DLACZEGO NALEŻY ZMIENIĆ DEFINICJĘ ZADRZEWIEŃ I TERENÓW ZIELENI W USTAWIE O OCHRONIE PRZYRODY

Transkrypt

1 Dlaczego należy zmienić definicję zadrzewień i terenów zieleni... Człowiek i Środowisko 35 (1-2) 2011, s Marek Sitarski DLACZEGO NALEŻY ZMIENIĆ DEFINICJĘ ZADRZEWIEŃ I TERENÓW ZIELENI W USTAWIE O OCHRONIE PRZYRODY Słowa kluczowe: tereny zieleni, zadrzewienia, definicje, zieleń miast i wsi Tereny zieleni oraz zadrzewienia stanowią elementy przyrody i podlegają ochronie w zakresie ustanowionym przez Ustawę o ochronie przyrody z 2004 roku. Aby skutecznie chronić wyżej wymienione składniki przyrody, należy w precyzyjny sposób określić ich charakterystyki i cechy wyróżniające od innych składników przyrody. Zwykle dokonuje się takiego wyróżnienia poprzez podanie definicji podmiotu. Definicje takie powinny być na tyle precyzyjne, by zakresy charakterystyk wzajemnie się nie przenikały i nie powodowały trudności interpretacyjnych czy błędów we właściwej identyfikacji podmiotu. Aktualnie obowiązująca wersja Ustawy o ochronie przyrody (Dz.U. z 2011 r., nr 94, poz. 549, rozdział 1, art. 5, pkt 21 i 27) podaje następujące definicje: Tereny zieleni tereny wraz z infrastrukturą techniczną i budynkami funkcjonalnie z nimi, związanymi, pokryte roślinnością, znajdujące się w granicach wsi o zwartej zabudowie lub miast, pełniące funkcje estetyczne, rekreacyjne, zdrowotne lub osłonowe, a w szczególności parki, zieleńce, promenady, bulwary, ogrody botaniczne, zoologiczne, jordanowskie i zabytkowe oraz cmentarze, a także zieleń towarzyszącą ulicom, placom, zabytkowym fortyfikacjom, budynkom, składowiskom, lotniskom oraz obiektom kolejowym i przemysłowym. 93

2 Marek Sitarski Zadrzewienia drzewa i krzewy w granicach pasa drogowego, pojedyncze drzewa lub krzewy albo ich skupiska nie będące lasem w rozumieniu art. 3 Ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz.U. z 2000 r. nr 56, poz. 679 z późn. zm.) wraz z terenem, na którym występują i pozostałymi składnikami szaty roślinnej tego terenu, spełniające cele ochronne, produkcyjne lub społeczno-kulturowe. Odnośnie pojęć użytych w definicji terenów zieleni zasadniczym problemem jest brak w zapisach prawnych określenia zwartej zabudowy wsi. Jedynym wyjątkiem jest Ustawa o ochronie przyrody. Zapis ten istnieje jakby zawieszony w próżni, gdyż nie ma nigdzie wyjaśnienia, co oznacza on w praktyce administracyjnej, a więc nie ma prawnej delimitacji obszarów wsi o zwartej zabudowie 1. Pojęcie to implikuje bardzo istotne rozwiązania administracyjne. Każde bowiem drzewo położone na terenie zwartej zabudowy wsi podlega konieczności uzyskania zezwolenia na usunięcie, a jeżeli znajduje się na terenach zieleni opłata za uzyskanie zezwolenia podlega podwojeniu stawki opłat. W zapisie Rozporządzenia o ewidencji gruntów i budynków nie ma terminu zwarta zabudowa wsi, są natomiast tereny zabudowane i zurbanizowane. Także w Ustawie o drogach jest mowa o terenach zabudowy miast i wsi, a nie o zwartej zabudowie wsi. 1 Jak podaje I. Chojnacka (2011), pojęcie zwartej zabudowy nie istnieje w aktach prawnych odnoszących się do planowania przestrzennego. Po raz pierwszy zostało użyte w Ustawie z dnia 16 października 1991 r. o ochronie przyrody, wprowadzone mocą art. 2a pkt.14a dodany przez art. 47 pkt. 2 lit. b) Ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu Ustawy Prawo ochrony środowiska, Ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U ) z dniem 1 października 2001 r. Pojęcie to zostało włączone do definicji terenów zieleni, ówcześnie do ww. Ustawy o ochronie przyrody. 4a) tereny zieleni rozumie się przez to znajdujące się na terenach miast i wsi o zwartej zabudowie tereny przeznaczone na cele rekreacyjno-wypoczynkowe, zdrowotne, dydaktyczno-wychowawcze i estetyczne, a w szczególności: parki, zieleńce, bulwary, promenady, ogrody jordanowskie, ogrody botaniczne i zoologiczne, ogrody etnograficzne, wystawy ogrodnicze i rolne, ogrody zabytkowe, cmentarze grzebalne i niegrzebalne, grzebowiska zwierząt, grodziska, kurhany, zabytkowe fortyfikacje, ogrody przydomowe i zieleń osiedlową, i zostało przeklejone do nowej ustawy z 16 kwietnia 2004 r. Spowodowane to zostało faktem, że Ustawa z dnia 30 stycznia 1981 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska operowała jedynie pojęciem zieleni miejskiej. Wprowadzenie wyrażenia: znajdujące się na terenach miast i wsi o zwartej zabudowie miało na celu poszerzyć te obszary także na tereny wsi, ale zapomniano to skorelować z przepisami planistycznymi. (koniec cytatu). 94

3 Dlaczego należy zmienić definicję zadrzewień i terenów zieleni... Istotna różnica między definicją terenów zieleni a definicją zadrzewień dotyczy przestrzennego ulokowania tych zasobów. W definicji terenów zieleni jest określone, że występują one w granicach miast i zwartej zabudowy wsi, natomiast w odniesieniu do zadrzewień nie zostało sprecyzowane miejsce występowania zadrzewień (w sensie administracyjnego podziału przestrzeni). Wynika stąd wiele nieporozumień, gdyż można wnioskować, że zadrzewienia nie występują w granicach miast i zwartej zabudowy wsi, a wszystkie tereny pokryte roślinnością (poza lasami, sadami, plantacjami itp.) w granicach miast i zwartej zabudowy wsi są terenami zieleni. I tak też często interpretowany jest obecny zapis w Ustawie o ochronie przyrody, a opłata za pozwolenie na usuwanie drzew z tych terenów liczona jest podwójnie (w związku z traktowaniem ich jako tereny zieleni). Pierwsze zdanie z definicji zadrzewień w Ustawie o ochronie przyrody brzmi: Zadrzewienie to drzewa i krzewy w granicach pasa drogowego. Tym samym konsekwentnie należy uznać, że wszystkie drzewa i krzewy w granicach pasa drogowego należą do kategorii zadrzewień zarówno na terenach miast, jak i wsi. Ustawodawca bowiem nie wyznaczył zasięgu terytorialnego zadrzewień w granicach pasa drogowego dla administracyjnego obszaru gminy wiejskiej, miejsko-wiejskiej lub miejskiej. Jednocześnie w Ustawie o ochronie przyrody w definicji terenów zieleni jest stwierdzenie, że terenem zieleni jest zieleń towarzysząca ulicom. W takim rozumieniu zapisu ustawy zieleń towarzysząca ulicom jest terenem zieleni a nie zadrzewieniem. Z kolei zgodnie z definicją w Ustawie o drogach drogą lub pasem drogowym jest wydzielony pas terenu przeznaczony do ruchu lub postoju pojazdów z drzewami i krzewami. Ustawa ta definiuje ulicę jako drogę na terenach zabudowy miast i wsi. Ulica mieści się zatem w pojęciu znaczeniowym drogi. Inaczej mówiąc: każda ulica jest drogą, lecz nie każda droga ulicą. Proste zestawienie tych dwóch ujęć wskazuje na niejednoznaczność sprecyzowania, co w otoczeniu drogi jest zadrzewieniem, a co terenem zieleni. Szlak komunikacyjny zdefiniowany jako droga z roślinnością o określonych cechach (np. skład gatunkowy, wiek), wchodząc na teren zwartej zabudowy wsi lub w granice miasta (przy niezmienionym składzie i strukturze roślinności) może znaleźć się wg zapisów ustawy na terenie ulicy. Jej status prawny ulega zmianie, z zadrzewień na tereny zieleni, a więc opłaty za pozwolenie na usunięcie drzewa na terenach zieleni ulegają podwojeniu, zgodnie z obecną Ustawą o ochronie przyrody. 95

4 Marek Sitarski Problem dróg i ulic i towarzyszącej im roślinności należałoby odnieść do zapisów Ustawy o drogach publicznych z dn r. (Dz. U. z 2000 r. Nr 71, poz. 38 i Nr 86, poz. 958), do której odwołuje się Rozporządzenie o ewidencji gruntów i budynków. W tym rozporządzeniu istnieje zapis, że do dróg zalicza się grunty w granicach pasów drogowych, dróg publicznych i wewnętrznych a w szczególności: drogi krajowe, drogi wojewódzkie, drogi powiatowe, drogi gminne, drogi w osiedlach mieszkaniowych, drogi dojazdowe do gruntów rolnych i leśnych oraz do obiektów użyteczności publicznej, miejsca postojowe i manewrowe przy dworcach kolejowych, autobusowych i lotniczych, portów morskich i rzecznych i innych oraz ogólnodostępne dojazdy do ramp wyładowczych i placów składowych. Powstaje zatem pytanie, czym różnią się zadrzewienia przydrożne od przyulicznych. Jak podkreśla K. Zajączkowski (2001): zadrzewienia przydrożne występujące na terenach wiejskich związane są funkcjonalnie ze środowiskiem rolniczym. Podobnie jak inne zadrzewienia na tych obszarach, są elementem agroekosystemów. Zadrzewienia przyuliczne są tworzone i zlokalizowane na silnie przekształconych glebach w obrębie terenów zabudowanych i zurbanizowanych. Najczęściej pozostają one w izolacji od biocenoz leśnych czy rolnych. Jednakże, mimo iż drzewa i krzewy przyuliczne kształtowane są wg im właściwych kryteriów ze względu na warunki siedliskowe, nie przestają być zadrzewieniem. Dla drzew i krzewów rosnących w granicach pasa drogowego należałoby zatem używać terminu zadrzewienia, a na ich wartość i wycenę powinna mieć wpływ lokalizacja w ujęciu zapisów Rozporządzenia Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa. Drzewa i krzewy rosnące w granicach pasa drogowego zlokalizowanego na gruntach zabudowanych i zurbanizowanych, traktować należy w sposób szczególny, wynikający z ich roli i znaczenia na tych terenach. Ze względu na większą antropopresję ich wprowadzenie do pasa drogowego i koszty utrzymania są większe niż dla drzew i krzewów rosnących w pasie drogowym poza tymi terenami, np. na terenach rolniczych. Racjonalną przesłanką dla różnicowania wartości tak ujętych pod wspólną nazwą zadrzewień (przydrożnych i przyulicznych) powinny być zróżnicowane koszty tzw. odtworzenia drzew. Źródłem dodatkowych nieporozumień i niejasności są zapisy i definicje w formularzach sprawozdawczych GUS, gdzie formularz L-02 odnosi się do zadrzewień, a formularz SG-01 w dziale 3 odnosi się do terenów zieleni. 96

5 Dlaczego należy zmienić definicję zadrzewień i terenów zieleni... W objaśnieniach do formularza L-02 czytamy: Przez zadrzewienia należy rozumieć skupiska drzew i krzewów (poza lasami i terenami zieleni w miastach i wsiach) o charakterze ochronnym (ekologicznym), produkcyjnym lub społeczno-kulturowym, a dalej, że Nasadzenia drzew i krzewów w formie zadrzewień powinny mieć miejsce wzdłuż dróg i linii kolejowych (zadrzewienie przydrożne). Istotne przy tym jest stwierdzenie, że Do zadrzewień nie należy zaliczać: lasów i gruntów leśnych oraz gruntów nieleśnych przeznaczonych do zalesienia, sadów, plantacji, oraz szkółek drzew i krzewów, urządzonej zieleni w miastach i wsiach (parki, lasy komunalne, zieleńce użyteczności publicznej, promenady, bulwary, ogrody botaniczne i zoologiczne, ogrody działkowe, nieruchomości otaczających obiekty zabytkowe). Przy wyliczaniu wyłączonych z definicji zadrzewień, urządzonych terenów zieleni miast i wsi, nie ma ani słowa o zieleni przyulicznej, a przecież ustawa o ochronie przyrody do terenów zieleni zalicza drzewa i krzewy towarzyszące ulicom. Wynika z tego, że zieleń towarzysząca ulicom w sprawozdawczości GUS (druk L-02) powinna być ujęta pod pojęciem zadrzewień. W druku SG-01 definicja terenów zieleni jest zgodna z definicją z ustawy o ochronie przyrody, a więc zieleń towarzysząca ulicom zakwalifikowana jest do terenów zieleni. W wyjaśnieniu do druku SG-01 czytamy: Zieleń uliczna (tereny zieleni towarzyszącej komunikacji miejskiej) to pasy zieleni (trawniki, krzewy, drzewa) wzdłuż dróg, arterii itp. W tej pozycji należy wykazać całość powierzchni zieleni ulicznej na terenie gminy. Wynika z tego zapisu, że zieleń uliczna to pasy zieleni wzdłuż dróg, a tym samym (ponieważ ulica jest drogą), że zieleń uliczna to pasy zieleni wzdłuż ulicy. Dodatkowo wprowadzono pojęcie arterii jako trzeciej nazwy dla dróg, które nie występuje w innych przepisach prawnych. Nie ma takiego określenia np. w Polskiej Klasyfikacji Obiektów Budowlanych. Zieleń uliczna w drugim punkcie tego objaśnienia do działu 3 to tereny zieleni towarzyszące komunikacji miejskiej. W potocznym rozumieniu komunikacja miejska to publicznie dostępne środki transportu dla przewozu osób. Czy ulica wyposażona w zieleń, na której nie ma komunikacji miejskiej, podlega definicji zieleni przyulicznej z formularza GUS, czy też nie podlega? Formularz GUS dotyczący zadrzewień w objaśnieniach w pkt 13 precyzuje natomiast, że dane dotyczą zadrzewień położonych w miastach, wsiach i obszarach wiejskich, a nie dotyczą obiektów zaliczonych do terenów zieleni w miastach i wsiach. Podobnej treści uzupełnienie powinno 97

6 Marek Sitarski się znaleźć w nowej wersji definicji zadrzewień w Ustawie o ochronie przyrody. Ustawa o ochronie przyrody do terenów zieleni zalicza zieleń towarzyszącą obiektom przemysłowym i jak należy rozumieć znajdującą się w granicach miast i wsi o zwartej zabudowie. Roślinność zatem, nawet urządzona i pielęgnowana, znajdująca się w otoczeniu obiektu przemysłowego, ale poza granicą miasta i wsi o zwartej zabudowie, powinna być zakwalifikowana do zadrzewień? Formularz GUS L-02 z kolei uznaje, że zadrzewienia występują w obrębie i przy zakładach przemysłowych, wymieniając zwały, hałdy, wyrobiska, nie wymieniając innych lokalizacji. Czy zatem zadrzewienia przy zakładach przemysłowych inne niż wymienione w objaśnieniu są zadrzewieniami czy terenami zieleni? Z porównania dwóch formularzy GUS SG-01 oraz L-02 wynika, że zadrzewienia przy obiektach przemysłowych ujmowane są raz jako zadrzewienia (w formularzu L-02), a drugi raz jako tereny zieleni (w formularzu SG-01). W objaśnieniu do działu 3 (dotyczącego ewidencji terenów zieleni), pkt 5 czytamy: pozostałe: należy wymienić m.in. zieleń wzdłuż trakcji kolejowej, zieleń towarzyszącą lotniskom, obiektom przemysłowym i składowiskom. Jeszcze inną definicją zadrzewień operuje Rozporządzenie dotyczące ewidencji gruntów i budynków (Rozporządzenie Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia 29 marca 2001 r. w sprawie ewidencji gruntów, Dz.U. z dnia 2 maja 2001 r.). Według tego Rozporządzenia Gruntem zadrzewionym i zakrzewionym są grunty porośnięte roślinnością leśną, których pole powierzchni jest mniejsze niż 0,1 ha, a także: śródpolne skupiska drzew i krzewów tereny torfowisk, pokrytych częściowo kępami krzewów i drzew karłowatych grunty porośnięte wikliną w stanie naturalnym przylegające do wód powierzchniowych grunty porośnięte drzewami lub krzewami jary i wąwozy pokryte drzewami i krzewami wysypiska kamieni i gruzowiska porośnięte drzewami i krzewami zadrzewione i zakrzewione tereny nieczynnych cmentarzy skupiska drzew i krzewów mające charakter parku, ale nie wyposażone w urządzenia i budowle służące rekreacji i wypoczynkowi Z powyższego zestawienia można wnioskować, że gruntami zadrzewionymi i zakrzewionymi są grunty porośnięte roślinnością leśną o powierzchni mniejszej niż 0,1 ha, a także porośnięte roślinnością nieleśną na 98

7 Dlaczego należy zmienić definicję zadrzewień i terenów zieleni... nieokreślonym powierzchniowo obszarze. Jednocześnie ustawa ta, tworząc kategorię: grunty zadrzewione i zakrzewione, tylko w części ujmuje problem zadrzewień, gdyż poza wyżej wymienionymi sytuacjami, występują one we wszystkich innych kategoriach terenu. Ustawa ta w odróżnieniu do zapisów w Ustawie o ochronie przyrody wypowiada się co do charakteru roślinności występującej na gruntach pozaleśnych (zadrzewionych i zakrzewionych). Odrębnym zagadnieniem często dyskutowanym i wymagającym wyjaśnień, jest kwestia, czy na powierzchni mniejszej niż 0,1 ha może funkcjonować roślinność, którą uznać można za ekosystem leśny. Jak podaje prof. K. Zajączkowski (2001 r.) za Trojanem (1976 r.), warunkiem uznania skupiska drzew i krzewów za las jest warunek autonomii układu, która oznacza, że procesy przebiegające w ich obrębie znajdują się pod przemożnym wpływem stosunków wewnętrznych. W naszym kraju przyjęto ustawowo, że takim obszarem z roślinnością leśną jest teren o powierzchni większej niż 0,1 ha (Ustawa o lasach). Jak wynika z powyższych danych, zarówno zadrzewienia, jak i tereny zieleni powinny być rozważane w powiązaniu z terenem, na którym występują. Zadrzewienia występują na terenach miast i wsi w sposób autonomiczny lub jako elementy terenów zieleni. Jednakże zadrzewienia w odróżnieniu od terenów zieleni występują w całym spektrum terenów wymienionych w Rozporządzeniu o ewidencji gruntów i budynków. Poniżej przedstawiono zestawienie miejsc występowania zadrzewień i terenów zieleni na tle wyróżnionych w rozporządzeniu kategorii miejsc lokalizacji. Tabela 1. Wskazanie miejsc występowania zadrzewień i terenów zieleni w granicach miast i wsi (wg zapisów Rozporządzenia o ewidencji gruntów i budynków) Kategoria terenów Zadrzewienia miejsce występowania Tereny zieleni Użytki rolne grunty orne, sady, łąki trwałe, pastwiska trwałe, grunty rolne zabudowane (w tym ogródki przydomowe), grunty pod stawami, grunty pod rowami nie wystepują 99

8 Marek Sitarski Grunty zadrzewione i zakrzewione grunty porośnięte roślinnością leśną o powierzchni poniżej 0,1 ha śródpolne skupiska drzew i krzewów tereny torfowisk, pokrytych częściowo kępami krzewów i drzew karłowatych grunty porośnięte wikliną w stanie naturalnym przylegające do wód powierzchniowych grunty porośnięte drzewami lub krzewami jary i wąwozy pokryte drzewami i krzewami wysypiska kamieni i gruzowiska porośnięte drzewami i krzewami zadrzewione i zakrzewione tereny nieczynnych cmentarzy skupiska drzew i krzewów mające charakter parku, ale nie wyposażone w urządzenia i budowle służące rekreacji i wypoczynkowi nie występują Grunty zabudowane i zurbanizowane Tereny mieszkaniowe (w tym podwórza, dojazdy, przejścia, przydomowe place gier i zabaw itp., a także ogródki przydomowe) Tereny przemysłowe grunty związane z produkcją przemysłową, a także ujęcia wody, oczyszczalnie ścieków, stacje transformatorowe, czynne hałdy i wysypiska, urządzenia magazynowo-składowe, bazy transportowe i remontowe itp. Tereny mieszkaniowe (w tym podwórza, dojazdy, przejścia, przydomowe place gier i zabaw itp., a także ogródki przydomowe) Tereny przemysłowe grunty związane z produkcją przemysłową, a także ujęcia wody, oczyszczalnie ścieków, stacje transformatorowe, czynne hałdy i wysypiska, urządzenia magazynowo-składowe, bazy transportowe i remontowe itp. 100

9 Dlaczego należy zmienić definicję zadrzewień i terenów zieleni Grunty zabudowane i zurbanizowane Inne tereny zabudowane, w tym związane z administracją, służbą zdrowia, handlem, kultem religijnym, rzemiosłem, usługami, nauką, oświatą, kulturą i sztuką, wypoczynkiem, łącznością itp., a także czynne cmentarze, grzebowiska zwierząt i inne. Zurbanizowane tereny niezabudowane przeznaczone w planach zagosp. przestrz. pod zabudowę Tereny rekreacyjno-wypoczynkowe, w tym: tereny ośrodków wypoczynkowych, tereny zabaw dziecięcych, plaże, urządzone parki, skwery, zieleńce (poza pasami ulic) tereny o charakterze zabytkowym: ruiny zamków, grodziska, kurhany, pomniki przyrody tereny sportowe: stadiony, boiska sportowe, skocznie narciarskie, tory saneczkowe, strzelnice sportowe, kąpieliska itp. tereny spełniające funkcje rozrywkowe: lunaparki, wesołe miasteczka itp. ogrody zoologiczne i botaniczne tereny zieleni nieurządzonej, niezaliczone do lasów oraz gruntów zadrzewionych Tereny komunikacyjne, w tym: drogi w granicach pasów drogowych dróg publicznych i wewnętrznych tereny kolejowe inne tereny komunikacyjne Inne tereny zabudowane, w tym związane z administracją, służbą zdrowia, handlem, kultem religijnym, rzemiosłem, usługami, nauką, oświatą, kulturą i sztuką, wypoczynkiem, łącznością itp., a także czynne cmentarze, grzebowiska zwierząt i inne. Zurbanizowane tereny niezabudowane przeznaczone w planach zagosp. przestrz. pod zabudowę Tereny rekreacyjno-wypoczynkowe, w tym: tereny ośrodków wypoczynkowych, tereny zabaw dziecięcych, plaże, urządzone parki, skwery, zieleńce (poza pasami ulic) tereny o charakterze zabytkowym: ruiny zamków, grodziska, kurhany, pomniki przyrody tereny sportowe: stadiony, boiska sportowe, skocznie narciarskie, tory saneczkowe, strzelnice sportowe, kąpieliska itp. tereny spełniające funkcje rozrywkowe: lunaparki, wesołe miasteczka itp. ogrody zoologiczne i botaniczne tereny zieleni nieurządzonej, niezaliczone do lasów oraz gruntów zadrzewionych Tereny komunikacyjne, w tym: drogi w granicach pasów drogowych dróg publicznych i wewnętrznych tereny kolejowe inne tereny komunikacyjne 101

10 Marek Sitarski Użytki ekologiczne występują nie występują Nieużytki, w tym bagna, błota, piaski, wydmy, naturalne utwory fizjograficzne, jak urwiska, uskoki itp. występują nie występują Tereny różne występują nie występują Według Ustawy o ochronie przyrody tereny zieleni pełnią funkcje: estetyczne, rekreacyjne, zdrowotne lub osłonowe, natomiast zadrzewienia pełnią funkcje: ochronne, produkcyjne lub społeczno-kulturowe. Ważnym wyróżnikiem pomiędzy terenami zieleni a zadrzewieniami jest funkcja produkcyjna, którą mogą lecz nie muszą spełniać zadrzewienia. Pozostałe funkcje określone w Ustawie estetyczne, rekreacyjne, zdrowotne, osłonowe, dotyczące terenów zieleni, pokrywają się generalnie z szerszym rozumieniem funkcji przypisanych zadrzewieniem, tj. ochronne to również zdrowotne czy osłonowe, pod pojęciem funkcji społeczno-kulturowych rozumie się również estetyczne, rekreacyjne. Brak koordynacji znaczeniowej terminów tereny zieleni i zadrzewienia w różnych zapisach ustawowych potwierdza J. Krzemkowski (2010) stwierdzając, że: Istnieje potrzeba usystematyzowania pojęć poprzez nową, zmodyfikowaną klasyfikację terenów zieleni. Jest to istotne, aby móc jednoznacznie rozumieć znaczenie poszczególnych ich rodzajów w działalności planistycznej, urbanistycznej, projektowej, ochronie środowiska. Tylko wtedy będzie je można umiejętnie wykorzystywać w tworzeniu i nowelizacji aktów prawnych różnych dziedzin. Różne pojmowanie określenia tereny zieleni prowadzi do nieporozumień w kontaktach zawodowych i urzędowych. Zestawienie nazw wymyślonych przez autorów projektów aktów prawnych świadczy o dużym chaosie w terminologii oznaczającej tereny zieleni. Pogłębioną analizę problemów związanych z terminologią i definicją terenów zieleni przedstawia również M. Szumański (2005). Wynika z niej sceptycyzm dotyczący możliwości stworzenia definicji i klasyfikacji terenów zieleni, którą zaakceptowałyby różne grupy zawodowe i która mogłaby być stosowana w jednolity sposób w całym kraju. Na potwierdzenie swojej opinii podaje przykłady różnego rozumienia tej definicji przez urbanistów, 102

11 Dlaczego należy zmienić definicję zadrzewień i terenów zieleni... architektów i architektów krajobrazu. Opinia M. Szumańskiego jest wysoce wiarygodna, bo już w roku 1988 w publikacji pod redakcją naukową prof. R. Olaczka jest stwierdzenie, że klasyfikacja zieleni nie została dotychczas ujednolicona. Szczególnie pojęcie zieleń miejska nie jest jednoznaczne (1988). Minęło trzydzieści lat i definicja ta nadal nie została w sposób zadowalający ustalona. Jak podaje B. Szulczewska (2010), problem definicji terenów zieleni może nie być bardzo istotny w kontekście pojawienia się w Europie nowego podejścia do zagadnień środowiska przyrodniczego w mieście w postaci tzw. green infrastructure. Jest to nowe, pragmatyczne podejście do zagadnień planowania i zarządzania zasobami przyrodniczymi w mieście. Zamiast tworzyć nowe definicje terenów zieleni i toczyć spory o słuszności ich sformułowań należałoby traktować i oceniać zasoby przyrodnicze miast i wsi pod względem ich znaczenia i funkcji w strukturze przyrodniczej obszaru. Drugim ważnym elementem jest ocena tych terenów pod względem wypoczynkowym oraz ich znaczenia w systemie przestrzeni publicznych. Nie jest ważne, jak dany teren zostanie zidentyfikowany w strukturze przestrzennej miasta i jak nazwany, ale istotna jest jego funkcja ekologiczna jako terenu pokrytego roślinnością dla całości miasta lub wsi. Podsumowanie Przedstawione w niniejszym artykule różnice definicji terenów zieleni i zadrzewień w poszczególnych aktach prawnych i sprawozdawczości w Polsce wskazują na pilną potrzebę ujednolicenia tych zapisów. Dalsze pozostawienie, bez weryfikacji, tego stanu rzeczy wpłynie na obniżenie efektywności ochrony i racjonalnego rozwoju tych terenów. Jest to szczególnie istotne, zwłaszcza wobec faktu, iż zagadnienia terenów zieleni i zadrzewień zaczynają stanowić priorytetowy czynnik w planach miast europejskich. Jednakże, mimo zgodności planistów i naukowców odnośnie dużego znaczenia tych terenów dla rozwoju urbanizacji XXI wieku, nie udało się, jak dotychczas, wypracować wspólnej definicji tzw. green infrastructure dla miast Unii Europejskiej. Trudności te potwierdziły badania przeprowadzone w ramach projektu: The European Cooperation in the field of Scientific and Technical Research (COST-Action). (Konijnendijk i in., eds.,2005). Zanim jednak nowe podejście do terenów zieleni i zadrzewień zdominuje planowanie i zarządzanie tymi zasobami, proponuję następujące zmiany w zapisach prawnych i sprawozdawczości GUS. 103

12 Marek Sitarski 1. Wyeliminować z definicji tereny zieleni w Ustawie o ochronie przyrody sformułowanie zwarta zabudowa wsi lub sprecyzować jej znaczenie. Doprecyzowane w ten sposób określenie powinno zaistnieć równolegle w innych ustawach, w tym Ustawie o planowaniu przestrzennym, Ustawie o drogach, ewidencji gruntów i innych. 2. Ujednolicić i skoordynować zapisy dotyczące zadrzewień i terenów zieleni w Ustawie o ochronie przyrody z zapisami sprawozdawczymi GUS. 3. Opracować nową definicję zadrzewień, która eliminowałaby obecne niedomówienia. Propozycja wygląda następująco: Zadrzewienia (tereny zadrzewione) to pojedyncze drzewa lub ich skupiska wraz z zajmowanym terenem i pozostałymi składnikami szaty roślinnej, powstałe w sposób naturalny lub celowo i technicznie zaplanowany, nie stanowiące lasu w rozumieniu Ustawy o lasach (Dz.U. Nr 175, 2005 r.), występujące w granicach administracyjnych miast i wsi. 4. W przypadku drzew i krzewów rosnących w pasie drogowym należałoby używać określenia zadrzewienia. W zależności od lokalizacji byłyby to zadrzewienia przydrożne lub przyuliczne. 5. Zadrzewienia stanowią istotną część składową terenów zieleni lub też, ujmując sprawę biegunowo, tereny zieleni to nic innego jak tereny zadrzewione, posiadające program użytkowy i określoną, dostosowaną do niego formę przestrzenną, uformowane technicznie i pielęgnowane w sposób odpowiedni do miejsca i funkcji (głównie wypoczynkowej) na terenie miast i wsi. Sformułowanie definicji terenów zieleni leży w gestii architektów krajobrazu. BIBLIOGRAFIA Rozporządzenie Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa. z dnia 29 marca 2001 r. o ewidencji gruntów i budynków. (Dz.U. z 2001 r. Nr 38, poz. 454) Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 2 marca 1999 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich użytkownicy. (Dz.U.z 1999 r. Nr 43, poz. 430) Ustawa o lasach z dnia 28 września1991 r. (Dz.U. z 2011 r. Nr 12, poz. 59) Ustawa o drogach publicznych z dnia 21 marca 1985 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 19, poz. 115) Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (Dz.U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220) 104

13 Dlaczego należy zmienić definicję zadrzewień i terenów zieleni... Chojnacka I., 2011, Opinia o zwartej zabudowie wsi. IGPiM, maszynopis, niepublikowane. Konijnendijk C.C. i in. (eds), 2005, Urban Forest and Trees, A reference Book, Springer Berlin, Heidelberg, New York. Krzemkowski J., 2010, Klasyfikacja terenów zieleni. Zieleń Miejska, nr 9 Szulczewska B., 2010, Zieleń w mieście: identyfikacja, planowanie, zarządzanie. Materiały konferencyjne Zieleń miejska naturalne bogactwo miasta, Toruń. Szumański M., 2005, Strukturalizacja terenów zieleni. Wydawnictwo SGGW. Arkusze sprawozdawcze GUS. SG-01, Leśnictwo i ochrona środowiska, dział 3. Tereny zieleni w miastach i wsiach. L-02, Sprawozdanie o zadrzewieniach. Zajączkowski K., Majdecki L.,1996, Klasyfikacja terenów zieleni i zadrzewień dla potrzeb opracowania ustawy o terenach zieleni i zadrzewieniach. IBL, maszynopis. Dobór drzew i krzewów do zadrzewień na obszarach wiejskich, 2001, Praca pod redakcją K. Zajączkowskiego. Instytut Badawczy Leśnictwa. Zasoby glebowe i roślinne, 1988, Praca zbiorowa pod redakcją naukową Romualda Olaczka. PWRiL. Adres Autora: dr inż. Marek Sitarski Instytut Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa Warszawa, ul. Targowa 45 Why the definitions of woodlots and green areas in the Act on Protection of Nature should be changed Abstract The current wording of green areas and woodlots definitions in the Nature Conservation Act gives rise to many interpretative problems as to where and what green areas versus woodlots are. In addition, the definitions given in the Nature Conservation Act are not used or referred to in other key acts and regulations, such the Environmental Protection Law, Act on spatial planning and land use, Act on roads, Regulation on land register, GUS [Central Statistical Office] reporting and other regulations by various ministries. The lack of unified, consistently-used terminological references in legal acts pertaining to green areas and woodlots is a major hindrance to communication between various professional groups involved in planning, designing and management of green areas, environmental protection and research activities. The article 105

14 Marek Sitarski underlines the interpretative problems related to the terms green areas and woodlots in their current wording. The differences between definitions of these two terms used in various legal acts and reports in Poland presented in the article point to an urgent need to unify their meaning. If the current situation is not remedied, it will lead to hampered efficiency of protection and development of such areas. This is particularly important with the issue of green areas and woodlots becoming a priority factor in the plans developed by European cities. However, despite the general agreement of urban planners and researchers as regards the importance of these areas for urban development processes in the 21st century, as of yet there has been little success in creating a common definition of the so-called green infrastructure in the cities of the EU. This obstacle has been confirmed by the research carried out under the project: The European Cooperation in the Field of Scientific and Technical Research (COST-Action). (Konijnendijk et al., eds., 2005) 106