KWIECIEÑ 2004 NR 4 (154]

Transkrypt

1 KWIECIEÑ 2004 NR 4 (154]

2 Agencja Rynku Rolnego 4 (154) KWIECIEŃ 2004

3 Rada Programowa: dr Jerzy Głuszyński, prof. dr hab. Eugeniusz Gorzelak, Stanisław Kopeć (przewodniczący), prof. dr hab. Andrzej Kowalski, prof. dr hab. Jan Małkowski, Waldemar Sochaczewski, prof. dr hab. Stanisław Stańko, Janusz Turski Redakcja: Stanisław Mariusz Potyra (redaktor naczelny), Aleksander Bystrzycki (sekretarz redakcji), Anna Balicka ISSN Wydawca: Agencja Rynku Rolnego Adres redakcji: Biuletyn Informacyjny Warszawa, ul. Nowy Świat 6/12 tel. (0~22) , tel. (0~22) , fax (0~22) internet: Nakład: 7000 egz. Redakcja wyraża zgodę na przedruk materiałów z podaniem źródła. Projekt okładki: Katarzyna Aleksowska Skład: Vega design Jacek Milewski Al. Jerozolimskie 44, Warszawa tel. (0~22) , Druk: 69 Andrzej Pacek ul. Michała Drzymały Warszawa tel. (0~22)

4 SPIS TREŚCI Agencja Rynku Agencja Rynku Rolnego agencją płatniczą 4 Rolnego Wojciech Olejniczak Wspieranie polskich przedsiębiorców rolnych 11 - zadania ARR Zbigniew Izdebski ARR w systemie regulacji 19 rynku rolnego Włodzimierz Rembisz, Stanisław Stańko Agencja Rynku Rolnego 30 - zakres i formy działań w latach Stanisław Stańko Prezesi Agencji Rynku Rolnego 50 ARR na progu członkostwa w Unii Europejskiej 52 Jan van Zelst Unia Europejska Ewolucja Wspólnej Polityki Rolnej 55 Andrzej Kowalski Biuletyn Biuletyn Agencji Rynku Rolnego Informacyjny Eugeniusz Gorzelak Od wydawcy 68 Contents 70

5 ARR Agencja Rynku Rolnego agencją płatniczą 4 WOJCIECH OLEJNICZAK Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi Od 1 maja 2004 roku zmienią się zasady funkcjonowania całego sektora rolnego. Dotychczasowy system interwencji na rynkach rolnych zostanie zastąpiony rozwiązaniami stosowanymi w Unii Europejskiej. Wprowadzony zostanie system dopłat obszarowych, który będzie obejmował wszystkich rolników. Utrzymanych zostanie szereg instrumentów dotychczasowych, głównie kredytów o obniżonej stopie oprocentowania na zakup środków do produkcji rolnej oraz na inwestycje. Ponadto, wdrożony zostanie Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Sektorowy Program Operacyjny wspierający restrukturyzację i modernizację sektora żywnościowego. Obydwa te programy wspierane są środkami Unii Europejskiej i będą realizowane w latach W środowisku wiejskim jest wiele obaw o najbliższą przyszłość, obaw często inspirowanych nieodpowiedzialnymi publicznymi wypowiedziami. Dlatego też informacja o pomocy, jaką mogą uzyskać rolnicy i mieszkańcy wsi w latach jest bardzo pożądana. Trzeba także informować o tych formach, które funkcjonowały dotychczas, a które od 1 maja będą stopniowo wycofywane. Jesteśmy przygotowani od strony prawnej oraz instytucjonalnej do wdrożenia wszystkich nowych mechanizmów. Największe zadania stoją przed Agencją Rynku Rolnego oraz Agencją Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, które będą pełniły funkcje agencji płatniczych. Rola Agencji Rynku Rolnego Pełniąc rolę agencji płatniczej, ARR będzie: wydawała decyzje administracyjne umożliwiające rolnikom i przetwórcom rolnym uczestniczenie w mechanizmach WPR, wypłacała środki finansowe uczestnikom poszczególnych mechanizmów Wspólnej Polityki Rolnej, kontrolowała prawidłowość wykorzystania środków finansowych wypłacanych uczestnikom poszczególnych mechanizmów Wspólnej Polityki Rolnej, informowała Komisję Europejską o bieżącej sytuacji rynkowej w Polsce oraz o działaniach podejmowanych przez ARR, informowała uczestników mechanizmów o decyzjach podjętych na szczeblu Wspólnoty. Mechanizmy WPR, którymi ARR będzie administrowała po akcesji, skierowane są przede wszystkim do handlowców, przedsiębiorstw przechowalniczych, zakładów przetwórczych i produkcyjnych oraz grup producenckich, a także do producentów rolnych (np. w przypadku kwotowania produkcji mleka).

6 ARR - agencją płatniczą Zgodnie z prawodawstwem Unii Europejskiej, Agencja Rynku Rolnego jako przyszła agencja płatnicza odpowiedzialna za administrowanie mechanizmami WPR będzie wykonywała funkcje kontrolne w poszczególnych jej mechanizmach przez własne służby techniczne lub będzie delegować pewne działania wykonywanych w ramach obsługi mechanizmów jednostkom zewnętrznym. Delegowanie zadań będzie stosowane w przypadku, gdy wykonywanie określonych zadań będzie związane z koniecznością dysponowania odpowiednim sprzętem specjalistycznym bądź personelem wyspecjalizowanym do wykonywania pewnych działań. W ramach delegowania funkcji ARR będzie korzystała z usług Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno Spożywczych w zakresie oceny parametrów jakościowych produktów rolnych objętych WPR. W dniu 20 listopada 2003 roku. ARR zawarła umowę z IJHARS, która w sposób szczegółowy reguluje zakres zadań wykonywanych przez tę inspekcję w zakresie poszczególnych mechanizmów WPR. Umowa reguluje również sposób monitorowania realizacji zadań delegowanych. Mechanizmy handlu zagranicznego Celem stosowania regulacji unijnych w zakresie obrotu towarowego z zagranicą produktami rolno-spożywczymi jest stabilizacja rynku wewnętrznego oraz monitorowanie wolumenu przywozu i wywozu produktów w Unii Europejskiej. W ramach administrowania obrotem towarowym z zagranicą produktami rolno-spożywczymi ARR będzie odpowiedzialna za: wydawanie i rozliczanie pozwoleń na przywóz i wywóz oraz świadectw refundacji, wypłacanie refundacji wywozowych, naliczanie opłat wywozowych, nakładanie kar administracyjnych, raportowanie do Komisji Europejskiej. W ramach WPR w dziedzinie handlu zagranicznego ARR działa na rynku: mleka, zbóż, cukru, wołowiny i cielęciny, wieprzowiny, drobiu i jaj, olejów i tłuszczów, nasion, alkoholu etylowego pochodzenia rolniczego, ryżu, świeżych owoców i warzyw, bananów, przetworzonych owoców i warzyw, wina, baraniny i koziny oraz lnu i konopi. ARR odpowiedzialna będzie również za handel zagraniczny produktami przetworzonymi non aneks I. Termin ten oznacza towary przetworzone nie objęte załącznikiem I do Traktatu Amsterdamskiego, tzn. towary nie objęte instrumentami WPR. Stworzenie oddzielnego systemu zarządzania handlem zagranicznym tymi towarami miało na celu podniesienie konkurencyjności cenowej podstawowych produktów rolnych UE (zboża, ryżu, mleka i produktów mlecznych, cukru oraz jaj) wytworzonych w postaci towarów przetworzonych (jogurty, lody, ciasta itp.). Unia Europejska stosuje system refundacji wywozowych do towarów przetworzonych, które przyznawane są do wszystkich składników podstawowych towaru wywożonego. Komisja Europejska ustala dla poszczególnych produktów ilości maksymalne, które mogą być przywiezione lub wywiezione bez konieczności uzyskania po- 5

7 ARR zwolenia przywozowego bądź pozwolenia lub świadectwa wywozowego. Handlowiec, który chce wywieźć bądź przywieźć towary objęte regulacjami Wspólnej Polityki Rolnej, zobowiązany jest do uzyskania zezwolenia w postaci pozwolenia wywozowego/przywozowego wydawanego przez ARR. Pozwolenia, w zależności od obowiązującego na danym rynku rolnym prawodawstwa unijnego, obowiązują w przypadku wywozu towarów, w tym wywozu po obniżonych i preferencyjnych stawkach celnych oraz w przypadku przywozu towarów, w tym przywozu z dopłatą przywozową. Pozwolenia przywozowe oraz opłaty celne, stosowane przez Agencję Rynku Rolnego, są podstawowymi instrumentami, które służą ochronie rynku wewnętrznego. Ich głównym celem jest zapobieżenie napływowi do Unii Europejskiej taniego surowca produkowanego w krajach trzecich. Opłaty wywozowe służą ograniczeniu wywozu produktów z rynku UE, gdy cena produktu na rynku światowym jest wyższa lub zbliża się do poziomu ceny produktu w UE. Uzyskanie przez przedsiębiorcę pozwolenia wywozowego upoważnia go do ubiegania się o przyznanie dopłaty do wywozu towarów objętych systemem refundacji. Refundacje wywozowe stosowane są w celu zapewnienia odpowiedniej konkurencyjności produktów rolno-spożywczych produkowanych w UE i kierowanych na wywóz. Wykaz produktów objętych systemem refundacji oraz poziom obowiązujących stawek refundacji ustalany jest przez Komisję Europejską i publikowany w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich. Poziom refundacji może być stały przez dłuższy czas lub zmieniany w zależności od kształtującej się sytuacji na rynkach unijnym oraz światowym. Dla niektórych produktów stawki refundacji wywozowych mogą być określane w drodze przetargu organizowanego przez Komisję Europejską i realizowanego przez ARR. Mechanizmy interwencji rynkowej Celem interwencyjnego zakupu i sprzedaży produktów rolno-spożywczych w ramach Wspólnej Polityki Rolnej jest stabilizacja rynków poprzez zakup nadwyżek produktów z rynku oraz sprzedaż nadwyżek zgromadzonych w magazynach bądź chłodniach interwencyjnych w przypadku ich niedoboru. W ramach działań interwencyjnych Agencja Rynku Rolnego realizuje interwencyjny zakup i sprzedaż: zbóż, masła, odtłuszczonego mleka w proszku, wołowiny, cukru oraz dopłaty do zakupu masła przez instytucje o charakterze niedochodowym. Mechanizmy interwencyjne, którymi będzie administrowała ARR, obejmują interwencyjny zakup, przechowywanie i sprzedaż na rynek wewnętrzny UE oraz na wywóz produktów rolno-spożywczych, zgromadzonych na zapasach interwencyjnych. Agencja Rynku Rolnego będzie odpowiedzialna za nadzorowanie procesu przyznawania autoryzacji, prowadzenie postępowania przetargowego, zawieranie umów na zakup i sprzedaż produktów objętych interwencją, prowadzenie rozliczeń z przedsiębiorcami, przeprowadzanie bądź zlecanie wszystkich wymaganych dla danego mechanizmu kontroli oraz przygotowywanie dla KE informacji dotyczących działań interwencyjnych. 6

8 ARR - agencją płatniczą Do zadań ARR należeć będzie ponadto monitorowanie stanów zapasów przechowywanych w chłodniach i magazynach interwencyjnych. Każdy przedsiębiorca, przechowujący zapasy interwencyjne należące do ARR, zobowiązany będzie do monitorowania stanów zapasów i warunków ich przechowywania. W ramach monitorowania zapasów interwencyjnych przedsiębiorstwa przechowalnicze przekazywać będą do ARR raporty (dzienne, miesięczne i roczne) o zmianie stanu zapasów magazynowych. Na podstawie otrzymanych informacji ARR zobowiązana będzie do prowadzenia aktualnego rejestru wszystkich magazynów, w których przechowywane będą produkty rolno spożywcze objęte mechanizmami interwencyjnymi oraz do posiadania wszystkich niezbędnych informacji pozwalających na stwierdzenie wielkości posiadanych zapasów interwencyjnych. Ponadto ARR będzie administrowała mechanizmem dopłat do zakupu masła przez instytucje i organizacje niedochodowe, którego celem jest utrzymanie poziomu zużycia masła przez pewne kategorie konsumentów i promowanie spożycia tego produktu poprzez umożliwienie nabywania masła po obniżonej cenie przez instytucje i organizacje nienastawione na osiąganie zysku. Mechanizmy dopłat do prywatnego przechowywania Celem dopłat do prywatnego przechowywania jest utrzymanie równowagi rynkowej na rynku produktów rolno-spożywczych w UE poprzez dopłaty do przechowywania ich nadwyżek, a tym samym rekompensowanie kosztów ponoszonych z tego tytułu. Dopłaty do prywatnego przechowywania prowadzone są po stawkach ustalonych przez Komisję Europejską. W ramach dopłat do prywatnego przechowywania Agencja Rynku Rolnego będzie realizowała dopłaty do prywatnego przechowywania: wieprzowiny, wołowiny/cielęciny, baraniny/koziny, masła, odtłuszczonego mleka w proszku, serów oraz do prywatnego składowania wina stołowego i moszczy gronowych. W ramach mechanizmów prywatnego przechowywania ARR odpowiedzialna będzie za nadzorowanie procesu autoryzacji jednostek biorących udział w mechanizmie, przygotowanie umów i dokumentów związanych z realizacją umowy oraz prowadzenie rozliczeń z uczestnikami mechanizmów i przygotowywanie zestawień i sprawozdań dla KE. Do zadań ARR należeć będzie również przeprowadzanie bądź zlecanie wszystkich niezbędnych kontroli w trakcie wprowadzania, przechowywania i rozdysponowania produktów objętych ww. mechanizmami. Mechanizmy dopłat do przetwórstwa Celem dopłat do przetwórstwa jest powiększenie rynku zbytu i zagospodarowanie nadwyżek produkcyjnych poprzez stworzenie dodatkowego popytu dla produktów objętych mechanizmami. Agencja Rynku Rolnego będzie administrowała następującymi mechanizmami dopłat do przetwórstwa i wykorzystania: skrobi na cele niespożywcze, 7

9 ARR moszczu gronowego i zagęszczonego moszczu gronowego, oliwy z oliwek w przetwórstwie, słomy lnianej i konopnej uprawianej na włókna, cukru wykorzystywanego w przemyśle chemicznym, masła, masła skoncentrowanego i śmietanki, masła skoncentrowanego wykorzystywanego w bezpośredniej konsumpcji, odtłuszczonego mleka w proszku do produkcji pasz, odtłuszczonego mleka do produkcji kazeiny i kazeinianów. Agencja Rynku Rolnego, w ramach mechanizmów dopłat do przetwórstwa, odpowiedzialna będzie za nadzorowanie procesu autoryzacji jednostek biorących udział w mechanizmie, przygotowanie umów i dokumentów związanych z realizacją umowy oraz prowadzenie rozliczeń z uczestnikami mechanizmów i przygotowywanie zestawień i sprawozdań dla KE. Do zadań ARR należeć będzie również przeprowadzanie bądź zlecanie wszystkich niezbędnych kontroli w trakcie trwania mechanizmu. Pozostałe mechanizmy Oprócz działań interwencyjnych, dopłat do prywatnego przechowywania i przetwórstwa na rynku krajowym Agencja Rynku Rolnego prowadzić będzie: kwotowanie produkcji mleka (w zakresie administrowania systemem kwot mlecznych, prowadzenia kontroli podmiotów skupujących i dostawców bezpośrednich, naliczania i przekazywania opłat), opłaty cukrowe (w zakresie naliczania i pobierania opłat produkcyjnych i sankcji, kontroli dokonania wywozu cukru C i izoglukozy C, kontroli wielkości produkcji cukru i izoglukozy), dopłaty w ramach kwotowania produkcji skrobi ziemniaczanej (w zakresie autoryzacji producentów skrobi, administrowania kwotami produkcyjnymi skrobi, kontroli umów kontraktacji, zapłaty premii produkcyjnych), kwotowanie produkcji surowca tytoniowego (w zakresie administrowania kwotami produkcji surowca tytoniowego, wydawania zezwoleń zakładom wstępnego przetwarzania surowca tytoniowego, autoryzacji stacji wykupu surowca tytoniowego), dopłaty dla hodowców jedwabników (w zakresie autoryzacji przedsiębiorców, kontroli przeprowadzanych u przedsiębiorców i hodowców jedwabników, zapłaty dopłaty), dopłaty do produkcji suszu paszowego (w zakresie autoryzacji przetwórców wytwarzających susz paszowy, podmiotów kupujących zielonkę, zapłaty dopłaty), dopłaty do spożycia mleka i przetworów mlecznych w placówkach oświatowych (w ramach zatwierdzania wnioskodawców, rozpatrywania wniosków o zapłatę kwoty należnej z tytułu uczestnictwa w mechanizmie, kontroli realizacji mechanizmu), wsparcie produkcji i zbytu miodu (w zakresie wyboru programu i zawierania umów, zapłaty dopłaty, kontroli realizacji projektu), wsparcie działań promocyjnych i informacyjnych na rynkach wybranych 8

10 ARR - agencją płatniczą produktów rolnych (w zakresie wyboru programu i zawarcia umowy, kontroli realizacji programu i zapłaty dopłaty), dostarczanie produktów żywnościowych najuboższej ludności UE (w zakresie sporządzania planu rozdysponowania żywności, przeprowadzania przetargów, nadzoru nad produkcją i dostawami artykułów spożywczych oraz zapłaty z tytułu uczestnictwa w mechanizmie), administrowanie rozdysponowaniem owoców i warzyw nieprzeznaczonych do sprzedaży (w zakresie autoryzacji organizacji charytatywnych i innych jednostek uprawnionych do nieodpłatnego otrzymania i dystrybucji owoców i warzyw niewprowadzonych do obrotu, organizacji i monitorowania procedury przetargowej, kontroli realizacji mechanizmu). Wykaz mechanizmów Wspólnej Polityki Rolnej 1. Dopłaty do prywatnego przechowywania wieprzowiny 2. Dopłaty do prywatnego przechowywania baraniny/koziny 3. Dopłaty do prywatnego przechowywania wołowiny/cielęciny 4. Interwencyjny zakup i sprzedaż wołowiny 5. Interwencyjny zakup i sprzedaż masła 6. Interwencyjny zakup i sprzedaż odtłuszczonego mleka w proszku 7. Dopłaty do prywatnego przechowywania masła 8. Dopłaty do prywatnego przechowywania odtłuszczonego mleka w proszku 9. Dopłaty do prywatnego przechowywania serów 10. Dopłaty do przetwórstwa masła, masła skoncentrowanego i śmietanki 11. Dopłaty do zakupu masła przez instytucje i organizacje o charakterze niedochodowym 12. Dopłaty do odtłuszczonego mleka w proszku przeznaczonego do produkcji pasz 13. Dopłaty do masła skoncentrowanego stosowanego w bezpośredniej konsumpcji 14. Dopłaty do odtłuszczonego mleka przeznaczonego do produkcji kazeiny i kazeinianów 15. Dopłaty do spożycia mleka i przetworów mlecznych w placówkach oświatowych 16. Kwotowanie produkcji mleka 17. Interwencyjny zakup i sprzedaż zbóż 18. Dopłaty w ramach kwotowania produkcji skrobi ziemniaczanej 19. Dopłaty do skrobi wykorzystywanej na cele niespożywcze 20. Administrowanie rozdysponowaniem owoców i warzyw nieprzeznaczonych do sprzedaży 21. Dopłaty do wykorzystania oliwy z oliwek w przetwórstwie 22. Kwotowanie produkcji surowca tytoniowego 23. Dopłaty dla hodowców jedwabników 24. Dopłaty do produkcji suszu paszowego 25. Dopłaty do wykorzystania moszczu gronowego i zagęszczonego moszczu gronowego 9

11 ARR 26. Dopłaty do prywatnego składowania wina stołowego i moszczy gronowych 27. Dopłaty do przetwórstwa słomy lnianej i konopnej uprawianej na włókno 28. Interwencyjny zakup i sprzedaż cukru 29. Opłaty produkcyjne na rynku cukru 30. Dopłaty do cukru wykorzystywanego w przemyśle chemicznym 31. Wsparcie produkcji i zbytu miodu 32. Handel zagraniczny na rynku mleka 33. Handel zagraniczny na rynku zbóż 34. Handel zagraniczny na rynku cukru 35. Handel zagraniczny na rynku wołowiny i cielęciny 36. Handel zagraniczny na rynku wieprzowiny 37. Handel zagraniczny na rynku drobiu i jaj 38. Handel zagraniczny na rynku olejów i tłuszczów 39. Handel zagraniczny na rynku ryżu 40. Handel zagraniczny na rynku świeżych owoców i warzyw 41. Handel zagraniczny na rynku bananów 42. Handel zagraniczny na rynku przetworzonych owoców i warzyw 43. Handel zagraniczny na rynku wina 44. Handel zagraniczny w zakresie produktów przetworzonych z grupy non- -aneks I 45. Handel zagraniczny na rynku baraniny i koziny 46. Handel zagraniczny na rynku nasion 47. Handel zagraniczny na rynku alkoholu etylowego pochodzenia rolniczego 48. Handel zagraniczny na rynku lnu i konopi 49. Handel zagraniczny zasady horyzontalne 50. Wsparcie działań promocyjnych i informacyjnych na rynkach wybranych produktów rolnych 51. Dostarczanie nadwyżek żywnościowych najuboższej ludności UE Poza mechanizmami rynkowymi prowadzonymi przez Agencję Rynku Rolnego, będzie prowadzona również interwencja na rynku owoców i warzyw przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Zadań tych jest bardzo wiele, ale jak wspomniałem wcześniej, jesteśmy przygotowani do ich wykonania zarówno pod względem prawnym, jak i instytucjonalnym. Skala zadań stojących przed Agencją Rynku Rolnego jest ogromna. Jednak fakt ten nie przeraża. Agencja od wielu miesięcy przygotowywała się do tych wyzwań i dziś możemy śmiało powiedzieć, że jest gotowa. Czas pokaże, jak będą one funkcjonować w praktyce. Wiem, że pierwsze miesiące wdrażania mechanizmów Wspólnej Polityki Rolnej nie będą należały do łatwych. Z jednej strony ogromne oczekiwania polskiej wsi, z drugiej instytucja, która ma te oczekiwania spełnić. Agencja Rynku Rolnego ma przygotowanych ludzi i cały zespół mechanizmów, które tym oczekiwaniom powinny sprostać. 10

12 ARR Wspieranie polskich przedsiębiorców rolnych zadania ARR ZBIGNIEW IZDEBSKI Prezes ARR Agencja Rynku Rolnego, stając się agencją płatniczą będzie, zgodnie z unijnym prawodawstwem, administrowała mechanizmami Wspólnej Polityki Rolnej UE. Przedsiębiorcy zainteresowani uczestnictwem w mechanizmach WPR muszą zostać zarejestrowani w Centralnym Rejestrze Przedsiębiorców ARR. W większości mechanizmów WPR konieczne jest także uzyskanie autoryzacji przez zakłady produkcyjne lub przetwórcze. Jej udzielaniem również będzie zajmowała się ARR. Aby otrzymać autoryzację, należy: posiadać wyposażenie techniczne umożliwiające wytwarzanie odpowiednich produktów w określonych ilościach, posiadać linie produkcyjne spełniające wymogi UE, prowadzić rejestry magazynowe i/lub produkcyjne w zależności od mechanizmu. ARR będzie odpowiedzialna za przeprowadzanie kontroli poszczególnych mechanizmów WPR. Będą to kontrole: administracyjna polegająca na sprawdzeniu dokumentacji magazynowej i księgowej; fizyczna polegająca na sprawdzeniu wagi i opakowań produktów oraz urządzeń wykorzystywanych do ich wytworzenia; jakościowa (dotycząca większości mechanizmów WPR) polegająca na pobraniu próbek produktów i zbadaniu ich jakości. Kontrole będą przeprowadzane przez Służby Techniczne OT ARR, natomiast analizy jakościowe będą wykonywane przez IJHARS (Inspektorat Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych). RYNEK MIĘSA Mięso wieprzowe Rynek ten charakteryzuje się ograniczonym zakresem interwencji. Jej podstawą jest stosowanie dopłat do prywatnego przechowywania sezonowych nadwyżek mięsa wieprzowego przez okres 3-5 miesięcy. W mechanizmie tym mogą uczestniczyć przedsiębiorcy prowadzący działalność w sektorze mięsa lub żywca przez ostatnie 12 miesięcy, którzy dysponują chłodnią do przechowywania wieprzowiny. Interwencyjny zakup mięsa wieprzowego, jaki dotychczas był prowadzony w Polsce, nie jest stosowany na rynku UE, choć jest uregulowany prawnie. 11

13 ARR Mięso wołowe i cielęce Rynek ten jest regulowany i chroniony poprzez interwencyjne zakupy i dopłaty do prywatnego przechowywania. Dopłaty do prywatnego przechowywania są uruchamiane wówczas, gdy cena rynkowa w ciągu dwóch kolejnych tygodni utrzymuje się poniżej 2220 euro/tonę. Zakupy interwencyjne są uruchamiane, gdy cena rynkowa spadnie poniżej 1560 euro/tonę. Ponadto rynek wewnętrzny Wspólnoty chroniony jest przez regulacje handlu zagranicznego. Do podstawowych instrumentów stosowanych w regulacjach handlu zagranicznego w UE można zaliczyć: opłaty celne, kontyngenty taryfowe, refundacje wywozowe, pozwolenia na przywóz lub wywóz. Ich najważniejszą funkcją jest ochrona rynku UE przed nieograniczonym importem lub eksportem grożącym destabilizacją rynku wewnętrznego, a funkcją dodatkową monitoring przeprowadzonych operacji handlowych. Zadania Agencji Rynku Rolnego na rynku mięsa po akcesji: wydawanie świadectw autoryzacji zakładów odkostniających i chłodni, dokonywanie interwencyjnych zakupów, przechowywanie i sprzedaż mięsa wołowego, udzielanie dopłat do prywatnego przechowywania wieprzowiny, wołowiny, cielęciny, baraniny oraz mięsa koziego, przekazywanie informacji dotyczących rynku mięsa w zakresie zadań realizowanych przez Agencję, wydawanie pozwoleń na przywóz lub wywóz, wypłacanie refundacji wywozowych. Interwencja na rynku mięsa po akcesji W II półroczu 2004 roku na rynku wieprzowiny przewidywany jest spadek produkcji i podaży tego mięsa. Wykazane przez GUS w listopadzie 2003 roku zmiany w liczebności i strukturze pogłowia wskazują, że w kolejnych miesiącach spadek produkcji wieprzowiny pogłębi się. Ocenia się, że w II połowie b.r. może zmniejszyć się ona do 940 tys. t, tj. o ok. 8% w porównaniu do II połowy ub.r. W wyniku przewidywanego spadku podaży wieprzowiny zarówno w Polsce, jak i na rynkach zagranicznych, ceny skupu trzody chlewnej będą rosły. Zespół ekspertów ARR prognozuje, że w II półroczu 2004 roku (w wyniku nałożenia się corocznego, sezonowego spadku podaży wieprzowiny w tym okresie na cykliczny spadek produkcji wieprzowiny wynikający z zapoczątkowanej w 2003 roku spadkowej fazy cyklu świńskiego) ceny skupu tych zwierząt istotnie wzrosną i mogą znacznie przekroczyć poziom 4 zł/kg. 12

14 Wspieranie polskich przedsiębiorców rolnych - zadania ARR W związku z powyższym po akcesji, tj. w okresie od maja do grudnia 2004 roku, na rynku mięsa nie planuje się podejmowania bezpośrednich zakupów interwencyjnych. W omawianym okresie przewiduje się natomiast objęcie refundacjami wywozowymi ok. 20 tys. t przetworów mięsnych na kwotę ok. 4,1 mln euro. Wysokość przyjętej stawki dopłat (20,64 euro/100 kg) stanowi średnią stawkę refundacji wywozowych dla przetworów mięsnych, obowiązującą obecnie w UE. W celu zahamowania dotychczasowych tendencji spadkowych w produkcji wołowiny, przewiduje się uruchomienie na rynku wołowiny mechanizmu refundacji wywozowych do ok. 10 tys. ton mięsa wołowego i cielęcego na kwotę ok. 7,2 mln euro. Rynek drobiu i jaj w UE charakteryzuje się bardzo ograniczonym instrumentarium interwencji ze względu na przemysłowy charakter produkcji drobiarskiej. Dlatego też w omawianym okresie przewiduje się jedynie stosowanie refundacji wywozowych na kwotę ok. 5,2 mln euro. Założono refundacje wywozowe do drobiu i jaj na poziomie wynikającym z porozumienia WTO dla Polski, tj. 13 tys. ton (przyjęto obowiązującą obecnie w UE stawkę dopłat do wywozu mięsa i podrobów z drobiu 40 euro/100 kg). RYNEK MLEKA Rynek mleka i przetworów mlecznych należy do najbardziej wspieranych w UE. W ramach WPR na rynku mleka i przetworów mlecznych stosowany jest system kwot mlecznych oraz mechanizmy interwencyjne. Kwotowanie (limitowanie) produkcji mleka ma na celu utrzymanie produkcji na określonym poziomie i zahamowanie wzrostu wydatków z budżetu rolnego UE na wspieranie tego sektora. Każdy kraj członkowski może wyprodukować określoną ilość mleka, w przypadku zaś nadprodukcji naliczana jest karna, wpłacana do unijnej kasy, opłata dodatkowa. ARR będzie administrowała na rynku mleka (poza systemem kwot mlecznych) następującymi mechanizmami interwencyjnymi: Zakupy i sprzedaż interwencyjna masła oraz odtłuszczonego mleka w proszku (OMP) Mechanizmy te stosuje się przy stabilizowaniu cen na rynku mleka w UE. Zakupy interwencyjne będą uruchamiane sezonowo, w okresie od 1 marca do 31 sierpnia. W przypadku masła dodatkowym warunkiem uruchomienia zakupów interwencyjnych jest spadek jego cen poniżej 92% ceny interwencyjnej. UE wprowadziła jednak limity ilości OMP i masła objętych zakupem interwencyjnym. Do momentu wykorzystania limitu zakupów masła i OMP wprowadzonego przez UE, ARR będzie dokonywała zakupów interwencyjnych po stałej cenie. W przypadku OMP cena zakupu będzie równa cenie interwencyjnej, zaś w przypadku masła będzie określona na poziomie 90% ceny interwencyjnej. Po przekroczeniu limitów ARR będzie mogła kontynuować zakupy interwencyjne 13

15 ARR w drodze przetargu lub zaprzestać zakupów, w zależności od decyzji KE. Produkty mleczne zakupione w ramach interwencji będą mogły być zbywane: na wolnym rynku Wspólnoty w okresach nadwyżki popytu nad podażą, w ramach mechanizmów wspierania rynku wewnętrznego (dopłaty do przetwórstwa masła, masła skoncentrowanego i śmietanki, dopłaty do odtłuszczonego mleka w proszku przeznaczonego do produkcji pasz), na rynki krajów nie należących do UE (w ramach systemu refundacji wywozowych). Dopłaty do prywatnego przechowywania masła, OMP i serów Celem tych mechanizmów jest utrzymanie równowagi rynkowej poprzez udzielanie dopłat do przechowywania nadwyżek danego produktu. ARR będzie stosować ww. mechanizmy tylko w przypadku, gdy KE podejmie decyzję o ich uruchomieniu w 2004 roku (taka decyzja została już podjęta w przypadku mechanizmu dopłat do prywatnego przechowywania masła). Dopłaty do przetwórstwa dopłaty do przetwórstwa masła, masła skoncentrowanego i śmietanki, dopłaty do odtłuszczonego mleka w proszku wykorzystywanego do produkcji pasz, dopłaty do masła skoncentrowanego wykorzystywanego w bezpośredniej konsumpcji, dopłaty do odtłuszczonego mleka przeznaczonego do produkcji kazeiny i kazeinianów. Mechanizmy te umożliwią zagospodarowanie nadwyżek przetworów mleczarskich poprzez zastąpienie alternatywnych surowców w produktach przetworzonych na surowce mleczne (np. tłuszczu roślinnego stosowanego w ciastach na tłuszcz mleczny). Uruchomienie ww. mechanizmów w 2004 roku nie jest uwarunkowane wcześniejszą decyzją KE. Dopłaty do konsumpcji produktów mlecznych W ramach tego mechanizmu stosowane są dopłaty do: zakupu masła przez instytucje i organizacje niedochodowe, spożycia mleka i przetworów mlecznych w placówkach oświatowych. Mechanizmy te są stosowane w celu zagospodarowania nadwyżek przetworów mleczarskich oraz zwiększenia spożycia mleka i produktów mlecznych wśród młodzieży szkolnej oraz osób nisko uposażonych. Uruchomienie tych mechanizmów w 2004 roku nie jest uwarunkowane wcześniejszą decyzją KE. Handel zagraniczny mlekiem Handel mlekiem i jego przetworami objęty jest monitoringiem, co oznacza, że aby przywieźć bądź wywieźć ww. produkty z terenu UE, przedsiębiorcy będą musieli uzyskać od ARR pozwolenie na przywóz lub wywóz. Do produktów wywiezionych będzie można uzyskać refundacje, których stawki są ustalane przez KE. 14

16 Wspieranie polskich przedsiębiorców rolnych - zadania ARR W ramach regulacji handlu zagranicznego na rynku mleka po 1 maja 2004 roku ARR będzie odpowiedzialna za: wydawanie i rozliczanie pozwoleń na przywóz i wywóz, wypłacanie refundacji wywozowych. Zasady wydawania pozwoleń na przywóz i wywóz mleka i przetworów mlecznych są podstawowym środkiem służącym do monitorowania poziomu wymiany handlowej w UE oraz zapewnienia prawidłowego zarządzania wspólną organizacją rynku mleka. W celu zapewnienia konkurencyjnej produkcji mleka i jego przetworów KE stosuje refundacje wywozowe, których celem jest zniwelowanie różnicy pomiędzy ceną mleka i jego przetworów na rynku wewnętrznym UE a ceną na rynkach światowych. RYNEK ZBÓŻ Działania interwencyjne na rynku zbóż, prowadzone przez ARR, będą obejmowały ich zakup oraz sprzedaż. Celem tych działań będzie utrzymanie rynkowych cen zboża na założonym, odpowiednim poziomie w sytuacji nadwyżek podaży nad popytem. Interwencyjny zakup zbóż Zgodnie z obowiązującymi w UE zasadami ARR będzie skupować zboże nie w trakcie żniw (jak dotąd odbywało się to w Polsce), lecz po ich zakończeniu gdy rynek ustabilizuje ceny. Tak więc zakup zbóż będzie się odbywał od 1 listopada do 31 maja i będzie dotyczył pszenicy, kukurydzy i jęczmienia spełniających minimalne wymagania jakościowe. Dla wszystkich zbóż objętych mechanizmem cena interwencyjna będzie wynosiła 101,31 euro za tonę i będzie comiesięcznie podwyższana o dodatek według poniższej tabeli: Miesiąc Zwiększenie ceny interwencyjnej (euro/t) lipiec - sierpień - wrzesień - październik - listopad 0,46 grudzień 0,92 styczeń 1,38 luty 1,84 marzec 2,30 kwiecień 2,76 maj 3,22 czerwiec 3,22 15

17 ARR W zależności jednak od faktycznej jakości zboża dostarczonego przez sprzedającego cena interwencyjna, wraz z comiesięcznym dodatkiem, może zostać podwyższona lub obniżona. ARR będzie prowadziła rejestr wszystkich magazynów przechowujących zboże oraz będzie kontrolowała stan ich zapasów. Co miesiąc na podstawie danych zawartych w wymaganych dokumentach przesłanych przez magazyn interwencyjny ARR będzie wyliczała należną danemu przedsiębiorstwu przechowalniczemu zapłatę. Sprzedaż zbóż stanowiących zapasy interwencyjne Decyzję o sprzedaży, która będzie się odbywać w ramach przetargu, podejmuje KE na wniosek zainteresowanych krajów członkowskich. W przypadku sprzedaży zbóż na rynek wewnętrzny UE rozstrzygnięcia przetargu będzie dokonywała ARR, zaś w przypadku sprzedaży na eksport przetarg będzie rozstrzygała KE. Po rozstrzygnięciu przetargu ARR będzie przesyłała wszystkim przedsiębiorcom, którzy złożyli oferty przetargowe, informacje o wynikach ich udziału w przetargu, a następnie zawierała z nimi umowy sprzedaży zbóż. Handel zagraniczny zbożami ARR będzie wydawała pozwolenia na przywóz i wywóz, bez których nie jest możliwe przywiezienie na teren UE zbóż z krajów do niej nie należących, czy też wywiezienie zbóż z obszaru celnego UE. W przypadku importu aby ograniczyć przywóz zbóż spoza Unii stosuje się cła i kontyngenty, zaś w przypadku eksportu aby wywieźć poza obszar celny UE nadwyżkę produktów stosuje się refundacje wywozowe. RYNEK CUKRU Wspólna Polityka Rolna UE na tym rynku obejmuje: cukier oraz jego ciekłe substytuty izoglukozę i syrop inulinowy. Regulacje unijne mają zapewnić rozwój branży cukrowniczej dzięki zagwarantowaniu odpowiedniego poziomu dochodów plantatorom buraków i producentom cukru. W UE wprowadzono dla cukru A i B limity produkcyjne, które spełniają trzy podstawowe funkcje: limitują wielkość produkcji i wielkość dopłat do eksportu, umożliwiają stabilizację wielkości sprzedaży, umożliwiają stabilizację cen cukru. Rada Unii Europejskiej ustala cenę interwencyjną na cukier oraz cenę podstawową i minimalną na buraki cukrowe. Ceny te obowiązują w całej UE i mają zapewnić opłacalność produkcji cukru w ramach kwot A i B. Ich wysokość została określona na lata 2001/ /2006: cena interwencyjna cukru białego cena interwencyjna cukru surowego cena podstawowa buraków cena minimalna buraków A cena minimalna buraków B 63,19 euro/100 kg, 52,37 euro/100 kg, 47,67 euro/tonę, 46,72 euro/tonę, 32,42 euro/tonę. 16

18 Wspieranie polskich przedsiębiorców rolnych - zadania ARR W ramach mechanizmów WPR Agencja będzie się zajmowała: Pobieraniem opłat produkcyjnych, które są składnikiem Środków własnych UE (obok opłat celnych, podatku VAT, PNB). Mechanizm ten dotyczy zarówno producentów cukru, izoglukozy, jak i syropu inulinowego, którzy otrzymali od Ministra Rolnictwa, w drodze decyzji administracyjnej, limity produkcji cukru A i B. Producenci cukru i plantatorzy buraków cukrowych ponoszą odpowiedzialność finansową za zasadę samofinansowania rynku cukru, poprzez płacenie podstawowych opłat produkcyjnych (tj. 2% ceny interwencyjnej w odniesieniu do produkcji cukru A i B) oraz opłat od produkcji B (w maksymalnej wysokości 37,5% ceny interwencyjnej). Pobraną opłatę ARR będzie przesyłać na rachunek KE, po potrąceniu 25% składki stanowiącej dochód budżetu państwa. Zebrane w ten sposób środki ze wszystkich krajów członkowskich UE przeznaczane są następnie na dopłaty do eksportu cukru B oraz do cukru wykorzystywanego w przemyśle chemicznym (stawki dopłat ustala Komitet Zarządzający ds. Cukru). Udzielaniem dopłat do wywozu, które będą finansowane z opłat produkcyjnych wnoszonych przez plantatorów buraków cukrowych i producentów cukru. Cukier C wyprodukowany poza kwotą A i B nie może być przedmiotem zbytu w UE i musi zostać wywieziony do krajów do niej nie należących. Do wywozu tego cukru nie przysługują żadne dopłaty. Wywóz cukru z kwoty A i B w ilościach przekraczających 2 tony oraz cały wywóz cukru C z obszaru celnego UE objęty jest wymogiem posiadania pozwolenia na wywóz (udzielanego przez ARR). Terminowe i poprawne rozliczenie pozwolenia umożliwia przedsiębiorcy otrzymanie dopłaty do kwoty A i B. Dopłaty do wywozu cukru pochodzącego z kwoty A i B przysługują również do cukru wywożonego w innych produktach, np. sokach, wyrobach cukierniczych, przetworach mlecznych. Stawka dopłat do wywozu cukru ustalana jest przez KE. Dopłatami do cukru wykorzystywanego w przemyśle chemicznym mechanizm ten dotyczy wybranej grupy produktów chemicznych. Interwencyjnym zakupem cukru ARR będzie zobowiązana do zakupu, na wniosek złożony przez producenta lub uznanego handlowca, po cenie interwencyjnej każdej ilości cukru wyprodukowanego w ramach kwot A i B i niesprzedanego w danym roku gospodarczym. W umowie dotyczącej zakupu i przechowywania cukru ARR określi sposób jego opakowania oraz okres magazynowania w autoryzowanych magazynach; dokona również zapłaty według ustalonych stawek ryczałtowych za te usługi. Decyzję o sprzedaży cukru podejmuje KE. ARR może sprzedać swoje zapasy na rynek unijny wyłącznie po cenie wyższej niż cena interwencyjna. Jeżeli jednak cukier jest przeznaczony na żywienie zwierząt, wywóz, spożycie przez ludzi na rynku wewnętrznym UE oraz na pojedyncze działania pomocowe w sytuacjach kryzysowych, KE może pozwolić ARR na sprzedaż produktu po cenie równej cenie interwencyjnej lub nawet niższej. Zagospodarowywaniem nadwyżek cukru cukier C, izoglukoza C lub syrop inulinowy C musi być wywieziony bez dopłat przez producentów cukru, 17

19 ARR izoglukozy oraz syropu inulinowego w postaci nieprzetworzonej, poza granice Unii, w określonym terminie (do 31 grudnia po zakończeniu danego roku rozliczeniowego). Zadaniem ARR będzie rozliczenie eksportu C na podstawie wydanych i terminowo rozliczonych pozwoleń na wywóz. Brak dokumentów spowoduje nałożenie na producentów opłat sankcyjnych, które będą musiały zostać przekazane na rachunek KE. Regulowanie poziomu podaży cukru obejmuje nie tylko wywóz nadwyżek. Jeśli wystąpi jego niedobór, UE może wprowadzić opłaty wywozowe, ograniczające tym samym wywóz produktu. Instrument ten może być zastosowany w sytuacji, gdy cena cukru na rynkach światowych jest wyższa od ceny interwencyjnej cukru białego w UE. Opłaty wywozowe nie należą jednak do często stosowanych instrumentów (ostatnio w 1981 roku). POZOSTAŁE RYNKI W ramach Wspólnej Polityki Rolnej ARR będzie także prowadzić działania na rynkach: skrobi ziemniaczanej, miodu, suszu paszowego, lnu i konopi przeznaczonych na włókno, surowca tytoniowego, wina, owoców i warzyw (świeżych i przetworzonych), nasion, oliwy z oliwek i jedwabników. Do zadań ARR będzie należała także realizacja programów dotyczących dostarczania nadwyżek żywności najuboższym mieszkańcom UE, jak również wspieranie działań promocyjnych i informacyjnych na rynkach wybranych produktów rolnych. * * * Wejście Polski do UE ustabilizuje politykę rolną w kraju i upodobni ją do polityki wspólnotowej. ARR, administrując mechanizmami WPR, będzie pośredniczyła w przekazywaniu środków unijnych beneficjentom i musi to czynić w taki sposób, by wspierać rozwój rolnictwa i obszarów wiejskich oraz chronić konsumentów. Jednocześnie będzie zobowiązana informować uczestników rynku o programach interwencyjnych i decyzjach podejmowanych przez KE. W następstwie tych działań powstanie szansa zarówno dla polskich rolników, jak i przetwórców na skorzystanie ze środków funduszy europejskich. 18

20 ARR ARR w systemie regulacji rynku rolnego PROF. DR HAB. WŁODZIMIERZ REMBISZ SGH PROF. DR HAB. STANISŁAW STAŃKO SGGW, ARR Uwarunkowania powstania i funkcjonowania Agencji Rynku Rolnego W połowie 1989 roku rozpoczął się w Polsce proces zamiany ustroju gospodarczego. Istotą tych zmian było po pierwsze odejście od zasad centralnego planowania jako podstawy regulacji procesów gospodarczych do rynku, po drugie proces prywatyzacji własności państwowej podmiotów gospodarczych. Składową tego procesu było tzw. urynkowienie gospodarki żywnościowej, polegające na odstąpieniu od państwowych cen skupu i od centralnie ustalanych cen detalicznych żywności, czego wyrazem było tzw. uwolnienie cen detalicznych żywności i cen produktów rolnych. Odstąpienie od skupu państwowego i kontraktacji było szokiem dla producentów rolnych i państwowych wówczas przedsiębiorstw skupu i przetwórstwa rolno-spożywczego przyzwyczajonych do realizacji zadań planowego skupu. Zmieniła się całkowicie sytuacja rynkowa. Nastąpiło szybkie przejście od tzw. ekonomiki niedoboru do nadprodukcji, od planowanych cen skupu do cen zmiennych, od pewności zbytu (skupu) do niepewności. Obalone zostało przekonanie (głęboko dotychczas tkwiące zarówno w psychice producentów, jak i polityków i urzędników), że to, co zostanie wyprodukowane zostanie również skupione. Rozsypała się mentalność typu każdy kłos na wagę złota czy akcja żniwa, bo ważniejszym problemem stało się to, kto to ma skupić i po jakiej cenie. Doszła do tego nagła konkurencja produktów z importu (w tym nowych, jak np. jogurty), co jeszcze bardziej wpłynęło na radykalne zmniejszenie popytu na tradycyjną produkcję krajową niezależnie od racjonalizacji popytu żywnościowego spowodowanego uwolnieniem cen. Przy względnie wysokim a nawet bardzo wysokim udziale żywności w wydatkach konsumentów sprzeczne były (i nadal są) interesy producentów i konsumentów, co siłą rzeczy znajdowało wyraz w polityce. Obok liberalizmu rynkowego większości rządowej artykułowany był radykalizm roszczeniowy związków (i partii) rolniczych. W tych okolicznościach i uwarunkowaniach powstała Agencja Rynku Rolnego. Zasadniczych uwarunkowań determinujących ocenę skuteczności działań interwencyjnych Agencji, niezależnie od jej sprawności organizacyjnej, szukać nale- 19