Wstępne opracowanie wyników testu przeprowadzonego wśród personelu medycznego, pracowników jednostek samorządu terytorialnego i ogółu Polaków

Transkrypt

1 Wstępne opracowanie wyników testu przeprowadzonego wśród personelu medycznego, pracowników jednostek samorządu terytorialnego i ogółu Polaków Opracowanie: Dr hab. n. med. Ernest Kuchar Dr hab. n. med. Aneta Nitsch-Osuch styczeń 2015 r.

2

3 Co lekarze wiedzą o grypie wyniki Ogólnopolskiego Testu Wiedzy o Grypie Wstęp a. Cel badania Celem Ogólnopolskiego Testu Wiedzy o Grypie było poznanie poziomu wiedzy lekarzy na temat grypy, jej powikłań i leczenia. Istotnym elementem badania była również popularyzacja wiedzy o zagrożeniach związanych z grypą oraz korzyściach stosowania szczepień ochronnych. Wyniki testu będą pomocne przy opracowaniu działań skierowanych do personelu medycznego prowadzonych w 2015 roku w ramach Ogólnopolskiego Programu Zwalczania Grypy. b. Metodologia Badanie przeprowadzono w sierpniu i pierwszej połowie września 2014 roku. Test miał formę ankiety internetowej. Składał się z 18 pytań z odpowiedziami wielokrotnego wyboru. Wyniki obliczano na podstawie pierwszych zweryfikowanych odpowiedzi. Test został przeprowadzony na stronie w badaniu mogli wziąć udział zarówno zarejestrowani, jak i niezarejestrowani użytkownicy. Pytania dla pracowników ochrony zdrowia zostały przygotowane zostały przez dr hab. n. med. Anetę Nitsch-Osuch, Adiunkt Katedry i Zakładu Medycyny Rodzinnej z Oddziałem Klinicznym Chorób Wewnętrznych i Metabolicznych Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Pytania były różnego stopnia trudności. W badaniu wzięło udział 495 respondentów z całej Polski, głównie lekarzy (83%, 411/495). Najwięcej było lekarzy pierwszego kontaktu, reumatologów i kardiologów.

4 W badaniu w większości wzięły udział kobiety (70%). Na podstawie automatycznie zliczonych odpowiedzi dokonano interpretacji poszczególnych wyników i opracowano podsumowanie badania. Wyniki testu Respondenci odpowiedzieli poprawnie średnio na 4,8 z 18 pytań. Na każde pytanie udzielono średnio tylko nieco ponad ¼ poprawnych odpowiedzi (26,9%, 133/495). Przy założeniu, że 50% poprawnych odpowiedzi zalicza test, aż 91% respondentów nie zaliczyło testu. Jak pokazują wyniki lekarze dobrze znają przeciwwskazania do szczepień (88,5% poprawnych odpowiedzi) i zasady stosowania leków przeciwwirusowych w leczeniu grypy (63,0% poprawnych odpowiedzi). Ponad połowa ankietowanych zna kardiologiczne wskazania do szczepień (56,6%), ale już mniejszość wskazania do szczepień wymienione w aktualnym PSO na 2014 rok (44,4%).

5 Wyniki pokazały również, że specjalistyczna wiedza na temat wirusów grypy nie była rozpowszechniona np. na pytanie o patogenne szczepy grypy ptasiej udzielono 5% poprawnych odpowiedzi. Za niepokojący można uznać słaby wynik odpowiedzi na temat dróg transmisji grypy (8,9%), choć trzeba przyznać, że pytanie było podchwytliwe i obejmowało mniej znają wertykalną drogę przenoszenia wirusa.

6 Bardzo niepokojący jest natomiast niedostatek wiedzy na temat powikłań grypy u ciężarnych (10,3%), dróg podania szczepionek (11.3%) czy diagnostyki grypy (12,1%) oraz interpretacji szybkich testów 13,9% poprawnych odpowiedzi). W przypadku pytania o objawy wskazujące na ciężki przebieg grypy jedynie 9,7% respondentów udzieliło poprawnej odpowiedzi. Obawy budzi tak niski odsetek specjalistów potrafiących poprawnie ocenić, że grypa będzie przebiegała ciężko, bo to może oznaczać spóźnione zastosowanie leków przeciwwirusowych. Pytanie: Grypa może mieć przebieg samoograniczający się lub progresywny. Proszę wskazać objawy kliniczne mogące wskazywać na możliwy progresywny przebieg choroby: Odpowiedź 1 gorączka >40 C Odpowiedź 2 ból w klatce piersiowej, wysiłek oddechowy u dzieci Odpowiedź 3 splątanie lub pogorszenie stanu psychicznego Odpowiedź 4 zaostrzenie przebiegu chorób przewlekłych Prawidłowe odpowiedzi to 2, 3 i 4. Większość ankietowanych za najważniejszy objaw progresji grypy uznała wysoką gorączkę, co niestety nie jest prawdą. Duże trudności sprawiło również prawidłowe dawkowanie szczepionki u dzieci (16,3%), choć tu wyjaśnieniem może być niski odsetek pediatrów biorących udział w badaniu (około 4%).

7 Opis wyników testu Wyniki testu wiedzy na temat grypy ujawniły dwa ważne problemy. Po pierwsze wiedza na temat grypy jest wśród ogółu lekarzy zbyt mała, co można tłumaczyć ogromem wysoko specjalistycznej wiedzy i innych zagadnień (np. stale zmieniające się listy refundacyjne) jaką zmuszeni są opanować lekarze. Po drugie, zwraca uwagę asymetria posiadanej wiedzy respondenci najlepiej znają przeciwwskazania do szczepień, znacznie gorzej powikłania grypy, grupy ryzyka i zasady podawania szczepionek np. u dzieci. Moim zdaniem test ujawnił najważniejsze przyczyny niskiego odsetka zaszczepionych przeciwko grypie w Polsce generalnie słabą znajomość zagrożenia, jakie stanowi grypa przy jednoczesnej nadmiernej obawie przed szczepieniami, o czym świadczy świetna znajomość przeciwwskazań do szczepienia. Rekomendacje Przede wszystkim konieczna jest ciągła edukacja wszystkich pracowników ochrony zdrowia, która powinna koncentrować się na grypie rozpoznawaniu objawów prognostycznych ciężkiego przebiegu grypy, powikłaniach grypy w grupach ryzyka oraz praktycznym stosowaniu szczepień np. dawkowaniu szczepionki u dzieci. Wśród lekarzy specjalistów warto propagować, chociaż podstawową wiedzę na temat grypy jako choroby, która może zaostrzyć praktycznie każdą chorobę przewlekłą. W środowisku lekarskim pojawiają się liczne dyskusje na temat np. co uważać za przyczynę zgonu w sezonie grypowym wśród osób starszych, cierpiących na przewlekłe choroby takie jak niestabilna dusznica bolesna czy POChP chorobę przewlekłą czy grypę? Czy nie wystarczy nam świadomość, że gdyby nie grypa, która zaostrzyła i zdestabilizowała podstawową chorobę to pacjent by żył dłużej? Warto pamiętać, że grypa jest chorobą, którą możemy leczyć lekami przeciwwirusowymi (np. oseltamiwir) oraz której można zapobiec lub przynajmniej złagodzić dzięki szczepieniom ochronnym.

8 Co samorządowcy wiedzą o grypie wyniki Ogólnopolskiego Testu Wiedzy o Grypie Wstęp a. Cel badania Celem Ogólnopolskiego Testu Wiedzy o Grypie było poznanie poziomu wiedzy m.in. pracowników samorządów na temat grypy, jej powikłań i leczenia. Istotnym elementem badania była również popularyzacja wiedzy o zagrożeniach związanych z grypą oraz korzyściach stosowania szczepień ochronnych. Wyniki testu będą pomocne przy programowaniu działań skierowanych do personelu medycznego prowadzonych w 2015 roku w ramach Ogólnopolskiego Programu Zwalczania Grypy. b. Metodologia Badanie przeprowadzono w sierpniu i pierwszej połowie września 2014 roku. Test miał formę ankiety internetowej. Składał się z 10 pytań z odpowiedziami jednokrotnego wyboru. Wyniki obliczano na podstawie pierwszych zweryfikowanych odpowiedzi. Test został przeprowadzony na stronie Pytania dla pracowników samorządów zostały przygotowane zostały przez dr n. med. Agnieszkę Mastalerz-Migas, p.o. Kierownika Katedry i Zakładu Medycyny Rodzinnej Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu. Pytania sprawdzały wiedzę respondentów na temat grypy, jak również dotyczyły samorządowych programów zdrowotnych. W badaniu wzięło udział 110 respondentów z całej Polski, głównie pracownicy samorządów gminnych (76%).

9 W badaniu w większości wzięli udział mężczyźni (84%). W badaniu najliczniej wzięli udział samorządowcy z województw: mazowieckiego, dolnośląskiego i lubuskiego. W badaniu nie wieli udziału pracownicy samorządów z województw opolskiego i warmińsko-mazurskiego.

10 Na podstawie automatycznie zliczonych odpowiedzi dokonano interpretacji poszczególnych wyników i opracowano podsumowanie badania. Wyniki testu Respondenci odpowiedzieli poprawnie średnio na 4,4 z 10 pytań. Przy założeniu, że 70% poprawnych odpowiedzi zalicza test, ponad połowa respondentów (56%) nie zaliczyła testu. Jak pokazują wyniki pracownicy samorządów znają grupy szczególnie narażone na powikłania pogrypowe (93% poprawnych odpowiedzi) i przyczyny konieczności przyjmowania szczepienia co roku (93% poprawnych odpowiedzi).

11 Zdecydowania większość ankietowanych wie również, dlaczego grypę uznaje się za groźną chorobę (97%) oraz zna mechanizm działania szczepionki (96%). Wyniki badania pokazały jednak, że samorządowcy mają problem ze wskazaniem składu szczepionki przeciw grypie. 60% ankietowanych udzieliło poprawnej odpowiedzi. Natomiast aż 40% wskazało nieprawidłowe odpowiedzi, że szczepionka zawiera żywe wirusy, żywe bakterie lub zabite bakterie. Największy problem sprawiły respondentom pytania z drugiej części badania, która była poświęcona mechanizmom realizacji samorządowych programów zdrowotnych. Pracownicy samorządów wiedzą, kto może realizować programy samorządowe (95% poprawnych odpowiedzi). Większe trudności sprawiły pytania o wytyczne ministra zdrowia dotyczące zawartości programów zdrowotnych (78% poprawnych odpowiedzi) oraz zawartość projektu uchwały w sprawie przyjęcia programu zdrowotnego (74% poprawnych odpowiedzi).

12 Duże trudności sprawiło respondentom również pytanie na temat podstaw realizacji zadań z zakresu promocji i ochrony zdrowia przez samorząd terytorialny (54% poprawnych odpowiedzi) oraz czasu przysługującego Agencji Oceny Technologii Medycznych na opiniowanie projektów programów zdrowotnych (44% poprawnych odpowiedzi).

13 Opis wyników testu i rekomendacje Wyniki testu wiedzy na temat grypy wśród pracowników samorządów pokazały, że podstawowa wiedza na temat grypy jest im znana. Należy przyznać, że pytania nie miały zbyt skomplikowanej formuły, przez co zapewne znacząca część ankietowanych odpowiedziała na nie poprawnie. Niepokojący jest jednak fakt, iż ponad połowa respondentów ma problemy z odpowiedzią na pytania odnośnie przepisów dotyczących realizacji samorządowych programów zdrowotnych. Zapewne nie każdy pracownik samorządu potrzebuje tej wiedzy, jednak osoby bezpośrednio zajmujące się tworzeniem i realizacją tych programów powinny być obeznane z przepisami funkcjonującymi w polskim prawie. W celu podnoszenia świadomości na temat grypy kluczowa jest nieustanna edukacja zarówno w zakresie samej grypy, jak i mechanizmów tworzenia samorządowych programów zdrowotnych.

14 Co Polacy wiedzą o grypie? wyniki Ogólnopolskiego Testu Wiedzy o Grypie Wstęp a. Cel badania Celem Ogólnopolskiego Testu Wiedzy o Grypie było poznanie poziomu wiedzy polskiego społeczeństwa na temat grypy, jej powikłań i zapobiegania. Badanie miało też popularyzować wiedzę o zagrożeniach związanych z grypą oraz korzyściach wynikających ze stosowania szczepień ochronnych po zakończeniu testu każdy uczestnik mógł zapoznać się z prawidłowymi odpowiedziami i ich uzasadnieniem. Wyniki testu pomogą wyznaczyć kierunki działań kampanii społecznej, która będzie prowadzona w ramach Ogólnopolskiego Programu Zwalczania Grypy w 2015 roku. b. Metodologia Badanie przeprowadzono w sierpniu i wrześniu 2014 roku. Test miał formę ankiety internetowej w języku polskim. Składał się z 12 pytań różnego stopnia trudności z odpowiedziami wielokrotnego wyboru. Wyniki obliczano na podstawie pierwszych zweryfikowanych odpowiedzi. Test został przeprowadzony on-line na stronie oraz W badaniu mogli wziąć udział zarówno zarejestrowani, jak i niezarejestrowani użytkownicy. Pytania przygotowane zostały przez dr n. med. Agnieszkę Masztalerz-Migas, p.o. Kierownika Katedry i Zakładu Medycyny Rodzinnej Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu. W badaniu wzięło udział 1669 respondentów z całej Polski, głównie młodych ludzi w przedziale wiekowym lat (693/1669; 44%) oraz lat (527/1669; 34%). Łącznie osoby do 35 roku życia stanowiły 78% respondentów, co wynika z internetowego charakteru badania. Najwięcej ankietowanych pochodziło z województwa mazowieckiego (308/1669, 18,5%). Wśród respondentów dominowały kobiety (71%; 1193/1669).

15 Na podstawie automatycznie zliczonych odpowiedzi dokonano interpretacji poszczególnych wyników i podsumowano badanie. Wyniki testu Wiedza ankietowanych Polaków na temat grypy jest duża. Respondenci odpowiedzieli poprawnie na średnio 8,6 z 12 pytań. Na każde pytanie udzielono przeciętnie nieco ponad 70% poprawnych odpowiedzi (71,9%). Oznacza to, że ponad 70% respondentów zaliczyło test przy założeniu, że do zaliczeniu testu wystarcza 70% poprawnych odpowiedzi.

16 Jak pokazują powyższe wyniki, ankietowani wiedzieli, że grypa jest groźną chorobą, bo łatwo szerzy się w populacji i może wywołać poważne powikłania (93,5%, 1560/1669 poprawnych odpowiedzi), dobrze zna przyczyny zachorowań na grypę (91,1% 1520/1669 poprawnych odpowiedzi), drogi przenoszenia choroby (91%, 1515/1669) oraz rozumieją, dlaczego konieczne są coroczne szczepienia (91%, 1514/1669 poprawnych odpowiedzi). Ankietowani dobrze znają też klasyczne objawy grypy (1088 tj. 65,2% poprawnych odpowiedzi). Respondenci odpowiedzieli również bardzo dobrze na pytania dotyczące skuteczności i ograniczeń szczepień ochronnych. Rozumieją, że pomimo szczepienia można zachorować, gdyż szczepionka chroni przed grypą, a nie przed każdą infekcją dróg oddechowych (1281 tj. 77% poprawnych odpowiedzi). Wiedzą, że szczepionka chroni przed grypą i jej poważnymi powikłaniami (1435 tj. 87% poprawnych odpowiedzi), natomiast szczepionki grypowe nie chronią przed przeziębieniem (1038 tj. 62,2% poprawnych odpowiedzi).

17 Najmniej poprawnych odpowiedzi udzielono na praktyczne pytania np. kiedy można się szczepić przeciwko grypie (najczęściej wybieraną odpowiedzią było latem 75% odpowiedzi), podczas gdy poprawną odpowiedź, że można się szczepić w całym sezonie grypowym od września do marca wybrało jedynie 8,4% badanych (140/1669).

18 Ankietowani nie wiedzieli, dla kogo grypa jest szczególnie groźna. Poprawnie wskazywali jedynie przewlekle chorych, ale nie wiedzieli, że do grup ryzyka należą także dzieci i osoby starsze oraz ludzie z obniżoną odpornością. Poprawnie na pytanie o grupy ryzyka odpowiedziało jedynie 132/1669 tj. 7,9% osób. Zdecydowana większość ankietowanych błędnie uważała, że szczepionki zawierają żywe bakterie (1053 tj. 63,1%). Jedynie 12,3% wiedziało, że szczepionki zawierają fragmenty wirusów lub ich antygeny. Opis wyników testu Wyniki testu pokazały, że wiedza polskiego społeczeństwa, a raczej jej młodszej części do 35 roku życia, która korzysta z Internetu, na temat grypy jest spora. Jednakże jest to wiedza powierzchowna i bardzo teoretyczna, prawdopodobnie pochodząca z popularnych mediów. Tylko w ten sposób można wyjaśnić fakt, że ankietowani powszechnie znają przyczynę zachorowania na grypę, a jednocześnie w zdecydowanej większości uważają, że szczepionka grypowa zawiera żywe bakterie. Za niepokojący można uznać słaby wynik odpowiedzi na temat grup ryzyka powikłań grypy. Zdecydowana większość badanych nie wiedziała, że u dzieci, osób starszych i z obniżoną odpornością grypa może przebiegać ciężko i ryzyko powikłań jest zwiększone. Dlaczego respondenci za grupę ryzyka powikłań grypy uznają jedynie przewlekle chorych? Wyraźnie wskazuje to, że źródła informacji o grypie, z których korzysta społeczeństwo są nieprofesjonalne. Głęboko zakorzenione i nadal żywotne w polskim społeczeństwie są popularne, błędne mity np. o możliwości zachorowania po szczepieniu, czego wyrazem jest powszechne przekonanie o żywych drobnoustrojach zawartych w szczepionce. Być może tłumaczy to także brak przekonania do szczepień dzieci, osób starszych oraz z obniżoną odpornością. Jedynie informacja o potrzebie szczepień przewlekle chorych przebiła się jak na razie do świadomości społecznej. Prawdopodobnie źródłem wiedzy są sami przewlekle chorzy, który stanowią znaczny odsetek dorosłej populacji.

19 Wyniki testu wiedzy na temat grypy ujawniły dwie ważne informacje. Po pierwsze ogólna wiedza społeczeństwa na temat grypy, choć wydaje się duża (70% zdało nasz test), jest słabej jakości test wykrył krytyczne luki w wiedzy. Po drugie, społeczeństwu polskiemu wyraźnie brakuje własnych doświadczeń związanych ze szczepieniami grypowymi, co dobitnie potwierdza bardzo niski, aktualny odsetek zaszczepionych w Polsce (4%). Podsumowując, społeczeństwo polskie wie sporo na temat grypy i szczepień przeciw tej chorobie, lecz jest nieprzekonane do ich stosowania u siebie i swoich bliskich i nadal powszechnie ulega mitom. Jedyną grupą, która przebiła się do świadomości społecznej, jako zagrożona grypą pozostają jak na razie przewlekle chorzy. Wyższe odsetki wszczepionych wśród przewlekle chorych potwierdzają tę tezę. Istnieje potrzeba długofalowej edukacji na temat wykonywania szczepień przeciw grypie. Konieczna jest walka z mitem dotyczącym przeprowadzania szczepień jedynie przed sezonem grypowym, we wrześniu i październiku. Rekomendacje Wnioski, jakie płyną z testu wiedzy o grypie polskiego społeczeństwa można streścić następująco: potrzebna jest kampania społeczna propagująca wiedzę o grupach ryzyka ciężkiego przebiegu i rozwoju powikłań grypy oraz podkreślająca bezpieczeństwo inaktywowanej szczepionki. Konieczne jest dotarcie do świadomości społecznej z przekazem, że szczepienia przeciwko grypie mają sens dopóki trwa zagrożenie także w trakcie sezonu grypowego. Początkowo można skupić się na działaniach wśród przewlekle chorych, bo jest to jedyna grupa utrwalona w świadomości społecznej, jako zagrożona grypą i wymagająca szczepień.