Stan wykorzystania funduszy europejskich IX raport

Transkrypt

1 Stan wykorzystania funduszy europejskich IX raport dr Jerzy Kwieciński Bartosz Kalamon Warszawa, 20 października 2015 r. Raport dostępny jest również w Internecie: 1

2 Spis treści: Streszczenie... 3 Wprowadzenie Analiza obecnego stanu wykorzystania funduszy europejskich w ramach Narodowej Strategii Spójności Wykorzystanie funduszy europejskich w regionalnych programach operacyjnych Najbardziej zagrożone obszary wsparcia z punktu widzenia wykorzystania funduszy europejskich Najważniejsze bariery w wykorzystaniu funduszy Fundusze Europejskie na politykę spójności po 2013 roku...52 Wnioski Rekomendacje

3 Streszczenie Koniec 2015 roku to koniec realizacji Strategii Rozwoju Kraju i koniec wydatkowania środków unijnych w ramach Narodowej Strategii Spójności na lata , w której mamy do dyspozycji 68 miliardów z Unii Europejskiej na inwestycje w ramach polityki spójności. W sumie ze środkami krajowymi na cele rozwojowe przeznaczamy ponad 110 miliardów euro. To największy program modernizacyjny Polski od czasów Kazimierza Wielkiego i stanowi ważny impuls rozwojowy dla naszego kraju. Nie możemy sobie pozwolić na jego niewłaściwe lub niepełne zrealizowanie przy wykorzystaniu funduszy europejskich. Fundusze europejskie pomogły nam także skutecznie przeciwdziałać spowolnieniu gospodarczemu. Dlatego bardzo ważne jest stałe monitorowanie zagrożeń i usuwanie barier dla pełnego wykorzystania funduszy europejskich. Ponadto uruchamiamy nową perspektywę finansową z nową polityką spójności. Analiza problemów i zaproponowane w niniejszym raporcie rekomendacje odzwierciedlają to, na jakim etapie realizacji polityki spójności znajduje się Polska. Obecnie już umowy z beneficjentami opiewają na 102 procent pieniędzy unijnych przeznaczonych na lata z beneficjentami, a 90 procent tych pieniędzy została objęta wydatkami. Programy operacyjne są w końcowej fazie realizacji. Z zadowoleniem odnotowujemy, że szereg rekomendacji zaproponowanych we wcześniejszych raportach Business Centre Club spotkała się z pozytywnym odzewem administracji centralnej i samorządowej, na co zwracamy uwagę w raporcie. Analiza aktualnych barier w wykorzystaniu funduszy europejskich, przedstawione wnioski i rekomendacje powinny być traktowane jako wyraz troski przedsiębiorców o jak najpełniejsze wykorzystanie funduszy. Chodzi nam nie tylko o to, aby fundusze były wydawane, ale by przynosiły możliwie jak największe pozytywne efekty dla gospodarki oraz dla zwiększenia poziomu i jakości życia naszych obywateli. W raporcie skoncentrowano się tylko na najważniejszych barierach, które na chwilę obecną mają największy wpływ na wykorzystanie funduszy europejskich w ramach polityki spójności na lata i Spośród wielu obszarów, gdzie występują bariery, 3

4 wyodrębniono obszary, które w opinii BCC stanowią największe zagrożenie dla pełnego wykorzystania funduszy europejskich. Raport szczególnie koncentruje się na obszarach najbardziej zagrożonych i na nowej perspektywie Wykorzystanie funduszy europejskich w ramach polityki spójności wyraźnie się stabilizuje. W kulminacyjnym 2012 roku wykorzystaliśmy, w postaci wydatków, 48,7 mld złotych UE. W 2013 roku wydatki w części z UE wyniosły 45,6 mld złotych, o ponad 3 mld złotych mniej. W roku 2014 wydatki wyniosły 45,5 mld złotych UE, więc jest to wartość zbliżona do roku 2013, ale w 2015 roku powinniśmy wydać 57 mld złotych. Wykorzystanie w pełni pozostałych środków z Unii Europejskiej z mijającej perspektywy staje się bardzo mało prawdopodobne. Do końca roku pozostał już tylko jeden kwartał. Wg danych Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju na 20 września 2015 roku, do końca 2015 roku, czyli przez pozostałe nieco więcej niż 3 miesiące, mamy jeszcze do wydania 29 mld zł dotacji z Unii Europejskiej z mijającej perspektywy , czyli około 10 proc. z całkowitej kwoty 282 mld zł (68 mld euro) przyznanych Polsce środków z UE w ramach polityki spójności na lata To oznacza, że w pozostałym nam jeszcze jednym kwartale 2015 roku mamy do wydania tyle pieniędzy unijnych, jakich jeszcze nigdy w jednym kwartale w dotychczasowej historii nie wydaliśmy. Wydaje się to prawie niemożliwe. Musielibyśmy wydawać prawie 10 mld zł miesięcznie, podczas gdy w całym 2014 roku wydawaliśmy średnio miesięcznie 3,8 mld zł i w sumie wydaliśmy 45,5 mld zł z UE. Średnio w III kwartale tego roku, wydawaliśmy miesięcznie około 3 mld zł z UE, czyli mniej niż w II kwartale (3,4 mld zł) i mniej niż średnio w 2014 roku (3,8 mld zł). Oznacza to, że jeżeli nie stanie się coś nadzwyczajnego w wydawaniu unijnych pieniędzy w pozostałych miesiącach tego roku i będziemy wydawać tak jak w IV 2014 roku (5,8 mld zł miesięcznie) to stracimy 12 mld zł z UE, a jeśli będziemy wydawać je tak jak w III kwartale tego roku, to stracimy 20 mld złotych. To tak jak gdyby zaniechalibyśmy budowy 300 do 500 km autostrad. Jak już od dłuższego czasu przestrzegaliśmy, jako BCC, grozi nam niewykorzystanie znaczących, idących w miliardy złotych, dostępnych Polsce środków europejskich na cele inwestycyjne w ramach polityki spójności. Jest to także wyrazem braku dobrej, silnej 4

5 koordynacji polityki rozwoju i braku silnego nadzoru nad wydawaniem pieniędzy unijnych. Oczekiwaliśmy przyspieszenia w 2015 roku w porównaniu do 2014 roku, ale takiego przyspieszenia nie widać, a wprost przeciwnie, nastąpiła stagnacja. Obserwujemy, że podobnie jak w poprzednim okresie objętym naszą analizą, po wyraźnym przyspieszeniu w kontraktacji i wydatkowaniu funduszy unijnych w końcówce ubiegłego roku, szczególnie w miesiącach IV kwartału, miesiące obecnego roku zanotowały widoczne spowolnienie tego tempa. Samolot z funduszami unijnymi już bardzo zbliża się do celu. Wprawdzie już się wydawało, że samolot z funduszami unijnymi nabrał już właściwej prędkości i wysokości lotu i że już doleci do celu. Okazuje się jednak, że samolot już prawie osiągnął właściwą wysokość lotu (kontraktacja), ale prędkość (wydatkowanie) jest nadal za niska. W tej sytuacji samolot może nie dolecieć do właściwego celu i prawdopodobieństwo takiego zdarzenia jest bardzo duże. Będziemy mieli problemy z pełnym wykorzystaniem funduszy europejskich z perspektywy Możemy powiedzieć, że po trudnych początkach realizacji obecnej perspektywy finansowej w pierwszych jej latach, które spotkały się również i z naszą krytyczną oceną we wcześniejszych raportach, realizacja polskiej polityki spójności utrzymuje w ostatnich trzech latach porównywalne tempo. Jednak zabrakło znaczącego przyspieszenia w 2013 roku, 2014 roku i w dotychczasowych miesiącach obecnego roku, które by zapewniły pewność wykorzystania wszystkich dostępnych pieniędzy unijnych. Wprawdzie umowy zostały już podpisane na nieco powyżej 100 procent (dokładnie 102 procent), ale aby zapewnić pełne wykorzystanie wszystkich dostępnych funduszy europejskich w ramach polityki spójności potrzebna jest nadkontraktacja na poziomie 5-7 procent w części z UE, co przy minimalnym poziomie nadkontraktacji w wysokości 5 procent odpowiada kwocie nieco ponad 14 mld złotych. Możemy założyć, że ta nadkontraktacja zaskutkowałaby wydatkowaniem na poziomie 103 procent w stosunku do dostępnych funduszy z UE, czyli o dodatkowe prawie 9 miliardów złotych w części z UE. Te 3 nadwyżkowe punkty procentowe powinny były wystarczyć w przypadku stwierdzenia przez Komisję Europejską nieprawidłowości i potrzeby wycofania jakiś projektów. 5

6 Niestety, w 2015 roku zachodzi sytuacja, przed którą wielokrotnie przestrzegaliśmy w naszych raportach w poprzednich latach znaczące nałożenie się realizacji dwóch perspektyw finansowych: zamykania mijającej perspektywy i rozpoczęcia nowej perspektywy Zamiast w 2015 roku tylko skupić się tylko na rozliczaniu końcówki pieniędzy unijnych z mijającej perspektywy finansowej a przede wszystkim zająć się uruchamianiem nowej perspektywy , będziemy musieli szukać nadzwyczajnych działań dla wykorzystania funduszy z mijającej perspektywy i wydać rekordową wielkość środków unijnych, aby nie stracić znaczących pieniędzy z UE będących w dyspozycji Polski. W tym roku powinniśmy wydać o prawie 12 mld zł środków z UE więcej niż w 2014 roku. Ryzyko niewykorzystania miliardów złotych, czyli znaczących środków przyznanych Polsce na lata w ramach polityki spójności, jest bardzo duże i w oparcie o prognozy waha się od 12 do 20 mld zł. Ponadto, jak zwykle, zamiast koncentrować wysiłki na jakości i uzyskiwanych efektach działań i na uruchomieniu nowej perspektywy finansowej , będziemy musieli koncentrować się na ilościowym wykorzystywaniu funduszy unijnych z lata Najbardziej zagrożone niewykorzystaniem funduszy unijnych są te same obszary, o których mówimy od wielu miesięcy: infrastruktura transportu kolejowego, krajowe projekty z obszaru ochrony środowiska (spalarnie śmieci, projekty wodno-kanalizacyjne, zapobieganie katastrofom naturalnym), czy duże centralne projekty informatyczne. Niewystarczająca jest nadkontraktacja (kontraktacja wynosi 102 proc.; dla przypomnienia dla wcześniej zakończonej perspektywy wyniosła 107,5 proc.), szczególnie w obszarach zagrożonych. To jeden z głównych powodów zagrożenia niewykorzystania dostępnych środków unijnych. Jeżeli jakieś projekty zostaną zakwestionowane przez Komisję Europejską, pojawią się oszczędności czy jakieś projekty wypadną, to nie będziemy mogli ich zastąpić nowymi projektami i nie wykorzystamy w pełni dostępnych pieniędzy z UE. Najbardziej zaawansowanymi w realizacji programami krajowymi pod względem kontraktacji są (jako proc. alokacji): PO Innowacyjna Gospodarka 107,0 proc., 6

7 Raport Business Centre Club PO Kapitał Ludzki, PO Pomoc Techniczna i PO Europejska Współpraca Terytorialna po 106,0 proc., PO Rozwój Polski Wschodniej 104,0 proc., PO Infrastruktura i Środowisko 101,0 proc., Programy Regionalne 100,0 proc.. Różnice między programami zmniejszyły się w porównaniu z ubiegłym rokiem. Pod względem wydatków kwalifikowalnych najbardziej zaawansowanymi spośród programów krajowych są (jako proc. alokacji): PO Kapitał Ludzki 98,0 proc., Programy Regionalne 90,0 proc., PO Infrastruktura i Środowisko i PO Pomoc Techniczna 89,0 proc., PO Innowacyjna Gospodarka 84 proc., PO Rozwój Polski Wschodniej 83,0 proc., PO Europejska Współpraca Terytorialna 82,0 proc. Nadal największe zagrożenia związane z niewykorzystaniem środków unijnych pod względem kwotowym występują w PO Infrastruktura i Środowisko. Nie ma się co dziwić, że te problemy występują w tym programie. To największy program, w którym skoncentrowane jest ponad 41 proc. wszystkich unijnych funduszy z polityki spójności dla Polski i w którym także są realizowane największe projekty. W programie jest łącznie realizowanych ponad 400 projektów kluczowych (2/3 wszystkich projektów kluczowych), które pochłaniają prawie 80 proc. środków unijnych programu. Zarówno w poprzednich jak i obecnym raporcie sygnalizujemy stały i nadal aktualny problem polegający na trudnościach w realizacji dużych inwestycji publicznych, szczególnie w sektorze kolejowym, gospodarce odpadami i przeciwdziałaniu zagrożeniom dla środowiska. Najbardziej niepokojąca sytuacja dotyczy realizacji Priorytetu VII PO Infrastruktura i Środowisko, który w zdecydowanej większości dotyczy inwestycji w transport kolejowy, a ponadto inwestycji w transport śródlądowy, intermodalny i morski. Podkreślamy, że stan zaawansowania realizacji projektów kolejowych cały czas się poprawia, ale jest to nadal 7

8 stan daleki od oczekiwań i poważnie zagraża nam utrata części z przyznanych przez Unię Europejską na ten cel środków, którą szacujemy na 2 do 5 mld złotych. To powoduje, że kwotowo jest to najbardziej zagrożony obszar wykorzystania pieniędzy unijnych. Brak jest nadkontraktacji. Natomiast czasu jest za mało do końca perspektywy finansowej, aby w pełni wykorzystać pieniędzy na koleje do końca 2015 roku. Pozostałe zagrożone obszary wsparcia w PO Infrastruktura i Środowisko to infrastruktura wodno-kanalizacyjna, gospodarka odpadami i przeciwdziałanie zagrożeniom środowiska. Jedną z głównych przyczyn uruchomienia i realizacji tych projektów były przeciągające się procedury środowiskowe i uzyskiwanie pozwoleń na budowę. Analiza wskaźników realizacji celów strategicznych Narodowej Strategii Spójności pokazuje, że największe problemy z osiągnięciem docelowych efektów dotyczą celu strategicznego nr 4 (Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw, w tym szczególnie sektora wytwórczego o wysokiej wartości dodanej oraz rozwój sektora usług). Wskaźniki obrazujące jego realizację np. poziom nakładów na działalność B+R (0,87% PKB w 2013 wobec 1,5% oczekiwanych z końcem 2013 roku), czy nakłady przedsiębiorstw przemysłowych na działalność innowacyjną (28,8% przedsiębiorstw w 2012 roku wobec 60% oczekiwanych w 2013 roku) pozostają dalekie od wartości docelowych przewidzianych do osiągnięcia do końca 2013 r. Jeśli chodzi o udział osób w wieku lata uczących się bądź dokształcających to osiągnięty w 2011 poziom stanowi niecałą połowę docelowego udziału (4,3% w 2013 roku wobec oczekiwanych 10% w 2013 roku). Regiony dalej wydają pieniądze unijne nieco szybciej niż administracja centralna (wyższa wartość wydatkowania aniżeli średnia ze wszystkich programów), choć ich przewaga nie jest już tak zdecydowana jak rok temu. Regionalne programy operacyjne mają 24- procentowy udział w ogólnej alokacji funduszy unijnych dla Polski, ale procent podpisanych umów wynosi obecnie 100 proc. (rok wcześniej było to 97,0 proc.), a w wydatkowaniu 90,0 proc. (rok wcześniej było to 78,0 proc.). Te fakty potwierdzają słuszność przyjętego podejścia w tej perspektywie finansowej, polegającego na znaczącej 8

9 opolskie opolskie świętokrzyskie podlaskie małopolskie świętokrzyskie podkarpackie dolnośląskie pomorskie lubuskie wielkopolskie pomorskie dolnośląskie śląskie łódzkie łódzkie lubuskie mazowieckie śląskie warmińsko - mazurskie lubelskie lubelskie warmińsko - mazurskie małopolskie mazowieckie podkarpackie zachodniopomorskie wielkopolskie podlaskie zachodniopomorskie kujawsko - pomorskie kujawsko - pomorskie 68% 67% 73% 72% 80% 79% 79% 78% 77% 76% 75% 84% 83% 83% 82% 83% 89% 91% 91% 91% 90% 90% 90% 89% 88% 87% 87% 86% 95% 95% 94% 98% Raport Business Centre Club decentralizacji zarządzania funduszami europejskimi na lata i wskazują, że taki też powinien być kierunek działań w kolejnej perspektywie finansowej. Wydatki stanowią 90 proc. całkowitej alokacji dla województw. Od ubiegłego roku ranking województw (co pokazują poniższe wykresy) w wydatkowaniu środków też się zmienia: w pierwszej czwórce są teraz województwa opolskie, podlaskie, świętokrzyskie dolnośląskie (rok wcześniej opolskie, świętokrzyskie oraz małopolskie i podkarpackie). Natomiast najniższy poziom wydatkowania zanotowano w województwie kujawsko pomorskim, zachodniopomorskim i zachodniopomorskim wielkopolskim (rok wcześniej kujawsko pomorskie, podlaskie i zachodniopomorskie. Bezpośrednie wsparcie dla firm ma bardzo zaawansowany stan realizacji, podczas gdy duże inwestycje liniowe jak budowa i modernizacja kanalizacji czy budowa sieci Internetu szerokopasmowego pozostają daleko w tyle. Ranking województw w wydatkowaniu środków (jako % alokacji) 100% 95% 90% 85% 80% wydatki - stan sierpień 2014 r. 75% 70% wydatki - stan sierpień 2015 r. 65% 60% Województwo 9

10 Zmiana rankingowa województw w okresie sierpień 2014 r. - sierpień 2015 r. podlaskie lubuskie mazowieckie dolnośląskie śląskie warmińsko - mazurskie kujawsko - pomorskie lubelskie łódzkie opolskie pomorskie świętokrzyskie zachodniopomorskie wielkopolskie małopolskie podkarpackie Nadal największe zagrożenia związane z niewykorzystaniem środków unijnych występują w PO Infrastruktura i Środowisko. Nie ma się co dziwić, że te problemy występują w tym programie. To największy program, w którym skoncentrowane jest ponad 41 proc. wszystkich unijnych funduszy z polityki spójności dla Polski i w którym także są realizowane największe projekty. W programie jest łącznie realizowanych ponad 400 projektów kluczowych (2/3 wszystkich projektów kluczowych), które pochłaniają prawie 80 proc. środków unijnych programu. Zarówno w poprzednich jak i obecnym raporcie sygnalizujemy stały i nadal aktualny problem polegający na trudnościach w realizacji dużych inwestycji publicznych, szczególnie w sektorze kolejowym, gospodarce odpadami i przeciwdziałaniu zagrożeniom dla środowiska. Domagamy się uproszczenia ubiegania się o fundusze unijne i realizacji projektów dla podmiotów starających się o niewielkie kwoty wsparcia, szczególnie dla małych podmiotów. Wymogi biurokratyczne powinny być uzależnione od wysokości wsparcia i od tego, czy wsparcie jest kierowane do dużych czy małych beneficjentów. Zbyt wygórowane wymogi powodują, że ze wsparcia w większym stopniu korzystają duże i średnie podmioty, a nie ci najmniejsi, na których często najbardziej nam zależy. 10

11 Ważne jest, aby działania skoncentrować na usuwaniu tych barier, które w chwili obecnej są najważniejsze dla wykorzystania funduszy europejskich. W wyniku analizy potencjalnych barier dla wykorzystania funduszy europejskich, wyodrębniono najważniejsze obszary, gdzie występują bariery, a które w opinii BCC stanowią największe zagrożenie dla wykorzystania funduszy europejskich. Te najważniejsze obszary to: planowanie w administracji publicznej, koordynacja działań, system instytucjonalny i sprawność administracji, procedury ubiegania się o fundusze i - realizacja projektów unijnych, finanse publiczne, potencjał beneficjentów dla realizacji projektów współfinansowanych z funduszy europejskich oraz spowolnienie gospodarcze i światowy kryzys gospodarczy. W przypadku wybranych i niżej opisanych obszarów, gdzie aktualnie występują najważniejsze bariery w wykorzystaniu funduszy europejskich na politykę spójności na lata , BCC rekomenduje podjęcie następujących działań w celu ich usunięcia wraz z sugerowanymi terminami ich realizacji: 1) Planowanie i programowanie Uporządkowanie planowania strategicznego w rządzie i przeprowadzenie aktualizacji najważniejszych dokumentów średniookresowych: Strategii Rozwoju Kraju 2020, Umowy Partnerstwa oraz strategii sektorowych. Uzasadnienie: Należy wyraźnie określić, gdzie jest centrum planowania strategicznego i koordynacji polityki rozwojowej w rządzie oraz wprowadzić skuteczne mechanizmy tej koordynacji. Koordynacja nie może się sprowadzać do kontroli i nadzoru nad wydawaniem pieniędzy unijnych (a nie inwestowaniem). Ponadto obecnie przygotowywanych jest i przyjmowanych przez rząd cała masa dokumentów strategicznych w państwie w postaci strategii, polityk, programów, planów i masterplanów, które się chyba wymykają spod kontroli i skutecznej koordynacji, prowadząc do chaosu w polityce rozwoju kraju i do niewłaściwego alokowania dostępnych środków finansowych. Niektóre z tych dokumentów są wymogiem Komisji Europejskiej pod kątem wykorzystania funduszy z nowej perspektywy finansowej

12 2020. Przygotowanie najważniejszych średniookresowych dokumentów strategicznych następowało w latach Należy już teraz rozpocząć prace nad aktualizacją tych dokumentów, a w konsekwencji także dokumentów realizacyjnych, takich jak np. programy operacyjne, aby lepiej i skuteczniej wykorzystać środki publiczne, w tym fundusze europejskie, na cele rozwojowe. Zobowiązanie wszystkich instytucji uczestniczących w zarządzaniu funduszami europejskimi do przygotowywania rocznych planów działań; termin realizacji dla planów na rok 2013 IV kwartał 2015 roku, Przygotowanie na 2016 rok planów dotyczących podpisywania umów z beneficjentami o dofinansowanie z funduszy europejskich i wydatkowania w ramach Umowy Partnerstwa ,; termin realizacji IV kwartał 2015 roku. 2) Koordynacja Dalsze wzmacnianie koordynacji wykorzystywania funduszy europejskich na poziomie krajowym i z zarządami województw, szczególnie w aspekcie programowania nowej perspektywy finansowej; termin realizacji IV kwartał 2015 roku. 3) System instytucjonalny Reorganizacja Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju i ustanowienie ministerstwa jako faktycznego centrum prowadzenia i koordynacji polityki rozwojowej kraju Uzasadnienie: Mariaż, polegający na połączeniu Ministerstwa Rozwoju Regionalnego i Ministerstwa Infrastruktury w Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, wyraźnie nie wyszedł na dobre dla prowadzenia polityki rozwoju kraju. Nowe ministerstwo stało się bardziej ministerstwem infrastruktury niż ministerstwem rozwoju i chyba nieprzypadkowo infrastruktura znalazła się na pierwszym miejscu, przed rozwojem. Trudno się dopatrzeć znaczącej roli ministerstwa w prowadzeniu polityki rozwoju kraju. Problemy infrastruktury wyraźnie dominują i przygniatają inne obszary zainteresowania ministerstwa. 12

13 Połączenie ministerstw nie przyniosło także przyspieszenia wykorzystania funduszy unijnych. Połączenie dwóch ministerstw nastąpiło na fali zawirowań personalnych w Ministerstwie Infrastruktury, a nie przemyślanej strategii zarządzania państwem. Niejasne jest, gdzie jest centrum prowadzenia i koordynacji polityki rozwoju kraju: Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, Kancelaria Premiera, Ministerstwo Finansów, Ministerstwo Gospodarki, czy Ministerstwo Skarbu. Słaba pozycja Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju była także bardzo widoczna w czasie negocjacji nowej perspektywy finansowej z Komisją Europejską. Ministerstwo Rozwoju powinno być koordynatorem polityki społeczno-gospodarczej rządu, obejmować nie tylko rozwój regionalny, ale całą gospodarkę, w tym także politykę innowacyjną kraju. Wprowadzenie systemów motywacyjnych w systemie wynagrodzeń dla administracji, zarówno rządowej jak i samorządowej, odpowiedzialnej za zarządzanie funduszami unijnymi; termin realizacji I kwartał 2016 roku. Udostępnianie pełnej informacji na temat realizacji i wykorzystania środków unijnych przez rząd i samorządy; termin realizacji IV kwartał 2015 roku. 4) Procedury ubiegania się o fundusze i realizacji inwestycji Uproszczanie przepisów prawa dotyczących prowadzenia działań inwestycyjnych i zasad planowania przestrzennego; termin realizacji II kwartał 2016 roku, Ciągłe upraszczanie systemu wykorzystania funduszy europejskich; termin realizacji kolejnego etapu upraszczania I kwartał 2016 roku, Uproszczenie ubiegania się o fundusze unijne i realizacji projektów dla podmiotów starających się o niewielkie kwoty wsparcia i realizujących małe projekty, szczególnie dla małych podmiotów; termin realizacji II kwartał 2016 roku, Ścisłe monitorowanie indywidualnych projektów kluczowych, zarówno na poziomie krajowym jak i regionalnym, i udostępnianie informacji o stanie ich zaawansowania; termin realizacji IV kwartał 2015 roku, 5) Finanse publiczne Przeprowadzenie gruntownej reformy finansów publicznych II kwartał 2016 roku. 13

14 6) Potencjał beneficjentów Raport Business Centre Club Zapewnienie specjalnego wsparcia doradczego i szkoleniowego dla największych, instytucjonalnych beneficjentów funduszy europejskich, realizacja projektów których będzie krytyczna dla wykorzystania funduszy europejskich, Zapewnienie stałego, bezpłatnego i łatwego dostępu do informacji, doradztwa i szkoleń dla małych beneficjentów funduszy unijnych. 7) Spowolnienie gospodarcze w Polsce i światowy kryzys gospodarczy Kontynuowanie sprawnego i efektywnego systemu kredytów, pożyczek i poręczeń dla firm i organizacji pozarządowych, w tym na projekty dofinansowane ze środków unijnych; termin realizacji II kwartał 2015 roku. 14

15 Wprowadzenie IX Raport Business Centre Club po raz kolejny analizuje stan wykorzystania Funduszy Europejskich przez Polskę w okresie do sierpnia 2015 roku, ze szczególnym uwzględnieniem okresu ostatniego roku. Wzorem poprzednich publikacji z tego cyklu raport przedstawia, oprócz analizy ilościowej i jakościowej, diagnozę najważniejszych problemów utrudniających skuteczne wdrażanie programów finansowanych z funduszy unijnych oraz rekomenduje sposoby ich rozwiązania. Ponadto wskazuje tematyczne obszary, gdzie powstają największe opóźnienia w realizacji działań i gdzie są problemy w osiąganiu założonych celów. W związku z końcem perspektywy finansowej (wg obecnych zasad wydatkowanie jest możliwe tylko do końca 2015 roku), raport dokonuje także próby ogólnego podsumowania polityki zarządzania funduszami unijnymi w Polsce z rekomendacjami na przyszłość. Na koniec, raport porusza także kwestię polityki spójności na lata , w związku z uruchamianiem działań z tej perspektywy w ostatnich miesiącach. Fundusze Europejskie stanowią jeden z ważnych dla Polski czynników modernizacji i wzrostu konkurencyjności polskiej gospodarki i podstawę do dokonania znaczącego skoku w poziomie jakości życia naszych obywateli oraz w rozwoju cywilizacyjnym naszego kraju w najbliższych kilkunastu latach. Fundusze są również jednym z głównych i jednocześnie bardzo skutecznych instrumentów przeciwdziałających spowolnieniu gospodarczemu i tę rolę doskonale spełniają. Jednocześnie wyraźnie widać, jak Europa ciężko sobie radzi z kryzysem gospodarczym, co ma silny wpływ na gospodarkę i finanse publiczne Polski i UE, a to z kolei stawia kolejne wyzwania przed rządem w zakresie planowania wydatków i efektywnego zarządzania funduszami unijnymi. Jest wartym odnotowania fakt, że szereg rekomendacji proponowanych w naszych raportach spotyka się z pozytywną reakcją ze strony administracji centralnej i samorządów. Stanowi to element dialogu społecznego organizacji przedsiębiorców z administracja publiczną. Naszą intencją jest, aby analiza aktualnych barier w wykorzystaniu funduszy europejskich, przedstawione wnioski i rekomendacje były traktowane jako wyraz troski przedsiębiorców o jak najpełniejsze wykorzystanie funduszy zarówno pod względem jakościowym jak i ilościowym, a nie jako próba krytyki polityki i działań prowadzonych przez 15

16 rząd i samorządy w tym obszarze. Chodzi nam nie tylko o to, aby fundusze były wydawane, ale by przynosiły możliwie jak największe pozytywne efekty dla gospodarki oraz dla zwiększenia poziomu i jakości życia naszych obywateli. W raporcie skoncentrowano się tylko na najważniejszych barierach, które aktualnie mają największy wpływ ograniczający dobre wykorzystanie funduszy europejskich w ramach polityki spójności na lata i Spośród wielu obszarów, gdzie występują bariery, wyodrębniono te obszary, które stanowią największe zagrożenie dla pełnego i efektywnego wykorzystania funduszy europejskich na lata w ramach polityki spójności. 16

17 1. Analiza obecnego stanu wykorzystania funduszy europejskich w ramach Narodowej Strategii Spójności Wykorzystanie funduszy europejskich w ramach polityki spójności wyraźnie się stabilizuje. W kulminacyjnym 2012 roku wykorzystaliśmy, w postaci wydatków, 48,7 mld złotych UE. W 2013 roku wydatki w części z UE wyniosły 45,6 mld złotych, o ponad 3 mld złotych mniej. W 2014 wydatki z części UE wyniosły 45,4 mld złotych, więc nieznacznie mniej niż w roku Dane za dotychczasowe miesiące tego roku wskazują na poziom wydatkowania zbliżony do analogicznego okresu 2014 r. Wykorzystanie w pełni pozostałych środków z Unii Europejskiej z mijającej perspektywy staje się bardzo mało prawdopodobne. Do końca roku pozostał już tylko jeden kwartał. Wg danych Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju na 20 września 2015 roku, do końca 2015 roku, czyli przez pozostałe nieco więcej niż 3 miesiące, mamy jeszcze do wydania 29 mld zł dotacji z Unii Europejskiej z mijającej perspektywy , czyli około 10 proc. z całkowitej kwoty 282 mld zł (68 mld euro) przyznanych Polsce środków z UE w ramach polityki spójności na lata To oznacza, że w pozostałym nam jeszcze jednym kwartale 2015 roku mamy do wydania tyle pieniędzy unijnych, jakich jeszcze nigdy w jednym kwartale w dotychczasowej historii nie wydaliśmy. Wydaje się to prawie niemożliwe. Musielibyśmy wydawać prawie 10 mld zł miesięcznie, podczas gdy w całym 2014 roku wydawaliśmy średnio miesięcznie 3,8 mld zł i w sumie wydaliśmy 45,4 mld zł z UE. Średnio w III kwartale tego roku, wydawaliśmy miesięcznie około 3 mld zł z UE, czyli mniej niż w II kwartale (3,4 mld zł) i mniej niż średnio w 2014 roku (3,8 mld zł). Oznacza to, że jeżeli nie stanie się coś nadzwyczajnego w wydawaniu unijnych pieniędzy w pozostałych miesiącach tego roku i będziemy wydawać tak jak w IV 2014 roku (5,8 mld zł miesięcznie) to stracimy 12 mld zł z UE, a jeśli będziemy wydawać je tak jak w III kwartale tego roku, to stracimy 20 mld złotych. Jak już od dłuższego czasu przestrzegaliśmy, grozi nam 17

18 niewykorzystanie znaczących, idących w miliardy złotych, dostępnych Polsce środków europejskich na cele inwestycyjne w ramach polityki spójności. Jest to także wyrazem braku dobrej, silnej koordynacji polityki rozwoju i braku silnego nadzoru nad wydawaniem pieniędzy unijnych. Oczekiwaliśmy przyspieszenia w 2015 roku w porównaniu do 2014 roku, ale takiego przyspieszenia nie widać, a wprost przeciwnie, nastąpiło spowolnienie. Obserwujemy, że podobnie jak w poprzednim okresie objętym naszą analizą, po wyraźnym przyspieszeniu w kontraktacji i wydatkowaniu funduszy unijnych w końcówce ubiegłego roku, szczególnie w miesiącach IV kwartału, miesiące obecnego roku zanotowały widoczne spowolnienie tego tempa. Wg danych MIR na koniec sierpnia 2015 roku, wartość umów o dofinansowanie w części unijnej wynosiła 288,0 288,2 mld zł na koniec września), co stanowiło 101 proc. dostępnej alokacji. Przez rok poziom kontraktacji zwiększył się o 1 procent. Wartość wydatków w części z UE we wnioskach o płatność złożonych przez beneficjentów do końca sierpnia to 251,9 mld zł, czyli 90,0 proc. dostępnej alokacji (rok wcześniej 73 proc.). W ciągu roku poziom wydatków zwiększył się o 17 punktów procentowych. Podobnie jak w przypadku kontraktacji, wzrost poziomu wydatkowania w ośmiu miesiącach tego roku był wyraźnie wolniejszy niż w końcówce zeszłego roku. Poniższe wykresy przedstawiają przyrost tempa kontraktacji oraz wydatkowania środków unijnych na przestrzeni ostatnich ponad sześciu lat i ze szczególnym uwzględnieniem ostatnich ponad czterech lat. 18

19 II 2008 IV 2008 VI 2008 VIII 2008 X 2008 XII 2008 II 2009 IV 2009 VI 2009 VIII 2009 X 2009 XII 2009 II 2010 IV 2010 VI 2010 VIII 2010 X 2010 XII 2010 II 2011 IV 2011 VI 2011 VIII 2011 X 2011 XII 2011 II 2012 IV 2012 VI 2012 VIII 2012 X 2012 XII 2012 II 2013 IV 2013 VI 2013 VIII 2013 X 2013 XII 2013 II 2014 IV 2014 VI 2014 VIII 2014 X 2014 XII 2014 II 2015 IV 2015 VI 2015 VIII 2015 II 2008 IV 2008 VI 2008 VIII 2008 X 2008 XII 2008 II 2009 IV 2009 VI 2009 VIII 2009 X 2009 XII 2009 II 2010 IV 2010 VI 2010 VIII 2010 X 2010 XII 2010 II 2011 IV 2011 VI 2011 VIII 2011 X 2011 XII 2011 II 2012 IV 2012 VI 2012 VIII 2012 X 2012 XII 2012 II 2013 IV 2013 VI 2013 VIII 2013 X 2013 XII 2013 II 2014 IV 2014 VI 2014 VIII 2014 X 2014 XII 2014 II 2015 IV 2015 VI 2015 VIII 2015 Raport Business Centre Club 650 Realizacja NSS kumulatywnie [mld PLN] złożone wnioski (dofinansowanie z UE i środków krajowych) wartość podpisanych umów (w części z UE) wartość wydatków (w części z UE) Skumulowana wartość umów i wydatków w części z UE [mld PLN] wartość podpisanych umów (w części z UE) wartość wydatków (w części z UE) 0 19

20 I 2010 II 2010 III 2010 IV 2010 V 2010 VI 2010 VII 2010 VIII 2010 IX 2010 X 2010 XI 2010 XII 2010 I 2011 II 2011 III 2011 IV 2011 V 2011 VI 2011 VII 2011 VIII 2011 IX 2011 X 2011 XI 2011 XII 2011 I 2012 II 2012 III 2012 IV 2012 V 2012 VI 2012 VII 2012 VIII 2012 IX 2012 X 2012 XI 2012 XII 2012 I 2013 II 2013 III 2013 IV 2013 V 2013 VI 2013 VII 2013 VIII 2013 IX 2013 X 2013 XI 2013 XII 2013 I 2014 II 2014 III 2014 IV 2014 V 2014 VI 2014 VII 2014 VIII 2014 IX 2014 X 2014 XI 2014 XII 2014 I 2015 II 2015 III 2015 IV 2015 V 2015 VI 2015 VII 2015 VIII ,80 1,40 1,40 1,60 1,30 2,00 1,80 2,80 2,30 3,30 2,40 3,00 2,10 2,70 3,50 1,90 2,70 2,00 2,25 1,90 1,79 1,82 2,70 2,80 3,50 3,40 3,15 3,21 3,55 3,24 2,57 3,21 3,43 2,57 3,11 2,31 3,01 2,74 3,44 3,53 3,55 3,75 3,25 3,19 3,21 4,00 4,30 4,10 4,08 4,80 4,50 4,75 4,46 4,19 4,08 3,93 5,00 4,95 4,76 4,83 5,50 5,25 5,64 5,99 6,01 6,39 7,20 8,13 I 2010 II 2010 III 2010 IV 2010 V 2010 VI 2010 VII 2010 VIII 2010 IX 2010 X 2010 XI 2010 XII 2010 I 2011 II 2011 III 2011 IV 2011 V 2011 VI 2011 VII 2011 VIII 2011 IX 2011 X 2011 XI 2011 XII 2011 I 2012 II 2012 III 2012 IV 2012 V 2012 VI 2012 VII 2012 VIII 2012 IX 2012 X 2012 XI 2012 XII 2012 I 2013 II 2013 III 2013 IV 2013 V 2013 VI 2013 VII 2013 VIII 2013 IX 2013 X 2013 XI 2013 XII 2013 I 2014 II 2014 III 2014 IV 2014 V 2014 VI 2014 VII 2014 VIII 2014 IX 2014 X 2014 XI 2014 XII 2014 I 2015 II 2015 III 2015 IV 2015 V 2015 VI 2015 VII 2015 VIII ,60 2,60 1,90 3,00 2,00 2,00 2,60 2,20 3,30 2,20 3,90 1,80 3,10 2,70 1,70 3,10 2,10 3,90 1,81 3,08 3,41 1,98 0,77 1,92 3,20 1,97 0,51 1,19 2,22 2,12 0,80 2,18 1,04 1,92-0,68 1,08 0,99 0,83 0,17 1,43 0,39 0,58-0,36 0,09 0,59 0,22-0,14-0,37 4,40 5,40 6,00 6,40 5,20 4,90 5,20 5,18 5,36 4,69 3,49 6,80 6,80 7,15 6,79 8,30 8,40 10,40 12,00 11,70 Raport Business Centre Club 18 Miesięczny przyrost wartości umów w części z UE [mld PLN] Miesięczny przyrost wartości wydatków w części z UE [mld PLN]

21 Warto także zauważyć, że notujemy ustabilizowanie się tempa kontraktowanych umów. Wiąże się to z zakontraktowaniem dostępnych środków, co zostanie omówione w następnych punktach niniejszego raportu. Tempo wydatkowania środków jest już wyraźnie wyższe niż kontraktacji. Wynika to ze zbliżającego się końca wydatkowania perspektywy finansowej w końcu tego roku. Wysoki przyrost kontraktacji we wcześniejszych okresach przełożył się na wzrost wydatków. Tendencja ta jest wyraźnie widoczna w ostatnich trzech latach. Prezentowane dane pokazują, że w porównaniu z analogicznym okresem ubiegłego roku nie nastąpił oczekiwany, znaczący wzrost wydatkowania środków unijnych w perspektywie rok do roku (w pierwszych ośmiu miesiącach 2014 roku wydatkowanie wyniosło 25,4 mld złotych w części unijnej, a w analogicznym okresie w 2015 roku 25,4 mld złotych). W kulminacyjnym 2012 roku wykorzystaliśmy, w postaci wydatków, 48,7 mld złotych z UE.. Nawet jeśli porównamy wydatki w ciągu ostatnich 12 miesięcy (od września 2014 do sierpnia 2015 roku) z analogicznym poprzednim okresem analizy (od września 2013 do sierpnia 2014 roku), to widzimy, że wydatki nieznacznie zmalały z 46,7 mld złotych do 45,5 mld złotych. Zwracaliśmy uwagę w poprzednich raportach, że tempo wydatkowania powinno znacząco przyspieszyć, aby wykorzystać wszystkie dostępne unijne fundusze. Niestety, po raz kolejny stwierdzamy, że nie nastąpiło przyspieszenie wydatkowania. Podsumujmy przyczyny braku przyspieszenia w wydatkowaniu. W naszej opinii jest to z jednej strony spowodowane faktem, że na koniec okresu danej perspektywy pozostają zwykle najtrudniejsze działania i projekty, realizowane najdłużej, które są najtrudniejsze do sfinalizowania. Po drugie, część beneficjentów naturalnie wycofuje się z realizacji części lub całości projektów z różnych przyczyn. Po trzecie, mechanizm nadkontraktacji jest stosowany na zbyt ograniczoną skalę, co dodatkowo może spowodować brak pełnego wykorzystania funduszy europejskich. Po czwarte, wystąpiły problemy z zapewnieniem wkładu własnego u wszystkich beneficjentów ze względu na spowolnienie gospodarcze, obostrzenia budżetowe w samorządach, czy cięcia w inwestycjach i ograniczanie deficytu budżetowego. 21

22 Generalnie jednak możemy powiedzieć, że po trudnych początkach realizacji obecnej perspektywy finansowej w pierwszych jej latach, które spotkały się również i z naszą krytyczną oceną we wcześniejszych raportach, realizacja polskiej polityki spójności utrzymuje w ostatnich czterech latach porównywalne tempo. Jednak zabrakło znaczącego przyspieszenia w 2013 i 2014 roku i w dotychczasowych miesiącach obecnego roku, które by zapewniły pewność wykorzystania wszystkich dostępnych pieniędzy unijnych. Wprawdzie umowy zostały już podpisane na nieco powyżej 100 procent, ale aby zapewnić pełne wykorzystanie wszystkich dostępnych funduszy europejskich w ramach polityki spójności powinniśmy byli zapewnić nadkontraktację na poziomie 5-7 procent w części z UE, co przy minimalnym poziomie nadkontraktacji w wysokości 5 procent odpowiada kwocie nieco ponad 14 mld złotych. Możemy założyć, że ta nadkontraktacja zaskutkowałaby wydatkowaniem na poziomie 103 procent w stosunku do dostępnych funduszy z UE, czyli o dodatkowe prawie 9 miliardów złotych w części z UE. Te 3 nadwyżkowe punkty procentowe powinny by były wystarczyć w przypadku stwierdzenia przez Komisję Europejską nieprawidłowości i potrzeby wycofania jakiś projektów. Niestety, w 2015 roku następuje kumulacja wydatkowania, przed którą przestrzegaliśmy w poprzednich raportach, i nałożenie się realizacji perspektyw finansowych: kończącej się perspektywy finansowej i nowej , co negatywnie odbija się na efektywności wykorzystania środków unijnych. Nie nastąpiła nadkontratktacja na proponowanym poziomie. Najlepiej by było wykorzystać do nadkontraktacji już zrealizowane projekty. Takie listy zapasowych, już zrealizowanych projektów, które można by było włożyć do zagrożonych działań i priorytetów w programach operacyjnych. Na tego typu działania może już zabraknąć czasu w pozostałych miesiącach tego roku. Warto zwrócić uwagę, że w ostatnich latach realizacji NSS w końcówce każdego roku, szczególnie w trzech miesiącach IV kwartału, zarówno kontraktacja jak i wydatkowanie znacznie wzrasta w porównaniu z wcześniejszymi miesiącami roku. Można prognozować, że 22

23 końcówka roku 2015 również przyniesie przyspieszenie realizacji w porównaniu z pierwszymi miesiącami bieżącego roku. Jak pokazaliśmy we wcześniejszym VI Raporcie z października 2012 roku, kontraktowanie funduszy wyraźnie ruszyło z miejsca w marcu 2009, a wydatkowanie w maju 2009 roku. Następnie postępował stały wzrost, który utrzymywał się przez kolejne lata i miesiące. Począwszy od 2012 roku notujemy jednak stabilizację w wykorzystywaniu funduszy pod względem ilościowym, tak jakby system osiągnął kres swoich możliwości, albo nie chciał dalej przyspieszać. Dlatego właściwe jest w naszej analizie zbudowanie scenariusza dla prognozy wydatkowania w oparciu o ostatnie 2 lata, żeby bardziej realistycznie wyliczyć prognozy wydatkowania i kontraktacji funduszy na najbliższe miesiące i dalej do końca przyszłego roku. Konkludując, kontraktacja funduszy unijnych przekroczyła pułap 100 procent (wynosi 102 procent), ale potrzebna by była nadkontraktacja do poziomu minimum 105 procent, co jest obecnie bardzo mało prawdopodobne. Wydatkowanie wymaga bardzo znaczącego przyspieszenia, co również jest mało prawdopodobne. Teraz głównym priorytetem od strony ilościowej wykorzystania funduszy unijnych powinno jest wydatkowanie, które wymaga bardzo znaczącego przyspieszenia na ostatnie 3 miesiące 2015 roku. Stan realizacji Narodowej Strategii Spójności na koniec sierpnia 2014 roku jest przedstawiony w Tabeli III, zaś w tabeli IV podane zostały dane na koniec sierpnia 2015 roku, w oparciu o dane z MIR. 23

24 Tabela I. Wykorzystanie Funduszy Europejskich w ramach Narodowej Strategii Spójności na lata (stan na koniec sierpnia 2014 roku). 68 mld euro (282 mld złotych) 299,3 tys. (607,9 mld złotych) (408,6 mld złotych) Taka kwota jest dostępna dla Polski na politykę spójności na lata (szacunkowa kwota wyrażona w złotych) Tyle wniosków złożono od początku uruchomienia programów (w nawiasie, na kwotę w złotych) Tyle umów o dofinansowanie podpisano do końca sierpnia tego roku (w nawiasie kwota podpisanych umów) 283,6 mld złotych Kwota podpisanych umów w części z UE 101,0 proc. Kwota podpisanych umów w części z UE jako procent dostępnej alokacji 292,2 mld złotych Wartość całkowitych wydatków kwalifikowanych we wnioskach o płatność 206,4 mld złotych Wartość wydatków kwalifikowanych we wnioskach o płatność w części z UE 73,0 proc. Wartość wydatków kwalifikowanych we wnioskach o płatność w części z UE jako procent dostępnej alokacji 24

25 Tabela II. Wykorzystanie Funduszy Europejskich w ramach Narodowej Strategii Spójności na lata (stan na koniec sierpnia 2015 roku). 68 mld euro (282 mld złotych) 302,0 tys. (614,1 mld złotych) (409,5 mld złotych) Taka kwota jest dostępna dla Polski na politykę spójności na lata (szacunkowa kwota w złotych) Tyle wniosków złożono od początku uruchomienia programów (w nawiasie, na taką kwotę w złotych) Tyle umów o dofinansowanie podpisano do końca sierpnia tego roku (w nawiasie kwota podpisanych umów) 288,0 mld złotych Kwota podpisanych umów w części z UE 102 proc. Kwota podpisanych umów w części z UE jako procent dostępnej alokacji 355,4 mld złotych Wartość całkowitych wydatków kwalifikowanych we wnioskach o płatność 251,9 mld złotych Wartość wydatków kwalifikowanych we wnioskach o płatność w części z UE 90proc. Wartość wydatków kwalifikowanych we wnioskach o płatność w części z UE jako procent dostępnej alokacji 25

26 97,0% 99,0% 101,0% 100,0% 100,0% 105,0% 103,0% 103,0% 108,0% 107,0% 106,0% 106,0% 104,0% 106,0% Raport Business Centre Club 115% Postęp w kontraktacji programów operacyjnych sierpień 2014 r. i 2015 r. (jako % alokacji) 110% kontraktacja - stan sierpień 2014 r. 105% 100% 102,0% 101,0% kontraktacja - stan sierpień 2015 r. 95% 90% kontraktacja razem - stan sierpień 2014 r. 85% 80% kontraktacja razem - stan sierpień 2015 r. 75% PO IG PO IiŚ PO KL PO PT PO RPW PO EWT Programy regionalne Program operacyjny Przedstawione powyżej zbiorcze dane z MIR dotyczące poszczególnych programów operacyjnych, pozwalają na ich porównanie na koniec sierpnia 2015 roku względem sierpnia 2014 r. Najbardziej zaawansowanymi w realizacji programami krajowymi pod względem kontraktacji są (jako proc. alokacji): PO Innowacyjna Gospodarka 107,0 proc., PO Kapitał Ludzki, PO Pomoc Techniczna i PO Europejska Współpraca Terytorialna po 106,0 proc., PO Rozwój Polski Wschodniej 104,0 proc., Programy Regionalne 100,0 proc., PO Infrastruktura i Środowisko 101,0 proc. Różnice między programami zmniejszyły się w porównaniu z ubiegłym rokiem. 26

27 65% 65% 67% 71% 75% 78% 84% 83% 83% 82% 89% 89% 90% 98% Raport Business Centre Club 105% 100% 95% Postęp w wydatkowaniu programów operacyjnych sierpień 2014 r. i 2015 r. (jako % alokacji) wydatki - stan sierpień 2014 r. 90% 85% 90% wydatki - stan sierpień 2015 r. 80% 75% 73% wydatki razem - stan sierpień 2014 r. 70% 65% wydatki razem - stan sierpień 2015 r. 60% PO IG PO IiŚ PO KL PO PT PO RPW PO EWT Programy regionalne Program operacyjny Pod względem wydatków kwalifikowalnych najbardziej zaawansowanymi spośród programów krajowych są (jako proc. alokacji): PO Kapitał Ludzki 98,0 proc., Programy Regionalne 90,0 proc., PO Pomoc Techniczna i PO Infrastruktura i Środowisko 89,0 proc., PO Innowacyjna Gospodarka 84,0 proc., PO Rozwój Polski Wschodniej 83,0 proc., PO Europejska Współpraca Terytorialna 82,0 proc. Warto zauważyć, gdzie nastąpiły największe wzrosty kontraktacji. Liderami tego zestawienia, przyspieszenia, są woj. podlaskie, mazowieckie oraz kujawsko pomorskie, gdzie poziom kontraktacji wzrósł kolejno o 27,0 proc., 17,0 proc. oraz 16 proc. Jednocześnie w ciągu ostatniego roku dysproporcje w tempie kontraktowania i wydatkowania funduszy między poszczególnymi województwami radykalnie się zmniejszyły. Bezpośrednie wsparcie dla firm ma bardzo zaawansowany stan realizacji, podczas gdy duże inwestycje liniowe jak budowa i modernizacja kanalizacji czy budowa sieci Internetu szerokopasmowego pozostają daleko w tyle. 27

28 150 Stan realizacji programów operacyjnych - stan sierpień 2015 r. [mld PLN] ,58 30,18 119,83 105,01 44,18 40,92 2,26 1,91 10,31 8,25 1,50 1,17 71,33 PO IG PO IiŚ PO KL PO PT PO RPW PO EWT Programy regionalne Program operacyjny 64,46 wartość umów wartość wydatków Natomiast kwotowo największą wartość podpisanych umów spośród programów krajowych mamy zdecydowanie w PO Infrastruktura i Środowisko - 119,83 mld PLN i także najwięcej wydatków 105,01 mld PLN, zdecydowanie więcej niż w programach regionalnych. 28

29 Wskaźniki realizacji Narodowej Strategii Spójności Niestety nie opublikowano jeszcze sprawozdania rocznego z realizacji NSS w 2014 roku, więc możemy tylko korzystać ze sprawozdania rocznego za 2013 rok. W sprawozdaniu rocznym z realizacji NSS w 2013 r., przygotowanym przez MIR, przedstawiono poziom zaawansowania wskaźników realizacji 6 celów strategicznych NSS. Na ich podstawie można stwierdzić, że największe problemy z osiągnięciem docelowych efektów dotyczą celu strategicznego nr 4 (Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw, w tym szczególnie sektora wytwórczego o wysokiej wartości dodanej oraz rozwój sektora usług). Wskaźniki obrazujące jego realizację poziom nakładów na działalność B+R (0,90% PKB w 2012 wobec 1,5% oczekiwanych z końcem 2013 roku), czy nakłady przedsiębiorstw przemysłowych na działalność innowacyjną (28,8% przedsiębiorstw w 2012 roku wobec 60% oczekiwanych w 2013 roku) pozostają dalekie od wartości docelowych przewidzianych do osiągnięcia do końca 2013 r. Podobna sytuacja dotyczy celu strategicznego nr 3 (Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i społecznej mającej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjności). Do końca 2012 r. łączna długość autostrad (1365 km w 2012 roku wobec oczekiwanych 1754 km w 2013 roku) i dróg ekspresowych (1052 km w 2012 roku wobec oczekiwanych 2555 km w 2013 roku), jest daleka od osiągnięcia wartości wskaźników docelowych. Jeśli chodzi o udział osób w wieku lata uczących się bądź dokształcających to osiągnięty w 2011 poziom stanowi niecałą połowę docelowego udziału (4,3% w 2013 roku wobec oczekiwanych 10% w 2013 roku). 29

30 Tabela III. Podstawowe wskaźniki realizacji celu strategicznego NSRO w sprawozdaniu rocznym za rok Nazwa wskaźnika 2010 r r r r. Średnie roczne tempo wzrostu PKB (%) Zakładana wartość w 2013 r. 3,9 4,5 2,0 1,6 5,2 PKB na 1 mieszkańca w PPS (UE27 = 100) Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku lata (%) Średnia stopa inwestycji (%) Wydajność pracy na 1 pracownika (UE25 = 100) Liczba nowoutworzonych miejsc pracy (w tys.) 58,9 59,3 59, ,9 20,2 19,2 18, ,4 66, ,3 580, ,

31 Tabela IV. Wybrane najważniejsze wskaźniki realizacji 6 celów szczegółowych NSRO w sprawozdaniu rocznym za rok Zakładana Nazwa wskaźnika 2010 r r r r. wartość w 2013 r. Średni czas egzekucji wyroków sądowych (dni) Wskaźnik efektywności rządzenia (wg Banku Światowego) Absolwenci szkół wyższych na kierunkach ścisłych (%) 0,64 0,62 0,66-0,9 17,5 19,1 19,9 20,9 22 Stopa bezrobocia (%) 9,6 9,6 10,1 10,3 10 Udział osób w wieku lata uczących się i dokształcających w ogólnej liczbie ludności w tym wieku (%) Łączna długość autostrad (km) Łączna długość dróg ekspresowych (km) 5,2 4,4 4,5 4, Długość linii kolejowych dostosowanych do prędkości 160 km/godz. i więcej Bezpieczeństwo ruchu drogowego (wypadki ,2 11,0 9,3-7,4 31

32 śmiertelne na 100 tys. ludności) Nakłady ogółem na działalność B&R (% PKB) 0,74 0,76 0,9-1,5 Udział przedsiębiorstw przemysłowych ponoszących nakłady na działalność innowacyjną (% przeds. przem.) 29,6 29,8 28,8-60 Liczba łączy szerokopasmowych w stosunku do liczby ludności (%) 14, Średni wskaźnik bezrobocia w 3 podregionach (NUTS 3) o najwyższej stopie bezrobocia Stopa bezrobocia na wsi (%) 23,7 23,7 24,5-22 9,2 9,5 10,2 10,4 13,5 Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 15 lat i więcej na wsi (%) Odsetek gospodarstw domowych z dostępem do Internetu na wsi 50,4 50,4 50,4 50, ,2 61,2 66,1-70 Odsetek dzieci w wieku 3 5 lat zamieszkałych na wsi objętych wychowaniem przedszkolnym 41 49,3 50,

33 95% 95% 94% 94% 95% 94% 97% 97% 98% 99% 97% 98% 97% 99% 99% 99% 100% 100% 99% 100% 99% 99% 101% 100% 99% 99% 98% 101% 101% 100% 101% 100% Raport Business Centre Club 2. Wykorzystanie funduszy europejskich w regionalnych programach operacyjnych Regiony dalej wydają pieniądze unijne nieco szybciej niż administracja centralna (wyższa wartość wydatkowania aniżeli średnia ze wszystkich programów), choć ich przewaga nie jest już tak zdecydowana jak w poprzednich latach. Regionalne programy operacyjne mają 25-procentowy udział w ogólnej alokacji funduszy unijnych dla Polski, ale procent podpisanych umów wynosi obecnie 100,0 proc. (rok wcześniej było to 97,0 proc.), a w wydatkowaniu 90,0 proc. (rok wcześniej było to 78,0 proc.). Te fakty potwierdzają słuszność przyjętego podejścia w tej perspektywie finansowej, polegającego na znaczącej decentralizacji zarządzania funduszami europejskimi na lata i wskazują, że taki też powinien być kierunek działań w kolejnej perspektywie finansowej, co też się stało. 110% Poziom kontraktacji w 16 RPO, stan na koniec sierpnia 2014 r. i 2015 r. 105% kontraktacja - stan sierpień 2014 r. 100% 95% 100% 97% kontraktacja - stan sierpień 2015 r. 90% 85% kontraktacja razem - stan sierpień 2014 r. 80% kontraktacja razem - stan sierpień 2015 r. 75% Województwo 33

34 IV 2009 VI 2009 VIII 2009 X 2009 XII 2009 II 2010 IV 2010 VI 2010 VIII 2010 X 2010 XII 2010 II 2011 IV 2011 VI 2011 VIII 2011 X 2011 XII 2011 II 2012 IV 2012 VI 2012 VIII 2012 X 2012 XII 2012 II 2013 IV 2013 VI 2013 VIII 2013 X 2013 XII 2013 II 2014 IV 2014 VI 2014 VIII 2014 X 2014 XII 2014 II 2015 IV 2015 VI 2015 VIII % 68% 73% 72% 76% 75% 79% 78% 77% 79% 80% 83% 83% 83% 82% 84% 89% 88% 87% 87% 86% 89% 91% 90% 90% 91% 91% 90% 94% 95% 95% 98% Raport Business Centre Club Poziom wydatków w 16 RPO, stan na koniec sierpnia 2014 r. i 2015 r. 105% 100% wydatki - stan sierpień 2014 r. 95% 90% 90% wydatki - stan sierpień 2015 r. 85% 80% 78% wydatki razem - stan sierpień 2014 r. 75% 70% wydatki razem - stan sierpień 2015 r. 65% Województwo Postęp w realizacji regionalnych programów operacyjnych (jako % alokacji) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% umowy wydatki 34