjności, trudne do spełnienia w dużych inwestycjach. Ponadto są to kryteria, które często kolidują ze sobą (zob. Fundacja Europejskie Centrum Przedsiębiorczości, Ocena przyczyn niewielkiego zainteresowania potencjalnych beneficjentów realizacją projektów w ramach wybranych działao PO IG, 2009, s ). 58 W badaniu ewaluacyjnym działania 5.1, zrealizowanym na zlecenie PARP, jako główną barierę wykorzystania oferty tego działania zdiagnozowano fakt, że najbardziej zainteresowani potencjalni wnioskodawcy (oddolne 58

59 poprzez wprowadzenie alternatywnego sposobu rozliczania części pomocy publicznej, jako regionalnej pomocy inwestycyjnej. Niestety, w naborze wniosków przeprowadzonym w połowie 2011 roku nie został złożony żaden wniosek, zakładający wykorzystanie tego mechanizmu. Od początku 2011 roku są podejmowane działania, mające zwiększyd zainteresowanie działaniem (5.1), dokonano między innymi zmian w odpowiednich aktach prawnych, wprowadzono też możliwośd pozyskiwania wsparcia na wczesnym etapie rozwoju inicjatywy klastrowej 59. Działanie idzie jak idzie i pewnie przyczyną problemów była konstrukcja tego działania, rozliczania pomocy publicznej przez 15 lat, jako jedynego sposoby rozliczania. My to uelastyczniliśmy, wprowadziliśmy pomoc publiczną dla tych, którzy chcą dokładad własne środki i mied spokój i będzie można wybrad odpowiedni schemat /IDI-IP/. Jak jednak wskazują wyniki naboru, kwestia ta jest znacznie bardziej złożona, chod z całą pewnością przygotowane zmiany były głęboko zasadne. Respondenci badao jakościowych wskazywali na występowanie pewnych problemów w działaniu 5.2 PO IG, odnoszących się do realizowanych w ramach tego instrumentu projektów systemowych (Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości oraz Urzędu Patentowego RP), indywidualnych (Instytutu Wzornictwa Przemysłowego i projekt Akademickich Inkubatorów Innowacyjności) oraz konkursowych. Jeśli jednak chodzi o ogólną ocenę tego działania, to była ona pozytywna. Podkreślano w szczególności dużą pojemnośd merytoryczną tego działania, co pozwoliło zmieścid w nim rozmaite projekty o znacznym zróżnicowaniu, odpowiadające potrzebom doskonalenia i rozwoju potencjału szeroko rozumianych instytucji otoczenia biznesu: Patrząc na główne założenia dla całej 5. Osi, można powiedzied, że zostały one dobrze skonsultowane z biznesem i przemysłem, w związku z tym, jeśli chodzi o ramy tego działania, *to+ to są one bardzo pojemne / / udaje się *w nich z powodzeniem+ zmieścid /Mi-Gr/. Zwracano natomiast uwagę na problemy, które pojawiały się na etapie akceptacji projektów i ich oceny. Odnotowywano rozbieżności pomiędzy skomplikowanym charakterem projektów (często wynikającym z ich wieloaspektowości), a zdolnościami instytucjonalnymi w zakresie ich oceny. Odzwierciedlają to następujące opinia: Definicja działania 5.2. i zakresu projektów, które można złożyd jest *wystarczająco+ szeroka, ale [w związku z tym+ pojawia się tutaj pytanie, bardziej o kreatywnośd i raczej poziom oceny. Ocena, którą potrafi wytworzyd ekspert jest czasem porażająca, jeśli na 4 stronach nie ma ani jednego zdania odnoszącego się do meritum projektu tylko są uwagi w stylu: dlaczego w projekcie są przewidziane szkolenia pracowników przez cały czas trwania projektu / /. Takie dyskusje były prowadzone, nikt nie odnosił się do meritum i to jest problem ogólny, że w nawale oceny nie zwraca się wystarczającej uwagi czy projekt ma w sens /Mi-Gr/ oraz Projekt / / składaliśmy 3 razy i za każdym razem dostawaliśmy recenzję, z której wynikało, że recenzenci nie rozumieją, na czym polega budowanie / / /Mi-Gr/. Poza tym, respondenci skupiali się na problemach związanych ze zbytnim ich zdaniem rygoryzmem i szczegółowością rozliczeo oraz sprawozdawczości formalnej. Z uwagi na znaczny zakres finansowy projektów oraz ich długotrwałośd, kwestie te poruszano głównie w kontekście kosztów zarządzania tego typu przedsięwzięciami: *Koszt prowadzenia projektu kształtuje się+ nawet w granicach ponad 20%. Jeżeli bym liczył każdą godzinę pracy człowieka; kiedyś próbowałem to robid, ale pracownicy się zbuntowali, gdyż więcej zamieszania było z wypełnianiem karty pracy i ustaleniem stowarzyszenia przedsiębiorców) nie są w stanie spełnid finansowych i organizacyjnych warunków dostępu do wsparcia z działania, natomiast podmioty wielozadaniowe (agencje rozwoju, firmy szkoleniowe, doradcze), które mają odpowiedni potencjał, nie mają wystarczającej motywacji, gdyż mogą się angażowad w inne przedsięwzięcia dające podobne korzyści przy mniejszym ryzyku (zob. Tamowicz P., Brodzicki T. Zapotrzebowanie na wsparcie w zakresie tworzenia powiazao kooperacyjnych. Ocena trafności i użyteczności działania 5.1 PO IG na lata , 2009, s. 3). 59 Działanie to w jego nowej formule cieszyło się już znacznie większym zainteresowaniem. Wartośd wniosków złożonych na konkurs z wiosny 2011 r. (wnioskowane dofinansowanie) wyniosła 592,26 % alokacji przewidzianej na konkurs. 59

60 co i kiedy zrobili /Mi-Gr/. W sumie jedna, na co zwróciliśmy uwagę wcześniej, ogólna ocena dostosowania zakresu działania 5.2 oceniana była pozytywnie. Ta pozytywna ocena znajduje również uzasadnienie w innym elemencie badao, a mianowicie w jednym ze studiów przypadku 60. W obecnej chwili trudno jest jeszcze ocenid długofalowe skutki projektów realizowanych w ramach działania 5.3, polegającego na budowie i przede wszystkim rozbudowie istniejącej infrastruktury parków naukowo-technologicznych. W katalogu interwencji 5. Osi Priorytetowej jest to działanie szczególne, gdyż obejmowane nim projekty należą do projektów kluczowych dla gospodarki kraju (wskazuje je lista projektów indywidualnych). Na etapie niniejszej ewaluacji żaden z realizowanych projektów nie został jeszcze zakooczony, chod w sensie czysto inwestycyjnym nie ma raczej większych zagrożeo, co do ich zakooczenia. Warto jednak podkreślid, że celem realizacji tego typu przedsięwzięd nie jest wybudowanie setek tysięcy metrów kwadratowych powierzchni biurowej i produkcyjnej, ale wsparcie i rozwój instytucji stymulujących rozwój innowacyjności i współpracę pomiędzy nauką i gospodarką, a więc sfery decydujące o innowacyjności gospodarczej. W związku z tym warto pamiętad, aby wspierane instytucje nie zapominały o swojej rzeczywistej misji w następujący sposób uwypuklił to jeden z respondentów badania: Budowanie takich instytucji jak parki technologiczne, inkubatory technologiczne, to dobry kierunek, jeśli są dobrze prowadzone. Dwa lata temu byłem na otwarciu inkubatora, wszyscy byli dumni i zadowoleni, bo na starcie jest pełny, przy czym połowę powierzchni zajęła firma, która tak naprawdę nie ma nic wspólnego z innowacyjnością, a przecież tu naprawdę nie o to chodzi, żeby projektodawcy *inkubator+ na tym tylko zarabiali i mieli wyrobione wskaźniki /IDI-E/ 61. Z uwagi na znaczenie i skalę projektów działania 5.3, a także prawidłowe postrzeganie jego istoty, zarówno zabiegi Instytucji Wdrażającej, jak i Pośredniczącej koncentrują się na zapewnieniu generowania przez realizowane projekty określonej wartości dodanej. Ostatecznie powinno to pozwolid na samodzielne funkcjonowanie tych jednostek (w warunkach ograniczonego lub braku zasilania finansowego w przyszłości), w oparciu o osiągnięty potencjał, w tym wynikający z posiadanej infrastruktury. Stanowi ona jednak tylko element służący budowie szerszego potencjału do wspierania procesów innowacyjności w gospodarce 62. Potencjału, który powinien również umożliwiad dalszy rozwój przedsięwzięd, stanowiących obecnie przedmiot wsparcia analizowanego działania. Stosunkowo słabe zainteresowanie dotyczy poddziałania Nie jest to jednak związane z jego zbyt skomplikowaną konstrukcją, jak miało to miejsce w przypadku działania 5.1, ale raczej z nikłą świadomością przedsiębiorców, co do potrzeby obejmowania ochroną opracowanych przez nich wzorów przemysłowych i użytkowych 63. Podejmowane są zatem działania promujące zrozumienie zalet takiej ochrony, zaś na wszelki wypadek rozważane jest również rozszerzenie kręgu beneficjentów tego instrumentu wsparcia: Urząd patentowy realizuje projekt systemowy, który został zatwierdzony w ubiegłym roku, który ma poważniej potraktowad szerzenie wiedzy wśród 60 Studium nr 15, obrazujące projekt systemowy PARP. 61 Przykładem problemów z wypełnianiem założonych funkcji przez inkubatory i parki technologiczne jest sytuacja opisana w studium przypadku nr 16. Jeden z parków naukowo-technologicznych utracił strategicznego najemcę ośrodek badawczo-wdrożeniowy, pod potrzeby którego zaprojektowana była znaczna częśd inwestycji realizowanej w ramach działania 5.3. Wymagało to zmiany projektu, spowodowało opóźnienia w budowie i stworzyło trudności w znalezieniu zastępczego lokatora, który prowadziłby innowacyjną działalnośd badawczą czy produkcyjną. 62 Konkluzje te oparte są na wynikach wywiadu przeprowadzonego w Instytucji Wdrażającej. Warto przy tym dodad, że opisany w poprzednim przypisie problem pokazuję, że nawet w sytuacjach problematycznych możliwa jest odpowiednia reakcja, zapewniająca odpowiednią rekonstrukcję projektu, tak aby nadal prowadził do realizacji pierwotnie założonych celów, odpowiadających przeznaczeniu wsparcia w ramach działania Obraz sytuacji w zakresie ochrony własności przemysłowej w Polsce, postaw przedsiębiorców, potrzeb i barier związanych z działaniem 5.4 PO IG został przedstawiony w raporcie: IBC Group, Plany i potrzeby przedsiębiorców sektora MŚP w zakresie ochrony własności przemysłowej w kontekście uruchomienia działania 5.4 PO IG Zarządzanie własnością intelektualną,

61 przedsiębiorców. Są na to środki, a Urząd jest istotnym ogniwem w całym procesie udzielania patentów i jest dobrą instytucją, która tych przedsiębiorców może przyciągnie i zainteresuje. Zostawiliśmy sobie też furtkę teraz, w trakcie śródokresowego przeglądu Programu, aby wprowadzid duże przedsiębiorstwa, jako możliwych beneficjentów wsparcia w zakresie uzyskiwania ochrony, bo do tej pory były to tylko MŚP. To jest swego rodzaju furtka; jeżeli zobaczymy, że do kooca 2012/13 nam to działanie nie wyczerpie alokacji, to dopuścimy do udziału w nim duże przedsiębiorstwa /IDI- IP/. Z drugiej strony rozszerzenie kręgu beneficjentów o firmy spoza sektora MŚP może byd dyskusyjne: to właśnie bowiem najmniejsze firmy mają największe problemy z asygnowaniem pieniędzy na pokrycie wymaganych opłat rejestracyjnych, często wykraczających poza ich realne możliwości: Działanie jest dobrze skonstruowane, tylko podejrzewam, że gdybyśmy rozszerzyli je na dużych przedsiębiorców, to byśmy mogli zupełnie inaczej na to spojrzed. Ale my mamy wesprzed tych, którzy sobie mogą nie dad rady z kosztami urzędowymi. Bo te zagraniczne opłaty urzędowe są jednak bardzo wysokie [dla wielu firm praktycznie nierealne do pokrycia]. Więc to działanie było w ten sposób świadomie ukierunkowane /IDI-IW/. Zdaniem niektórych badanych, wybrane działania (tak jak wspomniane poddziałanie 5.4.1) zostały w zbyt słabym stopniu uzupełnione odpowiednim wsparciem promocyjnym. Taką rolę miało wprawdzie pełnid poddziałanie 5.4.2, jednak jest w nim realizowanych kilkanaście projektów, które częściowo się powielają i nie do kooca pełnią one założoną rolę: W przypadku *projektów+ patentowych, to od razu wchodzimy z interwencją, podczas gdy tak naprawdę problemem jest w ogóle brak zrozumienia albo brak chęci do patentowania i ochrony. Rozpoczynad interwencję w momencie, kiedy ci odbiorcy nie są przygotowani też nie jest super pomysłem. Jest cały schemat , który zajmuje się promocją, natomiast tak naprawdę ta promocja jest bardzo rozproszona. To jest kilkanaście projektów informacyjnych o średniej wartości około miliona złotych. Jak my przejrzeliśmy, co tam wyprodukowano, to jest to mniej więcej 20, 30 podobnych podręczników na temat patentowania. Natomiast nie stworzono czegoś takiego, co przedsiębiorcom jest potrzebne w dowolnym momencie, niezależnie od tego, czy projekt trwa, czy też nie, czego on się może na przykład dowiedzied na temat zarządzania własnością intelektualną. Wszystkie te projekty poza jednym, który udało nam się znaleźd, pomijają w ogóle fakt zarządzania własnością intelektualną. Czyli takie podstawy, żeby firma w ogóle rozumiała, po co to robid, i jak dalej z tego korzystad. W tym przypadku, podobnie jak zresztą w sytuacji klastrów, zabrakło czegoś takiego jak przygotowanie gruntu. Od razu realizujemy ambitne działania oparte na bardzo ambitnych kryteriach, podczas gdy tak naprawdę odbiorca nie jest do tego przygotowany. Firmy po prostu nie rozumieją, po co to jest /IDI-KM/. Problem z całą pewnością jest dośd złożony i niełatwy do rozwiązania, przede wszystkim z uwagi na jego naturę. Wymaga skomplikowanego, i często długotrwałego, oddziaływania na świadomośd przedsiębiorców Szósta Oś Priorytetowa PO IG W ramach 6. Osi Priorytetowej współistnieją rozmaite działania, dotyczące w praktyce kilku różnych sfer. W dośd zróżnicowany sposób jest oceniane działanie 6.1 Paszport do eksportu, różniące się istotnie od większości pozostałych działao PO IG, ze względu na dużą liczbę, dośd niewielkich wartościowo projektów. W stosunku do tego działania zgłaszano szereg uwag, byd może wynikających właśnie ze znacznej liczby realizowanych w jego ramach projektów. Mimo poważnych argumentów, jakie stoją za decyzją o podziale działania na 2 etapy, niektórzy badani wskazywali na to, że realnie podział ten się nie sprawdza: Jeśli chodzi o coś takiego co ewidentnie się nie udało w moim odczuciu, to jest to, w jaki sposób zostało zaprojektowane 61

62 działanie 6.1, podzielenie go na dwie części etap pierwszy i drugi. Etap pierwszy trzeba zrobid przymusowo, tak naprawdę większości przedsiębiorcom nie jest to potrzebne, firmy doradcze piszą im wnioski. Efektem jest, że dostajemy ileś tam planów rozwoju, *czasami+ identycznych. Mimo, że są pojedyncze przypadki, gdzie czemuś to służy, to jest to tylko gdzieś 2% w skali całości.,generalnie całe+ działanie, przeznaczone bezpośrednio na dofinansowanie, ma sens. Niewątpliwie można by tę strategię *dotyczącą rozwoju eksportu przedsiębiorstwa+ solidnie przygotowad i wykorzystad, ale w rzeczywistości *wygląda to nieco inaczej+ /IDI-RIF/ 64. Z drugiej strony jednak pojawiały się też opinie wskazujące na znaczne zalety dwuetapowości działania. W działaniu 6.1 dośd częste problemy pojawiają się w przypadku, gdy plan rozwoju eksportu konkretnie wskazywał, na przykład imprezy targowe, przydatne z punktu widzenia danego wnioskodawcy, a jednocześnie pomiędzy jego opracowaniem a rozpoczęciem wdrażania upływał pewien okres. W takiej sytuacji, gdy zmieniły się priorytety przedsiębiorcy, pojawiały się niestety problemy: Jeżeli beneficjent odłoży ten plan na półkę, na przykład, odczeka pół roku, rok, w międzyczasie zmieni się, to co planował, nie wiem, jechad na Białoruś, a sytuacja polityczna się na przykład w danym regionie zmieniła i po prostu on nie jest w stanie tam pojechad, to problem jest taki, że plan już jest zatwierdzony / / i w tym momencie te wnioski są z automatu odrzucane, no bo są niezgodne z planem rozwoju eksportu. I nie wszyscy beneficjenci zdają sobie z tego sprawę /IDI- RIF/. W ramach działania 6.1 niektórzy przedsiębiorcy wskazywali też na nadmierną formalizację rozliczeo (piszemy o tym w jednym ze studiów przypadku 65, w którym również poddawany jest w wątpliwośd podział działania na dwa etapy), nieprzystającą do realiów gospodarczych. Ponadto, katalog wydatków kwalifikowanych w tym działaniu okazywał się niekiedy sformułowany w dyskusyjny sposób. Przykładem może byd kwalifikowalnośd diet tylko w okresie 24 godzin przed oraz po rozpoczęciu i zakooczeniu targów. Wymowne jest tu następujące stanowisko: Działanie 6.1. jest mało elastyczne, jeśli chodzi o takie bieżące potrzeby działalności przedsiębiorstwa. Koszty delegacji są ściśle w rozporządzeniu określone, że może to byd koszt jednego dnia przed i jednego dnia po, a w przypadku rynków azjatyckich sama podróż trwa około 40 godzin i wtedy diety zawsze są niekwalifikowane. *Także diety+ krajowe nie są kwalifikowane, jednak zawsze do tej granicy trzeba dojechad i jeżeli jest np. przesiadka z samolotu na samolot w Warszawie, to już się pojawia problem z rozliczeniem takiej podróży. Nasi beneficjenci są z Wielkopolski i my mamy tutaj mało lotów /IDI- RIF/. Przez dłuższy czas poważną barierą w ramach działania było też to, że po zakooczeniu I etapu (i przygotowaniu planu rozwoju eksportu) przedsiębiorcy musieli oczekiwad na ogłoszenie konkursu, aby złożyd wniosek o finansowanie w ramach II etapu. Wymóg ten został na szczęście zmieniony i obecnie nabór wniosków ma charakter ciągły. Dośd długo trwał proces uruchamiania centrów obsługi inwestora i eksportera (COIiE) w ramach poddziałania Było to przede wszystkim związane z przedłużającymi się negocjacjami z urzędami marszałkowskimi, które miały prowadzid COIiE. Każdy w urzędów miał bowiem nieco inną wizję funkcjonowania tej jednostki. Obecnie działalnośd prowadzi już 14 centrów, jednak na ocenę efektów ich działalności przyjdzie jeszcze chwilę poczekad. 64 O celowości połączenia dwóch etapów działania w jeden, obejmujący zarówno przygotowanie planu rozwoju eksportu, jak i jego wdrażanie mówili również przedsiębiorcy opisani w dwóch studiach przypadków nr 20, Wdrożenie Planu Rozwoju Eksportu przez firmę OLIMP Laboratories oraz nr 21, Przygotowanie i wdrożenie Planu Rozwoju Eksportu przez przedsiębiorstwo NOVUM. Na problemy, które mogą wynikad z dwuetapowego podziału (etap doradczy etap wdrożeniowy) zwrócił również uwagę ekspert ds. eksportu jeden z uczestników badania, reprezentujących grono ekspertów zewnętrznych. 65 Studium nr 21 (działanie 6.1): Przygotowanie i wdrożenie Planu Rozwoju Eksportu przez przedsiębiorstwo NOVUM. 62

63 Bardzo niewielkim zainteresowaniem przez dłuższy czas cieszyło się poddziałanie (uzbrajanie terenów inwestycyjnych). W związku z tym niezbędne było dokonanie w jego ramach pewnych zmian, powodujących zwiększenie jego atrakcyjności dla potencjalnych beneficjentów. Zmiany te dotyczyły szeregu kwestii: Jednym z kroków, jakie podjęliśmy w celu uproszczenia dostępu do tego poddziałania, było rozszerzenie katalogu beneficjentów. Poszerzył się ten katalog o możliwośd występowania o dofinansowania również związków gmin czy stowarzyszeo. A drugą zasadniczą zmianą była zmiana powierzchni od samego początku było to 40 hektarów. Natomiast nasze zmiany doprowadziły do sytuacji, kiedy wystarczy dysponowad powierzchnią 15 hektarów, żeby można było wystąpid o dofinansowanie. Także to była ponad dwukrotna redukcja tej minimalnie wymaganej powierzchni do pozyskania wsparcia. Dodatkowo jeszcze te 15 hektarów podzieliliśmy, to znaczy ułatwiliśmy w ten sposób to, że nie musiało to byd 15 hektarów w ramach jednego obszaru, tylko mógł byd on rozdzielony. Warunek pozostał taki, że w przypadku rozdzielenia ta najmniejsza częśd nie może byd mniejsza niż 5 hektarów. To oczywiście, jeżeli na przykład połączy się z możliwością ubiegania się przez stowarzyszenia, czy związki i te tereny występują gdzieś na obszarze różnych gmin, to tworzy to zdecydowanie większe możliwości ubiegania się o wsparcie /IDI-IW/ 66. Bez większych problemów przebiega też realizacja działania 6.3, chod w jego wdrażaniu pojawiały się pewne opóźnienia i niewielkie, problematyczne kwestie. Opóźnienia były głównie związane z koniecznością dokonywania uzgodnieo z regionalnymi partnerami projektu, przede wszystkim z urzędami marszałkowskimi. Problemy, chod na bieżąco rozwiązywane, dotyczyły zaś dwóch podstawowych kwestii. Pierwsza z nich była związana ze specyfiką sfery turystyki i promocji kraju. Jest to bowiem obszar, w którym przenika się działanie podmiotów publicznych i prywatnych, wskutek czego niezbędne jest dokonanie odpowiednich, jasnych i czytelnych podziałów, przestrzegających jednocześnie reguł dotyczących przejrzystości, unikania konfliktu interesów i pomocy publicznej. Nie zawsze jest to łatwe. Przykładowo promocja Polski na danym rynku (na przykład niemieckim) musi zakładad, że w danym kraju istnieją biura podróży oferujące wyjazdy do Polski; znaczna bowiem częśd potencjalnych turystów nie jest skłonna do wyjazdów indywidualnych. Tymczasem oczywiście beneficjent Polska Organizacja Turystyczna (co jest zrozumiałe), nie dysponuje żadnymi instrumentami do wpływania na tworzenie takich biur podróży na danym rynku. Drugim istotnym problemem jest to, że w Uszczegółowieniu PO IG, zostało zapisane, że wspierane będą projekty obejmujące obsługę i rozbudowę ogólnopolskiego systemu informacji turystycznej wraz z narzędziami umożliwiającymi rezerwację. Tymczasem systemy rezerwacji hotelowych i w Polsce i na świecie (np. czy są prowadzone przez prywatnych operatorów i tworzenie takiego systemu ze środków publicznych byłoby anachroniczne i stanowiłoby naruszenie reguł konkurencji. Jeśli chodzi o działanie 6.4, to niektórzy jego beneficjenci mieli dośd ograniczone doświadczenia w realizacji tego typu, w większości znacznych i złożonych projektów. W rezultacie niektórzy z nich mieli problemy w sprawnym zarządzaniu projektem: *Wielu beneficjentów+ ma problemy w tworzeniu efektywnych ciał projektowych, typu Komitety Sterujące i w miarę szybkim podejmowaniu decyzji, a także braniem na siebie odpowiedzialności. To, wydaje mi się, czasem bywa problemem, że beneficjent szuka potwierdzenia właściwie każdej czynności, którą wykonuje i to zajmuje czas. *Często+ kuleje zarządzanie projektem i to widad dlatego, że ciągle w projekcie są 66 Obok usuniętych już barier w postaci wymogu posiadania bardzo dużego terenu (40 ha) oraz ograniczenia katalogu beneficjentów do indywidualnych podmiotów, innymi barierami dostępu do wsparcia z działania 6.2.2, zidentyfikowanymi w badaniu ewaluacyjnym, są: brak prawa własności do gruntów, wysoki koszt przygotowania wniosku, zbyt wąski katalog kosztów kwalifikowanych, słabe poinformowanie jednostek samorządu terytorialnego o tym poddziałaniu, konkurencja ze strony środków dostępnych w regionalnych programach operacyjnych (zob. Fundacja Europejskie Centrum Przedsiębiorczości, Ocena przyczyn niewielkiego zainteresowania potencjalnych beneficjentów realizacją projektów w ramach wybranych działao PO IG, 2009, s ). 63

64 zmiany. Po prostu nieustające przesunięcia, zmiany w harmonogramie, przesunięcia w płatnościach. Bo to czasem wygląda tak, że beneficjent nam przesyła informację, że chce zmienid montaż finansowy w projekcie, a za tydzieo mówi, że się pomylił w kalkulacji i to jednak inaczej. A po dwóch tygodniach się wycofuje i mówi, że jednak wraca do wersji pierwotnej /IDI-IZ/. Bardzo trudne było szczególnie zarządzanie projektami, które polegały na stworzeniu szlaku wodnego, czy lądowego, w ramach których niezbędny był udział znacznej liczby partnerów. Tym większym wyzwaniem będzie zapewne uzgodnienie sposobu zarządzania tego typu projektami po ich zakooczeniu. Niezależnie od skomplikowania zarządzaniem projektami partnerskimi, trzeba podkreślid, że działanie 6.4 stwarzało możliwośd budowania projektów partnerskich, których znaczenie wykracza poza sam projekt. Była to okazja, czasami pierwsza w regionie, do tak szerokiej współpracy gmin. Widad to na przykładzie projektu opisanego w studium przypadku nr 24. W projekcie budowy szlaku wodnego uczestniczy 12 podmiotów z dwóch województw pomorskiego i warmiosko-mazurskiego. Współdziałanie tak wielu podmiotów nie jest łatwe, ale sprawna realizacja projektu świadczy o determinacji zaangażowanych stron. Wartością dodaną projektu jest możliwośd pozyskania, w ramach wspólnego projektu, przez niewielkie gminy które wcześniej nie uczestniczyły w projektach inwestycyjnych środków finansowych na rzecz dofinansowania lokalnych inwestycji, a tym samym zdobycie dużych doświadczeo związanych z obowiązującymi procedurami w tym zakresie. Umiejętnośd działania na poziomie lokalnym na rzecz stworzenia wspólnego produktu przez tak dużą liczbę zaangażowanych w realizację projektu instytucji samorządowych, przyczynia się do pogłębienia umiejętności wzajemnej współpracy. Może stworzyd także podstawy do dalszych wspólnych przedsięwzięd o charakterze ponadlokalnym, czy nawet jak w przypadku tego projektu ponadregionalnym, co ma szansę wpłynąd na dalszy rozwój regionów. Poważnym wyzwaniem będzie także wykorzystanie potencjału zrealizowanych projektów do ich skoordynowanej promocji w skali krajowej i międzynarodowej: Powinna powstad wspólna jednolita strategia promocyjna dla tych markowych produktów w ramach działania 6.4. Widzę tu rolę dla POT u, gdzie ustawowym zadaniem jest promowanie polskiej turystyki w kraju i zagranicą. Byłoby to świetnym punktem zaczepienia dla kampanii promocyjnej polskiej turystyki /IDI-IW/. Z takim poglądem trudno się nie zgodzid jeśli na realizację projektów przeznaczono bardzo znaczne środki finansowe, to ich potencjał do generowania zwiększonego ruchu turystycznego powinien zostad wykorzystany. W ramach wywiadów telefonicznych z przedstawicielami punktów informacji turystycznej badaliśmy też ocenę roli projektów realizowanych w ramach działania 6.4. Wszyscy respondenci podkreślają, że w ostatnim latach zaobserwowali zwiększenie zainteresowania turystów swoim regionem. Liczba odwiedzających systematycznie rośnie. Turyści odwiedzający dany region starają się zobaczyd jak najwięcej różnorodnych atrakcji, ale dzięki kompleksowej promocji obiektów (poprzez ulotki i mapy, dostępne w punktach informacji turystycznej, a także informacje na tematycznych portalach i stronach internetowych), goście coraz częściej dopytują o konkretny obiekt. Interesuje ich na przykład szlak turystyczny w podziemiach krakowskiego rynku lub ścieżki dydaktyczne w okolicach Chęcin, a także szlaki konne. Dzięki projektom, zyskuje atrakcyjnośd turystyczna całego regionu i zdecydowanie podnosi się jakośd usług. Turyści są coraz bardziej zadowoleni ze standardu obsługi noclegów, punktów gastronomicznych np. w stadninach na Łódzkim Szlaku Konnym Turystyka w siodle, tematycznych imprez kulturalnych np. odczyty o historii Krakowa, odbywające się w podziemiach pod Rynkiem, wystawy dotyczącej wykopalisk na Szlaku Archeo-Geologicznym w województwie świętokrzyskim), polecają innym region i konkretny obiekt, co zwiększa zainteresowanie, przekładające się na stały wzrost liczby odwiedzających. Wszyscy respondenci oceniali, że efektywnośd i skutecznośd wsparcia środkami z PO IG w zakresie produktów turystycznych, jest bardzo wysoka. 64

65 W ramach poddziałania 6.5.1, którego wdrażanie niestety się opóźniło, ze względu na koniecznośd dokonania podziału pierwotnie jednolitego działania 6.5, są obecnie ogłaszane postępowania przetargowe na przygotowywanie branżowych programów promocji. W pierwszej kolejności będą opracowywane programy dla branży meblarskiej, branży jubilersko-bursztynniczej oraz branży produkcji jachtów i łodzi rekreacyjnych. Dośd pozytywnie są też oceniane wyniki (dośd słabo jeszcze zaawansowanego) poddziałania Beneficjenci, z którymi mieliśmy okazję rozmawiad są bardzo zadowoleni z udziału w projekcie i dofinansowania wyjazdu na targi / misje zagraniczne: Tak, jesteśmy zadowoleni, Tak, to był udany wyjazd, Tak, jesteśmy zadowoleni, chociaż bierzemy udział w wielu tego typu targach, wystawach, więc nie jest to coś szczególnego dla nas, żadna nowośd /ITI-B/. Wymiernymi efektami wyjazdów jest nawiązanie szeregu kontaktów biznesowych, które odpowiednio podtrzymywane mogą skutkowad w przyszłości kontraktami handlowymi. Dzięki udziałowi w projekcie częśd beneficjentów już dywersyfikuje (lub zamierza to zrobid w najbliższym czasie) swoją działalnośd handlową. Dotychczas, częśd beneficjentów, lokowała swoje produkty w większości na rynku krajowym, ale udział w targach za granicą otworzył możliwośd sprzedaży wyrobów także na obcych rynkach. Oczywiście wiążę się to z dostosowaniem do wymagao konkretnego odbiorcy, ale większośd przedsiębiorców widzi duże szanse w eksporcie i zamierza realizowad służące temu inwestycje. Częśd beneficjentów potraktowała udział w projekcie (np. misja gospodarcza w USA), jako okazję do zapoznania się trendami w danej branży (np. cukierniczej, gastronomicznej), co potem może przełożyd się na konkretną modyfikację wyrobów. Większośd przedstawicieli beneficjentów (kadra zarządzająca, właściciele) wysoko ocenia użytecznośd projektu dla własnej firmy. Beneficjenci deklarują także chęd udziału w przyszłości w podobnych projektach. Wszyscy wspominają jednak, że dofinansowanie mogłoby byd na wyższym poziomie. Jeśli chodzi o propozycje zmian na przyszłośd, to beneficjentom bardziej zależy na stworzeniu możliwości bezpośredniego nawiązywania kontaktów z potencjalnymi partnerami / kontrahentami, a w mniejszym stopniu na kontaktach z przedstawicielami ministerstw danego kraju (te kontakty są istotne, ale nie przekładają się wprost na zainteresowanie wyrobami i znalezienie lokalnych partnerów lub kupców). Ponadto beneficjenci uważają, że powinno byd większe zaangażowanie polskich placówek dyplomatycznych przy organizacji tego typu wsparcia dla przedsiębiorców z Polski /ITI-B/. Warto także lepiej rozpropagowad tego rodzaju wsparcie wśród samych przedsiębiorców Wnioski pod kątem kolejnego okresu programowania Badani zgłaszali rozmaite wnioski, dotyczące kolejnego okresu programowania, bazujące na doświadczeniach, wynikających z wdrażania projektów w ramach PO IG. Dotyczyły one szerokiej palety kwestii i problemów. Jako bardzo ważną kwestię (o której już zresztą częściowo wspominaliśmy) uznawano koniecznośd silniejszego uczenia się systemu wdrażania Funduszy Strukturalnych, aby w kolejnym okresie programowania nie zaczynad wszystkiego od nowa, ale wyciągad wnioski z dobrych i złych doświadczeo. Zaprojektowanie nowych działao, w większym stopniu bazujące na wnioskach z realizacji podobnych schematów wspierających, pozwoli też zminimalizowad ryzyko częstego zmieniania zasad wdrażania pomiędzy kolejnymi konkursami, co bardzo utrudnia działanie zarówno przedsiębiorcom, jak i instytucjom zaangażowanym w ocenę wniosków i nadzór nad wdrażaniem projektów: Jest takie odczucie wśród przedsiębiorców, że wraz ze zmianą osób zarządzających, 67 Do podobnych wniosków prowadziła zresztą także ewaluacja Plany i potrzeby przedsiębiorców sektora MSP w zakresie rozwoju eksportu i powiązao z zagranicznymi rynkami i partnerami handlowymi, w kontekście uruchomienia działania 6.1 PO IG Paszport do eksportu, PAG Uniconsult na zlecenie PARP, Warszawa

66 *pojawiają+ się nowe formularze, tylko pokazujące, ze ktoś coś zrobił. Za mało w moim przekonaniu system bazuje na doświadczeniu. Według mnie i beneficjentów wcześniejszych oraz moich koleżanek i kolegów także, że za każdym razem odkrywamy Amerykę, jakby nie można było oprzed się na rozwiązaniu wcześniejszym /IDI-RIF/. Taka opinia pojawiała się bardzo często w prowadzonych przez nas wywiadach z osobami zaangażowanymi we wdrażanie poszczególnych działao: To właśnie jest następny problem, że jak się zaczyna okres programowania, to wszyscy nagle zapominają o tym, czego się nauczyli w poprzednich okresach i bardzo wysoko podnoszą poprzeczkę. A potem zaczynamy upraszczad. I na koocu jest wszystko w miarę OK. /IDI-IW/. Niezależnie od tego, że cały proces upraszczania należy oczywiście oceniad pozytywnie, służy on przecież zarówno przedsiębiorcom, jak i instytucjom zaangażowanym we wdrażanie, to sam fakt dokonywania częstych zmian w dokumentacji utrudnia później kontrolę i nadzór na etapie realizacji projektów: Jest taka ciekawa właściwośd tej perspektywy, że co nabór to obowiązują inne dokumenty. Więc z punktu widzenia osoby, która rozlicza projekty, to ona najpierw musi sobie zrobid odpowiednią przekładnię w głowie, na którym teraz pracujemy systemie? Czy pracujemy na umowie z kooca zeszłego roku, czy jest zaliczka, czy nie ma zaliczki, czy jest zestawienie dokumentów pełne, czy częściowe, czy w ogóle go nie ma? To powoduje, że nawet taka czysto techniczna czynnośd, jak sporządzanie aneksu, okazuje się dużym problemem. Bo każda umowa po prostu inaczej wygląda. Jak się ma do zrobienia 15 aneksów, w międzyczasie było 15 wzorów umów, to po prostu jest trudniej, niż robienie tego na jednym wzorze /IDI-IW/. Jako potencjalnie godne kontynuacji (byd może w nieco odmiennej postaci) uznawano dośd powszechnie działania 3.1 i 3.2, przy czym trudno powiedzied, na ile wynikało to z pozytywnej oceny ich obu, a na ile z deklarowanego przez Komisję Europejską pokładania większego nacisku na instrumenty inżynierii finansowej. W wypowiedziach jednej z badanych osób pojawił się też interesujący wątek, związany z zakłóceniem reguł rynkowych, jaką niewątpliwe są programy o charakterze dotacyjnym dla przedsiębiorców; dotacji oczywiście nigdy nie starcza dla wszystkich chętnych. Z tego punktu widzenia: *Finansowanie dotacyjne+ jest zaburzeniem konkurencji na rynku. I nie jest w porządku, że kilkadziesiąt firm takie wsparcie dostanie, a kilkadziesiąt nie ma co na nie liczyd. I z tego punktu widzenia jest naprawdę bardzo duża przestrzeo w całym systemie, aby firmy, które myślą o rozwoju, miały ułatwiony dostęp do finansowania tego rozwoju. Gdyby to się udało w postaci właśnie instrumentów zwrotnych, to byłoby super /IDI-KM/. Aspekt wpływu dotacji na zakłócenie konkurencji pozostaje zresztą słabo zbadany, bo i tematyka jest bardzo skomplikowana. Dodatkowo warto pamiętad, że system dotacyjny, zakładający skomplikowany, czasochłonny i kosztowny schemat oceny projektów, ich rozliczania i monitorowania, a następnie podobny, złożony system kontroli prawidłowości wydatkowania środków, jest przede wszystkim niesłychanie kosztowny, zarówno z punktu widzenia podatnika, jak i samego przedsiębiorcy. W związku z bardzo trudnym i czasochłonnym procesem rozliczania pozyskanych dotacji coraz więcej przedsiębiorców może zaakceptowad ofertę finansowania o charakterze zwrotnym, naturalnie pod warunkiem, że zasady pozyskiwania środków i rozliczania będą znacznie bardziej uproszczone, w stosunku do finansowania o charakterze dotacyjnym: Ludzie, którzy mają doświadczenie wiedzą, że mniejszym problemem jest teraz pozyskanie dotacji, niż jej rozliczenie. System rozliczeo jest tak skomplikowany, że problemów jest coraz więcej. Łatwiej jest dostad dotację, niż ją rozliczyd; mówią, że wolą wziąd pożyczkę, niż męczyd się z rozliczaniem. To jest podstawowym problemem, rozliczanie, monitorowanie, to jest uciążliwośd dla przedsiębiorcy. Ja pamiętam SPO WKP, tam nie było takich terminów rozliczania wniosków, przesuwania etapów, harmonogramów. To jest uciążliwe dla wszystkich i według mnie to stanowi najbardziej znaczący problem. Tych, którzy mają już doświadczenie, sytuacja ta zniechęca na przyszłośd /IDI-E/. 66

67 Niezależnie od tego, wdrażanie instrumentów inżynierii finansowej powinno byd dobrze przygotowane z punktu widzenia rzeczywistych korzyści, jakie mogą odnieśd przedsiębiorcy i cała gospodarka. Przedmiotem dyskusji powinna byd rola banków. Z jednej strony są to bowiem instytucje dysponujące doświadczeniem i odpowiednimi kadrami, z drugiej jednak, ich rola w obecnym systemie wdrażania Funduszy Strukturalnych była dośd ograniczona. Wyjątkiem było tutaj działanie 4.3, w przypadku którego doświadczenia są dośd złożone (co naturalnie nie jest szczególnie powiązane z rolą sektora bankowego). Przedsiębiorcy masowo łączyli też korzystanie z dotacji z kredytem, tak obrotowym, jak i inwestycyjnym. Powstaje natomiast pytanie, na ile efektywna byłaby dystrybucja środków za pośrednictwem sektora bankowego. Niektórzy badani wyrażają w tej kwestii poważne obawy: Usługi bankowe są bardziej dla większych firm, niż małych. Drugi problem jest ze start-up ami, bo dla instytucji bankowych start-up to jest generalnie firma, która działa *niedługo+, a wtedy tak naprawdę to już nie jest start-up, tylko przedsiębiorstwo we wczesnej fazie rozwoju, więc jest tu pewna nieścisłośd. Mówi się, że [pewien bank] ma linie kredytowe gwarantowane przez Europejski Fundusz Inwestycyjny; ja zawsze daję przykład, gdy dwa lata temu [bank] dostał linię kredytową z Banku Światowego na 2 miliony dolarów i ja nigdzie nie spotkałem oferty, promocji tego, więc dla mnie w kontekście przyszłego finansowania to jest na razie czarna dziura, która niknie w ofercie banku. Banki bardziej celują w promocje na konto za 0 zł, różne lokaty, konta osobiste. Nie ma raczej promocji dla małych i średnich przedsiębiorstw /IDI-E/. Z całą pewnością diametralnie różny pogląd przedstawiliby przedstawiciele sektora bankowego. W przypadku instrumentów inżynierii finansowej warto także dobrze przemyśled, na jakiego typu instrumenty byłby popyt i jakie stanowią zapełnienie luki rynkowej. Sytuacja w ramach regionalnych programów operacyjnych, gdy niektóre fundusze pożyczkowe udzielają pożyczek w wysokości nawet do miliona złotych, budzi bowiem poważne wątpliwości wielu ekspertów: To według mnie jest trochę zaprzeczeniem idei funduszy pożyczkowych, bo wchodzimy już na styk *wielkości+ pożyczki, *której udzielenie może byd opłacalne dla banku+. My ze swoich środków przygotowaliśmy teraz taką ofertę dla rzemieślników od 5 do 20 tys. *zł+, więc trochę idziemy w tym kierunku, bo są tacy, którym na początek potrzeba 5-10 tys. zł, żeby uruchomid sklep, czy inny zakład /IDI-E/. Przygotowując działania, które będą realizowane w nowym okresie programowania, warto też rozważyd (o czym zresztą wspominaliśmy wcześniej) zmianę sposobu ich projektowania, aby w większym stopniu uczestniczyli w tym praktycy, a nie tylko przedstawiciele administracji publicznej. Taki tryb będzie mied szczególnie duże znaczenie w przypadku działao trudniejszych, bardziej specjalistycznych, a więc chociażby takich jak instrumenty inżynierii finansowej: Myślę, że przy nowym programowaniu trzeba rozszerzyd konsultacje, bo przypuszczam, że jeśli działanie 3.1 by skonsultowano z fachowcami od funduszy, byłyby jakieś konsultacje społeczne w konkretnych obszarach, to na pewno lepiej by to wyszło. Jest projektowanie dla funduszy, zbierzmy fachowców od funduszy, zróbmy konsultację, jeśli chodzi o klastry, też zaangażujmy odpowiednich ludzi, którzy to robią od dawna. Więc na początkowym etapie programowania powinien byd położony nacisk na konsultacje społeczne, dotyczące nie tylko treści rozporządzenia, ale całej idei i schematu działania. Wtedy na wczesnym etapie można reagowad, korygowad, zmieniad trzeba to konsultowad ze środowiskami potencjalnych beneficjentów /IDI-E/. Niektórzy badani wskazywali natomiast, że ich zdaniem większego sensu nie powinno mied kontynuowanie rozbudowy parków naukowo-technologicznych, czy też inkubatorów technologicznych: Wydaje mi się, że co do budowania parków, dochodzimy mniej więcej do punktu nasycenia, jeśli chodzi o infrastrukturę budowlaną. To mogłyby byd rzeczy takie, na przykład jak *to co robi+ Krajowa Sied Innowacji, czyli standaryzacja usług, wprowadzanie nowych usług, ewentualnie doposażenie w jakąś aparaturę nowszą, bo ona się amortyzuje /IDI-IZ/. 67

68 W kontekście mieszanych doświadczeo z RPO i generalnie lepszej oceny PO IG, wskazywano też, że w kolejnym okresie programowania, w ramach programu mogącego byd kontynuacją PO IG, warto zaprojektowad wybrane działania, aby były one w większym stopniu otwarte na mikroprzedsiębiorców: obecnie, mimo braku formalnych wykluczeo, PO IG jest bowiem programem przeznaczonym przede wszystkim dla małych i średnich firm. Z punktu widzenia firm mikro barierą były przede wszystkim minimalne wartości projektów. Minimalna wartośd wydatków kwalifikowanych wynosiła na przykład 8 milionów złotych, w przypadku bardzo popularnego działania 4.4. Tymczasem warto się zastanowid, czy nie należy powrócid (tak jak miało to miejsce w ramach SPO WKP), do znacznego wsparcia przedsiębiorców, w tym mikrofirm, realizowanego bezpośrednio ze szczebla centralnego. Taka teza jest oczywiście dyskusyjna, bardzo wiele zależy od tego, jak będzie wyglądad ewentualna kontynuacja regionalnych programów operacyjnych. Bezwzględnie zmian wymagad będzie system oceny projektów, w szczególności projektów wysoce innowacyjnych, o czym już wspominaliśmy wcześniej. Obecna sytuacja, w której rywalizują projekty z bardzo różnych branż i oceniający muszą porównywad ich stopieo innowacyjności, budzi wiele kontrowersji. Dodatkowo fakt, że lista rankingowa jest dośd mechanicznym złożeniem ocen osób oceniających ma wprawdzie walor minimalizowania zagrożeo związanych z preferowaniem przez oceniających określonych wniosków, jednak ostatecznie sprawia, że w ocenie pojawia się czynnik przypadkowości: My cały czas się zastanawiamy nad tym, czy jeszcze nie zrobid czegoś, co pozwalałoby nam na porównanie poszczególnych projektów i wybranie naprawdę tych najlepszych. I też takich, które miałyby szanse na największy sukces / /. Ale to też nie jest wcale łatwo zrobid. / /. Proces wyboru jest tak skonstruowany, że tak naprawdę nie ma takiego świadomego podjęcia decyzji, co się chce wspierad. Lista *rankingowa+ właściwie sama się tworzy. Jest ocena projektów, jest kilka ocen ekspertów, robi się jakąś średnią, ona ustawia projekty w kolejności i odcina się. /IDI-IW/. Kwestia ta jest przedmiotem troski osób zajmujących się poszczególnymi działaniami, aby rzeczywiście wybierane były najbardziej interesujące i rozwojowe projekty. Jej rozwiązanie nie jest jednak łatwe. Wymaga długiego namysłu oraz konsultacji i dyskusji w gronie specjalistów. Jako działanie, którego mogło brakowad w PO IG (chod byd może powinno ono było się znaleźd raczej w 1. lub 2. Osi Priorytetowej), wskazywano działanie, polegające na wspieraniu przedsiębiorców zamierzających składad wnioski do 7-go Programu Ramowego w zakresie badao i rozwoju technologicznego (w kolejnym okresie programowania będzie to już 8 Program Ramowy): Jako Polska, za mało jesteśmy chętni na pozyskiwanie pieniędzy z 7. Programu Ramowego. I gdyby na przykład był jakiś osobny instrument, bardziej wypromowany i z większym budżetem na to, żeby zachęcid przedsiębiorców do udziału w tym programie, to byłby efekt, że tak powiem zdwojony. Bo tutaj mielibyśmy dobre projekty, które tam uzyskałyby znacznie większe pieniądze, niż sama inwestycja z naszego Programu. Tak, że wydaje mi się, że jeszcze powinniśmy trochę postarad się bardziej uszczknąd z tego europejskiego źródła. Nie tylko cieszyd się, że mamy te kilka miliardów przydzielonych w ramach chociażby PO IG /IDI-IW/. Tego typu program, chod o ograniczonym budżecie, został zresztą niedawno uruchomiony przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości jest to Program na uzyskanie grantu. 68

69 4.3. Analiza barier i problemów realizacji projektów w ramach badanych osi priorytetowych na podstawie wywiadów indywidualnych (PAPI) Zwięzła charakterystyka respondentów badania PAPI Respondentami badania PAPI, zarówno w grupie beneficjentów badanych osi priorytetowych PO IG, jak i w grupie jednostek nie będących beneficjentami, były podmioty reprezentujące rozmaite przedmioty działalności, formy organizacyjno-prawne oraz formy własności. Badane populacje jednostek nie będących beneficjentami odpowiadały charakterystykom podmiotów, do których skierowane są poszczególne działania wspierające analizowanych osi PO IG 69 (w przeważającej mierze byli to przedsiębiorcy oraz szeroko rozumiane instytucje otoczenia biznesu, w dominującym zakresie jednostki reprezentujące prywatną formę własności: ok. 77% w grupie beneficjentów i ok. 79% w grupie potencjalnych beneficjentów). Informacje na temat dwóch innych, interesujących charakterystyk badanych grup zawierają dwie kolejne tabele. Tab Wielkośd jednostek objętych badaniem PAPI, mierzona zatrudnieniem. Badana grupa Do 9 osób i więcej Beneficjenci 18,2% 41,6% 26,0% 14,3% Potencjalni beneficjenci 34,4% 43,3% 17,8% 4,4% Źródło: badanie PAPI. Tab Rok założenia jednostek objętych badaniem PAPI. Badana grupa Do 1989 r Nie wiem / trudno powiedzied Beneficjenci 13,0% 37,7% 49,4% 0,0% Potencjalni beneficjenci 14,4% 44,4% 38,9% 2,2% Źródło: badanie PAPI. W gronie badanych jednostek beneficjentów wsparcia PO IG informacje pozyskiwane były zarówno od podmiotów, które w momencie badania już zakooczyły realizację projektu (41,3%), jak i tych, które nadal wdrażały dofinansowany projekt (58,7%) Opinie beneficjentów na temat problemów dotyczących wdrażania współfinansowanych projektów Beneficjenci wsparcia badanych osi priorytetowych PO IG poproszeni zostali o wskazanie częstości występowania określonych barier / problemów, pojawiających się w toku wdrażanych przez nich projektów. Dodatkowo, poproszono również o ocenę znaczenia występujących problemów dla wdrażanego projektu. Z informacji przedstawionych na rys wynika, iż w opinii beneficjentów do grupy najczęściej pojawiających się problemów zaliczyd należy: na pierwszym miejscu znaczne obciążenie, 68 Miejsce niniejszego badania w koncepcji ewaluacji oraz jego szczegółowe charakterystyki (w szczególności cel i dobór próby) przedstawiono w opisach metodologicznych, włączonych do niniejszego raportu (zob. roz. 2 oraz załącznik 2). 69 Dlatego też w niniejszej części opracowania grupa jednostek nie będących beneficjentami PO IG określana będzie także jako potencjalni beneficjenci. 70 Dodatkowe charakterystyki beneficjentów potencjalnych, dotyczące ich doświadczeo w ubieganiu się o wsparcie, przedstawione zostały w podrozdziale , prezentującej ustalenia badawcze dotyczące tej grupy. 69

70 wynikające z konieczności przygotowywania wymaganych w toku realizacji projektów dokumentów (56,5% wskazao), a na kolejnych: (i) niejasności w obowiązujących zasadach i wytycznych projektowych (50,0%) 71, (ii) opóźnienia w rozpatrywaniu wniosków o płatnośd lub przekazywaniu środków wsparcia (44,6%), (iii) koniecznośd dokonywania częstych zmian w harmonogramie rzeczowo-finansowym projektu (43,5%) oraz (iv) nadmierne przeciążenie pracą zespołów projektowych (41,3%). Rys Opinie beneficjentów wsparcia na temat problemów pojawiających się w toku realizacji projektów. Źródło: badanie PAPI. 71 Oba wskazywane problemy (o największej częstości występowania), nie podważając znaczenia innych, wydają się szczególnie istotne, bowiem w ich przypadku opinie przeciwne występują rzadziej. 70

71 Jeśli chodzi o ocenę wagi najczęściej wskazywanych problemów, to kluczowe okazuje się znaczenie opóźnieo w rozpatrywaniu wniosków o płatnośd lub przekazywaniu środków finansowych. Jednocześnie, co jest naturalnie powiązane z tą oceną, respondenci bardzo często przypisują zasadnicze znaczenie problemowi czasowej utraty płynności w toku realizacji projektu (50,0% wskazao, iż jest to problem bardzo poważny) chod w ocenie badanych sytuacja taka występuje stosunkowo rzadko (por. dane na rys ; 17,4% wskazao). Duże znaczenie przywiązywane jest również do obciążeo związanych z przygotowaniem dokumentacji, niezbędnej w toku wdrażania projektów. W tym też właśnie przypadku mamy do czynienia z relatywnie bardzo licznymi wskazaniami, podkreślającymi dosyd poważne i bardzo poważne znaczenie tego problemu. Jeśli chodzi o dwie pozostałe z najczęściej wskazywanych barier, to stosunkowo często przypisuje im się dosyd poważne znaczenie. Szczegółowe informacje, dotyczące omawianego zagadnienia zawiera zestawienie zawarte w poniższej tabeli. Tab Znaczenie problemów / barier, pojawiających się w toku wdrażania projektów finansowanych z udziałem środków wsparcia. Najczęściej wskazywane problemy / bariery wdrażania projektów Znaczne obciążenia związane z przygotowaniem dokumentacji, w związku z procesem wdrażania Niejasności w obowiązujących zasadach i wytycznych programowych Opóźnienia w rozpatrywaniu wniosków o płatnośd lub przekazywaniu środków finansowych Koniecznośd wprowadzania częstych zmian w harmonogramach rzeczowo-finansowych projektów Nadmierne przeciążenie pracą zespołów zarządzających projektami. Źródło: badanie PAPI. Bardzo poważny Ocena znaczenia Dosyd poważny Problem Niezbyt poważny Trudno powiedzied 30,8% 40,4% 28,8% 0,0% 26,1% 39,1% 28,3% 6,5% 46,3% 29,3% 22,0% 2,4% 22,5% 40,0% 35,0% 2,5% 26,3% 47,4% 21,1% 5,3% Jako bardzo poważny lub dosyd poważny problem respondenci wskazywali również inne kwestie (np. brak odpowiednio wykwalifikowanych osób w zespole zarządzającym projektem, wzrost cen materiałów, urządzeo lub usług nabywanych w toku wdrażania projektów, czy też nieodpowiednia jakośd usług świadczonych przez podmioty zewnętrzne / podwykonawców / partnerów). Chod wskazania tego rodzaju były tu stosunkowo liczne, to jednak problemy te nie były wcześniej (por. rys ) wymieniane jako występujące często stąd też ich waga może byd oceniana jako mniejsza. Innymi słowy, są to problemy silniej związane specyfiką określonego beneficjenta oraz realizowanego projektu. Można zasadnie przyjąd, że wskazywane przez respondentów problemy miały lub mogą mied wpływ na wyniki zrealizowanych lub pozostających w toku wdrażania projektów (naturalnie również oprócz innych, ewentualnych czynników, od których intencjonalnie abstrahowano np. sytuacji ogólnoekonomicznej w otoczeniu projektu / beneficjenta). W związku z tym, badani poproszeni zostali o przedstawienie informacji lub opinii prognostycznych na temat niektórych problematycznych sytuacji wiążących się z realizacją projektów. Informacje na ten temat, pochodzące od przedstawicieli beneficjentów, którzy zakooczyli już wdrażanie projektów, prezentuje rys , natomiast beneficjentów, którzy nadal je realizują rys

72 Rys Czy w przypadku Paostwa projektu miała miejsce któraś z poniższych sytuacji? Źródło: badanie PAPI. Rys Czy w przypadku Paostwa projektu może mied miejsce poniższa sytuacja? Źródło: badanie PAPI. 72

73 Jak wynika z przedstawionych informacji, wskazane, niekorzystne sytuacje nie wydają się mied istotnego znaczenia w obu podgrupach beneficjentów, czyli jednostek, które już zakooczyły realizację projektów oraz nadal je wdrażających. Jednak z drugiej strony, trzeba odnotowad, że z problemami tymi mamy jednak do czynienia, a ich skala jest dośd wyraźna. W grupie beneficjentów, którzy zakooczyli realizację projektów, problem który występował najczęściej, dotyczył niewykorzystania przyznanych środków wsparcia (26,4%) oraz, z mniejszym natężeniem, nieukooczenie realizacji projektu w zakładanym pierwotnie terminie oraz nieosiągnięcie zakładanych wartości wskaźników rezultatu (po 13,2%). Natomiast praktycznie nie stanowi problemu nieosiągnięcie zakładanych wskaźników produktu. Jeśli chodzi o projekty w realizacji, to w ich przypadkach, stanowiska beneficjentów są raczej optymistyczne, przy czym wskazania dotyczące wystąpienia ewentualnych sytuacji problematycznych są nieznacznie odmienne od przedstawionych powyżej ocen ex post, wyrażonych przez beneficjentów, którzy zakooczyli realizację projektów. Mianowicie, przewidywania dotyczące problemów, które mogą pojawid się w praktyce, wskazują w pierwszym rzędzie na niebezpieczeostwo niezakooczenia realizacji projektu w zakładanym we wniosku terminie (11,1% wskazao, że sytuacja taka z pewnością wystąpi) oraz kwestię niewykorzystania części przyznanych środków wsparcia (wskazania, że jest to dosyd prawdopodobne, wynoszą ok. 20%). Beneficjenci realizujący projekty są natomiast bardzo optymistycznie nastawieni, jeśli chodzi o przewidywania dotyczące osiągnięcia w ramach projektów założonych wskaźników rezultatu. Uwypuklone problemy mają oczywiście ważne znaczenie w procesach wdrażania projektów finansowanych z udziałem środków unijnych. Pamiętad jednak należy, że ich występowanie nie ma charakteru powszechnego. Problemy te wyznaczają jednocześnie główne obszary ewentualnego doskonalenia procesów wdrożeniowych Opinie beneficjentów na temat efektów zrealizowanych projektów W przeważającej mierze beneficjenci, którzy korzystali ze wsparcia, wyrażają stanowisko, że zrealizowane przez nich projekty owocują już różnorodnymi efektami. Stanowisko takie wyraża większośd tej grupy (68,5% beneficjentów, którzy zakooczyli realizację projektów); 29,6% twierdzi, że efekty jeszcze nie występują, a ok. 2% nie potrafi wyrazid stanowiska na ten temat. Jedną z miar oceny efektów projektów (zakooczonych, jak i realizowanych), jest ich przyczynianie się do osiągania celów szczegółowych PO IG. Stanowiska respondentów na ten temat przedstawia kolejny rysunek. W opinii beneficjentów, efekty projektów lokują się głównie w sferze zwiększania innowacyjności przedsiębiorstw 72 (75% wskazao zdecydowanie i raczej tak ) oraz tworzenia nowych miejsc pracy (64,5% zdecydowanie i raczej tak ). W tym ostatnim przypadku należy jednak zauważyd występowanie licznej grupy beneficjentów podkreślających, że ich projekty nie przynoszą takich efektów (26,3% wskazao zdecydowanie nie ) 73. Zdaniem beneficjentów Programu dośd umiarkowanie wypadają efekty w obszarze wzrostu konkurencyjności oraz roli nauki w gospodarce. W przypadku tych dwóch celów, udział stanowisk zdecydowanie i raczej nie jest najwyższy. W pewnym jednak stopniu opinie te wynikają z rodzaju realizowanych projektów. Zauważmy, że zmiany innowacyjności i tworzenie nowych miejsc pracy, to 72 Uzupełniająco, respondenci wskazywali, że przyczynianie się wdrażanych przez nich projektów do osiągania tego celu polega przede wszystkim na: w pierwszej kolejności wprowadzaniu na rynek nowych produktów, a następnie: pozyskiwaniu i uruchamianiu nowych urządzeo i rozwiązao technologicznych, pozyskiwaniu nowej wiedzy i doświadczeo oraz wprowadzaniu w życie nowych rozwiązao organizacyjnych. 73 Por. wnioski cząstkowe sformułowane na podstawie analizy przystawalności projektów na przykładzie badania zgodności projektów z celami 4. Osi Priorytetowej PO IG (podrozdział 4.4. raportu). 73

74 efekty o charakterze generalnym, w takim znaczeniu, że mogą one pojawiad się w wyniku realizacji, co do zasady, wszelkich projektów. Natomiast dwie pozostałe kategorie celów powiązane są już znacznie silniej z rodzajem projektu (działania wspierającego, w ramach którego był lub jest on realizowany). W sumie jednak, za pozytywny sygnał uznad należy przeważającą liczebnośd opinii w sprawie wpływu projektów na innowacyjnośd sfery przedsiębiorstw. Bezsprzecznie cel ten można uznad za kluczowy dla całego Programu. Rys Ocena efektów projektów z punktu widzenia realizacji celów PO IG? Źródło: badanie PAPI. Tab prezentuje informacje płynące od beneficjentów w sprawie liczby tworzonych miejsc pracy. Rozkłady danych, w układzie częstości projektów i przedziałów, w których kształtuje się utworzona dotąd liczba nowych miejsc pracy, zbudowano na podstawie informacji z wywiadów, podczas których respondenci poinformowali o nowych miejscach pracy, powstałych dzięki 42 projektom. Ponadto, respondenci przewidywali, że niemal wszystkie (99,2%) utworzone miejsca pracy zostaną utrzymane przez co najmniej dwa lata od zakooczenia projektu charakteryzuj się one zatem trwałością. Tab Nowe miejsca pracy utworzone w ramach zrealizowanych projektów. Nowe miejsca pracy (przedział) >100 Nie wiem / trudno powiedzied Projekty (udział) 53,0% 18,4% 6,1% 12,2% 10,2% Źródło: badanie PAPI. Ocenie respondentów poddano również efekty projektów w odniesieniu do realizacji celów badanych osi priorytetowych PO IG 74 (na podstawie opinii beneficjentów, których projekty mieszczą się w ramach poszczególnych działao wspierających badanych osi priorytetowych Programu 75 ). 74 Ten stopieo szczegółowości uwzględniono w przypadku Osi Priorytetowej 3., 5. oraz 6. Nie uwzględniono Osi 4. z uwagi na jej cel mieszczący się wprost w uwzględnionym wcześniej celu szczegółowym PO IG - podniesienie 74

75 Stanowiska beneficjentów w sprawie efektów projektów, odnoszących się do celów 3. Osi Priorytetowej PO IG przedstawia rysunek , w odniesieniu do 5. Osi rys oraz Osi 6. rys Rys Ocena efektów projektów z punktu widzenia celów 3. Osi Priorytetowej PO IG (czy projekt przyczynia się do realizacji celów osi?). Źródło: badanie PAPI. Rys Ocena efektów projektów z punktu widzenia celów 5. Osi Priorytetowej PO IG (czy projekt przyczynia się do realizacji celów osi?). Źródło: badanie PAPI. poziomu innowacyjności przedsiębiorstw poprzez stymulowanie wykorzystania nowoczesnych rozwiązao w przedsiębiorstwach, a także przeprowadzonej dla tej Osi analizy przystawalności (zob. podrozdział 4.4.). 75 Struktura beneficjentów z uwagi na oś priorytetową była następująca: (i) dla Osi 3. 19,7%, (ii) dla Osi 4. 30,3%, (iii) dla Osi 5. 23,7% i (iv) dla Osi 6. 26,3%. 75

76 Rys Ocena efektów projektów z punktu widzenia realizacji celów 6. Osi Priorytetowej PO IG (czy projekt przyczynia się do realizacji celów osi?). Źródło: badanie PAPI. W największym stopniu pozytywny wpływ efektów projektów na cele osi priorytetowych wyrażają beneficjenci projektów wdrażanych w ramach działao 3. Osi Priorytetowej. W przypadku każdego ze wskazanych celów (zwiększenie liczby przedsiębiorstw działających na bazie innowacyjnych rozwiązao, zwiększenie dostępu do zewnętrznych źródeł finansowania przedsięwzięd innowacyjnych oraz aktywizacja inwestorów prywatnych w zakresie inwestycji w innowacyjne MŚP) dominuje stanowisko, że efekty projektu wpływają zdecydowanie na ich realizację (wskazania zdecydowanie tak kształtują się w granicach od 66,7% do 73,3%; dośd liczne są również wskazania raczej tak ). Udostępnianie / aktywizacja nowych źródeł finansowania dla przedsiębiorstw postrzegana jest zatem jako jednoznacznie pozytywnie i silnie wpływająca na innowacyjnośd. Związane jest to zapewne z faktem, iż w polskim systemie finansowym, zewnętrzne źródła finansowania, które byłyby ukierunkowane na zasilanie firm / przedsięwzięd innowacyjnych, wciąż stanowią rzadkośd. W rezultacie, poszukując finansowania zewnętrznego (obcego), pomysłodawcy przedsięwzięd innowacyjnych muszą konkurowad z przedsięwzięciami tradycyjnymi, co do zasady charakteryzującymi się mniejszym ryzykiem. W ten sposób, obecna w systemie luka finansowania dotyka szczególnie segment firm / przedsięwzięd innowacyjnych. Uwzględniając taki właśnie kontekst, opinie badanych respondentów, dotyczące silnego wpływu realizowanych projektów na cele 3. Osi Priorytetowej PO IG, znajdują solidne uzasadnienie. Z odmienną sytuacją mamy do czynienia w przypadku opinii dotyczących Osi 5. i 6., pośród których, wskazania informujące o zdecydowanym przyczynianiu się projektów do realizacji celów osi, nie są już tak dominujące lub też nawet pojawiają się jako mniejszościowe. Najwyraźniej jest to widoczne w odniesieniu do celów 6. Osi Priorytetowej (rys ). W przypadku celu poprawa jakości usług turystycznych mamy do czynienia z wyraźną przewagą opinii o zdecydowanym braku wpływu projektów na ten cel (z podobną sytuacją spotykamy się, jeśli chodzi o rozwój powiązao kooperacyjnych i klastrów jeden z celów w ramach 5. Osi Priorytetowej, rys ). Przewaga zdecydowanych opinii o nie przyczynianiu się projektów do realizacji celów osi nad opiniami przeciwnymi, dotyczy również poprawy wizerunku Polski jako kraju atrakcyjnego gospodarczo lub 76

77 turystycznie (chod nie jest ona tu aż tak drastyczna, a dodatkowo różnica ta łagodzona jest częstymi opiniami. Iż projekty raczej przyczyniają się do realizacji tego celu). Na tym tle najlepiej wypada przyczynianie się projektów do realizacji celu, zakładającego zwiększenie obecności polskich przedsiębiorstw na rynkach zagranicznych. Z kolei, pośród opinii, dotyczących przyczyniania się projektów do osiągania celów 5. Osi Priorytetowej PO IG, przeważają stanowiska, iż rzeczywiście tak jest. Z drugiej strony, występują jednak wysokie udziały stanowisk przeciwnych (przy czym ich skala jest mniejsza z wyłączeniem opinii na temat rozwoju powiązao kooperacyjnych i klastrów, gdzie, jak już zaznaczono, pojawia się wysoki udział stanowisk negatywnych). Przedstawiony powyżej rozkład opinii badanych, obrazujący przyczynianie się projektów do osiągania celów osi priorytetowych, jest w pewnym sensie uzasadniony. Dyktuje takie uzasadnienia większa różnorodnośd projektów, wynikająca ze specyfiki poszczególnych działao wspierających, z którymi mamy do czynienia w ramach 5., oraz 6. Osi Priorytetowej. Widad to zresztą także po samym układzie celów poszczególnych osi. Są one zdecydowanie bardziej różnorodne w przypadku 5. I 6. Osi Priorytetowej. W opinii respondentów (beneficjentów projektów wspieranych w ramach wszystkich czterech osi priorytetowych), nie ma wątpliwości co do trwałości tych efektów. Jak uwidacznia to kolejny rysunek, prawie 91% wskazao pokazuje, że ryzyko nietrwałości efektów zdecydowanie lub raczej nie występuje. Opinie przeciwne są w wyraźnej mniejszości. Rys Ocena ryzyka nietrwałości efektów wspieranych projektów. Źródło: badanie PAPI. Analizując wyniki badania PAPI, warto na koniec wspomnied o rozkładzie opinii beneficjentów na temat adekwatności katalogów kosztów kwalifikowanych, postrzeganej z punktu widzenia celów poszczególnych projektów i ich specyfiki. Nie ulega wątpliwości, że kwestia ta ma pokaźne znaczenie i w zasadzie decyduje o warunkach realizacji, rezultatach, a ostatecznie oddziaływaniu określonego projektu. W badanej grupie respondentów, przeważały opinie o odpowiednim dopasowaniu katalogów kosztów kwalifikowanych, których udział ukształtował się na poziomie 75,0%, wobec 21,7% opinii przeciwnych oraz nielicznej grupy niepotrafiących jednoznacznie wypowiedzied się na ten temat (3,3%). 77

78 Ustalenia badawcze w grupie potencjalnych beneficjentów 76 Charakterystyki badanej grupy potencjalnych beneficjentów PO IG (potencjalnych beneficjentów działao w ramach badanych osi priorytetowych) z punktu widzenia ich przeszłej i aktualnej sytuacji w zakresie ubiegania się o wsparcie, a także planów w tym zakresie, przedstawiono na trzech kolejnych rysunkach. Rys Czy instytucja / przedsiębiorstwo ubiega się obecnie o dofinansowanie projektu w ramach PO IG? Źródło: badanie PAPI. Rys Czy instytucja / przedsiębiorstwo zamierza ubiegad się w przyszłości o dofinansowanie projektu w ramach PO IG? Źródło: badanie PAPI. 76 Szczegółowy rozkład potencjalnych beneficjentów pomiędzy działania / poddziałania Programu zob. załącznik Z-1, zawierający szczegółowy opis metodologii badania. 78

79 Rys Czy instytucja / przedsiębiorstwo ubiegało się w przeszłości o dofinansowanie projektu w ramach PO IG? Źródło: badanie PAPI. Z przedstawionych informacji wynika, że badana grupa posiada tylko nieznaczne doświadczenia w pozyskiwaniu wsparcia z analizowanego Programu. Ubiegający się o wsparcie obecnie (w czasie, gdy realizowane było badanie), to zdecydowana mniejszośd respondentów, stanowiąca ok. 8% badanej grupy (rys ). Co więcej, pośród respondentów mamy do czynienia ze stosunkowo nieliczną liczbą jednostek, które w sposób zdecydowany wyrażają się o planach pozyskiwania wsparcia z Programu (ok. 60%; rys ). Nieznaczna jest także liczba podmiotów posiadających realne doświadczenie w pozyskiwaniu wsparcia (rys ). W związku z opisanym powyżej stanem, respondenci poproszeni zostali o wskazanie problemów / barier, które ich zdaniem mają znaczenie dla faktu ograniczonego zainteresowania pozyskiwaniem wsparcia z Programu. Podsumowanie uzyskanych opinii zawiera poniższa tabela. Tab Opinie potencjalnych beneficjentów PO IG na temat czynników utrudniających lub zniechęcających do ubiegania się o wsparcie w ramach Programu. Czynnik Brak informacji, że istnieją takie dotacje w ramach PO IG, z których można skorzystad Brak dostatecznej wiedzy, jak pozyskad unijne dofinansowanie w ramach PO IG Brak doświadczenia w pozyskiwaniu środków unijnych Brak personelu, który potrafiłby opracowad wniosek o dofinansowanie Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Trudno powiedzied 21,1% 22,2% 23,2% 33,3% 0,0% 26,7% 25,5% 20,0% 27,8% 0,0% 27,8% 22,2% 12,2% 36,7% 1,1% 28,9% 18,9% 25,6% 26,6% 0,0% Brak środków finansowych na wkład własny 22,2% 24,4% 24,4% 28,9% 0,0% Niejasnośd zasad przyznawania dofinansowania ze środków unijnych w ramach PO IG Koniecznośd przygotowania wielu dokumentów w toku ubiegania się o 13,3% 21,1% 26,7% 18,9% 20,0% 41,1% 20,0% 15,6% 21,1% 2,2% 79

80 Czynnik wsparcie Niespełnianie wymogów stawianych ubiegającym się o dofinansowanie Długotrwałośd procedur związanych z przyznaniem i przekazywaniem dofinansowania Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Trudno powiedzied 11,1% 22,2% 22,2% 23,3% 21,1% 32,2% 26,7% 13,3% 20,0% 7,8% Nadmierna biurokracja 35,6% 16,7% 18,9% 16,7% 12,2% Istnienie lepszych źródeł finansowania zewnętrznego niż PO IG Zbyt wysokie ryzyko realizacji projektu dofinansowanego w ramach PO IG Brak finansowej opłacalności realizacji projektu dofinansowanego ze środków unijnych w ramach PO IG Brak potrzeby korzystania ze środków unijnych w ramach PO IG Źródło: badanie PAPI, N=90. 16,7% 14,4% 32,2% 24,4% 12,2% 14,4% 11,1% 37,8% 31,1% 5,6% 5,6% 4,4% 40,0% 37,8% 12,2% 5,6% 12,2% 22,2% 57,8% 2,2% Przedstawiony w ww. tabeli rozkład opinii wskazuje na dośd znaczne zróżnicowanie poglądów w sprawie czynników utrudniających i zniechęcających do ubiegania się o wsparcie ze źródeł Programu. Niemniej jednak można wskazad na pewne czynniki, które najczęściej wymieniane są jako zdecydowanie i raczej utrudniające / zniechęcające (biorąc pod uwagę najwyższe sumy odpowiedzi zdecydowanie i raczej tak 77 ). Są to: (i) koniecznośd przygotowania wielu dokumentów w procesie ubiegania się o wsparcie (skomplikowanie i znaczny zakres dokumentacji) 61,1% wskazao, (ii) długotrwałośd procedur związanych z przyznaniem i przekazaniem wsparcia 58,9% wskazao, (iii) nadmierna biurokracja 52,3% wskazao oraz (iv) brak dostatecznej wiedzy o sposobach pozyskiwania wsparcia 52,2% opinii. Zauważmy, że dwa główne czynniki odnoszą się wprost do szeroko rozumianego zagadnienia biurokracji projektowej, obejmującej oprzyrządowanie dokumentacyjne i tryb procesu decydowania o przyznaniu wsparcia 78. Respondenci poproszeni zostali również o dalsze skonkretyzowanie ich opinii w odniesieniu do ogólnego czynnika utrudniającego / zniechęcającego do ubiegania się o wsparcie tj. tzw. nadmiernej biurokracji 79. Uzyskane wyniki pokazują, iż liczne opinie wskazujące na nadmierną biurokrację uzasadniane są najczęściej dwoma głównymi przesłankami. Są to: (i) przeświadczenie o znacznej objętości dokumentacji, która musi byd sporządzona w toku ubiegania się o wsparcie ten zakres wymogów dokumentacyjnych oceniany jako zdecydowanie nadmierny (a w konsekwencji bardzo trudny lub niemożliwy do spełnienia) oraz (ii) pogląd o znacznym rygoryzmie i formalizmie procesu pozyskiwania wsparcia, w tym formułowaniu w sposób bezwzględny wielu wymogów 77 Trzeba przy tym pamiętad, że opinie te bynajmniej nie wynikają z bezpośredniego doświadczenia badanych, wynikającego np. z wcześniejszego ubiegania się o wsparcie w ramach Programu (w grupie tej podmiotów takich była zdecydowana mniejszośd). Są to więc w większości poglądy ukształtowane w inny sposób (przykładowo, mogą byd to doświadczenia innych podmiotów). 78 W katalogu opcji wyboru tego pytania nie uwzględniono faktu wyczerpywania się środków wsparcia, wychodząc z założenia, że jest to oczywisty czynnik, który ogranicza zainteresowanie aplikowaniem. Wskazanie takie było jednak nadal możliwe w części otwartej tego pytania, przy czym (jednak) pośród udzielonych tu odpowiedzi (37 wskazao) kwestia ta wystąpiła w bardzo ograniczonym zakresie (jeden z respondentów zwrócił uwagę na zbyt małą wielkośd środków, a co za tym idzie, zbyt wysoką konkurencję o te środki). Warto również nadmienid, że w innym pytaniu, dotyczącym czynników zachęcających do ubiegania się o wsparcie, także nie wskazywano na jego dostępnośd w sensie rozmiarów alokacji (odpowiedzi na to pytanie prezentowane są dalej). 79 Na ten temat każdy z respondentów miał możliwośd skonkretyzowania swojej opinii w sposób swobodny (pytanie otwarte). 80

81 (uznawanych za nieuzasadnione); w sumie czynniki te zdaniem badanych leżą u podstaw czasochłonności procedur. Rozkład poglądów uzasadniających znaczenie czynnika nadmiernej biurokracji przedstawia kolejny rysunek (rys ). Na przeciwległym biegunie występują czynniki, którym przyznawane jest mniejsze znaczenie (suma odpowiedzi zdecydowanie lub raczej nie ). Są to w kolejności: (i) brak potrzeby korzystania ze środków wsparcia 80,0% wskazao, (ii) brak finansowej opłacalności projektu, który miałby byd dofinansowany w ramach Programu 77,8% wskazao, oraz (iii) zbyt wysokie ryzyko, związane z realizacją dofinansowanego projektu 68,9% wskazao. Rys W czym przejawia się nadmierna biurokracja? (pytanie otwarte) Źródło: badanie PAPI, N=41. Biorąc pod uwagę występowanie określonych opinii co do czynników utrudniających i zniechęcających do pozyskiwania wsparcia ze środków Programu, potencjalni beneficjenci poproszeni zostali o wskazanie swoich preferencji w sprawie ewentualnych zmian w regulacjach programowych i kwestiach pokrewnych, które powodowałyby wzrost skłonności do korzystania ze wsparcia Programu. Opinie respondentów w tym zakresie przedstawia rys Pośród przedstawionego katalogu ewentualnych zmian i modyfikacji, potencjalni beneficjenci uznają za najbardziej przydatne: (i) ułatwienia w dostępie do źródeł finansowania pomostowego projektów (82,2% wskazao) oraz na tym samym poziomie dostępnośd pomocy przy przygotowaniu wniosku projektowego, (ii) powszechne stosowanie systemu zaliczkowania 80% wskazao, (iii) uproszczenie wniosku o wsparcie (78,9%) i (na równi) możliwie szerokie stosowanie mechanizmu preselekcji wniosków projektowych oraz (iv) więcej, dobrze sprofilowanych informacji na temat możliwości pozyskania wsparcia (78,4%). W sumie jednak, zdecydowana większośd kierunków zmian cieszy się znaczna akceptacją może to jednak oznaczad brak jednoznacznych i skonkretyzowanych opinii, co do kluczowych kwestii, szczególnie istotnych z punktu widzenia potrzeb potencjalnych beneficjentów 80. Zauważmy, że szereg z powyższych wskazao odpowiada 80 W analizowanym pytaniu respondenci mieli również możliwośd wskazania dodatkowych elementów, które ich zdaniem zachęcałyby do ubiegania się o wsparcie. Uzupełnienia takiego dokonała niestety nieliczna grupa badanych (18). Pośród przedstawionych wskazao dominowały propozycje, które można by sklasyfikowad do trzech następujących grup: (i) zapewnienie większej dostępności doradców, pomagających w opracowaniu wniosku o wsparcie, w tym w instytucjach wdrażających / punktach informacyjnych, (ii) lepsza i łatwiej dostępna informacja oraz (iii) szybsze tempo decyzji i zapewnienie ciągłości / powtarzalności wsparcia. 81

82 wcześniej wskazywanym czynnikom, utrudniającym i zniechęcającym do ubiegania się o wsparcie. Występują tu jednak również wskazania odnoszące się do kwestii finansowania projektów, w tym w szczególności, dotyczące dostępu do finansowania pomostowego. Często pojawiają się również wskazania, odnoszące się do problematyki promocji i informowania o dostępności i kwestiach techniki sporządzania wniosków projektowych na organizowane konkursy. Rys Zmiany i modyfikacje, które spowodowałyby wzrost skłonności / gotowości do korzystania z instrumentów wsparcia w ramach Programu. Źródło: badanie PAPI. Przedstawione powyżej problemy i wskazania ze strony potencjalnych beneficjentów Programu stanowią niewątpliwie interesujący materiał uzupełniający, przydatny do wyznaczenia obszarów zmian i modyfikacji programowych, prowadzących do wzrostu atrakcyjności pozyskiwania oraz odpowiedniej promocji oferowanych instrumentów wsparcia. 82

83 4.4. Analiza przystawalności projektów 4. Osi Priorytetowej Metodyka analizy Jednym z elementów badao była analiza przystawalności, służąca zdiagnozowaniu, na ile projekty, które uzyskały wsparcie w ramach działao 4. Osi Priorytetowej PO IG są zgodne z celem tej osi, zdefiniowanym jako podniesienie poziomu innowacyjności przedsiębiorstw poprzez stymulowanie wykorzystania nowoczesnych rozwiązao w przedsiębiorstwach, a także celami poszczególnych działao. Zastosowanie tej metodyki prowadzi do utworzenia tzw. matrycy przystawalności. W matrycy (tabeli) poszczególnym wierszom odpowiadają projekty realizowane w ramach 4. Osi Priorytetowej, a kolumnom zdefiniowane cele działao, odzwierciedlone w rezultatach przewidzianych do osiągania przez projekty. Dla każdej komórki matrycy określone zostało, czy dany projekt sprzyja silnie (oznaczenie ++ ) lub w mniejszym stopniu (oznaczenie + ) realizacji celu, ma negatywny wpływ silny (oznaczenie - - ) lub niewielki (oznaczenie - ) na realizację celów, czy też jest neutralny (oznaczenie 0 ) względem danego celu. Zagregowanie wartości komórek w danej kolumnie matrycy pozwoliło ustalid, czy i w jakim stopniu dany cel jest realizowany przez projekty, które otrzymały dofinansowanie. Dane niezbędne do wypełnienia matrycy zostały pozyskane poprzez analizę dokumentacji objętych badaniem projektów w szczególności wniosków o dofinansowanie, jak również biznes planów, harmonogramów rzeczowo-finansowych, modeli finansowych i.in. W celu zapewnienia możliwości uogólniania wniosków, analiza została przeprowadzona na reprezentatywnej, losowej próbie projektów. W ramach 4. Osi Priorytetowej do kooca kwietnia 2011 roku zawarto umów o dofinansowanie. Ponieważ analiza wszystkich tych projektów, chodby ze względu na czasochłonnośd, znacznie przekracza ramy planowanego badania ewaluacyjnego, analizy zostały przeprowadzone na próbie 105 projektów. Dobór próby miał charakter losowo-warstwowy z warstwami wyodrębnionymi ze względu na działania 4. Osi Priorytetowej. Alokacja liczby projektów pomiędzy poszczególne działania została dokonana w sposób proporcjonalny, tak aby struktura próby odpowiadała strukturze populacji bez konieczności stosowania procedur ważenia. Struktura próby badawczej przedstawiała się następująco: największy udział (45 projektów, 42,9%) miała para działao PO IG : wsparcie projektów celowych wsparcie wdrożeo wyników prac B+R, nieco mniejszy udział (33 projekty, 31,4%) miały projekty reprezentujące działanie PO IG 4.4: nowe inwestycje o wysokim potencjale innowacyjnym, projekty reprezentujące pozostałe działania, miały udziały kształtujące się w przedziale od 5 projektów (4,8%) do 16 (15,2%). Tab Struktura próby badawczej liczba i rozkład analizowanych projektów. Charakterystyka próby Dz. 4.1 Dz. 4.2 Dz. 4.3 Dz. 4.4 Dz. 4.5 Liczba Udział w próbie 42,9% 15,2% 4,8% 31,4% 5,7% Źródło: analiza przystawalności. Cel 4. Osi Priorytetowej znajduje odzwierciedlenie w celach poszczególnych działao tej Osi, tj.: 83

84 działania : poprawa poziomu innowacyjności przedsiębiorstw poprzez wspieranie wdrożeo wyników prac B+R realizowanych w ramach działania 1.4., a także wdrożenie wyników prac B+R będących rezultatem programu Inicjatywa technologiczna I, działania 4.2: wzmocnienie przedsiębiorstw prowadzących działalnośd B+R; działanie ma przyczynid się do zwiększenia wykorzystania wzornictwa przemysłowego i użytkowego przez przedsiębiorców, jako jednej z przewag konkurencyjnych, działania 4.3: wsparcie inwestycji w zakresie wdrażania nowych technologii poprzez udzielenie MŚP kredytu technologicznego, działania: 4.4 wsparcie przedsiębiorstw produkcyjnych i usługowych dokonujących nowych inwestycji oraz niezbędnych dla ich realizacji projektów doradczych i szkoleniowych, obejmujących nabycie innowacyjnych rozwiązao technologicznych, działania 4.5: poprawa konkurencyjności i podniesienie poziomu innowacyjności gospodarki poprzez wsparcie przedsiębiorstw produkcyjnych i usługowych dokonujących inwestycji o wysokim potencjale innowacyjnym, o dużej wartości i generujących znaczną liczbę miejsc pracy; preferowane są inwestycje związane z rozpoczęciem lub rozwinięciem działalności badawczo-rozwojowej w przedsiębiorstwie. Powyżej scharakteryzowane cele działao znajdują z kolei odzwierciedlenie w rezultatach 4. Osi Priorytetowej, określonych w sposób następujący: wzrost poziomu nowych inwestycji w przedsiębiorstwach, wzrost liczby przedsiębiorstw o charakterze innowacyjnym, wzrost nakładów na B+R w przedsiębiorstwach, wzrost liczby przedsiębiorstw wykorzystujących technologie środowiskowe lub przedsiębiorstw, które otrzymały wsparcie na rozwój eko-produktów, wzrost liczby nowo utworzonych, trwałych miejsc pracy. Analizę dokumentacji projektów prowadzono na podstawie kształtowania się wartości powyżej wskazanych wskaźników rezultatu deklarowanych przez wnioskodawcę oraz szczegółowej analizy zapisów dokumentacji projektowej dotyczących: opisu projektu, poziomu jego innowacyjności, charakterystyki rodzaju planowanych działao badawczo-rozwojowych, jak również zagadnieo rodzaju i skali wykorzystania technologii środowiskowych i eko-produktów. W tych działaniach, w których nie było przewidziane deklarowanie przez beneficjenta któregoś z powyżej wyszczególnionych rezultatów, dokonywano dalszej analizy treści projektu w celu zdiagnozowania, czy dany rezultat jednak nie wystąpił, co w założeniu miało na celu uniknięcie pominięcia ważnych, chod nie przewidzianych do osiągniecia w danym działaniu rezultatów. Powyższa metodyka doprowadziła do skonstruowania matrycy (tabeli) przystawalności poszczególnych projektów (patrz załącznik 4 do niniejszego raportu). 84

85 Wyniki analizy Już na wstępie trzeba stwierdzid, że nie odnotowano przypadków ujemnego wpływu projektu na osiąganie celów 4. Osi Priorytetowej Programu. Jak pokazuje poniższa tabela i towarzyszący jej rysunek, w zakresie wzrostu poziomu nowych inwestycji w firmach, wpływ silny oraz wpływ w mniejszym stopniu, wykazywało po około 50% analizowanych projektów. Tylko jeden projekt realizowany w parze działao PO IG nie zawierał w sobie komponentu inwestycyjnego, a co za tym idzie, miał wpływ neutralny na osiąganie tego rezultatu. Biorąc pod uwagę, że aż 99,0% projektów wykazywało wpływ silny albo wpływ w mniejszym stopniu, można uznad, iż przystawalnośd projektów do celu 4. Osi Priorytetowej PO IG, jest bardzo wysoka. Tab Analiza przystawalności projektów w zakresie wzrostu poziomu nowych inwestycji w przedsiębiorstwach. Liczba wskazao Udział % Działanie Wpływa silnie Wpływa w mniejszym stopniu Wpływ neutralny Razem Wpływa silnie Wpływa w mniejszym stopniu Wpływ neutralny Razem Działania ,2% 75,6% 2,2% 100,0% Działanie ,0% 75,0% 0,0% 100,0% Działanie ,0% 60,0% 0,0% 100,0% Działanie ,9% 6,1% 0,0% 100,0% Działanie ,0% 0,0% 0,0% 100,0% Razem ,5% 48,6% 1,0% 100,0% Rys Analiza przystawalności projektów w zakresie wzrostu poziomu nowych inwestycji w przedsiębiorstwach. Źródło (tabela i rysunek): analiza przystawalności. 85

86 Zagadnienie przystawalności analizowanych projektów do celu 4. Osi Priorytetowej PO IG, wyrażonego w rezultacie, polegającym na wzroście liczby przedsiębiorstw o charakterze innowacyjnym, ilustrują dane, które zawiera kolejna tabela oraz rysunek. Zdecydowana większośd badanych projektów wykazywała wpływ silny na ten rezultat. Biorąc pod uwagę, że nie występowały projekty o wpływie neutralnym, przystawalnośd analizowanych projektów do celu 4. Osi Priorytetowej PO IG, odzwierciedlonych w tym rezultacie, należy uznad za bardzo wysoką. Tab Analiza przystawalności projektów w zakresie wzrostu liczby przedsiębiorstw o charakterze innowacyjnym. Liczba wskazao Udział % Działanie Wpływa silnie Wpływa w mniejszym stopniu Wpływ neutralny Razem Wpływa silnie Wpływa w mniejszym stopniu Wpływ neutralny Razem Działania ,0% 0,0% 0,0% 100,0% Działanie ,5% 37,5% 0,0% 100,0% Działanie ,0% 40,0% 0,0% 100,0% Działanie ,6% 39,4% 0,0% 100,0% Działanie ,0% 0,0% 0,0% 100,0% Razem ,0% 20,0% 0,0% 100,0% Rys Analiza przystawalności projektów w zakresie wzrostu liczby przedsiębiorstw o charakterze innowacyjnym. Źródło (tabela i rysunek): analiza przystawalności. Dane dotyczące przystawalności badanych projektów do celu 4. Osi Priorytetowej PO IG, polegającego na wzroście nakładów na B+R, zawiera kolejna tabela oraz rysunek. Nieco miej niż połowa projektów wykazywała wpływ silny. Wpływ w mniejszym stopniu wykazywało nieco ponad 40%, a wpływ neutralny około 10% projektów. Jednak, biorąc pod uwagę fakt, iż wpływ silny albo wpływ w mniejszym stopniu został odnotowany w przypadku 89,5% projektów, przystawalnośd analizowanych 86

87 projektów do celu 4. Osi Priorytetowej PO IG, odzwierciedlonego w tym rezultacie, należy uznad za bardzo wysoką. Pewnego komentarza wymagają wyniki uzyskane dla pary działao PO IG W tym przypadku odnotowano znaczący udział wpływu neutralnego na analizowany wskaźnik. Analiza treści dokumentacji projektowej tłumaczy to zjawisko tym, że projekty dotyczą wdrożeo już opracowanych badao, a beneficjenci nie deklarują ponoszenia po realizacji projektu dalszych nakładów, co odzwierciedla się zerowym wskaźnikiem rezultatu wzrost nakładów na działalnośd B+R. Beneficjenci planują komercyjną eksploatację wyników badao, których koszty już ponieśli. Tab Analiza przystawalności projektów w zakresie wzrostu nakładów na działalnośd badawczorozwojową w przedsiębiorstwach. Liczba wskazao Udział % Działanie Wpływa silnie Wpływa w mniejszym stopniu Wpływ neutralny Razem Wpływa silnie Wpływa w mniejszym stopniu Wpływ neutralny Razem Działania ,4% 11,1% 24,4% 100,0% Działanie ,0% 75,0% 0,0% 100,0% Działanie ,0% 60,0% 0,0% 100,0% Działanie ,3% 69,7% 0,0% 100,0% Działanie ,7% 33,3% 0,0% 100,0% Razem ,7% 42,9% 10,5% 100,0% Rys Analiza przystawalności projektów w dziedzinie wzrostu nakładów na działalnośd badawczorozwojową w przedsiębiorstwach. Źródło (tabela i rysunek): analiza przystawalności. Niższą od powyżej badanych, okazała się przystawalnośd do celu 4. Osi Priorytetowej PO IG, odzwierciedlona we wpływie analizowanych projektów na wzrost liczby nowo utworzonych, trwałych 87

88 miejsc pracy. Jak pokazują kolejne dane, około połowa projektów miała wpływ neutralny na osiąganie tego rezultatu. Biorąc pod uwagę, że wpływ silny lub wpływ w mniejszym stopniu wykazywała nieco mniej niż połowa projektów (48,6%), przystawalnośd tę należy uznad za przeciętną. Komentarza wymaga bardzo wysoki odsetek projektów w parze działao , które wykazywały neutralny wpływ na analizowany rezultat. Wnikliwa analiza treści wniosków potwierdziła jednak, iż projekty te wpisują się w ogólnie znaną logikę innowacyjności, polegającą na tym, iż wprowadzanie innowacji raczej nie tworzy nowych (szczególnie zaś w znaczeniu przyrostu netto) miejsc pracy na szczeblu przedsiębiorstwa. Poza tym, w ocenie merytorycznej projektów zgłaszanych w ramach tych działao, nie były przewidziane dodatkowe punkty za tworzenie miejsc pracy. Z kolei projekty należące do działania 4.2 będą najczęściej mied wpływ neutralny na tworzenie miejsc pracy, ponieważ dotyczą wzornictwa przemysłowego. Tab Analiza przystawalności projektów w zakresie wzrostu liczby nowo utworzonych, trwałych miejsc pracy. Liczba wskazao Udział % Działanie Wpływa silnie Wpływa w mniejszym stopniu Wpływ neutralny Razem Wpływa silnie Wpływa w mniejszym stopniu Wpływ neutralny Razem Działania ,0% 2,2% 97,8% 100,0% Działanie ,5% 25,0% 62,5% 100,0% Działanie ,0% 100,0% 0,0% 100,0% Działanie ,3% 69,7% 0,0% 100,0% Działanie ,0% 0,0% 0,0% 100,0% Razem ,1% 31,4% 51,4% 100,0% Rys Analiza przystawalności projektów w zakresie wzrostu liczby nowo utworzonych, trwałych miejsc pracy. Źródło (tabela i rysunek): analiza przystawalności. Najniższą przystawalnośd do celu 4. Osi Priorytetowej PO IG wykazywały analizowane projekty w zakresie wzrostu liczby przedsiębiorstw wykorzystujących technologie środowiskowe lub które 88

89 otrzymały wsparcie na rozwój eko-produktów. Z danych wynika, że większośd analizowanych projektów (74,3%) nie obejmowała zadao związanych z osiąganiem tego rezultatu. Biorąc pod uwagę fakt, że jedynie 25,7% projektów wykazywało wpływ silny, albo wpływ w mniejszym stopniu, przystawalnośd do celu osi, odzwierciedlonego tym rezultatem, należy uznad za niską. Powyższy wynik wymaga także komentarza. Mianowicie trzeba zauważyd, że wnioskodawcy w szeregu działao mieli możliwośd zadeklarowania osiągania tego wskaźnika rezultatu, lecz w wielu projektach nie uczynili tego. Głębsza analiza treści wniosków, w których nie określono wartości tego wskaźnika, jedynie w kilku przypadkach wykazała, iż technologie i produkty spełniają przesłanki uznania ich za środowiskowe lub eko. Deklarowane w tabelach rezultatów niewielkie oszczędności energii czy zmniejszenia ilości odpadów nie były uznawane za przyczynek do osiągania przez projekt tego rezultatu. Tab Analiza przystawalności projektów w zakresie wzrostu liczby firm wykorzystujących technologie środowiskowe lub które otrzymały wsparcie na rozwój eko-produktów. Liczba wskazao Udział % Działanie Wpływa silnie Wpływa w mniejszym stopniu Wpływ neutralny Razem Wpływa silnie Wpływa w mniejszym stopniu Wpływ neutralny Razem Działania ,7% 4,4% 88,9% 100,0% Działanie ,0% 12,5% 87,5% 100,0% Działanie ,0% 60,0% 40,0% 100,0% Działanie ,0% 45,5% 54,5% 100,0% Działanie ,0% 33,3% 66,7% 100,0% Razem ,9% 22,9% 74,3% 100,0% Rys Analiza przystawalności projektów w zakresie wzrostu liczby przedsiębiorstw wykorzystujących technologie środowiskowe lub które otrzymały wsparcie na rozwój eko-produktów. 2,9% 22,9% 74,3% Wpływa silnie Wpływa w mniejszym stopniu Wpływ neutralny Źródło (tabela i rysunek): Analiza przystawalności. 89

90 Wnioski cząstkowe Podsumowaniem powyższych analiz jest poniższa tabela oraz rysunek, mogące pełnid rolę pewnego rodzaju mapy przystawalności. Na mapie tej widoczne są obszary przystawalności do celu 4. Osi Priorytetowej PO IG, zdefiniowanego, przypomnijmy, jako podniesienie poziomu innowacyjności przedsiębiorstw poprzez stymulowanie wykorzystania nowoczesnych rozwiązao w przedsiębiorstwach. Na mapie tej uwidaczniają się obszary o zróżnicowanej przystawalności, według poniższego zestawienia: bardzo wysokiej, w zakresie: wzrostu poziomu nowych inwestycji w przedsiębiorstwach, wzrostu liczby przedsiębiorstw o charakterze innowacyjnym oraz wzrostu nakładów na działalnośd badawczo-rozwojową w przedsiębiorstwach, przeciętnej, w zakresie wzrostu liczby nowo utworzonych, trwałych miejsc pracy, niskiej, w zakresie wzrostu liczby przedsiębiorstw wykorzystujących technologie środowiskowe lub które otrzymały wsparcie na rozwój eko-produktów. Tab Wyniki przystawalności projektów do poszczególnych rezultatów 4 Osi Priorytetowej PO IG. Liczba wskazao Udział % Rezultat Wpływa silnie Wpływa w mniejszym stopniu Wpływ neutralny Razem Wpływa silnie Wpływa w mniejszym stopniu Wpływ neutralny Razem Wzrost poziomu nowych inwestycji w przedsiębiorstwach Wzrost liczby przedsiębiorstw o charakterze innowacyjnym Wzrost nakładów na B+R w przedsiębiorstwach Wzrost liczby przedsiębiorstw wykorzystujących technologie środowiskowe lub które otrzymały wsparcie na rozwój eko-produktów Wzrost liczby nowo utworzonych, trwałych miejsc pracy ,5% 48,6% 1,0% 100,0% ,0% 20,0% 0,0% 100,0% ,7% 42,9% 10,5% 100,0% ,9% 22,9% 74,3% 100,0% ,1% 31,4% 51,4% 100,0% Źródło: analiza przystawalności. Reasumując, można stwierdzid, że na podstawie przeprowadzonych badao udało się określid przystawalnośd analizowanych projektów, realizowanych w ramach 4. Osi Priorytetowej PO IG do celu tej osi. 90

91 Ostateczna konkluzja brzmi: przystawalnośd analizowanych projektów do celu osi priorytetowej jest wysoka. Ponadto, badania umożliwiły nakreślenie tzw. mapy przystawalności, na której zaznaczają się obszary o zróżnicowanej przystawalności do celu 4. Osi Priorytetowej PO IG. Obszarem o największej przystawalności jest wzrost liczby przedsiębiorstw o charakterze innowacyjnym. Najmniejszą zaś przystawalnością charakteryzuje się obszar wzrostu liczby przedsiębiorstw wykorzystujących technologie środowiskowe lub które otrzymały wsparcie na rozwój eko-produktów. Rys Wyniki przystawalności projektów do poszczególnych rezultatów 4. Osi Priorytetowej PO IG. Źródło: analiza przystawalności. Nawiązując do wcześniej zaprezentowanych wyników badania PAPI, wyrażane tam opinie, podkreślające silny poziom przyczyniania się badanych projektów do realizacji celu szczegółowego PO IG zwiększenie innowacyjności przedsiębiorstw (podrozdział 3 raportu, rys ), znajdują potwierdzenie w świetle niniejszych wyników analizy przystawalności projektów 4. Osi Priorytetowej w obszarze wzrostu liczby przedsiębiorstw o charakterze innowacyjnym, w przypadku którego stwierdzono bardzo wysoką przystawalnośd. W znacznym stopniu potwierdzenie znajdują również opinie badanych, dotyczące przyczyniania się realizowanych przez nich projektów do realizacji innego celu PO IG, a mianowicie tworzenia nowych, trwałych miejsc pracy. W badaniu PAPI zidentyfikowano dużą liczebnośd dwóch skrajnych opinii, oceniających przyczynianie się projektów do realizacji tego celu (chod przeważały opinie zdecydowanie tak, to jednak relatywnie duży był udział opinii zdecydowanie nie ). Biorąc pod uwagę projekty 4. Osi Priorytetowej Programu, wynik ten potwierdza się poprzez rezultaty analizy przystawalności, wskazujące na przeciętną przystawalnośd projektów tej osi pirytowej do tego celu. Trzeba pamiętad, że wskazane zgodności oparte są na teście, jaki stanowią wyniki analizy przystawalności, gdyż odnosi się ona wyłącznie do projektów 4. Osi Priorytetowej (w sytuacji, gdy badanie PAPI dotyczyło wszystkich osi Programu, objętych niniejszą ewaluacją). Niemniej, pokrywanie się rezultatów obu badao w tym zakresie, stanowi dobre uzasadnienie dla wniosku o przyczynianiu się projektów do wzrostu innowacyjności oraz, raczej w stopniu przeciętnym, tworzenia nowych, trwałych miejsc pracy. 91

92 4.5. Analiza wyników badania ilościowego na grupie przedsiębiorców beneficjentów wybranych działań wspierających (grupa zasadnicza) oraz przedsiębiorców niebędących beneficjentami PO IG (grupa kontrolna) W niniejszym rozdziale zaprezentowano wyniki badania CATI na próbie przedsiębiorców, beneficjentów wybranych działao PO IG 81 oraz na grupie kontrolnej, w celu oceny, na ile zmiany w sytuacji poszczególnych firm były wynikiem wsparcia, jakie otrzymały w ramach PO IG Ocena pozyskanego wsparcia Badani beneficjenci, realizujący projekty w ramach wybranych działao, objętych niniejszym badaniem, generalnie korzystnie oceniali zasady udzielania wsparcia. Rys Dopasowanie warunków pozyskiwania wsparcia w ramach PO IG do celów i potrzeb przedsiębiorstwa. Źródło: badanie CATI. Badani ogólnie oceniali, że warunki pozyskiwania wsparcia w ramach PO IG są raczej lub zdecydowanie dopasowane do celów i potrzeb danej firmy takie zdanie wyrażało 74,5% respondentów. Opinię przeciwną (wsparcie raczej lub zdecydowanie niedopasowane ) wyrażało 20,2% badanych. Opinie te nie były przy tym istotnie zróżnicowane, biorąc pod uwagę działania / priorytety, w ramach których realizowali swoje projekty beneficjenci. Badanych beneficjentów zapytano również o ocenę obowiązujących w ramach PO IG kryteriów oceny projektów, jako prowadzących do wyboru najlepszych projektów. Warto przy tym pamiętad, że na 81 Badaniem CATI objęte były działania, w przypadku których liczba przedsiębiorstw-beneficjentów pozwalała na przeprowadzenie badania ilościowego, czyli działania: 3.3.2, 5.4.1, 6.1 i wszystkie działania 4. Osi Priorytetowej. 92

93 ocenę tych kryteriów niewątpliwy wpływ ma fakt, że ich zastosowanie (w przypadku badanej grupy) doprowadziło do pozyskania wsparcia. Zestawienie danych na ten temat przedstawia tab Tab Ocena obowiązujących w PO IG kryteriów oceny projektów, jako prowadzących do wyboru najlepszych projektów. Poddziałanie Priorytet 4 Poddziałanie Działanie 6.1 Ogółem Zdecydowanie tak 10,0% 9,3% 6,7% 6,3% 7,5% Raczej tak 66,7% 55,6% 36,7% 55,4% 55,4% Raczej nie 10,0% 7,4% 6,7% 14,2% 11,4% Zdecydowanie nie 0,0% 1,9% 0,0% 3,9% 2,9% Trudno powiedzied 13,3% 25,9% 50,0% 20,2% 22,7% Źródło: badanie CATI Ocena obowiązujących kryteriów oceny jest wyraźnie pozytywna. Zdaniem 62,9% badanych, zdecydowanie lub raczej prowadzą one do wyboru najlepszych projektów. Zróżnicowanie w ramach poszczególnych działao jest dośd ograniczone. Znaczny udział odpowiedzi trudno powiedzied w przypadku beneficjentów poddziałania wynika prawdopodobnie z faktu, że w ramach tego poddziałania nie było praktycznie oceny merytorycznej, ani listy rankingowej: wszystkie projekty spełniające odpowiednie kryteria formalne i merytoryczne (mające charakter zerojedynkowy ) kwalifikowały się do dofinansowania. Z pozostałych działao relatywnie najbardziej krytyczni wobec stosowanych kryteriów byli beneficjenci działania 6.1. W tym przypadku 18,1% badanych uznało, że obowiązujące kryteria nie prowadzą do wyboru najlepszych projektów. W zróżnicowany, chod generalnie pozytywny sposób, beneficjenci oceniają obowiązujący katalog kosztów kwalifikowanych. Rys Dopasowanie katalogu kosztów kwalifikowanych do celów i potrzeb danej firmy. Źródło: badanie CATI. 93

94 Znacząca większośd badanych (75,6%) wskazuje, że katalog kosztów kwalifikowanych jest zdecydowanie lub raczej dopasowany do potrzeb ich firmy 82. Oceny krytyczne w znaczącym stopniu zaznaczają się jedynie w przypadku działania ,6% badanych stwierdza, że były one raczej lub zdecydowanie niedopasowane. W precyzującym pytaniu otwartym, beneficjenci działania 6.1 zwracali uwagę na fakt, że w katalogu wydatków kwalifikowanych brakuje możliwości pokrywania niektórych wydatków związanych z wyjazdami (częśd diet, opłat za autostrady, noclegów - piszemy o tym również omawiając wyniki badao jakościowych), a także niektórych wydatków o charakterze marketingowym i promocyjnym. Znacznie bardziej krytycznie niż pozostałe aspekty związane z aplikowaniem o środki PO IG oraz wdrażaniem projektów, badani ocenili system rozliczania finansowego i przekazywania środków finansowych. Rys Ocena sprawności działania systemu rozliczania finansowego projektów i przekazywania środków. Źródło: badanie CATI. Oceniając sprawnośd działania systemu, beneficjenci mają bardzo zróżnicowane opinie. Wprawdzie nadal najbardziej liczna jest grupa, która ocenia, że system funkcjonuje raczej sprawnie (35,3%), to jednak beneficjenci oceniający pozytywnie funkcjonowanie systemu ( zdecydowanie i raczej sprawnie ), są w zasadzie tak samo liczni, jak oceniający system krytycznie ( raczej i zdecydowanie 82 Bardzo zbieżne z niniejszymi opinie na temat katalogów kosztów kwalifikowanych zidentyfikowano również w badaniu PAPI (75% stwierdzających dopasowanie katalogów kosztów kwalifikowanych i ok. 22% wyrażających zdanie przeciwne). 94

95 niesprawnie ): 42,7% badanych pozytywnie ocenia system rozliczania finansowego i przekazywania środków, podczas gdy 41,6% ocenia go negatywnie. Odsetek osób wyrażających zdecydowanie negatywne oceny jest najwyższy w przypadku poddziałania (33%), co jest dośd zaskakujące; trzeba jednak pamiętad, że liczba beneficjentów w ramach tego poddziałania jest dośd niska i stąd związek ten może mied charakter nieco przypadkowy. Za interesującą i ważną obserwację należy uznad także to, że odsetek beneficjentów wskazujących na niesprawnośd systemu jest relatywnie niższy w przypadku firm, wdrażających projekty w ramach działao priorytetu 4, w ramach którego realizowane są największe wartościowo projekty oceny pozytywne wyraża w tym przypadku 51% badanych, zaś negatywne 34,3%. Odwrotny układ ocen można zauważyd w przypadku działania 6.1, w którym wielkośd projektów jest przeważnie relatywnie niewielka, natomiast w jego ramach mamy do czynienia ze znacznym odsetkiem mikro i małych firm. W tym przypadku odsetek krytycznie oceniających sprawnośd systemu finansowania i rozliczeo wynosi 46,1%, zaś pozytywnie 37,6%. Może to mied zarówno związek z kondycją i wielkością badanych firm (np. dla mniejszych firm opóźnienia w refundacji poniesionych wydatków mogą byd bardziej bolesne), związanych z tym brakiem wyspecjalizowanych, kompetentnych służb finansowanych, minimalizujących ryzyko popełnienia błędu w rozliczeniach, jak i wspomnianymi już wcześniej problemami związanymi z katalogiem kosztów kwalifikowanych dla działania 6.1. Z całą pewnością zatem system przekazywania środków oraz finansowania projektów wymaga głębokiej analizy pod kątem kolejnego okresu programowania Problemy związane z realizacją projektów W przypadku beneficjentów, realizujących projekty finansowane w ramach PO IG występuje też naturalne ryzyko pojawienia się problemów, związanych z trudnościami w osiągnięciu założonych wyników projektu, zapewnieniem finansowania udziału własnego, czy też zakooczeniem projektu w pierwotnie zakładanym terminie. Tego typu problemy są czymś oczywistym i nieuniknionym. Interesujące jest natomiast, jaka jest ich skala i prawdopodobieostwo wystąpienia. W próbie badawczej znalazły się zarówno projekty zakooczone, jak i w trakcie realizacji. W przypadku tych pierwszych możliwe było pytanie o fakty (czy doszło do pojawienia się danego typu problemów), w przypadku drugich, wyłącznie o prognozy (jakie jest prawdopodobieostwo pojawienia się danego typu problemów). Wyniki prezentują poniższe tabele. Tab Problemy, które wystąpiły w trakcie realizacji projektów (projekty zakooczone). Taka sytuacja wystąpiła Taka sytuacja nie wystąpiła Nieosiągnięcie założonych wartości wskaźników produktu Nieosiągnięcie założonych wartości wskaźników rezultatu Niewykorzystanie części przyznanych środków Nieukooczenie realizacji projektu w zakładanym w pierwotnym wniosku terminie 6,7% 7,0% 13,6% 14,4% 87,0% 81,9% 81,0% 83,2% Trudno powiedzied 6,2% 11,1% 5,4% 2,4% Źródło: badanie CATI. 95

96 Najczęstszym rodzajem problemów w dotychczas zrealizowanych projektach było nieukooczenie projektu w zakładanym terminie taka sytuacja dotyczyła 14,4% projektów: stosunkowo często występowała ona w przypadku projektów realizowanych w ramach 4. Osi Priorytetowej (20,8% projektów było opóźnionych), co jest zresztą zrozumiałe, biorąc pod uwagę wielkośd i stopieo złożoności większości projektów oraz w przypadku poddziałania (22,7%), przy czym dla poddziałania jest to prawdopodobnie sytuacja przypadkowa, związana z niewielką liczbą zakooczonych projektów. Stosunkowo często (chod nadal dotyczyło to poważnej mniejszości realizowanych projektów 13,6%) występował problem niewykorzystania części przyznanych środków. Natomiast znacznie rzadsze były sytuacje, polegające na nieosiągnięciu założonych wielkości wskaźników produktu i wskaźników rezultatu w obu przypadkach dotyczyło to około 7% ogółu projektów. Biorąc pod uwagę, że takie sytuacje mogą skutkowad koniecznością zwrotu przekazanego dofinansowania 83, jest to udział znaczący. Warto jednak pamiętad, że ze względu na to, że w badanej próbie liczba firm, które zakooczyły realizację projektów wynosi 102, tak naprawdę problem nieosiągnięcia wskaźników dotyczył tylko kilku firm. Tab Prawdopodobieostwo wystąpienia problemów w przyszłości (projekty w trakcie realizacji). Nieosiągnięcie założonych wartości wskaźników produktu Nieosiągnięcie założonych wartości wskaźników rezultatu Niewykorzystanie części przyznanych środków Nieukooczenie realizacji projektu w zakładanym w pierwotnym wniosku terminie Niemożliwe 34,5% 33,5% 39,2% 33,4% Mało prawdopodobne Dosyd prawdopodobne Bardzo prawdopodobne 47,5% 50,1% 36,3% 41,1% 8,4% 7,6% 13,1% 9,1% 3,9% 2,8% 4,6% 8,6% Pewne 1,0% 0,2% 1,9% 3,6% Trudno powiedzied 4,7% 5,7% 5,0% 4,3% Źródło: badanie CATI. Wyniki odpowiedzi na pytanie, dotyczące prawdopodobieostwa wystąpienia określonych problemów w przyszłości, są dośd niejednoznaczne. Jeśli przyjmiemy, że o poważnym ryzyku wystąpienia danego rodzaju problemu świadczą prognozy, że dane ryzyko jest pewne lub bardzo prawdopodobne, to generalnie udział projektów, które napotkają poważne problemy jest dośd ograniczony, gdyż waha się on od wielkości 3% (nieosiągnięcie założonych wartości wskaźników rezultatu) do 12,2% (opóźnienie w realizacji projektu). Jest to generalnie poziom zbliżony, a nawet lepszy w stosunku do skali problemów w projektach już zakooczonych. Wyraźnie gorzej przedstawiają się perspektywy projektów, jeżeli założymy, że poważne ryzyko ich wystąpienia dotyczy także projektów, w których zostało ono ocenione jakoś dosyd prawdopodobne. Wówczas problemy te mogą wystąpid na poziomie od 10,6% (wskaźniki rezultatu) do nawet 21,3% badanej liczby projektów (opóźnienia w realizacji). 83 W odniesieniu do wskaźników produktu wiele zależy jednak od konstrukcji wskaźników projektowych oraz powiązania ich z celami projektu. W standardowej sytuacji niezrealizowanie wskaźnika produktu (np. nie zrealizowanie zakupu określonego urządzenia) spowoduje z oczywistych względów ograniczenie wielkości dofinansowania (o tę wartośd). Inna będzie jednak sytuacja, gdy przykładowo zakup ten miał kluczowe znaczenie dla realizacji celów projektu, a jego niedokonanie podważa celowośd całego projektu. 96

97 Poniżej przedstawiamy tabelę, w której prezentujemy możliwe problemy w realizacji projektów w podziale na poszczególne działania 84. Tab Prawdopodobieostwo wystąpienia problemów w przyszłości (projekty w trakcie realizacji), w podziale na działania. Skala ryzyka Nieosiągnięcie założonych wartości wskaźników produktu Nieosiągnięcie założonych wartości wskaźników rezultatu Niewykorzystanie części przyznanych środków Nieukooczenie realizacji projektu w zakładanym w pierwotnym wniosku terminie Priorytet 4 Poddziałanie Działanie 6.1 Ogółem Bardzo wysoka 2,4% 0,0% 3,6% 21,4% Dośd wysoka 6,0% 3,6% 13,1% 30,9% Bardzo wysoka 0,0% 0,0% 5,0% 15,0% Dośd wysoka 0,0% 5,0% 15,0% 20,0% Bardzo wysoka 6,3% 4,8% 8,3% 6,6% Dośd wysoka 17,8% 14,9% 23,7% 15,7% Bardzo wysoka 4,9% 3,0% 6,5% 12,2% Dośd wysoka 13,3% 10,6% 19,6% 21,3% Źródło: badanie CATI. * Suma odpowiedzi pewne i bardzo prawdopodobne. ** Suma odpowiedzi pewne, bardzo prawdopodobne i dosyd prawdopodobne. Wnioski, płynące z rozkładu odpowiedzi na powyższe pytanie, są raczej zbieżne z tym, co deklarowali beneficjenci, którzy już zakooczyli realizację swoich projektów. Przede wszystkim, jako stosunkowo niskie należy ocenid zagrożenie, związane z nieosiągnięciem założonych wielkości wskaźników produktu i rezultatu. Zakładając, że z zagrożeniem tym mamy do czynienia przede wszystkim w przypadku beneficjentów, którzy deklarowali, że taka sytuacja jest pewna, bądź też bardzo prawdopodobna, to dotyczy ono, odpowiednio: 4,9% (wskaźniki produktu) i 3% (wskaźniki rezultatu) beneficjentów. Jeżeli natomiast pod uwagę weźmiemy także beneficjentów, którzy twierdzą, że ryzyko takie jest dosyd prawdopodobne, udział takich beneficjentów znacznie rośnie: do 13,3% (wskaźniki produktu) i 10,6% (wskaźniki rezultatu) 85. Bardzo interesujące są natomiast wnioski, wynikające z analizy zagrożenia nieosiągnięcia wskaźników, w zależności od działania, w ramach którego realizuje projekt dany beneficjent. Analiza ta prowadzi do bardzo jasnego wniosku: tego typu zagrożenia, w poważniejszej skali, występują praktycznie wyłącznie w przypadku beneficjentów działania 6.1. Uwzględniając konstrukcję tego działania (jego dwuetapowośd), ewentualne zagrożenia związane są z realizacją drugiego etapu projektów, tj. wdrażania wcześniej przygotowanych planów rozwoju eksportu. I jest to dośd naturalne, przede wszystkim z uwagi na odsunięcie w czasie etapu wdrażania (a więc realizacji planu rozwoju eksportu firmy) od etapu 84 Tabela nie zawiera wyników dla poddziałania ze względu na bardzo niską liczebnośd próby niezakooczonych projektów. 85 Pytanie ewaluacyjne na temat ewentualnych problemów z realizacją wskaźników abstrahuje od ich skali (stopieo niezrealizowania wskaźnika). W tym przypadku, intencją było uwidocznienie ogólnych opinii beneficjentów na ten temat, formułowanych w oparciu o doświadczenia wynikające z dotychczasowej realizacji projektu i jego kontekst ogólnoekonomiczny. Poza tym, jest to pytanie o prognozowane problemy. W związku z tym uznano, że jego dalsze uszczegóławianie (np. co do skali) może dostarczad zbyt szacunkowych opinii. 97

98 planistycznego. Sytuację taką powodowad mogą dynamiczne zmiany otoczenia rynkowego i sytuacji gospodarczej, które mogą podważad wcześniejsze założenia. Z sytuacją taką rzeczywiście mamy do czynienia w okresie w przybliżeniu ostatnich dwóch lat. Natomiast w przypadku kluczowego (ze względu na wysoką średnią wartośd realizowanych projektów) priorytetu 4., zagrożenie to jest bardzo niewielkie. Po raz kolejny wskazuje to na specyfikę działania 6.1 i realizowanych w jego ramach projektów. Znacznie wyższe jest ryzyko pojawienia się dwóch (jednak mniej istotnych) problemów, czyli niewykorzystania części przekazanych środków i niezakooczenia realizacji projektu w pierwotnie założonym terminie. Z pierwszym z tych ryzyk możemy mied do czynienia w przypadku 6,5% (znaczne prawdopodobieostwo) lub nawet 19,6% realizowanych projektów (średnie prawdopodobieostwo), z drugim zaś odpowiednio w przypadku 12,2% i 21,3% projektów. Warto przy tym pamiętad, że pytano o opóźnienie projektów, w stosunku do terminu założonego pierwotnie we wniosku. Można przyjąd, że w przypadku zapewne większości projektów te zmiany już nastąpiły i zostały sformalizowane w postaci odpowiednich aneksów do umów projektowych. Ryzyko wystąpienia opóźnieo w stosunku do planowanych pierwotnie terminów zakooczenia projektów, najczęściej występuje w przypadku beneficjentów działao, reprezentujących 4. Oś Priorytetową dotyczy ono 21,4% projektów (wysokie prawdopodobieostwo) lub nawet 30,9% (średnie prawdopodobieostwo). Jest to zrozumiałe, gdy weźmie się pod uwagę znaczącą wielkości projektów, wdrażanych w ramach większości działao 4. Osi Priorytetowej. Co do zasady, ich skala powoduje większy stopieo skomplikowania procesów zarządzania projektami oraz często większą wrażliwośd na zewnętrzne i wewnętrzne czynniki ryzyka Wpływ projektów na tworzenie nowych miejsc pracy W wielu projektach we wnioskach projektowych zakładano tworzenie nowych miejsc pracy, najczęściej dlatego, że dzięki temu udawało się otrzymad dodatkowe punkty w ramach oceny merytorycznej. Rozkład wniosków, zakładających tworzenie nowych miejsc pracy w podziale na poszczególne działania, przedstawia poniższa tabela. Tab Założone tworzenie miejsc pracy we wnioskach projektowych beneficjentów. Poddziałanie Priorytet 4 Poddziałanie Działanie 6.1 Ogółem Tak 16,0% 79,2% 11,5% 25,4% 44,8% Nie 84,0% 20,8% 88,5% 74,6% 55,2% Źródło: badanie CATI. Jak widad, w badanej populacji najczęściej zakładano tworzenie miejsc pracy w projektach realizowanych w ramach 4. Osi Priorytetowej tworzenie miejsc pracy zakładało aż 79,2% badanych. W pozostałych działaniach tworzenie miejsc pracy przewidywano stosunkowo rzadko najwięcej w ramach działania 6.1 (25,4%) 86. Także w przypadku projektów, w których nie zakładano tworzenia miejsc pracy, faktycznie miejsca pracy powstawały ilustruje to kolejna tabela. 86 W przypadku tego działania, nowe miejsca pracy mogą pojawiad się jako wynik wdrożenia planu rozwoju eksportu i byd związane bezpośrednio z proeksportowym rozwojem firmy. Takie założenia mogą jednocześnie wskazywad na wysoką efektywnośd wsparcia (w ocenie beneficjentów). Plany tworzenia nowych miejsc pracy, powodowane wzrostem zdolności eksportowych, mogą świadczyd o trafności realizowanego kierunku rozwoju. 98

99 Tab Utworzone i nadal istniejące nowe miejsca pracy. Projekt zakładał tworzenie miejsc pracy Projekt nie zakładał tworzenia miejsc pracy Zostały utworzone miejsca pracy, które nadal istnieją Nie zostały utworzone miejsca pracy lub zostały utworzone. lecz obecnie już nie istnieją 64,5% 18,6% 35,5% 81,4% Źródło: badanie CATI. Jak wynika z danych tab , w przypadku 18,6% badanych projektów, w których oryginalnie nie zakładano tworzenia miejsc pracy, zostały one ostatecznie utworzone. Z kolei dośd znaczny udział projektów, w których nie utworzono dotąd miejsc pracy (lub też nie zostały one utrzymane), wynika prawdopodobnie z tego, że w badanej grupie obecny był dośd znaczny udział projektów znajdujących się we wczesnej fazie realizacji 36,5% badanych projektów nie zostało jeszcze rozpoczętych lub też znajdowało się we wczesnej fazie realizacji. Liczba nowo utworzonych miejsc pracy jest silnie uzależniona od działania / osi priorytetowej, w ramach której był realizowany określony projekt. Pokazują to informacje prezentowane w poniższej tabeli, przy czym dane te dotyczą wyłącznie projektów, w których zostały utworzone miejsca pracy. Tab Liczba nowo utworzonych miejsc pracy, w zależności od instrumentu wsparcia. Liczba nowych miejsc pracy Poddziałanie Priorytet 4 Poddziałanie Działanie 6.1 Ogółem 1 miejsce 37,5% 15,4% 50,0% 42,9% 25,2% 2 miejsca 25,0% 21,5% 25,0% 31,7% 25,0% 3-5 miejsc 12,5% 32,3% 25,0% 17,5% 26,9% 6-10 miejsc 9,2% 6,3% 7,9% miejsc 12,5% 13,8% 9,2% powyżej 20 miejsc 12,5% 7,7% 1,6% 5,8% Średnia 6,0 9,9 1,7 2,8 7,4 Źródło: badanie CATI. Najwięcej miejsc pracy (średnio ok. 10) powstawało, co można było oczywiście przewidzied, w ramach projektów z 4. Osi Priorytetowej w 21,5% ogółu projektów udało się już dotąd utworzyd co najmniej 11 nowych miejsc pracy. Co interesujące, także w działaniu 6.1, którego głównym celem nie były raczej nowe miejsca pracy, pojawiają się one stosunkowo często w przypadku 25,4% projektów, w których utworzono miejsca pracy w ramach tego działania, były to co najmniej 3 nowe miejsca pracy. Co ważne i interesujące, znaczna częśd nowotworzonych miejsc pracy, to miejsca dla osób o wysokich kwalifikacjach poniżej prezentujemy średnią liczbę utworzonych miejsc pracy, w zależności od wymaganego wykształcenia osób, które zostały zatrudnione. 99

100 Rys Wykształcenie wymagane na nowo utworzonych miejscach pracy. Źródło: badanie CATI. Jak widad, około 61% miejsc pracy musi byd obsadzonych przez pracowników z wyższym wykształceniem. Dowodzi to wysokiej jakości miejsc pracy, tworzonych w związku z realizacją projektów finansowanych w ramach PO IG. Dodatkowym argumentem świadczącym o wpływie realizacji projektówna tworzenie miejsc pracy jest porównanie zmian (wzrostu) zatrudnienia w próbie zasadniczej oraz w próbie kontrolnej (dane prezentuje tab ). O ile wśród beneficjentów badanych działao PO IG wzrost liczby pracowników na przestrzeni dwóch lat odnotowała nieco ponad połowa, o tyle w dobranej próbie kontrolnej przedsiębiorstw niecała jedna czwarta. Szczególnie dużą różnicę między próbą zasadniczą a kontrolną, wskazującą na silne oddziaływanie wsparcia, można zauważyd w priorytecie 4 i w poddziałaniu Tab Odsetek przedsiębiorstw notujących wzrost zatrudnienia w ciągu ostatnich 2 lat. Badane grupy Poddziałanie Priorytet 4 Poddziałanie Działanie 6.1 Ogółem Próba zasadnicza (beneficjenci) Próba kontrolna (potencjalni beneficjenci) 61,9% 67,3% 36,0% 45,6% 53,8% 20,7% 21,5% 23,3% 25,3% 23,7% Źródło: badanie CATI. Zdaniem badanych firm istnieje bardzo niewielkie ryzyko, że założona w projekcie liczba miejsc pracy nie zostanie ostatecznie utworzona. Rozkład opinii na ten temat przedstawia kolejny rysunek. 100

101 Rys Ryzyko nie utworzenia założonych miejsc pracy. Źródło: badanie CATI. Dla całej badanej grupy projektów, w aż 57,1% przypadków, zdaniem respondentów, ryzyko takie w ogóle nie istnieje, zaś w 26,4% jest ono niewielkie. Zaledwie po 1% badanych uważa, że ryzyko nie utworzenia miejsc pracy jest duże lub też, że założonej liczby miejsc pracy na pewno nie uda się utworzyd. Relatywnie największe ryzyko nieutworzenia miejsc pracy istnieje w przypadku działania 6.1, jednak nawet w sytuacji tych projektów nie jest ono wysokie odpowiednio duże ryzyko lub całkowitą pewnośd nie utworzenia miejsc pracy wskazuje po 2,7% beneficjentów, którzy założyli tworzenie nowych miejsc pracy. Jako relatywnie niskie (brak osób wskazujących wysokie ryzyko lub pewnośd nie utworzenia miejsc pracy) należy ocenid ryzyko w projektach realizowanych w ramach 4. Osi Priorytetowej Osoby, które deklarowały, że istnieje pewne ryzyko nie utworzenia założonej liczby miejsc pracy pytaliśmy dodatkowo, jakie mogą byd powody tego, że nie uda się utworzyd założonej liczby nowych miejsc pracy. Na pytanie to odpowiadali wyłącznie beneficjenci projektów realizowanych w ramach priorytetu 4 i działania 6.1 bowiem tylko w ich przypadku takie ryzyko występowało. Informacje na ten temat zawiera tab Tab Powody ewentualnego nieutworzenia założonej liczby miejsc pracy. Priorytet 4 Działanie 6.1 Ogółem Obecna sytuacja na rynku 47,4% 44,4% 45,7% Zmiana strategii firmy 15,8% 8,9% 12,0% Trudności w dostępie do finansowania bankowego - 13,3% 7,4% Wymogi biurokratyczne związane z działaniem, w ramach którego realizowany jest projekt - 24,4% 13,6% 101

102 Priorytet 4 Działanie 6.1 Ogółem Brak odpowiednio wykwalifikowanych osób 36,8% 15,6% 25,0% Trudno powiedzied 10,5% 4,4% 7,2% Opóźnienia (np. płatności) - 6,7% 3,7% Źródło: badanie CATI. Jak widad w powyższej tabeli, zasadniczym powodem ryzyka jest sytuacja na rynku, na którym działa firma taką opcję wybrał 45,7% badanych. Jako wysoce interesujący należy natomiast uznad fakt, że drugi w kolejności powód dotyczył braku odpowiednio wykwalifikowanych osób, które miałyby zostad zatrudnione na nowo utworzonych miejscach pracy. Tę opcję wybrało 25% badanych, w tym 36,8% w ramach 4. Osi Priorytetowej. Jako istotne powody występowania ryzyka badani wskazywali jeszcze także na wymogi biurokratyczne, związane z danym działaniem (13,6% powód ten występował wyłącznie w przypadku działania 6.1) oraz na zmianę strategii rozwoju firmy 12%. Kolejną badaną kwestią było ewentualne zagrożenie nieutrzymaniem utworzonych miejsc pracy do kooca okresu trwałości projektu, a więc odpowiednio przez 3 albo 5 lat od momentu jego zakooczenia. Respondenci zadeklarowali, że nie powinny wystąpid istotne problemy z utrzymaniem utworzonych miejsc pracy do kooca okresu trwałości. Ilustruje to poniższy wykres. Rys Zagrożenie nieutrzymaniem utworzonych, nowych miejsc pracy do kooca okresu trwałości. Źródło: badanie CATI. 102

103 Jak widad, poważniejsze ryzyko nieutrzymania utworzonych miejsc pracy do kooca okresu trwałości pojawia się praktycznie tylko w przypadku działania 6.1: 6,7% badanych wskazuje na duże ryzyko, a 2,7% twierdzi wręcz, że na pewno nie uda się utrzymad utworzonych liczby miejsc pracy. W kluczowej (zawierającej największe projekty) 4. Osi Priorytetowej ryzyko to jest minimalne, żaden z badanych nie wskazuje na ryzyko większe niż umiarkowane. Warto przy tym pamiętad, że, mimo gwarantowania anonimowości respondentów, byli oni świadomi, że badanie jest realizowane na zlecenie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, i mogli obawiad się otwarcie deklarowad problemy z utrzymaniem miejsc pracy. Z oczywistych powodów, bardzo trudno jest jednak oszacowad, jaki wpływ miał ten czynnik na udzielane odpowiedzi. Bardzo optymistycznych informacji dostarcza odpowiedź na pytanie, czy w ramach projektów, w których zakładano tworzenie nowych miejsc pracy i deklarowano to we wniosku o finansowanie, istnieje możliwośd, że liczba utworzonych miejsc pracy przekroczy liczbę deklarowaną we wniosku o dofinansowanie. Wyniki prezentujemy w poniższej tabeli. Tab Prognozy, co do przekroczenia założonej we wniosku liczby nowych miejsc pracy. Poddziałanie Priorytet 4 Poddziałanie Działanie 6.1 Ogółem Zdecydowanie tak 50,0% 25,0% - 16,0% 22,2% Raczej tak - 41,3% - 44,0% 41,4% Raczej nie - 16,3% - 20,0% 17,2% Zdecydowanie nie - 7,5% - 8,0% 7,5% Trudno powiedzied 50,0% 10,0% 100,0% 12,0% 11,6% Źródło: badanie CATI. Aż 63,6% badanych, którzy założyli we wniosku projektowym tworzenie nowych miejsc pracy przypuszcza, że faktycznie utworzona liczba miejsc pracy będzie większa, niż pierwotnie zakładali. Może to byd wynikiem dwóch czynników. Pierwszym z nich może byd dokonywanie ostrożnych założeo na etapie przygotowania wniosku projektowego w niektórych działaniach premiowano w ogóle tworzenie miejsc pracy, stąd też nie miało większego znaczenia, jaka będzie ich liczba. Trudno się dziwid przedsiębiorcom w okresie trwałości muszą wszakże utrzymad tylko miejsca pracy deklarowane we wniosku, dlatego ostrożne planowanie świadczy o ich przezorności. Drugie możliwe wytłumaczenie tej sytuacji to możliwe niedoszacowanie liczby miejsc pracy, jakie trzeba będzie utworzyd w związku z realizowanym projektem Efekty badanych projektów Informacje płynące od badanych beneficjentów projektów PO IG (grupa zasadnicza), w zestawieniu z wypowiedziami przedsiębiorców respondentów w grupie kontrolnej (potencjalni beneficjenci), wskazują na ogólnie pozytywy wpływ wsparcia na kondycję i funkcjonowanie przedsiębiorstw (beneficjentów). Uwidaczniają to wszystkie analizowane wskaźniki, charakteryzujące zmiany sytuacji w grupie beneficjentów w porównaniu do grupy pozostałych firm. Na kolejnych stronach zawarto zbiorcze zestawienia wskaźników, które posłużyły do porównania sytuacji w dwóch badanych grupach respondentów W kolejnych tabelach uwzględnione są dane z wyników badania, które w przypadku większości wskaźników zaprezentowano bardziej szczegółowo na przedstawianych dalej rysunkach. W celu uwidocznienia różnic i ich skali, 103

104 Tabela efektów ( ) zawiera dziesięd wskaźników. W przypadku każdego z nich widoczna jest wyraźna różnica opinii pomiędzy przedstawicielami beneficjentów wsparcia i beneficjentów potencjalnych, na korzyśd tych pierwszych. Poziomy skrajnych opinii mierzonych zmiennych wypadają znacznie lepiej w grupie zasadniczej (są wyższe dla ocen pozytywnych i niższe dla negatywnych). Pośród tych wskaźników na szczególną uwagę zasługują opinie, dotyczące oceny wzrostu innowacyjności przedsiębiorstwa. Jest ona znacznie wyższa w grupie zasadniczej. Z bardzo podobną sytuacją mamy do czynienia w przypadku wszystkich pozostałych wskaźników, przy czym największe różnice (na korzyśd beneficjentów) lokują się w grupie trzech wskaźników tj. w dziedzinie: (i) rozpoczęcia prac badawczo-rozwojowych lub istotnego zwiększenia nakładów na działalnośd badawczo-rozwojową w przedsiębiorstwach, (ii) zmian w zakresie oferty nowych lub znacząco ulepszonych produktów / usług oraz (iii) nawiązania lub rozszerzenia współpracy ze sferą nauki. Tab Zestawienie efektów (1). Lp Efekt Wzrost innowacyjności przedsiębiorstwa (rys grupa zasadnicza; (rys grupa kontrolna) Rozpoczęcie lub istotne zwiększenie eksportu produktów lub usług (rys grupa zasadnicza; rys grupa kontrolna) Nawiązanie współpracy z nowymi partnerami zagranicznymi (rys grupa zasadnicza; rys grupa kontrolna) Pozyskanie nowych, zewnętrznych źródeł finansowania (poza środkami unijnymi) (rys grupa zasadnicza; rys grupa kontrolna) Wzmocnienie pozycji rynkowej przedsiębiorstwa (rys grupa zasadnicza; rys grupa kontrolna) Rozpoczęcie prac B+R lub istotne zwiększenie nakładów na prace B+R (rys grupa zasadnicza; rys grupa kontrolna) Nawiązanie lub rozszerzenie współpracy ze środowiskami naukowymi (rys grupa zasadnicza; rys grupa kontrolna) Wdrożenie nowej technologii produkcji lub świadczenia usług (rys grupa zasadnicza; (rys grupa kontrolna) Rozszerzenie oferty o nowy lub znacząco ulepszony produkt / usługę (rys grupa zasadnicza; (rys grupa kontrolna) Grupa zasadnicza Zdecydowanie : Grupa kontrolna Zdecydowanie : Różnica w pproc.* TAK NIE TAK NIE TAK NIE ,7% 2,4% 17,9% 15,4% +27,8-13,0 22,2% 22,4% 10,8% 47,2% +11,4-24,8 40,8% 13,9% 33,4% 36,6% +7,4-22,7 11,9% 43,8% 7,5% 62,6% +4,4-18,8 37,8% 3,9% 17,9% 12,9% +19,9-9,0 30,4% 18,3% 4,0% 62,7% +26,4-44,4 27,0% 21,2% 7,6% 60,3% +19,4-39,1 33,4% 12,5% 20,8% 36,8% +12,6-24,3 51,3% 4,2% 27,9% 24,7% +23,4-20,5 tabele uzupełniono o przedstawienie różnic pomiędzy wskazaniami, rejestrowanymi w poszczególnych grupach badanych (w pproc., w grupie zasadniczej w porównaniu do grupy kontrolnej). 104

105 Lp. 10. Efekt Wdrożenie do produkcji nowego wzoru przemysłowego lub użytkowego (rys grupa zasadnicza; (rys grupa kontrolna) Źródło: Badanie CATI. Grupa zasadnicza Zdecydowanie : Grupa kontrolna Zdecydowanie : Różnica w pproc.* TAK NIE TAK NIE TAK NIE ,3% 29,5% 11,8% 54,2% +10,5-24,7 * Wszystkie różnice istotne statystycznie (p=0,05). Ocena artykułowana przez przedsiębiorców odzwierciedla także przewagę opinii respondentów grupy zasadniczej, wskazujących na światową i krajową skalę innowacyjności w związku z wprowadzanymi nowymi produktami, usługami lub technologiami (tab ). Można uznad, że jest to konsekwencja ocen, dotyczących kształtowania się sytuacji w zakresie wszystkich pozostałych efektów. Chod oceny skali innowacyjności mogą byd zbyt optymistyczne 88, to jednak widad, że przeważają one w stosunku do stanowisk grupy kontrolnej, w której także (ale w mniejszym zakresie) mamy z nimi do czynienia. Analizują powyższe wskaźniki, zasadna jest dodatkowa uwaga. Mianowicie, opinie przedstawicieli grupy zasadniczej, wskazujące na zdecydowanie pozytywne zmiany, pojawiają się najrzadziej w odniesieniu do dziedziny pozyskiwania nowych, zewnętrznych źródeł finansowania (tu też mamy do czynienia z największym odsetkiem zdecydowanych opinii, podkreślających brak pozyskania, nowych, zewnętrznych źródeł kapitału. Oznacza to, że w tym zakresie efekty realizacji Programu kształtują się na bardzo umiarkowanym poziomie. Z oczywistych powodów, efekty te są najlepiej widoczne pośród badanych beneficjentów poddziałania 3.3.2, o czym decyduje jego ukierunkowanie (rys ). Jeśli natomiast chodzi o grupę kontrolną, to z najmniejszym pozytywnym kierunkiem i skalą zmian, mamy do czynienia w trzech obszarach, a mianowicie: (i) aktywizacji działalności badawczo-rozwojowej lub też zwiększenia wydatków na tego rodzaju działalnośd, a następnie: (ii) pozyskiwania nowych, zewnętrznych źródeł finansowania oraz (iii) nawiązania lub rozszerzenia współpracy ze środowiskami naukowymi. Są to więc dziedziny problemów, które już dośd tradycyjnie wskazywane są jako ważne uzasadnienie problemów, dotyczących sfery proinnowacyjnych zachowao przedsiębiorstw (podejmowanie prac B+R i nakłady na nie) oraz otoczenia instytucjonalnego, wspomagającego innowacyjnośd (finansowanie). Różnice na korzyśd grupy zasadniczej dotyczą również trzech ważnych wskaźników ekonomicznych (tab ), obrazujących zmiany odnotowane w ciągu ostatnich dwóch lat w zakresie; (i) wzrostu zatrudnienia w przedsiębiorstwach, (ii) rozszerzenia rynku działania oraz (iii) poprawy ogólnej kondycji przedsiębiorstwa. Tab Zestawienie efektów (2). Lp. Efekt 1. Ocena skali innowacyjności wprowadzonych nowych produktów, usług lub technologii (rys grupa zasadnicza; rys grupa kontrolna) Grupa zasadnicza W skali Źródło: Badanie CATI. * Wszystkie różnice istotne statystycznie (p=0,05). Grupa kontrolna W skali Różnica w pproc.* Świat Kraj Świat Kraj Świat Kraj 25,3% 40,2% 13,1% 30,8% +12,2 +9,4 88 Zapewne jednak nie w każdym przypadku, na co wskazują niektóre z prezentowanych w niniejszym raporcie studiów przypadku (np. w grupie projektów wspieranych w ramach działania 4.4). 105

106 Tab Zestawienie efektów (3). Lp Efekt Wzrost zatrudnienia w przedsiębiorstwie (w ciągu ostatnich 2 lat) (rys grupa zasadnicza; rys grupa kontrolna) Rozszerzenie przez przedsiębiorstwo rynku działania (w ciągu ostatnich 2 lat) (rys grupa zasadnicza; rys grupa kontrolna) Poprawa ogólnej kondycji przedsiębiorstwa (w ciągu ostatnich 2 lat) (rys grupa zasadnicza; rys grupa kontrolna) Źródło: Badanie CATI. * Wszystkie różnice istotne statystycznie (p=0,05). Grupa zasadnicza Grupa kontrolna Różnica w pproc.* ,8% 23,7% +30,1 16,3% 3.3% +13,0 18,5% 10,0% +8,5 Wreszcie, za pozytywną oceną efektów projektów, przemawia porównanie informacji na temat zmian wartości sprzedaży. Jest to bez wątpienia niezwykle istotna miara, podsumowująca efekty prowadzonej działalności i realizowanych projektów. Wskazują na to informacje o znaczącym wzroście vs. spadku wartości sprzedaży, które jednoznacznie obrazują lepszą sytuację w grupie zasadniczej. Tab Zestawienie efektów (4). Lp. Efekt 1. Zmiana wartości sprzedaży przedsiębiorstwa w porównaniu do okresu sprzed 2 lat (rys grupa zasadnicza; rys grupa kontrolna) Źródło: Badanie CATI. * Wszystkie różnice istotne statystycznie (p=0,05). Grupa zasadnicza Znaczny : Grupa kontrolna Znaczny : Różnica w pproc.* Wzrost Spadek Wzrost Spadek Wzrost Spadek 29,7% 3,7% 17,3% 8,1% +12,4-4,4 Analizując informacje z tej części badania, odnoszące się wyłącznie do grona beneficjentów wsparcia, stwierdzid można, że pozytywne opinie przedsiębiorców przeważają w ich grupach, realizujących projekty w ramach działania oraz całej 4. Osi Priorytetowej. Może to uzasadniad wniosek, że realizowane tam typy projektów mają najsilniejszy wpływ na pozytywne zmiany w dziedzinie innowacyjności. Wydaje się, że stanowisku temu dobrze odpowiada specyfika działao wspierających i ich beneficjentów w działaniu i 4. Osi Priorytetowej, a więc wsparcie dotacyjne na przedsięwzięcia innowacyjne, kierowane bezpośrednio do przedsiębiorstw oraz wspieranie w dziedzinie pozyskiwania inwestorów i kapitału inwestycyjnego. Na kolejnych stronach raportu przedstawiono informacje szczegółowe o wskaźnikach efektów, prezentowane na rysunkach. 106

107 Rys Zmiany poziomu innowacyjności. Czy w okresie ostatnich 2 lat nastąpił wzrost innowacyjności Paostwa przedsiębiorstwa? (grupa zasadnicza) Źródło: badanie CATI. Rys Zmiany poziomu innowacyjności. Czy w okresie ostatnich 2 lat nastąpił wzrost innowacyjności Paostwa przedsiębiorstwa? (grupa kontrolna) Źródło: badanie CATI. 107

108 Rys Zmiany działalności eksportowej. Czy rozpoczęli Paostwo lub istotnie zwiększyli eksport swoich produktów lub usług? (grupa zasadnicza) Źródło: badanie CATI. Rys Zmiany w działalności eksportowej. Czy rozpoczęli Paostwo lub istotnie zwiększyli eksport swoich produktów lub usług? (grupa kontrolna) Źródło: badanie CATI. 108

109 Rys Zmiany w zakresie nawiązywania współpracy. Czy na przestrzeni ostatnich dwóch lat nawiązali Paostwo współpracę z nowymi partnerami zagranicznymi? (grupa zasadnicza) Źródło: badanie CATI. Rys Zmiany w zakresie nawiązywania współpracy. Czy na przestrzeni ostatnich dwóch lat nawiązali Paostwo współpracę z nowymi partnerami zagranicznymi? (grupa kontrolna) Źródło: badanie CATI. 109

110 Rys Pozyskanie nowych źródeł finansowania. Czy Paostwa przedsiębiorstwo pozyskało nowe, zewnętrzne źródła finansowania poza środkami unijnymi? (grupa zasadnicza) Źródło: badanie CATI. Rys Pozyskanie nowych źródeł finansowania. Czy Paostwa przedsiębiorstwo pozyskało nowe, zewnętrzne źródła finansowania poza środkami unijnymi? (grupa kontrolna) Źródło: badanie CATI. 110

111 Rys Zmiany pozycji rynkowej. Czy wzmocniła się pozycja Paostwa przedsiębiorstwa na rynku? (grupa zasadnicza) Źródło: badanie CATI. Rys Zmiany pozycji rynkowej. Czy wzmocniła się pozycja Paostwa przedsiębiorstwa na rynku? (grupa kontrolna) Źródło: badanie CATI. 111

112 Rys Zmiany skali zaangażowania w działalnośd B+R. Czy rozpoczęli Paostwo prace badawczo-rozwojowe lub istotnie zwiększyli na nie nakłady? (grupa zasadnicza) Źródło: badanie CATI. Rys Zmiany skali zaangażowania w działalnośd B+R. Czy rozpoczęli Paostwo prace badawczo-rozwojowe lub istotnie zwiększyli na nie nakłady? (grupa kontrolna) Źródło: badanie CATI. 112

113 Rys Zmiany skali współpracy ze środowiskami naukowymi. Czy nawiązali lub rozszerzyli Paostwo współpracę ze środowiskami naukowymi? (grupa zasadnicza) Źródło: badanie CATI. Rys Zmiany skali współpracy ze środowiskami naukowymi. Czy nawiązali lub rozszerzyli Paostwo współpracę ze środowiskami naukowymi? (grupa kontrolna) Źródło: badanie CATI. 113

114 Rys Wdrożenie nowych technologii. Czy wdrożyli Paostwo w ciągu ostatnich 2 lat nową technologię produkcji lub świadczenia usług? (grupa zasadnicza) Źródło: badanie CATI. Rys Wdrożenie nowych technologii. Czy wdrożyli Paostwo w ciągu ostatnich 2 lat nową technologię produkcji lub świadczenia usług? (grupa kontrolna) Źródło: badanie CATI. 114

115 Rys Nowe produkty / usługi w ofercie. Czy rozszerzyli Paostwo ofertę o nowy lub znacząco ulepszony produkt lub usługę? (grupa zasadnicza) Źródło: badanie CATI. Rys Nowe produkty / usługi w ofercie. Czy rozszerzyli Paostwo ofertę o nowy lub znacząco ulepszony produkt lub usługę? (grupa kontrolna) Źródło: badanie CATI. 115

116 Rys Nowy wzór przemysłowy / użytkowy. Czy wdrożyli Paostwo do produkcji nowy wzór przemysłowy lub użytkowy? (grupa zasadnicza) Źródło: badanie CATI. Rys Nowy wzór przemysłowy / użytkowy. Czy wdrożyli Paostwo do produkcji nowy wzór przemysłowy lub użytkowy? (grupa kontrolna) Źródło: badanie CATI. 116

117 Rys Skala wprowadzanych nowości. Czy wprowadzone w ciągu ostatnich 2 lat nowe produkty, usługi lub technologie były nowością na skalę? (grupa zasadnicza) Źródło: badanie CATI. Rys Skala wprowadzanych nowości. Czy wprowadzone w ciągu ostatnich 2 lat nowe produkty, usługi lub technologie były nowością na skalę? (grupa kontrolna) Źródło: badanie CATI. 117

118 Rys Zmiany wielkości zatrudnienia. Czy w ciągu ostatnich 2 lat w przedsiębiorstwie nastąpił wzrost zatrudnienia? (grupa zasadnicza) Źródło: badanie CATI. Rys Zmiany wielkości zatrudnienia. Czy w ciągu ostatnich 2 lat w przedsiębiorstwie nastąpił wzrost zatrudnienia? (grupa kontrolna) Źródło: badanie CATI. 118

119 Rys Zmiany wielkości obsługiwanego rynku. Czy w ciągu ostatnich 2 lat przedsiębiorstwo rozszerzyło rynek działania? (grupa zasadnicza) Źródło: badanie CATI. Rys Zmiany wielkości obsługiwanego rynku. Czy w ciągu ostatnich 2 lat przedsiębiorstwo rozszerzyło rynek działania? (grupa kontrolna) Źródło: badanie CATI. 119