Analiza wpływu wsparcia realizowanego w ramach komponentu regionalnego PO KL na sytuację osób bezrobotnych 45+ i osób niepełnosprawnych na rynku pracy

Transkrypt

1 Analiza wpływu wsparcia realizowanego w ramach komponentu regionalnego PO KL na sytuację osób bezrobotnych 45+ i osób niepełnosprawnych na rynku pracy Raport końcowy przygotowany na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubuskiego Departamentu Europejskiego Funduszu Społecznego Kutno, grudzień 2011 Rozdział: Spis treści 1

2 1 Spis treści 1 Spis treści Spis tabel Spis wykresów Wykaz skrótów Streszczenie Wprowadzenie Opis metodologii i źródła informacji Podstawowe informacje Kryteria ewaluacyjne Panele eksperckie (EP) Analiza danych zastanych (DR) Analiza treści dokumentów (Content analysis) Kwestionariuszowe wywiady telefoniczne wspomagane komputerowo (CATI) Anonimowy wywiad internetowy (CAWI) Zogniskowany wywiad grupowy (FGI) Wywiady częściowo ustrukturyzowane (SSI) Pogłębione wywiady indywidualne (IDI) Studia przypadku (Case study) Analiza SWOT Opis wyników badania Diagnoza sytuacji osób bezrobotnych 45+ oraz osób niepełnosprawnych na lubuskim rynku pracy, w kontekście wsparcia możliwego do realizacji w ramach komponentu regionalnego PO KL Bariery uniemożliwiające pełny udział w lubuskim rynku pracy osobom bezrobotnym 45+ oraz osobom niepełnosprawnym Potrzeby i oczekiwania osób bezrobotnych 45+ oraz osób niepełnosprawnych wobec realizowanego wsparcia w ramach komponentu regionalnego PO KL Demograficzne uwarunkowania rynku pracy województwa lubuskiego Założenia i realizacja PO KL a grupa osób bezrobotnych 45+ oraz osób niepełnosprawnych Lokalne strategie i akty prawne mające wpływ na dostęp osób bezrobotnych 45+ i osób niepełnosprawnych do lubuskiego rynku pracy Poziom ogólnopolski Poziom regionalny Jak kształtuje się zjawisko bierności zawodowej wśród osób niepełnosprawnych oraz osób 45+ w woj. lubuskim? Jakie są przyczyny tego zjawiska? Poziom bierności i aktywności zawodowej populacji zamieszkałej w województwie lubuskim Problemy i ograniczenia w zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz bezrobotnych 45+ z punktu widzenia lubuskich pracodawców Osoby bezrobotne Osoby niepełnosprawne Podsumowanie Ocena realizowanych efektów wsparcia komponentu regionalnego PO KL Skuteczność działań podejmowanych przez Beneficjentów w celu rozwiązywania problemów rynku pracy wśród osób bezrobotnych 45+ i osób niepełnosprawnych Wpływ realizowanych projektów na skuteczność w niwelowaniu barier...63 Rozdział: Spis treści 2

3 Skuteczność w niwelowaniu barier w projektach skierowanych do osób bezrobotnych Skuteczność w niwelowaniu barier w projektach skierowanych do osób niepełnosprawnych Skuteczność zatrudnieniowa realizowanych projektów Wpływ wsparcia udzielonego uczestnikom projektów na zmianę ich sytuacji na rynku pracy Poziom dostosowania projektów realizowanych w ramach komponentu regionalnego PO KL województwa lubuskiego do aktualnej sytuacji rynku pracy w regionie i do potrzeb poszczególnych grup Sposoby dopasowania projektu do rzeczywistych potrzeb odbiorców na etapie opracowywania wniosków aplikacyjnych Problemy Beneficjentów w przeprowadzaniu rekrutacji wśród osób bezrobotnych 45+ oraz osób niepełnosprawnych Poziom osiągnięcia zakładanych rezultatów Podsumowanie Ocena dopasowania realizowanego wsparcia do potrzeb odbiorców Trwałość efektów wsparcia uzyskanego w ramach realizacji projektów Metody i sposoby wykorzystywane przez Beneficjentów w celu aktywizowania uczestników projektów Projekty skierowane do bezrobotnych Projekty skierowane do osób niepełnosprawnych Główne determinanty użyteczności i skuteczności realizowanego wsparcia w odniesieniu do potrzeb uczestników projektów Problemy Beneficjentów w realizacji projektów Usprawnienia wprowadzane przez Beneficjentów w celu pokonania problemów w realizacji projektów Propozycje uczestników projektów mające na celu lepsze dopasowanie oferowanego wsparcia do ich potrzeb Podsumowanie Case study wniosków o dofinansowanie Wniosek o dofinansowanie Wniosek o dofinansowanie Analiza SWOT Wnioski i rekomendacje Wnioski Rekomendacje Aneksy Narzędzia badawcze zastosowane w trakcie badania Kwestionariusz ankiety CATI wśród uczestników projektów Kwestionariusz ankiety CATI wśród projektodawców Kwestionariusz badania CAWI Kwestionariusz badania SSI Scenariusz badania FGI Lista dokumentów wykorzystanych w DR i CS Rozdział: Spis treści 3

4 2 Spis tabel Tabela 1. Liczba projektodawców, którzy wzięli udział w badaniu CATI 1 z podziałem na priorytet i działanie w ramach PO KL Tabela 2. Zestawienie źródeł informacji i technik badawczych wykorzystanych w badaniu...16 Tabela 3. Jakiego rodzaju bariery ekonomiczne w otoczeniu osób niepełnosprawnych przyczyniają się do ograniczenia ich aktywności zawodowej i/lub edukacyjnej? (N=49).27 Tabela 4. Jakiego rodzaju bariery architektoniczne w otoczeniu osób niepełnosprawnych przyczyniają się do ograniczenia ich aktywności zawodowej i/lub edukacyjnej? (N=49).29 Tabela 5. Jakiego rodzaju bariery psychospołeczne w otoczeniu osób niepełnosprawnych przyczyniają się do ograniczenia ich aktywności zawodowej i/lub edukacyjnej? (N=49).29 Tabela 6. Wskaźniki wykonania (produktu) Priorytetów VI-IX PO KL w latach Tabela 7. Osoby niepełnosprawne, które rozpoczęły udział w projektach realizowanych w ramach Priorytetu VI-IX Tabela 8. Osoby, które rozpoczęły udział w projektach realizowanych w ramach Priorytetów VI-IX wg płci i wieku Tabela 9. Osoby, które rozpoczęły udział w projektach realizowanych w ramach Priorytetów VI-IX wg płci i miejsca zamieszkania Tabela 10. Osoby, które rozpoczęły udział w projektach realizowanych w ramach Priorytetów VI-IX wg płci i wykształcenia...38 Tabela 11. Współczynniki aktywności zawodowej (BAEL) wg województw w latach (IV kwartał) Tabela 12. Struktura wieku bezrobotnych (bezrobocie rejestrowane) w woj. Lubuskim w latach (stany na 31 XII) Tabela 13. Bezrobocie osób niepełnosprawnych (bezrobocie rejestrowane) w woj. lubuskim w latach (stany na 31 XII) Tabela 14. Struktura wieku, wykształcenia, czas pozostawania bez pracy oraz staż pracy bezrobotnych (bezrobocie rejestrowane) niepełnosprawnych w woj. lubuskim w latach (IV kwartały) Tabela 15. Metody analizy sytuacji potencjalnych odbiorców w celu dopasowania planowanego wsparcia do ich rzeczywistych potrzeb (Projektodawcy dla bezrobotnych 45+: N=69; projektodawcy dla osób niepełnosprawnych: N=55; odsetki nie sumują się do 100, ponieważ respondent mógł wskazać więcej niż jedną poprawną odpowiedź)...76 Tabela 16. Czy analizy te były dostatecznie szczegółowe? (Projektodawcy dla osób bezrobotnych 45+: N=69; projektodawcy dla osób niepełnosprawnych: N=55)...77 Tabela 17. Problemy przy przeprowadzaniu rekrutacji (Projektodawcy dla osób bezrobotnych 45+: N=69; projektodawcy dla osób niepełnosprawnych: N=55)...77 Tabela 18. Rodzaje problemów przy przeprowadzaniu rekrutacji (Projektodawcy dla osób bezrobotnych 45+: N=29; projektodawcy dla osób niepełnosprawnych: N=10; respondent mógł wskazać więcej niż jedną poprawną odpowiedź)...78 Tabela 19. Stopień osiągnięcia zakładanych w projekcie rezultatów z podziałem na priorytety (Priorytet 6: N=26; priorytet 7: N=32; priorytet 8: N=11; priorytet 9: N=31)...80 Tabela 20. Jakie formy wsparcia udzielone w ramach projektu najefektywniej przyczyniły się do zmiany sytuacji społeczno-zawodowej osób bezrobotnych 45+? (Priorytet 6: N=25; Priorytet 7: N=21; Priorytet 8: N=7; Priorytet 9: N=16; respondent mógł wskazać więcej niż jedną odpowiedź)...83 Tabela 21. Ocena przydatności działań aktywizujących skierowanych do bezrobotnych 45+ (N=127; respondent mógł ocenić więcej niż jedno działanie) Tabela 22. Jakie formy wsparcia udzielone w ramach projektu najefektywniej przyczyniły się do zmiany sytuacji społeczno-zawodowej osób niepełnosprawnych? (Priorytet 6: N=9; Rozdział: Spis tabel 4

5 Priorytet 7: N=19; Priorytet 8: N=4; Priorytet 9: N=23; respondent mógł wskazać więcej niż jedną odpowiedź)...85 Tabela 23. Ocena przydatności działań aktywizujących skierowanych do osób niepełnosprawnych (N=120; respondent mógł ocenić więcej niż jedno działanie)...86 Tabela 24. Problemy przy realizacji projektów (Projektodawcy dla osób bezrobotnych 45+: N=69; projektodawcy dla osób niepełnosprawnych: N=55)...90 Tabela 25. Rodzaje problemów przy realizacji projektów (Projektodawcy dla osób bezrobotnych 45+: N=15; projektodawcy dla osób niepełnosprawnych: N=13; respondent mógł wskazać więcej niż jedną poprawną odpowiedź)...90 Tabela 26. Wniosek o dofinansowanie 1: typy wsparcia w ramach projektu z podziałem na wsparcie psychologiczne, kompetencyjne, zawodowe i materialne...96 Tabela 27. Wniosek o dofinansowanie 2: typy wsparcia w ramach projektu z podziałem na wsparcie psychologiczne, kompetencyjne, zawodowe i materialne...97 Tabela 28. Analiza SWOT Tabela 29. Zestawienie wyników badania z kryteriami ewaluacji Tabela 30. Rekomendacje Rozdział: Spis tabel 5

6 3 Spis wykresów Wykres 1. Typy barier uniemożliwiających uczestnikom projektów pełny udział w lubuskim rynku pracy (projekty skierowane do bezrobotnych 45+: N=74; projekty skierowane do osób niepełnosprawnych: N=61)...25 Wykres 2. Ludność w wieku produkcyjnym i nieprodukcyjnym w woj. lubuskim w 2010 r Wykres 3. Liczba osób w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym wg województw w 2010 r Wykres 4. Struktura płci beneficjentów indywidualnych (45+) uczestniczących w Priorytetach VI-VIII PO KL (stan na X 2011 r.)...36 Wykres 5. Struktura wieku beneficjentów indywidualnych (45+) uczestniczących w Priorytetach VI-VIII PO KL (stan na X 2011 r.)...36 Wykres 6. Liczba osób biernych zawodowo (BAEL) w latach (IV kwartał) w tys Wykres 7. Liczba osób biernych zawodowo (BAEL) w woj. lubuskim w latach (IV kwartał) w tys Wykres 8. Struktura płci osób biernych zawodowo (BAEL) w woj. lubuskim w latach (IV kwartał) w tys Wykres 9. Wskaźniki zatrudnienia (BAEL) w 2010 r. (IV kwartał)...51 Wykres 10. Stopa bezrobocia (BAEL) w 2010 r. (IV kwartał)...52 Wykres 11. Bezrobocie rejestrowane w woj. lubuskim w latach Wykres 12. Liczba bezrobotnych niepełnosprawnych (bezrobocie rejestrowane) w woj. lubuskim w latach (stany na 31 XII) Wykres 13. Udział niepełnosprawnych bezrobotnych (bezrobocie rejestrowane) wśród ogółu bezrobotnych w woj. lubuskim w latach Wykres 14. Czy udział w projekcie spowodował zmniejszenie liczby barier utrudniających Panu(i) dostęp do rynku pracy? (projekty skierowane do bezrobotnych 45+: N=127; projekty skierowane do osób niepełnosprawnych: N=120)...63 Wykres 15. Które ze stwierdzeń najlepiej opisuje na ile skorzystał/a Pan/i z udziału w projekcie? (N=127)...64 Wykres 16. Wpływ udziału w projekcie na zniwelowanie barier mentalnych i kompetencyjnych uczestników (N=127) Wykres 17. Ocena korzyści wynikających z udziału w projekcie (dla każdej z ocenionych korzyści N=127, a odsetki sumują się do 100)...65 Wykres 18. Które ze stwierdzeń najlepiej opisuje na ile skorzystał/a Pan/i z udziału w projekcie? (N=120)...66 Wykres 19. Wpływ udziału w projekcie na zniwelowanie barier mentalnych i kompetencyjnych uczestników (N=120)...67 Wykres 20. Ocena korzyści wynikających z udziału w projekcie (dla każdej z ocenionych korzyści N=120, a odsetki sumują się do 100)...68 Wykres 21. Czy obecnie pracuje Pan/i zarobkowo? (projekty skierowane do bezrobotnych 45+: N=127; projekty skierowane do osób niepełnosprawnych: N=120)...69 Wykres 22. Czy obecnie szuka Pani/i pracy? (projekty skierowane do bezrobotnych 45+: N=76; projekty skierowane do osób niepełnosprawnych: N=70)...70 Wykres 23. Czy udział w projekcie zwiększył Pana/i szanse na znalezienie zatrudnienia? (projekty skierowane do bezrobotnych 45+: N=127; projekty skierowane do osób niepełnosprawnych: N=120)...70 Wykres 24. Na ile udział w projekcie przyczynił się do znalezienia przez Pana(ią) obecnie wykonywanej pracy? (dla projektów skierowanych do bezrobotnych 45+: N=51; dla projektów skierowanych do osób niepełnosprawnych N=50) Rozdział: Spis wykresów 6

7 Wykres 25. Czy udzielone w projekcie wsparcie pozwoliło uzyskać Panu/i niezbędne kwalifikacje zawodowe? (projekty skierowane do bezrobotnych 45+: N=127; projekty skierowane do osób niepełnosprawnych: N=120)...72 Wykres 26. Czy w pracy, którą obecnie Pan(i) wykonuje, wykorzystuje Pan(i) wiedzę lub umiejętności zdobyte w trakcie udziału w projekcie? (dla projektów skierowanych do bezrobotnych 45+ N=51; dla projektów skierowanych do osób niepełnosprawnych N=50)...73 Wykres 27. Ocena obecnej sytuacji zawodowej (dla projektów skierowanych do bezrobotnych 45+: N=51; dla projektów skierowanych do osób niepełnosprawnych: N=50)...73 Wykres 28. Czy od czasu zakończenia przez Pana/ią udziału w projekcie Pana/i dochody (projekty skierowane do bezrobotnych 45+: N=127; projekty skierowane do osób niepełnosprawnych: N=120)...74 Wykres 29. Poziom zadowolenia z udziału w projekcie (projekty skierowane do bezrobotnych 45+: N=127; projekty skierowane do osób niepełnosprawnych N=120)..75 Wykres 30. W jakim stopniu zakładane w projekcie rezultaty zostały osiągnięte? (N=100)...79 Wykres 31. Trwałość efektów wsparcia uzyskanego w ramach projektu (dla projektów skierowanych do bezrobotnych 45+: N=127; dla projektów skierowanych do osób niepełnosprawnych: N=120)...82 Wykres 32. Sposoby rozwiązania problemów i wprowadzone usprawnienia (Projektodawcy dla osób bezrobotnych 45+: N=15; projektodawcy dla osób niepełnosprawnych: N=13)...91 Wykres 33. Propozycje lepszego dopasowania oferowanego wsparcia do potrzeb uczestników projektów (projekty skierowane do bezrobotnych 45+: N=127; projekty skierowane do osób niepełnosprawnych: N=120; respondent mógł wskazać więcej niż jedną odpowiedź)...92 Rozdział: Spis wykresów 7

8 4 Wykaz skrótów Beneficjent CATI CAWI CA DR EFS FGI IDI IP IP II PE PO KL SIWZ SSI WUP Wykaz skrótów Beneficjent wniosku o dofinansowanie (Computer Assisted Telephone Interview) Wywiad telefoniczny wspomagany komputerowo (Computer Assisted Web Interview) Anonimowy wywiad internetowy (Content analysis) Analiza treści (Desk research) Badanie źródeł zastanych Europejski Fundusz Społeczny (Focus Group Interview) Zogniskowany wywiad grupowy (Individual In-Depth Interview) Indywidualny wywiad pogłębiony Instytucja Pośrednicząca (Samorząd Województwa Lubuskiego poprzez Departament Europejskiego Funduszu Społecznego Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubuskiego, który wdraża Priorytety VII, VIII i IX PO KL) Instytucja Pośrednicząca II stopnia (Wojewódzki Urząd Pracy w Zielonej Górze, który wdraża Priorytet VI PO KL) Panel ekspercki Program Operacyjny Kapitał Ludzki Specyfikacja Istotnych Warunków Zamówienia (Semi-Structured Interview) wywiad częściowo ustrukturyzowany Wojewódzki Urząd Pracy Rozdział: Wykaz skrótów 8

9 5 Streszczenie W czwartym kwartale 2011 roku, na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubuskiego, przeprowadzone zostało badanie ewaluacyjne pn. Analiza wpływu wsparcia realizowanego w ramach komponentu regionalnego PO KL na sytuację osób bezrobotnych 45+ i osób niepełnosprawnych na rynku pracy. Celem badania była analiza wsparcia udzielonego w ramach komponentu regionalnego PO KL w województwie lubuskim, kierowanego do osób bezrobotnych 45+ oraz osób niepełnosprawnych, a także weryfikacja potrzeb i określenie najskuteczniejszych sposobów niwelowania barier ww. grup pod kątem aktywizacji na rynku pracy na podstawie doświadczeń z wdrażania PO KL w województwie lubuskim. Wyniki pozyskane w ramach badania mają posłużyć do określenia szczegółów wsparcia, jakie będzie wpisane w Plany Działania PO KL na rok 2012, jak również przyczynić się do pozyskania wiedzy, która zostanie wykorzystana w ramach projektowania kolejnej perspektywy finansowej W badaniu posłużono się zróżnicowanymi źródłami danych i zastosowano szereg metod badawczych i analitycznych: (1) panele eksperckie (EP, N=2) z niezależnymi ekspertami, którym znana jest sytuacja osób niepełnosprawnych i/lub osób bezrobotnych 45+ w województwie lubuskim; (2) analizę danych zastanych (DR) pochodzących między innymi z raportów, opracowań i danych statystycznych Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Zielonej Górze oraz danych Głównego Urzędu Statystycznego; (3) analizę treści dokumentów, w tym dokumentów programowych PO KL, ustaw i dokumentów strategicznych omawiających kwestie rynku pracy i integracji społecznej; (4) indywidualne wywiady pogłębione (IDI, N=11) z pracownikami instytucji zaangażowanych w proces wdrażania komponentu regionalnego PO KL województwa lubuskiego; (5) wywiady częściowo ustrukturyzowane (SSI, N=14) z przedstawicielami pracodawców z terenu województwa lubuskiego; (6) wywiady standaryzowane wspomagane komputerowo (CATI 1, N=100) oraz zogniskowany wywiad grupowy (FGI, N=1) z przedstawicielami projektodawców, których projekty w ramach komponentu regionalnego PO KL zostały już zakończone; (7) wywiady standaryzowane wspomagane komputerowo (CATI 2, N=200) z bezrobotnymi 45+ i/lub niepełnosprawnymi uczestnikami projektów; (8) anonimowe wywiady internetowe (CAWI, N=58) z przedstawicielami instytucji zajmujących się wspieraniem osób niepełnosprawnych i bezrobotnych 45+ na lubuskim rynku pracy, (9) studium przypadku (CS, N=2) przykładowych wniosków projektów oraz (10) analizę SWOT opierającą się na danych wynikających z analizy zebranego materiału badawczego. Zarówno osoby bezrobotne 45+, jak i osoby niepełnosprawne bardzo pozytywnie oceniają wpływ udziału w projekcie na niwelowanie barier mentalnych: odpowiednio 75,6% (N=127) i 75% (N=120) respondentów zadeklarowało, że udział w projekcie Rozdział: Streszczenie 9

10 zwiększył ich pewność siebie. Osoby bezrobotne 45+ w większości pozytywnie oceniają też wpływ udziału w projekcie na niwelowanie barier kompetencyjnych: 52,8% zadeklarowało, że potrafi teraz lepiej szukać pracy niż przed udziałem w projekcie, a 55,9% zadeklarowało, że potrafi daną pracę wykonywać lepiej niż przed udziałem w projekcie. Osoby niepełnosprawne nieznacznie gorzej oceniają ten aspekt udziału w projekcie: twierdząco odpowiedziało odpowiednio 39,2% i 50% respondentów. Udział w projekcie wpłynął pozytywnie również na nastawienie uczestników co do ich szans na znalezienie pracy: w przypadku respondentów z grupy osób bezrobotnych ,3% (N=127), a w przypadku osób niepełnosprawnych 42,5% (N=120) respondentów odpowiedziało tak lub raczej tak na pytanie o to, czy udział w projekcie zwiększył ich szanse na znalezienie pracy. Jednak w opinii pracodawców szanse te mimo wysokiej oceny pracowników w wieku 45+ i pracowników niepełnosprawnych są niewielkie. Wynika to przede wszystkim z braku miejsc pracy, a także z innych problemów strukturalnych, niezależnych od kompetencji potencjalnych pracowników (w przypadku osób niepełnosprawnych chodzi tu na przykład o trudności związane z organizacją procesu produkcyjnego). Wśród osób, które obecnie pracują większość respondentów (36 z 51 wśród osób bezrobotnych 45+ i 35 z 50 wśród osób niepełnosprawnych) deklaruje, że wykorzystuje nabyte umiejętności w pracy. Jednocześnie jednak, według części pracujących respondentów, udział w projekcie nie przyczynił się do znalezienia wykonywanej przez nich obecnie pracy. W przypadku osób bezrobotnych % (N=51) respondentów wskazało odpowiedź 1 (w skali od 1 do 10) oznaczającą, że udział w projekcie w ogóle nie przyczynił się do znalezienia obecnie wykonywanej pracy. W przypadku osób niepełnosprawnych odpowiedzi 1 udzieliło 56% (N=50) respondentów. Na problemy ze znalezieniem pracy i z dostosowaniem szkoleń do potrzeb pracodawców, zwracano również uwagę w trakcie wywiadów IDI oraz w trakcie wywiadu FGI. Eksperci podczas drugiego panelu eksperckiego uznali, że biorąc pod uwagę specyfikę grup, które zostały objęte wsparciem oraz uwarunkowania strukturalne, związane między innymi z sytuacją na rynku pracy omówione powyżej rezultaty uczestnictwa w projektach można uznać za zadowalające, a nawet wysokie. Zarówno osoby bezrobotne, jak i niepełnosprawne najczęściej wskazywały na bariery istniejące niezależnie od ich aktywności i zaangażowania: wiek, zbyt małą liczbę miejsc pracy oraz zły stan zdrowia, niepełnosprawność. Drugi typ barier pod względem liczby wskazań, to bariery związane z brakiem kwalifikacji i wymaganego wykształcenia. Trzeci typ barier, wskazywanych przez obydwie grupy, to bariery materialne: brak środków na dojazdy, kursy i szkolenia. Ostatni typ barier czwarty pod względem liczby wskazań - dotyczy otoczenia: nastawienia pracodawców czy problemów z uzyskaniem wsparcia ze strony Urzędu Pracy i innych instytucji. Rozdział: Streszczenie 10

11 Zagadnienie barier uzupełnione zostało o perspektywę projektodawców. Na podstawie wywiadu FGI z projektodawcami udało się wyróżnić dwa typy barier: wewnętrzne i zewnętrzne. Do barier wewnętrznych, mentalnych, zaliczono: brak umiejętności interpersonalnych i społecznych uczestników projektów, szkolną socjalizację do życia ze świadczeń socjalnych i wykształcenie w ten sposób postawy roszczeniowej. Do barier zewnętrznych, strukturalnych, zaliczono: brak wsparcia ze strony rodziny, zróżnicowanie podejścia do osób bezrobotnych ze względu na płeć (na niekorzyść kobiet 45+). W przypadku osób niepełnosprawnych należy wymienić dwie dodatkowe bariery związane z zapewnieniem właściwych warunków pracy: barierą może być konieczność przystosowania miejsca pracy do rodzaju niepełnosprawności oraz ewentualna konieczność przeszkolenia pozostałych pracowników pod kątem komunikacji i współpracy z osobą niepełnosprawną. Konieczność dostosowania miejsca pracy to także problem dostrzegany przez pracodawców: szczególnie istotną przeszkodą jest dla nich siedmiogodzinny dzień pracy osób o określonych rodzajach niepełnosprawności, co w przypadku przedsiębiorstw produkcyjnych ośmiogodzinny cykl pracy. zakłóca Propozycje zmian wskazane przez uczestników projektów dotyczą przede wszystkim trzech sfer: po pierwsze, wprowadzenia elementów zwiększających kontakt uczestników projektów z rynkiem pracy (gwarantowane zatrudnienie, spotkania z pracodawcami, kształcenie zdolności praktycznych - łącznie 95 wskazań wśród respondentów z grupy osób bezrobotnych 45+ i 68 wskazań wśród respondentów z grupy osób niepełnosprawnych), po drugie, poprawy jakości obecnie prowadzonych działań (większe dostosowanie do potrzeb rynku pracy, lepsza kadra, mniejsze grupy, większa swoboda wyboru kursów, lepiej dobrani uczestnicy projektów - łącznie odpowiednio 13 i 24 wskazania), po trzecie zwiększenie liczby, długości trwania i intensywności prowadzonych już działań (większa liczba godzin zajęć, dłużej trwające projekty, większe wsparcie psychologiczne, większa liczba zajęć rehabilitacyjnych - łącznie odpowiednio 34 i 30 wskazania). Sformułowano 5 rekomendacji o charakterze operacyjnym: (1) zachęcanie projektodawców do konstruowania jak najbardziej kompleksowych projektów, uwzględniających różnorodne potrzeby uczestników projektów (psychologiczne, kompetencyjne, zawodowe, materialne); (2) uwzględnianie w procesie oceny wniosków nie tylko kryteriów wielkości stawek dla specjalistów, lecz również renomy specjalistów, aby angażować najlepszych w prowadzenie szkoleń; (3) przeprowadzenie kampanii informacyjnej uświadamiającej pracodawcom korzyści, jakie płyną z zatrudniania osób niepełnosprawnych i przedstawiającej zalety osób niepełnosprawnych jako pracowników; (4) zachęcanie projektodawców do wykorzystywania staży i praktyk w projektach dotyczących aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych i osób bezrobotnych 45+; Rozdział: Streszczenie 11

12 (5) zachęcanie projektodawców do większego angażowania pracodawców w projekty, na przykład poprzez określanie jakich pracowników i o jakich kompetencjach potrzebują lub będą potrzebować w ciągu najbliższego roku/dwóch lat. Rozdział: Streszczenie 12

13 6 Wprowadzenie Niniejszy dokument stanowi wersję ostateczną raportu końcowego przedstawiającego wyniki badania ewaluacyjnego pn. Analiza wpływu wsparcia realizowanego w ramach komponentu regionalnego PO KL na sytuację osób bezrobotnych 45+ i osób niepełnosprawnych na rynku pracy. Celem badania była analiza wsparcia udzielonego w ramach komponentu regionalnego PO KL w województwie lubuskim, kierowanego do osób bezrobotnych 45+ oraz osób niepełnosprawnych, a także weryfikacja potrzeb i określenie najskuteczniejszych sposobów niwelowania barier ww. grup pod kątem aktywizacji na rynku pracy na podstawie doświadczeń z wdrażania PO KL w województwie lubuskim. Wyniki pozyskane w ramach badania mają posłużyć do określenia szczegółów wsparcia, jakie będzie wpisane w Plany Działania PO KL na kolejny rok, jak również przyczynić się do pozyskania wiedzy, która zostanie wykorzystana w ramach projektowania kolejnej perspektywy finansowej Określono trzy cele szczegółowe, na podstawie których Zamawiający określił trzy zakresy badawcze, organizujące pytania badawcze: diagnoza sytuacji osób bezrobotnych 45+ i osób niepełnosprawnych na lubuskim rynku pracy, w kontekście wsparcia możliwego do realizacji w ramach komponentu regionalnego PO KL; ustalenie barier uniemożliwiających lub utrudniających uczestniczenie w rynku pracy przez osoby bezrobotne 45+ oraz osoby niepełnosprawne; ocena oferowanego w ramach komponentu regionalnego PO KL wsparcia z punktu widzenia uczestników projektów będących w grupie osób bezrobotnych 45+ i osób niepełnosprawnych pod kątem jego efektywności i adekwatności do potrzeb ww. odbiorców. Przedstawiona powyżej struktura została zachowana przy omawianiu wyników badania. Badanie ewaluacyjne zostało zrealizowane przez Zespół Badawczy firmy ASM Centrum Badań i Analiz Rynku Sp. z o.o. z siedzibą w Kutnie na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubuskiego w Zielonej Górze. Zostało ono zrealizowane w okresie od października do grudnia 2011 r. Rozdział: Wprowadzenie 13

14 7 Opis metodologii i źródła informacji 7.1 Podstawowe informacje Badanie ewaluacyjne przeprowadzono zgodnie z wymaganiami przedstawionymi przez Zamawiającego w SIWZ. Na podstawie wymagań przedstawionych w SIWZ zespół badawczy firmy ASM opracował raport metodologiczny, szczegółowo omawiający przyjętą w badaniu metodologię. Przedmiotem badania były projekty dotyczące osób bezrobotnych 45+ oraz osób niepełnosprawnych, realizowane w ramach następujących Priorytetów: Priorytet VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich; Priorytet VII Promocja integracji społecznej; Priorytet VIII Regionalne kadry gospodarki; Priorytet IX Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach. Szczegółowe informacje z podziałem na priorytet i działanie o liczbie respondentów, którzy wzięli udział w badaniu CATI 1, zawiera poniższa tabela. Tabela 1. Liczba projektodawców, którzy wzięli udział w badaniu CATI 1 z podziałem na priorytet i działanie w ramach PO KL. Liczba L.p. Priorytet Działanie Nazwa działania respondentów Poprawa dostępu do zatrudnienia oraz wspieranie aktywności zawodowej w regionie Wsparcie oraz promocja przedsiębiorczości i samozatrudnienia Inicjatywy lokalne na rzecz podnoszenia poziomu aktywności zawodowej na obszarach wiejskich Rozwój i upowszechnienie aktywnej integracji Przeciwdziałanie wykluczeniu i wzmocnienie sektora ekonomii społecznej Inicjatywy lokalne na rzecz aktywnej integracji Rozwój pracowników i przedsiębiorstw w regionie Transfer wiedzy Wyrównywanie szans edukacyjnych i zapewnienie wysokiej jakości usług edukacyjnych świadczonych w systemie oświaty Podniesienie atrakcyjności i jakości szkolnictwa zawodowego Oddolne inicjatywy edukacyjne na obszarach wiejskich Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI 1 z projektodawcami Rozdział: Opis metodologii i źródła informacji 14

15 Specyfika przedmiotu badania spowodowała, że w celu zapewnienia rzetelności i wiarygodności badania zastosowano triangulację metod i technik badawczych, źródeł informacji oraz perspektyw badawczych. W badaniu zastosowano szereg metod badawczych i analitycznych: panele eksperckie (EP), analizę danych zastanych (DR), analizę treści dokumentów (CA), indywidualne wywiady pogłębione (IDI), wywiady częściowo ustrukturyzowane (SSI), wywiady standaryzowane wspomagane komputerowo (CATI), anonimowe wywiady internetowe (CAWI), zogniskowany wywiad grupowy (FGI), studium przypadku (CS) oraz analizę SWOT. Źródłem informacji byli: (1) niezależni eksperci, którym znana jest sytuacja osób niepełnosprawnych i/lub osób bezrobotnych 45+ w województwie lubuskim, (2) przedstawiciele projektodawców, których projekty w ramach komponentu regionalnego PO KL zostały już zakończone, (3) bezrobotni 45+ i/lub niepełnosprawni uczestnicy projektów, (4) przedstawiciele instytucji zajmujących się wspieraniem osób niepełnosprawnych i bezrobotnych 45+ na lubuskim rynku pracy, (5) przedstawiciele pracodawców z terenu województwa lubuskiego, (6) pracownicy instytucji zaangażowanych w proces wdrażania komponentu regionalnego PO KL województwa lubuskiego. Źródłem danych były również dane zastane: raporty, opracowania i dane statystyczne WUP w Zielonej Górze, dane GUS-u, dokumenty programowe PO KL, ustawy i dokumenty strategiczne omawiające kwestie rynku pracy i integracji społecznej oraz wnioski aplikacyjne, które otrzymały największą liczbę punktów przy ocenie merytorycznej. Aby zapewnić triangulację perspektyw badawczych w badaniu wziął udział wykwalifikowany zespół badawczy posiadający doświadczenie w realizacji badań i analiz społeczno-gospodarczych. Poniższa tabela przedstawia zestawienie źródeł informacji oraz technik badawczych i analitycznych wykorzystanych w badaniu. Podczas analizy zebranego materiału badawczego oraz w opisie wyników badania zgodnie z przyjętą zasadą triangulacji uwzględniono wielość perspektyw i tam, gdzie było to możliwe, konfrontowano ze sobą poszczególne informacje, płynące z różnych źródeł. Zaprezentowane w raporcie cytaty zostały zanonimizowane, ale ponieważ pochodzą one z różnych źródeł, każdy cytat kończy się oznaczeniem techniki badawczej, która jednoznacznie identyfikuje typ respondenta. Na przykład oznaczenie [IDI] wskazuje, że autorem wypowiedzi jest pracownik instytucji zaangażowanej w proces wdrażania komponentu regionalnego PO KL województwa lubuskiego. Dla poprawienia czytelności cytatów, zostały one lekko zmodyfikowane. Bez sygnalizowania tego w cytatach usunięto zwroty typowe dla języka mówionego ( tak?, no, nie, właśnie, a także powtórzenia i inne wtrącenia). Gdy skracano cytat w sposób wykraczający poza usuwanie typowych zwrotów języka mówionego, zaznaczano te ingerencje wielokropkiem: [ ]. Dołożono wszelkich starań, aby dokonane skróty nie miały wpływu na wydźwięk zamieszczonych w treści raportu cytatów. Rozdział: Opis metodologii i źródła informacji 15

16 Tabela 2. Zestawienie źródeł informacji i technik badawczych wykorzystanych w badaniu L.p. Źródło informacji Technika badawcza lub analityczna Liczebność próby Niezależni eksperci, którym znana jest sytuacja osób niepełnosprawnych i/lub osób bezrobotnych 45+ w województwie lubuskim Raporty, opracowania i dane statystyczne WUP w Zielonej Górze, dane GUS-u itd. Dokumenty programowe PO KL, ustawy i dokumenty strategiczne omawiające kwestie rynku pracy i integracji społecznej EP 2 DR 12 CA Przedstawiciele projektodawców, których projekty w ramach komponentu regionalnego POKL zostały już zakończone CATI 1, FGI 100, 1 (odpowiednio) Bezrobotni 45+ i/lub niepełnosprawni uczestnicy projektów Przedstawiciele instytucji zajmujących się wspieraniem osób niepełnosprawnych i bezrobotnych 45+ na lubuskim rynku pracy Przedstawiciele pracodawców z terenu województwa lubuskiego Pracownicy instytucji zaangażowanych w proces wdrażania komponentu regionalnego PO KL województwa lubuskiego Wnioski projektów, które otrzymały największą liczbę punktów przy ocenie merytorycznej CATI CAWI 58 SSI 14 IDI 11 CS Źródło: opracowanie własne. Dane wynikające z analizy zebranego materiału badawczego SWOT N/D 7.2 Kryteria ewaluacyjne W badaniu kierowano się następującymi kryteriami ewaluacji: Adekwatność rozumiana jako ocena dopasowania wsparcia w ramach realizowanych projektów do potrzeb osób bezrobotnych 45+ i osób niepełnosprawnych oraz jego wpływ na niwelowanie barier w dostępie do rynku pracy ww. grup docelowych; Skuteczność rozumiana jako ocena stopnia, w jakim wsparcie udzielone na rzecz osób bezrobotnych 45+ oraz osób niepełnosprawnych przyczyniło się do osiągania celów PO KL; Użyteczność rozumiana jako ocena sposobu poprawy dostępu do rynku pracy ww. odbiorców, eliminacji lub łagodzenia barier poprzez dostosowanie wsparcia do ich potrzeb. Rozdział: Opis metodologii i źródła informacji 16

17 7.3 Panele eksperckie (EP) W ramach badania ewaluacyjnego przeprowadzono dwa spotkania panelowe: na początku realizacji procesu badawczego, po zaakceptowaniu raportu metodologicznego (EP1) podczas tego spotkania nastąpiła prezentacja raportu metodologicznego, zakończona dyskusją. Sugestie ekspertów dotyczące realizowanego badania zostały wykorzystane podczas dalszej realizacji badania. Celem pierwszego panelu eksperckiego było poszerzenie wiedzy Wykonawcy na temat sytuacji osób bezrobotnych 45+ oraz osób niepełnosprawnych w województwie lubuskim oraz wymiana dotychczasowych doświadczeń, spostrzeżeń na temat badanych grup w gronie ekspertów. Pierwszy panel ekspercki odbył się 1 grudnia 2011 r. Wzięli w nim udział przedstawiciele: Ogólnopolskiego Związku Bezrobotnych Oddział w Zielonej Górze, Uniwersytetu Zielonogórskiego oraz WUP w Zielonej Górze. pod koniec realizacji procesu badawczego (EP2) drugi panel ekspercki został przeprowadzony przed sformułowaniem ostatecznych wniosków z badania. Na spotkaniu zaprezentowany został projekt raportu końcowego ewaluacji. Celem drugiego panelu eksperckiego było wypracowanie w gronie ekspertów ostatecznych rekomendacji, na podstawie przedstawionych przez Wykonawcę wniosków z przeprowadzonego badania. Panel ten odbył się 20 grudnia 2011 r. Wzięli w nim udział przedstawiciele: Uniwersytetu Zielonogórskiego, Związku Lubuskich Organizacji Pozarządowych oraz IP. 7.4 Analiza danych zastanych (DR) W badaniu ewaluacyjnym analizie zostały poddane niżej wymienione dokumenty: Rynek pracy województwa lubuskiego informacja roczna (za lata ) [ Informacja kwartalna o strukturze bezrobotnych (za lata ) [ Sytuacja osób niepełnosprawnych na lubuskim rynku pracy w 2010 [ Sytuacja osób niepełnosprawnych na lubuskim rynku pracy w I półroczu 2011 [ Bezrobotni w szczególnej sytuacji na rynku pracy województwa lubuskiego (za lata ) [ Informacje miesięczne o bezrobociu za lata [ Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności, wydania z lat , GUS; Rozdział: Opis metodologii i źródła informacji 17

18 Komunikat o sytuacji społeczno-gospodarczej województwa lubuskiego, US w Zielonej Górze, wrzesień 2011 [ 10 lat województwa lubuskiego, UMWL, US w Zielonej Górze, Zielona Góra 2010 [ Kwartalna informacja o aktywności ekonomicznej ludności, I kwartał 2011, GUS; Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w województwie lubuskim, grudzień 2010, grudzień 2009, grudzień 2008, grudzień 2007, WUP Zielona Góra; Sprawozdania z realizacji Priorytetów komponentu regionalnego PO KL za lata [ Baza PEFS udostępniona przez Zamawiającego; Baza projektodawców udostępniona przez Zamawiającego. 7.5 Analiza treści dokumentów (Content analysis) W analizie treści uwzględniono następujące dokumenty: Program Operacyjny Kapitał Ludzki ; Szczegółowy Opis Priorytetów PO KL ; System realizacji PO KL ze szczególnym uwzględnieniem Zasad systemu sprawozdawczości wraz z załącznikami; Podręcznik wskaźników Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki; Plany działania dla Priorytetów VI, VII, VIII i IX na lata , 2009, 2010, 2011 oraz projekty 2012; Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnienia osób niepełnosprawnych z dn. 27 sierpnia 1997 r.; Ustawa o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 roku; Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy; Narodowa Strategia Integracji Społecznej dla Polski; Strategia Polityki Społecznej na lata ; Krajowa Strategia zatrudnienia na lata ; Krajowy Plan Działań na rzecz Zatrudnienia na lata ; Strategia Rozwoju Województwa Lubuskiego do 2020; Lubuska Strategia Zatrudnienia na lata ; Lubuski Plan Działań na rzecz Zatrudnienia na 2011; Strategia Polityki Społecznej Województwa Lubuskiego na lata Rozdział: Opis metodologii i źródła informacji 18

19 7.6 Kwestionariuszowe wywiady telefoniczne wspomagane komputerowo (CATI) Wspomagane komputerowo kwestionariuszowe badanie telefoniczne (CATI) jest techniką badań sondażowych, która pozwala na pozyskiwanie standaryzowanych danych, mogących stanowić przedmiot analiz statystycznych. Za pomocą techniki CATI przebadano zarówno projektodawców (CATI 1), jak i uczestników projektów (CATI 2). W przypadku CATI 1 przebadano próbę N=100 respondentów (dobór losowy prosty). Ze względu na małą ilość projektodawców w populacji nie jest możliwe nałożenie warstw na założoną próbę. Ze względu na fakt, że nie wszyscy projektodawcy realizowali projekty skierowane do osób niepełnosprawnych i/lub osób bezrobotnych 45+, narzędzie do badania CATI 1 objęło 2 moduły: (1) ogólny, skierowany do wszystkich projektodawców, (2) szczegółowy, przeznaczony dla projektodawców, którzy realizowali projekty przeznaczone dla osób bezrobotnych 45+ lub osób niepełnosprawnych. W 69 przypadkach respondenci zadeklarowali, że ich projekt skierowany był do osób bezrobotnych 45+, a w 55 przypadkach że był skierowany do osób niepełnosprawnych. Liczebności te nie sumują się do 100, ponieważ część projektów była skierowana zarówno do osób bezrobotnych 45+, jak i do osób niepełnosprawnych. W badaniu CATI 2 przebadano próbę N=200. W tej próbie 120 respondentów zadeklarowało, że są niepełnosprawni, a 127 respondentów, że są osobami bezrobotnymi 45+ (część badanych zaliczała się do obu kategorii). Część pytań w badaniu CATI 2 została zaczerpnięta z kwestionariusza wykorzystanego przy realizowanym na zlecenie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego badania pt. Badanie osiągniętych wartości wskaźników rezultatu komponentu regionalnego PO KL. Miało to na celu zapewnienie porównywalności wyników między badaniami realizowanymi w ramach określenia wartości wskaźników odnoszących się do kwestii zatrudnieniowej. W ramach badania CATI 2 został zastosowany losowy dobór próby. 7.7 Anonimowy wywiad internetowy (CAWI) CAWI (Computer Assisted Web Interview) to technika ilościowa, w której badania prowadzone są za pomocą udostępnienia respondentom kwestionariusza internetowego. W zrealizowanym badaniu kwestionariusz CAWI skierowany został do przedstawicieli instytucji zajmujących się wspieraniem osób niepełnosprawnych i bezrobotnych 45+ na lubuskim rynku pracy. Kwestionariusz został wysłany do 207 podmiotów z bazy NGO, które są organizacjami pozarządowymi działającymi na rzecz osób bezrobotnych i świadczącymi usługi na lubuskim rynku pracy oraz do wszystkich Powiatowych Urzędów Pracy i ich filii, do wszystkich Ośrodków Pomocy Społecznej, a także do Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie na terenie Rozdział: Opis metodologii i źródła informacji 19

20 województwa lubuskiego. W badaniu CAWI przebadano próbę N=58 respondentów. Osiągnięto zatem stopę zwrotu 28%, co można uznać za dobry wynik zważywszy na fakt, że jak zauważono w raporcie metodologicznym stopień zwrotu tej techniki osiąga zwykle około 20%. W celu zwiększenia liczby wypełnionych ankiet wykonano także dodatkowo monit telefoniczny. Wśród 58 wypełnionych ankiet, 23 (39,7%) wypełnili respondenci reprezentujący Gminne Ośrodki Pomocy Społecznej, 8 (13,8%) respondenci reprezentujący Powiatowe Urzędy Pracy, 6 (10,3%) respondenci reprezentujący Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie, a trzech respondentów (5,2%) zadeklarowało, że reprezentują Jednostki Samorządu Terytorialnego. W szesnastu przypadkach respondenci zadeklarowali, że reprezentują stowarzyszenie lub fundację. W pozostałych dwóch przypadkach nie podano nazwy reprezentowanego podmiotu. 7.8 Zogniskowany wywiad grupowy (FGI) Zogniskowany wywiad grupowy można nazwać badaniem laboratoryjnym, łączącym w sobie cechy wywiadu jakościowego oraz obserwacji. W grupie fokusowej, na ogół od 6 do 8 osób zbiera się razem w sali, w celu nawiązania moderowanej dyskusji na dany temat. W badaniu fokusowym udział wzięło N=7 projektodawców, którzy skierowali wsparcie do osób niepełnosprawnych i/lub osób bezrobotnych 45+. Wykorzystanie FGI umożliwiło dogłębne i wieloaspektowe zbadanie problematyki i skuteczności realizacji projektów PO KL na terenie województwa lubuskiego. Celem FGI było również poznanie sytuacji na rynku pracy i problemów towarzyszących osobom niepełnosprawnym oraz poznanie przyczyn niskiej aktywności zawodowej wśród osób bezrobotnych. Sesja z przedstawicielami projektodawców miała za zadanie jakościowe pogłębienie informacji uzyskanych w badaniu CATI 1. Zogniskowany wywiad grupowy prowadzony był według zaakceptowanego przez Zamawiającego scenariusza. 7.9 Wywiady częściowo ustrukturyzowane (SSI) Wywiady częściowo ustrukturyzowane polegają na połączeniu w wywiadzie pytań zamkniętych i otwartych, co umożliwia wnikliwą rozmowę z respondentem i pogłębienie wiedzy na temat badanego zjawiska. Wywiady te przeprowadzone zostały z przedstawicielami pracodawców z terenu województwa lubuskiego, po jednym wywiadzie z każdego powiatu województwa. Przeprowadzono N=14 wywiadów drogą telefoniczną (celowy dobór próby na podstawie bazy przedsiębiorstw HBI; preferowane były przedsiębiorstwa, które zatrudniały osoby w wieku 45+ i/lub osoby niepełnosprawne). Wywiady przeprowadzone zostały przy Rozdział: Opis metodologii i źródła informacji 20

21 użyciu scenariuszy wywiadów, które przygotowano na podstawie wstępnej analizy dostępnego materiału badawczego i w szczególności dotyczyły problematyki zatrudnienia osób niepełnosprawnych oraz bezrobotnych Pogłębione wywiady indywidualne (IDI) Indywidualne wywiady pogłębione to technika pozyskiwania danych podczas indywidualnych rozmów z respondentami przy wykorzystaniu specjalnie przygotowanego scenariusza. Indywidualne wywiady pogłębione przeprowadzono wśród pracowników instytucji zaangażowanych w proces wdrażania komponentu regionalnego PO KL województwa lubuskiego. Łącznie przeprowadzono N=11 indywidualnych wywiadów pogłębionych zgodnie ze scenariuszem zaakceptowanym przez Zamawiającego, w tym 5 respondentów to pracownicy WUP w Zielonej Górze, a 6 respondentów to pracownicy Urzędu Marszałkowskiego w Zielonej Górze. Celem wywiadów przeprowadzonych z wykorzystaniem techniki IDI było poszerzenie kontekstu badawczego o perspektywę osób odpowiedzialnych bezpośrednio za nadzór nad wdrażaniem na terenie województwa lubuskiego projektów PO KL kierowanych do osób bezrobotnych 45+ i osób niepełnosprawnych Studia przypadku (Case study) Studium przypadku jest metodą badania, polegającą na wszechstronnym opisie pewnej zbiorowości lub jednostki, do którego przystępuje się bez wstępnych hipotez. Przedmiot eksploracji ma charakter jednostkowy. Celem studium przypadku jest pokazanie koncepcji wartych skopiowania, jak i potencjalnych błędów, których należy unikać. W ramach tej metody badania dokonano analizy N=2 wybranych przypadków projektów. Do analizy wybrane zostały projekty, które były skierowane bezpośrednio do badanych grup docelowych i które otrzymały największą liczbę punktów przy ocenie merytorycznej Analiza SWOT Analiza SWOT służy do uporządkowania informacji pozyskanych w trakcie realizacji poszczególnych badań. Technika analityczna SWOT polega na posegregowaniu posiadanej informacji na cztery grupy (cztery kategorie czynników strategicznych): S (Strengths) mocne strony: wszystko to co stanowi atut, przewagę, zaletę W (Weaknesses) słabe strony: wszystko to co stanowi słabość, barierę, wadę analizowanego obiektu, O (Opportunities) szanse: wszystko to co stwarza szansę korzystnej zmiany, Rozdział: Opis metodologii i źródła informacji 21

22 T (Threats) zagrożenia: wszystko co stwarza dla systemu niebezpieczeństwo zmiany niekorzystnej. W analizie SWOT zdobyte informacje zapisuje się w czterodzielnej macierzy, w której lewa połowa zawiera dwie kategorie czynników pozytywnych, a prawa - dwie kategorie czynników negatywnych. Rozdział: Opis metodologii i źródła informacji 22

23 8 Opis wyników badania 8.1 Diagnoza sytuacji osób bezrobotnych 45+ oraz osób niepełnosprawnych na lubuskim rynku pracy, w kontekście wsparcia możliwego do realizacji w ramach komponentu regionalnego PO KL Bariery uniemożliwiające pełny udział w lubuskim rynku pracy osobom bezrobotnym 45+ oraz osobom niepełnosprawnym Niska aktywność osób niepełnosprawnych wynika z czynników, które możemy podzielić na dwie duże grupy: wynikające z postaw przyjmowanych przez osoby niepełnosprawne; wynikające z otoczenia zewnętrznego osoby niepełnosprawnej. Do pierwszej grupy zalicza się rodzaj niepełnosprawności. W woj. lubuskim na koniec grudnia roku 2010 odnotowywano następujące rodzaje niepełnosprawności 1 : narządu ruchu 35,5% choroby narządu wzroku 8,7% ogółu choroby psychiczne 8,4% ogółu choroby układu oddechowego i układu krążenia - 8,0%. choroby neurologiczne 7,9% zaburzenia głosu, mowy i choroby słuch 7,6% epilepsja 3,3% choroby układu moczowo-płciowego 2,6% choroby umysłowe 2,2% choroby układu pokarmowego 1,8% nieustalony rodzaj niepełnosprawności 4% inny 10% Badania aktywności zawodowej niepełnosprawnych wskazują, iż najbardziej istotnymi barierami w podejmowaniu pracy wynikającymi z sytuacji zdrowotnej są: niepełnosprawność psychiczna i intelektualna. Wyniki wskazują na bliską zera zatrudnialność osób z tego rodzaju niepełnosprawnościami 2. W lubuskim co dziesiąta osoba posiada taki rodzaj niepełnosprawności. W tym kontekście ważnym czynnikiem jest stopień niepełnosprawności. W woj. lubuskim w końcu 2010 r. 55,1% ogółu niepełnosprawnych (2474 osoby) posiadało lekki stopień niepełnosprawności (na koniec 1 Wojewódzki Urząd Pracy w Zielonej Górze, Sytuacja osób niepełnosprawnych na lubuskim rynku pracy w 2010 r., Zielona Góra 2011, s Ł. Kutyło, A. Niedoszewska, P. Stronkowski, M. Zub, Bariery i możliwości integracji zawodowej osób niepełnosprawnych w województwie lubuskim, Warszawa 2009, s

24 czerwca osób, czyli 54,5% ogółu osób niepełnosprawnych 3 ). Jedynie 3,8% (150 osób) dotknięte są znacznym stopniem niepełnosprawności (pod koniec czerwca osób, czyli 3% ogółu). Sytuacja taka, z punktu widzenia zdrowotnego stwarza pole do aktywnej działalności na rzecz aktywizacji osób niepełnosprawnych 4. Osoby niepełnosprawne nie posiadające pracy w woj. lubuskim to w większości osoby 45+ (63,5%). Grupa osób w wieku 45+ bez względu na posiadanie lub nieposiadanie niepełnosprawności należy do tzw. grup szczególnie zagrożonych bezrobociem, co w połączeniu z niepełnosprawnością potęguje problem odnalezienia się na rynku pracy. Taki wniosek dokumentują różnice udziału (1) grupy osób w wieku 45+ i (2) grupy w wieku 45+ osób niepełnosprawnych w grupie bezrobotnych. Pierwsza legitymowała się w 2010 r. 32,8% odsetkiem bezrobotnych, druga wspomnianym 63,5% udziałem. Kolejną barierą strukturalną dla osób niepełnosprawnych jest wykształcenie. Niepełnosprawne osoby bezrobotne posiadają znacząco wyższy udział wykształcenia zasadniczego zawodowego, gimnazjalnego i podstawowego, w sumie 68% (2010 r.). Wykształcenie wyższe ma jedynie 5,2% 5. Istotne są również uwarunkowania psychologiczne, tj. brak motywacji, różnorodne lęki i obawy związane z pracą oraz kwestia utraty renty. O istnieniu tychże barier świadczą dobitnie analizy i dokumenty strategiczne województwa lubuskiego, a zwłaszcza Lubuski Plan Działań na Rzecz Zatrudnienia na 2011 rok, w którym zaplanowano szereg działań mających przeciwdziałać wykluczeniu i wzmagać aktywizację osób bezrobotnych. Szczególnie silny nacisk na likwidację tego typu barier położono w trzecim priorytecie 6. Bariery otoczenia osób niepełnosprawnych odnoszą się zarówno do zagadnień architektonicznych, prawno-administracyjnych, rynku pracy jak i psychospołecznych (związanych ze świadomością możliwości i obowiązku wsparcia osób niepełnosprawnych przez państwo). Istotnym problemem są przywileje osób niepełnosprawnych związane ze skróconym czasem pracy oraz dodatkowymi dniami wolnymi od pracy. Wspomniany wyżej Lubuski Plan Działań na Rzecz Zatrudnienia przewiduje działania wspierające przełamywanie tego rodzaju barier i stereotypów. Na rok 2011 zaplanowano w nim m.in. subsydiowanie konkretnych miejsc pracy dla bezrobotnych, różnorodnych staży, dostosowywaniu stanowisk pracy do potrzeb i wymagań osób niepełnosprawnych. Wsparciem dla tego procesu są również działania zmierzające do informacji i promocji zatrudniania wśród lubuskich pracodawców 7. 3 Wojewódzki Urząd Pracy w Zielonej Górze, Sytuacja osób niepełnosprawnych na lubuskim rynku pracy w I półroczu 2011 r., Zielona Góra 2011, s Sytuacja osób niepełnosprawnych na lubuskim rynku pracy w 2010 r., s Ibidem, s Lubuski Plan..., s Ibidem. 24

25 Na poniższym wykresie przedstawiono procentowy rozkład odpowiedzi respondentów z grupy bezrobotnych 45+ oraz z grupy osób niepełnosprawnych dotyczący występowania barier uniemożliwiających respondentom pełny udział w lubuskim rynku pracy. Poniższy wykres przedstawia typy y barier najczęściej wskazywanych przez respondentów z tych dwóch grup. Wykres 1. Typy barier uniemożliwiających uczestnikom projektów pełny udział w lubuskim rynku pracy (projekty skierowane do bezrobotnych 45+: N=74; projekty skierowane do osób niepełnosprawnych: N=61) Liczba wskazań respondentów Projekty skierowane do bezrobotnych 45+ Projekty skierowane do osób niepełnosprawnych Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI 2 z respondentami z grupy osób bezrobotnych 45+ oraz z respondentami z grupy osób niepełnosprawnych. Jak widać, osoby bezrobotne 45+ najczęściej wskazywały na swój wiek oraz na ogólną sytuację na rynku pracy; 12 z 74 osób wskazało także na zły stan zdrowia lub niepełnosprawność. Osoby niepełnosprawne również najczęściej wskazywały na te trzy typy barier, choć w tym wypadku najczęściej zwracano uwagę na zły stan zdrowia lub niepełnosprawność, a w drugiej kolejności na wiek i zbyt małą liczbę miejsc pracy. Obydwie grupy zwracały również uwagę na braki w wykształceniu i posiadanych kwalifikacjach. Bariery te stosunkowo łatwe do usunięcia były jednak wskazywane rzadziej niż bariery niemożliwe do usunięcia lub niezależne od respondentów, takie jak wiek, stan zdrowia i sytuacja na rynku pracy. W mniejszym stopniu wskazywano na takie bariery, jak problemy z dojazdami, nastawienie pracodawców, brak środków na kursy i szkolenia oraz brak wsparcia ze strony Urzędu Pracy. Na powyższym wykresie przedstawiono tylko te typy barier, 25

26 które zgłaszane były zarówno przez respondentów z grupy bezrobotnych 45+, jak i przez respondentów z grupy osób niepełnosprawnych. Osoby bezrobotne 45+ wymieniły także następujące typy barier: płeć (2 wskazania), sytuacja rodzinna (1 wskazanie), adekwatność rodzaju pracy do stanu zdrowia (1 wskazanie). Dwóch respondentów, którzy zadeklarowali istnienie barier, nie potrafiło określić, jaki typ barier mają na myśli. Z kolei osoby niepełnosprawne wymieniły dodatkowo takie typy barier jak: brak znajomości i kontaktów (2 wskazania), bariery architektoniczne (1 wskazanie), biurokracja (1 wskazanie). W trakcie wywiadu FGI z Beneficjentami zwrócono uwagę na te same problemy, które wskazali respondenci z grupy osób bezrobotnych 45+ oraz z grupy osób niepełnosprawnych: niskie kwalifikacje i brak wykształcenia, mała liczba miejsc pracy, trudności z dojazdem do miejsca pracy, bariery architektoniczne, niski status materialny, obawa przed utratą renty socjalnej. W trakcie wywiadu FGI Beneficjenci wskazywali na następujące bariery w dostępie do rynku pracy badanych grup docelowych (bariery wewnętrzne): brak umiejętności interpersonalnych i społecznych wycofanie, brak umiejętności autoprezentacji; wcześniejsza socjalizacja osób ze szkół specjalnych do życia ze świadczeń socjalnych uczniowie szkół specjalnych byli przygotowywani do życia z renty socjalnej, a nie z pracy; wykształcenie postawy roszczeniowej (szczególnie w przypadku osób niepełnosprawnych) wszyscy respondenci zadeklarowali, że spotkali się z postawą roszczeniową ze strony uczestników projektów: mieliśmy stypendia dla uczestników i zwroty kosztów za dojazdy i mi pani powiedziała, że za takie stypendium i za taki zwrot kosztów za dojazdy, to jej się w ogóle nie opłaca przyjeżdżać na szkolenie [FGI]; Podawano również przykłady barier zewnętrznych. Zebrany materiał badawczy umożliwił stworzenie następującej typologii: brak wsparcia ze strony rodziny respondenci zaznaczali, że brak wsparcia może wynikać (1) ze złej sytuacji materialnej rodziny (z jednej strony rodziny nie stać, by inwestować w rozwój osoby niepełnosprawnej, a z drugiej strony świadczenia na rzecz osoby niepełnosprawnej są istotną częścią budżetu domowego, dlatego rodzina dba, by świadczeń tych nie utracić), (2) z barier mentalnych (rodzina nie postrzega osoby niepełnosprawnej jako osoby zdolnej do pracy), (3) z barier kompetencyjnych (rodzina nie wie, jak zaktywizować osobę niepełnosprawną): spotkałam się u siebie z takim jednym przypadkiem, gdzie osoba była niepełnosprawna, miała tą rentę socjalną, do tego pielęgnacyjny i rodzina ogólnie nawet nie chciała jakby jej wypuścić z domu [FGI]; 26

27 różnice ze względu na płeć ta bariera dotyczy szczególnie bezrobotnych kobiet w wieku 45+: Jeżeli chodzi o kobiety, to pracodawca przede wszystkim patrzy na ich wygląd, później na właśnie umiejętności, wykształcenie, a u mężczyzn odwrotnie najpierw umiejętności [FGI]. Podczas wywiadu FGI respondenci podkreślali znaczenie wizyty u kosmetyczki/stylisty, ponieważ uczestniczki projektu to często kobiety, które przez wiele lat wykonywały prace domowe, a to nie wymagało rozwijania kompetencji autoprezentacji; w przypadku osób niepełnosprawnych pojawiają się również bariery związane z organizacją miejsca pracy. Z jednej strony może wystąpić konieczność dostosowania stanowiska pracy do rodzaju niepełnosprawności, a z drugiej, konieczne może okazać się przeszkolenie pozostałych pracowników pod kątem komunikacji i współpracy z osobą niepełnosprawną, co generuje koszty i zajmuje czas, dlatego też przez pracodawców postrzegane jest jako istotna przeszkoda na drodze do zatrudniania osób niepełnosprawnych. W badaniu CAWI z przedstawicielami instytucji zajmujących się wspieraniem osób niepełnosprawnych i bezrobotnych 45+ na lubuskim rynku pracy zapytano respondentów o konkretne bariery ekonomiczne, architektoniczne i psychospołeczne, które utrudniają osobom niepełnosprawnym aktywność zawodową i/lub edukacyjną. W poniższej tabeli przedstawiono listę najczęściej wymienianych barier ekonomicznych. Tabela 3. Jakiego rodzaju bariery ekonomiczne w otoczeniu osób niepełnosprawnych przyczyniają się do ograniczenia ich aktywności zawodowej i/lub edukacyjnej? (N=49) Liczba wskazań Brak odpowiedzi 9 Brak środków finansowych 7 Trudno powiedzieć 6 Niskie renty, świadczenia pomocowe 4 Brak środków na dojazd do pracy 4 Lęk przed utratą świadczeń, rent 3 Zbyt małe wsparcie finansowe ze strony instytucji publicznych 3 Mała liczba miejsc pracy chronionej 3 Niedostateczne środki na zakup komputerów 2 Duże zapotrzebowanie na opiekę medyczną 2 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CAWI z przedstawicielami instytucji zajmujących się wspieraniem osób niepełnosprawnych i bezrobotnych 45+ na lubuskim rynku pracy. Ponadto, po jednym wskazaniu uzyskały następujące odpowiedzi: niskie zarobki, bezrobocie, posiadanie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności utrudnia znalezienie pracy, brak wyodrębnionego funduszu na tworzenie przedsiębiorstw, brak funduszu 27

28 poręczeniowego dla osób niepełnosprawnych, zbyt duże koszty zatrudniania tych osób, brak konkretnego wsparcia tej grupy osób, mała liczba lokalnych miejsc pracy. Respondenci często nie potrafili określić konkretnych barier ekonomicznych (brak odpowiedzi i odpowiedź Trudno powiedzieć to razem 15 wskazań z 49 odpowiedzi udzielonych przez respondentów). Pozostałe odpowiedzi można podzielić na następujące typy: Brak środków finansowych do tej grupy można zaliczyć następujące odpowiedzi: brak środków finansowych, brak środków na dojazd do pracy, niedostateczne środki na zakup komputerów (razem 13 wskazań); Niewystarczające wsparcie do tej grupy można zaliczyć następujące odpowiedzi: niskie renty, świadczenia pomocowe, lęk przed utratą świadczeń, rent, zbyt małe wsparcie finansowe ze strony instytucji publicznych, duże zapotrzebowanie na opiekę medyczną, brak wyodrębnionego funduszu na tworzenie przedsiębiorstw, brak funduszu poręczeniowego dla osób niepełnosprawnych, brak konkretnego wsparcia tej grupy osób (razem 15 wskazań); niekorzystne uwarunkowania na rynku pracy do tej grupy można zaliczyć następujące odpowiedzi: mała liczba miejsc pracy chronionej, niskie zarobki, bezrobocie, posiadanie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności utrudnia znalezienie pracy, zbyt duże koszty zatrudniania tych osób, mała liczba lokalnych miejsc pracy (razem 8 wskazań) Wyodrębniono zatem trzy sfery: pierwsza dotyczy ogólnie złej sytuacji materialnej osób niepełnosprawnych, druga niewystarczającego wsparcia ze strony instytucji państwowych i niekorzystnych regulacji, trzecia niekorzystnej sytuacji na rynku pracy w ogóle i szczególnie w odniesieniu do osób niepełnosprawnych. W poniższej tabeli przedstawiono listę najczęściej wymienianych barier architektonicznych. 28

29 Tabela 4. Jakiego rodzaju bariery architektoniczne w otoczeniu osób niepełnosprawnych przyczyniają się do ograniczenia ich aktywności zawodowej i/lub edukacyjnej? (N=49) Liczba wskazań Brak podjazdów 16 Środki komunikacji nie są przystosowane do osób niepełnosprawnych Brak wind 13 Nieprzystosowane budynki 10 Brak odpowiedzi 9 Wysokie krawężniki 6 Nieprzystosowane miejsca pracy 6 Trudno powiedzieć 4 Brak dostosowanych toalet 3 Brak odpowiednich drzwi 2 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CAWI z przedstawicielami instytucji zajmujących się wspieraniem osób niepełnosprawnych i bezrobotnych 45+ na lubuskim rynku pracy. Ponadto, po jednym wskazaniu uzyskały następujące odpowiedzi: brak osób w urzędach, które byłyby wyszkolone na przykład w porozumiewaniu się z osobami niepełnosprawnymi, brak oznaczeń, zła nawierzchnia, raczej żadne. W poniższej tabeli przedstawiono listę najczęściej wymienianych barier psychospołecznych. 13 Tabela 5. Jakiego rodzaju bariery psychospołeczne w otoczeniu osób niepełnosprawnych przyczyniają się do ograniczenia ich aktywności zawodowej i/lub edukacyjnej? (N=49) Liczba wskazań Brak akceptacji otoczenia 12 Brak odpowiedzi 9 Trudno powiedzieć 8 Stereotypowe postrzeganie osób niepełnosprawnych 6 Lęk wynikający z niewiedzy 5 Nieakceptacja w przypadku widocznej niepełnosprawności 2 Brak wiary w ich możliwości, np. ze strony rodziców 2 Niechęć pracodawców nie będących zakładami pracy chronionej 2 Izolacja tych osób 2 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CAWI z przedstawicielami instytucji zajmujących się wspieraniem osób niepełnosprawnych i bezrobotnych 45+ na lubuskim rynku pracy. Ponadto, po jednym wskazaniu uzyskały następujące odpowiedzi: brak zakładów pracy, niekulturalne zachowanie wobec osób niepełnosprawnych, brak wsparcia, brak takich barier w środowisku wiejskim, nietolerowanie przywilejów tych osób, opór wśród rodzin osób niepełnosprawnych przed podjęciem przez nich pracy, raczej żadne. 29

30 Respondenci często nie potrafili określić konkretnych barier psychospołecznych (brak odpowiedzi i odpowiedź Trudno powiedzieć to razem 17 wskazań z 49 odpowiedzi udzielonych przez respondentów) Potrzeby i oczekiwania osób bezrobotnych 45+ oraz osób niepełnosprawnych wobec realizowanego wsparcia w ramach komponentu regionalnego PO KL Demograficzne uwarunkowania rynku pracy województwa lubuskiego Województwo lubuskie położone jest w zachodniej części kraju i należy do jednych z mniejszych jednostek samorządowych zajmując 13 miejsce i obejmując obszar ,88 km 2, tj. 4,5% powierzchni Polski (sąsiaduje z woj. dolnośląskim, wielkopolskim i zachodniopomorskim). Jest województwem nadgranicznym zachodnia granica województwa pokrywa się z granicą państwa. Podzielone jest na 12 powiatów ziemskich, 2 grodzkie oraz na 83 gminy (9 miejskich, 33 miejsko-wiejskich i 41 wiejskich). Zgodnie z podziałem kraju wg Nomenklatury Jednostek Terytorialnych do celów Strategicznych (NTS) 8 podzielone zostało na dwa podregiony: gorzowski i zielonogórski liczące odpowiednio 383,2 tys. i 627,7 tys. ludności 9. Na koniec roku 2010 liczba ludności województwa lubuskiego wyniosła tys. (490 tys. mężczyzn i 521 tys. kobiet). Należy ono do jednych z najrzadziej zaludnionych województw w kraju (72 osoby na km 2, mniej ludności na km 2 posiadają jedynie woj. warmińsko-mazurskie i podlaskie ), mimo, iż charakteryzuje się stosunkowo wysokim stopniem urbanizacji (63,9%). Dużą rolę odgrywa jednak brak dużych miast. Liczba ludności miejskiej wyniosła na koniec roku ,7 tys., a wiejskiej 369,3 tys. osób. W ostatnich trzech latach notuje się też w woj. lubuskim niewielki przyrost rzeczywisty ludności (w latach przyrost wynosił 1403, czyli około 1,4%). W tym kontekście istotnym jest fakt wzrostowej tendencji przyrostu naturalnego ludności notowanej od 2003 r. oraz malejącego, choć nadal utrzymującego się ujemnego salda migracji 10. W populacji mieszkańców województwa lubuskiego dominują osoby w wieku produkcyjnym, stanowiąc 65,7% ogółu. Porównanie struktury populacji lubuskiego z innymi województwami wskazuje na relatywnie młodą strukturę wieku. Sytuacja taka utrzymuje się w województwie lubuskim w ostatnich kilku latach Wprowadzona rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 13 lipca 2000 r. nomenklatura Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NTS) opiera się na Nomenclature of Territorial Units for Statistics (NUTS) obowiązującej w krajach UE; zob.: Dz. U. Nr 58, poz Por.: 10 lat województwa lubuskiego, Zielona Góra 2010, s Ruch naturalny ludności w województwie lubuskim; 11 Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym w 2010 r. Stan w dniu 31 XII, GUS, Warszawa 2011, s

31 Wykres 2. Ludność w wieku produkcyjnym i nieprodukcyjnym w woj. lubuskim w 2010 r. wiek poprodukcyjny (15,2%) wiek przedprodukcyjny (19%) wiek produkcyjny (65,7%) wiek przedprodukcyjny wiek produkcyjny wiek poprodukcyjny Źródło: Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym w 2010 r. Stan w dniu 31 XII, GUS, Warszawa 2011, s. 19. Województwo lubuskie charakteryzuje się też stosunkowo niskim odsetkiem osób w wieku nieprodukcyjnym do osób w wieku produkcyjnym. Na 100 osób w wieku produkcyjnym przypada 52 osoby w nieprodukcyjnym, nym, co jest niższym stosunkiem od średniej krajowej (55 osób) oraz stanowi najniższą wartość wśród innych województw (podobnym stosunkiem charakteryzują się jeszcze woj.: dolnośląskie, opolskie i zachodniopomorskie). Wykres 3. Liczba osób w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym wg województw w 2010 r dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie Źródło: Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym w 2010 r. Stan w dniu 31 XII, GUS, Warszawa 2011, s podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodnio-pomorskie 31

32 Założenia i realizacja PO KL a grupa osób bezrobotnych 45+ oraz osób niepełnosprawnych Zgodnie z zapisami Szczegółowego opisu priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki aktywizacja zawodowa osób pozostających bez zatrudnienia, w tym osób biernych zawodowo stanowi podstawowe wyzwanie dla polityki zatrudnieniowej państwa, szczególnie w kontekście dokonujących się przemian społecznych, gospodarczych i demograficznych, które wpływają na strukturę rynku pracy 12. Wsparcie w ramach Priorytetu VI koncentruje się na wybranych grupach docelowych w tym osób bezrobotnych 45+ i osób niepełnosprawnych. Priorytet kładzie nacisk na podnoszenie jakości usług świadczonych na rzecz osób bezrobotnych i biernych zawodowo, będących w wieku aktywności zawodowej, w tym zwłaszcza na wczesną identyfikację potrzeb klientów instytucji rynku pracy oraz diagnozowanie możliwości ich rozwoju zawodowego, a także na zwiększeniu dostępności usług pośrednictwa pracy i poradnictwa zawodowego. Podkreśla się również wagę tworzenia warunków sprzyjających podnoszeniu zdolności do zatrudnienia osób bezrobotnych, obejmujące m.in. działania na rzecz dalszego doskonalenia bądź zmiany kwalifikacji zawodowych w formie szkoleń, kursów i praktyk oraz możliwości zdobycia doświadczeń zawodowych w miejscu pracy. Mowa jest także o pomocy na rzecz rozwoju przedsiębiorczości i samozatrudnienia. Do grupy osób bezrobotnych 45+ i osób niepełnosprawnych mogą być skierowane następujące działania: Działanie 6.1 Poprawa dostępu do zatrudnienia oraz wspieranie aktywności zawodowej w regionie (Poddziałanie Wsparcie osób pozostających bez zatrudnienia na regionalnym rynku pracy; Poddziałanie Poprawa zdolności do zatrudnienia oraz podnoszenie poziomu aktywności zawodowej osób bezrobotnych). Działanie 6.2. Wsparcie oraz promocja przedsiębiorczości i samozatrudnienia. Działanie 6.3 Inicjatywy lokalne na rzecz podnoszenia poziomu aktywności zawodowej na obszarach wiejskich. Działania podejmowane w ramach Priorytetu VII mają przede wszystkim ułatwić dostęp do rynku pracy osobom zagrożonym wykluczeniem społecznym oraz rozwijać instytucje ekonomii społecznej, jako skutecznej formy integracji społeczno zawodowej. Mowa jest tu o eliminowaniu różnego rodzaju barier (organizacyjnych, prawnych, czy psychologicznych) na jakie napotykają osoby w wieku aktywności zawodowej, zagrożone wykluczeniem społecznym (m.in. osoby niepełnosprawne). Zaplanowano tu zastosowanie instrumentów aktywnej integracji, mających na celu przywrócenie osób wykluczonych na rynek pracy oraz ich integrację ze społeczeństwem. Ścieżką 12 Szczegółowy opis priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki , Warszawa 2010, s

33 powyższego ma być przywrócenie zdolności lub możliwości zatrudnienia, uzyskanie wsparcia dochodowego oraz wyeliminowanie przeszkód napotykanych przez osoby i rodziny w procesie dostępu do praw i usług społecznych, a przez to wspierających ich powrót do zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej. Istotnym jest tworzenie warunków sprzyjających rozwojowi adaptacyjnych form zatrudnienia, w tym w sektorze ekonomii społecznej (organizacje pozarządowe, spółdzielnie pracy, spółdzielnie inwalidów i niewidomych, spółdzielnie socjalne). Jako element dodatkowy działań zakreślono wsparcie mieszkańców obszarów wiejskich poprzez system małych grantów finansowych, za pomocą którego wspierane są inicjatywy ukierunkowane na podnoszenie zdolności do zatrudnienia, zwiększenie mobilności i aktywności społecznej mieszkańców oraz rozwój lokalnych inicjatyw na obszarach wiejskich, skierowanych do osób będących w wieku aktywności zawodowej i doświadczających wykluczenia społecznego z uwzględnieniem wsparcia towarzyszącego dla otoczenia tych osób. Do grupy osób bezrobotnych 45+ i osób niepełnosprawnych mogą być skierowane następujące działania: Działanie 7.1 Rozwój i upowszechnienie aktywnej integracji (Poddziałanie Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez ośrodki pomocy społecznej; Poddziałanie Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez powiatowe centra pomocy rodzinie; Poddziałanie Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej). Działanie 7.2 Przeciwdziałanie wykluczeniu i wzmocnienie sektora ekonomii społecznej (Poddziałanie Aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym; Poddziałanie Wsparcie ekonomii społecznej). Działanie 7.3 Inicjatywy lokalne na rzecz aktywnej integracji. Działania podejmowane w ramach Priorytetu VIII mają istotne znaczenie dla utrzymania aktywności zawodowej osób 45+ i osób niepełnosprawnych. Zmiany gospodarcze zachodzące w poszczególnych regionach i sektorach gospodarki wymuszają potrzebę elastycznego reagowania kadr zarządzających przedsiębiorstw. Stąd kluczowym, jak się podkreśla, jest stymulowanie podnoszenia i aktualizacji umiejętności zawodowych przez osoby pracujące, zwłaszcza starsze i o niskich kwalifikacjach. Do grupy osób w wieku 45+ i osób niepełnosprawnych skierowane jest przede wszystkim Działanie 8.1 Rozwój pracowników i przedsiębiorstw w regionie (zwłaszcza Poddziałanie Wsparcie procesów adaptacyjnych i modernizacyjnych w regionie). Priorytet IX istotny jest dla osób bezrobotnych 45+ i osób niepełnosprawnych przede wszystkim z punktu widzenia wparcia możliwości kształcenia się przez całe życie. 33

34 Stąd część działań skierowana jest na upowszechnienie kształcenia ustawicznego poprzez zwiększenie dostępności kształcenia osób dorosłych w formach szkolnych, podniesienie jakości usług oferowanych przez placówki prowadzące formalne kształcenie ustawiczne oraz promocję korzyści płynących z formalnego podnoszenia i uzupełniania wykształcenia i kwalifikacji zawodowych. Niebagatelnym jest też lokalny kontekst działań podejmowanych w ramach Priorytetu IX. Do grupy osób w wieku 45+ i osób niepełnosprawnych skierowane jest przede wszystkim Działanie 9.3 Upowszechnienie formalnego kształcenia ustawicznego w formach szkolnych. Wykonanie zakładanych celów w ramach PO KL w stosunku do grupy osób w wieku 45+ i osób niepełnosprawnych różnicuje się w zależności od rodzaju działania/poddziałania. W ramach Priorytetu VI, realizacja celu 1 (Zwiększenie zasięgu oddziaływania Aktywnej Polityki Rynku Pracy) przy ogólnym wskaźniku wykonalności (do 2010 r.) 47,89% w stosunku do osób w wieku wskaźnik wynosi 29,04% 13. Wskaźnik wykonania celu 3 (Priorytet VI): Zmniejszenie bezrobocia wśród osób znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy (kobiety, osoby długotrwale bezrobotne, osoby niepełnosprawne, osoby bezrobotne zamieszkujące na obszarach wiejskich) w grupie osób niepełnosprawnych oceniony został jako wysoce zadawalający (62,06%) 14. Podobnie, zadowalająco wygląda sytuacja z celem 4 Priorytetu VI: Zwiększenie poziomu zatrudnienia wśród osób starszych. W ramach Priorytetu VII szczególnie wysokie rezultaty osiągnęła realizacja celu szczegółowego 2: Wzmocnienie i poszerzenie zakresu działań sektora ekonomii społecznej. Dużo gorzej przedstawia się odsetek klientów instytucji pomocy społecznej będących w wieku aktywności zawodowej i niepracujących, którzy w ramach Priorytetu zostali objęci działaniami aktywnej integracji. Osiągnięcie wartości wskaźników zaplanowanych do realizacji określane jest jako zagrożone. Natomiast realizacja działań w ramach Priorytetu VIII skierowana do osób pracujących pow. 50 roku życia osiągnęła wartość 107,74% realizacji wskaźnika 15. Wskazuje się również na zagrożenie realizacji wskaźnika rezultatu Priorytetu IX w wartości docelowej. Na koniec 2010 r. w grupie osób dorosłych wyniósł on 0,1% (w stosunku do wartości docelowej: 1% dla tej grupy). Z drugiej strony przewiduje się wzrost realizacji wartości docelowej wskaźnika rezultatu w kolejnych okresach sprawozdawczych. 13 Sprawozdanie z realizacji Priorytetów komponentu regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki za rok 2010, s Ibidem, s Ibidem, s

35 Tabela 6. Wskaźniki wykonania (produktu) Priorytetów VI-IX PO KL w latach Priorytet Nazwa wskaźnika Wartość docelowa wskaźnika Kobiety Mężczyźni Ogółem Kobiety Mężczyźni Ogółem Stopień realizacji wskaźnika Liczba osób, które zakończyły udział w projektach realizowanych w ramach Priorytetu - w tym liczba osób znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy , ,92 Priorytet VI a. w tym liczba osób niepełnosprawnych ,27 - w tym liczba osób w wieku lata ,04 Liczba osób, które uzyskały środki na podjęcie działalności gospodarczej ,46 - w tym liczba osób znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy ,5 Priorytet VII a. w tym liczba osób niepełnosprawnych ,92 - w tym liczba osób w wieku lata ,63 Liczba klientów instytucji pomocy społecznej, którzy zakończyli udział w projektach dotyczących aktywnej integracji Liczba osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, które zakończyły udział w Priorytecie Liczba osób, które otrzymały wsparcie w ramach instytucji ekonomii społecznej , , ,72 Priorytet VIII Liczba pracujących osób dorosłych, które zakończyły udział w projektach szkoleniowych ,69 - w tym liczba osób w wieku powyżej 50. roku życia ,74 Priorytet IX Liczba osób dorosłych w wieku lata, które uczestniczyły w formalnym kształceniu ustawicznym w ramach Priorytetu ,16 Źródło: Sprawozdanie z realizacji Priorytetów komponentu regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki , załączniki (lata ). Zgodnie z przekazaną przez Zamawiającego bazą danych PEFS w województwie lubuskim do końca października 2011 r. udział w realizowanych w ramach komponentu regionalnego projektach wzięło osób (w ramach Priorytetu VI - VIII PO KL) 16. W tej grupie 9736 należało do grona osób 45+ (25,9%) należy uznać, iż jest to znaczący udział. Analiza danych pod względem płci uczestników ukazuje równomierność wsparcia (51% kobiety, 49% mężczyźni). Większość, gdyż aż 68,19% to osoby w grupie wiekowej a tylko co dziesiąty z beneficjentów przekroczył 60 lat. 16 Baza uczestników indywidualnych Priorytetów VI-VIII, PO KL. 35

36 Wykres 4. Struktura płci beneficjentów indywidualnych idualnych (45+) uczestniczących w Priorytetach VI-VIII PO KL (stan na X 2011 r.) mężczyźni; 49% kobiety; 51% Źródło: Obliczenia własne na podstawie: Baza uczestników indywidualnych ych Priorytetów VI-VIII, PO KL (stan na X 2010). Wykres 5. Struktura wieku beneficjentów indywidualnych idualnych (45+) uczestniczących w Priorytetach VI-VIII VIII PO KL (stan na X 2011 r.) 60,00% 40,00% 20,00% 0,00% 30,84% 37,35% 22,19% 9,62% -20,00% pow.60 Źródło: Obliczenia własne na podstawie: Baza uczestników indywidualnych ych Priorytetów VI-VIII, PO KL (stan na X 2010). Osób niepełnosprawnych, które rozpoczęły udział w projektach skierowanych do tej grupy docelowej (w ramach realizacji priorytetu VI i VII) w latach w woj. lubuskim było Stanowili oni 2,7% wszystkich uczestników, którzy wzięli udział w programach realizowanych w ramach wyżej wspomnianych priorytetów. 36

37 Tabela 7. Osoby niepełnosprawne, które rozpoczęły udział w projektach realizowanych w ramach Priorytetów VI-IX. Nazwa priorytetu Kobiety Mężczyźni Ogółem Kobiety Mężczyźni Ogółem PRIORYTET VI (cel 4) Ogółem w tym osoby niepełnosprawne PRIORYTET VII (cel 4) Ogółem w tym osoby niepełnosprawne PRORYTET VIII (cel 4) Ogółem w tym osoby niepełnosprawne PRIORYTET IX (cel 4) Ogółem w tym osoby niepełnosprawne Źródło: Sprawozdanie z realizacji Priorytetów komponentu regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki , załączniki (lata ). W poniższej tabeli przedstawiono zestawienie według płci i wieku osób, które rozpoczęły udział w projektach w ramach Priorytetów VI-IX. Tabela 8. Osoby, które rozpoczęły udział w projektach realizowanych w ramach Priorytetów VI-IX wg płci i wieku. PRIORYTET VI PRIORYTET VII PRIORYTET VIII PRIORYTET IX Kobiety Mężczyźni Ogółem Kobiety Mężczyźni Ogółem lata lata lata Ogółem lata lata lata Ogółem lata lata lata Ogółem lata lata lata Ogółem Źródło: Sprawozdanie z realizacji Priorytetów komponentu regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki , załączniki (lata ). W poniższej tabeli przedstawiono zestawienie według płci i miejsca zamieszkania osób, które rozpoczęły udział w projektach w ramach Priorytetów VI-IX. 37

38 Tabela 9. Osoby, które rozpoczęły udział w projektach realizowanych w ramach Priorytetów VI-IX wg płci i miejsca zamieszkania. PRIOR YTET VI PRIOR YTET VII PRIOR YTET VIII PRIOR YTET IX Kobiety Mężczyźni Ogółem Kobiety Mężczyźni Ogółem Miasto Wieś Ogółem Miasto Wieś Ogółem Miasto Wieś Ogółem Miasto Wieś Ogółem Źródło: Sprawozdanie z realizacji Priorytetów komponentu regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki , załączniki (lata ). W poniższej tabeli przedstawiono zestawienie według płci i wykształcenia osób, które rozpoczęły udział w projektach w ramach Priorytetów VI-IX. Tabela 10. Osoby, które rozpoczęły udział w projektach realizowanych w ramach Priorytetów VI-IX wg płci i wykształcenia PRIORYTET VI PRIORYTET VII podstawowe, gimnazjalne i niższe Kobiety Mężczyźni Ogółem Kobiety Mężczyźni Ogółem ponadgimnazjalne pomaturalne Wyższe Ogółem podstawowe, gimnazjalne i niższe ponadgimnazjalne pomaturalne Wyższe Ogółem PRIORYTET VIII PRIORYTET IX podstawowe, gimnazjalne i niższe ponadgimnazjalne pomaturalne wyższe Ogółem podstawowe, gimnazjalne i niższe ponadgimnazjalne pomaturalne wyższe Ogółem

39 Źródło: Sprawozdanie z realizacji Priorytetów komponentu regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki , załączniki (lata ). Podsumowując, w latach udział w projektach realizowanych w ramach Priorytetów VI-IX rozpoczęło osób. W ostatnim roku zaś osoby. Wśród nich przeważają kobiety w latach stanowiły one 56,5% wszystkich uczestników projektów wskazanych wyżej priorytetów. Co czwarty z nich legitymował się wykształceniem ponadgimnazjalnym (26,7%), 59,3% stanowiły osoby w wieku lat. Dwóch na trzech uczestników to mieszkańcy miast (63,5%) Lokalne strategie i akty prawne mające wpływ na dostęp osób bezrobotnych 45+ i osób niepełnosprawnych do lubuskiego rynku pracy Poziom ogólnopolski Podstawą prawną działań z zakresu integracji społecznej, aktywizacji zawodowej, a także kształcenia osób bezrobotnych jest ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z 20 kwietnia 2004 r. 17 Określa ona zadania państwa w zakresie promocji zatrudnienia, łagodzenia skutków bezrobocia oraz aktywizacji zawodowej (art. 1). Istotnym wsparciem dla tego rodzaju działań jest pomoc społeczna, która jak zapisano w art. 2 ustawy o pomocy społecznej z 2004 r. jest instytucją polityki społecznej państwa, mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości 18. Ustawa o promocji zatrudnienia wyznacza cele działań, na które składają się działania na rzecz (art. 2): pełnego i produktywnego zatrudnienia; rozwoju zasobów ludzkich; osiągnięcia wysokiej jakości pracy; wzmacniania integracji oraz solidarności społecznej; zwiększania mobilności na rynku pracy. Ustawodawca podkreślił istotę działań skierowanych do osób będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy (art. 49), a wśród nich wymienił osoby bezrobotne powyżej 50 roku życia oraz bezrobotne niepełnosprawne. Działania skierowane do ostatniej z wymienionych grup znalazły szczególne uregulowania w ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych 19. Wspomniane wyżej 17 Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy; Dz. U. 2004, nr 99, poz Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej; Dz. U., 2004, nr 64, poz Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych; Dz. U. 199, nr 123, poz

40 ustawy definiując poszczególne kategorie bezrobotnych wyznaczają instrumentaria działań na rzecz ich aktywizacji zawodowej, kształcenia i integracji społecznej. Zagadnienia aktywizacji zawodowej osób powyżej 50 roku życia oraz osób niepełnosprawnych poruszane są na gruncie różnych dokumentów dotyczących regulacji zarówno w skali kraju jak i regionu. Zadania te państwo realizuje na podstawie uchwalanego przez Radę Ministrów, a przygotowanego przez ministra pracy i polityki społecznej 20 Krajowego Planu Działań na Rzecz Zatrudnienia. Zawiera on zasady realizacji Europejskiej Strategii Zatrudnienia w oparciu o inicjatywy samorządu gminy, powiatu, województwa, a także partnerów społecznych (art. 3). Aktualny Krajowy Plan Działań na Rzecz Zatrudnienia na lata przyjęty przez Radę Ministrów 14 lipca 2010 r. 21 wskazując na potrzebę osiągnięcia spójności społeczno-gospodarczej w ramach Unii Europejskiej oraz potrzebę poprawy pozycji Polski w warunkach rosnącej konkurencyjności w ramach dynamicznej globalnej gospodarki oparty został na czterech filarach 22. Z punktu widzenia niniejszego opracowania istotnym jest filar pierwszy, który z założenia ma być realizowany głównie przez zwiększenie aktywności zawodowej i pracy (w tym podniesiono zagadnienie większej aktywności pokolenia 50+). Kwestie wzrostu zatrudnienia i podniesienia jego jakości znalazły się także wśród sześciu priorytetów Strategii Rozwoju Kraju W priorytecie trzecim: Wzrost zatrudnienia i podniesienie jego jakości, wyraźnie wskazano na potrzebę działań, które pozwolą osobom w wieku powyżej 50 lat na pozostanie bądź też powrót na rynek pracy 23. Podkreślono także, co jest istotne dla osób 50+, wagę kształcenia przez całe życie i konieczność rozwoju branży edukacyjnej obsługującej ten segment 24. Podstawą dla opracowania Krajowego Planu Działań na Rzecz Zatrudnienia jest nadrzędny plan społeczno-gospodarczy dla polityki wewnętrznej kraju czyli Narodowy Plan Rozwoju na lata oraz będąca składową ostatniego z wymienionych Krajowa Strategia Zatrudnienia na lata W niej to zostały określone narodowe cele, priorytety oraz działania w obszarze polityki zatrudnienia. Krajowa Strategia Zatrudnienia ma na względzie także różnorodne uwarunkowania, a także wyzwania stojące przez Polską oraz cele wynikające z przyjęcia do realizacji Strategii Lizbońskiej oraz Europejskiej Strategii Zatrudnienia 26. Dla omawianego zagadnienia bezpośrednie znaczenie ma realizacja priorytetu drugiego, trzeciego i czwartego Krajowej Strategii Zatrudnienia, gdzie wskaźniki 20 Ustawa wskazuje współuczestników procesu przygotowania Krajowego Planu Działań na Rzecz Zatrudnienia wymieniając: ministra właściwego do spraw gospodarki, ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania, ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego, ministra właściwego do spraw rozwoju wsi oraz ministra właściwego do spraw rozwoju regionalnego; ibidem, art. 3. pkt Zob.: Załącznik do uchwały nr 111/2010 Rady Ministrów z dnia 14 lipca Krajowy Plan Działań na rzecz Zatrudnienia na lata , Warszawa Ibidem, s Zob.: Strategia Rozwoju Kraju , Warszawa 2008, s Ibidem, s Zob.: Narodowy Plan Rozwoju na lata , Warszawa Krajowa Strategia Zatrudnienia na lata Dokument zaakceptowany przez Radę Ministrów w dniu 6 września 2005 r., s

41 wykonalności odnoszą się do osób 50+ oraz do osób niepełnosprawnych. Mowa tu o zwiększeniu udziału programów wspierających edukację dorosłych (2.2); rozwijaniu i promocji współpracy europejskiej (3.4); promocji nietypowych form zatrudnienia, zwłaszcza: samozatrudnienia, telepracy, outsourcingu (3.5); wdrażaniu rozwiązań zachęcających pracodawców do organizowania różnych form podwyższenia kwalifikacji zawodowych pracowników (3.11); zwiększaniu dostępności oraz wzbogacaniu form i metod pośrednictwa pracy (4.1); zwiększeniu dostępności i rozszerzeniu wachlarza usług poradnictwa zawodowego i pomocy w poszukiwaniu zatrudnienia (4.2); popularyzacji usługi EURES (4.3); zwiększeniu dostępności oraz wzbogaceniu oferty kształcenia ustawicznego dla osób bezrobotnych i poszukujących pracy (4.4); aktywizacji zawodowej osób powyżej 50 roku życia (4.5); ograniczaniu zjawiska marginalizacji społecznej młodzieży poprzez wsparcie grup szczególnego ryzyka, w tym również młodzieży niepełnosprawnej (4.8); aktywizowaniu zawodowym osób niepełnosprawnych (4.9) 27. Krajowy Plan Działań na rzecz Zatrudnienia określił działania konieczne do podjęcia w sferze zatrudnienia w ciągu trzech kolejnych lat, wskazując jako podstawowe wyzwanie zwiększenie aktywności zawodowej Polaków. Diagnozując wyzwania i zagrożenia stojące przed Polską ustalono cztery priorytety 28. W ich ramach przewidziano działania, które winny objąć wszystkich potencjalnych klientów służb zatrudnienia jak i takie, które koncentrują się przede wszystkim na tych grupach osób, które doświadczają istotnych deficytów na rynku pracy. Do pierwszej grupy należą m.in.: rozwój kształcenia ustawicznego, promocja alternatywnych i elastycznych form zatrudnienia, wprowadzenie nowoczesnego systemu zabezpieczenia społecznego, współpraca między publicznymi służbami zatrudnienia a prywatnymi agencjami zatrudnienia i pracodawcami, poprawa skuteczności prac interwencyjnych itd. Do drugiej kategorii zaliczają się zaś m. in.: młodzież, mieszkańcy wsi, a także interesujące nas z punktu widzenia niniejszego opracowania osoby 50+ oraz osoby niepełnosprawne. Działania odnoszące się bezpośrednio do grupy osób niepełnosprawnych oraz osób 50+ mające na celu aktywizację i kształcenie oraz wzrost spójności społecznej zakładane w ramach wyżej wspomnianych priorytetów obejmują: ograniczanie zachęt do rezygnacji z pracy na rzecz świadczeń z systemu ubezpieczeń społecznych (priorytet I). zachęcanie do podjęcia pracy osoby już korzystające z takich świadczeń (zarówno osoby w wieku produkcyjnym jak i poprodukcyjnym) (priorytet I). zwiększanie zachęt dla pracodawców do utrzymywania zatrudnienia i szkolenia osób starszych (priorytet I). 27 Ibidem, s , Załącznik do uchwały nr 111/2010 Rady Ministrów z dnia 14 lipca Krajowy Plan Działań..., s

42 zwiększanie zachęt dla pracodawców do utrzymywania zatrudnienia pracowników z grupy 50+ oraz niepełnosprawnych (priorytet I). zwiększanie zachęt dla pracodawców do dostosowywania warunków pracy do możliwości i potrzeb osób z tej grupy wiekowej (priorytet I). lepsze wykorzystanie istniejącego instrumentarium wsparcia zatrudniania osób niepełnosprawnych (priorytet I). zwiększenie dostępności kształcenia ustawicznego dla osób niepełnosprawnych (priorytet I i IV). poprawa adresowania instrumentów aktywnej polityki rynku pracy (zwłaszcza staży, przygotowania zawodowego, szkoleń, doradztwa zawodowego i pośrednictwa pracy), w tym częstsze proponowanie ich osobom starszym (priorytet III). zwiększenie dostępności działań publicznych służb zatrudnienia dla osób w wieku 50+ (priorytet III). Należy także wskazać spójność z Krajowym Planem Działań na Rzecz Zatrudnienia działań podejmowanych przez rząd w ramach programu Solidarność pokoleń Działania dla zwiększenia aktywności zawodowej w wieku 50+, w którym to Rada Ministrów 17 października 2008 r. określiła zestaw siedmiu celów, realizujących główne zamierzenie: zwiększenie zatrudnienia osób w wieku 50+. Dokument towarzyszący Narodowemu Planowi Rozwoju, a więc Strategia Polityki Społecznej na lata stawia sobie za cel zbudowanie zintegrowanego systemu polityki państwa prowadzącej do ułatwienia wszystkim obywatelom równego dostępu do praw społecznych, poprawy warunków powstawania i funkcjonowania rodzin oraz wsparcia grup i osób zagrożonych wykluczeniem społecznym przy zapewnieniu demokratycznego współuczestnictwa obywateli 29. Istotnymi z punktu widzenia niniejszego opracowania są priorytety i kierunki polityki społecznej oznaczone numerami III (przede wszystkim) oraz II i IV 30. Priorytet II: Wdrożenie aktywnej polityki społecznej: Rozwój form ekonomii społecznej, na rzecz pobudzenia aktywizacji zawodowej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym (2.3). Priorytet III: Kompleksowa rehabilitacja i aktywizacja osób niepełnosprawnych: Rehabilitacja zawodowa i społeczna osób niepełnosprawnych (3.1). Tworzenie warunków do większej aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych jako podstawy społecznej integracji i poprawy warunków ich życia (3.2). Zapewnienie osobom niepełnosprawnym dostępu do usług społecznych (3.3). Kształtowanie pozytywnych postaw wobec niepełnosprawności (3.4). 29 Strategia Polityki Społecznej na lata , Warszawa 2005, s Ibidem, s

43 Reforma systemu rentowego (3.5). Usprawnienie systemu rehabilitacji, na rzecz utrzymania możliwości aktywności zawodowej (3.6). Priorytet IV: Tworzenie warunków sprzyjających integracji w starzejącym się społeczeństwie: Rozwijanie systemu opieki pielęgnacyjnej, celem zbudowania środowiskowego modelu integracji ludzi starszych i wymagających pomocy (4.1). Kategorię osób niepełnosprawnych zaliczono do grup poważnie zagrożonych wykluczeniem społecznym w istotnym z punktu widzenia realizacji przez Polskę drugiego z celów Strategii Lizbońskiej 31 dokumencie, czyli w Narodowej Strategii Integracji Społecznej 32. Wskazano przede wszystkim na niższe od przeciętnego mieszkańca Polski kwalifikacje niepełnosprawnych (mimo sporej dynamiki poprawy jego poziomu). Następnie zaakcentowano niewielką motywację niepełnosprawnych do wprowadzenia zmian w swoim życiu, liczne bariery instytucjonalno-infrastrukturalne oraz niechęć pracodawców do zatrudniania niepełnosprawnych. Zapisy ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z 20 kwietnia 2004 r. wskazują, iż na poziomie regionalnym to samorząd województwa na podstawie Krajowego Planu Działań, uwzględniając strategię rozwoju województwa oraz strategię wojewódzką w zakresie polityki społecznej przygotowuje corocznie regionalny plan działań na rzecz zatrudnienia. Ma on za zadanie określić priorytetowe grupy bezrobotnych i innych osób wymagających wsparcia. Bierze się tu też pod uwagę opinię powiatowych jednostek samorządu terytorialnego oraz partnerów społecznych (art. 3 ust 4) Poziom regionalny Lubuski Plan Działań na Rzecz Zatrudnienia przygotowany na rok 2011 wpisuje się w inne regionalne dokumenty planistyczne. W tym w szczególności w Lubuską Strategię zatrudnienia na lata , Strategię Rozwoju Województwa Lubuskiego do 2020 roku oraz Strategię Polityki Społecznej Województwa Lubuskiego na lata Strategia Rozwoju Województwa Lubuskiego do 2020 roku określa zasady i kierunki długofalowego rozwoju województwa w przyszłej dekadzie. Postulatem głównym jest szybsze i skuteczniejsze osiąganie tzw. wysokiej ścieżki rozwoju. Wskazuje się na konieczność łączenia elementów polityki inter- i intraregionalnej, koncentrując wewnętrzny potencjał i zewnętrzne źródła zasilania na priorytetach i celach, uwzględniających w największym stopniu specyfikę regionu oraz stwarzających przesłanki do poprawy warunków życia i gospodarowania. Realizacji tego służyć mają 31 Stawia on na modernizację modelu socjalnego Europy, inwestowanie w ludzi oraz zwalczanie wykluczenia społecznego osób niepełnosprawnych. 32 Narodowa Strategia integracji Społecznej, dokument przygotowany przez Zespół Zadaniowy do Spraw Reintegracji Społecznej, powołany 14 kwietnia 2003 r. przez Prezesa Rady Ministrów. 43

44 wyznaczone konkretne cele strategiczne 33. Interesujący nas z punktu widzenia zatrudnienia cel drugi, zakłada rozwijanie i wspieranie zasobów ludzkich, zintensyfikowanie kształcenia na poziomie średnim i wyższym oraz szybki rozwój placówek naukowo-badawczych oraz instytucji gospodarstw domowych 34. Działania skierowane do osób niepełnosprawnych i osób 45/50+ zostały skoncentrowane głównie w ramach celu drugiego (Podniesienie poziomu wykształcenia społeczeństwa, zwiększenie potencjału innowacyjnego nauki oraz informatyzacja społeczeństwa). Działania te obejmują: Dostosowanie kształcenia do potrzeb regionalnego rynku pracy i standardów UE (2.3). Mowa jest tu o wspieraniu rozwoju kształcenia ustawicznego dorosłych oraz działań związanych z reorientacją zawodową; Ograniczenie zakresu i skutków wykluczenia społecznego osób i rodzin, ich integracja ze społeczeństwem oraz wyrównywanie szans rozwojowych dzieci i młodzieży (2.6). Zakłada się tu: dostosowanie kwalifikacji zawodowych osób niepełnosprawnych do potrzeb rynku pracy, wspierania zainteresowania pracodawców zatrudnianiem osób niepełnosprawnych, doskonalenie systemu poradnictwa zawodowego dla osób niepełnosprawnych, rozwój alternatywnych wobec wolnego rynku pracy form zatrudnienia, prowadzenie szerokiej kampanii informacyjnej na temat konieczności likwidacji barier architektonicznych, urbanistycznych i komunikacyjnych 35. Strategia Polityki Społecznej Województwa Lubuskiego na lata odwołująca się do czterech priorytetów Strategii Lizbońskiej, odnosząca się do problemu pracy w szerokim cywilizacyjnym kontekście zakłada cztery podstawowe priorytety polityki społecznej województwa 36. W kontekście grup osób niepełnosprawnych i osób 45/50+ istotne są szczególnie cele operacyjne wyznaczone w ramach priorytetu II i III, tj. 37 : przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu osób niepełnosprawnych poprzez zatrudnianie i likwidację barier architektonicznych, urbanistycznych i w komunikowaniu się (II); przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka oraz ich integracja ze społeczeństwem (II); wspieranie samorządów lokalnych w zapewnieniu usług opiekuńczych (III); wspieranie samorządów lokalnych w realizacji zadań w zakresie doskonalenia systemu rehabilitacji społecznej i tworzenia systemu rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych (III); 33 Strategia Rozwoju Województwa Lubuskiego do 2020 roku, Zielona Góra 2005, s Ibidem, s Ibidem, s , Strategia Polityki Społecznej Województwa Lubuskiego na lata , Zielona Góra 2005, s Ibidem, s. 42,

45 wspieranie samorządów lokalnych w zakresie tworzenia i realizacji programów reintegracji społecznej i zawodowej osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka (III). Newralgicznym dokumentem wyznaczającym kierunki polityki władz województwa lubuskiego w zakresie działań podejmowanych na rynku pracy jest Lubuska Strategia Zatrudnienia na lata Stanowi ona w swych założeniach uszczegółowienie celów Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego i precyzuje główne kierunki polityki zatrudnienia samorządu województwa. Operacjonalizacja celów Strategii następuje w rocznych planach działań, ściśle dostosowanych do bieżących potrzeb i możliwości 38. W dokumencie tym wyraźnie zaakcentowano konieczność wsparcia i aktywizacji zawodowej nie tylko grupy osób niepełnosprawnych (występujących wprost w w/w dokumentach), ale również osób 45+ (działania omawiane we wcześniejszych dokumentach odnosiły się do nich w sposób pośredni) 39. Efektem tej analizy i diagnozy stanu województwa lubuskiego w aspekcie zatrudnienia są cztery zasadnicze cele strategiczne 40 : poprawa zasobu miejsc pracy i zwiększenie aktywności zawodowej ludności; dostosowywanie kwalifikacji kadr do zmieniających się potrzeb rynku pracy; promocja włączenia zawodowego i społecznego; wzmocnienie efektywności podejmowanych działań. W ramach realizacji poszczególnych celów odniesiono się do grupy osób w wieku 45+ i osób niepełnosprawnych i założono 41 : wzrost aktywności zawodowej w grupie wiekowej 45+ (Cel operacyjny: Zwiększenie aktywności zawodowej ludności - 1.3). Uzyskane ma to być dzięki: promocji niestandardowych form zatrudnienia, w tym pracy na odległość, w niepełnym wymiarze czasu pracy, na czas określony itp. oraz wsparciu mobilności przestrzennej, zwłaszcza możliwości uzyskiwania zatrudnienia mieszkańców wsi w miastach regionalnych, subregionalnych i powiatowych, w tym poprzez platformę wymiany informacji nt. możliwości dojazdu oraz tworzeniu miejsc parkingowych przy dworcach; zwiększenie liczby osób w wieku lata, które uczestniczyć będą w formalnym kształceniu ustawicznym (Cel operacyjny: Wsparcie rozwoju kształcenia ustawicznego w formach pozaszkolnych 2.5). Jako zadania do realizacji wskazano m.in. kształcenie w formach szkolnych osób dorosłych z własnej inicjatywy zainteresowanych uzupełnieniem lub podwyższeniem swojego wykształcenia i kwalifikacji, programy formalnego potwierdzania kwalifikacji ogólnych i zawodowych zdobytych w sposób pozaformalny, promocję kształcenia 38 Lubuska Strategia Zatrudnienia na lata , s Ibidem, s Ibidem, s Ibidem, s. 52, 60,

46 na odległość (e-learning) i szkoleń hybrydowych (mieszanych) oraz kształcenia przez całe życie, a także wsparcie uczestnictwa w szkoleniach pracujących oraz osób poszukujących pracy; zmniejszenie liczby i odsetka osób długotrwale bezrobotnych oraz aktywności zawodowej osób do 25 roku życia, powyżej 45 roku życia i osób niepełnosprawnych (Cel operacyjny: rozwój aktywnej integracji 3.2). Mowa jest tu m.in. o działaniach mających na celu przywrócenie osób wykluczonych na rynek pracy oraz ich integrację ze społeczeństwem poprzez przywrócenie zdolności lub możliwości zatrudnienia, uzyskanie wsparcia dochodowego oraz wyeliminowanie przeszkód w procesie dostępu do praw i usług osobistych, realizacji kompleksowych działań, w tym w ramach projektów, ukierunkowanych na aktywizację osób w szczególnej sytuacji na rynku pracy, przedsięwzięciach adresowanych do osób niepełnosprawnych oraz do pracodawców otwartego i chronionego rynku pracy, w tym dofinansowanie sprzętu komputerowego, nauki i szkoleń zawodowych, kosztów podejmowania działalności gospodarczej, zwrot kosztów wyposażenia stanowiska pracy, dofinansowanie do zatrudnienia osoby niepełnosprawnej oraz przyznawaniu statusu zakładu pracy chronionej lub zakładu aktywności zawodowej i kontroli w zakresie przestrzegania warunków przez zakłady, którym przyznano status, monitoring zatrudnienia osób niepełnosprawnych; zwiększenie aktywizacji zawodowej wśród osób zagrożonych wykluczeniem zawodowym, poprawę informowania pracodawców o korzyściach związanych z zatrudnieniem osób niepełnosprawnych oraz zwiększenie zatrudnienia osób niepełnosprawnych (Cel operacyjny: Promocja prozatrudnieniowych postaw, sprzyjających włączeniu zawodowemu i społecznemu 3.3). Wśród zadań wymienia się m.in. przeprowadzanie warsztatów aktywizacji zawodowej w terenie, upowszechnianie informacji nt. korzyści związanych z zatrudnieniem osób niepełnosprawnych. Priorytety wyznaczone w Lubuskim Planie Działań na Rzecz Zatrudnienia na 2011 r. są tożsame z wyznaczonymi w Lubuskiej Strategii Zatrudnienia na lata Osoby 45+ oraz osoby niepełnosprawne znalazły się wśród priorytetowych grup bezrobotnych wymagających wsparcia w 2011 r 43. Szczególnego znaczenia nabierają w tym kontekście cele operacyjne zakreślone w trzecim z priorytetów: Promocja włączenia zawodowego i społecznego 44. Cel operacyjny 3.1: Wzmocnienie motywacji osób w szczególnej sytuacji do reintegracji zawodowej i społecznej obejmuje: 42 Lubuski Plan Działań na Rzecz Zatrudnienia na 2011, s Ibidem, s Ibidem, s ,

47 Zadanie Aktywizacja zawodowa młodzieży poprzez świadczenie usług poradnictwa i informacji zawodowej przez mobilne centra informacji zawodowej, młodzieżowe centra kariery oraz kluby pracy OHP. Wśród zakładanych rezultatów zaakcentowano docieranie z usługami do młodzieży grup ryzyka, takiej jak: niepełnosprawna, aresztantów, więźniów, osób uzależnionych; Zadanie Pomoc w aktywnym poszukiwaniu pracy poprzez indywidualne konsultacje i warsztaty aktywnego poszukiwania pracy, zajęcia aktywizacyjne oraz grupowe spotkania informacyjne. Wśród beneficjentów zadania znalazły się osoby 45+ oraz osoby niepełnosprawne. Cel operacyjny 3.2: Rozwój aktywnej integracji obejmuje: Zadanie Aktywizacja osób w szczególnej sytuacji na rynku pracy. Nawiązano tu do programu rządowego Solidarność pokoleń Działania dla zwiększenia aktywności zawodowej osób w wieku Przewidziano podejmowanie aktywności w celu ograniczenia bezrobocia wśród osób 45/50+ poprzez świadczenie usług i instrumentów rynku pracy (m.in. szkolenia, prace interwencyjne, dotacje na rozpoczęcie działalności gospodarczej, pożyczki na sfinansowanie kosztów szkolenia itp.). Aktywizacją zawodową zaplanowano objąć ok osób bezrobotnych w szczególnej sytuacji na rynku pracy; Zadanie Promocja rozwoju ośrodków wsparcia dla osób zagrożonych wykluczeniem poprzez wspieranie rozwoju Centrum Integracji Społecznej. Wzrost aktywności osób w szczególnej sytuacji na rynku pracy; Zadanie Przyznawanie statusu Zakładu Pracy Chronionej lub Zakładu Aktywności Zawodowej. Efektem będzie wsparcie aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych; Zadanie Promocja integracji społecznej. W kontekście analizowanego zagadnienia istotnym będzie zwłaszcza zaplanowane zwiększenie zdolności do podjęcia zatrudnienia osób zagrożonych wykluczeniem społecznym oraz ze specyficznymi trudnościami na rynku pracy; Zadanie Wzmocnienie aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych oraz działania podejmowane na rzecz utrzymania miejsc pracy dla osób niepełnosprawnych. Zadanie to adresowane jest zarówno do pracodawców otwartego i chronionego rynku pracy jak i osób niepełnosprawnych, organizacji pozarządowych działających na rzecz osób niepełnosprawnych oraz jednostek samorządu terytorialnego. W 2011 r. zaplanowano możliwość skorzystania ze środków przeznaczonych na realizację owego zadania przez ok. 870 pracodawców zatrudniających ponad 13 tys. niepełnosprawnych pracowników 45 Zob.: Solidarność pokoleń Działania dla zwiększenia aktywności zawodowej w wieku 50+. Dokument implementacyjny, Warszawa

48 oraz refundację dla ok osób niepełnosprawnych prowadzących działalność gospodarczą lub rolniczą. Mowa jest także o zwrotach kosztów wyposażenia stanowisk, dofinansowaniu do podjęcia przez osobę niepełnosprawną działalności gospodarczej lub rolniczej, finansowania instrumentów i usług rynku pracy dla osób niepełnosprawnych oraz warsztatów terapii zajęciowej. Cel operacyjny 3.3: Promocja prozatrudnieniowych postaw sprzyjających włączeniu zawodowemu i społecznemu obejmuje: Zadanie Zwiększenie atrakcyjności finansowej pracy dla osób bezrobotnych. Aktywność służb pracy realizowana będzie w ramach unormowań ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy w postaci dodatku aktywizacyjnego. Zaplanowano tu 1100 beneficjentów. Także w Priorytecie I Lubuskiego Planu Działań na Rzecz Zatrudnienia (Poprawa zasobu miejsc pracy i zwiększenie aktywności zawodowej ludności) określono cel operacyjny 1.3. Zwiększenie aktywności zawodowej ludności, zadanie Poprawa dostępu do zatrudnienia oraz podnoszenie poziomu aktywności zawodowej uwzględniono istotne z punktu widzenia opracowania grupy osób. W ramach przewidzianych 5982 beneficjentów wymieniono grupę 850 osób w wieku lata oraz 278 osób niepełnosprawnych Jak kształtuje się zjawisko bierności zawodowej wśród osób niepełnosprawnych oraz osób 45+ w woj. lubuskim? Jakie są przyczyny tego zjawiska? Poziom bierności i aktywności zawodowej populacji zamieszkałej w województwie lubuskim Kategoria ludności biernej zawodowo wykazywana jest w Badaniach Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL). Definiuje się ją jako osoby w wieku 15 lat i więcej, które nie zostały zaklasyfikowane jako pracujące lub bezrobotne, tzn. osoby, które w okresie badanego tygodnia (nie pracowały i nie poszukiwały pracy, nie pracowały i poszukiwały pracy, ale nie były gotowe do jej podjęcia w ciągu dwóch tygodni następujących po tygodniu badanym, nie pracowały i nie poszukiwały pracy, ponieważ miały pracę załatwioną i oczekiwały na jej rozpoczęcie w okresie dłuższym niż 3 miesiące lub do 3 miesięcy, ale nie były gotowe tej pracy podjąć) 47. Liczba osób biernych zawodowo w skali kraju wyniosła w końcu 2010 r tys. osób. Liczba ta jest kontynuacją trendu zniżkowego zapoczątkowanego 46 Lubuski Plan Działań na Rzecz Zatrudnienia na 2011 r., s Kwartalna informacja o rynku pracy ( ), GUS, Warszawa 2011, s

49 w 2007 r. Wskazać jednak trzeba, iż w ostatnim kwartale 2010 r. liczba osób biernych zawodowo wzrosła w porównaniu do III kwartału 2010 r. Wykres 6. Liczba osób biernych zawodowo (BAEL) w latach (IV kwartał) w tys Źródło: Kwartalna informacja o rynku pracy ( ), GUS, Warszawa 2010, s. 11;Kwartalna informacja o rynku pracy ( ), GUS, Warszawa 2011, s. 11. Liczba osób biernych zawodowo w województwie lubuskim utrzymuje od kilu lat trend spadkowy. Należy uwzględniać również wahania sezonowe, tzn. mniejszą liczbę osób biernych notuje się w kwartałach II i III. Analiza struktury osób biernych zawodowo wykazuje znaczą przewagę osób zamieszkałych w mieście (średnio ok. 2/3 to mieszkańcy miast) co zresztą nie może dziwić, biorąc pod uwagę strukturę zamieszkania ludności w woj. lubuskim. Nie mniej istotną wydaje się struktura płci. Tu wyraźnie przeważają kobiety i choć ich liczba maleje z roku na rok to stosunek liczby kobiet biernych zawodowo do mężczyzn utrzymuje się na relatywnie stałym poziomie 48. Wykres 7. Liczba osób biernych zawodowo (BAEL) w woj. lubuskim w latach (IV kwartał) w tys Źródło: Aktywność ekonomiczna ludności w województwie lubuskim w IV kwartale 2007, GUS, Zielona Góra, s. 7; Aktywność ekonomiczna ludności w województwie lubuskim w IV kwartale 2008, GUS, Zielona Góra, s. 7; Aktywność ekonomiczna ludności w województwie lubuskim w IV kwartale 2009, GUS, Zielona Góra, s. 8; Aktywność ekonomiczna ludności w województwie lubuskim w IV kwartale 2010, GUS, Zielona Góra, s Por.: Aktywność ekonomiczna ludności w województwie lubuskim w IV kwartale 2007, GUS, Zielona Góra, s. 7; Aktywność ekonomiczna ludności w województwie lubuskim w IV kwartale 2008, GUS, Zielona Góra, s. 7; Aktywność ekonomiczna ludności w województwie lubuskim w IV kwartale 2009, GUS, Zielona Góra, s. 8; Aktywność ekonomiczna ludności w województwie lubuskim w IV kwartale 2010, GUS, Zielona Góra, s. 7 49

50 Wykres 8. Struktura płci osób biernych zawodowo (BAEL) w woj. lubuskim w latach (IV kwartał) w tys. 100,0% 50,0% 38,3% 38,3% 41,1% 39,1% 61,7% 61,7% 58,9% 60,9% 0,0% Kobiety Mężczyźni Źródło: Aktywność ekonomiczna ludności w województwie lubuskim w IV kwartale 2007, GUS, Zielona Góra, s. 7; Aktywność ekonomiczna ludności w województwie lubuskim w IV kwartale 2008, GUS, Zielona Góra, s. 7; Aktywność ekonomiczna ludności w województwie lubuskim w IV kwartale 2009, GUS, Zielona Góra, s. 8; Aktywność ekonomiczna ludności w województwie lubuskim w IV kwartale 2010, GUS, Zielona Góra, s. 7. Istotnymi danymi, mającymi porównawczy charakter dla trendów bierności zawodowej ludności są: aktywność zawodowa, zatrudnienie i bezrobocie. Według Głównego Urzędu Statystycznego w ostatnim kwartale 2010 r. współczynnik aktywności zawodowej w woj. lubuskim wyniósł 56,4% i był o 0,6% wyższy od średniej krajowej. Od roku 2008 można zaobserwować przełamanie wcześniejszej kilkuletniej tendencji zniżkowej i wzrost aktywności zawodowej ludności lubuskiego. Odzwierciedla to trend ogólnopolski, choć, co trzeba zauważyć przełamanie linii spadku aktywności zawodowej ludności w województwie lubuskim dokonało się o rok później niż w większości województw Polski. Tabela 11. Współczynniki aktywności zawodowej (BAEL) wg województw w latach (IV kwartał). Województwo Polska 54,1 54,7 55,1 55,8 Dolnośląskie 52,8 52,7 55,0 54,6 kujawsko-pomorskie 51,7 54,1 55,2 54,1 Lubelskie 54,7 56,1 56,3 56,6 Lubuskie 53,3 51,4 55,4 56,4 Łódzkie 55,9 55,7 55,7 57,8 Małopolskie 54,2 52,9 53,6 54,7 Mazowieckie 58,7 60,1 58,3 58,5 Opolskie 50,1 51,1 54,4 53,3 Podkarpackie 55,5 55,8 55,9 56,1 Podlaskie 55,1 55,4 54,3 54,6 Pomorskie 52,9 53,9 53,5 56,9 Śląskie 51,3 52,1 52,5 53,1 Świętokrzyskie 57,3 57,0 57,1 warmińsko-mazurskie 51,5 52,0 52,7 57,4 Wielkopolskie 54,3 55,1 56,2 58,0 Zachodniopomorskie 48,4 50,1 51,3 52,9 Źródło: Kwartalna informacja o rynku pracy ( ), GUS, Warszawa 2010, s. 3; Kwartalna informacja o rynku pracy ( ), GUS, Warszawa 2011, s

51 Według danych BAEL wskaźnik zatrudnienia w ostatnim kwartale 2010 r. w woj. lubuskim wyniósł 51,1%. Był on nieco wyższy od średniej krajowej (o 0,5%), a także w porównaniu do roku 2009 (o 0,8%). Wysokość wskaźnika zatrudnienia w województwie lubuskim w ostatnich kilku latach nie zachowuje jakiegoś wyraźnego trendu, bowiem naprzemiennie rok do roku przynosi raz zwyżkę raz zniżkę jego wysokości. Wydaje się, iż podstawową przyczyną wahań zatrudnienia jest ogólnogospodarcza sytuacja kraju. Pozytywny trend dotyczący zatrudnienia w Polsce został zahamowany przez światowy kryzys finansowy. W 2009 roku produkt krajowy brutto w całej UE był niższy o 4,2% niż rok wcześniej, a Niemcy główny polski partner handlowy zanotowały spadek o 5%. Polska choć pozostawała najszybciej rozwijającym się krajem w całej Unii, to jednak wspomniana sytuacja nie pozostała bez wpływu na osłabienie dynamiki wzrostu w naszym kraju. Taka sytuacja musiała odbić się i na rynku pracy. Gospodarki krajów OECD dotknął znaczący spadek zatrudnienia i wzrost liczby bezrobotnych. Na szczęście w Polsce zjawiska te zachodzą z mniejszym natężeniem. Wykres 9. Wskaźniki zatrudnienia (BAEL) w 2010 r. (IV kwartał) 56,0 54,3 54,0 52,6 53,1 52,0 51,1 51,1 51,4 50,7 50,0 49,1 48,4 49,5 48,6 50,1 49,6 48,4 48,5 48,0 46,8 46,0 44,0 42,0 dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie Źródło: Kwartalna informacja o rynku pracy ( ), GUS, Warszawa 2011, s. 6. małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodnio-pomorskie 51

52 Do podobnego wniosku skłania analiza danych dotyczących bezrobocia. Dane BAEL wskazują stopniową zwyżkę osób pozostających bez pracy. W Polsce w ostatnim kwartale 2010 r. stopa bezrobocia wyniosła 9,3% i była wyższa o 0,8% w stosunku do tego samego okresu roku W województwie lubuskim zjawisko to uwidoczniło się z większym natężeniem. Porównanie wysokości stopy bezrobocia w poszczególnych kwartałach lat wskazuje, iż w dwóch pierwszych latach w lubuskim notowano niższą niż średnia krajowa stopę bezrobocia, zaś w latach sytuacja się odwróciła. Dopiero w drugim półroczu 2010 zbliżyły się do siebie osiągając w IV kwartale 2010 r. dokładnie taką samą wartość, a więc 9,3%. Wykres 10. Stopa bezrobocia (BAEL) w 2010 r. (IV kwartał) 14,0 12,0 10,0 10,1 10,5 9,6 9,3 9,1 9,4 9,1 10,8 9 9,6 8,8 11,7 10 8,6 11,4 8,0 7,3 6,0 4,0 2,0 0,0 zachodnio-pomorskie wielkopolskie warmińsko-mazurskie świętokrzyskie śląskie pomorskie podlaskie podkarpackie opolskie mazowieckie małopolskie łódzkie lubuskie lubelskie kujawsko-pomorskie dolnośląskie Źródło: Kwartalna informacja o rynku pracy ( ), GUS, Warszawa 2011, s. 9. Wskazane wyżej wahania ilości zatrudnionych i bezrobotnych wykazane w badaniach BAEL potwierdzają dane bezrobocia rejestrowanego. W tym wypadku uwidacznia się również sezonowość wzrostów i spadków ilości osób zatrudnionych i pozostających bez pracy. Wzrostami bezrobocia charakteryzują się miesiące końcowe (listopad i grudzień) oraz początkowe każdego roku (styczeń, luty). Generalnie jednak dane bezrobocia rejestrowanego ukazują pogarszającą się systematycznie od połowy roku 2008 r. sytuację na rynku pracy w województwie lubuskim. 52

53 Wykres 11. Bezrobocie rejestrowane w woj. lubuskim w latach ,0 20,0 15,0 10,0 5,0 19,4 19,1 18,3 17,3 16,3 15,6 15,3 14,8 14, , ,4 13,9 13,4 12,6 12,1 11,5 11,5 11,5 11,4 11,1 11,6 12,5 14,2 14, ,8 14,5 14,4 14,6 14,7 14,7 14,8 15,2 16,2 17,5 17,7 17,2 16,3 15,6 15,2 14,9 14,8 14,8 14,7 14,9 15,6 16,7 16,7 16,4 15,8 15,3 14,7 14,6 14,5 14,3 14,4 14,7 0,0 XI 11 IX 11 VII 11 V 11 III 11 I 11 XI 10 IX 10 VII 10 V 10 III 10 I 10 XI 09 IX 09 VII 09 V 09 III 09 I 09 XI 08 IX 08 VII 08 V 08 III 08 I 08 XI 07 IX 07 VII 07 V 07 III 07 I 07 Źródło: Informacje miesięczne o bezrobociu za lata , Dane dotyczące bezrobocia rejestrowanego choć nie wyróżniają kategorii bierni zawodowo, dostarczając wielu cennych informacji dotyczących struktury osób pozostających bez pracy w sposób pośredni przybliżają populację osób biernych zawodowo. Zastrzec tu trzeba oczywistą nietożsamość obu kategorii. Jednak charakterystyka ich struktury wydaje się być celową dla niniejszego opracowania. Pomocne będą tu dane dotyczące bezrobocia. Liczba bezrobotnych, w poszczególnych kategoriach wiekowych w województwie lubuskim wykazywała w ostatnich czterech latach znaczne wahania. Wyraźne wzrosty, dla wszystkich kategorii zauważalne są przy porównywaniu danych za lata 2008 i W kolejnym 2010 roku tendencja zwyżkowa utrzymała się jedynie dla najstarszej kategorii pracujących, tzn. powyżej 55 lat (w porównaniu z r wzrost o 9,2%). W innych grupach wiekowych nastąpiły mniejsze lub większe spadki. Dotyczy to także grupy lata (spadek o 10%). Traktując jako całość grupę wiekową 45+ zauważyć należy, iż wyraźny, gdyż o 27,3% przyrost bezrobocia między rokiem 2008 a 2009 został w kolejnym, 2010 r., zahamowany (spadek o 4,2%). Rok 2011 r. ustabilizował sytuację na bardzo zbliżonym poziomie. Nie należy wszakże zapominać o wyżej wspomnianej różnicy między podkategoriami (45-54 i powyżej 55 lat). Powyższe dane potwierdzają znaną tezę, iż osłabienie koniunktury gospodarczej w pierwszym rzędzie odbija się na rynku pracy grup wiekowo najmłodszych i najstarszych. 53

54 Tabela 12. Struktura wieku bezrobotnych (bezrobocie rejestrowane) w woj. Lubuskim w latach (stany na 31 XII). Kategoria wiekowa i więcej Źródło Informacje miesięczne o bezrobociu za lata , W ostatnich latach uwidacznia się silny wzrost liczby osób niepełnosprawnych dotkniętych bezrobociem (bezrobocie rejestrowane). Szczególnie silny był on w 2009 r., kiedy to rok do roku liczba bezrobotnych zwiększyła się o 41%. W kolejnym 2010 wzrost ten znacząco wyhamował, w liczbach całkowitych było to 175 osób (wzrost o 4%). Podobnie wyglądała sytuacja w roku 2011 (choć nadal zauważalny jest wzrost liczby bezrobotnych niepełnosprawnych o 3,85% w stosunku do 2010 r.). Niepełnosprawni bezrobotni z roku na rok powiększają także swój udział w ogólnej liczbie osób pozostających bez pracy w województwie lubuskim. Wykres 12. Liczba bezrobotnych niepełnosprawnych (bezrobocie rejestrowane) w woj. lubuskim w latach (stany na 31 XII) Źródło Informacje miesięczne o bezrobociu za lata , Wykres 13. Udział niepełnosprawnych bezrobotnych (bezrobocie rejestrowane) wśród ogółu bezrobotnych w woj. lubuskim w latach ,00% 800,00% 600,00% 400,00% 200,00% 0,00% 4,87 6,6 7,06 7,58 7, Źródło Informacje miesięczne o bezrobociu za lata , 54

55 Faktem jest też wyraźna nierównomierność z jaką zjawisko bezrobocia dotyka poszczególne powiaty województwa lubuskiego (bezrobocie rejestrowane). Wysokim udziałem osób bezrobotnych niepełnosprawnych wśród ogółu bezrobotnych charakteryzują się zwłaszcza powiaty gorzowskie (grodzki i ziemski) oraz zielonogórski (grodzki). Najmniejszy odsetek niepełnosprawnych bezrobotnych notuje powiat ze stolicą w Międzyrzeczu. Większość powiatów odnotowało również zwyżkę odsetka niepełnosprawnych bezrobotnych w ostatnim roku. Dotyczy to dziesięciu powiatowych jednostek administracyjnych, w czterech pozostałych zauważyć można niewielką poprawę sytuacji (Nowa Sól, Świebodzin, Wschowa, Zielona Góra pow. ziemski). Analiza statystyczna skłania do wniosku, iż walka z narastającym rokrocznie problemem bezrobocia wśród niepełnosprawnych nie przynosi zmniejszenia jego skali. Tabela 13. Bezrobocie osób niepełnosprawnych (bezrobocie rejestrowane) w woj. lubuskim w latach (stany na 31 XII) Powiat ogółem bezrobotni bezrobotni niepełnosprawni % bezrobotnych niepełnosprawnych w ogólnej liczbie bezrobotnych ogółem bezrobotni bezrobotni niepełnosprawni % bezrobotnych niepełnosprawnych w ogólnej liczbie bezrobotnych ogółem bezrobotni bezrobotni niepełnosprawni % bezrobotnych niepełnosprawnych w ogólnej liczbie bezrobotnych ogółem bezrobotni bezrobotni niepełnosprawni % bezrobotnych niepełnosprawnych w ogólnej liczbie bezrobotnych ogółem bezrobotni bezrobotni niepełnosprawni % bezrobotnych niepełnosprawnych w ogólnej liczbie bezrobotnych Gorzów Wielkopolski (grodzki) ,48% ,40% ,62% ,66% ,36% Gorzów Wielkopolski (ziemski) ,95% ,55% ,24% ,10% ,41% Krosno Odrzańskie ,64% ,73% ,73% ,37% ,14% Międzyrzecz ,88% ,89% ,66% ,69% ,97% Nowa Sól ,23% ,70% ,09% ,50% ,85% Słubice ,24% ,81% ,27% ,84% ,98% Strzelce Krajeńskie ,98% ,94% ,00% ,70% ,71% Sulęcin ,45% ,23% ,52% ,94% ,88% Świebodzin ,21% ,61% ,56% ,24% ,91% Wschowa ,02% ,74% ,75% ,01% ,02% Zielona Góra (grodzki) ,69% ,30% ,96% ,23% ,47% Zielona Góra (ziemski) ,67% ,29% ,29% ,82% ,79% Żagań ,05% ,43% ,52% ,28% ,36% Żary ,74% ,29% ,53% ,51% ,60% Źródło Informacje miesięczne o bezrobociu za lata , Analiza struktury populacji bezrobotnych niepełnosprawnych wskazuje na dwie istotne cechy charakteryzujące bezrobotnego niepełnosprawnego w woj. lubuskim. Jest to przede wszystkim osoba 45+ (64,2% ogółu bezrobotnych tej kategorii) oraz posiadająca co najwyżej zasadnicze zawodowe wykształcenie (69 ogółu 55

56 bezrobotnych tej kategorii). Biorąc pod uwagę wyżej wskazane trendy zatrudnienia dla osób sytuacja tej grupy społecznej wydaje się szczególnie trudna. Prawie co drugi z bezrobotnych niepełnosprawnych legitymuje się letnim stażem pracy i pozostaje bez zatrudnienia. Rozkład czasu pozostawania bez pracy jest dość równomierny. Jednak znaczny odsetek, gdyż 51 % osób poszukujących pracy powyżej 6 miesięcy jest istotnym wskaźnikiem dla oceny aktywności/bierności zawodowej niepełnosprawnych i chłonności/elastyczności rynku pracy w województwie lubuskim. Tabela 14. Struktura wieku, wykształcenia, czas pozostawania bez pracy oraz staż pracy bezrobotnych (bezrobocie rejestrowane) niepełnosprawnych w woj. lubuskim w latach (IV kwartały). Wyszczególnienie * Ogółem % % % % ,0 wiek lat 212 8, , , , , lat , , , , , lat , , , , , lat , , , , ,2 powyżej 60 lat 38 1,5 58 1, , ,0 czas pozostawania bez pracy do 1 miesiąca , , , , ,7 1 3 miesiące , , , , ,6 3 6 miesięcy , , , , , miesięcy , , , miesiące , , , ,9 powyżej 24 miesięcy , , , ,2 staż pracy do 1 roku , , , , ,8 1 5 lat , , , , lat , , , , , lat , , , , , lat , , , , ,0 30 lat i więcej 112 4, , , , ,9 Wykształcenie Wyższe 97 3, , , , ,2 policealne i średnie zawodowe , , , , ,1 średnie ogólnokształcące 183 7, , , , ,3 zasadnicze zawodowe , , , , ,8 gimnazjalne i poniżej , , , , ,6 * dane za III kwartał 2011 r. Źródło: Bezrobotni będący w szczególnej sytuacji na rynku pracy województwa lubuskiego w III kwartale 2011 r., Zielona Góra 2011, s. 24; Bezrobotni będący w szczególnej sytuacji na rynku pracy województwa lubuskiego w IV kwartale 2010 r., Zielona Góra 2011, s. 23; Bezrobotni będący w szczególnej sytuacji na rynku pracy województwa lubuskiego w IV kwartale 2009 r., s ; Bezrobotni będący w szczególnej sytuacji na rynku pracy województwa lubuskiego w IV kwartale 2008 r., Zielona Góra 2009, s

57 Do przyczyn niskiej aktywności zawodowej osób starszych zalicza się także czynniki o charakterze ogólnym (jednak dla osób 45+ i osób niepełnosprawnych szczególnie istotne) jak: trudne warunki gospodarowania, wysokie koszty pracy powodujące w konsekwencji tworzenie się niewielu nowych miejsc pracy (zwykle pracodawcy poszukując tanich pracowników oferują je ludziom młodym), pokutowanie w społeczeństwie polskim negatywnych stereotypów (mniejsza elastyczność, częstsze choroby, niechęć do szkolenia i uczenia się języków obcych) na temat osób starszych i niepełnosprawnych zniechęcające pracodawców do ich zatrudniania, świadoma polityka państwa odciągająca z rynku pracy osoby starsze i niepełnosprawne (efekt systemu zabezpieczenia społecznego), szczególna ochrona przed wypowiedzeniem umowy o pracę Problemy i ograniczenia w zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz bezrobotnych 45+ z punktu widzenia lubuskich pracodawców W ramach wywiadów częściowo ustrukturyzowanych przeprowadzono N=14 wywiadów z przedstawicielami pracodawców z terenu województwa lubuskiego, po jednym wywiadzie z każdego powiatu województwa. Średnia liczba pracowników w 13 uwzględnionych w badaniu przedsiębiorstwach (w jednym wywiadzie nie podano liczby pracowników) to 545 osób (minimum: 45; maksimum: 1630 pracowników). Spośród 14 firm dziewięć to firmy zajmujące się działalnością produkcyjną, dwie zajmują się usługami, jedna działalnością edukacyjną, jedna to firma z branży elektronicznej i ostatnia z branży motoryzacyjnej Osoby bezrobotne 45+ We wszystkich uwzględnionych w badaniu firmach zatrudniane są osoby w wieku 45+, jednocześnie respondenci ze wszystkich przedsiębiorstw deklarują, że nie dostrzegają żadnych specyficznych dla tej grupy trudności i problemów wynikających z ich zatrudniania. Respondenci pytani o cechy pracowników 45+ podają takie same odpowiedzi, jak wtedy, gdy pytani są o zalety tej grupy pracowników. Doceniają oni przede wszystkim doświadczenie pracowników 45+ (9 wskazań) oraz poszanowanie miejsca pracy (6 wskazań). Pojedynczo wskazywano również na takie cechy jak rzetelność, uczciwość, lojalność, dyspozycyjność, zdyscyplinowanie, operatywność, komunikatywność i zaufanie. Tylko jeden respondent stwierdził, że raczej nie zatrudniłby więcej osób 45+. Pozostali deklarowali albo chęć zatrudnienia takich osób (3 wskazania), albo wskazywali, że jeśli zaistnieje taka potrzeba nie będzie ku temu przeszkód (2 wskazania). Jeden respondent stwierdził, że zatrudnienie osoby 45+ jest uzależnione od stanowiska, 49 T. Schimanek, Sytuacja osób powyżej 50-tego roku życia na rynku pracy oraz rola organizacji pozarządowych świadczących usługi rynku pracy skierowane do tych osób, Warszawa 2007, s

58 na jakim osoba ta miałaby zostać zatrudniona. Należy jednak zaznaczyć, że spośród 14 respondentów aż sześciu nie określiło jasno swojego stanowiska. Respondenci nie oceniają wysoko szans osób bezrobotnych w wieku 45+ na znalezienie zatrudnienia w województwie lubuskim. Ich szanse na zatrudnienie jako zerowe, znikome, słabe, małe lub mniejsze niż w przypadku osób młodszych określiło 9 z 14 respondentów. W dwóch wypadkach stwierdzono, że zależy to od wymagań pracodawcy. Po jednym wskazaniu otrzymały następujące odpowiedzi: (a) wiek nie ma znaczenia, (b) szanse osób bezrobotnych 45+ są średnie, (c) szanse osób 45+ są takie same, jak w przypadku innych osób. Wśród wad pracowników 45+ respondenci wymieniali: słabszą znajomość nowych technologii, mniejszą otwartość na zmiany i mniejszą innowacyjność (3 wskazania), wyższe wymagania płacowe (2 wskazania), problemy z alkoholem (2 wskazania), częste zwolnienia lekarskie (1 wskazanie), mniejszą kreatywność i powolność w wykonywaniu zadań (1 wskazanie), wiek (1 wskazanie). Warto również zauważyć, że trzech respondentów stwierdziło, że pracownicy 45+ nie mają wad. Respondenci pytani o to, jak osoby bezrobotne 45+ są postrzegane na rynku pracy odpowiadali, że pracodawcy wolą młodszych (5 wskazań). Czterokrotnie wskazywano, że sytuacja tej grupy jest ciężka, są niechętnie zatrudniani. Jeden z respondentów odpowiedział, że preferuje pracowników starszych niż młodszych, jeden, że osoby takie są postrzegane pozytywnie ze względu na ich doświadczenie, a jeden stwierdził, że postrzeganie osoby bezrobotnej w wieku 45+ zależy od jej historii wcześniejszego zatrudnienia. Jednocześnie tylko jeden respondent zadeklarował, że zna przypadek dyskryminacji osoby 45+ wskazując, że dyskryminacja w tym wypadku miała związek z wiekiem dyskryminowanej osoby Osoby niepełnosprawne Spośród 14 respondentów 10 zadeklarowało, że zatrudnia osoby niepełnosprawne (w tym jeden respondent zaznaczył, że są to osoby, które nabyły niepełnosprawność w trakcie zatrudnienia w tym zakładzie pracy). Pytani o skłonność przedsiębiorstwa do zatrudnienia osób niepełnosprawnych 4 respondentów odpowiedziało twierdząco, w tym jeden zaznaczając, że nie dotyczy to wszystkich stanowisk. Dwóch respondentów odpowiedziało, że reprezentowane przez nich przedsiębiorstwa nie są skłonne do zatrudniania osób niepełnosprawnych, a w 8 przypadkach respondenci nie udzielili odpowiedzi na to pytanie. Siedmiu respondentów stwierdziło, że trudności i problemy specyficzne dla zatrudniania osób niepełnosprawnych mogą wynikać ze specyfiki działalności firmy. Respondenci reprezentujący firmy produkcyjne zwracali uwagę, że ograniczenie do siedmiu godzin pracy dziennie burzy ośmiogodzinny cykl produkcyjny. Problemem 58

59 może być również przystosowanie stanowiska pracy do rodzaju niepełnosprawności pracownika. W dwóch przypadkach respondenci wskazali też, że ograniczenia są uzależnione od rodzaju i stopnia niepełnosprawności danej osoby. Sześciu respondentów stwierdziło, że nie dostrzegają trudności i problemów specyficznych dla zatrudniania osób niepełnosprawnych. Pięciu respondentów oceniło szanse osób niepełnosprawnych na znalezienie pracy jako małe, mniejsze niż osób zdrowych, minimalne, nieduże lub nikłe. Czterech z 14 respondentów oceniło pozytywnie szanse osób niepełnosprawnych na znalezienie zatrudnienia, ponieważ wiąże się to z korzyściami dla pracodawców. Jeden respondent stwierdził, że szanse osoby niepełnosprawnej są takie same, jak osoby bez niepełnosprawności, a kolejny, że szanse osoby niepełnosprawnej uzależnione są od rodzaju niepełnosprawności. Pozostali respondenci nie potrafili oszacować szans osoby niepełnosprawnej na znalezienie pracy. Wśród zalet pracowników niepełnosprawnych respondenci wymieniali: zaangażowanie, poszanowanie pracy, pracowitość (7 wskazań), spokojne usposobienie (1 wskazanie), rzetelność (1 wskazanie), doświadczenie i wykształcenie (1 wskazanie) i bezproblemowość (1 wskazanie). Dwukrotnie zwrócono również uwagę na korzyści płynące z ulg wynikających z zatrudniania osoby niepełnosprawnej. Najczęściej wskazywaną wadą zatrudniania osób niepełnosprawnych okazała się konieczność przystosowania miejsca pracy i skrócony czas pracy (3 wskazania). Ponadto, wskazywano na: większe wymagania płacowe (1 wskazanie), niemożność zatrudnienia na wszystkich stanowiskach (1 wskazanie). Dwukrotnie zwrócono też uwagę, że wiele zależy od rodzaju niepełnosprawności danej osoby. Pozostali respondenci stwierdzili, że albo wad nie dostrzegają, albo nie potrafią ich określić. Opinie respondentów odnośnie postrzegania osób niepełnosprawnych na rynku pracy bardzo się różnią. Czterech respondentów stwierdziło, że osoby niepełnosprawne postrzegane są pozytywnie. Taka sama liczba respondentów określiła sytuację osób niepełnosprawnych jako gorszą niż w przypadku ludzi pełnosprawnych, lub niezbyt dobrą. Kolejnych czterech respondentów stwierdziło, że trudno im na to pytanie odpowiedzieć. Pozostali respondenci stwierdzili, że zależy to od rodzaju pracy (1 wskazanie), nastawienia pracodawcy (1 wskazanie), rodzaju niepełnosprawności (1 wskazanie). Żaden respondent nie stwierdził, że zna przypadki dyskryminacji osób niepełnosprawnych. Pytani o problemy i ograniczenia w zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, 6 respondentów stwierdziło, że albo takich ograniczeń nie ma, albo trudno je określić. W jednym wypadku respondent stwierdził, że osoba niepełnosprawna nie może brać nadgodzin i pracować w nocy, a w jednym, że z zatrudnieniem osoby niepełnosprawnej wiążą się dodatkowe procedury biurokratyczne. W pozostałych wypadkach deklarowano, 59

60 że problemy wynikają z trudności z dostosowaniem miejsca pracy i organizacji produkcji (5 wskazań). Sześciu z 14 respondentów zadeklarowało, że w reprezentowanych przez nich firmach nie występują bariery, które mogłyby uniemożliwić pracę osób niepełnosprawnych. W dwóch przypadkach stwierdzono, że charakter pracy może uniemożliwić zatrudnienie osoby z niepełnosprawnością. W kolejnych dwóch przypadkach że firma nie jest przystosowana do zatrudniania osób niepełnosprawnych (bariery architektoniczne). Co ciekawe, jeden z respondentów zwrócił uwagę, że problemem byłyby bariery związane z niską akceptacją społeczną osób z niepełnosprawnością w miejscu pracy. Pozostali respondenci uzależniali występowanie barier w zatrudnieniu osoby niepełnosprawnej od konkretnego rodzaju pracy, jaką osoba ta miałaby wykonywać Podsumowanie Omówione dokumenty planistyczne jasno wskazują, iż jednym z zasadniczych celów polityki regionalnej województwa lubuskiego jest rozwój zasobów ludzkich zgodnie z potrzebami rynku pracy. Stąd też zauważalnym jest nacisk na działania mające na celu wsparcie chęci powrotu do aktywności zawodowej osób będących w bardzo trudnej sytuacji, pozostających bez pracy przez długi okres czasu, stymulowanie aktywnych postaw społeczeństwa obywatelskiego, rozwój kształcenia ustawicznego i możliwości przekwalifikowania zawodowego zarówno pracujących, jak i bezrobotnych. Osoby niepełnosprawne oraz osoby z grupy 45/50+ stają się w tym wypadku niejako naturalnymi beneficjentami podejmowanych działań. Analiza danych statystycznych dotyczących sytuacji osób 45+ oraz osób niepełnosprawnych na lubuskim rynku pracy wskazuje, iż na zjawisko bierności zawodowej silny wpływ wywiera struktura wykształcenia osób z obu grup (stosunkowo niskie), co sugeruje konieczność wsparcia działań na rzecz kształcenia ustawicznego. Są to osoby zwykle ze sporym doświadczeniem zawodowym, co sugeruje także niedostosowanie kwalifikacji do wymagań współczesnego rynku pracy. Nie bez znaczenia jest kwestia działań na rzecz aktywizacji osób długotrwale bezrobotnych (znaczące odsetki w obu grupach). W przypadku osób niepełnosprawnych mamy też do czynienia z tzw. kumulacją czynników, tzn. niepełnosprawność i duży odsetek bezrobotnych w wieku 45+. Pracodawcy postrzegają osoby w wieku 45+ jako doświadczonych, rzetelnych, zdyscyplinowanych i godnych zaufania pracowników. Istotną cechą jest poszanowanie miejsca pracy pracodawcy w wywiadach stwierdzali wprost, że tej cechy brak młodym pracownikom, którzy są bardziej mobilni i skłonni do zmiany miejsca zatrudnienia. Dlatego pracodawcy, jak wynika z wywiadów, gotowi są inwestować w osoby starsze, 60

61 ponieważ one z reguły rzadziej zmieniają pracę. Choć pracodawcy częściej wymieniali zalety niż wady pracowników w wieku 45+, kilkukrotnie zwrócono uwagę na słabszą znajomość nowych technologii wśród tej grupy pracowników, mniejszą otwartość na zmiany i wolniejsze wykonywanie zadań. Co ciekawe, choć pracodawcy ogólnie pozytywnie oceniają potencjał pracowników w wieku 45+, to jednak nie oceniają wysoko ich szans na znalezienie zatrudnienia. Pracodawcy pozytywnie wypowiadali się o osobach niepełnosprawnych jako pracownikach. Docenili ich zaangażowanie i pracowitość, a także poszanowanie pracy. Jednocześnie zwracali uwagę na strukturalne trudności wiążące się z zatrudnianiem osób niepełnosprawnych, takie jak konieczność dostosowania stanowiska pracy, specyfikę zakładu uniemożliwiającą wykonywanie pewnych prac przez osoby niepełnosprawne, brak możliwości wykonywania pracy nadgodzinowej czy pracy w nocy oraz ograniczenie do siedmiogodzinnego dnia pracy, burzące ośmiogodzinny cykl produkcyjny. Pracodawcy oceniają szanse osób niepełnosprawnych na znalezienie pracy podobnie do szans osób w wieku nie są one duże. Jednym z atutów w tym wypadku są korzyści, jakie ma pracodawca z zatrudniania osób niepełnosprawnych. Jednocześnie jednak pracodawcy zaznaczają, że aby te korzyści odnieść, muszą przejść przez dodatkowe procedury biurokratyczne. Spośród 61 respondentów z grupy osób niepełnosprawnych 3 wskazało, że nastawienie pracodawców stanowi barierę utrudniającą im dostęp do rynku pracy. Na ten problem zwracano także uwagę w wywiadach FGI z projektodawcami, w wywiadach IDI z pracownikami instytucji zaangażowanych w proces wdrażania komponentu regionalnego PO KL województwa lubuskiego, podczas panelu eksperckiego oraz w wywiadach SSI z pracodawcami z terenu województwa lubuskiego. W badaniu CAWI z przedstawicielami instytucji zajmujących się wspieraniem osób niepełnosprawnych i bezrobotnych 45+ na lubuskim rynku pracy wyodrębniono trzy sfery, w których przejawiają się bariery utrudniające osobom niepełnosprawnym udział w rynku pracy: pierwsza dotyczy ogólnie złej sytuacji materialnej osób niepełnosprawnych, druga niewystarczającego wsparcia ze strony instytucji państwowych i niekorzystnych regulacji, trzecia niekorzystnej sytuacji na rynku pracy w ogóle i szczególnie w odniesieniu do osób niepełnosprawnych. Dlatego też, zaleca się przeprowadzenie kampanii informacyjnej uświadamiającej pracodawcom korzyści, jakie płyną z zatrudniania osób niepełnosprawnych i przedstawiającej zalety osób niepełnosprawnych jako pracowników. Grupa osób w wieku 45+ bez względu na posiadanie lub nieposiadanie niepełnosprawności należy do tzw. grup szczególnie zagrożonych bezrobociem, co w połączeniu z niepełnosprawnością potęguje problem odnalezienia się na rynku pracy. Osoby niepełnosprawne nie posiadające pracy w woj. lubuskim to w większości 61

62 osoby 45+ (63,5%). W tej grupie, w końcu 2010 r. 55,1% ogółu niepełnosprawnych (2474 osoby) posiadało lekki stopień niepełnosprawności (na koniec czerwca 2011 lekki stopień niepełnosprawności posiadało 2336 osób, czyli 54,5% ogółu osób niepełnosprawnych). W końcu 2010 roku jedynie 3,8% (150 osób) dotknięte były znacznym stopniem niepełnosprawności, charakteryzującym się zatrudnialnością bliską zera (pod koniec czerwca 2011 znacznym stopniem niepełnosprawności dotkniętych było 129 osób niepełnosprawnych, czyli 3% ogółu). Przewaga osób o lekkim stopniu niepełnosprawności stwarza pole do aktywnej działalności na rzecz aktywizacji osób niepełnosprawnych. Bierność zawodowa osób bezrobotnych 45+ i osób niepełnosprawnych wynika między innymi z takich czynników, jak trudne warunki gospodarowania, wysokie koszty pracy, pokutowanie w społeczeństwie polskim negatywnych stereotypów na temat osób starszych i niepełnosprawnych, świadoma polityka państwa odciągająca z rynku pracy osoby starsze i niepełnosprawne, szczególna ochrona przed wypowiedzeniem umowy o pracę. 62

63 8.2 Ocena realizowanych efektów wsparcia komponentu regionalnego PO KL Skuteczność działań podejmowanych przez Beneficjentów w celu rozwiązywania problemów rynku pracy wśród osób bezrobotnych 45+ i osób niepełnosprawnych W dwóch wywiadach ach pogłębionych z pracownikami instytucji zaangażowanych w proces wdrażania komponentu regionalnego PO KL województwa lubuskiego zwrócono uwagę, że trudno jest ocenić skuteczność działań podejmowanych przez Beneficjentów. W innym wywiadzie stwierdzono, że może też występować problem przesytu, zarówno w przypadku takich działań jak szkolenia (jeden en z respondentów zwrócił uwagę na problem osób bezrobotnych, które były już na tylu szkoleniach, że skłaniają się ku rezygnacji z kolejnych), jak i nawet dotacji na rozpoczęcie działalności gospodarczej (jeden z respondentów wskazał, że projekty te dotyczyły takich rodzajów działalności, jak otwarcie kwiaciarni czy budki z hamburgerami i pod tym względem doszło do nasycenia się rynku). W kolejnych podrozdziałach omówiono wpływ realizowanych projektów na skuteczność w niwelowaniu barier, wpływ wsparcia udzielonego uczestnikom projektów na zmianę ich sytuacji na rynku pracy, a także skuteczność zatrudnieniową realizowanych projektów Wpływ realizowanych projektów na skuteczność w niwelowaniu barier Na poniższym wykresie przedstawione zostały odpowiedzi respondentów z grupy osób bezrobotnych 45+ oraz z grupy osób niepełnosprawnych, dotyczące wpływu udziału w projekcie na zmniejszenie się liczby barier utrudniających udniających respondentom dostęp do rynku pracy. Wykres 14. Czy udział w projekcie spowodował zmniejszenie liczby barier utrudniających Panu(i) dostęp do rynku pracy? (projekty skierowane do bezrobotnych 45+: N=127; projekty skierowane do osób niepełnosprawnych: N=120) Procentowy udział odpowiedzi 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% 34,2% 25,2% 19,7% 20,5% 16,7% 19,2% 19,7% 15,0% 16,7% 13,3% Tak Raczej tak Projekty skierowane do bezrobotnych 45+ Trudno powiedzieć Raczej nie Projekty skierowane do osób niepełnosprawnych Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI 2 z respondentami z grupy osób bezrobotnych 45+ oraz z respondentami z grupy osób niepełnosprawnych. Nie 63

64 Jak wynika z powyższego wykresu, choć w obydwu grupach najczęściej padały odpowiedzi negatywnie oceniające udział w projekcie pod względem jego wpływu na likwidację barier utrudniających dostęp do rynku pracy, to różnica w stosunku do odpowiedzi pozytywnych jest na tyle niewielka, że przy uwzględnieniu specyfiki obydwu grup oraz sytuacji na rynku pracy można pozytywnie rozważać skuteczność działań podejmowanych przez Beneficjentów Skuteczność w niwelowaniu barier w projektach skierowanych do osób bezrobotnych 45+ W badaniu CATI 2 respondenci z grupy osób bezrobotnych 45+ pozytywnie oceniają udział w projekcie na wyniesione z tego korzyści. Dane te zostały przedstawione na poniższym wykresie. Wykres 15. Które ze stwierdzeń najlepiej opisuje na ile skorzystał/a Pan/i z udziału w projekcie? (N=127) 13 (10%) 24 (19%) 25 (20%) 65 (51%) Poszerzyłem swoją dotychczasową wiedzę i zdobyłem zupełnie nowe umiejętności Wszystko czego się nauczyłem było dla mnie nowe Nie nauczyłem się niczego nowego, ale poszerzyłem swoją dotychczasową wiedzę Nie nauczyłem się niczego nowego Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI 2 z respondentami z grupy osób bezrobotnych 45+. Jak wynika z powyższego wykresu, 51% respondentów zadeklarowało poszerzenie dotychczasowej wiedzy i nabycie nowych umiejętności. Dla 20% respondentów wszystko, czego się dowiedzieli stanowiło nowość. A zatem, aż dla 71% respondentów udział w projekcie oznaczał nabycie nowych umiejętności. Pozostałych 29% respondentów nie dowiedziało się niczego nowego, ale w tym gronie 19% respondentów zadeklarowało poszerzenie swojej dotychczasowej wiedzy. W badaniu CATI 2 respondenci z grupy osób bezrobotnych 45+ w większości pozytywnie (od 52,8% do 75,6% pozytywnych odpowiedzi zależnie od pytania) oceniali wpływ udziału w projekcie na niwelowanie własnych barier mentalnych i kompetencyjnych. Wyniki te przedstawione zostały na poniższym wykresie. 64

65 Wykres 16. Wpływ udziału w projekcie na zniwelowanie barier mentalnych i kompetencyjnych uczestników (N=127). 100,0% 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% 12,6% 34,6% 52,8% Czy obecnie lepiej umie Pan(i) szukać pracy, niż przed udziałem w projekcie? 13,4% 30,7% 55,9% Czy obecnie umie Pan(i) wykonywać jakąś pracę lepiej, niż przed udziałem w projekcie? Tak Nie Nie wiem Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI 2 z respondentami z grupy osób bezrobotnych 45+. Ponad połowa respondentów zadeklarowała, że w wyniku udziału w projekcie umie lepiej szukać pracy i lepiej jakąś pracę wykonywać. Trzy czwarte respondentów stwierdziło także, że w wyniku udziału w projekcie są bardziej pewni siebie. Zatem zarówno pod względem niwelowania barier mentalnych, jak i kompetencyjnych, większość respondentów deklaruje, że projekty odniosły pozytywny skutek. 5,5% 18,9% 75,6% Czy obecnie jest Pan(i) bardziej pewny(a) siebie, niż przed udziałem w projekcie? Wykres 17. Ocena korzyści wynikających z udziału w projekcie (dla każdej z ocenionych korzyści N=127, a odsetki sumują się do 100) Procentowy udział wskazań odpowiedzi 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% 15,0% 44,1% 6,3% 26,00% Umiejętność pracy w zespole Zdecydowanie się zgadzam Raczej się zgadzam Nie wiem, trudno powiedzieć Raczej się nie zgadzam 8,70% 18,9% 52,0% Lepsze radzenie sobie przy rozwiązywaniu problemów 19,70% 17,3% 48,0% 47,2% 25,20% Odkrycie w sobie nowych umiejętności Chęć dalszej nauki i zdobywania nowych umiejętności Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI 2 z respondentami z grupy osób bezrobotnych ,8% 16,50% 5,50% 7,10% 3,9% 2,40% 4,7% 4,70% Zdecydowanie się nie zgadzam 12,6% 33,9% 21,30% 24,40% Stanie się cennym pracownikiem dla pracodawcy 7,90% 65

66 Jak wynika z powyższego wykresu, respondenci szczególnie optymistycznie oceniają wpływ projektu na pokonanie barier mentalnych i kompetencyjnych. W ponad 60% przypadków (jeśli zsumować odpowiedzi zdecydowanie się zgadzam i raczej się zgadzam ) respondenci deklarują, że do korzyści płynących z udziału w projekcie należy zaliczyć zarówno poprawienie umiejętności pracy w zespole, lepsze radzenie sobie przy rozwiązywaniu problemów, odkrycie w sobie nowych umiejętności, jak i chęć dalszej nauki i zdobywania nowych umiejętności. Co ciekawe, respondenci najgorzej oceniają wpływ udziału w projekcie na stanie się cennym pracownikiem dla pracodawcy. W 46,5% przypadków respondenci zadeklarowali, że (zdecydowanie lub raczej) stali się cenniejszymi pracownikami dla pracodawcy, ale jednocześnie 32,3% (raczej lub zdecydowanie) nie stało się cenniejszymi pracownikami w oczach pracodawcy Skuteczność w niwelowaniu barier w projektach skierowanych do osób niepełnosprawnych W badaniu CATI 2 respondenci z grupy osób niepełnosprawnych pozytywnie oceniają udział w projekcie na wyniesione z tego korzyści. Dane te zostały przedstawione na poniższym wykresie. Wykres 18. Które ze stwierdzeń najlepiej opisuje na ile skorzystał/a Pan/i z udziału w projekcie? (N=120) 7 (6%) 16 (13%) 27 (23%) 70 (58%) Poszerzyłem swoją dotychczasową wiedzę i zdobyłem zupełnie nowe umiejętności Wszystko czego się nauczyłem było dla mnie nowe Nie nauczyłem się niczego nowego, ale poszerzyłem swoją dotychczasową wiedzę Nie nauczyłem się niczego nowego Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI 2 z respondentami z grupy osób niepełnosprawnych. Jak wynika z powyższego wykresu, 58% respondentów zadeklarowało poszerzenie dotychczasowej wiedzy i nabycie nowych umiejętności. Dla 23% respondentów wszystko, czego się dowiedzieli stanowiło nowość. A zatem, aż dla 81% respondentów udział w projekcie oznaczał nabycie nowych umiejętności. i. Pozostałych 19% respondentów nie dowiedziało się niczego nowego, ale w tym gronie 13% respondentów zadeklarowało poszerzenie swojej dotychczasowej wiedzy. 66

67 Poniższy wykres przedstawia wyniki części badania CATI 2, w której respondenci z grupy osób niepełnosprawnych oceniali wpływ udziału w projekcie na niwelowanie własnych barier mentalnych i kompetencyjnych. Wykres 19. Wpływ udziału w projekcie na zniwelowanie barier mentalnych i kompetencyjnych uczestników (N=120) 100,0% 80,0% 60,0% 40,0% 20,0% 0,0% 24,2% 18,3% 36,7% 39,2% 50,0% Czy obecnie lepiej umie Pan(i) szukać pracy, niż przed udziałem w projekcie? 31,7% Czy obecnie umie Pan(i) wykonywać jakąś pracę lepiej, niż przed udziałem w projekcie? Tak Nie Nie wiem Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI 2 z respondentami z grupy osób niepełnosprawnych. Jak wynika z powyższego wykresu, respondenci bardzo pozytywnie oceniają wpływ udziału w projekcie na niwelowanie barier mentalnych, jednakże gorzej niż respondenci z grupy osób bezrobotnych 45+, oceniają wpływ udziału w projekcie na niwelowanie barier kompetencyjnych. Dotyczy to zwłaszcza oceny polepszenia umiejętności szukania pracy. Tylko 39,2% respondentów zadeklarowało, że potrafi obecnie lepiej szukać pracy, niż przed udziałem w projekcie. Być może ocena ta zawiera nie tylko ocenę własnych umiejętności w tym względzie, lecz również ocenę ogólnej sytuacji na rynku pracy, niemniej jednak, w tym elemencie ocena respondentów odnośnie skuteczności udziału w projekcie na niwelowanie barier jest najmniej zadowalająca. 6,7% 18,3% 75,0% Czy obecnie jest Pan(i) bardziej pewny(a) siebie, niż przed udziałem w projekcie? 67

68 Wykres 20. Ocena korzyści wynikających z udziału w projekcie (dla każdej z ocenionych korzyści N=120, a odsetki sumują się do 100) Procentowy udział wskazań odpowiedzi 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% 40,8% 43,3% 39,2% 32,4% 29,2% 22,5% 19,2% 22,5% 20,0% 21,7% 25,0%20,8% 10,8% 12,5% 16,7% 15,0% 6,7% 4,2% 5,0% 7,5% 7,5% 10,0% 5,0% 6,7% Umiejętność pracy w zespole 55,8% Lepsze radzenie sobie przy rozwiązywaniu problemów Odkrycie w sobie nowych umiejętności Chęć dalszej nauki i zdobywania nowych umiejętności Stanie się cennym pracownikiem dla pracodawcy Zdecydowanie się zgadzam Nie wiem, trudno powiedzieć Zdecydowanie się nie zgadzam Raczej się zgadzam Raczej się nie zgadzam Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI 2 z respondentami z grupy osób niepełnosprawnych. Jak wynika z powyższego wykresu, podobnie jak w grupie osób bezrobotnych 45+, respondenci szczególnie optymistycznie oceniają wpływ projektu na pokonanie barier mentalnych i kompetencyjnych. W ponad 60-75% przypadków (jeśli zsumować odpowiedzi zdecydowanie się zgadzam i raczej się zgadzam ) respondenci deklarują, że do korzyści płynących z udziału w projekcie należy zaliczyć zarówno poprawienie umiejętności pracy w zespole, lepsze radzenie sobie przy rozwiązywaniu problemów, odkrycie w sobie nowych umiejętności, jak i chęć dalszej nauki i zdobywania nowych umiejętności. Co ciekawe, respondenci najgorzej oceniają wpływ udziału w projekcie na stanie się cennym pracownikiem dla pracodawcy. W 44,2% przypadków respondenci zadeklarowali, że (zdecydowanie lub raczej) stali się cenniejszymi pracownikami dla pracodawcy, ale jednocześnie 30,8% (raczej lub zdecydowanie) nie stało się cenniejszymi pracownikami w oczach pracodawcy Skuteczność zatrudnieniowa realizowanych projektów W wywiadach IDI pracownicy instytucji zaangażowanych w proces wdrażania komponentu regionalnego PO KL województwa lubuskiego zaznaczają, że określenie skuteczności zatrudnieniowej realizowanych projektów będzie możliwe dopiero po zakończeniu większej liczby projektów, gdy będzie można już określić nie tylko czy uczestnicy projektów znaleźli zatrudnienie, ale też czy je utrzymali w dłuższym okresie. W badaniu CATI 2, 51 ze 127 respondentów z grupy osób bezrobotnych 45+, oraz 50 ze 120 respondentów z grupy osób niepełnosprawnych zadeklarowało, że obecnie pracuje zarobkowo. Wyniki te przedstawione zostały na poniższym wykresie. 68

69 Wykres 21. Czy obecnie pracuje Pan/i zarobkowo? (projekty skierowane do bezrobotnych 45+: N=127; projekty skierowane do osób niepełnosprawnych: N=120) 100,0% 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI 2 z respondentami z grupy osób bezrobotnych 45+ oraz z grupy osób niepełnosprawnych. Wśród 127 respondentów z grupy osób bezrobotnych osób nie ma pracy: 57 osób to bezrobotni, 18 to renciści lub emeryci, a jedna osoba jest na stażu/praktyce. W gronie tych 76 respondentów 42 nie jest zarejestrowanych w urzędzie pracy, 22 respondentów jest zarejestrowanych jako osoby poszukujące pracy, a 12 jako osoby bezrobotne. Wśród 120 respondentów z grupy osób niepełnosprawnych 70 osób nie ma pracy: 34 osoby to emeryci lub renciści, 31 to osoby bezrobotne, 4 zadeklarowały, że są uczniami/studentami, a jedna osoba że odbywa staż/praktykę. W gronie tych 70 respondentów 49 osób nie jest zarejestrowanych w urzędzie pracy, 11 respondentów jest zarejestrowanych jako osoby poszukujące pracy, a 10 jako osoby bezrobotne. W badaniu CATI 2 52 z 76 respondentów z grupy bezrobotnych 45+ oraz 24 z 70 respondentów z grupy osób niepełnosprawnych zadeklarowało, że szuka obecnie pracy. Dane te przedstawia kolejny wykres. Nie (59,8%) Nie (58,3%) Tak (40,2%) Tak (41,7%) Projekt skierowany do bezrobotnych 45+ Projekt skierowany do osób niepełnosprawnych 69

70 Wykres 22. Czy obecnie szuka Pani/i pracy? (projekty skierowane do bezrobotnych 45+: N=76; projekty skierowane do osób niepełnosprawnych: N=70) 100,0% 90,0% Nie (31,6%) 80,0% 70,0% Nie (65,7% 65,7%) 60,0% 50,0% 40,0% Tak (68,4%) 30,0% 20,0% Tak (34,3% 34,3%) 10,0% 0,0% Projekty skierowane do bezrobotnych 45+ Projekty skierowane do osób niepełnosprawnych Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI 2 z respondentami z grupy osób bezrobotnych 45+ oraz z grupy osób niepełnosprawnych. Jak widać, występuje znaczna różnica między bezrobotnymi 45+ a osobami niepełnosprawnymi: o ile niewiele ponad dwie trzecie respondentów z grupy osób bezrobotnych deklaruje, że szuka obecnie pracy, to dla osób niepełnosprawnych statystyka ta wynosi 34,3%. Wynika ona zapewne z omówionej wcześniej złożonej sytuacji osób niepełnosprawnych, na którą składają się między innymi takie czynniki, jak bariery mentalne i materialne, wcześniejsza socjalizacja do życia z zasiłków, obawa osób niepełnosprawnych i ich rodzin, że utracą oni zasiłki, a także bariery narzucane przez rynek pracy, od braku miejsc pracy, po konieczność dostosowywania stanowiska pracy. Wykres 23. Czy udział w projekcie zwiększył Pana/i szanse na znalezienie zatrudnienia? (projekty skierowane do bezrobotnych 45+: N=127; projekty skierowane do osób niepełnosprawnych: N=120) Procentowy udział odpowiedzi 35,0% 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% 27,6% Tak 30,7% 20,8% 21,7% Raczej tak Projekty skierowane do bezrobotnych ,0% 11,8% Trudno powiedzieć 15,7% 14,2% 13,3% Raczej nie Projekty skierowane do osób niepełnosprawnych Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI 2 z respondentami z grupy osób bezrobotnych 45+ oraz z grupy osób niepełnosprawnych. Nie 29,2% 70

71 Na powyższym wykresie przedstawiono procentowy rozkład odpowiedzi respondentów na pytanie o wpływ udziału w projekcie na zwiększenie szans na znalezienie zatrudnienia. W przypadku respondentów z grupy osób bezrobotnych ,3% respondentów odpowiedziało tak lub raczej tak na pytanie o to, czy udział w projekcie zwiększył ich szanse na znalezienie zatrudnienia. W przypadku respondentów z grupy osób niepełnosprawnych wskaźnik ten był niższy i wyniósł 42,5%. Osoby niepełnosprawne słabiej oceniają wpływ udziału w projekcie na zwiększenie szans na znalezienie zatrudnienia: 42,5% respondentów z grupy osób niepełnosprawnych odpowiedziało na to samo pytanie nie lub raczej nie, podczas gdy w gronie respondentów z grupy osób bezrobotnych 45+ odpowiedziało tak 29,9% respondentów. Jednocześnie w większości respondenci uznają, że udział w projekcie nie przyczynił się do znalezienia wykonywanej przez nich obecnie pracy. W przypadku osób bezrobotnych % (N=51) odpowiedzi wskazało odpowiedź 1 (w skali od 1 do 10) oznaczającą, że udział w projekcie w ogóle nie przyczynił się do znalezienia obecnie wykonywanej pracy. W przypadku osób niepełnosprawnych odpowiedzi 1 udzieliło 56% (N=50) respondentów. Dane te przedstawia poniższy wykres. Wykres 24. Na ile udział w projekcie przyczynił się do znalezienia przez Pana(ią) obecnie wykonywanej pracy? (dla projektów skierowanych do bezrobotnych 45+: N=51; dla projektów skierowanych do osób niepełnosprawnych N=50). Liczba odpowiedzi respondentów Ocena (1-w ogóle się nie przyczynił; 10 -bardzo się przyczynił) Projekt skierowany do bezrobotnych 45+ Projekt skierowany do osób niepełnosprawnych Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI 2 z respondentami z grupy osób bezrobotnych 45+ oraz z grupy osób niepełnosprawnych. Jak wynika z powyższego wykresu w większości przypadków udział w projekcie nie przyczynił się do znalezienia obecnie wykonywanej przez respondenta pracy. Również w badaniu FGI Beneficjenci zwracali uwagę, że niewielkiej liczbie uczestników projektów udaje się później znaleźć pracę. Wśród powodów takiej sytuacji wymieniony został zbyt krótki okres trwałości projektów: uczestnicy potrzebują znacznie więcej czasu, aby pokonać bariery, nadrobić zaległości i móc odnieść sukces na rynku pracy (jedna 71

72 z respondentek przedstawiła przypadek osoby niepełnosprawnej, z którą pracowała przez dziesięć lat) Wpływ wsparcia udzielonego uczestnikom projektów na zmianę ich sytuacji na rynku pracy Jak wynika z danych zaprezentowanych w poprzednim podrozdziale, choć udział w projekcie nie przekłada się w dużym stopniu na znalezienie pracy, to jednak przez respondentów jest oceniany pozytywnie pod względem zwiększenia szans na znalezienie zatrudnienia. Stosunkowo pozytywnie oceniany jest również ze względu na możliwość nabycia kwalifikacji zawodowych. Wśród osób bezrobotnych ,7%, a wśród osób niepełnosprawnych 35,9% odpowiedziało tak lub raczej tak na pytanie o to, czy udzielone w projekcie wsparcie pozwoliło im uzyskać niezbędne kwalifikacje zawodowe. Dane te przedstawione zostały na poniższym wykresie. Wykres 25. Czy udzielone w projekcie wsparcie pozwoliło uzyskać Panu/i niezbędne kwalifikacje zawodowe? (projekty skierowane do bezrobotnych 45+: N=127; projekty skierowane do osób niepełnosprawnych: N=120) 35,0% 34,2% Procentowy udział odpowiedzi 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 19,7% 16,7% 15,0% 19,2% 20,5% 19,7% 16,7% 13,3% 25,2% 0,0% Tak Raczej tak Trudno powiedzieć Raczej nie Nie Projekty skierowane do bezrobotnych 45+ Projekty skierowane do osób niepełnosprawnych Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI 2 z respondentami z grupy osób bezrobotnych 45+ oraz z grupy osób niepełnosprawnych. Należy jednak zaznaczyć, że większy odsetek respondentów odpowiedział na to pytanie negatywnie: łącznie odpowiedzi raczej nie i nie w grupie osób bezrobotnych 45+ było 44,9%, a w grupie osób niepełnosprawnych 47,5%. Jeśli jednak uwzględnić tylko osoby obecnie pracujące, większość respondentów (70% wśród osób bezrobotnych 45+ i 70% wśród osób niepełnosprawnych) deklaruje, że wykorzystuje nabyte umiejętności w pracy. Dane te przedstawione zostały na kolejnym wykresie. 72

73 Wykres 26. Czy w pracy, którą obecnie Pan(i) wykonuje, wykorzystuje Pan(i) wiedzę lub umiejętności zdobyte w trakcie udziału w projekcie? (dla projektów skierowanych do bezrobotnych 45+ N=51; dla projektów skierowanych do osób niepełnosprawnych N=50) Liczba wskazań respondentów Zdecydowanie Raczej tak tak 1 0 Nie wiem, trudno powiedzieć Raczej nie Zdecydowanie nie 9 Projekty skierowane do bezrobotnych 45+ Projekty skierowane do osób niepełnosprawnych Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI 2 z respondentami z grupy osób bezrobotnych 45+ oraz z grupy osób niepełnosprawnych. W gronie 51 respondentów (bezrobotnych 45+), którzy obecnie pracują, a wcześniej brali udział w projekcie, 38 osób ocenia swoją sytuację jako raczej lub zdecydowanie pewną. Tylko jeden respondent określił swoją sytuację jako zdecydowanie niepewną, a 10 jako raczej niepewną, związaną z realnym ryzykiem utraty pracy. W gronie 50 respondentów (niepełnosprawnych), którzy obecnie pracują, a wcześniej brali udział w projekcie, 35 osób ocenia swoją sytuację jako raczej lub zdecydowanie pewną. Dwóch respondentów określiło swoją sytuację jako zdecydowanie niepewną, a 10 jako raczej niepewną, związaną z realnym ryzykiem utraty pracy. Wykres 27. Ocena obecnej sytuacji zawodowej wej (dla projektów skierowanych do bezrobotnych 45+: N=51; dla projektów skierowanych do osób niepełnosprawnych: N=50) Zdecydowanie pewna nie występuje ryzyko utraty pracy Raczej pewna występuje niewielkie ryzyko utraty pracy Projekt skierowany do bezrobotnych Nie wiem, trudno powiedzieć Raczej niepewna występuje realne ryzyko utraty pracy Zdecydowanie niepewna występuje poważne zagrożenie utraty pracy Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI 2 z respondentami z grupy osób bezrobotnych 45+ oraz z respondentami z grupy osób niepełnosprawnych Projekt skierowany do osób niepełnosprawnych

74 Kolejny wykres przedstawia to, jak od czasu zakończenia projektów zmieniły się ich dochody. Wykres 28. Czy od czasu zakończenia przez Pana/ią udziału w projekcie Pana/i dochody (projekty skierowane do bezrobotnych 45+: N=127; projekty skierowane do osób niepełnosprawnych: N=120) 100,0% 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI 2 z respondentami z grupy osób bezrobotnych 45+ oraz z grupy osób niepełnosprawnych. Większość respondentów, zarówno z grupy osób bezrobotnych 45+, jak i z grupy osób niepełnosprawnych, deklaruje, że ich dochody w wyniku udziału w projekcie nie zmieniły się (odpowiednio 60,6% i 67,5%). Wzrost dochodów zadeklarowało odpowiednio 28,3% i 21,7% respondentów, a odpowiednio 11% i 10,8% respondentów zadeklarowało, że ich dochody zmalały. Zmalały (11,0%) Zmalały (10,8%) Nie zmieniły się (60,6%) Wzrosły (28,3%) Projekt skierowany do bezrobotnych 45+ Nie zmieniły się (67,5%) Wzrosły (21,7%) Projekt skierowany do osób niepełnosprawnych Poziom dostosowania projektów realizowanych w ramach komponentu regionalnego PO KL województwa lubuskiego do aktualnej sytuacji rynku pracy w regionie i do potrzeb poszczególnych grup Jak wynika z opisu w podrozdziale 8.2.2, udział w projektach wpływa szczególnie pozytywnie na niwelowanie barier mentalnych i kompetencyjnych, nawet jeśli mniej skutecznie wpływa na znalezienie zatrudnienia. Na trudności ze znalezieniem zatrudnienia przez uczestników projektów zwracano uwagę w wywiadach IDI oraz w trakcie wywiadu FGI. Wśród przyczyn takiego stanu rzeczy wymieniano między innymi niedopasowanie tematyki szkoleń do potrzeb pracodawców. Z kolei sami pracodawcy zwracają przede wszystkim uwagę, na ograniczenia rynku pracy: obecnie nie potrzeba im wielu nowych pracowników. Warto jednak zwrócić uwagę na bardzo pozytywne opinie uczestników projektów o samym udziale w projektach. Na poniższym wykresie przedstawiono porównanie ocen poziomu zadowolenia z udziału w projekcie dla obydwu grup. 74

75 Wykres 29. Poziom zadowolenia z udziału w projekcie (projekty skierowane do bezrobotnych 45+: N=127; projekty skierowane do osób niepełnosprawnych N=120) Procentowy udział wskazań respond 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% 50,4% 48,3% 42,5% 44,2% 2,4% 2,5% 2,4% 3,3% 2,4% 1,7% Projekty skierowane do bezrobotnych 45+ Projekty skierowane do osób niepełnosprawnych Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI 2 z respondentami z grupy osób bezrobotnych 45% oraz osób niepełnosprawnych. Jak widać, zdecydowana większość respondentów jest raczej lub zdecydowanie zadowolona z udziału w projekcie: w przypadku osób bezrobotnych 45+ odsetek ten wynosi 92,9%, a w przypadku osób niepełnosprawnych 92,5%. Podsumowując, nie da się jednoznacznie stwierdzić, czy poziom dostosowania sowania projektów realizowanych w ramach komponentu regionalnego PO KL województwa lubuskiego do aktualnej sytuacji rynku pracy w regionie odpowiada potrzebom uczestników projektów: z jednej strony tak, bo umożliwia pokonanie barier mentalnych i kompetencyjnych, a z drugiej strony nie, bo ze względu na sytuację na rynku pracy nie gwarantuje zatrudnienia Sposoby dopasowania projektu do rzeczywistych potrzeb odbiorców na etapie opracowywania wniosków aplikacyjnych W wywiadach IDI pracownicy instytucji zaangażowanych w proces wdrażania komponentu regionalnego PO KL województwa lubuskiego zwrócili uwagę, że kryteria określone w dokumentacji konkursowej określają, że uzyskanie określonej liczby punktów jest uzależnione od przeprowadzenia analizy potrzeb wśród potencjalnych uczestników projektu. Respondenci ci zauważają jednak, że o ile formalnie analiza ta jest wymagana, to w rzeczywistości nie zawsze jest ona przeprowadzana na zadowalającym poziomie: Beneficjent powołuje się na to, że była przeprowadzona analiza, były prowadzone nawet własne badania, a później się okazuje, że to były zrobione dwie, trzy ankiety i tak naprawdę cała ta analiza na tym się opierała [IDI]. Ponadto, analiza ta najczęściej opiera się na wykorzystaniu danych zastanych: swoich analiz raczej nie dokonują. Bardziej się wspierają dostępnymi analizami. Czy to na stronach internetowych, czy w zestawieniach WUP-u czy PUP-u [IDI]. Zwrócono również uwagę na sytuacje, 75

76 w których rzetelna analiza zastępowana jest kopiowaniem danych z innych wniosków: często osoby piszące projekt robią kopiuj-wklej na kilka projektów. Widać, że ta analiza jest po prostu niewiarygodna [IDI]. Problem nieprzystawalności deklaracji formalnych do rzeczywistej sytuacji może dotyczyć jednak nie tylko osób odpowiedzialnych za ocenę wniosków, lecz również za ich napisanie. W badaniu FGI jedna respondentka, która opierała się na własnych badaniach stwierdziła w ich trakcie, że dogłębne przyjrzenie się potencjalnym uczestnikom projektów pozwala lepiej ocenić rzeczywistą sytuację niż opieranie się wyłącznie na ogólnodostępnych statystykach i danych formalnych (np. okazywało się, że potencjalny uczestnik miał wykształcenie zawodowe i wyuczony zawód, ale nie potrafił go wykonywać, bo dokument otrzymał bez nauki i podchodzenia do egzaminu). Wśród stu respondentów w badaniu CATI 1 69 zadeklarowało, że realizowany przez nich projekt jest skierowany do osób bezrobotnych 45+, a 55 respondentów stwierdziło, że realizowany projekt skierowany jest do osób niepełnosprawnych. Liczby te nie sumują się do 100, ponieważ 24 projekty skierowane były do obydwóch omawianych grup. Jak wynika z poniższej tabeli, respondenci (zarówno ci, którzy realizują projekty skierowane do osób bezrobotnych 45+, jak i ci, którzy realizują projekty skierowane do osób niepełnosprawnych), deklarują przede wszystkim, że analizę potrzeb opierają na własnych badaniach i na wykorzystaniu statystyk oraz opracowań. W przypadku obydwu typów projektów wskazywano także na przeprowadzanie rozmów z potencjalnymi uczestnikami projektów. Tabela 15. Metody analizy sytuacji potencjalnych odbiorców w celu dopasowania planowanego wsparcia do ich rzeczywistych potrzeb (Projektodawcy dla bezrobotnych 45+: N=69; projektodawcy dla osób niepełnosprawnych: N=55; odsetki nie sumują się do 100, ponieważ respondent mógł wskazać więcej niż jedną poprawną odpowiedź) Projekty skierowane do bezrobotnych 45+ Projekty skierowane do osób niepełnosprawnych N % N % Własne badania (np. wywiady) 49 71,0% 43 78,2% Wykorzystanie statystyk, opracowań 35 50,7% 22 40,0% Informacje od innych organizacji, urzędów 3 4,3% 0 0,00% Rozmowy z potencjalnymi uczestnikami 3 4,3% 3 5,50% Na podstawie doświadczenia w pracy z odbiorcami projektu 3 4,3% 1 1,80% Ogłoszenia 1 1,4% 0 0,00% Plakaty, Internet 1 1,4% 0 0,00% RAZEM Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI 1 z projektodawcami realizującymi projekty skierowane do osób niepełnosprawnych i/lub osób bezrobotnych

77 Tabela 16. Czy analizy te były dostatecznie szczegółowe? (Projektodawcy dla osób bezrobotnych 45+: N=69; projektodawcy dla osób niepełnosprawnych: N=55) Projekty skierowane do bezrobotnych 45+ Projekty skierowane do osób niepełnosprawnych N % N % Zdecydowanie tak 22 31,9% 18 32,7% Raczej tak 40 58,0% 31 56,4% Trudno powiedzieć 2 2,9% 2 3,6% Raczej nie 5 7,2% 3 5,5% Zdecydowanie nie 0 0,0% 1 1,8% RAZEM % % Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI 1 z projektodawcami realizującymi projekty skierowane do osób niepełnosprawnych i/lub osób bezrobotnych 45+. Beneficjenci bardzo wysoko oceniają jakość przeprowadzonych przez siebie analiz potrzeb. Pracownicy instytucji zaangażowanych w proces wdrażania komponentu regionalnego PO KL województwa lubuskiego są jednak bardziej sceptyczni: podkreślają, że analiza dopasowania planowanego wsparcia do rzeczywistych potrzeb opiera się albo na nieaktualnych danych zastanych, albo na niewystarczających badaniach własnych, albo wręcz analiza zastępowana jest kopiowaniem gotowych materiałów z innych wniosków, bez uwzględnienia specyfiki konkretnej sytuacji Problemy Beneficjentów w przeprowadzaniu rekrutacji wśród osób bezrobotnych 45+ oraz osób niepełnosprawnych W badaniu CATI 1 29 z 69 respondentów realizujących projekty skierowane do osób bezrobotnych 45+ oraz 10 z 55 respondentów realizujących projekty skierowane do osób niepełnosprawnych, zadeklarowało, że wystąpiły problemy przy przeprowadzaniu rekrutacji. Tabela 17. Problemy przy przeprowadzaniu rekrutacji (Projektodawcy dla osób bezrobotnych 45+: N=69; projektodawcy dla osób niepełnosprawnych: N=55) Projekty skierowane do bezrobotnych 45+ Projekty skierowane do osób niepełnosprawnych N % N % Tak 29 42,0% 10 18,2% Nie 40 58,0% 45 81,8% RAZEM % % Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI 1 z projektodawcami realizującymi projekty skierowane do osób niepełnosprawnych i/lub osób bezrobotnych 45+. Jak wynika z powyższej tabeli, częściej spotykano się z problemami przy rekrutacji osób do projektów skierowanych do bezrobotnych 45+ niż do osób niepełnosprawnych. 77

78 Poniższa tabela zawiera zestawienie najczęstszych rodzajów problemów występujących podczas przeprowadzania rekrutacji. Tabela 18. Rodzaje problemów przy przeprowadzaniu rekrutacji (Projektodawcy dla osób bezrobotnych 45+: N=29; projektodawcy dla osób niepełnosprawnych: N=10; respondent mógł wskazać więcej niż jedną poprawną odpowiedź) Zbyt mało chętnych do udziału w projekcie Brak zrozumienia sposobu rekrutacji do projektu Projekty skierowane do bezrobotnych 45+ N Projekty skierowane do niepełnosprawnych Kompleksy, wycofanie, brak wiary 4 1 Zbyt dużo chętnych do udziału w projekcie Zły moment prowadzenia rekrutacji (okres wakacyjny) Duże koszty dojazdu 1 0 Brak chęci do nauki 1 0 Potrzeba aktywizacji potencjalnych uczestników 0 1 Brak świadomości 0 1 Nieaktualne adresy 0 1 RAZEM Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI 1 z projektodawcami realizującymi projekty skierowane do osób niepełnosprawnych i/lub osób bezrobotnych 45+. W przypadku projektów skierowanych do bezrobotnych 45+ zdecydowanie częściej spotykano się z problemem braku chętnych do udziału w projekcie. Problem ten w przypadku osób niepełnosprawnych jest mniejszy zapewne dlatego, że mniej projektów było skierowanych do tej grupy. Można także zakładać, że w przypadku projektów skierowanych do osób niepełnosprawnych przeprowadzono lepszą diagnozę/analizę potrzeb grupy docelowej i dlatego też udało się uniknąć problemów z rekrutacją uczestników. Założenie to oparte zostało na treści badania FGI, w którym respondenci zwracali uwagę, że często wcześniej znały już osoby niepełnosprawne, które stały się N później uczestnikami projektów. Wyciągnięto stąd wniosek, że projektodawcy ci mogli lepiej oszacować potencjalny poziom zaangażowania poszczególnych osób. Wśród problemów występujących w obydwu grupach zwracano również uwagę na brak zrozumienia zasad rekrutacji przez potencjalnych uczestników projektów (4 wskazania wśród osób bezrobotnych 45+ i 2 wskazania wśród osób niepełnosprawnych), a także na kompleksy, wycofanie i brak wiary potencjalnych uczestników projektów (4 wskazania wśród osób bezrobotnych 45+ i jedno wśród osób niepełnosprawnych). Te dwa problemy wydają się być wzajemnie powiązane: 78

79 niewystarczające zaangażowanie w zrozumienie zasad rekrutacji może wynikać właśnie z wycofania i braku wiary w skuteczność udziału w projekcie. W przypadku rekrutacji do projektów dla osób bezrobotnych 45+ dwukrotnie wskazano na zbyt dużo chętnych do udziału w projekcie (2 wskazania), a po jednym wskazaniu uzyskały trzy problemy: zły moment prowadzenia rekrutacji (okres wakacyjny), duże koszty dojazdu, a także brak chęci do nauki. Z kolei w przypadku rekrutacji do projektów dla osób niepełnosprawnych po jednym wskazaniu uzyskały trzy odpowiedzi: potrzeba aktywizacji potencjalnych uczestników, brak świadomości, a także nieaktualne adresy. Zwracano zatem uwagę na problemy organizacyjne (zbyt duża liczba chętnych, rekrutacja w okresie wakacyjnym, nieaktualne adresy) oraz na problemy związane z mentalnością, stopniem aktywności potencjalnych uczestników projektu oraz ich sytuacją materialną (brak chęci do nauki, niedostateczny poziom aktywności ze strony jednostek, niewystarczająca świadomość związana z uczestnictwem w projekcie, duże koszty dojazdu) Poziom osiągnięcia zakładanych rezultatów W badaniu CATI 1 prawie wszyscy (97 ze 100) Beneficjenci zadeklarowali, że w zrealizowanych przez nich projektach udało się osiągnąć zakładane rezultaty (rozumiane jako osiągnięcie zakładanych wartości docelowych wskaźników produktu i rezultatu). Ci sami respondenci pytani o stopień osiągnięcia zakładanych rezultatów wskazywali jednak, że nie zawsze udawało się im osiągnąć 100% poziom realizacji zakładanych celów. Dane te przedstawione zostały na poniższym wykresie. Wykres 30. W jakim stopniu zakładane w projekcie rezultaty zostały osiągnięte? (N=100) 2% 1% 22% 60% 15% 21-40% 41-60% 61-80% 81-99% 100% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI 1 z projektodawcami realizującymi projekty skierowane do osób niepełnosprawnych i/lub osób bezrobotnych

80 Jak widać, osiągnięcie 100% zakładanych w projekcie rezultatów zadeklarowało 60% respondentów. Trzech respondentów, którzy zadeklarowali, że nie udało im się osiągnąć zakładanych w projekcie rezultatów, to respondenci, którzy na powyższym wykresie zadeklarowali zrealizowanie projektu w 21-60%. A zatem 97% respondentów, którzy zadeklarowali, że udało im się osiągnąć założone w projekcie rezultaty, osiągnęli je co najmniej w 61%. Poniższa tabela przedstawia te same dane z podziałem na priorytety. Tabela 19. Stopień osiągnięcia zakładanych w projekcie rezultatów z podziałem na priorytety (Priorytet 6: N=26; priorytet 7: N=32; priorytet 8: N=11; priorytet 9: N=31) Priorytet 6 Priorytet 7 Priorytet 8 Priorytet % % % % % % RAZEM: Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI 1 z projektodawcami realizującymi projekty skierowane do osób niepełnosprawnych i/lub osób bezrobotnych 45+. Jak wynika z powyższej tabeli, największe trudności w realizacji projektów deklarowali respondenci realizujący projekty w ramach Priorytetu 7. Trzech respondentów, którzy zadeklarowali, że nie udało im się osiągnąć zakładanych rezultatów, realizowali projekty właśnie w ramach tego priorytetu. Niestety, zebrany materiał badawczy nie pozwala odpowiedzieć na pytanie o przyczyny niepowodzenia w osiągnięciu zakładanych w tych trzech projektach rezultatów Podsumowanie Według deklaracji uczestników projektów wsparcie realizowane w ramach komponentu regionalnego PO KL wpływa szczególnie pozytywnie na likwidację ich barier mentalnych: stają się oni bardziej otwarci, bardziej pewni siebie, mają wyższe kompetencje społeczne, chętniej podejmują wysiłek znalezienia pracy. Pozytywnie oceniany jest również wpływ udziału w projektach na wzrost kompetencji zawodowych. I, choć uczestnicy projektów deklarują, że udział w projekcie wpłynął pozytywnie na ich szanse na znalezienie pracy, właśnie zagadnienie znalezienia zatrudnienia sprawia największe trudności. Na ten problem zwracają uwagę zarówno uczestnicy projektów, projektodawcy, jak i urzędnicy odpowiedzialni za wdrażanie komponentu regionalnego PO KL w województwie lubuskim. Z kolei pracodawcy zwracają uwagę, że głównym ograniczeniem jest sam rynek pracy: nawet jeśli pracodawcy wyrażają się pozytywnie o osobach w wieku 45+ i o osobach 80

81 niepełnosprawnych, to nie mają potrzeby zatrudniania dodatkowych pracowników. Mimo sytuacji na rynku pracy, ograniczającej liczbę uczestników projektów, którym udaje się szybko znaleźć zatrudnienie, eksperci podczas panelu eksperckiego pozytywnie ocenili wyniki badania CATI 2 z uczestnikami projektów, którzy deklarowali zmiany w mentalności, większy optymizm, zwiększenie aktywności w poszukiwaniu pracy, nabywanie kompetencji zawodowych i w ograniczonym zakresie znalezienie pracy. 81

82 8.3 Ocena dopasowania realizowanego wsparcia do potrzeb odbiorców Trwałość efektów wsparcia uzyskanego w ramach realizacji projektów Respondenci z grupy osób bezrobotnych 45+ oraz osób niepełnosprawnych w większości (odpowiednio 66,9% i 73,5%) deklarują, że efekty wsparcia uzyskanego w ramach projektu są raczej trwałe lub trwałe. Wykres 31. Trwałość efektów wsparcia uzyskanego w ramach projektu (dla projektów skierowanych do bezrobotnych 45+: N=127; dla projektów skierowanych do osób niepełnosprawnych: N=120) Procentowy udział odpowiedzi respondentów 100,0% 90,0% 3,9% 10,2% 6,7% 7,5% 80,0% 18,9% 13,3% 70,0% 60,0% 50,0% 29,1% 37,5% 40,0% 30,0% 20,0% 37,8% 35,0% 10,0% 0,0% Projekty skierowane do bezrobotnych 45+ Projekty skierowane do osób niepełnosprawnych Trwałe Raczej trwałe Trudno powiedzieć Raczej nietrwałe Nietrwałe Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI 2 z respondentami z grupy osób bezrobotnych 45+ oraz z grupy osób niepełnosprawnych. Warto jednocześnie zaznaczyć, że trwałość projektów (rozumianą tu przede wszystkim jako utrzymywanie się postaw otwartości i aktywnego poszukiwania możliwości nabywania nowych kompetencji), tak samo jak ich skuteczność zatrudnieniową, należy badać szczególnie w długoterminowej perspektywie Metody i sposoby wykorzystywane przez Beneficjentów w celu aktywizowania uczestników projektów Zarówno w badaniu FGI z projektodawcami, którzy skierowali wsparcie do osób niepełnosprawnych i/lub osób bezrobotnych 45+, jak i w wywiadach IDI z pracownikami instytucji zaangażowanych w proces wdrażania komponentu regionalnego PO KL województwa lubuskiego zwracano uwagę, że kluczowe elementy w działaniach aktywizacyjnych, to ich kompleksowość, indywidualne podejście i zależnie 82

83 od konkretnego przypadku długotrwałość pomocy. Kwestia czasu trwania projektu lub możliwości jego kontynuowania w kolejnych latach została uznana za istotną, ponieważ specyfika pracy wymaga współpracy Beneficjentów z uczestnikami projektów w okresie znacznie wykraczającym poza czas trwania projektów. W ramach kompleksowej pomocy zarówno osobom niepełnosprawnym, jak i bezrobotnym 45+ wymieniano takie działania, jak: pomoc psychologiczną/psychiatryczną, pomoc kosmetyczną i pomoc stylisty, doradztwo zawodowe (zbadanie predyspozycji osoby, określenie indywidualnego planu aktywizacji), pomoc trenerów (ćwiczenie umiejętności interpersonalnych, trening asertywności czy kontrolowania agresji). W wywiadach IDI respondenci wskazywali pojedynczo także na następujące zagadnienia: (1) w przypadku szkoleń zapewne najskuteczniejsze byłoby realizowanie szkoleń dostosowanych do potrzeb konkretnych firm, które planują zatrudnienie; (2) projekty szkoleniowe nie trafiają w nisze, są realizowane, choć nie charakteryzują się wysokim poziomem zatrudnialności; oraz (3) w przypadku osób bezrobotnych 45+ za mniej skuteczne uznano staże ze względu na ich charakter kojarzący się z pierwszymi krokami na rynku pracy osób w młodym wieku Projekty skierowane do bezrobotnych 45+ W poniższej tabeli przedstawione zostały formy pomocy, które według Beneficjentów najefektywniej przyczyniły się do zmiany sytuacji społeczno-zawodowej uczestników projektów z grupy osób bezrobotnych 45+ z podziałem na priorytety. Tabela 20. Jakie formy wsparcia udzielone w ramach projektu najefektywniej przyczyniły się do zmiany sytuacji społeczno-zawodowej osób bezrobotnych 45+? (Priorytet 6: N=25; Priorytet 7: N=21; Priorytet 8: N=7; Priorytet 9: N=16; respondent mógł wskazać więcej niż jedną odpowiedź) Priorytet 6 Priorytet 7 Priorytet 8 Priorytet 9 Kursy/szkolenia/warsztaty Staże/praktyki Pośrednictwo pracy Doradztwo zawodowe Dotacja na rozpoczęcie działalności gosp. Dotacja na prowadzenie działalności gosp. Indywidualny Plan Działania/Rozwoju Wsparcie psychologiczne Stypendium Wyżywienie Trudno powiedzieć RAZEM Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI 1 z Beneficjentami realizującymi projekty skierowane do osób bezrobotnych

84 Jak wynika z powyższej tabeli, projektodawcy za najskuteczniejsze uważają te formy wsparcia, które najczęściej w swoich projektach stosują. Są to kursy, szkolenia i warsztaty, doradztwo zawodowe, wsparcie psychologiczne i różnego rodzaju pomoc materialna. Powyższe dane warto skonfrontować z opiniami samych uczestników projektów. Oceny poszczególnych form wsparcia dokonane przez osoby bezrobotne w wieku 45+ zawarte zostały w poniższej tabeli. Tabela 21. Ocena przydatności działań aktywizujących skierowanych do bezrobotnych 45+ (N=127; respondent mógł ocenić więcej niż jedno działanie). Kursy / szkolenia / warsztaty Staże / praktyki Zwrot kosztów podroży na szkolenie/staż Pośrednictwo pracy Doradztwo zawodowe Wsparcie psychologiczne Przydatne Raczej przydatne Trudno powiedzieć Raczej nieprzydatne Nieprzydatne Ogółem Inne Ogółem Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI 2 z respondentami z grupy osób bezrobotnych 45+. Respondenci z grupy osób bezrobotnych 45+ bardzo cenią kursy, szkolenia i warsztaty (96 ze 127 respondentów oceniło je jako raczej przydatne lub przydatne; jednocześnie 13 respondentów uznało szkolenia za raczej nieprzydatne lub nieprzydatne), doradztwo zawodowe i pośrednictwo pracy (łącznie 43 ze 127 respondentów oceniło je jako raczej przydatne lub przydatne), a także wsparcie psychologiczne (36 ze 127 respondentów uznało je za raczej przydatne lub przydatne). Podsumowując, zarówno projektodawcy, jak i uczestnicy projektów podkreślają wagę kursów, szkoleń i warsztatów. W obydwu grupach podkreślano także rolę doradztwa zawodowego i wsparcia psychologicznego. Projektodawcy tylko w dwóch wypadkach uznali staże i praktyki za efektywną formę wsparcia przyczyniającą się do zmiany sytuacji społeczno-zawodowej osób bezrobotnych 45+, z kolei uczestnicy w 5 z 7 przypadków uznali tę formę wsparcia za przydatną. 84

85 Projekty skierowane do osób niepełnosprawnych W poniższej tabeli przedstawione zostały formy pomocy, które według Beneficjentów najefektywniej przyczyniły się do zmiany sytuacji społeczno-zawodowej uczestników projektów z grupy osób niepełnosprawnych z podziałem na priorytety. Tabela 22. Jakie formy wsparcia udzielone w ramach projektu najefektywniej przyczyniły się do zmiany sytuacji społeczno-zawodowej osób niepełnosprawnych? (Priorytet 6: N=9; Priorytet 7: N=19; Priorytet 8: N=4; Priorytet 9: N=23; respondent mógł wskazać więcej niż jedną odpowiedź) Priorytet 6 Priorytet 7 Priorytet 8 Priorytet 9 Kursy/szkolenia/warsztaty Pośrednictwo pracy Doradztwo zawodowe Stypendium Dotacja na rozpoczęcie działalności gosp. Dotacja na prowadzenie działalności gosp. Indywidualny Plan Działania/Rozwoju Wsparcie psychologiczne Wsparcie asystenta rodziny Zakup sprzętu elektronicznego Rehabilitacja zdrowotna Wyjazdy aktywizacyjne Rozgrywki sportowe Staże/praktyki Trudno powiedzieć Brak odpowiedzi RAZEM Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI 1 z Beneficjentami realizującymi projekty skierowane do osób niepełnosprawnych. Podobnie jak w przypadku projektów skierowanych do osób bezrobotnych w wieku 45+, projektodawcy za najskuteczniejsze uważają te formy wsparcia, które najczęściej w swoich projektach stosują. Są to kursy, szkolenia i warsztaty, doradztwo zawodowe, wsparcie psychologiczne i różnego rodzaju pomoc materialna. Powyższe dane warto skonfrontować z opiniami samych uczestników projektów. Oceny poszczególnych form wsparcia dokonane przez osoby niepełnosprawne zawarte zostały w poniższej tabeli. 85

86 Tabela 23. Ocena przydatności działań aktywizujących skierowanych do osób niepełnosprawnych (N=120; respondent mógł ocenić więcej niż jedno działanie) Kursy / szkolenia / warsztaty Zwrot kosztów podroży na szkolenie/staż Pośrednictwo pracy Doradztwo zawodowe Wsparcie psychologiczne Przydatne Raczej przydatne Trudno powiedzieć Raczej nieprzydatne Nieprzydatne Ogółem Inne Ogółem Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI 2 z respondentami z grupy osób niepełnosprawnych. Podobnie jak w przypadku projektów skierowanych do osób bezrobotnych w wieku 45+, respondenci z grupy osób niepełnosprawnych bardzo cenią kursy, szkolenia i warsztaty (91 ze 120 respondentów oceniło je jako raczej przydatne lub przydatne; jednocześnie 8 respondentów uznało szkolenia za raczej nieprzydatne lub nieprzydatne), doradztwo zawodowe i pośrednictwo pracy (łącznie 35 ze 120 respondentów oceniło je jako raczej przydatne lub przydatne), a także wsparcie psychologiczne (37 ze 120 respondentów uznało je za raczej przydatne lub przydatne). Podsumowując, i tutaj powtarza się schemat, w którym najwięcej wskazań otrzymuje grupa działań o odmiennym charakterze, razem stanowiąca kompleksową pomoc uczestnikom projektu. Cztery najważniejsze typy działań to: (1) pomoc psychologiczna, (2) rozwój kompetencji (szkolenia, kursy, warsztaty), (3) odkrywanie i wykorzystywanie kompetencji jednostek (doradztwo zawodowe, pośrednictwo pracy, staże, praktyki), (4) wsparcie materialne (dofinansowanie, zwrot kosztów, stypendia, zasiłki). Dlatego też, rekomenduje się zachęcanie projektodawców do konstruowania jak najbardziej kompleksowych projektów, uwzględniających różnorodne potrzeby uczestników projektów Główne determinanty użyteczności i skuteczności realizowanego wsparcia w odniesieniu do potrzeb uczestników projektów Zarówno w wywiadzie FGI z projektodawcami, którzy skierowali wsparcie do osób niepełnosprawnych i/lub osób bezrobotnych 45+, jak i w wywiadach IDI z pracownikami instytucji zaangażowanych w proces wdrażania komponentu regionalnego PO KL województwa lubuskiego, podkreślano, że niezwykle istotnym czynnikiem skuteczności realizowanego wsparcia jest długoterminowość projektu albo możliwość jego kontynuacji: Nikt nie bierze pod uwagę tego, że tak naprawdę praca z osobą niepełnosprawną to są 86

87 lata. Ja 14 lat pracuję i pamiętam, że gdzieś tak z 10 lat temu przyszła do mnie siostra pana, błagała, żebym napisała jakieś odwołanie, bo ZUS go wysłał na jakąś aktywną rehabilitację, a on 18 lat leżał w łóżku, ani ręką, ani nogą. Ręce miał sprawne, tylko po prostu on się tak nauczył, że on nie chciał. Napisaliśmy to odwołanie, po czym pojawiła się medycyna pracy i tak pomalutku zaczęliśmy mu tę pracę podsuwać. On dzisiaj jeździ samochodem, ale 10 lat pracy z nim, tak? A tutaj 2 lata i koniec [FGI]. W wywiadach IDI z pracownikami instytucji zaangażowanych w proces wdrażania komponentu regionalnego PO KL zwracano także uwagę, że szkolenia muszą być dostosowane z jednej strony do możliwości uczestników projektu, a z drugiej do wymagań rynku pracy: na przykład na obszarze wiejskim proponuje się szkolenia, z zakresu nurkowania [IDI]. Stwierdzano także, że za duży nacisk projektodawcy kładą na szkolenia, a za mały na działalność bardziej praktyczną, polegającą na bezpośrednim kontakcie z miejscem pracy: staże, praktyki. W badaniu CATI 1 projektodawcy ocenili efektywność poszczególnych rodzajów wsparcia udzielonych uczestnikom projektów. Warto zauważyć, że i w tym wypadku wyniki są zgodne z zaobserwowaną wcześniej zależnością, w której najpopularniejsze odpowiedzi należą do innych rodzajów uzupełniających się wzajemnie działań. W przypadku projektów skierowanych do osób niepełnosprawnych pojawiły się także pojedyncze wskazania na takie działania jak organizowanie rozgrywek sportowych czy wyjazdów aktywizacyjnych. W trakcie badania FGI z projektodawcami, którzy skierowali wsparcie do osób niepełnosprawnych i/lub osób bezrobotnych 45+ zwrócono również uwagę na znaczenie wyjazdów z uczestnikami projektów. Wyjazd na przykład na szkolenie pozwala uczestnikowi projektu oderwać się od swojego środowiska, skoncentrować się na sobie i na uczestnictwie w szkoleniu: żyje osoba tu w tych warunkach. Ja chcę ją wyrwać z tego środowiska, żeby ona się zajęła wyłącznie sobą, bo tu jakiś telefon, tu mama, tu dziecko, tu coś tam [FGI]. Dostrzegana jest zatem potrzeba tymczasowego oderwania jednostek od ich środowiska życia codziennego. Na podstawie zebranego materiału badawczego można wyróżnić dwa przykładowe typy ról społecznych, których wykonywanie może utrudnić kształtowanie się postaw sprzyjających aktywizacji zawodowej. Te role to: (1) rola gospodyni domowej, żony i matki, oraz (2) rola osoby niepełnosprawnej i biernej. W pierwszym przypadku zwracano uwagę na takie czynniki jak presja społeczna ze strony rodziny (członkowie rodziny mogą swoimi działaniami utwierdzać daną osobę w przekonaniu, że postrzegają ją przede wszystkim jako gospodynię domową i żonę lub matkę zmniejszając w ten sposób motywację do aktywizacji zawodowej), a także zaniedbania wizerunkowe i społeczne wynikające ze spędzania większości czasu w domu. W drugim przypadku także zwracano uwagę na presję społeczną ze strony rodziny: bierna postawa osób niepełnosprawnych może 87

88 wynikać zarówno z braku kompetencji rodziny z zakresu aktywizacji osoby niepełnosprawnej, jak i z obawy, że zaktywizowanie się takiej osoby doprowadzi do utraty świadczeń. Dlatego też zawieszenie tych podstawowych ról społecznych na czas szkolenia może ułatwić lub wręcz umożliwić kształtowanie postaw sprzyjających podejmowaniu działań zmierzających do aktywizacji zawodowej Problemy Beneficjentów w realizacji projektów W badaniu FGI z projektodawcami, którzy skierowali wsparcie do osób niepełnosprawnych i/lub osób bezrobotnych 45+ zwrócono uwagę na następujące problemy: Szkolenia dla Beneficjentów niedopasowane do ich wiedzy/doświadczenia respondenci zwracali uwagę, że przy organizowaniu szkoleń nie zwraca się uwagi na poziom wiedzy i doświadczenia uczestników szkolenia, co prowadzi do sytuacji, w której na tym samym szkoleniu znajdują się nowicjusze oczekujący przekazania im wiedzy podstawowej oraz osoby, które zrealizowały lub realizują projekt i oczekują wiedzy dla zaawansowanych: Pisanie wniosków o płatność. Ja byłam na 10 takich szkoleniach i ja zaczynam wszystko od początku. Rozumiem, że są osoby, które nigdy nie pisały wniosków o płatność, ale powinno się rozgraniczyć projektodawców, którzy prowadzą pierwszy raz projekt i projektodawców, którzy już mają tam jakieś doświadczenie [FGI]. Biurokracja, nacisk na formalną poprawność realizacji projektów na podstawie wypowiedzi respondentów da się określić dwa typy problemów związanych z formalną stroną realizacji projektów: po pierwsze, respondenci zwracali uwagę na trudność w przełożeniu swojego doświadczenia, intuicji i zamiarów na strukturę wniosku ( my intuicyjnie wiemy jak projekt zrealizować, ale najgorsze jest to, że my go musimy wpisać w tą całą stertę dokumentacji, te wytyczne [FGI]), po drugie, respondenci zaznaczali, że duże znaczenie wypełniania formalnych kryteriów określonych we wniosku powoduje, że projektodawcy myślą przede wszystkim o zrealizowaniu wskaźników, a nie o efektach realizacji projektu. Zmiany przepisów na problem ten zwrócono uwagę przy okazji omawiania zagadnienia kryteriów kwalifikowalności osób w trakcie realizacji projektów: dwójka respondentów zwróciła uwagę, że w projekcie dla osób niepełnosprawnych już na etapie rozliczenia zmieniło się kryterium kwalifikowalności osób powyżej wieku aktywności zawodowej (osoby biorące udział w projekcie przestały być 88

89 kwalifikowane do udziału): druga transza poszła do rozliczenia i okazuje się, że przychodzi pismo: osoby niekwalifikowane powyżej wieku aktywności zawodowej [FGI]. Ta konkretna sprawa została pozytywnie rozpatrzona po złożeniu przez Beneficjenta odwołania. Mimo tego należy zauważyć, że respondenci zgłaszają potrzebę większej stabilności przepisów: my piszemy projekty na zasadach, które obowiązują w dokumentacji konkursowej. I nie ma możliwości i o to właśnie musimy, że tak powiem, walczyć, bo nie ma możliwości takiej, żeby oni w trakcie realizacji projektu zmieniali zasady, które były w dokumentacji konkursowej i to trzeba im jasno i klarownie powiedzieć [FGI]. Długotrwałość rozliczeń i opóźnienia w przekazywaniu środków respondenci zwracali uwagę na szereg problemów, jakie wynikają z opóźnień w przekazywaniu środków: duże opóźnienia w realizacji projektów, konieczność rezygnowania z wysokiej jakości specjalistów, komplikowanie sytuacji kontrahentów, stres. Niemożność korzystania z usług specjalistów wysokiej klasy respondenci zwracają uwagę, że konieczność wpisywania we wniosku rynkowych stawek dla specjalistów uniemożliwia zatrudnienie lepszych wykonawców poszczególnych działań: zakładam w swoim projekcie, że ja chcę ekstra psychologa, bo nie każdy psycholog się nadaje do prowadzenia takich zajęć. Mam psychiatrę, rewelacyjny. Oprócz tego, że zdiagnozuje, da im dokumenty, to on jeszcze ich tak nakręci, że oni będą chcieli cokolwiek od siebie dać. I taki psychiatra chce ode mnie 350 złotych [FGI]. Taka kwota, przy stawce rynkowej rzędu 60 złotych za godzinę, wydaje się być wydatkiem nieracjonalnym, znacznie zawyżonym. Jednocześnie respondentka uznaje, że zatrudnienie psychologa za 60 zł za godzinę pozwoli na zrealizowanie projektu, ale nie na osiągnięcie zakładanych efektów: niby przerobimy ten projekt, ale ci ludzie nic z tego nie wyniosą [FGI]. Na to zagadnienie zwrócono również uwagę podczas badania CATI 2 z uczestnikami projektów. Dlatego też, zaleca się rozważenie uwzględniania w procesie oceny wniosków nie tylko kryteriów wielkości stawek dla specjalistów, lecz również renomy specjalistów. Należy pamiętać o specyfice badania jakościowego, takiego jak badanie FGI: pozwala ono uzyskać dogłębną wiedzę o konkretnych przypadkach, ale niewiele mówi o częstotliwości występowania poszczególnych problemów w populacji Beneficjentów. Dlatego też poniżej uzupełniono badanie jakościowe danymi ilościowymi pochodzącymi z wywiadów CATI z projektodawcami realizującymi projekty skierowane do osób niepełnosprawnych i/lub osób bezrobotnych

90 W badaniu CATI 1 15 z 69 respondentów realizujących projekty skierowane do osób bezrobotnych 45+ oraz 13 z 55 respondentów realizujących projekty skierowane do osób niepełnosprawnych, zadeklarowało, że wystąpiły problemy w trakcie realizacji projektu. Tabela 24. Problemy przy realizacji projektów (Projektodawcy dla osób bezrobotnych 45+: N=69; projektodawcy dla osób niepełnosprawnych: N=55) Projekty skierowane do bezrobotnych 45+ Projekty skierowane do osób niepełnosprawnych N % N % Tak 15 21,7% 13 23,6% Nie 54 78,3% 42 76,4% RAZEM % % Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI 1 z projektodawcami realizującymi projekty skierowane do osób niepełnosprawnych i/lub osób bezrobotnych 45+. Jak widać, zdecydowana większość respondentów deklaruje, że realizacja projektu przebiega bezproblemowo. Poniżej przedstawiono zestawienie problemów wymienianych przez tych respondentów, którzy deklarują, że mieli takie przy realizacji projektów. Tabela 25. Rodzaje problemów przy realizacji projektów (Projektodawcy dla osób bezrobotnych 45+: N=15; projektodawcy dla osób niepełnosprawnych: N=13; respondent mógł wskazać więcej niż jedną poprawną odpowiedź) Projekty skierowane do bezrobotnych 45+ Rezygnacja uczestników z udziału w projekcie Brak zaangażowania ze strony uczestników projektu Projekty skierowane do niepełnosprawnych N N Opuszczanie zajęć przez uczestników 5 4 Długi okres oczekiwania na transze (środki finansowe z UE) 3 7 Choroba/śmierć uczestnika 2 2 Zmiana w przepisach w trakcie prowadzenia projektu 1 0 Bariery architektoniczne 0 1 Brak odpowiedzi 0 1 RAZEM Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI 1 z projektodawcami realizującymi projekty skierowane do osób niepełnosprawnych i/lub osób bezrobotnych 45+. Najczęstszym źródłem problemów w realizacji projektów są dla Beneficjentów uczestnicy projektów. Problemy te mogą mieć różny charakter: rezygnacja z udziału w projekcie, brak zaangażowania w uczestnictwo w projekcie, opuszczanie zajęć, choroba lub śmierć uczestnika. Drugim źródłem problemów są opóźnienia w wypłatach środków. Jednokrotnie wskazano także zmianę w przepisach w trakcie prowadzenia projektu oraz bariery architektoniczne. 90

91 Podsumowując, dane ilościowe nie potwierdziły między innymi występowania problemów z komunikacją czy nadmiernego sformalizowania procesu realizacji projektu, potwierdziły jednak wagę opóźnień w przekazywaniu środków finansowych. Wskazały również na problem współpracy z uczestnikami projektów, co nie było mocno podkreślane w trakcie wywiadu FGI Usprawnienia wprowadzane przez Beneficjentów w celu pokonania problemów w realizacji projektów Stwierdzono wcześniej, że źródłem największej liczby problemów są dla projektodawców uczestnicy projektów. Drugim istotnym problemem były opóźnienia w przekazywaniu środków. Zestawienie usprawnień, na jakie najczęściej wskazywali respondenci przedstawiono na poniższym wykresie. Wykres 32. Sposoby rozwiązania problemów i wprowadzone usprawnienia (Projektodawcy dla osób bezrobotnych 45+: N=15; projektodawcy dla osób niepełnosprawnych: N=13) 6 6 Liczba wskazań respondentów Projekty skierowane do bezrobotnych 45+ Projekty skierowane do osób niepełnosprawnych Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI 1 z projektodawcami realizującymi projekty skierowane do osób niepełnosprawnych i/lub osób bezrobotnych 45+. Zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami, Beneficjenci koncentrowali się na zagadnieniach współpracy z uczestnikami projektów (rozmowy, dostosowanie godzin i terminów, praca socjalna w celu zrozumienia problemów uczestników projektów, dodatki szkoleniowe, posiadanie listy rezerwowej) oraz niwelowania problemów wynikających z opóźnień 91

92 w wypłatach środków (przesunięcie terminów płatności oraz finansowanie z własnych środków) Propozycje uczestników projektów mające na celu lepsze dopasowanie oferowanego wsparcia do ich potrzeb Uczestników projektów zapytano jakie działania powinni jeszcze podjąć Beneficjenci, aby oferowane wsparcie było w większym stopniu dopasowane do ich potrzeb. Wyniki przedstawione zostały na poniższym wykresie. Wykres 33. Propozycje lepszego dopasowania oferowanego wsparcia do potrzeb uczestników projektów (projekty skierowane do bezrobotnych 45+: N=127; projekty skierowane do osób niepełnosprawnych: N=120; respondent mógł wskazać więcej niż jedną odpowiedź) Liczba odpowiedzi respondentów Projekty skierowane do bezrobotnych 45+ Projekty skierowane do osób niepełnosprawnych Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI 2 z respondentami z grupy osób bezrobotnych 45+ oraz z grupy osób niepełnosprawnych. Wykres pomija pojedyncze wskazania. Respondenci z grupy osób bezrobotnych 45+ wymienili jeszcze: mniejszą liczbę osób na kursach (1 wskazanie), zapewnienie zwrotu kosztów dojazdu od początku uczestnictwa w projekcie (1 wskazanie) oraz większą selekcję uczestników projektów, tak, aby udział brały tylko osoby zmotywowane do podjęcia pracy (1 wskazanie). Z kolei jeden respondent z grupy osób niepełnosprawnych wskazał na przydatność swobodnego wyboru kursów. 92

93 Zarówno respondenci z grupy osób bezrobotnych 45+, jak i respondenci z grupy osób niepełnosprawnych wskazali na: konieczność zwiększenia liczby zajęć rehabilitacyjnych (po 1 wskazaniu w każdej z grup), stworzenie wykładów wyjazdowych (po 1 wskazaniu w każdej z grup), zorganizowanie spotkań z pracodawcami (po 1 wskazaniu w każdej z grup), możliwość tworzenia spółdzielni w ramach projektów (po 1 wskazaniu w każdej z grup). Trzy najczęściej wskazywane przez badane grupy docelowe propozycje zmian to: projekt powinien gwarantować pracę (odpowiednio 58 i 45 wskazań), powinno się kłaść większy nacisk na kształcenie umiejętności praktycznych (odpowiednio 36 i 22 wskazania), zwiększona powinna zostać liczba godzin w ramach projektów i wydłużony czas ich trwania (odpowiednio 30 i 25 wskazań). Pierwsza z wymienionych propozycji gwarancja zatrudnienia pokrywa się z dwiema opiniami zgłoszonymi w trakcie wywiadów IDI z pracownikami instytucji zaangażowanych w proces wdrażania komponentu regionalnego PO KL województwa lubuskiego. W wywiadach tych proponowano, aby połączyć ofertę szkoleń z zapotrzebowaniem konkretnych pracodawców, to znaczy przygotowywać uczestników projektów do wykonywania konkretnych prac w konkretnych przedsiębiorstwach. Podobnie, w wywiadach IDI zgłaszano potrzebę zwiększenia liczby działań nastawionych na kształcenie umiejętności praktycznych, co również pokrywa się z opiniami uczestników projektów. Z kolei trzecia propozycja zmian zwiększenie liczby godzin i czasu trwania projektów była podkreślana szczególnie w wywiadzie FGI z projektodawcami, którzy skierowali wsparcie do osób niepełnosprawnych i/lub osób bezrobotnych 45+, ale wymieniali ją także respondenci w wywiadach IDI. Poszczególne wskazania można także pogrupować w następujący sposób (typologia nie jest wyczerpująca): Wprowadzenie elementów zwiększających kontakt z rynkiem pracy: zapewnienie gwarancji pracy (odpowiednio 58 i 45 wskazań), położenie silniejszego nacisku na umiejętności praktyczne (odpowiednio 36 i 22 wskazania), organizowanie spotkań z pracodawcami (odpowiednio 1 i 1 wskazanie); Poprawa jakości obecnie prowadzonych działań: zwiększenie jakości warunków do zajęć korzystanie z lepszego sprzętu, sal (odpowiednio 5 i 13 wskazań), dostosowanie proponowanych w ramach projektów form wsparcia do potrzeb rynku pracy (odpowiednio 5 i 2 wskazania), dobór bardziej kompetentnej kadry (1 i 8 wskazań), zmniejszenie liczby osób na kursie (1 wskazanie w grupie respondentów bezrobotnych 45+), udział w projekcie jedynie osób zmotywowanych do podjęcia pracy (1 wskazanie w grupie respondentów bezrobotnych 45+), możliwość swobodnego wyboru kursu (1 wskazanie w grupie respondentów niepełnosprawnych) 93

94 Zwiększenie liczby i/lub intensywności prowadzonych już działań: zwiększenie liczby godzin / długość trwania projektu (odpowiednio 30 i 25 wskazań), zwiększenie wsparcia psychologicznego (odpowiednio 3 i 4 wskazania), zwiększenie liczby godzin zajęć rehabilitacyjnych (1 i 1 wskazanie) Podsumowanie Zarówno pracownicy instytucji zaangażowanych w proces wdrażania komponentu regionalnego PO KL województwa lubuskiego, projektodawcy, jak i uczestnicy projektów dostrzegają, że najefektywniejsze są te formy pomocy, które są jak najbardziej kompleksowe i jak najbardziej indywidualne. Na podstawie zebranego materiału badawczego można wyróżnić cztery płaszczyzny wsparcia: psychologiczną, kompetencyjną (szkolenia, warsztaty), zawodową (doradztwo zawodowe, pomoc w znalezieniu pracy) i materialną (zwroty kosztów, stypendia). Problemy, jakie z realizacją projektów mają Beneficjenci dotyczą przede wszystkim ich strony formalnej, a zatem w mniejszym stopniu związane są relacjami z grupami docelowymi, a w większym z relacjami z urzędnikami odpowiedzialnymi za wdrażanie komponentu regionalnego PO KL w województwie lubuskim. Najważniejszym problemem, potwierdzonym także w badaniu CATI 1, jest kwestia opóźnień w przekazywaniu środków finansowych. Wysoki poziom sformalizowania procedur wpływa również na sposób myślenia o realizacji projektów: Beneficjenci nie zawsze potrafią przełożyć realne potrzeby na sformalizowany język wniosków aplikacyjnych. Przykładem może być sytuacja, w której projektodawca musi zrezygnować z dobrego, ale drogiego psychologa, ponieważ podczas oceny racjonalności budżetu nie ma możliwości uzależnienia wynagrodzenia od jakości danego specjalisty. Nie oznacza to jednak, że grupy docelowe nie sprawiały trudności organizacyjnych podczas realizacji projektów. Na ten aspekt zwrócono uwagę przede wszystkim w badaniu CATI 1. Udzielone odpowiedzi można podzielić na dwie kategorie: (1) zmniejszenie się liczby uczestników projektu (rezygnacja, choroba, śmierć uczestnika), a także (2) brak zaangażowania z ich strony (nieaktywny udział w projekcie, opuszczanie spotkań/kursów). Uczestnicy projektów pytani o sposoby ulepszenia oferowanego im wsparcia wskazywali przede wszystkim na element zdiagnozowany wcześniej jako ten, który najtrudniej jest realizować, czyli zwiększanie poziomu aktywności zawodowej i poziomu zatrudnienia. Wśród propozycji zmian wymieniano gwarantowanie zatrudnienia, zwiększenie nacisku na kształcenie zdolności praktycznych i zwiększenie kontaktów z rynkiem pracy na przykład poprzez organizowanie spotkań z pracodawcami. Pozostałe propozycje zmian dotyczą polepszenia jakości i zintensyfikowania prowadzonych już działań. Ponadto, pytani o metody ulepszenia projektów, respondenci z grupy osób 94

95 bezrobotnych 45+ i osób niepełnosprawnych, wskazywali, że powinno kłaść się większy nacisk na kształcenie umiejętności praktycznych. Dlatego też, rekomenduje się zachęcanie projektodawców do większego angażowania pracodawców w projekty, na przykład poprzez określanie jakich pracowników i o jakich kompetencjach potrzebują lub będą potrzebować w ciągu najbliższego roku/dwóch lat. W badaniu CATI 1 z projektodawcami respondenci bardzo rzadko wskazywali na staże i praktyki jako wykorzystywaną i efektywną formę wsparcia. Jednocześnie w badaniu CATI 2 z uczestnikami projektów respondenci uznali tę formę wsparcia za przydatną. Również w wywiadach IDI i FGI oraz podczas panelu eksperckiego wskazywano na niewystarczające stosowanie tej formy wsparcia przez projektodawców. Dlatego też, rekomenduje się zachęcanie projektodawców do wykorzystywania tej formy wsparcia w projektach dotyczących aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych i bezrobotnych Case study wniosków o dofinansowanie Projekty będące przedmiotem niniejszego studium, były realizowane w ramach Priorytetu VII komponentu regionalnego PO KL , Promocja Integracji Społecznej, Poddziałania Aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. Do analizy wybrane zostały projekty, w ramach których osiągnięto najlepsze wyniki na etapie oceny merytorycznej wniosku Wniosek o dofinansowanie 1 Pierwszy z omawianych wniosków IZIS integracja zawodowa i społeczna mieszkańców miasta i gminy Wschowa, złożony przez Ośrodek Pomocy Społecznej we Wschowie dotyczył wsparcia osób niepełnosprawnych poprzez szkolenia oraz poprzez stworzenie punktu informacyjnego (dalej: Centrum ), w którym zainteresowane osoby mogłyby uzyskać porady z zakresu poradnictwa prawnego, psychologicznego czy doradztwa zawodowego. Wniosek ten przeanalizowany został pod kątem uwzględnianych typów wsparcia. Zebrany materiał badawczy pozwolił na wyróżnienie funkcjonujących w ramach projektu czterech dopełniających się płaszczyzn wsparcia: psychologicznej, kompetencyjnej, zawodowej i materialnej. Poniższa tabela przedstawia zawarte w projekcie rodzaje wsparcia z podziałem na wymienione powyżej płaszczyzny. 95

96 Tabela 26. Wniosek o dofinansowanie 1: typy wsparcia w ramach projektu z podziałem na wsparcie psychologiczne, kompetencyjne, zawodowe i materialne Typ wsparcia Działanie Opis Psychologiczne Poradnictwo psychologiczne i psychospołeczne Rozwijanie w podopiecznych poczucia własnej wartości i asertywności Kompetencyjne Poradnictwo prawne N/D Zawodowe Materialne Źródło: opracowanie własne. Poradnictwo zawodowe Zwrot kosztów dojazdów na szkolenia Materiały szkoleniowe Catering N/D N/D Szkolenia z umiejętności pisania CV, listu motywacyjnego, umiejętności autoprezentacji N/D N/D N/D W omawianym projekcie dało się wyróżnić działania związane ze wszystkimi czterema wymienionymi wcześniej płaszczyznami. Największy nacisk położono na wsparcie psychologiczne i podstawowe wsparcie zawodowe, mające na celu ułatwienie uczestnikom projektów odnalezienie się na rynku pracy. Biorąc pod uwagę grupę docelową, składającą się ze 110 osób w wieku aktywności zawodowej, wśród których 81 to bezrobotni (58 długotrwale bezrobotnych), a 29 to osoby niepełnosprawne z zaburzeniami psychicznymi, obydwa typy wsparcia wydają się uzasadnione. Projekt kładzie niewielki nacisk na wsparcie kompetencyjne, podnoszące kwalifikacje zawodowe (we wniosku wprost zadeklarowane zostało tylko poradnictwo prawne), co może dziwić, ponieważ przy opisie grupy docelowej zwrócono uwagę, że potencjalni uczestnicy projektu nie pracują najczęściej z powodu posiadania niskich kwalifikacji zawodowych (drugi powód, na jaki wskazano to nieumiejętność odnalezienia się na rynku pracy, lecz ten aspekt jest niwelowany na płaszczyźnie wsparcia zawodowego). W warstwie materialnej uczestnicy projektów mogą liczyć tylko na wsparcie podczas szkolenia zawodowego. Wsparcie to ma trzy wymiary: zwrot kosztów dojazdu, catering oraz udostępnienie materiałów szkoleniowych. Podsumowując, specyfika projektu działające przez 5 dni w tygodniu Centrum Informacyjne spowodowała, że mniejszy nacisk położono na przygotowanie programu szkoleń podnoszącego kwalifikacje zawodowe a większy na systematyczne udzielanie wsparcia psychologicznego, porad i informacji. Biorąc jednak pod uwagę zdiagnozowane przez projektodawcę niskie kwalifikacje zawodowe grupy docelowej, można uznać, że wskazane byłoby większe wsparcie w rozwoju kompetencji uczestników projektu. 96

97 8.4.2 Wniosek o dofinansowanie 2 Drugi z uwzględnionych wniosków Integracja przez aktywizację, złożony przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Zielonej Górze dotyczył poradnictwa i działań wspierających dla osób długotrwale bezrobotnych, bezdomnych, uzależnionych od alkoholu lub innych środków odurzających po zakończonej terapii, po zwolnieniu z zakładu karnego, niezatrudnionych będących w wieku aktywności zawodowej i korzystających ze świadczeń pomocy społecznej. Wniosek ten przeanalizowany został pod kątem uwzględnianych typów wsparcia (uwzględniono zarówno część wniosku omawiającą poszczególne działania, jak i budżet). Zebrany materiał badawczy pozwolił na wyróżnienie czterech dopełniających się płaszczyzn wsparcia: psychologicznej, kompetencyjnej, zawodowej i materialnej. Poniższa tabela przedstawia zawarte w projekcie rodzaje wsparcia z podziałem na wymienione powyżej płaszczyzny. Tabela 27. Wniosek o dofinansowanie 2: typy wsparcia w ramach projektu z podziałem na wsparcie psychologiczne, kompetencyjne, zawodowe i materialne Typ Działanie Opis wsparcia Psychologiczne Kompetencyjne Zawodo we Materialne Warsztaty integracyjnomotywacyjne Punkt konsultacji z psychologiem Wyjazd integracyjny Spotkania z pracownikami socjalnymi Warsztaty z prawa pracy Kursy zawodowe Warsztaty z doradcą zawodowym Warsztaty z doradcą zawodowym Konsultacje z doradcą zawodowym Zwrot kosztów przejazdów uczestników, wyżywienie uczestników Materiały do reintegracji społecznej artykuły biurowe, kasety, książki itd. Wydatki związane z opieką nad osobami zależnymi Źródło: opracowanie własne. Ćwiczenia integracyjne, ćwiczenia warsztatowe z poczucia własnej wartości, komunikacji werbalnej i niewerbalnej, asertywności, pełnienia ról społecznych, stresu, empatii Przewidziano łącznie 500 godzin indywidualnych konsultacji z psychologiem (średnio po 4 godziny na uczestnika). Program konsultacji uwzględnia trening asertywności, zwiększanie samooceny, diagnozę stylu życia, rozmowę wspierającą. Założono, że indywidualne konsultacje spowodują wzrost motywacji uczestnika do udziału w projekcie oraz wzrost umiejętności społecznych niezbędnych w życiu zawodowym Wyjazd autokarem w miejsce wybrane przez uczestników projektu w celu zintegrowania uczestników przed przystąpieniem do kursów zawodowych. N/D Zapoznanie uczestników z podstawowymi prawami oraz obowiązkami pracownika. Wybór i odbycie kursów zawodowych (operator wózków widłowych z napędem silnikowym, magazynier z obsługą komputera, specjalista ds. kadr i płac, uprawnienia gazowe E-grupa dla konserwatorów urządzeń NN, obsługa finansowo-księgowa, tipsy i wizaż, ochroniarz). Ponadto kurs obsługi komputera dla wszystkich uczestników. Warsztaty mające na celu kształcenie umiejętności gospodarowania czasem i wywiązywania się ze zobowiązań Motywowanie do poszukiwania pracy, opracowanie ścieżki kariery i zwiększanie znajomości lokalnego rynku pracy Indywidualne konsultacje z doradcą zawodowym: napisanie CV. N/D N/D N/D 97

98 W omawianym projekcie dało się wyróżnić działania związane ze wszystkimi czterema wymienionymi wcześniej płaszczyznami. Największy nacisk położono na wsparcie psychologiczne, co w kontekście specyfiki grupy docelowej, w skład której wchodzą osoby obciążone piętnem społecznym, związanym na przykład z pobytem w więzieniu czy bezdomnością wydaje się słuszne. Jedno z działań dotyczy wyjazdu integracyjnego. Zebrany materiał badawczy pozwolił na stwierdzenie, że metoda ta może być skuteczna, ponieważ pozwala uczestnikom projektu tymczasowo zawiesić role społeczne, których wykonywania oczekuje od nich ich otoczenie społeczne. Realizowanie określonych ról może wpływać demobilizująco na zaangażowanie w projekt i w próbę zmiany swojej sytuacji. Ponadto, oferuje się uczestnikom projektu szeroko zakrojoną indywidualną pomoc ze strony psychologa. Indywidualne podejście do uczestników projektu zostało wcześniej uznane za istotną determinantę skuteczności realizowanego wsparcia, dlatego też działanie to wydaje się w pełni trafne. Pod względem kompetencyjnym zaoferowano uczestnikom kurs prawa pracy i przede wszystkim odbycie wybranego kursu zawodowego, pozwalającego nabyć konkretne kwalifikacje. Także w ramach działania określonego jako warsztaty z doradcą zawodowym udało się wyróżnić działania wpływające przede wszystkim na wzrost kompetencji uczestników projektu, takie jak kształcenie umiejętności gospodarowania czasem i wywiązywania się ze zobowiązań. W ramach wsparcia zawodowego zidentyfikowano dwa typy działań. Pierwsze dotyczy warsztatów z doradcą zawodowym, w trakcie których uczestnicy projektu powinni mieć możliwość zapoznania się z lokalnym rynkiem pracy i zostać zmobilizowani do poszukiwania pracy. Drugie związane jest z indywidualnymi spotkaniami z doradcą zawodowym. Niestety w opisie tego działania podano jedną konkretną czynność: napisanie CV. Zarówno projektodawcy, pracownicy instytucji zaangażowanych w proces wdrażania komponentu regionalnego PO KL województwa lubuskiego, jak i uczestnicy projektów uznali, że ten aspekt wymaga poprawy. W badaniu CATI 2 respondenci najczęściej wskazywali, że projekt powinien gwarantować pracę (58 ze 127 i 45 ze 120 wskazań wśród, odpowiednio, osób bezrobotnych 45+ i osób niepełnosprawnych), a także, że powinno się kłaść większy nacisk na kształcenie umiejętności praktycznych (odpowiednio 36 i 22 wskazania), co pokrywa się z dwiema opiniami pracowników instytucji zaangażowanych w proces wdrażania komponentu regionalnego PO KL województwa lubuskiego, którzy zasygnalizowali potrzebę łączenia ofert szkoleń z zapotrzebowaniem konkretnych pracodawców. Analiza budżetu projektu pozwoliła na wyodrębnienie kilku kategorii wsparcia materialnego, na jakie mogą liczyć uczestnicy projektu. Jest to bardzo podstawowe wsparcie, umożliwiające uczestniczenie w działaniach związanych z udziałem w projekcie. 98

99 Podsumowując, projekt będący przedmiotem niniejszego studium przypadku uwzględniał cztery wyodrębnione płaszczyzny wsparcia. Największy nacisk położono na płaszczyznę psychologiczną, co znajduje uzasadnienie w specyfice grupy docelowej. Na płaszczyźnie kompetencyjnej uwzględniono przede wszystkim potrzebę zdobycia przez uczestników kursu konkretnych umiejętności praktycznych (zaproponowano szerokie spektrum kursów, a także umożliwiono wybór innego kursu, spoza ustalonej listy). Materialnie udział w projekcie nie daje uczestnikom bezpośrednich możliwości wzbogacenia się, ale pozwala na pokrycie kosztów związanych z uczestnictwem w projekcie. Na płaszczyźnie zawodowej, obejmującej interakcje z rynkiem pracy, dało się wyróżnić podstawowe działania związane z rozpoznaniem rynku pracy, stworzeniem ścieżki kariery, napisaniem CV i motywowaniem do poszukiwania pracy. W stosunku do oczekiwań uczestników projektów, związanych z gwarantowanym zatrudnieniem, działania podejmowane na płaszczyźnie zawodowej choć cenne wydają się jednak niewystarczające. 99

100 8.5 Analiza SWOT Zebrany materiał badawczy posłużył do skonstruowania matrycy SWOT, która została przedstawiona w poniższej tabeli. Tabela 28. Analiza SWOT. Pozytywne Negatywne Słabe strony: Wewnętrzne Mocne strony: niwelowanie barier mentalnych uczestników projektów; niwelowanie barier kompetencyjnych uczestników projektów; niwelowanie barier materialnych uczestników projektów; pozytywny wpływ na zmianę sytuacji uczestnika projektu na rynku pracy; zbyt krótki czas trwania projektów; niewysoki poziom zatrudnialności projektów szkoleniowych; biurokracja, wymagające procedury formalne; opóźnienia w rozliczeniach i wypłatach środków; problemy w komunikacji między Beneficjentami a pracownikami instytucji zaangażowanych w proces wdrażania komponentu regionalnego PO KL województwa lubuskiego; konieczność korzystania z usług specjalistów tanich, a nie najlepszych; Zewnętrzne Szanse: korzystna sytuacja na rynku pracy, zapotrzebowanie na siłę roboczą; większe otwarcie się pracodawców na współpracę z Wnioskodawcami, synchronizacja potrzeb pracodawców z rodzajami realizowanego wsparcia; Zagrożenia: zła sytuacja na rynku pracy, brak miejsc pracy; brak możliwości kontynuacji projektów Źródło: opracowanie własne. Mocne strony działań podejmowanych w ramach Priorytetów VI-IX PO KL, jakie udało się zidentyfikować na podstawie materiału badawczego dotyczą przede wszystkim korzyści, jakie odnoszą uczestnicy projektu. Korzyści te mają charakter niwelowania barier zarówno mentalnych, materialnych, jak i kompetencyjnych. Te aspekty, niezwiązane bezpośrednio ze zmianą statusu uczestników projektów na rynku pracy, były przez nich wskazywane najczęściej. Mocną stroną realizacji projektów jest także możliwość wchodzenia wykluczonych jednostek na rynek pracy. Ten element, jak zaznaczali zarówno sami uczestnicy projektów, jak i respondenci w ramach wywiadów IDI, FGI i SSI, jest najtrudniejszy do realizacji. Słabe strony związane są przede wszystkim z dwoma typami zagadnień: po pierwsze, z ograniczeniami merytorycznymi samych 100

101 projektów (trwają one zbyt krótko, nie zawsze istnieje możliwość ich przedłużenia; wymogi budżetowe wymagają zatrudniania specjalistów dostępnych, oferujących usługi po cenach rynkowych, a nie najlepszych); po drugie, z ograniczeniami formalnymi i biurokratycznymi (występują opóźnienia przede wszystkim w przekazywaniu środków, Beneficjentom trudno się odnaleźć w sztywnych ramach formalnych narzuconych przez wytyczne realizacji projektów, wysoki poziom sformalizowania komunikacji między Beneficjentami a pracownikami instytucji zaangażowanych w proces wdrażania komponentu regionalnego PO KL województwa lubuskiego powoduje opóźnienia i nieporozumienia). Wśród szans i zagrożeń wymieniany jest czynnik sytuacji na rynku pracy, od którego uzależnione są wyniki realizacji Programu. Jest to czynnik o pierwszorzędnym znaczeniu, a jednocześnie nie ma narzędzi pozwalających go kontrolować. Wśród szans wymieniany jest także czynnik większej otwartości ze strony pracodawców w regionie. Czynnik ten choć sam jest zależny od sytuacji na rynku pracy da się do pewnego stopnia kontrolować. Wśród słabych stron zidentyfikowano także problem braku możliwości kontynuowania określonych programów. Specyfika projektów i grupy docelowej każe zakładać, że czas trwania projektów powinien być dłuższy niż okres 2 lat. Podsumowując, mocne strony działań podejmowanych w ramach Priorytetów VI-IX PO KL świadczą o trafności założeń Programu. Natomiast charakter słabych stron (głównie błędy organizacyjne) pozwala zakładać, że bariery te mogą zostać usunięte w przyszłości. 101

102 9 Wnioski i rekomendacje 9.1 Wnioski Uczestnicy projektów (wśród badanej grupy docelowej) deklarują, że wsparcie realizowane w ramach komponentu regionalnego PO KL wpływa szczególnie pozytywnie na likwidację ich barier mentalnych: stają się oni bardziej otwarci, bardziej pewni siebie, mają wyższe kompetencje społeczne, chętniej podejmują wysiłek znalezienia pracy. Pozytywnie oceniany jest również wpływ udziału w projektach na wzrost kompetencji zawodowych. I, choć uczestnicy projektów deklarują, że udział w projekcie wpłynął pozytywnie na ich szanse na znalezienie pracy, właśnie zagadnienie znalezienia zatrudnienia sprawia największe trudności. Na ten problem zwracają uwagę zarówno uczestnicy projektów, projektodawcy, jak i urzędnicy odpowiedzialni za wdrażanie komponentu regionalnego PO KL w województwie lubuskim. Z kolei pracodawcy zwracają uwagę, że głównym ograniczeniem jest sam rynek pracy: nawet jeśli pracodawcy wyrażają się pozytywnie o osobach w wieku 45+ i o osobach niepełnosprawnych, to nie mają potrzeby zatrudniania dodatkowych pracowników. Mimo sytuacji na rynku pracy, ograniczającej liczbę uczestników projektów, którym udaje się szybko znaleźć zatrudnienie, eksperci podczas panelu eksperckiego pozytywnie ocenili wyniki badania CATI 2 z uczestnikami projektów, którzy deklarowali zmiany w mentalności, większy optymizm, zwiększenie aktywności w poszukiwaniu pracy, nabywanie kompetencji zawodowych i w ograniczonym zakresie znalezienie pracy. Zarówno pracownicy instytucji zaangażowanych w proces wdrażania komponentu regionalnego PO KL województwa lubuskiego, projektodawcy, jak i uczestnicy projektów dostrzegają, że najefektywniejsze są te formy pomocy, które są jak najbardziej kompleksowe i jak najbardziej indywidualne. Na podstawie zebranego materiału badawczego można wyróżnić cztery płaszczyzny wsparcia: psychologiczną, kompetencyjną (szkolenia, warsztaty), zawodową (doradztwo zawodowe, pomoc w znalezieniu pracy) i materialną (zwroty kosztów, stypendia). W badaniu FGI respondenci zwracali uwagę, że skuteczność realizowanych działań zależy również od długotrwałości projektu (lub możliwości kontynuowania go w kolejnych latach) i od poziomu zindywidualizowania wsparcia. Problemy, jakie z realizacją projektów mają Beneficjenci dotyczą przede wszystkim zagadnień formalnych, a zatem w mniejszym stopniu związane są relacjami z grupami docelowymi. Najważniejszym problemem jest kwestia opóźnień w przekazywaniu środków finansowych. Wysoki poziom sformalizowania procedur wpływa również na sposób myślenia o realizacji projektów: Beneficjenci nie zawsze potrafią przełożyć realne potrzeby na sformalizowany język wniosków aplikacyjnych. W przypadku problemów z uczestnikami projektów największe trudności można podzielić na dwie Rozdział: Wnioski i rekomendacje 102

103 kategorie: (1) zmniejszenie się liczby uczestników projektu (rezygnacja, choroba, śmierć uczestnika), a także (2) brak zaangażowania z ich strony (nieaktywny udział w projekcie, opuszczanie spotkań/kursów). Uczestnicy projektów pytani o sposoby ulepszenia oferowanego im wsparcia wskazywali przede wszystkim na element zdiagnozowany wcześniej jako ten, który najtrudniej jest realizować, czyli zwiększanie poziomu aktywności zawodowej i poziomu zatrudnienia. Wśród propozycji zmian wymieniano gwarantowanie zatrudnienia, zwiększenie nacisku na kształcenie zdolności praktycznych i zwiększenie kontaktów z rynkiem pracy, na przykład poprzez organizowanie spotkań z pracodawcami. Pozostałe propozycje zmian dotyczą polepszenia jakości i zintensyfikowania prowadzonych już działań. Pierwsza z wymienionych propozycji gwarancja zatrudnienia pokrywa się z opiniami zgłoszonymi w trakcie wywiadów IDI z pracownikami instytucji zaangażowanych w proces wdrażania komponentu regionalnego PO KL województwa lubuskiego. W wywiadach tych proponowano, aby połączyć ofertę szkoleń z zapotrzebowaniem konkretnych pracodawców, to znaczy przygotowywać uczestników projektów do wykonywania konkretnych prac w konkretnych przedsiębiorstwach. Podobnie, w wywiadach IDI zgłaszano potrzebę zwiększenia liczby działań nastawionych na kształcenie umiejętności praktycznych, co również pokrywa się z opiniami uczestników projektów. Z kolei trzecia propozycja zmian zwiększenie liczby godzin i czasu trwania projektów była podkreślana szczególnie w wywiadzie FGI z projektodawcami, którzy skierowali wsparcie do osób niepełnosprawnych i/lub osób bezrobotnych 45+. Wymieniali ją także respondenci w wywiadach IDI. Jedno z kluczowych zagadnień we wdrażaniu komponentu regionalnego PO KL dotyczy kwestii barier, na jakie napotykają osoby bezrobotne 45+ oraz osoby niepełnosprawne. Zarówno osoby bezrobotne 45+, jak i osoby niepełnosprawne najczęściej wskazywały na bariery istniejące na rynku pracy niezależnie od ich aktywności i zaangażowania: wiek, zbyt małą liczbę miejsc pracy oraz zły stan zdrowia, niepełnosprawność. Drugi typ barier pod względem liczby wskazań, to bariery związane z brakiem kwalifikacji i wymaganego wykształcenia. Trzeci typ barier, wskazywanych przez obydwie grupy, to bariery materialne: brak środków na dojazdy, kursy i szkolenia. Ostatni typ barier - czwarty pod względem liczby wskazań - dotyczy otoczenia: nastawienia pracodawców czy problemów z uzyskaniem wsparcia ze strony Urzędu Pracy i innych instytucji. Zagadnienie barier uzupełnione zostało o perspektywę projektodawców. Na podstawie wywiadu FGI z projektodawcami udało się wyróżnić dwa typy barier: wewnętrzne i zewnętrzne. Do barier wewnętrznych (mentalnych) zaliczono: brak umiejętności interpersonalnych i społecznych uczestników projektów, szkolną Rozdział: Wnioski i rekomendacje 103

104 socjalizację do życia ze świadczeń socjalnych i wykształcenie w ten sposób postawy roszczeniowej. Do barier zewnętrznych (strukturalnych) zaliczono: brak wsparcia ze strony rodziny, zróżnicowanie podejścia do osób bezrobotnych ze względu na płeć (na niekorzyść kobiet 45+). W przypadku osób niepełnosprawnych należy wymienić dwie dodatkowe bariery związane z zapewnieniem właściwych warunków pracy: barierą może być konieczność przystosowania miejsca pracy do rodzaju niepełnosprawności oraz ewentualna konieczność przeszkolenia pozostałych pracowników pod kątem komunikacji i współpracy z osobą niepełnosprawną. Konieczność dostosowania miejsca pracy to także problem dostrzegany przez pracodawców: szczególnie istotną przeszkodą jest dla nich siedmiogodzinny dzień pracy osób o określonych rodzajach niepełnosprawności, co w przypadku przedsiębiorstwa produkcyjnego opóźnia ośmiogodzinny cykl pracy. Respondenci z grupy osób bezrobotnych 45+ oraz osób niepełnosprawnych w większości (odpowiednio 66,9% i 73,5%) uznali, że efekty wsparcia uzyskanego w ramach projektu są raczej trwałe lub trwałe. W poniższej tabeli przedstawiono zestawienie wybranych wyników badania z kryteriami ewaluacji. Tabela 29. Zestawienie wyników badania z kryteriami ewaluacji. Kryterium ewaluacji Wnioski Adekwatność (dopasowanie wsparcia w ramach realizowanych projektów do potrzeb osób bezrobotnych 45+ i osób niepełnosprawnych oraz jego wpływ na niwelowanie barier w dostępie do rynku pracy ww. grup docelowych) Skuteczność (stopień, w jakim wsparcie udzielone na rzecz osób bezrobotnych 45+ oraz osób niepełnosprawnych przyczyniło się 46,5% (N=127) respondentów z grupy bezrobotnych 45+ i 44,2% (N=120) respondentów z grupy osób niepełnosprawnych zadeklarowało, że w wyniku udziału w projekcie stali się cenniejszymi pracownikami dla pracodawcy; 52,8% (N=127) respondentów z grupy bezrobotnych 45+ i 39,2% (N=120) respondentów z grupy osób niepełnosprawnych zadeklarowało, że potrafi obecnie lepiej szukać pracy, niż przed udziałem w projekcie; 55,9% (N=127) respondentów z grupy bezrobotnych 45+ i 50% (N=120) respondentów z grupy osób niepełnosprawnych zadeklarowało, że potrafi obecnie wykonywać pracę lepiej niż przed udziałem w projekcie; 75,6% (N=127) respondentów z grupy bezrobotnych 45+ i 75% (N=120) respondentów z grupy osób niepełnosprawnych zadeklarowało, że są obecnie bardziej pewni siebie niż przed udziałem w projekcie; 92,9% (N=127) respondentów z grupy bezrobotnych 45+ i 92,5% (N=120) respondentów z grupy osób niepełnosprawnych zadeklarowało, że są (raczej lub zdecydowanie) zadowoleni z udziału w projekcie; zwiększenie szans na rynku pracy, wynikające z udziału w projekcie, dostrzega 39,5% (N=76) respondentów z grup osób bezrobotnych 45+ i 22,8% (N=70) respondentów z grupy osób niepełnosprawnych; 44,9% (N=127) respondentów z grupy bezrobotnych 45+ i 47,5% (N=120) respondentów z grupy osób niepełnosprawnych zadeklarowało, że wsparcie udzielone w projekcie nie pozwoliło im uzyskać niezbędnych kwalifikacji zawodowych (połączenie odpowiedzi raczej nie i nie ); jednocześnie 51,2% (N=127) Rozdział: Wnioski i rekomendacje 104

105 do osiągania celów PO KL) Użyteczność (ocena sposobu poprawy dostępu do rynku pracy ww. odbiorców, eliminacji lub łagodzenia barier poprzez dostosowanie wsparcia do ich potrzeb) respondentów z grupy bezrobotnych 45+ i 58% (N=120) respondentów z grupy osób niepełnosprawnych zadeklarowało, że udział w projekcie pozwolił im poszerzyć dotychczasową wiedzę i zdobyć nowe umiejętności; odpowiednio 19,7% i 22,5% wskazało, że wszystko, czego się nauczyli, było dla nich nowe; odpowiednio 18,9% i 13,3% respondentów zadeklarowało, że nie dowiedzieli się niczego nowego, ale poszerzyli swoją dotychczasową wiedzę. większość respondentów, zarówno z grupy osób bezrobotnych 45+, jak i z grupy osób niepełnosprawnych, deklaruje, że ich sytuacja zawodowa po zakończeniu uczestnictwa w projekcie pozostała bez zmian (odpowiednio 59,1% i 63,3% odpowiedzi). Poprawę deklaruje odpowiednio 34,7% i 27,5% respondentów. Na pogorszenie się sytuacji wskazało odpowiednio 6,3% i 9,2% respondentów. 34,6% (N=127) respondentów z grupy bezrobotnych 45+ i 35,8% (N=120) respondentów z grupy osób niepełnosprawnych zadeklarowało, że w wyniku udziału w projekcie zmniejszyły się bariery utrudniające im dostęp do rynku pracy; 28 z 50 respondentów z grupy osób niepełnosprawnych zadeklarowało, że udział w projekcie w ogóle nie przyczynił się do znalezienia wykonywanej obecnie pracy; wśród respondentów z grupy bezrobotnych 45+ takiej odpowiedzi udzieliło 18 z 51 respondentów; wśród 51 respondentów z grupy osób bezrobotnych deklaruje, że (raczej lub zdecydowanie) wykorzystują w pracy nabyte podczas udziału w projekcie umiejętności. W przypadku respondentów z grupy osób niepełnosprawnych takiej odpowiedzi udzieliło 35 z 50 respondentów; Większość respondentów, zarówno z grupy osób bezrobotnych 45+, jak i z grupy osób niepełnosprawnych, deklaruje, że ich dochody w wyniku udziału w projekcie nie zmieniły się (odpowiednio 60,6% i 67,5%). Wzrost dochodów zadeklarowało odpowiednio 28,3% i 21,7% respondentów, a odpowiednio 11% i 10,8% respondentów zadeklarowało, że ich dochody zmalały. 9.2 Rekomendacje Poniżej przedstawione zostały rekomendacje odnoszące się do najistotniejszych problemów zidentyfikowanych w trakcie ewaluacji. Wszystkie sformułowane rekomendacje mają charakter operacyjny. Rozdział: Wnioski i rekomendacje 105

106 Tabela 30. Rekomendacje. Część A rekomendacje operacyjne L.p. Tytuł raportu Wniosek (strona w raporcie) Rekomendacja (strona w raporcie) Adresat rekomendacji Sposób wdrożenia Status: stan wdrożenia Termin realizacji Analiza wpływu wsparcia realizowanego w ramach komponentu regionalnego PO KL na sytuację osób bezrobotnych 45+ i osób niepełnosprawnych na rynku pracy Zarówno w przypadku osób niepełnosprawnych jak i bezrobotnych 45+, najskuteczniejsze są te formy pomocy, które łączą w sobie następujące elementy: (1) wsparcie psychologiczne, (2) kształtowanie kompetencji poprzez kursy, szkolenia i warsztaty, (3) łączenie nabytych umiejętności z możliwością praktycznego ich wykorzystywania, doradztwem zawodowym i pośrednictwem pracy, a także (4) uwzględnianie potrzeb materialnych uczestników projektów poprzez wsparcie materialne, zarówno w postaci dofinansowania, zwrotu kosztów, czy stypendiów (s. 86). W trakcie wywiadu FGI z projektodawcami, a także podczas badania CATI 2 z uczestnikami projektów, wskazano na potrzebę zatrudnienia lepszych kadr prowadzących szkolenia, kursy i warsztaty. Projektodawcy zwracali uwagę, że dobrzy specjaliści żądają stawek, których Beneficjenci nie mogą im zaoferować, ponieważ taki wydatek wyższy od stawki rynkowej nie zostanie Zaleca się zachęcanie projektodawców do konstruowania jak najbardziej kompleksowych projektów, uwzględniających różnorodne potrzeby uczestników projektów (s. 86). Zaleca się rozważenie uwzględniania w procesie oceny wniosków nie tylko kryteriów wielkości stawek dla specjalistów, lecz również renomy specjalistów (s. 89). IP dla Priorytetów VII, VIII, IX; IP II dla Priorytetu VI IP dla Priorytetów VII, VIII, IX; IP II dla Priorytetu VI Należałoby wyróżnić cztery płaszczyzny wsparcia: psychologiczną, kompetencyjną, zawodową i materialną. Zachęcanie projektodawców do uwzględniania wszystkich ww. płaszczyzn w projektach może przyjąć formę miękką i/lub twardą. Przez formę miękką rozumie się poruszanie tego zagadnienia w trakcie szkoleń dla Wnioskodawców. Warto w tym kontekście opracować i omówić zestaw dobrych praktyk związanych z możliwymi formami wsparcia w ramach czterech wymienionych zakresów. Warto również, w ramach formy twardej, rozważyć, aby IP, opracowując szczegółowe kryteria wyboru projektów, uwzględniała poziom kompleksowości proponowanego wsparcia. Jedną z możliwości jest przyznawanie dodatkowych punktów w ramach kryteriów strategicznych pod warunkiem realizacji projektu na wszystkich czterech wymienionych wcześniej płaszczyznach Wdrożenie tej rekomendacji wiąże się z problemem stworzenia procedury umożliwiającej ocenę racjonalności proponowanego budżetu przy założeniu uwzględniania zmiennej ( jakość specjalisty ), dla której trudno określić obiektywny wskaźnik. Być może należy rozważyć możliwość dołączenia przez wnioskodawcę dokumentacji o wcześniejszej współpracy z danym specjalistą oraz uzasadnienie wyboru danego specjalisty, a także umożliwić takie skonstruowanie rekomenda cja do wdrożenia w całości rekomenda cja do wdrożenia w części

107 zaakceptowany na etapie oceny wniosku (s. 89). budżetu projektu, aby zawyżoną stawkę mógł otrzymać tylko konkretny, wymieniony z imienia i nazwiska podwykonawca (maksymalna wysokość takiej specjalnej stawki powinna być też odgórnie ustalona, na przykład: nie powinna wynosić więcej niż 3*stawka rynkowa). W przypadku rezygnacji wybranego specjalisty możliwe byłoby wypłacenie tylko określonej stawki rezerwowej zbliżonej do stawek rynkowych. W przypadku zatrudnienia rezerwowego specjalisty projekt wniosku powinien precyzować, na jakie cele wydane zostaną zaoszczędzone pieniądze (np. dodatkowe szkolenie). Wdrożenie tej rekomendacji wymaga precyzyjnego określenia wymogów formalnych, które przedstawiono tu jedynie w zarysie Respondenci z grupy osób niepełnosprawnych wskazało, że nastawienie pracodawców stanowi barierę utrudniającą im dostęp do rynku pracy. Na ten problem zwracano także uwagę w wywiadach FGI z projektodawcami, w wywiadach IDI z pracownikami instytucji zaangażowanych w proces wdrażania komponentu regionalnego PO KL województwa lubuskiego, podczas panelu eksperckiego oraz w wywiadach SSI z pracodawcami z terenu województwa lubuskiego (s. 61). W badaniu CATI 1 z projektodawcami respondenci bardzo rzadko wskazywali na staże i praktyki jako wykorzystywaną i efektywną formę wsparcia. Jednocześnie w badaniu CATI 2 z uczestnikami projektów Zaleca się przeprowadzenie kampanii informacyjnej uświadamiającej pracodawcom korzyści, jakie płyną z zatrudniania osób niepełnosprawnych i przedstawiającej zalety osób niepełnosprawnych jako pracowników (s. 61). Rekomenduje się zachęcanie projektodawców do wykorzystywania tej formy wsparcia w projektach IP dla Priorytetów VII, VIII, IX; IP II dla Priorytetu VI IP dla Priorytetu VII (działania 7.2, 7.4); IP II dla Proponuje się przeprowadzenie klasycznej kampanii informacyjnej polegającej na przekazaniu pracodawcom ulotek informacyjnych zawierających podstawowe wiadomości o specyfice różnych rodzajów niepełnej sprawności człowieka, zalet osób niepełnosprawnych jako pracowników i korzyści jakie płyną z zatrudniania tej grupy osób (być może warto wykorzystać też pozytywne opinie o niepełnosprawnych pracownikach pracodawców zatrudniających takie osoby). Ulotki można rozesłać lub rozdysponować za pośrednictwem WUP Warto rozważyć uwzględnienie w ramach kryteriów strategicznych przyznawania dodatkowych punktów wnioskom, w których proponowane jest stosowanie tej metody wsparcia rekomenda cja do wdrożenia w całości rekomenda cja do wdrożenia w całości Do końca 2012 roku Województwa Lubuskiego w ramach Pomocy Technicznej Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki na lata Rozdział: Wnioski i rekomendacje 107

108 respondenci uznali tę formę wsparcia za przydatną. Również w wywiadach IDI i FGI oraz podczas panelu eksperckiego wskazywano na niewystarczające stosowanie tej formy wsparcia przez projektodawców. Ponadto, pytani o metody ulepszenia projektów, respondenci z grupy osób bezrobotnych 45+ i osób niepełnosprawnych, wskazywali, że powinno kłaść się większy nacisk na kształcenie umiejętności praktycznych (s. 95). dotyczących aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych i bezrobotnych 45+ (s. 95). Priorytetu VI (działanie 6.1) 5 Uczestnicy projektów pytani o sposoby ulepszenia oferowanego im wsparcia wskazywali przede wszystkim na gwarantowane zatrudnienie, zwiększenie nacisku na kształcenie i zwiększenie kontaktów z rynkiem pracy na przykład poprzez organizowanie spotkań z pracodawcami (s. 94). Rekomenduje się zachęcanie projektodawców do większego angażowania pracodawców w projekty, na przykład poprzez określanie jakich pracowników i o jakich kompetencjach potrzebują lub będą potrzebować w ciągu najbliższego roku/dwóch lat (s. 95). ROEFS Proponuje się zorganizowanie konferencji dla pracodawców i projektodawców, na której przedyskutowane zostaną możliwe formy kooperacji w szkoleniu i zatrudnianiu pracowników między pracodawcami a projektodawcami. W sytuacji wypracowania konsensusu projektodawcy mogliby być mobilizowani do wykorzystywania tej metody interakcji z rynkiem pracy poprzez uwzględnienie w ramach kryteriów strategicznych dodatkowych punktów dla tego rozwiązania. rekomenda cja do wdrożenia w całości Województwa Lubuskiego w ramach Pomocy Technicznej Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki na lata Rozdział: Wnioski i rekomendacje 108

109 10 Aneksy 10.1 Narzędzia badawcze zastosowane w trakcie badania Kwestionariusz ankiety CATI wśród uczestników projektów Dzień dobry! Nazywam się...i jestem ankieterem/ankieterką firmy ASM Centrum Badań i Analiz Rynku z Kutna. Obecnie na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubuskiego prowadzimy badanie ewaluacyjne Analiza wpływu wsparcia realizowanego w ramach komponentu regionalnego PO KL na sytuację osób bezrobotnych 45+ i osób niepełnosprawnych na rynku pracy Uczestniczył/a Pan/i w projekcie o nazwie [NAZWA PROJEKTU Z BAZY] realizowanym przez [NAZWA PROJEKTODAWCY]. Przystępując do tego projektu wyraził(a) Pan(i) zgodę na uczestnictwo w badaniach ewaluacyjnych oraz na przekazanie danych niezbędnych do przeprowadzenia tego wywiadu. W związku z tym chciałbym/abym prosić Pana/ią o zgodę na udział w badaniu. Rozmowa potrwa około 15 minut. Pana/i wypowiedzi są całkowicie poufne i będą prezentowane jedynie w zbiorczych zestawieniach statystycznych, bez możliwości połączenia ich z konkretną osobą. PF1 (Pytanie filtrujące): Czy w momencie przystąpienia do projektu (nazwa z bazy) był/a Pan/i osobą niepełnosprawną? 1. Tak kontynuować wywiad 2. Nie przejść do pytania PF2 PF1a. Czy posiada Pan/i orzeczenie o niepełnosprawności? 1. Tak, orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności lub całkowitej niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji lub o pierwszej grupie inwalidzkiej 2. Tak, orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności lub o zasadniczej niezdolności do pracy lub o drugiej grupie inwalidzkiej 3. Tak, orzeczenie o lekkim stopniu niepełnosprawności lub o częściowej niezdolności do pracy lub o celowości przekwalifikowania zawodowego bądź o trzeciej grupie inwalidzkiej 4. Nie, nie posiadam orzeczenia komisji lekarskiej 5. (NIE CZYTAĆ) Odmowa odpowiedzi PF2 (Pytanie filtrujące): Czy w momencie przystąpienia do projektu (nazwa z bazy) był/a Pan/i osobą bezrobotną powyżej 45 roku życia? 1. Tak Kontynuować wywiad 2. Nie zakończyć wywiad, jeżeli w PF1 również odpowiedź nie

110 Sytuacja przed projektem 1. Czy przed udziałem w projekcie szukał(a) Pani pracy? a. Tak przejść do pytania nr 3 b. Nie 2. Co sprawiało, że przed udziałem w projekcie nie szukał(a) Pan(i) pracy? Proszę się zastanowić i wskazać przeszkody, które wtedy powstrzymywały Pana(ią) przed szukaniem pracy. a. był/a zatrudniona (dotyczy osób niepełnosprawnych) b. jeszcze się uczył(a) c. opiekował(a) się dzieckiem lub inną bliską osobą d. brak wiedzy jak szukać pracy e. brak wiedzy, jaką pracę mogłaby (mógłby) wykonywać f. był(a) ogólnie zbyt przygnębiony(a) g. brak pieniędzy na poszukiwanie pracy h. brak umiejętności wymaganych przez pracodawców i. brak wykształcenia wymaganego przez pracodawców j. brak doświadczenia wymaganego przez pracodawców k. brak jakichkolwiek ofert pracy l. wiek nie odpowiadał wymaganiom pracodawców m. przeszkodą była niepełnosprawność albo zły stan zdrowia n. niechęć pracodawców do zatrudniania kobiet o. inne, jakie? Udział w projekcie 3. Z których z niżej wymienionych form wsparcia skorzystał/a Pan/i w ramach projektu? a. Kursy/szkolenia/warsztaty b. Staże/praktyki c. Zwrot kosztów podroży na szkolenie/staż d. Zwrot kosztów opieki/opieka nad dziećmi/osobami zależnymi e. Pośrednictwo pracy f. Doradztwo zawodowe g. Stypendium h. Dotacja na rozpoczęcie działalności gosp. i. Dotacja na prowadzenie działalności gosp. j. Dofinansowanie kosztów dojazdów do miejsca pracy k. Indywidualny Plan Działania/Rozwoju l. Wsparcie psychologiczne m. Inne, jakie? 4. Proszę ocenić na ile przydatne Pana/i zdaniem były poszczególne działania w ramach projektu. (Ankieter: pytać tylko o te rodzaje wsparcia, z których respondent korzystał) Rodzaj wsparcia Kursy/szkolenia/w arsztaty Nie korzystałem z tego rodzaju wsparcia Przydatne Raczej przydatne Raczej nieprzydatne Nieprzydatne Trudno powiedzieć Staże/praktyki Zwrot kosztów podroży na szkolenie/staż Rozdział: Aneksy 110

111 Zwrot kosztów opieki/opieka nad dziećmi/osobami zależnymi Pośrednictwo pracy Doradztwo zawodowe Stypendium Dotacja na rozpoczęcie działalności gosp. Dotacja na prowadzenie działalności gosp. Dofinansowanie kosztów dojazdów do miejsca pracy Indywidualny Plan Działania/Rozwoju Wsparcie psychologiczne Inne, jakie? 5. Które ze stwierdzeń najlepiej opisuje na ile skorzystał/a Pan/i z udziału w projekcie? a. Nie nauczyłem się niczego nowego b. Nie nauczyłem się niczego nowego, ale poszerzyłem swoją dotychczasową wiedzę c. Poszerzyłem swoją dotychczasową wiedzę i zdobyłem zupełnie nowe umiejętności d. Wszystko czego się nauczyłem było dla mnie nowe 6. Na ile się Pan(i) zgadza bądź nie zgadza z następującymi stwierdzeniami. Proszę ocenić na skali: 1. Zdecydowanie się zgadzam 2. Raczej się zgadzam 3. Raczej się nie zgadzam 4. Zdecydowanie się nie zgadzam 5. Nie wiem, trudno powiedzieć (nie czytać) Rozdział: Aneksy 111

112 a. Dzięki udziałowi w projekcie nauczył(a) się Pan(i) pracować w zespole b. Dzięki udziałowi w projekcie lepiej radzi sobie Pan(i) przy rozwiązywaniu pojawiających się problemów c. Dzięki udziałowi w projekcie odkrył(a) Pan(i) w sobie umiejętności, których wcześniej sobie nie uświadamiał(a) d. Dzięki udziałowi w projekcie chce się Pan(i) dalej uczyć, zdobywać nowe umiejętności e. Dzięki udziałowi w projekcie jest Pan(i) bardziej cennym pracownikiem dla pracodawcy Sytuacja po udziale w projekcie 7. Czy w porównaniu z sytuacją sprzed udziału w projekcie Pana/i sytuacja zawodowa? a. Zdecydowanie się pogorszyła b. Raczej się pogorszyła c. Pozostała bez zmian d. Raczej się poprawiła e. Zdecydowanie się poprawiła 8. Czy zmiana Pana/i statusu na rynku pracy była wynikiem uzyskanego wsparcia? a. Tak b. Nie c. Trudno powiedzieć 9. Czy od czasu zakończenia przez Pana/ią udziału w projekcie Pana/i dochody? a. Wzrosły b. Nie zmieniły się c. Zmalały 10. Na ile udział w projekcie przyczynił się do podniesienia Pana(i) dochodów? Proszę o odpowiedź na skali od 1 w ogóle się nie przyczynił do 10 bardzo się przyczynił. (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10) W ogóle się nie przyczynił Bardzo się przyczynił (NIE CZYTAĆ) Odmowa odpowiedzi 11. Czy obecnie lepiej umie Pan(i) szukać pracy, niż przed udziałem w projekcie? a. Tak b. Nie c. Nie wiem, trudno powiedzieć (nie czytać) 12. Czy obecnie umie Pan(i) wykonywać jakąś pracę lepiej, niż przed udziałem w projekcie? a. Tak b. Nie c. Nie wiem, trudno powiedzieć (nie czytać) 13. Czy obecnie jest Pan(i) bardziej pewny(a) siebie, niż przed udziałem w projekcie? a. Tak Rozdział: Aneksy 112

113 b. Nie c. Nie wiem, trudno powiedzieć (nie czytać) 14. Czy obecnie pracuje Pan zarobkowo? a. Tak b. Nie przejść do pytania nr 19 Osoby pracujące 15. Czy a. jest Pan(i) na płatnym stażu/praktyce b. pracuje Pan(i) dorywczo c. jest Pan(i) regularnym pracownikiem, ale nie we własnej firmie d. prowadzi Pan(i) własną firmę e. prowadzi Pan(i) własne gospodarstwo rolne f. Inne, jakie? 16. Na ile udział w projekcie przyczynił się do znalezienia przez Pana(ią) obecnie wykonywanej pracy? (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10) W ogóle się nie przyczynił Bardzo się przyczynił (NIE CZYTAĆ) Odmowa odpowiedzi 17. Czy w pracy, którą obecnie Pan(i) wykonuje, wykorzystuje Pan(i) wiedzę lub umiejętności zdobyte w trakcie udziału w projekcie? a. Zdecydowanie tak b. Raczej tak c. Raczej nie d. Zdecydowanie nie e. (NIE CZYTAĆ) Nie wiem, trudno powiedzieć 18. Jak ocenia Pan/i swoją obecną sytuację zawodową? po odpowiedzi na pytanie 18 przejść do pytania 23 a. Zdecydowanie pewna nie występuje ryzyko utraty pracy b. Raczej pewna występuje niewielkie ryzyko utraty pracy c. Raczej niepewna występuje realne ryzyko utraty pracy d. Zdecydowanie niepewna występuje poważne zagrożenie utraty pracy e. (NIE CZYTAĆ) Nie wiem, trudno powiedzieć Osoby bezrobotne 19. Czy a. jest Pan(i) na stażu/praktyce b. jest Pan(i) uczniem, studentem c. jest Pan(i) rencistą, emerytem d. jest Pan(i) na urlopie macierzyńskim/wychowawczym e. jest Pan(i) bezrobotny f. Inne, jakie? 20. Czy jest Pan(i) obecnie zarejestrowany w urzędzie pracy: a. Tak, jako osoba bezrobotna b. Tak, jako osoba poszukująca pracy Rozdział: Aneksy 113

114 c. Nie jest Pan(i) zarejestrowany w urzędzie pracy 21. Jak Pan(i) uważa, czy obecnie Pana(i) szanse na znalezienie stałej pracy są wyższe, takie same, czy niższe niż przed udziałem w projekcie? a. Dużo wyższe b. Trochę wyższe c. Takie same d. Trochę niższe e. Znacznie niższe f. (NIE CZYTAĆ) Odmowa odpowiedzi 22. Czy obecnie szuka Pan(i) pracy? a. Tak b. Nie Ocena udziału w projekcie 23. Na ile ogólnie rzecz biorąc jest Pan(i) zadowolony(a) bądź niezadowolony(a) z udziału w projekcie? a. Zadecydowanie zadowolony(a) b. Raczej zadowolony(a) c. Raczej niezadowolony(a) d. Zadecydowanie niezadowolony(a) e. (NIE CZYTAĆ) Nie wiem, trudno powiedzieć 24. W jaki sposób należałoby poprawić projekt, aby był bardziej pomocny dla takich osób jak Pan/i? a. Nic nie należy poprawiać, obecny kształt projektu jest odpowiedni b. Położyć silniejszy nacisk na kształcenie umiejętności praktycznych c. Zwiększyć ilość godzin / długość trwania projektu d. Poszerzyć zakres tematyczny projektu e. Projekt powinien gwarantować pracę (zobligowanie projektodawcy), powinien zwiększać szanse zatrudnienia f. Dobrać bardziej kompetentną kadrę g. Zwiększyć dostępność projektu, zwiększyć ilość osób mogących uczestniczyć w tym projekcie h. Zwiększyć ilość informacji na temat projektu, Zwiększyć dotacje na działalność gospodarczą i. Polepszyć warunki do zajęć, lepszy sprzęt, sale j. Inne, jakie? k. Nie wiem 25. Czy udzielone w projekcie wsparcie pozwoliło uzyskać Panu/i niezbędne kwalifikacje zawodowe? a. Tak b. Raczej tak c. Trudno powiedzieć d. Raczej nie e. Nie 26. Czy udział w projekcie zwiększył Pana/i szanse na znalezienie zatrudnienia? a. Tak b. Raczej tak c. Trudno powiedzieć d. Raczej nie e. Nie 27. Czy udział w projekcie spowodował zmniejszenie liczby barier utrudniających Panu(i) dostęp do rynku pracy? a. Tak b. Raczej tak c. Trudno powiedzieć d. Raczej nie e. Nie Rozdział: Aneksy 114

115 28. Czy istnieją bariery uniemożliwiające Panu/i pełny udział w lubuskim rynku pracy? a. Nie b. Tak, jakie są to bariery? 29. Czy efekty wsparcia uzyskanego w ramach projektu są: a. Trwałe b. Raczej trwałe c. Trudno powiedzieć d. Raczej nietrwałe e. Nietrwałe Metryczka M1. Płeć: 1. Kobieta 2. Mężczyzna M2. Wiek: Pow. 65 roku życia M3. Wykształcenie: 1. niepełne podstawowe 2. podstawowe 3. gimnazjalne 4. ponadgimnazjalne 5. zasadnicze zawodowe 6. średnie zawodowe 7. średnie ogólnokształcące 8. wyższe M4. Miejsce zamieszkania 1. Poza terenem miejskim (wieś) 2. Miasto do 10 tys. mieszkańców 3. Miasto tys. mieszkańców 4. Miasto tys. mieszkańców 5. Miasto powyżej 100 tys. mieszkańców 6. (Nie czytać) Odmowa odpowiedzi 7. (Nie czytać) Nie wiem, trudno powiedzieć M5. Sytuacja materialna 1. Żyjemy bardzo biednie nie starcza mi (nam) nawet na podstawowe potrzeby 2. Żyjemy skromnie musimy na co dzień bardzo oszczędnie gospodarować 3. Żyjemy średnio starcza nam na co dzień, ale musimy oszczędzać na poważniejsze zakupy 4. Żyjemy dobrze starcza nam na wiele bez specjalnego oszczędzania 5. Żyjemy bardzo dobrze mogę (możemy) pozwolić sobie na pewien luksus Rozdział: Aneksy 115

116 Serdecznie dziękujemy za udział w badaniu! Kwestionariusz ankiety CATI wśród projektodawców Dzień dobry! Nazywam się...i jestem ankieterem/ankieterką firmy ASM Centrum Badań i Analiz Rynku z Kutna. Obecnie na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubuskiego prowadzimy badanie Analiza wpływu wsparcia realizowanego w ramach komponentu regionalnego PO KL na sytuację osób bezrobotnych 45+ i osób niepełnosprawnych na rynku pracy. W związku z tym chciałbym/abym prosić Pana/ią o udzielenie mi odpowiedzi na pytania odnoszące się do wsparcia, które oferowane było w ramach realizowanego przez Pana/ią projektu. Rozmowa potrwa około 15 minut. Pana/i wypowiedzi są całkowicie poufne i będą prezentowane jedynie w zbiorczych zestawieniach statystycznych, bez możliwości połączenia ich z konkretną osobą. P1. Nazwa projektodawcy (dana z bazy) P2.Priorytet, Działanie, Poddziałanie w ramach którego składany był wniosek o dofinansowanie projektu (dana z bazy) P3. Czy realizowany przez Państwa projekt był skierowany do osób bezrobotnych 45+? 1. Tak 2. Nie PRZEJŚĆ DO PYT. P13 P4. W jaki sposób na etapie opracowywania wniosków aplikacyjnych w zakresie wsparcia osób bezrobotnych 45+ analizowali Państwo sytuację tych osób w celu dopasowania planowanego wsparcia do rzeczywistych potrzeb odbiorców? 1. wykonywaliśmy badania własne (wywiady, statystki) 2. Korzystaliśmy z dostępnych statystyk, opracowań 3. w inny sposób, jaki? P5. Czy z perspektywy czasu ocenia Pan/i te analizy jako dostatecznie szczegółowe? 1. Zdecydowanie tak 2. Raczej tak 3. Trudno powiedzieć 4. Raczej nie 5. Zdecydowanie nie P6. Czy napotkali Państwo problemy przy przeprowadzaniu rekrutacji wśród osób bezrobotnych 45+? 1. Tak Rozdział: Aneksy 116

117 2. Nie PRZEJŚĆ DO PYT. P8 P7. Jakie to były problemy? 1. zbyt mało chętnych do udziału w projekcie 2. zbyt dużo chętnych do udziału w projekcie 3. brak zrozumienia sposobu rekrutacji do projektu przez potencjalnych uczestników 4. inne, jakie? P8. Czy napotkali Państwo problemy w trakcie realizacji projektu skierowanego do osób bezrobotnych 45+? 1. Tak 2. Nie PRZEJŚĆ DO PYT. P11 P9. Jakie to były problemy? 1. rezygnacja z udziału w projekcie uczestników 2. choroba/śmierć uczestnika 3. opuszczanie zajęć przez uczestników 4. brak zaangażowania ze strony uczestników projektu 5. niedostosowanie treści projektu do potrzeb uczestników 6. zbyt długie oczekiwania na transze (środki finansowe z UE) 7. inne, jakie?.. P10. W jaki sposób rozwiązali Państwo te problemy? Jakie usprawnienia wprowadzono? P11. Jakie działania mające na celu aktywizację osób 45+ były podejmowane w ramach projektu? 1. Kursy/szkolenia/warsztaty 2. Staże/praktyki 3. Zwrot kosztów podroży na szkolenie/staż 4. Zwrot kosztów opieki/opieka nad dziećmi/osobami zależnymi 5. Pośrednictwo pracy 6. Doradztwo zawodowe 7. Stypendium 8. Dotacja na rozpoczęcie działalności gosp. 9. Dotacja na prowadzenie działalności gosp. 10. Dofinansowanie kosztów dojazdów do miejsca pracy 11. Indywidualny Plan Działania/Rozwoju 12. Wsparcie psychologiczne 13. Inne, jakie? P12. Jakie formy wsparcia udzielone w ramach projektu najefektywniej przyczyniły się do zmiany sytuacji społeczno-zawodowej uczestników? 1. Kursy/szkolenia/warsztaty 2. Staże/praktyki 3. Pośrednictwo pracy 4. Doradztwo zawodowe 5. Stypendium 6. Dotacja na rozpoczęcie działalności gosp. 7. Dotacja na prowadzenie działalności gosp. 8. Indywidualny Plan Działania/Rozwoju 9. Wsparcie psychologiczne 10. Inne, jakie? Rozdział: Aneksy 117

118 11. Trudno powiedzieć P13. Czy realizowany przez Państwa projekt był skierowany do osób niepełnosprawnych? 1. Tak 2. Nie PRZEJŚĆ DO PYT. P23 P14. W jaki sposób na etapie opracowywania wniosków aplikacyjnych w zakresie wsparcia osób niepełnosprawnych analizowali Państwo sytuację tych osób w celu dopasowania planowanego wsparcia do rzeczywistych potrzeb odbiorców? 1. wykonywaliśmy badania własne (wywiady, statystki) 2. Korzystaliśmy z dostępnych statystyk, opracowań 3. w inny sposób, jaki? P15. Czy analizy te były dostatecznie szczegółowe? 1. Zdecydowanie tak 2. Raczej tak 3. Trudno powiedzieć 4. Raczej nie 5. Zdecydowanie nie P16. Czy napotkali Państwo problemy przy przeprowadzaniu rekrutacji wśród osób niepełnosprawnych? 1. Tak 2. Nie PRZEJŚĆ DO PYT. P8 P17. Jakie to były problemy? 1. zbyt mało chętnych do udziału w projekcie 2. zbyt dużo chętnych do udziału w projekcie 3. brak zrozumienia sposobu rekrutacji do projektu przez potencjalnych uczestników 4. inne, jakie? P18. Czy napotkali Państwo problemy w trakcie realizacji projektu skierowanego do osób niepełnosprawnych? 1. Tak 2. Nie PRZEJŚĆ DO PYT. P21 P19. Jakie to były problemy? 1. rezygnacja z udziału w projekcie uczestników 2. choroba/śmierć uczestnika 3. opuszczanie zajęć przez uczestników 4. brak zaangażowania ze strony uczestników projektu 5. niedostosowanie treści projektu do potrzeb uczestników 6. zbyt długie oczekiwania na transze (środki finansowe z UE) 7. inne, jakie?.. P20. W jaki sposób rozwiązali Państwo te problemy? Jakie usprawnienia wprowadzono? P21. Jakie działania mające na celu aktywizację osób niepełnosprawnych były podejmowane w ramach projektu? Rozdział: Aneksy 118

119 1. Kursy/szkolenia/warsztaty 2. Staże/praktyki 3. Zwrot kosztów podroży na szkolenie/staż 4. Zwrot kosztów opieki/opieka nad dziećmi/osobami zależnymi 5. Pośrednictwo pracy 6. Doradztwo zawodowe 7. Stypendium 8. Dotacja na rozpoczęcie działalności gosp. 9. Dotacja na prowadzenie działalności gosp. 10. Dofinansowanie kosztów dojazdów do miejsca pracy 11. Indywidualny Plan Działania/Rozwoju 12. Wsparcie psychologiczne 13. Inne, jakie? P22. Jakie formy wsparcia udzielone w ramach projektu najefektywniej przyczyniły się do zmiany sytuacji społeczno-zawodowej uczestników? 1. Kursy/szkolenia/warsztaty 2. Staże/praktyki 3. Pośrednictwo pracy 4. Doradztwo zawodowe 5. Stypendium 6. Dotacja na rozpoczęcie działalności gosp. 7. Dotacja na prowadzenie działalności gosp. 8. Indywidualny Plan Działania/Rozwoju 9. Wsparcie psychologiczne 10. Inne, jakie? 11. Trudno powiedzieć P23. Czy osiągnięto zakładane w projekcie rezultaty (wskaźniki produktu i rezultatu)? 1. Tak 2. Nie P24. W jakim stopniu zostały one osiągnięte? % % % % % % Moduł dla projektodawców, którzy w pytaniu P3 i P13 wskazali odpowiedź nie Rozdział: Aneksy 119

120 P25. Dlaczego nie są Państwo zainteresowani udzielaniem wsparcia osobom niepełnosprawnym i osobom bezrobotnym powyżej 45 roku życia? P26. Jak się Panu/i wydaje, jakie problemy mogą napotykać projektodawcy, którzy w swoich projektach planują objąć wsparciem osoby niepełnosprawne i bezrobotne 45+? P27. W jaki sposób można byłoby Pana/Panią zachęcić jako potencjalnego projektodawcę, do skierowania wsparcia w ramach projektu do osób niepełnosprawnych i/lub osób 45+? Kwestionariusz badania CAWI Szanowni Państwo, Miło nam poinformować, że firma ASM Centrum Badań i Analiz Rynku, realizuje obecnie na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubuskiego w Zielonej Górze badanie pod nazwą: Analiza wpływu wsparcia realizowanego w ramach komponentu regionalnego PO KL na sytuację osób bezrobotnych 45+ i osób niepełnosprawnych na rynku pracy. Celem badania jest między innymi diagnoza sytuacji osób bezrobotnych 45+ i osób niepełnosprawnych na lubuskim ryku pracy oraz ustalenie barier uniemożliwiających lub utrudniających uczestniczenie w rynku pracy przez osoby bezrobotne 45+ oraz osoby niepełnosprawne. Ze względu na fakt, że Państwa instytucja zajmuje się w mniej lub bardziej bezpośredni sposób pomocą wyżej wymienionym grupom, uprzejmie prosimy o poświęcenie około 10 minut na wypełnienie ankiety i podzieleniem się z nami Państwa spostrzeżeniami. Wierzymy, że Państwa opinia pomoże na zarekomendowanie władzom województwa trafnych i użytecznych sposób pomocy osobom niepełnosprawnym i bezrobotnym 45+ w województwie lubuskim. Rozdział: Aneksy 120

121 Ze swojej strony pragniemy podkreślić, że badanie jest anonimowe, a uzyskane odpowiedzi posłużą do opracowania zbiorczych statystyk. Z góry dziękujemy za poświęcony czas i zaangażowanie! M1. Jaką instytucję/organizację Pan/i reprezentuje?.. M2. Gdzie znajduje się siedziba tej instytucji/organizacji? Miejscowość:. Powiat:.. P1. Czy działają Państwo na rzecz osób bezrobotnych 45+? 1. Tak 2. Nie PRZEJŚĆ DO PYT. P10 P2. Jak ocenia Pan/i sytuację osób bezrobotnych 45+ na lubuskim rynku pracy? P3. Jakiego rodzaju bariery uniemożliwiają w największym stopniu pełny udział w lubuskim rynku pracy osobom bezrobotnym 45+? P4. Czy wśród osób bezrobotnych 45+, którym Państwo pomagają występuje zjawisko bierności zawodowej? 1. Tak 2. Nie PRZEJŚĆ DO PYT. P7 P5. Jakie są przyczyny występowania tego zjawiska? Rozdział: Aneksy 121

122 P6. W jaki sposób można je niwelować i zapobiegać jego powstawaniu? P7. Jaki rodzaj wsparcia w zakresie aktywizacji zawodowej oferują Państwo osobom bezrobotnym 45+? 1. Kursy/szkolenia/warsztaty, jaka tematyka?. 2. Staże/praktyki 3. Pośrednictwo pracy 4. Doradztwo zawodowe 5. Stypendium 6. Dotacja na rozpoczęcie działalności gosp. 7. Dotacja na prowadzenie działalności gosp. 8. Indywidualny Plan Działania/Rozwoju 9. Wsparcie psychologiczne 10. Inne, jakie? P8. Jakie formy wsparcia są najbardziej skuteczne w zakresie aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych 45+? 11. Kursy/szkolenia/warsztaty, jaka tematyka?. 12. Staże/praktyki 13. Pośrednictwo pracy 14. Doradztwo zawodowe 15. Stypendium 16. Dotacja na rozpoczęcie działalności gosp. 17. Dotacja na prowadzenie działalności gosp. 18. Indywidualny Plan Działania/Rozwoju 19. Wsparcie psychologiczne 20. Inne, jakie? 21. Trudno powiedzieć P9. Jakiego rodzaju wsparcia dla osób bezrobotnych 45+ w zakresie ich aktywizacji zawodowej brakuje Pana/i zdaniem najbardziej w województwie lubuskim? P10. Czy działają Państwo na rzecz osób niepełnosprawnych? 1. Tak 2. Nie ZAKOŃCZENIE BADANIA Rozdział: Aneksy 122

123 P11. Jak ocenia Pan/i sytuację osób niepełnosprawnych na lubuskim rynku pracy? P12. Jakiego rodzaju bariery uniemożliwiają w największym stopniu pełny udział w lubuskim rynku pracy osobom niepełnosprawnym? P13. Jakiego rodzaju bariery ekonomiczne w otoczeniu osób niepełnosprawnych przyczyniają się do ograniczenia ich aktywności zawodowej i/lub edukacyjnej? P14. Jakiego rodzaju bariery architektoniczne w otoczeniu osób niepełnosprawnych przyczyniają się do ograniczenia ich aktywności zawodowej i/lub edukacyjnej? P15. Jakiego rodzaju bariery psychospołeczne w otoczeniu osób niepełnosprawnych przyczyniają się do ograniczenia ich aktywności zawodowej i/lub edukacyjnej? P16. Czy wśród osób niepełnosprawnych, którym Państwo pomagają występuje zjawisko bierności zawodowej? 3. Tak 4. Nie PRZEJŚĆ DO PYT. P19 Rozdział: Aneksy 123

124 P17. Jakie są przyczyny występowania tego zjawiska? P18. W jaki sposób można je niwelować i zapobiegać jego powstawaniu? P19. Jaki rodzaj wsparcia w zakresie aktywizacji zawodowej oferują Państwo osobom niepełnosprawnym? 22. Kursy/szkolenia/warsztaty, jaka tematyka?. 23. Staże/praktyki 24. Pośrednictwo pracy 25. Doradztwo zawodowe 26. Stypendium 27. Dotacja na rozpoczęcie działalności gosp. 28. Dotacja na prowadzenie działalności gosp. 29. Indywidualny Plan Działania/Rozwoju 30. Wsparcie psychologiczne 31. Inne, jakie? P20. Jakie formy wsparcia są najbardziej skuteczne w zakresie aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych? 1. Kursy/szkolenia/warsztaty, jaka tematyka?. 2. Staże/praktyki 3. Pośrednictwo pracy 4. Doradztwo zawodowe 5. Stypendium 6. Dotacja na rozpoczęcie działalności gosp. 7. Dotacja na prowadzenie działalności gosp. 8. Indywidualny Plan Działania/Rozwoju 9. Wsparcie psychologiczne 10. Inne, jakie? 11. Trudno powiedzieć 1. Jak oceniają Państwo sytuację osób niepełnosprawnych na lubuskim rynku pracy? 2. Jak wygląda sytuacja osób bezrobotnych 45+ na lubuskim rynku pracy? P21. Jakiego rodzaju wsparcia dla osób niepełnosprawnych w zakresie ich aktywizacji zawodowej brakuje Pana/i zdaniem najbardziej w województwie lubuskim? Rozdział: Aneksy 124

125 Kwestionariusz badania SSI Dzień dobry! Nazywam się...i jestem ankieterem/ankieterką firmy ASM Centrum Badań i Analiz Rynku z Kutna. Obecnie na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubuskiego realizujemy badanie ewaluacyjne Analiza wpływu wsparcia realizowanego w ramach komponentu regionalnego PO KL na sytuację osób bezrobotnych 45+ i osób niepełnosprawnych na rynku pracy. W związku z tym chciałbym/abym prosić Pana/ią o odpowiedź na kilka pytań związanych z zatrudnianiem osób bezrobotnych 45+ oraz osób niepełnosprawnych. Rozmowa potrwa około minut. Pana/i wypowiedzi są całkowicie poufne i będą prezentowane jedynie w zbiorczych zestawieniach, bez możliwości połączenia ich z konkretną osobą. M1. Na terenie jakiego powiatu znajduje się firma? 1. Powiat gorzowski 2. Powiat krośnieński 3. Powiat m. Gorzów Wielkopolski 4. Powiat m. Zielona Góra 5. Powiat międzyrzecki 6. Powiat nowosolski 7. Powiat słubicki 8. Powiat strzelecko-drezdenecki 9. Powiat sulęciński 10. Powiat świebodziński 11. Powiat wschowski 12. Powiat zielonogórski 13. Powiat żagański 14. Powiat żarski M2. Proszę określić ilu pracowników zatrudnia firma w której Pan/i pracuje?. M3. Proszę wskazać jaki rodzaj działalności prowadzi Pana/i firma. 1. Administracja 2. Handel detaliczny i hurtowy towarami 3. Produkcja 4. Usługi 5. Telekomunikacja 6. Finanse 7. Inne, jakie?... Rozdział: Aneksy 125

126 P1. Czy Pana/i firma zatrudnia osoby 45+? 1. Tak Na podstawie Państwa doświadczeń, proszę powiedzieć czym charakteryzują się pracownicy 45+. PRZEJŚĆ DO PYT. P4 2. Nie P2. Dlaczego nie zatrudniają Państwo osób powyżej 45 roku życia? P3. Czy byliby Państwo skłonni do zatrudnienia osoby bezrobotnej 45+? 1. Tak 2. Raczej tak 3. Trudno powiedzieć 4. Raczej nie Dlaczego?.. 5. Nie Dlaczego? P4. Czy według Pana/i osoby 45+ są grupą, która może sprawiać jakieś trudności problemy wynikające z jej specyfiki? 1. Tak 2. Nie PRZEJŚĆ DO PYT. P8 3. Trudno powiedzieć PRZEJŚĆ DO PYT. P8 P5. Jakie to są trudności?.. P6. Z czego wynikają? Rozdział: Aneksy 126

127 .. P7. Jak można przeciwdziałać tym problemom?.. P8. Jakie Pana/i zdaniem są szanse na znalezienie pracy w województwie lubuskim przez osobę bezrobotną 45+. Dlaczego Pan/i tak sądzi?.. P9. Co może być zaletą takich pracowników?.. P10. Co może być wadą takich pracowników?.. P11. Jak Pana/i zdaniem osoby bezrobotne 45+ sa postrzegane na rynku pracy?.. P12. Czy zna Pan/i przypadki dyskryminacji tej kategorii osób?.. P13. Czy Pana/i firma zatrudnia osoby niepełnosprawne? 1. Tak Na podstawie Państwa doświadczeń, proszę powiedzieć czym charakteryzują się jako pracownicy osoby niepełnosprawne. Rozdział: Aneksy 127

128 PRZEJŚĆ DO PYT. P16 2. Nie P14. Dlaczego nie zatrudniają Państwo osób niepełnosprawnych? P15. Czy byliby Państwo skłonni do zatrudnienia osoby niepełnosprawnej? 6. Tak 7. Raczej tak 8. Trudno powiedzieć 9. Raczej nie Dlaczego? Nie Dlaczego? P16. Czy według Pana/i osoby niepełnosprawne są grupą, która może sprawiać jakieś trudności problemy wynikające z jej specyfiki? 4. Tak 5. Nie PRZEJŚĆ DO PYT. P20 6. Trudno powiedzieć PRZEJŚĆ DO PYT. P20 P17. Jakie to są trudności?.. P18. Z czego wynikają?.. P19. Jak można przeciwdziałać tym problemom?.. P20. Jakie Pana/i zdaniem są szanse na znalezienie pracy w województwie lubuskim przez osobę niepełnosprawną? Dlaczego Pan/i tak sądzi? Rozdział: Aneksy 128

129 .. P21. Co może być zaletą takich pracowników?.. P22. Co może być wadą takich pracowników?.. P23. Jak Pana/i zdaniem osoby niepełnosprawne są postrzegane na rynku pracy?.. P24. Czy zna Pan/i przypadki dyskryminacji tej kategorii osób?.. P25. Jakie problemy, ograniczenia występują w zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz bezrobotnych 45+? P26. Czy w Pana/i firmie istnieją jakiekolwiek bariery, które utrudniałyby lub uniemożliwiały pracę osobie niepełnosprawnej? 1. Nie -> Zakończenie badania 2. Tak P27. Jakie są to bariery?.. Rozdział: Aneksy 129

130 P28. Czy jest możliwe, a jeśli tak w jaki sposób, usunięcie tych barier? Scenariusz badania FGI 1. Ocena sytuacji na lubuskim rynku pracy 1. Jak oceniają Państwo sytuację osób niepełnosprawnych i bezrobotnych 45+ na lubuskim rynku pracy? 2. Bariery w zatrudnieniu osób niepełnosprawnych i bezrobotnych Jakiego rodzaju bariery uniemożliwiają pełny udział w lubuskim rynku pracy osobom niepełnosprawnym i bezrobotnym 45+? 2. Jakiego rodzaju bariery w otoczeniu osób niepełnosprawnych przyczyniają się do ograniczenia ich aktywności zawodowej i/lub edukacyjnej? 3. Analiza potrzeb osób niepełnosprawnych i bezrobotnych W jaki sposób na etapie opracowywania wniosków aplikacyjnych w zakresie wsparcia osób bezrobotnych 45+ i osób niepełnosprawnych analizowali Państwo sytuację tych osób w celu dopasowania planowanego wsparcia do rzeczywistych potrzeb odbiorców? 2. Czy te sposoby analizy okazały się skuteczne? 3. Jakie sposoby są Państwa zdaniem najbardziej skuteczne w zakresie dokonania analizy potrzeb osób niepełnosprawnych i bezrobotnych 45+? 4. Potrzebne wsparcie 1. Jakiego rodzaju wsparcia w ramach PO KL potrzebują Państwa zdaniem najbardziej osoby bezrobotne 45+ oraz osoby niepełnosprawne? 2. W jakim zakresie wsparcie udzielane w ramach realizowanych projektów przyczynia się do realnej zmiany sytuacji osób bezrobotnych 45+ i osób niepełnosprawnych na lubuskim rynku pracy? 3. Jakie problemy pojawiają się w ramach realizacji projektów skierowanych do osób bezrobotnych 45+ i osób niepełnosprawnych? 4. W jaki sposób problemy te są rozwiązywane? 5. W jaki sposób można zapobiegać powstawaniu tego typu problemów w trakcie realizacji kolejnych projektów? Rozdział: Aneksy 130

131 10.2 Lista dokumentów wykorzystanych w DR i CS 10 lat województwa lubuskiego, Zielona Góra 2010, Aktywność ekonomiczna ludności w województwie lubuskim w IV kwartale 2007, GUS, Zielona Góra. Aktywność ekonomiczna ludności w województwie lubuskim w IV kwartale 2008, GUS, Zielona Góra. Aktywność ekonomiczna ludności w województwie lubuskim w IV kwartale 2009, GUS, Zielona Góra. Aktywność ekonomiczna ludności w województwie lubuskim w IV kwartale 2010, GUS, Zielona Góra. Krajowa Strategia Zatrudnienia na lata Dokument zaakceptowany przez Radę Ministrów w dniu 6 września Krajowy Plan Działań na rzecz Zatrudnienia na lata , Warszawa Kutyło Ł., Niedoszewska A., Stronkowski P., Zub M., Bariery i możliwości integracji zawodowej osób niepełnosprawnych w województwie lubuskim, Warszawa 2009, s. 81. Kwartalna informacja o rynku pracy ( ), GUS, Warszawa Lubuska Strategia Zatrudnienia na lata Lubuski Plan Działań na Rzecz Zatrudnienia na Narodowa Strategia integracji Społecznej, dokument przygotowany przez Zespół Zadaniowy do Spraw Reintegracji Społecznej, powołany 14 kwietnia 2003 r. przez Prezesa Rady Ministrów. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia wspierające wzrost gospodarczy i zatrudnienie, Warszawa Narodowy Plan Rozwoju na lata , Warszawa Program Operacyjny Kapitał Ludzki, Warszawa Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w województwie lubuskim, grudzień 2007, Zielona Góra Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w województwie lubuskim, grudzień 2008, Zielona Góra Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w województwie lubuskim, grudzień 2009, Zielona Góra Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w województwie lubuskim, grudzień 2010, Zielona Góra Schimanek T., Sytuacja osób powyżej 50-tego roku życia na rynku pracy oraz rola organizacji pozarządowych świadczących usługi rynku pracy skierowane do tych osób, Warszawa Solidarność pokoleń Działania dla zwiększenia aktywności zawodowej w wieku 50+. Dokument implementacyjny, Warszawa Sprawozdanie z realizacji Priorytetów komponentu regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym w 2010 r. Stan w dniu 31 XII, GUS, Warszawa Strategia Polityki Społecznej na lata , Warszawa Strategia Polityki Społecznej Województwa Lubuskiego na lata , Zielona Góra Rozdział: Aneksy 131

132 Strategia Rozwoju Kraju , Warszawa Strategia Rozwoju Województwa Lubuskiego do 2020 roku, Zielona Góra Sytuacja osób niepełnosprawnych na lubuskim rynku pracy w 2010 r., Zielona Góra Szczegółowy opis priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki , Warszawa Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej; Dz. U., 2004, nr 64, poz Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy; Dz. U. 2004, nr 99, poz Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych; Dz. U. 199, nr 123, poz Rozdział: Aneksy 132