kategoria: Generalna (OPEN) I miejsce dla Gminy Świdnica

Transkrypt

1

2 kategoria: Klasyfikacja Generalna (OPEN) I miejsce dla Gminy Świdnica

3

4 Redakcja: Piotr Maksymczak Korekta: Agata Maksymczak Sk³ad i projekt ok³adki: Tomasz Szafranowski Druk: Drukarnia FILIP Wydawca: Stowarzyszenie Dialog-Wspó³praca-Rozwój na zlecenie Urzêdu Marsza³kowskiego Województwa Lubuskiego Zielona Góra, 2009

5 Od autorów Ranking Gmin Województwa Lubuskiego jest doroczn¹ okazj¹ do przyjrzenia siê stanowi rozwoju naszego regionu. Uwa amy, e zebrano w ten sposób wyj¹tkowo cenny materia³ statystyczny, pozwalaj¹cy stworzyæ portret w³asny ma³ych ojczyzn, sk³adaj¹cych siê na region lubuski. Wyj¹tkowośæ zebranego materia³u statystycznego polega na tym, e pozwala on przyjrzeæ siê podstawowym jednostkom samorz¹du terytorialnego, czyli gminom. Nie chodzi tu oczywiście o miejsce, jakie dana gmina zajê³a w rankingu, ale g³ównie o zrozumienie strategii rozwoju, jaka jest w gminie realizowana. Okazuje siê bowiem, e lubuskie gminy ró ni¹ siê pomiêdzy sob¹ bardziej ni nam siê dot¹d wydawa³o. Ró ni¹ siê nie tylko pod wzglêdem poziomu rozwoju, ale i pod wzglêdem sposobu dojścia do tego poziomu. Nie by³o naszym zadaniem, jako ekspertów oceniaj¹cych materia³ zebrany w trakcie Rankingu, proponowanie konkretnych rozwi¹zañ dotycz¹cych alokacji środków finansowych w regionie. S¹dzimy jednak, e zarówno dane zebrane w gminach, jak i ich analizy zawarte w raporcie koñcowym mog³yby staæ siê podstaw¹ powa nej dyskusji zarówno nad rozwi¹zaniami bie ¹cymi, jak i strategicznymi kierunkami rozwoju regionu. dr Zbigniew Świ¹tkowski dr Tomasz Banaszak dr Lech Szczegó³a Krzysztof Chmielnik Nasze podziêkowania Stowarzyszenie Dialog-Wspó³praca-Rozwój, organizator II Rankingu Gmin Województwa Lubuskiego za 200 r., sk³ada wyrazy du ej wdziêczności za okazan¹ pomoc i yczliwośæ wszystkim ludziom dobrej woli, a by³o ich sporo. Szczególne podziêkowania sk³adamy na rêce Dominiki Dauksza z Departamentu EFS za wzorow¹ wspó³pracê, Elizie Gniewek-Juszczak, rzeczniczce prasowej Zarz¹du Województwa Lubuskiego, za yczliwe wsparcie oraz Regionalnej Izbie Obrachunkowej w Zielonej Górze za cierpliwe weryfikowanie tysiêcy liczb. Dziêkujemy tak e wszystkim naszym partnerom oraz Polskiemu Towarzystwu Ekonomicznemu i lubuskim mediom, które zapewni³y naszemu Rankingowi fantastyczne nag³ośnienie. Dziêkujemy tak e mnister Jolancie Fedak za s³owa otuchy oraz marsza³kowi Marcinowi Jab³oñskiemu za okazane nam zaufanie. Stowarzyszenie DWR

6 Laureaci II Rankingu Gmin Województwa Lubuskiego za 200 r.: Klasyfikacja Generalna (OPEN) I miejsce dla Gminy Świdnica II miejsce dla Gminy Krzeszyce III miejsce dla Gminy Miejskiej Zielona Góra Najlepsza Gmina Miejska dla Gminy êknica Najlepsza Gmina Miejsko-Wiejska dla Gminy Kargowa Najlepsza Gmina Wiejska II miejsce dla Gminy Krzeszyce III miejsce dla Gminy Wiejskiej ary Gmina Wspieraj¹ca Gospodarkê I miejsce dla Gminy Kostrzyn nad Odr¹ Gmina Wspieraj¹ca NGO I miejsce dla Gminy Miejskiej Gorzów Wlkp. Gmina z Proinwestycyjnym Bud etem I miejsce dla Gminy Świdnica Dynamiczna Gmina Lubuska I miejsce dla Gminy Krzeszyce

7 Spis treści: Metodologia II Rankingu Gmin Województwa Lubuskiego za 200 r Krzysztof Chmielnik Analiza wyników II Rankingu Gmin Województwa Lubuskiego za 200 r dr Zbigniew Świ¹tkowski Lubuskie gminy w liczbach Krzysztof Chmielnik Du e zmiany istotna ci¹g³ośæ dr Lech Szczgó³a Ani regres, ani postêp dr Tomasz Banaszak

8

9 raport Krzysztof Chmielnik Metodologia II Rankingu Gmin Województwa Lubuskiego za 200 r. Zasada budowania wskaźników syntetycznych Przy obliczaniu wskaźników syntetycznych wykorzystano metodê sumy wa onej. Wszystkie dane uzyskane z ankiety badawczej (po przeliczeniu na jednego mieszkañca gminy) przelicza siê wedle specjalnego algorytmu na skalê ocen szkolnych w przedziale od 2 do 5. Gmina o najwy szej wartości otrzymuje ocenê 5 (bardzo dobrze), a gmina o najni szej 2 (niedostatecznie). Takie ustalenie zakresu oceny wynika z za³o enia, e nie mo e byæ gminy na zero, bo oznacza³oby to brak w takiej gminie (w danej kategorii) jakiejkolwiek aktywności. Ocena 2, czyli niedostatecznie, ma w logice rankingu walor posiadania tego czegoś w stopniu niewystarczaj¹cym. Przeliczone jak wy ej dane źród³owe s¹ nastêpnie mno one przez wagê. Waga to u³amek. Suma wag w algorytmie sumy wa onej wynosi jeden. Algorytm sumy wa onej jest sum¹ iloczynów danych źród³owych przeliczonych przez wagê. Waga ma na celu zwiêkszenie znaczenia jednej kategorii kosztem drugiej. Wskaźnik syntetyczny z za³o enia zawieraæ siê mo e w granicach od 2 do 5. Zatem gmina ma szansê uzyskaæ wskaźnik rankingowy 5, jeśli dla wszystkich danych źród³owych ujêtych poprzez konkretny wskaźnik syntetyczny otrzyma³a ocenê 5. Jednocześnie adna gmina nie mo e mieæ wskaźnika syntetycznego ni szego od 2. Taki system oceny i tak liczony wskaźnik syntetyczny powoduje sp³aszczenie wskaźników syntetycznych gmin. Odpowiada to jednak potocznej ocenie gmin. Bowiem poza kilkoma wyró niaj¹cymi siê gminami, wiêkszośæ gmin lubuskich jest przeciêtna, co w skali szkolnej oznacza ocenê miêdzy 2 do 3,5. Podstawowy Wskaźnik Rankingowy (PWR) Wskaźnik ten ma oceniæ prorozwojow¹ si³ê bud etu gminy. Z jednej strony uwzglêdnia przychody bud etowe, a z drugiej strony wydatki na inwestycje. Intencj¹ wskaźnika jest docenienie proinwestycyjnego nastawienia gmin, ze szczególnym uwzglêdnieniem zdolności pozyskiwania środków zewnêtrznych na inwestycje. Uwzglêdnia tak e dochody indywidualne i podmiotów gospodarczych. Dochody bud etowe ogó³em1 To podstawowa informacja świadcz¹ca o kondycji finansowej gminy i jej mo liwościach finansowych. Gminny dochód nie zmienia siê gwa³townie z roku na rok, wielkośæ ta ma bowiem cechy historyczne, zale y od tego, jak i co zrobi³a administracja samorz¹dowa w latach poprzednich, a tak e od uwarunkowañ obiektywnych nie zawsze zale nych od administracji samorz¹dowej. Z tego te powodu ustalono wagê tego wskaźnika na 0,1. Ogólna wartośæ inwestycji2 Wartośæ inwestycji zale y od bie ¹cego, proinwestycyjnego nastawienia danego samorz¹du. Dlatego jest wskaźnikiem dynamiki w podejściu do rozwoju gminy i obrazuje determinacjê w d¹ eniu do zwiêkszania swoich szans rozwojowych. Świadczy te o odwadze w podejmowaniu decyzji inwestycyjnych. Ranking świadomie premiuje proinwestycyjne zarz¹dzanie, dlatego temu wskaźnikowi przypisano wagê 0,3. Ranking nie uwzglêdnia inwestycji czynionych w ramach remontów z powodu trudności z ich zinterpretowaniem oraz weryfikacj¹. Pozyskane środki unijne3 Zewnêtrzne środki finansowe mog¹ znacznie zwiêkszyæ potencja³ rozwojowy gminy. Jak wynika z dotychczasowych doświadczeñ, niektóre gminy nie potrafi¹ lub nie chc¹ z tych źróde³ skorzystaæ. W wielu gminach nie ma dostatecznie sprawnych s³u b zdolnych do prawid³owego przygotowania projektów. W wielu samorz¹dach nie ma dostatecznej determinacji do zmiany istniej¹cej sytuacji. Z tego w³aśnie powodu skala środków pozyskanych z zewn¹trz świadczy o rzeczywistych umiejêtnościach pozyskiwania dodatkowych źróde³ finansowania na potrzeby gminnych inwestycji. Wskaź9

10 nik uwzglêdnia jedynie te środki finansowe, które zosta³y zapisane w bud ecie po stronie wykonane. Z tego powodu nie by³y w rankingu brane pod uwagê środki obiecane lub inwestycje wykonane na poczet środków, które dopiero wp³yn¹ do bud etu w latach nastêpnych. Przy okazji warto zauwa yæ, e obecne w³adze samorz¹dowe znajduj¹ siê w trzecim roku swojej kadencji, rok 200 by³ rokiem, w którym urzêduj¹ce obecnie gminne w³adze powinny otrzymaæ pierwsze środki pozyskane dziêki w³asnym umiejêtnościom, a nie dziêki umiejêtnościom poprzedników. Ranking równie tej sprawności świadomie przyznaje najwy sz¹ wartośæ, przypisuj¹c wagê 0,4. Wielkośæ zwrotu podatku PIT i CIT4 Wartośæ zwrotu podatków PIT i CIT świadczy o zasobności mieszkañców gminy, o wielkości ich dochodów. Wiêkszośæ tego odpisu pochodzi z podatku PIT, zatem jest to wskaźnik sporo mówi¹cy o dochodach w³asnych mieszkañców, a pośrednio o ilości gotówki obecnej w gospodarczym obrocie na terenie gminy. Wskaźnik zwrotu podatków PIT i CIT premiuje te gminy, które zainwestowa³y w budowê infrastruktury, a tym samym zwiêkszy³y swe szanse na rozwój budownictwa mieszkaniowego. W tym sensie ranking ma sprowokowaæ w³adze samorz¹dowe na szczeblu gminy do prowadzenia aktywnej polityki imigracyjnej nakierowanej na sprowadzanie do gmin ludzi o wysokich dochodach, a co za tym idzie o wysokich wymaganiach wobec w³adz gminy. Wskaźnikowi temu przyznano wagê 0,2. Podstawowy Wskaźnik Rankingowy (PWR) obliczany bêdzie na podstawie nastêpuj¹cego algorytmu: PWR = D x 0,1 + I x 0,3 + U x 0,4 + P x 0,2 [form 1] gdzie: D wskaźnik dochodów bud etowych, I wskaźnik wartości inwestycji, U wskaźnik pozyskanych środków unijnych, P wskaźnik wielkości zwrotu podatku PIT i CIT. Ka dy ze wskaźników (D, I, U, P) obliczany jest wedle nastêpuj¹cego algorytmu: D= [( dn dmin) / dmax dmin)] x [form 2] gdzie: dn wielkośæ dochodu danej gminy, dmin wartośæ dochodu gminy o najmniejszych dochodach, dmax wartośæ dochodu gminy o najwy szych dochodach. 10 Wskaźnik Kapita³u Ludzkiego (WKL) Wskaźnik syntetyczny Kapita³u Ludzkiego (WKL) jest mieszanin¹ rozmaicie pojmowanego dbania o kapita³ spo³eczny poprzez: Wydatki na edukacjê gminy5 Wskaźnik ten pokazuje stosunek samorz¹du do gminnej oświaty. Do wskaźnika wprowadzono jedynie wydatki w³asne gminy na edukacjê z wykluczeniem subwencji, jak¹ gminy otrzymuj¹ z bud etu pañstwa. Poniewa wydatki w³asne na oświatê to jeden z najwa niejszych sposobów zwiêkszania szans rozwojowych gminy w d³ugiej perspektywie, wskaźnikowi temu przydzielono wagê 0,25. Świadczenia socjalne w gminie6 Dane wykorzystane w Rankingu obejmuj¹ jedynie wydatki w³asne gminy poczynione na świadczenia socjalne z pominiêciem środków, jakie gmina otrzymuje z bud etu pañstwa. Uwzglêdniono natomiast stypendia i pomoc dla uczniów. Wskaźnikowi temu przyznano wagê 0,15. Stopa bezrobocia Bezrobocie w porównaniu z innymi danymi ma cechy negatywne, zatem w algorytmie zastosowanym do obliczenia wskaźnika syntetycznego, gminy o najni szym bezrobociu otrzyma³y ocenê 5, a gminy o bezrobociu najwy szym ocenê 2. Poniewa jednak bezrobocie ma charakter historyczny i nie mo e zbytnio wp³ywaæ na ocenê bie ¹cej dzia³alności w³adz samorz¹dowych, st¹d wskaźnikowi temu przyznano wagê 0,1. Wskaźnik mieszkañców z wy szym wykszta³ceniem Pozyskanie wiarygodnej informacji o liczbie osób z wy szym wykszta³ceniem w niektórych gminach jest niewykonalne. Ludzie z wy szym wykszta³ceniem stanowi¹ intelektualn¹ si³ê napêdow¹ spo³eczności lokalnej. Gminy, które potrafi¹ przyci¹gaæ ludzi o szczególnie wysokich kwalifikacjach, których pośredni¹ miar¹ jest wy sze wykszta³cenie, mog¹ odnosiæ z tego powodu znaczne korzyści. Dlatego wskaźnikowi temu nadano wagê 0,2. Wydatki na NGO7 Udzia³ spo³eczności lokalnej w yciu obywatelskim powinien byæ wspierany z bud etu gminy. Spo³eczeñstwo obywatelskie jest dobrem samym w sobie

11 i pozwala na szybszy rozwój gminy, dziêki wiêkszej aktywności spo³ecznej i spo³ecznym inicjatywom. Udzia³ spo³ecznych partnerów w kszta³towaniu ycia w gminie, upodmiotowienie mieszkañców jest oczywistym pozytywnym aspektem zarz¹dzania gmin¹ w szerokim tego s³owa rozumieniu, a co za tym idzie, tak e w zwiêkszaniu szans rozwojowych gminy. Poniewa wydatki na organizacje pozarz¹dowe s¹ wed³ug twórców rankingu zdecydowanie za niskie, przyznaje siê temu wskaźnikowi wagê 0,3, a gminie przeznaczaj¹cej na organizacje pozarz¹dowe (NGO) relatywnie najwiêcej środków postanowiono przyznaæ rankingowe wyró nienie. WKL. W tegorocznym rankingu uwzglêdniono jedynie wydatki na sferê NGO i edukacjê. Migracje w gminie W metodologii przyjêto, e wartośæ dochodu z op³at i podatków lokalnych świadczy o aktywności gospodarczej mieszkañców oraz o ich zasobności. Jako milcz¹ce za³o enie przyjêto racjonalne dzia³anie samorz¹du gminy w ustalaniu wysokości op³at i podatków lokalnych. Wartości tej przyznano wagê 0,2. Migracja w gminie jest dan¹ nie bior¹c¹ udzia³u w obliczaniu wskaźnika rankingowego. Na podstawie ubieg³orocznego rankingu za 2007 r. nie uda³o sie wykazaæ zwi¹zku migracji z jakimkolwiek innym parametrem. Po zebraniu danych wchodz¹cych w zakres WKL i ich analizie uzyskano nastêpuj¹cy obraz: 1. Wydatki poczynione na gminn¹ edukacjê nie zawsze maj¹ charakter prorozwojowy. S¹ bowiem spóźnion¹ i czasami kosztown¹ konsekwencj¹ b³êdów i zaniedbañ tej samej gminy. Z jednej strony mog¹ świadczyæ o trosce okazywanej edukacji, z drugiej mog¹ wynikaæ z nieracjonalnej polityki w³adz gminy. 2. Świadczenia socjalne w gminie s¹ odpowiedzi¹ na spo³eczne oczekiwania. Nie stanowi¹ elementu pozytywnego kszta³towania polityki w zakresie rozwoju kapita³u ludzkiego. Maj¹ natomiast negatywny wp³yw na aktywnośæ spo³eczn¹. 3. Bezrobocie jest zjawiskiem wykraczaj¹cym poza obszar gminy. Powodowane jest przez kilka czynników, jednym z nich s¹ niskie kwalifikacje, spo³eczna pasywnośæ i niski etos pracy. 4. Nie ma wystarczaj¹co wiarygodnych informacji o liczbie ludzi z wy szym wykszta³ceniem mieszkaj¹cych na terenie danej gminy. Jedynie czêśæ gmin poda³o tê liczbê. 5. Migracje w gminie w niewielkim (mo e nawet w adnym) stopniu zale ¹ od sytuacji ekonomicznej mieszkañców. 6. Na podstawie analizy danych z ubieg³orocznego rankingu nie stwierdzono istnienia zwi¹zku przyczynowo-skutkowego pomiêdzy bezrobociem i innymi parametrami gminy. Z wy ej wymienionych powodów organizatorzy rankingu za 200 r. odst¹pili od liczenia wskaźnika Nastawienie pro-gospodarcze (WNG) Nastawienie pro-gospodarcze ukryte jest w rozmaitych danych bud etowych. O rzeczywistym wsparciu dla przedsiêbiorczości, niezale nie od oficjalnych deklaracji, świadcz¹ g³ównie obiektywne dane. Czêśæ z nich ujawnia siê w gminnych bud etach. Czêśæ w innych źród³ach. Wp³ywy z podatków i op³at lokalnych9 Specjalne strefy gospodarcze W gminach istniej¹ strefy gospodarcze o rozmaitym statusie. Najwy szy status przyznaje siê strefom gospodarczym nale ¹cym do Kostrzyñsko-S³ubickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. Strefy te musz¹ spe³niaæ najwy sze wymagania inwestorów. Ranking uznaje zatem, e ten sposób wspierania gospodarczego rozwoju gminy najbardziej świadczy o rzeczywistych intencjach w³adz gminy. Drug¹ kategori¹ stref gospodarczych s¹ Strefy Aktywności Gospodarczej znajduj¹ce siê w ofercie województwa i zg³oszone do Agencji Rozwoju Regionalnego w Zielonej Górze. W rankingowej metodologii przyjêto za³o enie, e tylko powy sze kategorie stref, a nie pozosta³e, spe³niaj¹ kryteria stawiane terenom inwestycyjnym przez wyspecjalizowane instytucje zewnêtrzne. Nie s¹ zatem wy³¹cznie reklamow¹ deklaracj¹ danego samorz¹du. Ocena istniej¹cych stref gospodarczych zawieraæ siê bêdzie w przedziale od 2 do 5, przy czym ocenê na 2 otrzymaj¹ gminy nieposiadaj¹ce adnej w/w strefy. Wskaźnikowi temu przypisano wagê 0,5. Wydatki na promocjê gminy10 Wiele gmin lubuskich jest nierozpoznawalnych nawet dla mieszkañców regionu. Z powodu braku promocji nie istniej¹ w świadomości potencjalnych inwestorów, skazuj¹c siê na gospodarcze zacofanie. Poniewa nie wszystkie wydatki na promocjê mo na uznaæ za racjonalne, a wiele wydatków przypisanych 11

12 promocji nie wiele maj¹ wspólnego z rzeczywist¹ promocj¹, wskaźnikowi temu przyznano wagê 0,3. Na podstawie powy szych danych obliczono syntetyczny wskaźnik nastawienia progospodarczego. Wskaźnik Nastawienia Progospodarczego (WNG) obliczany bêdzie wedle nastêpuj¹cego algorytmu: WNG = OL x 0,2 + SG x 0,5 + PR x 0,3 [form 3] gdzie: OL wskaźnik op³at i podatków lokalnych, SG ocena jakości specjalnych stref gospodarczych, PR wskaźnik wydatków na promocjê. Wskaźniki OL i PR liczone s¹ wed³ug formu³y [form 2]. Ocena SG bêdzie ocen¹ bezpośredni¹ jakości stref gospodarczych w skali 2-5. Ocena gmin w kategoriach Gmina z Proinwestycyjnym Bud etem (wskaźnik SI) i Gmina Wspieraj¹ca NGO (wskaźnik SO) odbywaæ siê bêdzie na podstawie algorytmów: SI wartośæ inwestycji/wartośæ dochodu bud etowego [form 4], SO wartośæ wydatków na NGO/wartośæ dochodu bud etowego [form 5]. Ocena gmin w kategorii Dynamiczna Gmina Lubuska odbywaæ siê bêdzie na podstawie algorytmu: ND = (PWR200 PWR2007) [form 6] Pozosta³e Poni sze dane, wymagane przez Zleceniodawcê Rankingu, nie daj¹ siê w sposób prosty wkomponowaæ w powy ej zdefiniowane wskaźniki syntetyczne. Dlatego umieszczono je w oddzielnej kategorii. Ich zgromadzenie mo e s³u yæ opisowi sytuacji finansowej i inwestycyjnej gmin oraz do dokonywania późniejszych analiz. Jednak w samym rankingu nie zostan¹ uwzglêdnione. Wartośæ inwestycji z udzia³em BIZ (bezpośrednich inwestycji zagranicznych) Inwestycje takie, choæ świadcz¹ce o otwartości gminy na zewnêtrznych inwestorów, s¹ efektem decyzji ma³o zwi¹zanych z aktywnym dzia³aniem samorz¹du lokalnego. Jednocześnie liczba takich inwestycji na terenie regionu nie jest du a i z gospodarczego punktu widzenia nie jest istotna, choæ podnosi presti gminy. Ranking nie przecenia zatem znaczenia zagranicznych inwestorów, raczej docenia i premiuje rozwój oparty o przedsiêbiorczośæ mieszkañców. Dlatego informacja o BIZ bêdzie mia³a charakter pomocniczy i nie bêdzie uwzglêdniana we wskaźniku syntetycznym. PKB per capita w gminie Informacja ta, choæ wymagana przez Zleceniodawcê, jest niedostêpna dla twórców Rankingu. Ale informacja o PKB per capita w gminie tylko w niewielkim stopniu ma zwi¹zek z dzia³alności¹ samorz¹dów lokalnych, a przede wszystkim z ich ustawowymi zadaniami. W zwi¹zku z tym wprowadzenie do rankingu PKB per capita by³oby ca³kowicie niezgodne z duchem rankingu. Wysokośæ deficytu bud etowego gminy11 Informacja o wysokości deficytu bud etowego nie jest czytelna przy próbie oceny gminy. Nie istnieje bowiem liniowa zale nośæ pomiêdzy wielkości¹ deficytu, a jakimkolwiek parametrem oceny. Z jednej strony deficyt jest finansow¹ konieczności¹ zwi¹zan¹ z likwidacj¹ cywilizacyjnych opóźnieñ i przyspieszaniem niezbêdnych inwestycji. Z drugiej strony istnieje ustawowo określona granica deficytu, której samorz¹dy nie mog¹ przekroczyæ. Ranking zatem nie widzi potrzeby interpretowania deficytu bud etu gminy w jakikolwiek sposób. Dlatego nie bêdzie uwzglêdniany w tworzeniu wskaźników rankingowych. Zad³u enie gminy Ilośæ nowopowsta³ych firm w gminie w 200 r. Zdecydowana wiêkszośæ lubuskich podmiotów gospodarczych to podmioty jednoosobowe, dzia³aj¹ce w oparciu o wpis do ewidencji. Rejestracjê i ewidencjê dzia³alności gospodarczej prowadz¹ gminy. Wydaje siê, e nie ma potrzeby uwzglêdniaæ innych prawnych form organizacji podmiotów gospodarczych. W wiêkszości przypadków podmioty takie stanowi¹ ma³y odsetek wszystkich podmiotów gospodarczych dzia³aj¹cych na terenie gminy. Zad³u enie gminy jest czêści¹ polityki finansowej gminy i podobnie jak z deficytem ranking nie powinien zajmowaæ siê tym bardzo indywidualnym i trudnym do jednoznacznej oceny zjawiskiem. Wysokośæ bud etu gminy przeznaczona na inwestycje z zakresu ochrony środowiska Dane te s¹ wymagane przez Zleceniodawcê, ale w zale ności od rodzaju gminy (miejska lub wiej-

13 ska) wystêpuj¹ znaczne odmienności w zakresach dzia³ania na rzecz ochrony środowiska [rozdzia³y: (melioracje wodne), (infrastruktura wodoci¹gowa i sanitarna wsi), (gospodarka ściekowa i ochrona wód), (gospodarka odpadami), (oczyszczanie miast i wsi)]. Nie ma za- tem mo liwości porównania gmin przy pomocy nak³adów na ochronê środowiska. Z tego te powodu nie uwzglêdniono tego parametru w Rankingu. Przygotowa³: Krzysztof Chmielnik (Stowarzyszenie DWR) Dochody wykonane za 200. Wydatki inwestycyjne za wyjątkiem ujętych w 601 i 602. Suma środków, które w klasyfikacji budżetowej mają czwartą cyfrę 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7,, 9 (dochody wykonane). Dochody wg paragrafów 001 i 002. Wydatki własne na edukację w działach 01 i 54 pomniejszone o subwencję oświatową rozdz. 7501, 292. Suma wydatków 311, 321, 324, 326. Suma wydatków 21 i 22. Znaczna część środków przeznaczana jest na wspieranie sportu, nie można jednak z tej pozycji budżetowej określić, jaka to jest część. 9 Dochody, dział 756, pomniejszone o wpływy z PIT i CIT. 10 Wydatki rozdz Wynik budżetu (wykonanie 200) deficyt [-] nadwyżka[+] wg sprawozdania Rb-NDS wiersz C. Zadłużenie gminy na koniec 200 (zobowiązania ogółem wg Rb-Z, wiersz E). 13

14

15 raport dr Zbigniew Świątkowski Analiza wyników II Rankingu Gmin Województwa Lubuskiego za 200 r. Uwagi ogólne Dochody własne gminy Wykonując zadanie skomentowania wyników rankingu gmin lubuskich w roku 2009 i porównania ich z poprzednim rankingiem (organizowanym w 200), znalazłem się w trudnej sytuacji. Prawda jest bowiem taka, że nie ma czegoś takiego jak obiektywny wskaźnik. Na przykład w każdym podręczniaku ekonomii znajdziemy mnóstwo krytycznych uwag pod adresem wskaźnika PKB i powodów, dla których nie powinien on być używany do mierzenia różnic w poziomie rozwoju pomiędzy krajami. I co? Pomimo wszystko PKB był, jest i długo jeszcze będzie liczony jako podstawowy wskaźnik rankingowy krajów. Dlatego uważam, że wycofanie się z ubiegłorocznego wskaźnika syntetycznego było pochopne. Ostatecznie, w tym roku organizatorzy zaproponowali złagodzoną formę rankingu. Przyjęto mianowicie, że Podstawowy Wskaźnik Rankingowy (PWR) obliczany będzie na podstawie następującego algorytmu: Dochody budżetu gminy stanowią finansową podstawę jej aktywności są one przeznaczane zarówno na finansowanie zadań bieżących, jak i inwestycyjnych. Podstawowe źródło dochodów tworzą podatki i opłaty. Mają one także niemałe znaczenie w procesie ożywiania aktywności gospodarczej. Stosowane podatki, ich stawki, ulgi i ewentualne zwolnienia wpływają na zachowania podmiotów gospodarczych, zachęcając je lub zniechęcając do podejmowania określonego rodzaju działalności gospodarczej. Władze gminy mogą, zgodnie z ustawami, zmniejszać rozmiar pozostających w ich gestiach podatków i opłat, kierując się własną oceną wynikających z tego skutków dla społeczności lokalnej. W zakresie podatków dochodowych od osób fizycznych i od osób prawnych (w których udziały mają gminy) decydującą rolę odgrywają organy państwa, gmina nie może tu prowadzić własnej polityki. Dochody gminy zostały określone w znowelizowanej ustawie o dochodach jednostek samorządu terytorialnego. Na podstawie tej ustawy źródłami dochodów własnych są: wpływy z podatków: od nieruchomości, rolnego, leśnego, od środków transportowych, dochodowego od osób fizycznych, opłacanego w formie karty podatkowej, od posiadania psów, od spadków i darowizn, od czynności cywilnoprawnych; wpływy z opłat: skarbowej, targowej, miejscowej, administracyjnej, eksploatacyjnej, innych stanowiących dochody gminy, uiszczanych na podstawie odrębnych przepisów; dochody uzyskiwane przez gminne jednostki budżetowe oraz wpłaty od gminnych zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych gminnych jednostek budżetowych; dochody z majątku gminy; spadki, zapisy i darowizny na rzecz gminy; dochody z kar pieniężnych i grzywien określonych w odrębnych przepisach; 5% dochodów uzyskiwanych z budżetu państwa w związku z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej; odsetki od pożyczek udzielanych przez gminę, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej; odsetki od nieter- PWR = D x 0,1 + I x 0,3 + U x 0,4 + P x 0,2 gdzie: D wskaźnik dochodów budżetowych, I wskaźnik wartości inwestycji, U wskaźnik pozyskanych środków unijnych, P wskaźnik wielkość zwrotu podatku PIT i CIT. Mówiąc w uproszczeniu, w ubiegłym roku o miejscu w podstawowym rankingu decydowało nie tylko to, ile gmina ma pieniędzy, ale też to, na ile inwestuje je w kapitał ludzki. W tym roku przyjęto w zamian uproszczoną formułę. Na szczęście, pomimo uproszczenia formuły, oczywiście również i w tym roku organizatorzy dostarczyli komplet szczegółowych danych z obszaru tzw. kapitału społecznego, podobnie jak w 200. Niejako z kronikarskiego obowiązku podaję wyniki klasyfikacji generalnej w tabeli 1, aby czytelnik mógł sobie porównać miejsce, jakie zajęła dana gmina w roku 200 na podstawie pełnego wskaźnika rankingowego, z miejscem uzyskanym w roku 2009 na podstawie wskaźnika w wersji uproszczonej. 15

16 Tabela 1. Porównanie wyników rankingu gmin lubuskich w latach 200 i 2009 Miejsce Punkty w rankingu wskaźnik GMINA w roku PWR ,74 Świdnica G 2 3,67 Krzeszyce G 3 3,37 Zielona Góra M 4 3,25 Łęknica 5 3,03 Sława M-W 6 2,99 Rzepin M-W 7 2,7 Kargowa M-W 2,7 Gorzów Wielkopolski 9 2,7 Sulechów M-W 10 2,6 Krosno Odrzańskie M-W 11 2,1 Żary G 2,1 Pszczew G 13 2,79 Dobiegniew M-W 14 2,7 Babimost M-W 15 2,77 Kostrzyn M-W 16 2,77 Bojadła G 17 2,72 Górzyca G 1 2,71 Zabór G 19 2,71 Międzyrzecz M-W 20 2,71 Skąpe G 21 2,70 Sulęcin M-W 22 2,69 Zielona Góra G 23 2,64 Słubice M-W 24 2,63 Żary M 25 2,63 Lubrza G 26 2,63 Nowe Miasteczko M-W 27 2,5 Nowogród Bobrzański 2 2,5 Kłodawa G 29 2,57 Lubniewice M-W 30 2,56 Strzelce Krajeńskie 31 2,56 Lipinki Łużyckie G Średnia punktacja w roku 2009 wyniosła 2, ,54 Trzciel G 33 2,54 Bytnica G 34 2,53 Szlichtyngowa M-W 35 2,50 Ośno Lubuskie M-W 36 2,49 Zwierzyn G 37 2,49 Szprotawa M-W 3 2,4 Cybinka M-W 39 2,47 Małomice M-W 40 2,47 Skwierzyna M-W 41 2,47 Stare Kurowo M-W 42 2,47 Deszczno G 43 2,47 Bogdaniec G 44 2,46 Santok G 45 2,46 Drezdenko M-W 46 2,44 Brody G 47 2,44 Lubsko M-W 4 2,43 Bobrowice G 16 Miejsce Punkty w rankingu wskaźnik GMINA w roku WR ,2 Łęknica M 2 3,7 Zielona Góra M 3 3,35 Kostrzyn nad Odrą M 4 3,34 Żary M 5 3,32 Gorzów Wielkopolski M 6 3,15 Słubice M-W 7 3, Bojadła G 3,1 Międzyrzecz M-W 9 3,03 Górzyca G 10 2,95 Sulechów M-W 11 2,94 Świdnica G 2,92 Witnica M-W 13 2,91 Czerwieńsk M-W 14 2,7 Nowa Sól M 15 2, Rzepin M-W 16 2, Bytom Odrzański M-W 17 2,77 Sława M-W 1 2,75 Sulęcin M-W 19 2,74 Nowogród Bobrz. M-W 20 2,73 Skwierzyna M-W 21 2,72 Kożuchów M-W 22 2,71 Krosno Odrzańskie M-W 23 2,71 Pszczew G 24 2,69 Zielona Góra G 25 2,6 Wschowa M-W 26 2,6 Babimost M-W 27 2,66 Żagań M 2 2,66 Żary G 29 2,65 Lubrza G 30 2,64 Ośno Lubuskie M-W 31 2,62 Kłodawa G Średnia punktacja w roku 200 wyniosła 2, ,61 Bobrowice G 33 2,6 Szprotawa M-W 34 2,59 Świebodzin M-W 35 2,59 Gubin M 36 2,5 Iłowa M-W 37 2,57 Dobiegniew M-W 3 2,57 Trzciel M-W 39 2,57 Szlichtyngowa M-W 40 2,56 Torzym M-W 41 2,53 Bledzew G 42 2,52 Lubsko M-W 43 2,51 Gozdnica M 44 2,51 Drezdenko M-W 45 2,5 Łagów G 46 2,4 Trzebiel G 47 2,4 Kargowa M-W 4 2,47 Przewóz G

17 ,43 2,43 2,42 2,42 2,3 2,3 2,3 2,3 2,3 2,3 2,37 2,36 2,36 2,36 2,36 2,36 2,35 2,35 2,35 2,34 2,34 2,33 2,32 2,30 2,29 2,29 2,29 2,25 2,24 2,23 2,30 2,1 2,17 2,13 2,13 Bytom Odrzański Łagów G Czerwieńsk M-W Świebodzin M-W Nowa Sól G Nowa Sól M Bledzew G Żagań M Przewóz G Siedlisko G Żagań G Torzym M-W Dąbie G Gubin M Słońsk G Przytoczna G Trzebiel G Trzebiechów G Wschowa M-W Zbąszynek M-W Lubiszyn G Otyń G Witnica M-W Kożuchów M-W Szczaniec G Iłowa M-W Gubin G Gozdnica M Niegosławice G Maszewo G Tuplice G Brzeźnica G Jasień M-W Wymiarki G Kolsko G minowo przekazywanych należności stanowiących dochody gminy; odsetki od środków finansowych gromadzonych na rachunkach bankowych gminy, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej; dotacje z budżetów innych jednostek samorządu terytorialnego. Istotnym składnikiem dochodów jest także udział gminy we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych zamieszkałych na obszarze gminy, a także udział we wpływach z podatku dochodowego od osób prawnych posiadających siedzibę na obszarze gminy. Udziały gminy w podatkach dochodowych są określane przez władzę państwową i jeżeli chodzi o podatek dochodowy od osób fizycznych, wykazują tendencję rosnącą. Generalnie należy stwierdzić, że pod względem dynamiki dochodów budżetowych w lubuskich gminach nie jest źle. Średni dochód własny statystycznej ,46 2,46 2,46 2,45 2,44 2,44 2,43 2,43 2,42 2,42 2,41 2,4 2,4 2,39 2,39 2,3 2,37 2,36 2,36 2,36 2,36 2,35 2,35 2,34 2,34 2,32 2,31 2,3 2,3 2,2 2,2 2,2 2,26 2,25 2,14 Skąpe G Żagań G Cybinka M-W Nowe Miasteczko M-W Nowa Sól G Krzeszyce G Słońsk G Santok G Lipinki Łużyckie G Jasień M-W Tuplice G Bytnica G Zbąszynek M-W Zabór G Małomice M-W Strzelce Krajeńskie M-W Lubniewice M-W Siedlisko G Otyń G Brody G Zwierzyn G Trzebiechów G Wymiarki G Deszczno G Stare Kurowo G Przytoczna G Brzeźnica G Kolsko G Dąbie G Szczaniec G Lubiszyn G Gubin G Maszewo G Bogdaniec G Niegosławice G lubuskiej gminy wyniósł w 2007 roku 2.453,3 zł na mieszkańca rocznie, natomiast w roku 200 wyniósł 2.56,6 zł w przeliczeniu na 1 mieszkańca. Nastąpił więc wzrost o 115,3 zł, czyli o 4,7%. Biorąc pod uwagę, ze inflacja w roku 200 wg GUS wyniosła 4,2%, to mamy do czynienia z niewielkim realnym wzrostem. Wygląda on jednak bardzo różnie w poszczególnych gminach. Na początek odniosę się do swojej ubiegłorocznej analizy wyników rankingu. Napisałem w ubiegłorocznym raporcie, że: Widać też niestety niepokojące zjawiska słabej dynamiki dochodów, i to w obu grupach gmin. W pierwszej lidze najgorzej wypada pod tym względem Łęknica. Była to oczywiście i jest najbogatsza gmina naszego województwa, ale dochody gminy w przeliczeniu na jednego mieszkańca wzrosły w latach z 3.60 zł do zł, czyli nawet 17

18 nie o połowę. Wynika to oczywiście z wyczerpywania się możliwości rozwoju ekstensywnego opartego na handlu bazarowym. Podobne zjawisko widać w Słubicach, gdzie osiągnięto wzrost dochodu zaledwie dwukrotny z 1.7 zł w 1999 roku do zł w 2007 roku i Kostrzynie ze wzrostem trzykrotnym z 90 zł do 2.4 zł. Efekt jest taki, że zmniejsza się dystans pomiędzy najbogatszymi a resztą. O ile na początku istnienia województwa Łęknica miała dochody gminy, w przeliczeniu na mieszkańca, czterokrotnie wyższe niż Zielona Góra (3.60 zł wobec 91 zł), to obecnie ma wyższe o niespełna połowę (5.327 zł wobec zł). Czy w roku 200 ta tendencja uległa zmianie? Jednak okazuje się, że nie. Jak porównamy dochody własne Zielonej Góry i Łęknicy, to widzimy, że różnica pomiędzy tymi gminami ponownie zmalała z zł/1mk do zł/1mk. Kostrzyn i Słubice zanotowały niewielki wzrost dochodów własnych, poniżej średniej wojewódzkiej. W ubiegłym roku przyznałem woluntarystycznie Żółte Kartki za wolne tempo rozwoju budżetu gminy w latach gminom: Lubniewice, Gubin miasto, Przewóz. W roku 200 Lubniewice zanotowały wzrost o 2 zł/1mk, Przewóz o 260 zł/1mk, Gubin miasto o 157 zł/1mk. Skłania to zatem do ostrożnego optymizmu. Stwierdziłem też, że silne gminy zaczynają być doganiane przez ongiś znacznie słabszych, bliższych i dalszych sąsiadów. Jako przykład podawałem, że Przewóz został przegoniony przez gminę Brody. W roku bieżącym sytuacja jednak wróciła do normy : Przewóz zł/1mk, Brody zł/1mk. Gratuluję samorządowcom z Przewozu. Stwierdziłem też w ubiegłym roku, trochę na zasadzie anegdoty, że Gubin miasto został niemal dogoniony pod względem dochodu na jednego mieszkańca przez gminę wiejską Gubin. Rzeczywistość przerosła jednak moje oczekiwania. Oto wynik z roku 200: Gubin miasto 2.27 zł/1mk i Gubin gmina wiejska 2.32 zł/1mk. Przewaga gmin wiejskich nad ich miejskimi sąsiadami zaczyna być w naszym regionie częstym zjawiskiem. Oto mamy Żagań G: zł/1mk i Żagań M: zł/1mk, a także Żary G: zł/1mk i Żary M: zł/1mk. Broni się jeszcze Nowa Sól M z rocznym dochodem w 200 roku zł/1mk, wobec dochodu w gminie wiejskiej Nowa Sól zł/1mk. Warto jednak zauważyć, że w ubiegłym roku dochody miasta Nowa Sól spadły o 50 zł/1mk, a dochody gminy wiejskiej Nowa Sól wzrosły o 225 zł/1mk. Będę jednak ostrożny w stawianiu prognoz. Okazuje się bowiem, że nikt nie jest prorokiem we własnym regionie. Oto w ubiegłym roku, porównując dynamikę dochodów Słońska i Lubnie1 wic, napisałem niebacznie, że: Lubniewice zostaną pewnie już wkrótce zdystansowane przez nieodległy Słońsk. W rzeczywistości w 200 r. Lubniewice zanotowały znaczący wzrost dochodów o 2 zł/1mk, a w Słońsku nastąpiło drastyczne załamanie dochodów o 163 zł/1mk. Przyglądając się poniższej tabeli 2 dotyczącej dochodów, można dojść do kilku interesujących wniosków. W czołówce są oczywiście obie stolice województwa, pomimo że zanotowały w 200 roku spadek dochodów własnych. Warto też zauważyć, że z roku na rok Gorzów Wlkp. stopniowo dogania Zieloną Górę pod względem dochodów własnych. Różnica, która jeszcze w 2007 roku wynosiła 391 zł/1mk zmalała w 200 roku do 250 zł/1mk. Czy jest jakaś recepta na zamożność poza pełnieniem funkcji stolicy województwa? Widzimy, że dużą rolę odgrywa nadal renta położenia, czyli umiejętnie wykorzystane położenie przygraniczne. Mamy zatem w czołówce regionu Łęknicę, Górzycę, Kostrzyn, Rzepin. Są tu też jednak gminy z rozbudowaną funkcją turystyczno-rekreacyjną: Pszczew, Lubrza, Ośno Lubuskie, Sława, Bobrowice (elektrownia w Dychowie), Lubniewice. Widać też rosnącą zamożność gmin położonych w pobliżu dużych miast: Zabór, Świdnica. Z kolei wśród gmin o najniższych w regionie dochodach widać ciągle jeszcze skutki transformacji ustrojowej i związanego z tym upadku wiodących zakładów przemysłowych. Wydawało się, że wiele z tych gmin już w znacznym stopniu odrobiło poniesione wtedy straty. Rok 200 pokazał jednak niepokojące zjawisko spadku dochodów własnych tych gmin. Chodzi konkretnie o Witnicę, Iłowę, Nową Sól, Świebodzin. Na szczęście wzrosły dochody w Zbąszynku, Żaganiu, Kożuchowie, Wschowie, Lubsku, Jasieniu, Drezdenku. Jeżeli chodzi o zmiany dochodów gmin w 200 roku, to oszałamiająco wygląda wzrost dochodów własnych w Krzeszycach i Zaborze. Odpowiednio 745 i 707 zł/1mk. Widać, że spadek dochodów własnych dotknął zwarty obszar obejmujący pasmo gmin Górzyca (-54 zł/1mk), Słońsk (-163 zł), Witnica (-73 zł/1mk), Gorzów Wlkp. (-117 zł/1mk), Kłodawa (-520 zł/1mk), Deszczno (-3 zł/1mk), Skwierzyna (-3 zł/1mk). Należy także zauważyć, że spadek dochodów własnych odnotowały największe miasta regionu: Gorzów Wielkopolski, Zielona Góra, Nowa Sól, Żary. Jest to prawdopodobnie skutkiem kryzysu gospodarczego, który w drugiej połowie roku budżetowego 200 dawał się już w naszym regionie we znaki.

19 Tabela 2. Dochody własne gmin lubuskich w roku 200 w przeliczeniu na jednego mieszkańca (zawiera 15 gmin o największych dochodach i 15 gmin o najniższych dochodach) Gminy o najwyższych dochodach w roku Łęknica M Zielona Góra M Pszczew G Górzyca G Gorzów Wielkopolski M Lubrza G Ośno Lubuskie M-W Krzeszyce G Zabór G Sława M-W Bobrowice G Kostrzyn nad Odrą M Rzepin M-W Lubniewice M-W Świdnica G Dochody własne na 1 mk Gminy o najniższych dochodach w roku Zbąszynek M-W Żagań M Kożuchów M-W Witnica M-W Wymiarki G Wschowa M-W Nowa Sól G Iłowa M-W Nowa Sól M Bogdaniec G Lubsko M-W Drezdenko M-W Tuplice G Jasień M-W Świebodzin M-W Dochody własne na 1 mk Tabela 3. Zmiana dochodów własnych gmin lubuskich w latach (w zł/1mk) Gmina Krzeszyce G Zabór G Nowe Miasteczko M-W Lipinki Łużyckie G Bytnica G Dobiegniew M-W Zwierzyn G Małomice M-W Santok G Przytoczna G Trzebiel G Ośno Lubuskie M-W Dąbie G Lubsko M-W Skąpe G Wzrost dochodów własnych Udział gmin w dochodach z podatków PIT i CIT Gminie przysługują wpływy z udziału w podatku dochodowym od osób prawnych i w podatku od osób fizycznych. Zgodnie z przepisami ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego kwota udziału gminy we wpływach z PIT zależy od ogólnej kwoty wpływu do budżetu państwa z tego podatku w roku poprzedzającym, liczby mieszkańców gminy będących podatnikami PIT oraz osiągniętego przez nich dochodu. Gmina Łęknica M Bojadła G Górzyca G Kłodawa G Babimost M-W Żary M Sława M-W Zielona Góra M Świebodzin M-W Bytom Odrzański M-W Słońsk G Gorzów Wielkopolski M Iłowa M-W Witnica M-W Nowa Sól M Spadek dochodów własnych Z kolei udział w CIT zależy od liczby zakładów i firm położonych na terenie gminy oraz liczby zatrudnionych w nich osób na podstawie umowy o pracę. Jak już pisałem w ubiegłym roku, uderza to oczywiście w gminy o charakterze rolniczym, które zwykle posiadają wpływy z tytułu udziałów w PIT i CIT na minimalnym poziomie. Znaczna część mieszkańców tych gmin nie płaci bowiem podatków dochodowych. W rezultacie największe dochody otrzymują miasta na prawach powiatu (poniżej wyjaśnię dlaczego) oraz gminy, w których zameldowanych jest wielu podatników o stosunkowo wysokich 19

20 Rys. 1. Potencjalna oś gospodarcza regionu lubuskiego 20

21 Tabela 4. Dochody gmin z PIT/CIT w roku 200 w przeliczeniu na jednego mieszkańca (23 gminy o najwyższych wpływach i 23 o najniższych wpływach) Gminy o najwyższych wpływach Zielona Góra M Gorzów Wielkopolski M Żary M Zielona Góra G Kłodawa G Sulechów M-W Świdnica G Kostrzyn nad Odrą M Międzyrzecz M-W Żagań M Świebodzin M-W Krosno Odrzańskie M-W Słubice M-W Nowa Sól M Zbąszynek M-W Gubin M Deszczno G Kargowa M-W Babimost M-W Rzepin M-W Sulęcin M-W Czerwieńsk M-W Przewóz G Pit/cit Na 1mk dochodach lub na terenie, gdzie działa wiele podmiotów gospodarczych. W związku z powyższym, sensownym rozwiązaniem byłoby ustawowe przyznanie gminom udziałów we wpływach z podatku VAT. Wprawdzie wprowadzenie takiego rozwiązania jeszcze bardziej uzależniłoby dochody samorządów od polityki fiskalnej państwa, ale oznaczałoby także zwiększenie dochodów najbiedniejszych gmin wiejskich. Postulat taki jednak raczej nie ma szans na realizację. Udział gminy w podatku dochodowym od osób prawnych wynosi 6,71% i od lat utrzymuje się na tym poziomie. Należy przy ocenie wyników pamiętać, że udział w podatku CIT jest także dochodem powiatu i wynosi 1,4% wpływów uzyskanych na terenie powiatu. Jest to o tyle istotne, że dwie z analizowanych w rankingu gmin: Gorzów Wielkopolski i Zielona Góra, funkcjonują na prawach powiatu, mają zatem z tego tytułu dodatkowe wpływy, ale też oczywiście dodatkowe obowiązki. Udział gmin we wpływach z podatku CIT jest zatem stosunkowo niewielki. Zaletą tego niskiego udziału jest niewielka podatność wpływów z CIT na skutki kryzysu gospodarczego. Biorąc pod uwagę, że Gminy o najniższych wpływach Brzeźnica G Gubin G Kolsko G Bledzew G Górzyca G Maszewo G Krzeszyce G Brody G Siedlisko G Niegosławice G Słońsk G Trzebiechów G Szczaniec G Trzebiel G Bojadła G Małomice M-W Dobiegniew M-W Żagań G Nowe Miasteczko M-W Nowa Sól G Lubniewice M-W Przytoczna G Łęknica M Pit/cit Na 1mk wpływy z tego podatku są mniejsze niż wpływy z PIT, to ewentualnie utracone w wyniku kryzysu dochody gmin nie powinny być duże. W pierwszej kolejności skutki te odczują samorządy wojewódzkie. Ich podstawowym dochodem jest bowiem udział w CIT. Dotyczyć to będzie jednak w większym stopniu dopiero roku budżetowego W przypadku podatku PIT udział gmin we wpływach z tego podatku zmieniał się w poszczególnych latach. Przykładowo wynosił 35,72% w 2004 roku, w 2007 roku 36,22%, w roku ,49%, a w roku 2009 wynosi 36,72%. Należy także pamiętać, że podobnie jak w przypadku podatku CIT, gminy na prawach powiatu, czyli Gorzów Wielkopolski i Zielona Góra, mają dodatkowy udział we wpływach z podatku PIT od podatników z terenu powiatu grodzkiego. Udział ten w będącym przedmiotem rankingu roku 200 wynosił 10,25%. Uzależnienie dochodów samorządowych od udziału w pobieranych przez państwo podatkach dochodowych spowodowało, że samorządy zaczęły ponosić konsekwencje związane z obniżeniem przez władze centralne stawek podatkowych oraz z uchwaleniem ulg. 21

22 Tabela 5. Różnica we wpływach z podatków PIT/CIT w latach (10 gmin o największym i najmniejszym wzroście wpływów z podatków dochodowych) Gminy o największym wzroście wpływów Kłodawa G Sulechów M-W Gozdnica M Zbąszynek M-W Zielona Góra M Gorzów Wielkopolski M Babimost M-W Nowa Sól G Żary G Witnica M-W Różnica zł/1mk Dlatego, oceniając wpływy gmin z podatku PIT i CIT w roku 200, należy pamiętać, że w tamtym roku miało miejsce wiele decyzji centralnych wpływających niekorzystnie na dochody, zwłaszcza z podatku PIT. Chodzi tu o zwiększenie ulgi podatkowej na każde dziecko, waloryzację I progu podatkowego, zmianę kwoty zmniejszającej podatek w pierwszym przedziale skali podatkowej i zmianę kosztów uzyskania przychodu. Szacuje się, że w ocenianym w rankingu roku 200 tylko na skutek wprowadzenia ulg rodzinnych w podatku PIT dochody samorządów w skali całego kraju zostały pomniejszone o 2,7 mld zł. W tej sytuacji interesujące będzie przyjrzenie się, jak te skutki odczuły lubuskie samorządy. Teoretycznie zahamowanie dynamiki wpływów z PIT mocniej powinno uderzyć w budżety bogatych gmin. Dopiero w następnym roku uzyskamy odpowiedź na pytanie, czy niższy wzrost produktu krajowego brutto (PKB) w 2009 roku wpłynie na utratę dochodów przez gminy z tytułu udziału w podatkach dochodowych oraz na ile ubytek ten uda się zrekompensować wpływami z podatków lokalnych i dochodów majątkowych. Porównując budżety z lat 200 i 2007, można zauważyć, że generalnie nie jest źle. W roku 200 średnia wpływu z PIT/CIT dla gmin lubuskich wynosiła 36,36 zł/1mk wobec 324,36 zł/1mk w roku Nastąpił więc wzrost o 44 zł na jednego mieszkańca województwa, tj. o 14%. Nawet jeżeli przypomnimy sobie, że wskaźnik rocznej inflacji wyniósł 4,2%, to realny wzrost był i tak znaczny. Osiągnięty wynik należy uznać za całkiem niezły, biorąc pod uwagę, że w 200 roku w naszym regionie pojawiły się już pierwsze symptomy kryzysu gospodarczego. Potwierdza się tu teza, że głównymi beneficjentami korzyści z podatków PIT i CIT są miasta na prawach powiatu. Jak widać w tabeli 4 Zielona 22 Gminy o najmniejszym wzroście wpływów Bobrowice G Trzebiechów G Żary M Rzepin M-W Jasień M-W Przewóz G Skąpe G Brody G Bytom Odrzański M-W Sława M-W Różnica zł/1mk Góra i Gorzów są tutaj zdecydowanie na czele. Jest to zgodne z założeniem, które powyżej przyjęliśmy, że największe dochody z tych podatków otrzymują gminy, w których zameldowanych jest wielu podatników o stosunkowo wysokich dochodach lub na terenie, gdzie działa wiele firm i fabryk. W tym kontekście widzimy na terenie regionu dwa pasy zamożności. Jeden ciągnący się od Nowej Soli poprzez miasto i gminę Zielona Góra, Świdnicę, Czerwieńsk i Krosno Odrzańskie, Sulechów, Kargową, Babimost, Zbąszynek, Świebodzin, Międzyrzecz, Sulęcin. Na mapie wyraźnie widać, że jest to zwarty obszar stanowiący kręgosłup gospodarczy regionu. Drugi, mniejszy obszar znajduje się na północy regionu i obejmuje gminy: Gorzów Wielkopolski, Kłodawa, Deszczno. W powyższym kontekście wyraźnie widać, że potencjalną osią gospodarczą regionu jest linia biegnąca od Nowej Soli do Gorzowa Wielkopolskiego, oczywiście ze znacznymi nieraz odchyleniami na lewo lub na prawo. Dopiero w tym kontekście widać, jak zasadnicze znaczenie dla rozwoju województwa lubuskiego ma droga szybkiego ruchu S3. Pisze się o niej przede wszystkim pod kątem tego, że ma generować ruch z południa Europy na północ i w ten sposób przyczyniać się do rozwoju naszego regionu. Moim zdaniem budowa tej drogi jest przede wszystkim szansą na integrację gospodarczą regionu i na integrację regionu w ogóle. Dopóki jej nie będzie, to ciągle będziemy mówili o dwóch odrębnych podregionach składających się na województwo lubuskie. Wspomniane wyżej dwa lubuskie pasy zamożności rozdzielone są poprzecznym pęknięciem pozbawionym bogatych płatników PIT i CIT. Pas ten ciągnie się od granicy niemieckiej do granicy z Wiel-

23 Tabela 6. Zmiana inwestycji w roku 200 w porównaniu z rokiem 2007 (po 13 gmin w każdej kategorii) Gmina Świdnica G Skąpe G Kargowa M-W Dobiegniew M-W Lipinki Łużyckie G Żary G Zabór G Siedlisko G Trzebiechów G Lubiszyn G Trzebiel G Nowe Miasteczko M-W Deszczno G Wzrost inwestycji w zł/1mk Gmina Łęknica M Bojadła G Górzyca G Rzepin M-W Sława M-W Bledzew G Szlichtyngowa M-W Tuplice G Sulechów M-W Trzciel M-W Krosno Odrzańskie M-W Słońsk G Niegosławice G Spadek inwestycji w zł/1mk Tabela 7. Najwięksi i najmniejsi inwestorzy w roku 200 Gminy najwięcej inwestujące Świdnica G Żary G Dobiegniew M-W Skąpe G Pszczew G Kargowa M-W Sława M-W Międzyrzecz M-W Zabór G Lubniewice M-W Lipinki Łużyckie G Babimost M-W Zielona Góra M Cybinka M-W Krosno Odrzańskie M-W Kostrzyn nad Odrą M Wielkość inwestycji w zł/1 mk kopolską. Należą tu gminy: Górzyca, Słońsk, Krzeszyce, Lubniewice, Bledzew, Przytoczna. Nie są to jednak gminy biedne. Wszakże Górzyca zajęła wysokie miejsce w ubiegłorocznym rankingu, a Krzeszyce w tegorocznym. Ich budżet czerpie jednak swoje dochody z innych źródeł niż PIT i CIT. Drugi zwarty obszar o podobnym niedochodowym charakterze to gminy: Maszewo, Gubin G, Brody, Trzebiel, Łęknica. Pewne zdziwienie u niewtajemniczonych może budzić fakt, że w tym zespole znajduje się Łęknica, postrzegana przecież jako gmina, która swój sukces zawdzięcza działalności Gminy najmniej inwestujące Brzeźnica G Wymiarki G Kolsko G Maszewo G Jasień M-W Bogdaniec G Łęknica M Gozdnica M Górzyca G Tuplice G Iłowa M-W Rzepin M-W Niegosławice G Trzciel M-W Słońsk G Zbąszynek M-W Wielkość inwestycji w zł/1 mk gospodarczej. Należy jednak pamiętać, że główne dochody tego miasta to opłaty targowe z targowiska przy przejściu granicznym. Natomiast wiele działających tam podmiotów gospodarczych jest zarejestrowanych w głębi regionu a nawet kraju. Także wielu sprzedawców nie jest mieszkańcami Łęknicy. W efekcie prawo do udziału w zapłaconym przez nich podatkach PIT i CIT mają ich macierzyste gminy, a nie Łęknica, mimo że tu dochód został wytworzony. Obrazowo to ujął w ubiegłorocznym raporcie red. Chmielnik: Łęknica to skrótowo ujmując bogate miasto z biednymi mieszkańcami. 23

24 Na południowym wschodzie regionu znajduje się rozległy, trzeci niepitowski obszar: Trzebiechów, Bojadła, Kolsko, Nowa Sól G, Siedlisko, Nowe Miasteczko, Niegosławice, Żagań G., Brzeźnica, Małomice. Zgodnie z tym, co wcześniej pisałem, piętnaście gmin o najniższych wpływach z podatków PIT/CIT to gminy wiejskie. Dopiero na 16 miejscu od końca pojawia się miasto i gmina Małomice. Wśród 23 gmin o najwyższych wpływach z podatków dochodowych mamy wprawdzie pięć gmin wiejskich, ale wytłumaczenie tego jest proste. W czterech przypadkach: Zielona Góra G, Świdnica G, Kłodawa G, Deszczno G mamy do czynienia z efektem metropolii, czyli oddziaływaniem pobliskich dużych miast jako miejsc pracy, a w przypadku Przewozu działa oczywiście efekt granicy. W tabeli 5 widać, że jedyną gminą regionu, która odnotowała w 200 roku spadek dochodów z podatków PIT/CIT są Bobrowice. Inwestycje samorządowe Inwestycje samorządowe służą podniesieniu atrakcyjności gminy. Głównym celem wydatkowania środków na przedsięwzięcia inwestycyjne jest tworzenie infrastruktury komunalnej, która ma zaspokajać potrzeby wspólnoty mieszkańców. Dotyczy to w głównej mierze: infrastruktury technicznej (komunikacja, wodociągi, kanalizacja) oraz infrastruktury społecznej (edukacja, ochrona zdrowia, opieka społeczna, kultura i rekreacja). Takie inwestycje sprzyjają też tworzeniu nowych miejsc pracy, co jest szczególnie istotne w regionie o dużym bezrobociu. Ograniczenie środków na inwestycje prowadzi więc do obniżenia konkurencyjności gminy. Wzrost inwestycji gminnych pokazuje zatem determinację gminy w dążeniu do zwiększenia swych szans rozwojowych. Podobnie jak w roku ubiegłym przestrzegałbym jednak przed bezkrytycznym premiowaniem maksymalizowania nakładów inwestycyjnych za wszelką cenę. Nakłady inwestycyjne powinny być bowiem oceniane także z punktu widzenia ich celowości, to znaczy, w jakim stopniu zapewniają lepsze zaspokajanie potrzeb mieszkańców gminy. Pamiętajmy także o tym, że bieżące wydatki inwestycyjne generują przyszłe koszty i mogą stać się dla gminy źródłem problemów z finansowaniem stworzonej infrastruktury. W ubiegłym rankingu wyróżniłem za szczególnie wysoki poziom inwestycji gminy Łęknica, Bojadła, Sława oraz Krosno Odrzańskie. W roku 200 zaszły jednak duże zmiany. Rzut oka na tabelę 7 pozwoli się przekonać, że obecnie gminy te przodują w klasyfikacji największych spadków nakładów na inwestycje. W Łęknicy spadek ten wyniósł 2.74 zł/1mk, Tabela. Zmiana wielkości środków unijnych pozyskanych przez gminy (w przeliczeniu na jednego mieszkańca) Gminy z największym wzrostem pozyskanych środków Bogdaniec G Sulęcin M-W Bytnica G Szprotawa M-W Brzeźnica G Bledzew G Małomice M-W Santok G Słubice M-W Rzepin M-W Stare Kurowo G Krosno Odrzańskie M-W Kożuchów M-W Trzebiel G Tuplice G Gozdnica M Gubin M Gubin G 24 Zmiana w stosunku do roku 2007 w zł/1mk Gminy z największym spadkiem pozyskanych środków Łęknica M Bojadła G Górzyca G Babimost M-W Zielona Góra M Świdnica G Kłodawa G Kostrzyn nad Odrą M Szlichtyngowa M-W Bytom Odrzański M-W Iłowa M-W Pszczew G Lubrza G Sława M-W Słońsk G Łagów G Trzebiechów G Skwierzyna M-W Zmiana w stosunku do roku 2007 w zł/1mk

25 Tabela 9. Wielkość środków z UE pozyskanych w 200 w przeliczeniu na jednego mieszkańca Gminy, które uzyskały najwięcej środków Krzeszyce G Łęknica M Rzepin M-W Bojadła G Świdnica G Górzyca G Sulechów M-W Sława M-W Trzciel M-W Krosno Odrzańskie M-W Bogdaniec G Zielona Góra M Sulęcin M-W Bytnica G Nowe Miasteczko M-W Nowogród Bobrz. M-W Wielkość środków zł/1mk w Bojadłach zł/1mk a w Sławie 53 zł/1mk. Przypominam, że w skali całego regionu inwestycje spadły średnio o 5 zł/1mk. Tak gwałtowny spadek inwestycji w gminach, które pod tym względem przodowały, świadczy o cykliczności procesu inwestycyjnego. Po kilku latach wysiłku przychodzi kilka lat oddechu. Warto by kiedyś dokonać głębszej analizy tych cykli, także pod kątem, czy nie mamy tu do czynienia ze zjawiskiem cyklu politycznego. To znaczy, na ile te wahania poziomu inwestowania są skorelowane z wyborami samorządowymi. W wynikach poprzedniego rankingu niepokoiła mnie słaba aktywność inwestycyjna Witnicy. W roku 200 nastąpił tam jednak wzrost o 4 zł/1mk, co wobec spadków w wielu gminach nie jest wskaźnikiem najgorszym. Chwaliłem za duży wysiłek inwestycyjny gminę Szlichtyngowa, która pomimo odległego miejsca w poprzednim rankingu wydawała na inwestycje 773 zł/1mk. Widocznie było to jednak apogeum inwestowania i po zamknięciu tematu nastąpił tam gwałtowny spadek inwestycji. Za znaczny, w stosunku do możliwości budżetu, wysiłek inwestycyjny chwaliłem też gminy Nowa Sól G i Cybinka. W roku budżetowym 200 gmina Cybinka utrzymała inwestycje na dotychczasowym poziomie, a w gminie Nowa Sól nastąpił spadek. Dużo uwagi w analizie ubiegłorocznego rankingu poświęciłem inwestycjom w gminie Niegosławice. Pozwolę sobie zacytować moją ubiegłoroczną wypowiedź: Oddzielne uznanie należy się zamykającej na 3 pozycji ranking gminie Niegosławice. Przeznaczono Gminy, które uzyskały najmniej środków Otyń G Lubniewice M-W Lipinki Łużyckie G Bobrowice G Ośno Lubuskie M-W Siedlisko G Jasień M-W Świebodzin M-W Międzyrzecz M-W Wschowa M-W Drezdenko M-W Gubin G Lubiszyn G Przewóz G Gozdnica M Torzym M-W Wielkość środków zł/1mk tam w ubiegłym roku na inwestycje 17% dochodów własnych, czyli 377 zł. W porównaniu z potentatami z pierwszej ligi czy nawet drugiej ligi nie jest to kwota oszałamiająca, ale budzi uznanie fakt, że samorządowcy z tej gminy nie załamują rąk. Należy zwrócić uwagę na fakt, że następna gmina inwestująca ze środków własnych podobne kwoty znajduje się w rankingu o 1 pozycji wyżej od Niegosławic, na 65 miejscu. Wszyscy po drodze inwestują mniej. Jeżeli ta tendencja się utrzyma, to zapewne w kolejnych rankingach Niegosławice przestaną być czerwoną latarnią zamykającą stawkę. Niestety, tendencja jednak się nie utrzymała, duży wysiłek inwestycyjny musiał zostać nieco wyhamowany (spadek inwestycji w 200 roku z 377 zł/1mk na 2 zł/1mk). W ocenie poprzedniego rankingu skrytykowałem za niski poziom inwestowania gminy: Gubin miasto, Bytnica, Lubiszyn, Torzym i Gozdnica. Stwierdzam, że pomogło. Z tej grupy znaczny, czterokrotny wzrost poziomu inwestowania nastąpił w Gubinie, siedmiokrotny w Bytnicy, sześciokrotny w Lubiszynie, czterokrotny w Torzymiu i dwukrotny w Gozdnicy (oczywiście wszystko w przeliczeniu na zł/1mk). Żartobliwie można by powiedzieć, że świadczy to o tym, iż nasze oceny zawarte w poprzednim raporcie były w gminach przedmiotem głębokiej analizy. Oczywiście jest to nieprawdą, a decyzje o zwiększeniu poziomu inwestowania zapadły w gminach na długo przed ogłoszeniem wyników ubiegłorocznego rankingu. Mamy tu zatem kolejny przykład znacznych wahań poziomu inwestowania w gminach. 25