Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami płatniczymi innych krajów Unii Europejskiej

Transkrypt

1 Narodowy Bank Polski Warszawa, Departament Systemu Płatniczego Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami płatniczymi innych krajów Unii Europejskiej Głównym celem tego materiału jest porównanie wybranych parametrów z kilku najważniejszych obszarów systemów płatniczych w krajach Unii Europejskiej, w tym przede wszystkim bardziej ogólnych wskaźników, odnoszących się do infrastruktury systemu płatniczego (systemy RTGS, izby rozliczeniowe), jak i bardziej szczegółowych, związanych głównie z dostępnością instytucji świadczących usługi rozliczeniowe dla ludności, poziomem obrotu bezgotówkowego (liczba placówek instytucji oferujących usługi płatnicze, liczba rachunków bankowych) oraz wykorzystaniem podstawowych instrumentów płatniczych (bankomaty, terminale POS, karty płatnicze, czeki, polecenie przelewu, polecenie zapłaty). Celem niniejszego materiału jest przedstawienie zachodzących zmian w systemie płatniczym w Polsce i w krajach Unii Europejskiej, tendencji na przestrzeni ostatnich lat, perspektyw dalszego rozwoju oraz przyczyn istniejących różnic, a także czynników wpływających na rozwój w danym zakresie oraz hamujących ten rozwój. W celu dokonania analizy wybranych parametrów, proponujemy przedstawienie Polski na tle wszystkich krajów Unii Europejskiej (najczęściej w przeliczeniu na 1 mieszkańca) w celu uzyskania właściwej porównywalności, na podstawie ostatnio dostępnych danych, tj. danych za rok 2004, oraz tendencji rozwojowych w Polsce na tle średniej dla krajów ze strefy euro i całej Unii Europejskiej. Analiza zawarta w niniejszym materiale została przedstawiona w oparciu o: a) dane za 2004 rok, opublikowane przez Europejski Bank Centralny w marcu 2006 roku w raporcie pt. Blue Book, Payment and Securities Settlement Systems in the European Union and in the Acceding Countries, Addendum Incorporating 2004 Data; b) dane za 2003 rok w przypadku dotychczasowych członków Unii Europejskiej, opublikowane w lipcu 2005 roku w raporcie pt. Payment and Securities Settlement Systems in the European Union Addendum Incorporating 2003 Figures oraz w przypadku nowych krajów akcesyjnych opublikowane w lutym 2005 roku w raporcie pt. Payment and Securities Settlement Systems in the Accession Countries Addendum Incorporating 2003 Figures. Informacje te zostały uzupełnione w tekście również o kolejne, bardziej aktualne dane z innych źródeł. Wyjaśnienia metodologiczne Dane zostaną przedstawione w postaci wykresów obrazujących stan rozwoju w zakresie poszczególnych parametrów i uzupełnione, w miarę możliwości, o wykresy przedstawiające tendencje rozwojowe występujące w ostatnich latach w tym zakresie w wybranych krajach. Pierwszy typ wykresów będzie obejmował dane za 2004 rok odnoszące się do wszystkich krajów Unii Europejskiej, w tym kolorem kremowym zaznaczone będą dotychczasowe kraje UE należące do strefy euro, kolorem żółtym trzy kraje spośród nich nienależące do strefy euro, tj. Dania, Szwecja i Wielka Brytania, oraz kolorem niebieskim nowe kraje 1

2 członkowskie UE. Jako punkt odniesienia został również uwzględniony średni poziom dla 12 krajów strefy euro oraz dla 25 krajów członkowskich Unii Europejskiej. Drugi typ wykresów ma na celu zobrazowanie tendencji rozwojowych występujących w analizowanym zakresie na przestrzeni kilku lat. Dla uproszczenia wykresu, trend w danym obszarze jest przedstawiony dla trzech obszarów: Polski, średnia dla krajów strefy euro (SE) oraz średnia dla całej Unii Europejskiej (UE). Przyjęcie takiego sposobu zilustrowania poszczególnych parametrów ma na celu przedstawienie sytuacji Polski w 2004 roku na tle innych krajów należących do Unii Europejskiej oraz wskazanie i porównanie kierunków rozwoju występujących w danym zakresie na przestrzeni kilku ostatnich lat. I. Kryteria dotyczące infrastruktury systemu płatniczego Polska charakteryzuje się, zdaniem DSP, wysokim już od wielu lat poziomem rozwoju infrastrukturalnego w zakresie systemu płatniczego zarówno pod względem systemów wysokokwotowych (system SORBNET prowadzony przez NBP), jak i detalicznych (system ELIXIR prowadzony przez KIR S.A.), zapewniając efektywną i bezpieczną obsługę obu rodzajów płatności w złotych. Zakres usług dla sektora bankowego został poszerzony w 2005 roku przez dwa nowe systemy płatności dla rozliczania transakcji nominowanych w euro (krajowych i transgranicznych): system SORBNET-EURO, obsługujący głównie płatności wysokokwotowe (międzybankowe i klientowskie), oraz system EuroELIXIR, zapewniający tańsze i szybsze niż dotychczas rozliczanie detalicznych płatności w euro. 1. Systemy RTGS Polska dysponuje dwoma systemami RTGS, tj. systemami rozrachunku brutto w czasie rzeczywistym, zarówno w walucie polskiej, jak i w euro. System SORBNET-EURO umożliwia rozliczanie krajowych płatności wysokokwotowych w euro na zasadach analogicznych do systemu SORBNET, rozliczającego płatności w złotych. System SORBNET-EURO umożliwia także, poprzez system RTGS (BIREL), prowadzony przez Bank Włoch, przekazywanie płatności do systemu TARGET, zapewniając obsługę płatności transgranicznych w czasie rzeczywistym pomiędzy bankami polskimi a bankami z krajów Unii Europejskiej. Poza Polską tylko trzy pierwsze kraje UE spoza strefy euro (tj. Dania, Szwecja i Wielka Brytania) dokonały podobnych zmian w zakresie krajowego systemu płatniczego, zapewniając połączenie z infrastrukturą paneuropejską. Zmian takich natomiast nie dokonał dotąd żaden inny spośród nowych krajów członkowskich (chociaż plany utworzenia w II połowie 2006 roku systemu RTGS w euro pojawiły się m.in. w Estonii). Poziom rozwoju polskiej infrastruktury w zakresie międzybankowych rozliczeń wysokokwotowych jest zatem porównywalny z najlepiej rozwiniętymi pod tym względem krajami Unii Europejskiej. W Polsce wysoki poziom efektywności i szybkość rozrachunku pomiędzy bankami są zapewnione dzięki modelowi szerokiego dostępu banków do systemu SORBNET. Podobnie jest w przypadku systemu SORBNET-EURO, jednak liczba jego uczestników jest mniejsza (według stanu na 1 marca 2006 roku - NBP, 37 banków, KIR S.A. oraz KDPW S.A.), gdyż mniej banków prowadzi rozliczenia walutowe, a część korzysta z pośrednictwa banków zagranicznych - swoich właścicieli. Według stanu na 1 marca 2006 roku, uczestnikami 2

3 bezpośrednimi systemu SORBNET są 54 banki, Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A. oraz Krajowa Izba Rozliczeniowa S.A. Banki spółdzielcze, których w Polsce jest kilkaset, dla celów rozrachunku korzystają z pośrednictwa kilku banków zrzeszających, tak więc mogą być w tym przypadku traktowane jako oddziały ww. banków. Oznacza to, że istniejący w Polsce szeroki dostęp do rozrachunku w czasie rzeczywistym przyczynia się do szybkości rozrachunku pomiędzy bankami, przez to również do sprawności całego systemu płatniczego. Stanowi to istotną korzyść na tle tych systemów płatniczych Unii Europejskiej, w których bezpośredni dostęp do systemu RTGS posiadają tylko nieliczne, największe banki (np. Wielka Brytania). Istniejące obecnie na obszarze Unii Europejskiej systemy RTGS zostały przedstawione w Tabeli 1. Tabela 1. Systemy RTGS w krajach Unii Europejskiej w 2005 roku Lp. Kraj System RTGS w euro 1. Austria ARTIS nie dotyczy 2. Belgia ELLIPS nie dotyczy 3. Cypr brak System RTGS w innej walucie narodowej Large Value Credit Transfer System 4. Czechy brak CERTIS 5. Dania Kronos Euro Kronos 6. Estonia brak Estonian RTGS 7. Finlandia BOF-RTGS nie dotyczy 8. Francja TBF nie dotyczy 9. Grecja HERMES nie dotyczy 10. Hiszpania SLBE 11. Holandia TOP nie dotyczy nie dotyczy 12. Irlandia IRIS nie dotyczy 13. Litwa brak TARPBANK 14. Luksemburg LIPS-Gross nie dotyczy 15. Łotwa brak SAMS 16. Malta brak MaRIS 17. Niemcy RTGSplus nie dotyczy 18. Polska SORBNET- EURO SORBNET 19. Portugalia SPGT nie dotyczy 20. Słowacja brak SIPS 21. Słowenia brak SIBPS 22. Szwecja E-RIX RIX 23. Węgry brak VIBER 24. Wielka Brytania CHAPS Euro CHAPS 25. Włochy BI-REL nie dotyczy 2. Systemy płatności detalicznych System ELIXIR, prowadzony przez KIR S.A., należy do najbardziej nowoczesnych systemów w Unii Europejskiej. Charakteryzuje się bardzo częstym rozrachunkiem w pieniądzu banku centralnego (3 sesje rozrachunkowe dziennie w NBP), co umożliwia krótki cykl rozliczeniowy i jego zamknięcie w jednym dniu roboczym. Wymiana zleceń płatniczych pomiędzy bankami następuje wyłącznie w drodze elektronicznej, zapewniając szybki rozrachunek i wysoką jakość usług. 3

4 Sprawność rozrachunku zapewnia również szerokie uczestnictwo banków w systemie ELIXIR, w którym prawie każdy bank działający w Polsce jest uczestnikiem bezpośrednim (na koniec stycznia 2006 roku 53 banki), przy czym ze względu na specyfikę sektora banków spółdzielczych, zrzeszonych w bankach zrzeszających, bezpośrednimi uczestnikami systemu ELIXIR są tylko banki zrzeszające. Od listopada 2004 r. w systemie ELIXIR została wprowadzona gwarancja rozrachunku, co zlikwidowało jego podstawową wadę, tzn. możliwość wystąpienia tzw. efektu domina w sytuacji wykluczenia z rozliczeń banku, który nie zapewnił wystarczających środków na swoim rachunku bieżącym podczas sesji rozrachunkowej. Zdecydowana większość systemów płatności detalicznych w Europie dokonuje rozrachunku raz dziennie, co, w porównaniu do systemu ELIXIR, znacznie wydłuża ich cykl rozliczeniowy. W przypadku Austrii i Czech odrębne systemy płatności detalicznych w ogóle nie występują. Natomiast systemy w Estonii, na Słowacji, na Litwie i na Malcie wykonywały w 2003 roku rozrachunek zarówno transakcji wysokokwotowych, jak i detalicznych (w tym czasie w ww. krajach nie funkcjonowały jeszcze systemy RTGS). Oprócz systemu ELIXIR, KIR S.A. od niedawna oferuje bankom bliźniaczy system EuroELIXIR (w styczniu 2006 roku uczestniczyły w nim 34 banki, w tym NBP oraz 9 spośród 10 największych banków na rynku polskim) dla rozliczania transakcji w euro, zarówno krajowych (bez ograniczeń kwotowych), jak i transgranicznych (do wysokości EUR, a od 1 stycznia 2006 roku do wysokości EUR). W przypadku transakcji transgranicznych jest to możliwe dzięki uczestnictwu NBP w systemach STEP 2 i EURO 1. Dzięki uruchomieniu systemu EuroELIXIR ponoszone przez banki koszty wykonania tego typu płatności mogą być znacznie niższe niż w przypadku bankowości korespondenckiej. Skróceniu uległ także, w stosunku do standardowych rozwiązań opartych o bankowość korespondencką, cykl rozliczeniowy. System EuroELIXIR w wersji krajowej dokonuje rozrachunku dwa razy dziennie, natomiast płatności transgraniczne są rozliczane oddzielnie od krajowych i o różnych porach dnia operacyjnego, w zależności od tego, czy są to zlecenia wysyłane przez polskie banki za granicę, czy też otrzymywane zza granicy. Z powyższego wynika, że podobnie jak w przypadku systemów płatności rozliczających płatności wysokokwotowe, polska infrastruktura dla rozliczeń detalicznych jest w pełni porównywalna z najbardziej rozwiniętymi krajami Unii Europejskiej, zorganizowana lepiej niż w nowych krajach członkowskich (a nawet w porównaniu do pozostałych krajów spoza strefy euro, tj. Danii, Szwecji i Wielkiej Brytanii, gdzie obok systemu RTGS w euro nie występuje jednak system rozliczeniowy dla płatności detalicznych w euro), dzięki dwóm różnym systemom rozliczeniowym i połączeniu jednego z nich z jedyną pan-europejską izbą rozliczeniową (systemem STEP-2). Istniejące obecnie na obszarze Unii Europejskiej systemy płatności detalicznych zostały przedstawione w Tabeli 2. 4

5 Tabela 2. Systemy płatności w izbach rozliczeniowych w krajach Unii Europejskiej w 2005 roku Lp. Kraj 1. Austria brak 2. Belgia CEC System rozliczeń detalicznych 3. Cypr Cyprus Clearing House 4. Czechy brak 5. Dania Retail Clearing 6. Estonia Estonian DNS 7. Finlandia PMJ 8. Francja SIT 9. Grecja DIAS 10. Hiszpania SNCE 11. Holandia INTERPAY 12. Irlandia Retail Clearings 13. Litwa TARPBANK 14. Luksemburg LIPS-Net 15. Łotwa EKS 16. Malta MaRIS 17. Niemcy RPS 18. Polska ELIXIR + EuroELIXIR 19. Portugalia SICOI 20. Słowacja SIPS 21. Słowenia Giro Clearing System 22. Szwecja Bankgirot 23. Węgry ICS 24. Wielka Brytania VOCA 25. Włochy Retail system II. Dostępność instytucji świadczących usługi płatnicze 1. Liczba placówek instytucji oferujących usługi płatnicze na 1 milion mieszkańców W celu oceny dostępności infrastruktury płatniczej dla klienta proponujemy analizę najbardziej typowego wskaźnika w tym zakresie, jakim jest liczba placówek instytucji oferujących usługi płatnicze przypadających na 1 milion mieszkańców. Pod względem liczby palcówek instytucji oferujących usługi płatnicze przypadających na 1 milion mieszkańców w 2004 roku Polska charakteryzowała się średnim poziomem, osiągając 510 placówek w porównaniu do 651 w strefie euro. Widoczne jest jednak, że banki, po wcześniejszym ograniczaniu liczby swoich placówek, zaczęły otwierać nowe punkty obsługi, najczęściej w dużych i średnich miastach, co wynika z tego, że tam głównie poszukują nowych klientów. 5

6 W Polsce występują znaczne dysproporcje pod względem liczby placówek bankowych pomiędzy obszarami wielkomiejskimi a mniejszymi miastami i obszarami wiejskimi, co utrudnia mieszkańcom mniej zurbanizowanych obszarów dostęp do placówek bankowych, przyczyniając się również do utrwalania tam obrotu gotówkowego i niskiego poziomu rozwoju form bezgotówkowych. O rozmieszczeniu placówek bankowych decyduje przede wszystkim kryterium opłacalności, a tym samym utrzymywanie tego rodzaju infrastruktury na niektórych obszarach (małe miasta lub wsie) nie zawsze jest w pełni racjonalne i decydują o tym same banki na podstawie związanych z tym kryteriów ekonomicznych. W związku z tym, tereny nieatrakcyjne (ze względu na niski poziom uprzemysłowienia, niski poziom rozwoju usług, czy małą liczbę ludności itp.) pozostaną zapewne w dalszym ciągu na niskim poziomie rozwoju zarówno pod względem liczby placówek bankowych, jak i innych elementów infrastruktury płatniczej, w tym liczby bankomatów, czy terminali POS. Większe szanse na rozwój tego rodzaju infrastruktury mają obszary atrakcyjne turystycznie. Natomiast wśród krajów należących do Unii Europejskiej, w zakresie rozwoju placówek bankowych, widoczne są dwa przeciwstawne trendy. W krajach Europy Północnej jest to raczej tendencja do ograniczania sieci placówek, podczas gdy w krajach Europy Południowej następuje stały ich rozwój. W latach , w Holandii zredukowano liczbę placówek bankowych o 47%, w Belgii o 24%, w Niemczech o 19%, a w Wielkiej Brytanii o 10%. W przeciwieństwie to tego, liczba placówek bankowych wzrosła o 17% we Włoszech, o 5% w Hiszpanii i o prawie 3% we Francji. Przyczyniły się do tego takie czynniki, jak m.in. wielkość kraju i gęstość zaludnienia, preferencje klientów, czy korzyści wynikające z bankowości internetowej. Kraje północne, zwłaszcza Skandynawia, znacznie bardziej skoncentrowały się na rozwoju kanałów dokonywania transakcji na odległość (bankowość internetowa i telefoniczna), również ze względów klimatycznych, podczas gdy w większości krajów Europy Południowej występuje silna konkurencja pomiędzy dużymi bankami krajowymi i sieciami, zmuszająca je do wzmocnienia gęstości sieci placówek. 1 I tak, w Szwecji najbardziej popularnym kanałem bankowym jest Internet. W latach nastąpił wzrost wykorzystania kanałów samoobsługowych, takich jak Internet i bankomaty, podczas gdy spadło wykorzystanie oddziałów i bankowości telefonicznej. 2 Klienci korzystali w miesiącu trzy razy częściej z bankowości internetowej niż z usług bezpośrednio w oddziale 3. Z kolei w przypadku Danii bankom udało się skłonić swoich klientów do przejścia na kanały samoobsługowe w zakresie prostych transakcji. W każdym miesiącu, 94% klientów wykorzystuje bankomaty do wykonywania prostych transakcji, natomiast tylko 17% klientów odwiedza oddziały - jest to najniższy wskaźnik w Europie. 4 Natomiast wysoki poziom korzystania z usług placówek bankowych widoczny jest w Wielkiej Brytanii, mimo że bankowość internetowa rozwija się tam bardzo szybko. 5 Również w Niemczech oddział nadal stanowi najbardziej popularny kanał bankowy, ale coraz więcej użytkowników zainteresowanych jest Internetem, co przyczyniło się do zmniejszenia zainteresowania klientów bankowością telefoniczną, jednak nie samymi oddziałami. 6 W Hiszpanii klienci są raczej niechętnie nastawieni do przyjmowania bardziej samoobsługowego modelu, czemu również sprzyja wysoka gęstość placówek bankowych. Hiszpanie nadal odwiedzają oddziały w celu wykonywania zwykłych transakcji, pomimo szybkiego wzrostu wykorzystywania innych kanałów, takich jak bankomaty i Internet. 7 Oddziały pozostają najbardziej popularnym kanałem komunikacji klient-bank również we Włoszech. 6

7 Wykres 1. Liczba placówek instytucji oferujących usługi płatnicze przypadających na 1 milion mieszkańców w 2004 roku Cypr Hiszpania Luksemburg Włochy Słowenia Francja Austria Portugalia Belgia Niemcy Węgry Estonia Irlandia Polska 510 Czechy Litwa Wielka Brytania Słowacja Malta Dania Słowenia SE 651 UE 602 Grecja Finlandia Szwecja Holandia W Polsce sieć dostępnych placówek oferujących usługi płatnicze jest poszerzona również o inne podmioty, w tym przede wszystkim placówki pocztowe. Na rynku polskim zaczęły się również rozwijać inne firmy oferujące usługi płatnicze. W 2000 roku pojawiły się pierwsze agencje płatnicze przyjmujące wpłaty gotówkowe, jak np. Skarbonka, Mieszko, oraz firmy realizujące płatności w punktach handlowych, jak np. UniKasa, Moje Rachunki/VIA. Firmy te wypełniają istniejącą na rynku płatności masowych niszę, zapewniając klientom, w tym przede wszystkim klientom o niższych dochodach, dostęp do tańszych usług gotówkowych niż w przypadku usług oferowanych przez banki. Korzyści to przede wszystkim niższe prowizje za dokonane płatności oraz oszczędność czasu dzięki możliwości dokonania opłat np. przy okazji dokonywania zakupów w sieciach handlowych. 8 Na koniec I półrocza 2005 roku można było dokonywać opłat w ok punktach posiadanych przez ponad stu pośredników na terenie całego kraju, świadczących usługi polegające na przyjmowaniu wpłat, w tym tzw. płatności masowych. Miesięcznie we wszystkich tego typu firmach realizowanych było w tym okresie 2,9 mln płatności na łączną kwotę 340 mln zł. Dla porównania sieć bankowa składała się w tym okresie z oddziałów, filii i ekspozytur banków komercyjnych i oddziałów instytucji kredytowych oraz z oddziałów i filii banków spółdzielczych 9, natomiast Poczta Polska z placówek, w których również mogą być przyjmowane płatności. 10 7

8 Wykres 2. Liczba placówek instytucji oferujących usługi płatnicze przypadających na 1 milion mieszkańców w latach Instytucje oferujące usługi płatnicze (SE/UE) Polska SE EU Instytucje oferujące usługi płatnicze (Polska) III. Obrót bezgotówkowy Analiza obrotu bezgotówkowego może zostać oparta na wielu parametrach. Dla potrzeb niniejszej notatki posłużyliśmy się kryterium liczby rachunków bankowych, bankomatów, terminali POS, kart płatniczych i transakcji zawartych przy ich użyciu przypadających na 1 mieszkańca oraz wykorzystania innych niż karty płatnicze instrumentów bezgotówkowych, w tym przede wszystkim polecenia przelewu i polecenia zapłaty oraz udziałów poszczególnych instrumentów bezgotówkowych w obrocie bezgotówkowym. 1. Liczba rachunków bankowych na 1 mieszkańca Podstawowym czynnikiem, determinującym możliwość dokonywania płatności w formie bezgotówkowej, jest posiadanie rachunku bankowego, na którym opierają się bezgotówkowe instrumenty płatnicze, w tym polecenie przelewu, polecenie zapłaty, czy karta płatnicza. Brak rachunku bankowego z założenia determinuje konieczność dokonywania transakcji w formie gotówkowej. Polska znajdowała w 2004 roku się na jednym z ostatnich miejsc (miejsce 16 na 19 krajów) pod względem liczby rachunków na 1 mieszkańca w Unii Europejskiej. Pomimo tak niskiego poziomu w ciągu ostatnich lat następował w Polsce znaczny wzrost liczby rachunków bankowych. Na 1 mieszkańca przypadało w Polsce w 2002 roku 0,48 rachunku, w 2003 roku 0,57, zaś w 2004 r. 0,65 rachunku. Jednak w porównaniu do pozostałych krajów Unii Europejskiej wskaźnik ten dla Polski był i tak bardzo niski. Na podstawie danych EBC z 2004 roku wskaźnik ten był dwa razy wyższy w strefie euro oraz 1,9 razy wyższy w całej Unii Europejskiej niż w Polsce. W przypadku Polski widoczny był jednak silniejszy wzrost w tym zakresie w ostatnich latach w porównaniu zarówno do krajów strefy euro, charakteryzujączch się większym poziomem nasycenia, jak i do ogółu krajów Unii Europejskiej.. 8

9 Wykres 3. Liczba rachunków a vista na 1 milion mieszkańców w 2004 roku 3 2,5 Cypr Grecja Wielka Brytania Finlandia 2 Portugalia Malta 1,5 1 Holandia Irlandia Belgia Francja Łotwa Niemcy Austria Węgry Polska 0,65 Czechy Włochy Słowacja SE 1,37 UE 1,26 Hiszpania 0,5 0 Źródło: dane EBC ((brak danych dla Słowenii, Danii, Estonii, Litwy, Luksemburga, Szwecji)). Wykres 4. Liczba rachunków a vista na 1 milion mieszkańców w latach SE Polska Liczba rachunków a' vista na 1 mieszk. (SE/UE) 1 EU Liczba rachunków a' vista na 1 mieszk. (Polska) Źródło: dane EBC (brak danych dla Słowenii, Danii, Estonii, Litwy, Luksemburga, Szwecji). Przyczyny niższego, w porównaniu do strefy euro, urachunkowienia społeczeństwa leżą zarówno po stronie czynników dochodowych i społecznych, jak i mentalnych, polegających na przywiązaniu do posiadania gotówki. Głównymi czynnikami są tutaj: niski poziom zamożności społeczeństwa, a w związku z tym nieopłacalność prowadzenia rachunku bankowego, stosunkowo wysokie opłaty bankowe, niechęć do posiadania rachunku bankowego z powodu różnych obaw i braku zrozumienia korzyści wynikających z posiadania takiego instrumentu (np. dostęp do bankowości internetowej, instrumenty płatnicze), a także niewielki poziom dostępności placówek bankowych w mniejszych miejscowościach. Pewne przeszkody znajdują się także po stronie 9

10 samych banków, które swoje oferty kierują do określonych grup społecznych, wyłączając z kręgu potencjalnych klientów niektóre grupy (np. osoby nieposiadające stałego zatrudnienia, osoby posiadające nieregularne dochody itp.). W 2003 roku, w Polsce stosunkowo niska była liczba rachunków bieżących przypadających na oddział bankowy. W Polsce było od do rachunków, podczas gdy w Unii Europejskiej od do W ostatnim okresie widoczne są jednak pewne zmiany w zakresie czynników wpływających na poziom ubankowienia społeczeństwa. Badania opinii publicznej przeprowadzone w 2005 roku wskazywały, że 75% osób podawało jako przyczynę braku rachunku bankowego wysokie bezrobocie i brak stałych dochodów, przy czym w stosunku do 2004 roku nastąpił spadek tego wskaźnika o 12%. Natomiast brak nawyków i potrzeby oszczędzania jako przyczynę braku rachunku bankowego podało 47% respondentów - w tym przypadku spadek wyniósł 14%. O 4 punkty procentowe, do poziomu 41%, wzrósł natomiast odsetek osób, które jako przyczynę wskazały przyzwyczajenia dotyczące przechowywania gotówki w domu. Preferencję dla rozliczeń gotówkowych wskazało z kolei 33%. 12 W Polsce coraz większego znaczenia nabiera bankowość elektroniczna. Szacuje się, że w połowie 2005 roku liczba aktywnych użytkowników wynosiła ok. 2 milionów. Pomimo jednak znacznego rozwoju bankowości elektronicznej (w okresie od połowy 2004 do połowy 2005 roku aż o 78% wzrosła liczba klientów indywidualnych, którzy posiadali dostęp do swojego rachunku osobistego przez Internet 13 ), w Polsce nadal dominuje bankowość tradycyjna. W dużej mierze transakcje są nadal obsługiwane przez placówki bankowe, co wynika z faktu, że z bankowości internetowej korzystają przede wszystkim osoby młode, wykształcone, posiadające dostęp do Internetu. Kolejnym czynnikiem jest też fakt, że nie wszystkie usługi bankowe są oferowane tą drogą 14, a ponadto koszt użytkowania Internetu jest w Polsce nadal wysoki w porównaniu do innych krajów Unii Europejskiej. 2. Liczba bankomatów na 1 milion mieszkańców Dostępność bankomatów jest z jednej strony odzwierciedleniem poziomu rozwoju infrastruktury systemu płatniczego, zapewniając klientom swobodę dostępu do środków zgromadzonych na ich rachunkach, z drugiej strony oznacza również przede wszystkim utrwalanie obrotu gotówkowego. Z perspektywy klienta jest to jednak bardzo ważna usługa, zapewniająca łatwość dostępu do środków zdeponowanych w bankach. W przypadku Polski nadal widoczny jest wzrost liczby bankomatów, zapewniający coraz większą ich dostępność. W 2004 roku było dostępnych 8,1 tysięcy bankomatów (8,5 tysięcy we wrześniu 2005 roku 15 ). Polski rynek bankomatów wciąż pozostaje na niższym poziomie w porównaniu do krajów Europy Zachodniej. W Polsce przypadało w połowie 2004 roku 211 bankomatów na 1 milion mieszkańców, podczas gdy w krajach strefy euro 788 bankomatów. 16 Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy może być jednak fakt, że polskie banki wolą zawierać między sobą porozumienia umożliwiające klientom darmową wypłatę pieniędzy z bankomatów nie tylko swojego banku niż rozwijać własne sieci. 17 W wielu krajach banki wprowadzają politykę zmierzającą do zniechęcania klientów np. do pobierania gotówki bezpośrednio w oddziale banku. Banki francuskie obciążają wyższymi opłatami klientów za transakcje dokonywane w oddziale banku i za pobieranie gotówki z bankomatów innych banków. Częstotliwość pobierania gotówki z bankomatów innych 10

11 banków była wyższa w krajach, w których nie ma takich opłat, np. w Austrii, Szwecji i w Wielkiej Brytanii. Natomiast we Francji, Norwegii, Hiszpanii, Belgii, Finlandii, we Włoszech i w Luksemburgu 18 banki starały się wpływać w ten sposób na zachowanie swoich klientów i nakładały opłaty za pobieranie gotówki z bankomatów innych banków. Podobną politykę przyjęły także banki na Słowacji, w Czechach i Polsce. 19 Wykres 5. Liczba bankomatów na 1 milion mieszkańców w latach Polska 215 Liczba bankomatów (SE/UE) SE UE Liczba bankomatów (Polska) Wykres 6. Liczba bankomatów na 1 milion mieszkańców w 2004 roku Hiszpania Belgia Portugalia Austria Wielka Brytania Luksemburg Irlandia Francja Słowenia Włochy Finlandia Niemcy Estonia Cypr Dania Grecja Holandia SE 788 UE Łotwa Malta Węgry Słowacja Szwecja Litwa Czechy Polska (211) 0 11

12 3. Liczba terminali POS na 1 milion mieszkańców Dostępność urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze sprzyja ich popularyzacji, przyczyniając się do wzrostu operacji bezgotówkowych dokonywanych za pomocą kart płatniczych. Im więcej punktów, w których można zapłacić kartą, tym większe zainteresowanie klienta tym instrumentem. Z tego względu jest to kolejny, bardzo istotny wskaźnik stopnia rozwoju obrotu bezgotówkowego. Pod względem liczby terminali POS przypadających na 1 milion mieszkańców, Polska znajdowała się w 2004 roku na jednym z ostatnich miejsc wśród krajów Unii Europejskiej. Jak wynika z wykresu 7, Polska dysponowała w 2004 roku cztery razy mniejszą liczbą terminali POS w porównaniu ze strefą euro, co wyraźnie wskazuje na dysproporcje pomiędzy poziomem rozwoju tych rynków. Podstawowa zmiana w strukturze urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze nastąpiła w Polsce w 2001 roku, kiedy przewagę uzyskały elektroniczne terminale typu POS, podczas gdy wcześniej dominowały tzw. imprintery. Jest to bardzo pozytywny trend, świadczący o przekształcaniu się polskiego rynku. Udział elektronicznych terminali osiągnął poziom 56,9% w 2001 roku i w kolejnych latach utrzymywała się tendencja wzrostowa, zdobywając na koniec II kwartału 2004 roku 70% wszystkich urządzeń tego typu, przy czym za ich pomocą dokonanych było 99% wszystkich transakcji. 20 Wykres 7. Liczba terminali POS na 1 milion mieszkańców w 2004 roku Grecja Hiszpania Cypr Słowenia Włochy Luksemburg Francja Malta Wielka Brytania Szwecja Portugalia Irlandia Holandia Austria Belgia Dania Estonia Niemcy SE UE Łotwa Czechy Węgry Litwa Słowacja Polska (3.753) 0 terminal POS - urządzenie elektroniczne służące do automatycznej rejestracji i autoryzacji transakcji dokonywanych za pomocą karty, w oparciu o dane zawarte na pasku magnetycznym karty. 12

13 Stosunkowo niewielka sieć punktów handlowych akceptujących płatność kartą stanowi poważną przeszkodę polskiego rynku kart płatniczych. Na początku 2005 roku tylko 120 tysięcy spośród 400 tysięcy sklepów dysponowało terminalem do płatności kartami. Jednocześnie jednak wysokie opłaty i prowizje, pobierane przez agentów rozliczeniowych, na które składają się prowizje agenta oraz tzw. interchange fee dla banku-wystawcy karty płatniczej, powodują, że drobni handlowcy nie widzą potrzeby wprowadzania w swoich sklepach płatności kartami. Wysokość opłaty interchange fee często sięga, szczególnie w przypadku mniejszych punktów handlowych, 1,45-1,6% obrotów. W Europie Zachodniej opłaty te są średnio dwukrotnie niższe. 21 Banki uzasadniają wyższe stawki w Polsce dużo większymi kosztami infrastruktury, w szczególności związanymi z jej rozbudową, niż w krajach Europy Zachodniej. 22 Z kolei, z perspektywy handlowców, oprócz wysokich prowizji, problem stanowią dla nich także dodatkowe koszty związane z instalacją i obsługą terminali POS. Miesięczny abonament za korzystanie z terminala wynosi zł. Z drugiej strony, instalacja terminali POS w punktach handlowych przyczynia się do dynamizacji wzrostu obrotów (klient korzystający z karty wydaje często 20-30% więcej niż gdyby płacił gotówką, ponieważ nie ogranicza go kwota, którą w danym momencie posiada w portfelu), obniżenia kosztów związanych z obrotem gotówkowym, czy unikania zagrożenia przyjęcia fałszywych banknotów. 23 Wykres Liczba terminali POS na 1 milion mieszkańców w latach roku Polska Liczba terminali POS (SE/UE) UE Liczba terminali POS (Polska) SE Pod koniec pierwszego półrocza 2005 roku w Polsce dostępnych było 130 tysięcy punktów handlowo-usługowych, czyli o 18% więcej niż rok wcześniej, natomiast we wrześniu już 134 tysięcy. 24 W punktach handlowo-usługowych znajdowało się 159 tysięcy urządzeń akceptujących karty, przy czym elektroniczne terminale POS stanowiły 75,7% wszystkich urządzeń. 25 opłata interchange - prowizja płacona centrum rozliczeniowemu (acquirer) przez punkt handlowy za możliwość przyjmowania kart płatniczych, obliczana jako procent wartości transakcji dokonanej przy użyciu karty płatniczej lub jako stała kwota od jednej transakcji. Wysokość opłaty interchange w przybliżeniu w oparciu o nieoficjalne dane VISA i MasterCard. 13

14 W okresie w Europie Zachodniej liczba terminali POS wzrosła o 23% do 7,1 mln. Przykładowo jednak w Hiszpanii, gdzie znajduje się jedna z najbardziej rozwiniętych sieci terminali POS, ich wykorzystanie jest nadal jednym z najniższych w Europie (15 płatności w 2002 roku w porównaniu do średnio 31 transakcji w strefie euro) Liczba kart płatniczych na 1 tysiąc mieszkańców Do oceny rynku kart płatniczych, ze względu na możliwość wyposażenia kart w wiele różnych funkcji oraz praktyczny zanik na rynku kart wyposażonych tylko w funkcję bankomatową, przyjęliśmy za główny parametr wskaźnik dotyczący kart płatniczych. Niestety, pod względem tego kryterium Polska plasuje się na ostatnim miejscu w Unii Europejskiej. Wykres 9. Liczba wydanych kart płatniczych na 1 mieszkańca w 2004 roku 2,50 Wielka Brytania 2,00 1,50 1,00 0,50 Luksemburg Portugalia Słowenia Słowenia Hiszpania Niemcy Finlandia Włochy Austria Malta Grecja Estonia Cypr Irlandia Dania Litwa Francja Słowacja UE 1,18 SE 1,13 Węgry Czechy Łotwa Polska (0,47) 0,00 Chociaż Polski rynek kart płatniczych rozwija się bardzo intensywnie, to nadal większość transakcji dokonywanych jest w sposób tradycyjny, a więc przy użyciu gotówki. Posiadacze kart w codziennych rozliczeniach posługują się przede wszystkim gotówką, często wypłaconą wcześniej z bankomatu. 27 Należy również pamiętać, że w 2003 roku liczba kart płatniczych ogółem funkcjonujących na polskim rynku statystycznie spadła w stosunku do roku 2002 o ok. 12% w wyniku tzw. oczyszczania statystyk bankowych, służącego wyeliminowaniu kart nieaktywnych (np. kart przeterminowanych, kart skradzionych lub zagubionych znajdujących się na tzw. stop listach). 28 Natomiast na koniec 2005 roku dostępnych było już w Polsce 20,4 mln kart płatniczych, przy czym dominowały karty debetowe, używane przede wszystkim do 14

15 pobierania gotówki z bankomatów. Systematycznie rośnie liczba kart kredytowych, osiągając poziom 3,6 miliona. W Europie Zachodniej liczba kart płatniczych wzrosła o 12,5% do poziomu 721 milionów w 2004 roku w porównaniu do 2002 roku, podczas gdy w Polsce w tym samym okresie o 104% 29, co wskazuje na dużo wyższą dynamikę i próbę doganiania przez Polskę krajów Unii Europejskiej pod tym względem. Prawie każdy dorosły mieszkaniec krajów Europy Zachodniej posiada średnio dwie karty płatnicze. Sześć krajów obejmuje prawie 80% rynku, przy czym Wielka Brytania stanowi największy rynek ze 166 milionami kart, następnie Niemcy ze 123 milionami, na kolejnych miejscach znajdują się Francja, Hiszpania i Włochy, 30 co jest w sposób oczywisty związane z liczbą ludności w tych krajach. Wielka Brytania charakteryzuje się najbardziej konkurencyjnym rynkiem kartowym w Europie, gdzie wydawanych jest ponad 1500 rodzajów kart. 31 Średnio przypada tam 3,6 karty na osobę. Liczba transakcji na wszystkich kartach osiągnęła w 2004 roku 8,3 miliona, a wartość transakcji 463,9 mld funtów. Wśród transakcji kartowych dominują karty debetowe, podczas gdy w przypadku transakcji online 72% transakcji dokonywanych jest za pomocą kart kredytowych. 32 Na koniec 2004 roku dostępnych było 57 tysięcy bankomatów, z czego 605 należało do banków i towarzystw budowlanych. Wszyscy właściciele bankomatów w Wielkiej Brytanii są członkami sieci LINK, która umożliwia posiadaczom kart korzystanie z każdego bankomatu. 33 Niemcy, drugi pod względem wielkości europejski rynek kartowy, charakteryzuje się odmiennymi tendencjami. Wielkość rynku oraz wysoki poziom dochodów niemieckich konsumentów predystynują ten rynek kartowy do bycia jednym z największych i najbardziej dochodowych na świecie. 34 Klienci niemieccy preferują jednak inne mechanizmy płatnicze niż karty. Rozwój rynku kartowego w Niemczech pozostaje w tyle w stosunku do Wielkiej Brytanii i Francji. Rynek ten ma stosunkowo słabo rozwiniętą sieć punktów akceptujących i charakteryzuje się niskim poziomem innowacyjności. 35 Główną przyczyną niskiej dynamiki rozwoju jest niechęć Niemców do zadłużania się, co wpływa na niewielki poziom wydanych kart kredytowych. Natomiast zdecydowanie chętniej Niemcy korzystają z kart debetowych, ponieważ w 2004 roku funkcjonowało 96 milionów kart tego typu. 95% ludności deklaruje posiadanie rachunku bankowego i tyle samo posiadanie karty debetowej. Większość niemieckich kart oferuje swoim klientom bardzo zbliżone warunki finansowe, co wynika z regulacji prawnych, zabraniających m.in. promocyjnego obniżania oprocentowania kredytu (tzw. introductory rates) oraz przenoszenia kredytów z jednej karty na drugą. 36 Jeszcze niedawno zakazane były również programy lojalnościowe i inne sposoby nagradzania klientów. Obecnie tego rodzaju ograniczenia są znoszone w celu zwiększenia konkurencji na rynku. 37 Skutkiem tego rodzaju działań jest stosunkowo niewielki udział kart kredytowych na rynku niemieckim. Według badań European Research Group tylko 29% Niemców posiada taką kartę. Jest to drugi, po Grecji, najniższy wynik wśród krajów Unii Europejskiej przed rozszerzeniem. 38 Z kolei rynek hiszpański odróżnia od innych dużych rynków europejskich wysoki potencjał wzrostowy. W latach liczba kart wzrosła aż o 60% i osiągnęła liczbę 70 milionów. W roku 2001 dokonano nimi 900,7 milionów transakcji. Dużą popularnością cieszą się zarówno karty debetowe, jak i kredytowe. Płatności kartą stanowią obecnie dominującą formę. Na rynek kart kredytowych w Hiszpanii wchodzą zagraniczni wydawcy kart (m.in. brytyjski Barclaycard), którzy widzą na nim szanse na duże zyski. Zaletą Hiszpanii jest najlepiej rozwinięta w Europie infrastruktura akceptacji kart, w tym 900 tysięcy 15

16 terminali POS. 39 W 2003 roku na terminal POS przypadały 42 osoby i 774 osób na bankomat. 40 Ważnym czynnikiem jest również obniżenie poziomu opłat interchange w sierpniu 2005 roku. 41 Rynek kart płatniczych w Danii tradycyjnie jest zdominowany przez karty debetowe typu Dankort. Dankort jest kartą o zasięgu krajowym rozwiniętą przez banki duńskie w formie joint venture. Dzięki Dankort, wszystkie banki duńskie, niezależnie od wielkości i liczby oddziałów, są w stanie zaoferować swoim klientom kartę, która jest znana i akceptowana w całym kraju. 42 Dania różni się pod tym względem od innych krajów, gdzie karty płatnicze są typowo wydawane przez pojedyncze banki lub grupy banków. Karta Dankort, inaczej niż inne karty debetowe, powinna być, zgodnie z prawem duńskim, bezpłatna dla konsumentów i detalistów. 43 A z kolei na podstawie ustawy o płatnościach sektora publicznego wymagane jest, aby wszyscy obywatele i przedsiębiorstwa posiadały rachunek bankowy dla otrzymywania płatności z sektora publicznego. 44 Ciekawostką jest, że Irlandia jest jedynym krajem w Europie, w którym pobierany jest podatek od kart płatniczych. Opodatkowane jest posiadanie zarówno kart debetowych, jak i kredytowych (tzw. stamp duty w wysokości 40 EUR rocznie od karty kredytowej i 20 EUR od karty debetowej). Podatek jest płacony przez posiadaczy kart, a rozliczany i odprowadzany przez banki. W związku z tym, że stanowi on spore obciążenie, podejmowane są działania zmierzające do jego zniesienia. Jednocześnie ze względu na znaczenie tego podatku dla budżetu państwa, rząd irlandzki nie chce zrezygnować z tego źródła dochodu 45. Podatek znacznie obniża konkurencyjność kart irlandzkich, a Irlandczycy mogą otrzymać karty w Wielkiej Brytanii, bądź innym kraju Unii Europejskiej. Ma to również wpływ na konkurencyjność na rynku, ponieważ istnienie tego podatku eliminuje wejście na rynek nowych wydawców kart. Sytuacja ta wpływa na popularność kart w Irlandii. Na koniec 2003 roku funkcjonowało 1,8 miliona kart kredytowych na 3,8 miliona mieszkańców, czyli ok. 0,5 karty kredytowej na 1 mieszkańca. 46 Wykres 10. Liczba wydanych kart płatniczych na 1 mieszkańca w latach ,2 Polska 0,45 Liczba kart płatniczych (SE/UE) 1,1 1,0 EU 0,42 0,39 0,36 0,33 Liczba kart płatniczych (Polska) 0,9 SE ,30 Biorąc pod uwagę porównywalny do Polski kraj akcesyjny Czechy, pod koniec 2004 roku 6 na 10 Czechów posiadało kartę debetową lub kredytową. 47 Karty kredytowe stanowiły tylko 4% wszystkich kart płatniczych w porównaniu do 50% w Europie Zachodniej. Większość 16

17 banków czeskich zaczęła jednak wydawać karty kredytowe dopiero w 2003 roku. W czerwcu 2004 roku było wydanych 6,63 miliona kart. 48 Karty płatnicze są wykorzystywane głównie do pobierania gotówki z bankomatów. Wykorzystanie kart kredytowych i debetowych w sklepach detalicznych stanowiło 30% całkowitej liczby transakcji, natomiast pobrania gotówki 70% 49, co stanowi bardzo zbliżone parametry do rynku polskiego. 5. Liczba transakcji kartami Według tego kryterium wśród krajów Unii Europejskiej zdecydowanie dominują kraje skandynawskie, m.in. na skutek najbardziej zaawansowanej roli Internetu w dokonywaniu płatności. Wykres 11. Średnia liczba transakcji na kartę płatniczą przypadająca na 1 mieszkańca w 2004 roku (poza kartami przedpłaconymi, tzw. elektroniczną portmonetką) Dania Finlandia Szwecja Wielka Brytania Holandia Luksemburg Francja Portugalia Belgia Słowenia Estonia Irlandia Hiszpania Niemcy Cypr Austria Włochy Łotwa Czechy Malta Litwa UE 45,2 SE 41,5 Węgry Grecja Słowacja Polska 5,3 0 W Polsce na koniec 2005 roku udział transakcji dokonywanych kartami kredytowymi w odniesieniu do wszystkich transakcji dokonywanych przy użyciu kart kształtował się na stosunkowo niskim poziomie, ponieważ wynosił zaledwie 9,6% (20 mln transakcji), przy wartości wynoszącej 3,5 mld zł (6,9% wartości wszystkich transakcji dokonywanych przy udziale kart), chociaż udział kart kredytowych przekraczał już 20,4% (4,2 mln) wszystkich kart w obiegu 50. Większość transakcji kartowych była dokonywana przy użyciu karty debetowej 87,9% 51. Na koniec 2005 roku w porównaniu do końca 2004 roku wzrost liczby transakcji dokonywanych przy użyciu kart debetowych wyniósł 18,5%, podczas gdy w odniesieniu 17

18 do kart kredytowych 48,6%. W tym samym okresie wartość transakcji dokonanych przy użyciu kart debetowych wzrosła o 18%, a przy użyciu kart kredytowych o 43%. 52 Wykres 12. Średnia liczba transakcji na kartę płatniczą przypadająca na 1 mieszkańca w latach (poza kartami przedpłaconymi, tzw. elektroniczną portmonetką) Transakcje na 1 kartę płatniczą (SE/UE) Polska EU SE ,4 4,4 3,4 2,4 1,4 Transakcje na 1 kartę płatniczą (Polska) 6. Wykorzystanie innych instrumentów bezgotówkowych 6.1. Transakcje dokonywane za pomocą polecenia przelewu na 1 mieszkańca W strefie euro w 2004 roku dokonywanych było przeciętnie przez 1 mieszkańca 2,4 razy więcej poleceń przelewu niż w Polsce, a w całej Unii Europejskiej było 2,2 razy więcej transakcji tego typu. Wykres 13. Liczba zrealizowanych w skali roku poleceń przelewu na 1 mieszkańca w 2004 roku 18

19 120 Finlandia Austria Słowenia Holandia Niemcy Belgia Szwecja Estonia Dania Wielka Brytania Francja Czechy Łotwa Luksemburg Słowacja Węgry Włochy Hiszpania Litwa Irlandia Malta Cypr Portugalia Grecja Polska 19,04 SE 45,55 UE 42,03 0 Na poziom realizacji poleceń przelewu ma wpływ przede wszystkim liczba rachunków bankowych, przy czym, jak wynika z wykresu 3, ich liczba w Polsce znajdowała się na stosunkowo niskim poziomie, w tym w porównaniu do krajów strefy euro. Przyrost liczby rachunków bankowych jest jednym z czynników przyczyniających się do wzrostu liczby transakcji dokonywanych przy użyciu polecenia przelewu, co ilustruje wykres 13. Jako pozytywny trend należy stwierdzić, że w Polsce liczba transakcji dokonywanych za pomocą polecenia przelewu na 1 mieszkańca wzrosła w 2003 roku dwukrotnie w stosunku do 1999 roku, podczas gdy w strefie euro o 13%, co wynika z wyższego poziomu nasycenia tych rynków. Jednym z czynników przyczyniających się do popularności polecenia przelewu w krajach Unii Europejskiej jest wysokość opłat za tego rodzaju transakcje. We Francji, Grecji, we Włoszech i w Hiszpanii występują najwyższe opłaty za krajowe polecenia przelewu 1,28-12 EUR. 53 W widoczny sposób przyczynia się to do raczej niskiej popularności polecenia przelewu w tych krajach. Ta forma płatności jest natomiast bardzo popularna w Belgii, Finlandii i Holandii, gdzie klienci prywatni nie ponoszą opłat za wykonywanie polecenia przelewu w euro przetwarzanego automatycznie (w wersji STP), o ile przelew jest wykonywany określonymi kanałami (np. Internet, bankowość telefoniczna). Natomiast w Austrii, Luksemburgu (odpowiednio i 6-12 przelewów bezpłatnie) i w Niemczech opłata za podstawowy pakiet rachunku zawiera bezpłatną, ograniczoną liczbę transakcji polecenia przelewu, natomiast po przekroczeniu limitu stają się one odpłatne. W przypadku Grecji i Irlandii (krajów o jednym z najniższych poziomów popularności polecenia przelewu), w niektórych 19

20 przypadkach, w zależności od rodzaju transakcji, opłata występuje również po stronie odbiorcy polecenia przelewu w wysokości 0,05-12,00 EUR. Widoczna jest także tendencja do podwyższania opłat za przelewy niespełniające standardów STP, co jest związane z dążeniami banków do skierowania tego rodzaju transakcji do bardziej efektywnych pod względem kosztowym bezpośrednich kanałów obsługi. 54 Wykres 14. Liczba zrealizowanych w skali roku poleceń przelewu na 1 mieszkańca w latach Polecenie przelewu na 1 mieszk. (SE/UE) Polska EU SE Polecenie przelewu na 1 mieszk. (Polska) 20