MAKOWSCY ŻYDZI... zaginiona kultura SZKOŁA DIALOGU
|
|
- Kornelia Sadowska
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Nasze słońce zgasło nagle I ciemność w południe nastała MAKOWSCY ŻYDZI... zaginiona kultura SZKOŁA DIALOGU
2 Historia przedwojennego Makowa Mazowieckiego to w dużej mierze historia Żydów zamieszkujących to miasto. Społeczność tę eksterminowali Niemcy. Miasto zostało zniszczone podczas działań wojennych. Zachowało się niewiele obiektów należących do gminy żydowskiej oraz dokumentów ukazujących jej życie. Pozostały budynki mykwy i bożnicy. Z macew odnalezionych po II wojnie światowej zbudowano lapidarium świadczące o tym, że przedwojenny Maków był miastem dwóch kultur. Pomimo że żyją w mieście osoby zainteresowane losami społeczności żydowskiej, nie opracowano strategii ocalenia dla potomności wizerunku zaginionego miasta. Źródła dotyczące tego tematu nie są w wystarczającym stopniu zebrane i opracowane. Powinniśmy pamiętać, że przedwojenny Maków był dwukulturowy. Jedno miasto dwie kultury
3 Getto w Makowie hitlerowcy utworzyli pod koniec 1940 r. w północnej części miasta. Obejmowało ono ulice Franciszkańską i Zielony Rynek wraz z przyległymi uliczkami i zaułkami. Cały obszar ogrodzono płotem drewnianym 4 metrowej wysokości, z drutem kolczastym u góry, natomiast okna i drzwi budynków wychodzących na aryjską stronę miasta, zabito deskami. Przed wojną było w Makowie Maz. około 4500 Żydów. W latach okupacji przewinęło się przez getto około osób. Hitlerowcy dosiedlili tam ludność żydowską z wielu okolicznych miejscowości, m.in. z powiatów: makowskiego, mławskiego i sierpeckiego. Getto w Makowie
4 Urząd burmistrza miasta sprawował Niemiec Pitz, a szefem Kreisamtu był Panenberg. Nadzór nad gettem z ramienia schutzpolizei pełnili Steinmetz (komisarz) i Maks Pleczko, a ze strony żandarmerii von Boguszewsky. Żydów zatrudniano przeważnie przy robotach publicznych. W getcie panował głód. Uruchomiona kuchnia wydawała 100 posiłków dziennie, podczas gdy potrzeba było co najmniej 800. Istniała w getcie pomoc lekarska, jednakże bez możliwości uzyskania odpowiednich leków, brak było szpitala i ambulatorium. Podczas istnienia getta makowskiego Niemcy dokonali wielu mordów i egzekucji, zarówno na Żydach jak i Polakach. Warunki w jakich żyli mieszkańcy getta, straszliwy głód, jaki tam panował, powodowały olbrzymią śmiertelność wśród Żydów. Getto w Makowie
5 Polacy różnie reagowali na los, jaki spotkał ich żydowskich sąsiadów. Najczęściej było to współczucie i wrażenie bezsilności. Należy pamiętać, że w Polsce, w przeciwieństwie do innych okupowanych krajów, Niemcy wprowadzili karę śmierci dla osób pomagających Żydom. Mimo to wielu pomagało, dostarczając leki, żywność do getta, czy ukrywając zbiegów. Skupisko żydowskie w Makowie zostało całkowicie zlikwidowane roku. Getto w Makowie
6 Dworzec PKS w Makowie Mazowieckim. Na jego terenie znajduje się lapidarium. Właścicielem terenu jest firma izraelska Mobilis. W okresie PRL ten teren był wykorzystywany jako targowisko. Znajdowały się tam jatki, stragany, występowały cyrki. W latach osiemdziesiątych zbudowano dworzec PKS. Dworzec PKS
7 Na terenie obecnego dworca PKS znajdował się stary cmentarz żydowski. W drugiej połowie lat osiemdziesiątych z ocalałych 250 macew zbudowano pomnik - lapidarium, który odsłonięto 14 grudnia 1987 roku. Zostało wykonane przez pana Henrykowskiego. Lapidarium
8 Najstarsze zachowane macewy, z których wzniesiono lapidarium pochodzą z ok roku. U konserwatora zabytków w Ostrołęce znajdują się szczegółowe informacje o macewach znajdujących się w lapidarium. Są one skatalogowane (karty zabytków ruchomych), a napisy przetłumaczone na język polski. Lapidarium
9 Rzadko znajdowała się na macewach gwiazda Dawida. Jedyna w Makowie znajduje się na płycie w zwieńczeniu lapidarium od strony marketu Lidl. Lapidarium
10 Na jednej z macew umieszczonych w lapidarium znajduje się tajemnicze wgłębienie. Prawdopodobnie kamieniarz wykonujący macewę pomylił się w czasie wykonywania napisu. W tym miejscu wstawiono inny fragment piaskowca. Po latach wypadł on z jednolitej płyty macewy i stąd widoczny ubytek. Lapidarium
11 Motto umieszczone przed lapidarium Nasze słońce zgasło nagle / I ciemność w południe nastała zostało zaczerpnięte z cytatu znajdującego się na jednej z macew, z których wykonano pomnik. Lapidarium
12 W przedwojennym Makowie mieszkało wielu wybitnych Żydów. O jednym z nich (właścicielu młyna przy obecnej ulicy Moniuszki) zachowały się ciekawe, choć z pewnością nieco przeidealizowane wspomnienia udostępnione przez pana Henrykowskiego. Bł. p. Becalel Wilenberg był wyjątkowym człowiekiem, jakiego trzebaby szukać między tysiącami i nie wiem, czy wogóle możnaby takiego odnaleźć. Był pierwszym gospodarzem w mieście. Z jego domu wychodziła jałmużna, większa niż z całego miasta razem. W każdą środę i każdy czwartek wszyscy biedacy z miasta dostawali od niego po kilka kilogramów mąki na Szabat i tak przez lata. Cały zarobek, jaki czerpał z mąki macowej na święto Pesach, oddawał na utrzymanie chederu i szkoły dla dziewcząt Bejs Jakow. Poruszał go najmniejszy żdowski jęk. Od razu, na miejscu pomagał takiej osobie stanąć na nogach. Becalel Wilenberg
13 Jestem świadkiem, ponieważ sam w tym uczestniczyłem jak pewnego razu przyjechał zbierać pieniądze wnuk cadyka, bł. p. Eliezer Broker. Kiedy stary Becalel Wilenberg zobaczył, że w piątek, przed Szabatem ubiera on rozdartą kapotę, natychmiast podszedł do szafy na ubrania, wyciągnął swój nowy jedwabny chałat i dał mu w prezencie. Sam ubrał swój stary chałat. Każdy zacny gość, który przybywał do miasta, był gościem p. Becalela Wilenberga - z jedzeniem i spaniem. Każdego tygodnia wysyłał on do Warszawy do jesziw bł. p. radzymińskiego rebego worki mąki, żeby nakarmić dzieci z jesziwy. Był najbardziej godnym zaufania człowiekiem w mieście. Powierzano mu wszystkie posagi, nawet bez zapisu. Becalel Wilenberg
14 Kiedy makowskie society" w Ameryce wysyłało pomoc, zwłaszcza przed świętem Pesach. do rozdzielenia między ubogich, pieniądze wysyłane były zawsze tylko do p. Becalela Wilenberga. I nie tylko wśród Żydów był on człowiekiem cieszącym się szacunkiem, ale także chrześcijanie mieli do niego pełne zaufanie. Kiedy był dzień targowy i chłopi przynosili zboże na sprzedaż, nie handlowali z nikim, dopóki dziadek" nie przyszedł na Rynek i nie wyznaczył ceny, ponieważ wtedy mogli mieć pewność, że dziadek" ich nie oszuka nawet na grosz. On rzeczywiście stale tak robił, że zanim wyszedł na Rynek, telefonował do Warszawy i dowiadywał się o cenach. W ten sposób obliczał, ile powinien zapłacić za mąkę. Becalel Wilenberg
15 Warto też wspomnieć, że w dniu. w którym zmarł, latem 1937 roku, dokładnie wypadał jarmark w mieście, chrześcijanie więc poprosili, by wstrzymano się z pogrzebem do wieczora, ponieważ gdyby odbył się on w ciągu dnia, zakłócony zostałby cały jarmark, gdyż chłopi zostawiliby wszystko i poszliby odprowadzić zmarłego. I tak rzeczywiście się stało. Setki chrześcijan brały udział w pogrzebie idąc w kondukcie do cmentarza z opuszczonymi głowami. Wśród nich było wielu dziedziców, z którymi p. Becalel handlował. Również miejscowy sędzia. Olszewski uczestniczył w pogrzebie. Był on jego dobrym przyjacielem. Wiele dobrego uczynił Żydom, dzięki p. Becalelowi. Część z nas pamięta historię, Szymona Mejera Rozena (niech spoczywa w pokoju). Został on osadzony w areszcie, a pan Becalel za niego poręczył swoim majątkiem, żeby go wyciągnąć, tak, że faktycznie został on zwolniony. Becalel Wilenberg
16 W dniu swojej śmierci był on w pełni władz umysłowych. Zwołał swoje dzieci wokół łóżka i kazał darować wszystkie długi, jakie Żydzi mieli wobec niego, oddać wszystkie zastawy i weksle. I tak też jego dzieci zrobiły. Przy jego śmierci zebranych było w domu ponad stu Żydów. Przybyli rabini z Płocka, Pułtuska, Sochaczewa oraz rabin miasta. Przemówienia na jego cześć wygłaszane były w synagodze i w chederze. a płocki rabin wygłosił mowę na cmentarzu. Pan Becalel przez wszystkie lata był szefem Bractwa Pogrzebowego. Pamiętam, jak kobiety z "Linay hacedek" pisały zwój Tory. Do Sijun hasefer" sprowadzono wówczas rebego z Mszczonowa (niech pamięć o tym świętym człowieku będzie błogosławiona). W tym samym czasie musiał on zebrać pieniądze w Makowie. Bł. p. pan Becalel ze wspaniałymi Żydami z miasta wyjechali wtedy przywitać rebego. Becalel Wilenberg
17 Rebe przyjechał z Ostrowa, gdzie spędził Szabat. My przyjechaliśmy do Różana i tam urządzono ucztę u jednego z mszczonowskich chasydów, zdaje mi się, że u bł. p. pana Izraelcze Zilberberga. Pan Becalel był u rebego kilka razy. Później, kiedy pojechałem do bł. p. rebego do Mszczonowa, powiedział mi on, że po tym, jak przyjechał do domu, zwołał swoją rodzinę i powiedział, że widział Żyda z Makowa, takiego, że jego piękni chasydzi, Żydzi w sztrejmlach, mogą się przy nim wstydzić i powinni brać z niego przykład. Ich fabryki w Łodzi pracowały w Szabat na paragon, a pan Becalel nie chce mieć reszty z paragonu i tak on postępuje całe swoje życie, zarówno wtedy, kiedy był bogaty, jak i wtedy, kiedy jeszcze zamożny nie był. Był Żydem przestrzegającym przykazań, lubił uczonych w Torze. Becalel Wilenberg
18 Cheder Jesodej Hatora" zbudował za swoje własne pieniądze i później przepisał go na centralę Agudy", na nazwisko pana Szejke Rozenbama, który był dyrektorem. Czynsz za BejJakow" płacił każdego roku, odkąd szkoła istniała. Ten Żyd był wzorem dla miasta swoimi obyczajami i szlachetną pracą, zarówno dla Boga, jak i dla ludzi. Niech nigdy nie zostanie przez nas zapomniany, przez swoich potomków i w ogóle przez wszystkich makowian, którzy mieli zaszczyt mieć takiego wspaniałego Żyda jako życiowy drogowskaz. Niech jego pamięć będzie błogosławiona. Becalel Wilenberg
19 W Makowie mieszkali Żydzi aszkenazyjscy. Najczęściej spotykano ich od Łaby na wschód, zamieszkiwali m.in. na terenie Niemiec, Polski i Rosji. Na makowskich macewach pojawiają się napisy w języku hebrajskim (język święty) i jidisz (język, którymi posługiwali się Hebrajczycy w życiu codziennym). Makowskie cmentarze
20 Pod koniec XVIII wieku znajdujący się za rzeką cmentarz żydowski przeniesiony został na teren obecnego dworca PKS. Był to tzw. stary cmentarz. Istniał tam do lat siedemdziesiątych XIX wieku. Około roku 1870 założony został nowy cmentarz zlokalizowany przy dzisiejszej ulicy Ciechanowskiej. Funkcjonował on do II wojny światowej. Makowskie cmentarze
21 Nowy cmentarz był zlokalizowany przy obecnej ul. Ciechanowskiej, gdzie teraz znajduje się hurtownia Damian. Nie zachowały się w tym miejscu żadne widoczne ślady po miejscach pochówku. Cmentarze żydowskie były rozparcelowane przez Niemców, macewy wykorzystano jako materiał budowlany. Makowskie cmentarze
22 Za hurtownią Damian wzdłuż ul. Ciechanowskiej znajduje się skrawek terenu będący własnością miasta, który stanowił niegdyś część cmentarza. Makowskie cmentarze
23 Ostatni pogrzeb Żydów w Makowie odbył się w 1946 roku. Na teren nowego cmentarz przewiezione zostały zwłoki Żydów zamordowanych w czasie wojny, które znajdowały się w mogile położonej pod górką w pobliżu Zespołu Szkół nr 1. W tym czasie na nowym cmentarzu nie była tam już pozostałości po nagrobkach. Kamienne płyty wykorzystane były przy budowie dróg, kanałów ściekowych, jako kamienie szlifierskie, znajdowały się również na dnie strumyka Makowica. Ostatni pogrzeb
24 U pana Henrykowskiego znajdują się macewy, które były zastosowane jako krawężniki na ul. Stanisława Moniuszki w okolicach starego cmentarza polskiego. Zostały wydobyte w 2003 roku podczas naprawy chodnika. Macewy były składowane również w okolicach turbiny - część z nich wykorzystano później do budowy lapidarium, a część z nich zaginęła. Macewy
25 Macewy składowane u pana Henrykowskiego. Znajdują się tu również macewy odnalezione w innych miejscach Makowa Mazowieckiego oraz pojedyncze płyty z Różana i Pułtuska. Macewy
26 Pan Henrykowski zainteresował się cmentarzami żydowskimi w 1984 roku, kiedy odnaleziono płyty podczas naprawy kolektora ściekowego przy ul. Kościelnej. Poza tym trafiały do niego macewy z ulic: Kościuszki, Grabowej i Przasnyskiej. W najgorszym stanie zachowały się macewy z ul. Przasnyskiej duża część była uszkodzona podczas prac drogowych. Macewy
27 Kirkut, kierkow, kierchol - to najpowszechniej używane przez Polaków określenie na cmentarz żydowski. Pochodzi ono od niemieckiego słowa kirchhof - dziedziniec kościelny, miejsce na którym chowano zmarłych. Jednym z najważniejszych zadań nowo powstającej gminy żyd. było uzyskanie miejsca na założenie cmentarza. Posiadanie cmentarza kończyło okres jej organizacji, dawało samodzielność i uniezależnienie od macierzystej gminy. Poniżej zdjęcie kirkutu w Krakowie. Kirkuty
28 Cmentarz w religii żydowskiej jest miejscem nienaruszalnym do dnia Sądu Ostatecznego, gdy wszyscy zmarli powstaną z grobów. Jednocześnie jest miejscem nieczystym. Jego teren więc winien być ogrodzony murem lub płotem, a gdy to niemożliwe, jego granice winny być zaznaczane rowem lub wałem ziemnym, stąd jedna z polskich nazw cmentarza żydowskiego - okopisko. Cmentarz, jak podaje Talmud, winien znajdować się co najmniej 50 łokci (ok. 25 m) od najbliższych domów. Lokalizacja cmentarzy
29 Cmentarze znajdowały się pod ochroną władcy. W tzw. statucie kaliskim z 1264, w przywilejach dla Żydów wielkopolskich księcia Bolesława Pobożnego (w 1334 król Kazimierz Wielki rozszerzył je na Żydów całej Polski), w punkcie 13 głoszono:...jeżeli Żydzi ze swym zwyczajem kogoś ze swoich zmarłych przewiozą z miasta do miasta lub z prowincji do prowincji albo z jednego kraju do drugiego, postanowimy, aby nasi celnicy niczego od nich nie wymuszali...", a w punkcie 14 podano: Jeśliby chrześcijanin w jakikolwiek sposób spustoszył lub najechał ich cmentarz, zarządzamy, aby surowo został ukarany według zwyczaju i praw naszej ziemi, a całe jego mienie, jakkolwiek nazywałoby się, przeszło do naszego skarbca". Wszystkie zakazy osiedlania się Żydów, a więc i zakładania cmentarzy zostały zniesione dopiero w XIX wieku; w zaborze rosyjskim w Lokalizacja cmentarzy
30 We wszystkich gminach żyd. działały Bractwa Pogrzebowe (aram. Chewra Kadisza, dosłownie Święte Bractwo). Przynależność do Bractwa była uważana za wielki zaszczyt i uznawana za spełnianie micwy (dobrego uczynku). Do obowiązków członka Bractwa należy przebywanie w domu umierającego, wspólne z nim odmawianie modlitw, a po jego śmierci zadbanie o właściwe zorganizowanie tahary" (rytualnego oczyszczenia zwłok), wykonanie trumny, uszycie całunu, odprowadzenie do grobu i pogrzebanie. Bractwo oceniało pobożność zmarłego i decydowało o miejscu pochówku, co było powodem częstych konfliktów i pretensji. Bractwa Pogrzebowe
31 Ciało zmarłego winno być pochowane w ciągu 24 godzin od chwili śmierci. Okres ten może być przedłużony, jeżeli jest szabat lub oczekuje się przyjazdu syna zmarłego. Zwłoki zmarłego wynoszono z domu i po ułożeniu na marach lub w karawanie kondukt wyruszał na cmentarz. Po wejściu na cmentarz ciało zmarłego wnoszono do Domu Przedpogrzebowego, do izby, gdzie członkowie Bractwa dokonywali rytualnego obmywania zwłok, zawijali je w całun, umieszczali na marach i przenosili do grobu. Grób musiał być wykopany w dniu pogrzebu i nie mógł być obudowany. Ciało zsuwano bezpośrednio do ziemi lub przenoszono do trumny i opuszczano do grobu. Po przykryciu wiekiem zasypywano ziemią, odmawiano Kadisz i po obmyciu rąk wracano do domu zmarłego, gdzie rodzina rozpoczynała żałobę. Przebieg pochówku
32 Groby na cmentarzach odwiedzane były w rocznicę śmierci zmarłego i w miesiącu elul poprzedzającym żyd. Nowy Rok (Rosz ha-szana) oraz w święto Jom Kipur. Odmawiano modlitwy, zapalano świece zwane jorcajt i kładziono na grobie drobne kamyki nawiązując do starożytnej tradycji. Kwiaty pojawiły się dość późno i to głównie na grobach osób ze środowisk asymilowanych. Odwiedzanie grobów
33 Na cmentarzach żydowskich w Polsce tradycyjnie tworzono oddzielne kwatery dla kobiet, mężczyzn i dzieci. W kwaterach kobiecych panny i mężatki były chowane oddzielnie. Pobożny nie powinien leżeć obok złoczyńcy. Samobójców chowano pod płotem, a odszczepieńców za płotem. W środowiskach tradycyjnych zwyczaj ten trwał aż do II wojny światowej. Gdy na cmentarzu brakowało miejsca, aby mogły odbywać się następne pochówki z nienaruszalnością poprzednich, nasypywano na stare kwatery dwumetrową warstwę ziemi i w niej składano zwłoki np. na cmentarzu warszawskim są kwatery, gdzie groby znajdują się w dwóch warstwach. Pochówki kobiet i mężczyzn
34 Ustawianie nagrobków na grobie zmarłego sięga starożytności. Ks. Rdz 35,20 podaje: A Jakub postawił na jej grobie pomnik. Pomnik ten jest na grobie Racheli po dziś dzień". Kamienie nagrobne nie tylko zabezpieczały zwłoki przed rozwłóczeniem przez zwierzęta, lecz także wskazywały cmentarze teren nieczysty dla kohenów. Koheni (hebr. kapłani) potomkowie Aarona, arcykapłani w Świątyni Jerozolimskiej, jedyni mający prawo wstępu w Sądny Dzień do miejsca Świętego Świętych, w którym przechowywano Arkę Przymierza, podlegali nakazowi rytualnej czystości, co zapisano w Ks. Kpi. 21,1 Niech się nikt z nich nie zanieczyści z powodu zmarłego z jego ludu". Nagrobki
35 Na cmentarzach groby bliskich kohenów umieszczano w pierwszych rzędach, aby nie musieli wchodzić między inne groby. Już w czasach talmudycznych corocznie 15 dnia miesiąca adar pobielano groby wapnem. W epoce średniowiecza przeważyła opinia, że nagrobek jest oznaką szacunku dla zmarłego i uznano postawienie nagrobka w pierwszą rocznicę śmierci za powinność religijną. Nagrobki
36 Kształt i forma nagrobka zmieniają się w zależności od czasu i miejsca. Wśród Żydów aszkenazyjskich jest to przeważnie pionowa płyta, wykonana z kamienia, drewna, a w XIX w. też i z żeliwa, zakończona prostokątnym, trójkątnym lub półkolistym zwieńczeniem, zwana macewą. Epitafium w języku hebrajskim było umieszczone po stronie wschodniej. Zmarłego chowano twarzą w kierunku Jerozolimy stąd grób i pomnik jest ustawiony na linii wschód-zachód. Macewą jest często podparta z tyłu blokiem kamiennym o prostokątnym lub półkolistym przekroju, bardzo rzadko zdobionym. Do formy macewy nawiązują głazy narzutowe stawiane na grobach na cmentarzach północnowschodniej Polski. Wygląd nagrobków
37 Od XVI w. w zwieńczeniu pojawiają się zazwyczaj płasko rzeźbione symboliczne przedstawienia imienia, zawodu, zasług zmarłego lub symbole śmierci, smutku, żałoby. Na XVIIIwiecznych pomnikach liczba symboli i ich wielkość stwarza niekiedy wrażenie, że nie ma już miejsca na epitafium i trudno jest określić, czy są to elementy dekoracyjne, czy symboliczne przedstawienia. Malowanie nagrobków (z reguły dziś nie zachowane) nadaje im dodatkowo niesamowity, wręcz nierealny nastrój. Wygląd nagrobków
38 W Ks. Pwt. 5,8 jest powiedziane Nie uczynisz sobie posągu ani żadnego obrazu tego, co jest na niebie wysoko albo na ziemi nisko, lub w wodzie poniżej ziemi", a więc nie wolno umieszczać postaci ludzkich. Twórcy nagrobków omijali ten zakaz poprzez rzeźbienie postaci z ptasią twarzą lub zakrywanie jej ręką czy kapeluszem. Często uciekano się do sytuacji pars pro toto - ręka trzyma dzban, pióro lub świecę. Dla podkreślenia żyd. pochodzenia zmarłego już od starożytności umieszczano na pomnikach takie symbole jak: m e n o r ę - siedmioramienny świecznik stojący niegdyś w Świątyni Jerozolimskiej, symbol judaizmu; winne gronosymbol ludu Izraela; a od XIX wieku wraz z rozwojem ruchu syjonistycznego umieszczano Gwiazdę Dawida jako symbol Ziemi Obiecanej. Wygląd nagrobków
39 Misa i dzban oznaczały potomków Lewiego, którzy pełniąc służbę w Świątyni między innym obmywali kohenom ręce przed błogosławieństwem. Niektóre imiona zmarłych przedstawiano poprzez umieszczenie zwierząt: l e w - Arie, Lejb, Juda; j e l e ń - Cwi, Hirsz, Naftali; niedźwiedź - Dow, Ber; w i l k - Wolf, Zeew, Beniamin; p t a k - Cipora, Fajga; g o ł ą b - Jona itd. Umieszczenie płaskorzeźb tych samych zwierząt mogło wiązać się z sentencją z Pirke Awot 5,23 Bądź silny jak l a m p a r t, lekki jak orzeł, rączy jak j e l e ń, potężny jak l e w, aby wypełnić wolę Twego Ojca w niebie". Księgi to nie tylko symbol zawodu księgarza, ale także uczoności, spełniania religijnego nakazu studiowania Tory i Talmudu. Wygląd nagrobków
40 K o r o n a to zwieńczenie Tory, a więc symbol pobożności i uczoności, to także podkreślenie, że zmarły swym życiem zasłużył na otrzymanie korony dobrego imienia. Przekrzywiona korona podkreśla, że nieboszczyk był głową rodziny czy gminy i nawiązuje do słów w Ks. Lm 5,15 Spadła korona z naszej głowy". Na dobroczynność zmarłej czy zmarłego wskazuje umieszczenie skarbonki. Zawód zmarłego symbolicznie pokazywały atrybuty, np. gęsie pióro- sofer przepisujący tekst Tory, l a n c e t - mohel wykonujący obrzezanie, moździerzaptekarz, wąż Eskulapa- lekarz. Licznie pojawiające się formy roślinne -drzewa, bukiety kwiatów, winna latorośl- mogą być dekoracją, ale też symbolicznym przedstawieniem drzewa życia. Złamane drzewo, kwiaty, świece to symboliczne przedstawienia nagłej śmierci, nagłego przerwania życia. Wygląd nagrobków
41 W początkach XIX wieku nakazano Żydom używać nazwisk, wówczas tradycjonaliści umieszczali je po zachodniej, nie wygładzonej stronie macewy. Na terenach związanych z kulturą niemiecką już w początkach XIX wieku na płytach nagrobnych umieszczano po stronie wschodniej epitafium w języku hebrajskim, po zachodniej w języku niemieckim. Wygląd nagrobków
42 W wieku XIX w związku z prądami asymilacyjnymi na cmentarzach wielkich miast zaborów rosyjskiego i austriackiego, a w zaborze pruskim nawet w małych miasteczkach pojawiają się formy nagrobków stylowo zbliżone do pomników umieszczanych na cmentarzach katolickich i protestanckich, takie jak kolumny, obeliski, sarkofagi, monumentalne kaplice. Epitafia są pisane nie tylko po hebrajsku, lecz także w języku polskim, niemieckim, rosyjskim, rzadko w jidysz. Wiek XX dodał rzeźby, przy czym postacie ludzkie są sprowadzone do form kubistycznych. Jednak na większości cmentarzy nagrobki pozostały tradycyjne w formie i treści. Stylistyka nagrobków
43 Macewa składa się z trzech części dolna - zakryta i górka owalna z motywem graficznym. Na części środkowej znajdowały się napisy z nazwiskiem. Macewy makowskie wykonane były głównie z piaskowca pochodzącego z Gór Świętokrzyskich. W innych miastach stosowano też granit, kamień polny i marmur. Część z nich wykonana była z drewna. Pan Henrykowski spotkał też macewy wykonane z lastriko. Macewy
44 W Makowie tylko jedna macewa zachowała się w całości. Znajduje się w prawej części lapidarium od frontu pomnika. Na niektórych płytach w dolnych, ukrytych częściach macew znajdowały się kwiaty lub napisy. Makowskie macewy
45 Na macewach tradycyjnie znajduje się napisz Błogiej pamięci, niech jego dusza ma udział w życiu wiecznym". Makowskie macewy
46 Napisy na macewach są w większości wklęsłe. Niewiele jest napisów wypukłych, które ze względu na czasochłonność były droższe. W innych niż Maków miejscowościach spotykano również napisy wklęsłe wypełnione ołowiem. Macew makowskich nie zdobiono dodatkowymi elementami, np. metalowymi. Makowskie macewy
47 Grzbiety macew na ogół nie były gładzone. Widoczne są podłużne ślady po narzędziach kamieniarskich. Pan Henrykowski posiada nieliczne macewy, których grzbiety są oszlifowane na gładko. Makowskie macewy
48 Na ogół w jednym grobie pochowana była jedna osoba, dlatego macewy z reguły były pojedyncze. W makowskim lapidarium znajduje się jedna podwójna macewa. Makowskie macewy
49 Macewy były kolorowe, ale ślady zatarł czas. Ludzie są na ogół tym faktem zdziwieni. Płyty znajdujące się w Makowie przełamywano, żeby służyły np.. jako krawężniki, dlatego zachowały się na nich kolory - po stronie od chodnika. Makowskie macewy
50 W Makowie zachowała się tylko jedna macewa w całości. Nieliczne płyty nagrobkowe można złożyć w spójną całość. Makowskie macewy
51 Najczęstszym symbolem nagrobków kobiecych są świeczniki, ponieważ kobieta strzeże ogniska domowego i zapala świece w czasie wieczerzy szabatowej. Złamana świeca oznacza prawdopodobnie przedwczesną, gwałtowną śmierć. Makowskie macewy
52 Pieniądz wrzucany do skarbony oznaczał nagrobek osoby wspomagającej biednych. Makowskie macewy
53 Tylko na nagrobkach zmarłych mężczyzn umieszcza się symbole, które mogą wskazywać na ich pochodzenie z pokolenia Lewiego: dłonie w geście błogosławieństwa wskazują, że zmarły był z pochodzenia kapłanem, czyli należał do rodu Aarona, którego potomkowie pełnili niegdyś funkcję kapłanów w Świątyni Jerozolimskiej. W diasporze nadal przestrzegali oni przepisów o rytualnej czystości i w niektóre święta błogosławili zgromadzonych w synagodze. Makowskie macewy
54 Większość macew makowskich ma budowę symetryczną i otoczona jest wyżłobieniem dookoła napisu i innych elementów graficznych. Pojedyncze macewy mają inną konstrukcję, np. po lewej stronie pojawia się motyw drzewa, co wprowadza asymetrię. Makowskie macewy
55 W Rosji spotyka się też groby z napisami wykonanymi cyrylicą, w Makowie tylko w języku hebrajskim. Wyjątkowo pan Henrykowski spotykał daty zapisane cyframi arabskimi. Żydzi zapisywali daty literami - prawdopodobnie sposób zapisu przejęli później od nich Rzymianie. Makowskie macewy
56 Wyrazem szacunku dla zmarłych było składanie na grobach kamieni. Obecnie Żydzi palą również świece, a zwyczaj składania kwiatów wynika bardziej ze względu na relacje z chrześcijanami, niż tradycję. Żydzi w porównaniu z Polakami rzadziej odwiedzali cmentarze. Makowskie macewy
57 W okolicach Zespołu Szkół nr pod górkami znajdowała się mogiła Żydów zamordowanych w czasie wojny, skąd przeniesiono zwłoki na nowy cmentarz. Ekshumacja odbyła się w 1945 lub 1946 roku. Prawdopodobnie może znajdować się tu jeszcze jedna mogiła. Zdaniem pana Henrykowskiego to miejsce wymaga ponownego zbadania. Pod górkami
58 Napis na płycie pomnika pod górkami głosi: Cześć bohaterom poległym za wolność w walce z okupantem. Tu spoczywa 20 Polaków rozstrzelanych przez okupantów w 1940 roku. Nazwiska poległych nieznane. Hołd poległym składają mieszkańcy miasta Maków Maz. Kiedyś pomnikiem opiekowali się harcerze. Ekshumacja pradowopodobnie odbyła się z inicjatywy ocalałych po wojnie Żydów, którzy na krótko wrócili do Makowa. Pod górkami
59 Wiele cmentarzy zostało zniszczonych w czasie okupacji hitlerowskiej. Nagrobków używano, zwłaszcza w małych miasteczkach, do brukowania dróg i ulic. Do dziś nie zostały z nich wydobyte, np. w Baligrodzie, Kępnie, Pułtusku, Sobieniach. W wielu miastach odzyskane fragmenty powróciły na cmentarze jako pomniki-lapidaria np. w Makowie Maz., Kazimierzu, Opatowie, Przasnyszu, Hrubieszowie, Ostrołęce, Chorzelach, Łukowie, Sandomierzu. Po wojnie opuszczone cmentarze stały się źródłem kamienia budowlanego dla mieszkańców odbudowujących się miast. Władze nie przeszkadzały, a niektórymi zarządzeniami wręcz wspomagały takie działania. Dopiero znowelizowana 18 VII 1991 ustawa o cmentarzach i chowaniu zmarłych zapewniła nienaruszalność cmentarzy wszystkich związków wyznaniowych. Żydowskie cmentarze
60 Około 260 cmentarzy zostało po wojnie bezpowrotnie zniszczonych. Umieszczono na nich budynki mieszkalne, urzędy (Kałuszyn, Mielec), dworce autobusowe (Przeworsk, Maków Maz., Międzyrzec Podlaski - stary cmentarz), baseny (Koło, Leszno), a w najlepszych przypadkach parki i ogródki zabaw. Około 400 cmentarzy to puste miejsca bez nagrobków zarośnięte najczęściej krzewami i drzewami. W wielu województwach - chełmskie, bialskopodlaskie, bydgoskie, leszczyńskie, toruńskie, konińskie - na żyd. cmentarzach prawie nie ma już nagrobków. Jedynie w woj. konińskim w miejscach, gdzie były cmentarze, ustawiono głazy narzutowe i tablice z brązu z informacją o ich dawnym przeznaczeniu. Na pozostałych 400 cmentarzach zachowały się jeszcze pomniki nagrobne, w bardzo różnej ilości. Tylko na około stu cmentarzach liczba ich przekracza sto sztuk. Żydowskie cmentarze
61 Około 180 cmentarzy jest obecnie wpisanych do rejestru zabytków, choć to nie znaczy, że są w należytym stanie zachowania. Z jednej strony wpisano niektóre cmentarze, gdzie nie ma nagrobków, a z drugiej - nie wpisano cmentarzy z pomnikami XVIII-wiecznymi jak Baligród, Lutowiska, Oleszyce, Przedbórz, Tomaszów Lub., Trzciel, Wielowieś. Nagrobki sprzed 1800 roku zachowały się na 60 cmentarzach. W latach 60. na terenach obozów zagłady władze państwowe wzniosły potężne pomniki, ale często pomijano informację, kto tam zginął, używając ogólnego sformułowania ofiary hitleryzmu". Napisy zostały zmienione dopiero w końcu lat 80. W latach 90. w wielu miastach na cmentarzach, jak i miejscach gdzie stały synagogi, zostały wzniesione pomniki pamięci Żydów zamordowanych w czasie II wojny światowej z inicjatywy Żydów ocalonych z Holokaustu oraz ich potomków żyjących w Izraelu i Stanach Zjednoczonych. Żydowskie cmentarze
62 Archiwalne zdjęcie cmentarza żydowskiego w Makowie ( Księga Pamięci Makowa Maz. ). W tle ohel, czyli budynek chroniący groby osobistości zasłużonych dla społeczności żydowskiej, np. cadyków. Ohel
63 Budynek mykwy (łaźni żydowskiej) ocalał po II wojnie światowej. Znajduje się przy ul. Rickovera naprzeciwko banku WBK. Mykwa
64 W Makowie po wojnie ocalało niewiele zabytków. Jednym z nich jest bożnica. Na górze znajdowało się mieszkanie rabina, a na dole szkoła dla chłopców (cheder) i miejsce nabożeństw. Prawdopodobnie przed wojną w Makowie było ich pięć. Bożnica widoczna na zdjęciu obok na krótko stała się własnością Żydów, później za 20 tys. budynek odkupiło miasto. Bożnica
65 Dom kahalny w Makowie siedziba gminy żydowskiej. Widoczny na zdjęciu obiekt pochodzi z XIX wieku. Dom kahalny
66 W XIX wieku zbudowano w Makowie synagogę. Nie zachowała się. Na jej miejscu obecnie znajduje się blok mieszkalny. Obok synagogi (miejsce widoczne na zdjęciu poniżej) w czasie wojny Niemcy zbudowali szubienicę, na której m.in. powieszono Żydów pochowanych później pod górkami. Synagoga
67 Na podstawie rozmowy z panem Wojciechem Henrykowskim oraz materiałów źródłowych i internetu opracowała Natalia Załęska, kl. Ib Zespołu Szkół nr 1 w Makowie Mazowieckim. Dziękuję za uwagę!
Rajd - "Śladami historii Sławkowskich Żydów"
Rajd - "Śladami historii Sławkowskich Żydów" 26 listopada zabrałam PDDW "Złoci", do której również należę, na rajd - "Historia Sławkowskich Żydów". Całość rozpoczęliśmy o 10.00 pod Muzeum w Sławkowie.
Bardziej szczegółowoAnną Hamerla Romanem Hamerla Przybliżenie Kultury Żydowskiej.
W dniu 20. 11.2015r. kolejny raz uczestniczyliśmy w spotkaniu z panią Anną Hamerla i panem Romanem Hamerla. To spotkanie miało niecodzienny charakter, ponieważ czas przeznaczony w tym dniu na lekcję historii
Bardziej szczegółowoPodążając ich śladem plan lekcji dla młodzieży
Podążając ich śladem plan lekcji dla młodzieży Grupa docelowa: Miejsce: Czas trwania: Cele: wiek 16-19 lat wielkość 15-30 osób Centrum Oświęcimia spacer śladami społeczności żydowskiej miasta 90-120 min.
Bardziej szczegółowoMateriały wypracowane w ramach projektu Szkoła Dialogu - projektu edukacyjnego Fundacji Form
Materiały wypracowane w ramach projektu Szkoła Dialogu - projektu edukacyjnego Fundacji Form Nasze zajęcia w ramach Szkoły Dialogu odbyły się 27 i 28 kwietnia oraz 26 i 27 maja. Nauczyły nas one sporo
Bardziej szczegółowoReligia Judaizm religia Żydów, jest religią monoteistyczną, opierającą się na wierze w jednego Boga Jahwe. Jej założycielem był Mojżesz, wyprowadzając
Religia Judaizm religia Żydów, jest religią monoteistyczną, opierającą się na wierze w jednego Boga Jahwe. Jej założycielem był Mojżesz, wyprowadzający Izraelitów z Egiptu. To od jego imienia judaizm bywa
Bardziej szczegółowoCo możemy wyczytać na nekropoliach chrześcijańskich i kirkutach. Praca z tekstami źródłowymi
Co możemy wyczytać na nekropoliach chrześcijańskich i kirkutach. Praca z tekstami źródłowymi mgr Elżbieta Straszak mgr Anna Hiller straszak@womczest.edu.pl hiller@womczest.edu.pl Kierunki polityki oświatowej
Bardziej szczegółowoJUDAIZM PODSTAWY WIARY
JUDAIZM PODSTAWY WIARY JØDEDOMMENS LÆRE Według żydów istnieje tylko jeden bóg. Wszyscy żydzi muszą przestrzegać Dziesięciu przykazań. Najważniejsze księgi w judaizmie to Tora i Talmud, w których spisane
Bardziej szczegółowoPRZEWODNIK GŁOWNO DWUKULTUROWE MIASTECZKO NA WSPÓLNEJ ZIEMI HISTORIA I KULTURA ŻYDÓW POLSKICH
PRZEWODNIK GŁOWNO DWUKULTUROWE MIASTECZKO NA WSPÓLNEJ ZIEMI HISTORIA I KULTURA ŻYDÓW POLSKICH 1 Historia głowieńskich Żydów Lokalna tradycja utrwalona przez burmistrza Henryka Rynkowskiego datuje początki
Bardziej szczegółowoPRZEWODNIK GŁOWNO DWUKULTUROWE MIASTECZKO NA WSPÓLNEJ ZIEMI HISTORIA I KULTURA ŻYDÓW POLSKICH
PRZEWODNIK GŁOWNO DWUKULTUROWE MIASTECZKO NA WSPÓLNEJ ZIEMI HISTORIA I KULTURA ŻYDÓW POLSKICH 1 Historia głowieńskich Żydów Lokalna tradycja utrwalona przez burmistrza Henryka Rynkowskiego datuje początki
Bardziej szczegółowoProjekt edukacyjny Szkoła dziedzictwa
Projekt edukacyjny Szkoła dziedzictwa Wielokulturowy Swarzędz ludzie i miejsca Gimnazjum nr 3 im. Polskich Noblistów w Swarzędzu Swarzędz przez wieki był miastem wielokulturowym, gdzie dość zgodnie żyły
Bardziej szczegółowoPrzedwojenny Przeworsk. widziany oczami Basi Rosenberg
Przedwojenny Przeworsk widziany oczami Basi Rosenberg Basia Rosenberg była polską Żydówką z Przeworska. Urodziła się 5 sierpnia 1923 roku. Miała trójkę starszego rodzeństwa: siostrę Leę oraz dwóch braci
Bardziej szczegółowoFot. 1 Stacja Radegast obecnie oddział Muzeum Tradycji Niepodległościowych
STACJA RADEGAST Na początku października otrzymaliśmy zaproszenie do wzięcia udziału w spotkaniu organizowanym przez Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi, upamiętniającym 75 rocznicę deportacji Żydów
Bardziej szczegółowoAKCJA SPOŁECZNO-EDUKACYJNA ŻONKILE 19 IV 1943 ROCZNICA POWSTANIA W GETCIE WARSZAWSKIM
19 IV 1943 ROCZNICA POWSTANIA W GETCIE WARSZAWSKIM GETTO WARSZAWSKIE I POWSTANIE W GETCIE WARSZAWSKIM Utworzenie getta: W 1940 r. Niemcy ogrodzili murem część centrum Warszawy i stłoczyli tam prawie pół
Bardziej szczegółowoGenealogia żydowskich nazwisk rodowych. (Uwagi ogólne)
Genealogia żydowskich nazwisk rodowych. (Uwagi ogólne) Genealogia żydowskich nazwisk rodowych w myśl przepisów o księgach stanu cywilnego (w tym metrykalnych) nie jest tak odległa jak by się początkowo
Bardziej szczegółowoKRÓL SALOMON BUDUJE ŚWIĄTYNIĘ
KRÓL SALOMON BUDUJE ŚWIĄTYNIĘ Król Dawid chciał zbudować świątynię dla Pana Boga, ale nie udało mu się tego zrobić z powodu wielu wojen, które prowadził. Po jego śmierci król Salomon postanowił zbudować
Bardziej szczegółowoPO M N IK I ŚW IA D K A M I H ISTO R II
PO M N IK I ŚW IA D K A M I H ISTO R II Krężnica Jara, jak tysiące innych miejscowości, ma swoje dowody tragicznej historii. Do nich należą krzyże, pomniki i groby poległych w walce o wolność Ojczyzny.
Bardziej szczegółowoDostarczenie uczniom wiedzy na temat kultury żydowskiej Przekazanie wiedzy na temat Holocaustu
Dostarczenie uczniom wiedzy na temat kultury żydowskiej Przekazanie wiedzy na temat Holocaustu Uczestniczyliśmy w dodatkowych zajęciach na temat historii i kultury Żydów. Wzięliśmy udział w obchodach Międzynarodowego
Bardziej szczegółowoŚladami szamotulskich Żydów
Śladami szamotulskich Żydów Pierwsze wzmianki Pierwsza potwierdzona wzmianka o obecności Żydów w Szamotułach pochodzi z roku 1402, dotyczy natomiast Szymona Żyda z Szamotuł, który z Mikołajem Pniewskim
Bardziej szczegółowoPROGRAM WYCIECZEK PO ŁODZI Z EDUKACJĄ O REGIONIE DLA UCZESTNIKÓW PROJEKTU ZABIERAMY DZIECI Z BRAMY! W ROKU 2016
PROGRAM WYCIECZEK PO ŁODZI Z EDUKACJĄ O REGIONIE DLA UCZESTNIKÓW PROJEKTU ZABIERAMY DZIECI Z BRAMY! W ROKU 2016 Do wszystkich wycieczek niezbędne jest wygodne obuwie i odzież odpowiednia do panujących
Bardziej szczegółowoZamość Rotunda Muzeum Martyrologii Zamojszczyzny
Zamość Historia Miejsce upamiętnienia zbrodni niemieckich w dawnej działobitni twierdzy zamojskiej, zwanej Rotundą, przy ul. Męczenników Rotundy [na lewo za Bramą Szczebrzeską [ul. Szczebrzeska]. Po kampanii
Bardziej szczegółowoKATOLICKI CMENTARZ PARAFIALNY
KATOLICKI CMENTARZ PARAFIALNY przy ul. Opolskiej ( Oppelner Strasse ) na Księżu Małym ( Klein Tschansch ) we Wrocławiu Widok na aleję główną Cmentarza Parafialnego przy ul. Opolskiej ( Oppelner Strasse
Bardziej szczegółowoPomniki i tablice. Toruń. Zbigniew Kręcicki
Zbigniew Kręcicki Pomniki i tablice Toruń Po lewej. Plac Rapackiego. Uroczyste odsłonięcie pomnika Marszałka nastąpiło 15 sierpnia 2000 r. w 80. rocznicę bitwy warszawskiej. Po prawej. Pierwszy, tymczasowy
Bardziej szczegółowoTrasa wycieczki: Synagogi Krakowa. czas trwania: 2 godziny, typ: piesza, liczba miejsc: 7, stopień trudności: bardzo łatwa
Trasa wycieczki: Synagogi Krakowa czas trwania: 2 godziny, typ: piesza, liczba miejsc: 7, stopień trudności: bardzo łatwa Opis wycieczki Kazimierz, obecna dzielnica Krakowa, a niegdyś osobne miasto, został
Bardziej szczegółowoSzkoła Dialogu - porozumienie bez barier
Katarzyna Szlęzak Szkoła Dialogu - porozumienie bez barier Katarzyna Szlęzak Absolwentka filologii angielskiej w Wyższej Szkole Umiejętności w Kielcach. Od 10 lat nauczyciel języka angielskiego w gminie
Bardziej szczegółowoPRZYBYTEK STÓŁ Z CHLEBAMI MENORA UMYWALNIA OŁTARZ
PRZYBYTEK 95 Powstał on w czasie, kiedy Izraelici jak już wiesz wędrowali po pustyni. Mieszkali wtedy w namiotach i wciąż wędrowali, dlatego Pan Bóg kazał im zbudować dla siebie również namiot, który mogliby
Bardziej szczegółowoMOJŻESZ WCHODZI NA GÓRĘ SYNAJ
MOJŻESZ WCHODZI NA GÓRĘ SYNAJ 88 Trzy miesiące po wyjściu z Egiptu naród Izraelski przybył na pustynię Synaj. Izraelici rozłożyli obóz naprzeciw wysokiej góry, na którą Mojżesz wspiął się, aby porozmawiać
Bardziej szczegółowoREGULAMIN CMENTARZA KOMUNALNEGO W ŁAZISKACH GÓRNYCH
Załącznik nr 1 do Uchwały nr.. Rady Miejskiej w Łaziskach Górnych z dnia. REGULAMIN CMENTARZA KOMUNALNEGO W ŁAZISKACH GÓRNYCH Celem umożliwienia oddawania należytej czci Zmarłym oraz dla zapewnienia porządku
Bardziej szczegółowoUCHWAŁA NR LXXV/848/10 RADY MIASTA OŚWIĘCIM. z dnia 27 października 2010 r.
UCHWAŁA NR LXXV/848/10 RADY MIASTA OŚWIĘCIM z dnia 27 października 2010 r. w sprawie organizacji na terenie miasta Oświęcim obchodów świąt narodowych oraz innych rocznic i świąt. Na podstawie art. 18 ust.
Bardziej szczegółowoŁ AZIENKI K RÓLEWSKIE
Ł AZIENKI K RÓLEWSKIE Pałac na Wyspie Pałac Myślewicki Biały Domek Stara Pomarańczarnia Podchorążówka Stara Kordegarda Amfiteatr Stajnie i wozownie Wejścia do Łazienek Królewskich 2 3 O CO TU CHODZI? Kto
Bardziej szczegółowoTrasa wycieczki: Zabytkowe nekropolie Łomży. czas trwania: 4 godziny, typ: piesza, liczba miejsc: 7, stopień trudności: bardzo łatwa
Trasa wycieczki: Zabytkowe nekropolie Łomży czas trwania: 4 godziny, typ: piesza, liczba miejsc: 7, stopień trudności: bardzo łatwa Opis wycieczki W Łomży znajdują się trzy zabytkowe cmentarze, jeden wielowyznaniowy
Bardziej szczegółowoDEKALOG gdzie szukać informacji? YouCat KKK
gdzie szukać informacji? YouCat 348 351 KKK 2052 2082 Jacek Salij Dekalog o. Adam Szustak, Konferencje o Dekalogu Valerio Bocci Dziesięć przykazań wyjaśniane dzieciom Wiesława Lewandowska Pan Bóg nie robi
Bardziej szczegółowoGra miejska Śladami chełmskiego sztetla - zadania ZADANIE I
ZADANIE I Jom Kippur (hebr. י ום כ פ ור - Dzień Pojednania) - jedno z najważniejszych świąt żydowskich o charakterze pokutnym. Żydzi przygotowują się do tego święta podczas dni pokuty dzielących go od
Bardziej szczegółowoBóg a prawda... ustanawiana czy odkrywana?
Bóg a prawda... ustanawiana czy odkrywana? W skali od 1 do 10 (gdzie 10 jest najwyższą wartością) określ, w jakim stopniu jesteś zaniepokojony faktem, że większość młodzieży należącej do Kościoła hołduje
Bardziej szczegółowoPomnik stoi po prawej stronie drogi na cmentarz. Pod Orłem jest napis: POLEGŁYM W WALKACH O WOLNOŚĆ POLSKI. CZEŚĆ ICH PAMIĘCI.
Pomnik stoi po prawej stronie drogi na cmentarz. Pod Orłem jest napis: POLEGŁYM W WALKACH O WOLNOŚĆ POLSKI. CZEŚĆ ICH PAMIĘCI. W 20 ROCZNICĘ ODZYSKANIA NIEPODLEGŁOŚCI. 1938. 52 Mogiła z napisem: POLEGLI
Bardziej szczegółowoObchody 73. rocznicy likwidacji Litzmannstadt Getto
20-09-17 1/10 Litzmannstadt Getto 29.08.2017 16:38 Agnieszka Łuczak / BPKSiT kategoria: Tożsamość i tradycja Miasto Modlitwy za zmarłych, którzy zginęli w getcie i obozach zagłady, a następnie Marsz Pamięci
Bardziej szczegółowoLeon Popek, Wołyńskie ekshumacje w latach
Zbrodnia Wołyńska http://zbrodniawolynska.pl/zw1/czytelnia/polecamy/214,leon-popek-wolynskie-ekshumacje-w-latach-19922015.ht ml 2019-01-05, 02:24 Leon Popek, Wołyńskie ekshumacje w latach 1992 2015 Od
Bardziej szczegółowoUchwała Nr 191/XIII/2011 Rady Miasta Lublin. z dnia 8 września 2011 r.
Uchwała Nr 191/XIII/2011 Rady Miasta Lublin z dnia 8 września 2011 r. w sprawie zasad zarządu oraz zasad i trybu korzystania z cmentarzy komunalnych na terenie miasta Lublin Na podstawie art. 40 ust. 2
Bardziej szczegółowoCześć ich pamięci! Rocznica spalenia więźniów Radogoszcza i zakończenia okupacji niemieckiej w Łodzi
23-06-19 1/6 więźniów Radogoszcza i zakończenia okupacji niemieckiej w Łodzi 19.01.2018 19:22 Andrzej Janecki / BPKSiT kategoria: Tożsamość i tradycja Łodzianie wspomnieli tragiczne wydarzenia, które rozegrały
Bardziej szczegółowoREGULAMIN PROWADZENIA ROBÓT BUDOWLANYCH NA CMENTARZU KOMUNALNYM W BOLESŁAWCU UL. ŚLUZOWA 10.
REGULAMIN PROWADZENIA ROBÓT BUDOWLANYCH NA CMENTARZU KOMUNALNYM W BOLESŁAWCU UL. ŚLUZOWA 10. I. PRZEPISY OGÓLNE 1 1. Przedmiotem niniejszego regulaminu (zwanego dalej Regulaminem ) jest określenie warunków
Bardziej szczegółowoODSŁONIECIE HISTORYCZNEJ TABLICY
ODSŁONIECIE HISTORYCZNEJ TABLICY Na budynku znajdującym się przy ul. Mieszka I 20, będącym w przeszłości siedzibą Rabinów, a obecnie użytkowanym przez Zespół Państwowych Szkół Muzycznych, odsłonięto tablicę,
Bardziej szczegółowoJeśli zapomnę o Nich, Ty Boże na Niebie, zapomnij o mnie! Adam Mickiewicz
Jeśli zapomnę o Nich, Ty Boże na Niebie, zapomnij o mnie! Adam Mickiewicz zapomnianych mieszkańców Łęczycy Słowo wstępu Łęczyca do II wojny światowej była wielokulturowym ośrodkiem miejskim będącym siedzibą
Bardziej szczegółowo3. Bestwiny Dom nr 31 l. 30. XX w. Brak opisu. 6. Dzielnik Kapliczka l. 20. XX w. Kapliczka zaliczana jest do grupy kapliczek kubaturowych murowanych
OBIEKTY ZAREJESTROWANE W GMINNNEJ EWIDENCJI ZABYTKÓW NIEWPISANE DO WOJEWÓDZKIEGO REJESTRU ZABYTKÓW, KTÓRYCH ZACHOWANIE LEŻY W INTERESIE SPOŁECZNYM ZE WZGLĘDU NA POSIADANĄ (W SKALI GMINY) WARTOŚĆ HISTORYCZNĄ,
Bardziej szczegółowoPrzed Wami znajduje się test złożony z 35 pytań. Do zdobycia jest 61 punktów. Na rozwiązanie macie 60 minut. POWODZENIA!!!
Przed Wami znajduje się test złożony z 35 pytań. Do zdobycia jest 61 punktów Na rozwiązanie macie 60 minut. POWODZENIA!!! 1 1. Podaj imię i nazwisko burmistrza Gostynia i starosty Powiatu Gostyńskiego.
Bardziej szczegółowoNiech śmierć tak nieludzka nie powtórzy się więcej ". 74 rocznica spalenia więźniów Radogoszcza
28-06-19 1/7 powtórzy się więcej ". 74 rocznica spalenia więźniów Radogoszcza 19.01.2019 16:17 Katarzyna Zielińska / BPKSiT kategoria: Tożsamość i tradycja 19 stycznia Łódź wspomina tragedię więzienia
Bardziej szczegółowoHOLOCAUST SIEDLECKICH ŻYDÓW
HOLOCAUST SIEDLECKICH ŻYDÓW Żydzi osiedlili się w Siedlcach w połowie XVI wieku. Początkowo zajmowali się karczmarstwem, a później także rzemiosłami i kupiectwem. W roku 1794 została wybudowana żydowska
Bardziej szczegółowoŻYDZI W SKIERNIEWICACH. 1. Pamiątki po skierniewickich Żydach
ŻYDZI W SKIERNIEWICACH 1. Pamiątki po skierniewickich Żydach W okresie międzywojennym ludność żydowska stanowiła prawie 40% mieszkańców Skierniewic. Po II wojnie światowej, po tragicznej eksterminacji
Bardziej szczegółowoŻydzi Dlaczego warto o nich mówić?
Żydzi Dlaczego warto o nich mówić? Mamy wspólną wielowiekową historię Mają bogatą kulturę, tradycję i sztukę. Warto je poznać! Jan Paweł II nazwał ich starszymi braćmi w wierze. Czas zapomnieć o nieporozumieniach
Bardziej szczegółowoPROJEKT EDUKACYJNY MELITSER JIDN JOM KIPPUR PAMIĘC O ŻYDACH Z MIELCA. Realizowany w. Zespole Szkół Technicznych. w Mielcu
PROJEKT EDUKACYJNY MELITSER JIDN JOM KIPPUR PAMIĘC O ŻYDACH Z MIELCA Realizowany w Zespole Szkół Technicznych w Mielcu MIELEC, 2014 NASZE DZIAŁANIA W RAMACH PROEJKTU MELITSER JIDN JOM KIPPUR (PAMIĘĆ O
Bardziej szczegółowoUCHWAŁA Nr X/52/2011 Rady Gminy Żukowice z dnia 25 lipca 2011 r.
UCHWAŁA Nr X/52/2011 Rady Gminy Żukowice z dnia 25 lipca 2011 r. w sprawie uchwalenia Regulaminu Cmentarzy Komunalnych oraz opłat obowiązujących na Cmentarzach Komunalnych w miejscowościach Kłoda i Żukowice.
Bardziej szczegółowoMUZEUM HISTORII ŻYDÓW POLSKICH TYTUŁ PREZENTACJI PODTYTUŁ PREZENTACJI TU MOŻNA WKLEIĆ ADEKWATNE ZDJĘCIE ROZMIARU: 2562 PIKSELI/1288 PIKSELI
TYTUŁ PREZENTACJI PODTYTUŁ PREZENTACJI TU MOŻNA WKLEIĆ ADEKWATNE ZDJĘCIE ROZMIARU: 2562 PIKSELI/1288 PIKSELI Wirtualny Sztetl www.sztetl.org.pl Cmentarz żydowski Cmentarze Grobowce kute w skałach, wewnątrz
Bardziej szczegółowoNa krawędzi pamięci rzecz o zagładzie kutnowskich Żydów
Patronat Honorowy: Na krawędzi pamięci rzecz o zagładzie kutnowskich Żydów Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Kutnowskiej zaprasza na obchody, upamiętniające 75. rocznicę utworzenia przez Niemców w Kutnie, getta
Bardziej szczegółowoII PODRÓŻ PAMIĘCI DO MUZEUM WALKI I MĘCZEŃSTWA W TREBLINCE
II PODRÓŻ PAMIĘCI DO MUZEUM WALKI I MĘCZEŃSTWA W TREBLINCE W ramach programu wizyt studyjnych w Treblince, projektu Podróż Pamięci, finansowanym przez Biuro Edukacji m. st. Warszawy, klasy I F, II C i
Bardziej szczegółowoChełm, r. Mgr Wojciech Mazurek SUB TERRA Badania Archeologiczne Ul. Szarych Szeregów 5a/ Chełm, Polska SPRAWOZDANIE
Chełm, 16.05.2017 r. Mgr Wojciech Mazurek SUB TERRA Badania Archeologiczne Ul. Szarych Szeregów 5a/26 22-100 Chełm, Polska SPRAWOZDANIE z realizacji usługi w postaci nadzorów archeologicznych przy pracach
Bardziej szczegółowoZabytkowy Aron ha-kodesz w synagodze w Szczekocinach, b.d. [ze zbiorów AP w Kielcach].
Zabytkowy Aron ha-kodesz w synagodze w Szczekocinach, b.d. [ze zbiorów AP w Kielcach]. Chłopcy pochodzenia żydowskiego w Szydłowcu, b.d. [ze zbiorów IPN]. Mężczyzna ubrany w żydowski strój modlitewny,
Bardziej szczegółowoWiadomości. Sprawiedliwi uhonorowani w Bieczu
Wiadomości Piątek, 29 czerwca 2018 Sprawiedliwi uhonorowani w Bieczu Wczoraj (29.06) w sali bieckiego kina odbyła się wyjątkowa uroczystość podczas której uhonorowano tytułem Sprawiedliwy Wśród Narodów
Bardziej szczegółowoSTARY TESTAMENT. NOE BUDUJE ARKĘ, POTOP 4. NOE BUDUJE ARKĘ
NOE BUDUJE ARKĘ 16 Nastały czasy, kiedy aniołowie schodzili na ziemię i brali sobie za żony piękne dziewczyny. W wyniku tego na świecie rodzili się olbrzymi i mocarze. Nie podobało się to Panu Bogu. Widział,
Bardziej szczegółowoCMENTARZ ŻYDOWSKI przy ul. Podmiejskiej Praca na konkurs Odkrywamy tajemnice Kalisza i regionu kaliskiego
CMENTARZ ŻYDOWSKI przy ul. Podmiejskiej Praca na konkurs Odkrywamy tajemnice Kalisza i regionu kaliskiego Autorki: Wiktoria Borowiak Oliwia Korzańska Aleksandra Stępień Opiekun: Alicja Krajewska Gimnazjum
Bardziej szczegółowoZAGADKI WARSZAWSKIE. IKz6g123. mgr inż. Stanisław Żurawski ZDS WIL PW
IKz6g123 ZDS WIL PW mgr inż. Stanisław Żurawski Zagadka IKz6g123 ULICA LICZY SOBIE OKOŁO 240 LAT A JEJ NAZWA O POŁOWĘ MNIEJ. JEST ULICĄ W MIARĘ DŁUGĄ. ZABUDOWA KIEDYŚ I OBECNIE BARDZO RÓŻNORODNA, OD ZWARTYCH
Bardziej szczegółowoBIRCZA I JEJ DZIEJE - OBRAZY Z PRZESZŁOŚCI kl. VI-VII
BIRCZA I JEJ DZIEJE - OBRAZY Z PRZESZŁOŚCI kl. VI-VII 1. 4. 2. 5. 3. 6. 7. 10. 8. 11. 9. 12. 13. 16. 14. 17. 15. 18. 19. 22. 20. 23. 21. 24. BIRCZA I JEJ DZIEJE - OBRAZY Z PRZESZŁOŚCI (opis) 1. Współczesny
Bardziej szczegółowoW imię Ojca i Syna i Ducha Świętego
W imię Ojca i Syna i Ducha Świętego Sens życia Gdy na początku dnia czynię z wiarą znak krzyża, wymawiając słowa "W imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego", Bóg uświęca cały czas i przestrzeń, która otworzy
Bardziej szczegółowofree mini przewodnik ciekawe miejsca w okolicy Gminny Ośrodek Szkoleniowo-Wypoczynkowy
mini przewodnik free ciekawe miejsca w okolicy Gminny Ośrodek Szkoleniowo-Wypoczynkowy 2 Na mapie: A Swoboda: Przydrożny krzyż We wsi Swoboda niedaleko Zgierza, na skraju lasu stoi stalowy krzyż. Z opowiadań
Bardziej szczegółowoPROJEKT EDUKACYJNY "Krokus" w GM16
Projekt gimnazjalny Krokus ocalić od zapomnienia jest elementem międzynarodowego przedsięwzięcia Irlandzkiego Towarzystwa Edukacji o Holokauście i Muzeum śydowskiego Galicja w Krakowie, które przekazują
Bardziej szczegółowoWirtualny Sztetl - Muzeum Historii Żydów Polskich. www.sztetl.org.pl
Wirtualny Sztetl - Muzeum Historii Żydów Polskich www.sztetl.org.pl WIADOMOŚCI O CMENTARZACH ŻYDOWSKICH Macewy, Warszawa Biłgoraj, polichromia nagrobków W starożytnym Izraelu stosowano różne rodzaje pochówków.
Bardziej szczegółowoWrocław, dnia 29 kwietnia 2016 r. Poz UCHWAŁA NR XVI/260/16 RADY GMINY KOBIERZYCE. z dnia 22 kwietnia 2016 r.
DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO Wrocław, dnia 29 kwietnia 2016 r. Poz. 2231 UCHWAŁA NR XVI/260/16 RADY GMINY KOBIERZYCE z dnia 22 kwietnia 2016 r. w sprawie uchwalenia Regulaminu Cmentarzy
Bardziej szczegółowoZad. 1. POMNIK PRZYRODY KARTA EWIDENCYJNA POMNIKA PRZYRODY OŻYWIONEJ
Zad. 1. POMNIK PRZYRODY KARTA EWIDENCYJNA POMNIKA PRZYRODY OŻYWIONEJ Instrukcja: 1. Dokonajcie obserwacji obiektu. 2. Zapoznajcie się z tablicą informacyjną. 3. Sprawdźcie miarką metrową, czy obwód drzewa
Bardziej szczegółowoHistoria patriarchy Izaaka, syna Abrahama Izaak i Rebeka Przymierze Boga z Izaakiem KS. ARTUR ALEKSIEJUK
Historia patriarchy Izaaka, syna Abrahama Izaak i Rebeka Przymierze Boga z Izaakiem KS. ARTUR ALEKSIEJUK Kim był Izaak? Izaak był synem Abrahama i Sary Izaak był synem obiecanym Abrahamowi i Sarze przez
Bardziej szczegółowoJateczna 7 Talmud-Tora. obecnie/currently, nie istnieje
Jateczna 7 Talmud-Tora obecnie/currently, nie istnieje Jateczna 7 Panorama Lublina, lata 30./Panorama of Lublin in the 1930s, Fragment panoramy Lublina, lata 30., ul. Jateczna/A fragment of panorama of
Bardziej szczegółowoRegulamin cmentarzy komunalnych w Gminie Trzciel
Regulamin cmentarzy komunalnych w Gminie Trzciel Celem umożliwienia oddawania należytej czci zmarłym oraz zapewnienia porządku i utrzymania właściwego stanu estetycznego powierza się cmentarz wraz z jego
Bardziej szczegółowoUCHWAŁA NR XXXVII/288/2013 RADY MIEJSKIEJ W TCZEWIE. z dnia 31 października 2013 r.
UCHWAŁA NR XXXVII/288/2013 RADY MIEJSKIEJ W TCZEWIE z dnia 31 października 2013 r. w sprawie wprowadzenia regulaminu cmentarza komunalnego w Tczewie przy ul. Rokickiej Na podstawie art. 7 ust.1 pkt 13,
Bardziej szczegółowoPODRÓŻ PAMIĘCI DO MUZEUM WALKI I MĘCZEŃSTWA W TREBLINCE
PODRÓŻ PAMIĘCI DO MUZEUM WALKI I MĘCZEŃSTWA W TREBLINCE W ramach programu wizyt studyjnych w Treblince, projektu Podróż Pamięci, finansowanym przez Biuro Edukacji m. st. Warszawy, klasy IV A, IV G, IV
Bardziej szczegółowoSkwer przed kinem Muranów - startujemy
27 IX 2014 RAJD OCHOTY ŚLADAMI POWSTANIA WARSZAWSKIEGO W 75. ROCZNICĘ UTWORZENIA POLSKIEGO PAŃSTWA PODZIEMNEGO W sobotę, 27 września 2014 roku na terenie Śródmieścia odbył się Rajd Ochoty Śladami Powstania
Bardziej szczegółowoPieczęć Olsztyna IV WIEK
Pieczęć Olsztyna IV WIEK Pierwowzorem herbu Olsztyna była sekretna pieczęć, którą jeszcze w 1526 roku pieczętowano dokumenty. W drugiej połowie XVI w. na pieczęci pojawiła się postać wędrowca trzymającego
Bardziej szczegółowoNajważniejsze miejsca Published on Kalisz (http://www.kalisz.pl)
Najważniejsze obiekty zachowane do dziś, choć w zmienionej funkcji, jak i nieistniejące. 1. Stary cmentarz żydowski przy zbiegu ul. Nowy Świat-Handlowa- Skalmierzycka Powstał pomiędzy 1285 a 1287 r., kiedy
Bardziej szczegółowoMOJŻESZ WCHODZI NA GÓRĘ SYNAJ
MOJŻESZ WCHODZI NA GÓRĘ SYNAJ 83 Trzy miesiące po wyjściu z Egiptu naród Izraelski przybył na pustynię Synaj. Izraelici rozłożyli obóz naprzeciw wysokiej góry, na którą Mojżesz wspiął się, aby porozmawiać
Bardziej szczegółowoUCHWAŁA NR... RADY MIEJSKIEJ W BARCINIE. z dnia r. w sprawie wprowadzenia Regulaminu porządkowego cmentarza komunalnego w Barcinie.
Projekt UCHWAŁA NR... RADY MIEJSKIEJ W BARCINIE z dnia... 2018 r. w sprawie wprowadzenia Regulaminu porządkowego cmentarza komunalnego w Barcinie. Na podstawie art. 7 ust. 1 pkt 13 i art. 40 ust. 2 pkt
Bardziej szczegółowoświatowej na terenach Galicji. Wszyscy uczestnicy zapalili na cześć poległych bohaterów symboliczne znicze przy kaplicy cmentarnej.
Wycieczka klas 2 A i 2 D Gimnazjum Nr 2 im. Mikołaja Kopernika w Tarnowie w dniu 26 września 2014 roku - - Dąbrowa Tarnowska - cmentarz I wojny światowej nr 248 i Ośrodek Spotkania Kultur Park Historyczny
Bardziej szczegółowoSTARY TESTAMENT. JAKUB U LABANA 10. JAKUB U LABANA
JAKUB U LABANA 46 Rebeka wysłała syna Jakuba do swojego brata. Izaak z Rebeką nie chcieli również, aby ich syn ożenił się z Kananejką czyli taką kobietą, która nie była z ich narodu i mieszkała w Kanaanie.
Bardziej szczegółowoŁódź Muzeum Tradycji Niepodległościowych Oddział Radogoszcz
Łódź Muzeum Tradycji Niepodległościowych Oddział Radogoszcz Historia Muzeum mieści się w dawnej fabryce Samuela Abbego u zbiegu ulic Sowińskiego i Zgierskiej. W okresie okupacji niemieckiej znajdowało
Bardziej szczegółowoPo przeczytaniu i zanalizowaniu tekstu, wróć do tej części i sprawdź, czy Twoje przypuszczenia się sprawdziły. ...
ZADANIE WPROWADZAJĄCE Materiały przygotowane w ramach Szkoły z Klasą 2.0 do akcji 1. Przyjrzyj się artykułowi, ale jeszcze nie rozpoczynaj lektury całości. Zapoznaj się jedynie z napisem poprzedzającym
Bardziej szczegółowoUCHWAŁA NR XXXIX/191/2010 RADY GMINY CZARNY BÓR z dnia 10 czerwca 2010 r.
UCHWAŁA NR XXXIX/191/2010 RADY GMINY CZARNY BÓR z dnia 10 czerwca 2010 r. w sprawie ustalenia regulaminu i opłat za korzystanie z cmentarzy komunalnych na terenie Gminy CZARNY BÓR Na podstawie art. 7 ust.
Bardziej szczegółowoRowerem Wokół Słońca
Rowerem Wokół Słońca Nowy Folwark to miejscowość położona zaledwie pięć kilometrów od Buska-Zdroju. Łączy je trasa rowerowa, przeprowadzona przez Wełecz i Kameduły. Powstała ona przy dofinansowaniu w ramach
Bardziej szczegółowom-w-michniowie.html , 00:14 ACZCIONKA ŚREDNIA ACZCIONKA
Martyrologia wsi polskich (nowy) http://martyrologiawsipolskich.pl/mws/mauzoleum-w-michniowie/o-muzeum/54016,o-muzeu m-w-michniowie.html 2018-12-11, 00:14 Strona główna O Muzeum O Muzeum w Michniowie O
Bardziej szczegółowoPROJEKT MEZUZY DLA MUZEUM HISTORII ŻYDÓW POLSKICH
... Kiedy prorok Eliasz będzie miał obwieścić przyjście Mesjasza, gdzie stanie, by zadąć w barani róg?... Właśnie tu, na rogu Gęsiej i Nalewek... Bowiem właśnie tu jest największa na świecie koncentracja
Bardziej szczegółowo1. OBIEKT: CMENATRZ KOMUNALNY (MIEJSKI) OBIEKT: CMENATRZ PRZYKOŚCIELNY OBIEKT: CMENATRZ PRZYKOŚCIELNY...8
GMINNA EWIDENCJA ZABYTKÓW CMENTARZE Gmina Nowe Miasteczko 2011 rok Zatwierdził: Spis treści: KARTA 1 CMENTARZ W NOWYM MIASTECZKU...3 1. OBIEKT: CMENATRZ KOMUNALNY (MIEJSKI)...3 KARTA 2 CMENTARZ we wsi
Bardziej szczegółowoOgólnopolski Konkurs Aktywny zuch, harcerz i uczeń w szkole II edycja r r.
Klasa 2A Ogólnopolski Konkurs Aktywny zuch, harcerz i uczeń w szkole II edycja 19.01. 2016 r. - 19.06. 2016 r. KARTA PRACY 2a ZADANIE 2 - Mapa pamięci o miejscach i bohaterach stworzenie mapki z zaznaczeniem
Bardziej szczegółowoDZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO
DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO Katowice, dnia 9 maja 2014 r. Poz. 2812 UCHWAŁA NR XLIX/470/2014 RADY MIASTA WOJKOWICE z dnia 28 kwietnia 2014 r. w sprawie uchwalenia Regulaminu Cmentarza Komunalnego
Bardziej szczegółowona mocy uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dnia 6 grudnia 1972 r.
Historia Gminę Lipie utworzono 1 stycznia 1973r. na mocy uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dnia 6 grudnia 1972 r. Gmina skupia miejscowości o bogatej i pięknej przeszłości, które od dawna
Bardziej szczegółowoRegulamin Cmentarza Komunalnego w Bolkowie
Załącznik do Zarządzenia nr 67/2009 Regulamin Cmentarza Komunalnego w Bolkowie Celem umożliwienia oddawania należytej czci zmarłym oraz zapewnienia porządku i utrzymania właściwego stanu estetycznego powierza
Bardziej szczegółowoPrzełożony świątyni odwiedza Jezusa
Biblia dla Dzieci przedstawia Przełożony świątyni odwiedza Jezusa Autor: Edward Hughes Ilustracje: Byron Unger; Lazarus Redakcja: M. Maillot; Sarah S. Tłumaczenie: Katarzyna Gablewska Druk i oprawa: Bible
Bardziej szczegółowoBiblia dla Dzieci przedstawia. Przełożony świątyni odwiedza Jezusa
Biblia dla Dzieci przedstawia Przełożony świątyni odwiedza Jezusa Autor: Edward Hughes Ilustracje: Byron Unger; Lazarus Redakcja: M. Maillot; Sarah S. Tłumaczenie: Katarzyna Gablewska Druk i oprawa: Bible
Bardziej szczegółowoSzkoła Podstawowa im. Mikołaja Kopernika w Małdytach
Szkoła Podstawowa im. Mikołaja Kopernika w Małdytach Na terenie objętym obwodem szkoły uczniowie zlokalizowali 14 miejsc pochówku. Cmentarz zlikwidowany, brak widocznych śladów pochówku Cmentarz zniszczony
Bardziej szczegółowoRenowacja grobów Panasińskich na cmentarzu w Rejowcu.
Renowacja grobów Panasińskich na cmentarzu w Rejowcu. W roku 1804 pochowany został ksiądz proboszcz unicki Jan Birumowicz 1. W grobie ziemnym przy murze świątyni św. Michała Archanioła. Szkoda, ze w ostatnim
Bardziej szczegółowo19 V 2012 XXVIII RAJD PIESZY BLISKIE SERCU
19 V 2012 XXVIII RAJD PIESZY BLISKIE SERCU Uczniowie naszej szkoły pod opieką pani Ewy Karasek i pani Reginy Suwały uczestniczyli w rajdzie Śladami Janusza Korczaka po Warszawie, który został zorganizowany
Bardziej szczegółowoKim jest autor niezwykłej kolekcji zdjęć. Zawodowcem?
Kim jest autor niezwykłej kolekcji zdjęć. Zawodowcem? Paweł P. Reszka 13.06.2012, aktualizacja: 13.06.2012 19:07 Jedno ze zdjęć znalezionych przy Rynek 4 Kolekcję zdjęć znaleziono na strychu kamienicy
Bardziej szczegółowoParafialna Liga Biblijna 2016/2017 Parafia Niepokalanego Serca Maryi Panny w Leśniewie. Nazwisko rodziny: KARTA PYTAŃ I ODPOWIEDZI ZESTAW 6
Nazwisko rodziny: Adres:.... KARTA PYTAŃ I ODPOWIEDZI ZESTAW 6 Księga Wyjścia 1. Wadi-Gharandel to przypuszczalnie nazwa jakiej miejscowości, do której dotarli Izraelici? 2. Żaby, komary, chrząszcze, muchy,
Bardziej szczegółowoDZIEŃ PIĄTY OSTRÓG
DZIEŃ PIĄTY - 3.06.2018 - OSTRÓG Nasz cel podróży w sobotę. Po trudach poprzedniego dnia mogliśmy się trochę wyspać i dzień zaczęliśmy wyjątkowo późno - o godz. 8:00 śniadaniem w bufecie Akademii Ostrogskiej.
Bardziej szczegółowoNOE BUDUJE ARKĘ, POTOP
NOE BUDUJE ARKĘ, POTOP 15 Nastały czasy, kiedy aniołowie schodzili na ziemię i brali sobie za żony piękne dziewczyny. W wyniku tego na świecie rodzili się olbrzymi i mocarze. Nie podobało się to Panu Bogu.
Bardziej szczegółowoBóg Ojciec kocha każdego człowieka
1 Bóg Ojciec kocha każdego człowieka Bóg kocha mnie, takiego jakim jestem. Raduje się każdym moim gestem. Alleluja Boża radość mnie rozpiera, uuuu (słowa piosenki religijnej) SŁOWA KLUCZE Bóg Ojciec Bóg
Bardziej szczegółowoAKCJA SPOŁECZNO-EDUKACYJNA ŻONKILE 72. ROCZNICA POWSTANIA W GETCIE WARSZAWSKIM
72. ROCZNICA POWSTANIA W GETCIE WARSZAWSKIM Wolontariusze Muzeum POLIN Zdj. M. Starowieyska POWSTANIE W GETCIE WARSZAWSKIM W 2015 roku obchodzimy 72. rocznicę Powstania w Getcie Warszawskim, które było
Bardziej szczegółowoIZRAEL CHCE MIEĆ KRÓLA
IZRAEL CHCE MIEĆ KRÓLA 136 Samuel, którego poznaliście ostatnio był sędzią w Izraelu, mówił Izraelitom jak mają czynić oraz kazał zniszczyć obce i złe bożki z domów. Jednak gdy Samuel się zestarzał, ustanowił
Bardziej szczegółowo