Szanowna Pani Przewodnicząca, Szanowne Panie i Panowie Senatorowie, Szanowni Państwo!

Transkrypt

1 Slajd 1 Szanowna Pani Przewodnicząca, Szanowne Panie i Panowie Senatorowie, Szanowni Państwo! W prezentacji Skutki środowiskowe, skala i skutki prawne prac hydrotechnicznych prowadzonych na rzekach polskich przedstawię wprowadzenie w bardzo poważny, wielowątkowy i wymagający pilnego rozwiązania problem na styku gospodarki wodnej i ochrony przyrody. Przedstawię opis problemu i propozycje jego rozwiązań widziane z perspektywy przyrodnika i członka dwóch zespołów do opracowania założeń reformy gospodarki wodnej, powołanych przez Ministra Środowiska. Nawiasem mówiąc, reforma ta, mającą unowocześnić i dostosować gospodarkę wodną w Polsce do wymogów unijnych nie została nigdy zrealizowana, pomimo podejmowanych prób co de facto jest powodem naszego dzisiejszego spotkania. Prezentacja będzie trwała około 20 minut. Niektóre zagadnienia zasygnalizowane w mojej prezentacji zostaną rozwinięte w prezentacjach Panów Janusza Żelazińskiego i Jerzego Iwanickiego, które zajmą po ok. 15 min. 5 minutowa prezentacja prof. Parasiewicza będzie dodatkowym ilustracją omawianego dziś zagadnienia. Oczywiście liczymy na pytania z Państwa strony. Slajd 2 Dwa poprzednie posiedzenia Komisji Środowiska Senatu dotyczące gospodarki wodnej poświęcone były wnioskom z Raportu Komitetu Badań nad Zagrożeniami Związanymi z Wodą przy prezydium PAN, podsumowanego w Stanowisku Komisji. Zidentyfikowano 4 najważniejsze kategorie zagrożeń związanych z wodą: nadmiar, niedobór, nieodpowiednia jakość oraz zagrożenia instytucjonalne związane z zarządzaniem zasobami wodnymi. W swoje prezentacji wykażę, że do tej listy najważniejszych zagrożeń należy dodać piątą kategorię: Postępującą degradację hydromorfologii, ekosystemów i zasobów przyrodniczych rzek. Slajd 3 W telegraficznym skrócie przypomnę na czym polega rewolucja w sposobie traktowania wody, jaka jest konsekwencja wdrażania Ramowej Dyrektywy Wodnej. Ramowa Dyrektywa Wodna wprowadza normy jakości wód całkowicie odmienne od tych, do których jesteśmy przyzwyczajeni. Krótko mówiąc, dobry stan ekologiczny rzeki wymagany przez Ramową Dyrektywę Wodną do osiągnięcia w roku 2015 oznacza możliwie najbliższy naturalnemu stan koryta rzeki i jej doliny - taki jak na tych zdjęciach - oraz dobry stan populacji zasiedlających rzekę organizmów. Takie rzeki jat te są też po prostu piękne, a piękno krajobrazu jest bardzo ważnym element naszego dziedzictwa narodowego. 1

2 W myśl Ramowej Dyrektywy Wodnej rzeka to nie odbiornik wód drenażowych, ścieków, droga wodna, itp., choć oczywiście rzeka może być wykorzystywana przez człowieka w zrównoważony sposób. Jednak RZEKA PRZEDE WSZYSTKIM POWINNA BYĆ ŻYJĄCĄ RZEKĄ w pełni funkcjonalnym ekosystemem. Takie właśnie rzeki powinniśmy mieć w Polsce aby spełnić wymagania Ramowej Dyrektywy Wodnej i innych dyrektyw bezpośrednio lub pośrednio związanych z gospodarowaniem wodami. Rzeczywistość jest jednak zupełnie inna, co zilustruję na kilku przykładach. Nie będę wymieniał nazw rzek, aby prezentowane przykłady nie były odbierane osobiście, co ułatwi skoncentrowanie się na problemie i jego rozwiązaniach Nie będę mówił o piętrzeniach, czyli przegradzaniu rzek. Omówię inne rodzaje ingerencji w hydromorfologię rzek. Slajd 4 Jest to przykład typowej rzeki nizinnej, którą zna każdy z nas rzeki w przeszłości bardzo silnie zanieczyszczonej ściekami, częściowo w przeszłości uregulowanej, której ekosystem zregenerował się do tego stopnia, że w rzece tej jeszcze niedawno występowało 13 gatunków ryb zarówno tych użytkowych, cenionych przez wędkarzy jak i chronionych polskim i unijnym prawem. Bogaty skład ichtiofauny wskazywał, że ekologiczny stan wód tej rzeki jest bliski dobremu, wymaganemu przez Ramową Dyrektywę Wodna i jako taki powinien być chroniony, ewentualnie nawet poprawiony. Slajd 5 Na tej rzece zrealizowano inwestycję pod nazwą Modernizacja przekroju podłużnego i poprzecznego. Koryto rzeki pogłębiono i zamieniono w kanał o przekroju trapezu poprzegradzany piętrzeniami. Slajd 6 Jaki były przyrodnicze skutki inwestycji? Liczba gatunków ryb spadła dramatycznie, masa ryb przeliczona na hektar spadła 60-krotnie, wyginęły wszystkie gatunki chronione polskim i unijnym prawem. Slajd 7 Znamienny jest komentarz ichtiologa, który badał tą rzekę po przeprowadzonej regulacji: 2

3 Jest to sytuacja katastrofy ekologicznej, której skutki dla środowiska odczuwane będą przez wiele następnych lat. Stan ten wyklucza możliwość prowadzenia racjonalnej gospodarki rybackiej na tym odcinku rzeki, która w następstwie regulacji stała się rybackim nieużytkiem Powodem realizacji tej inwestycji było podsiąkanie kilku hektarów łąk. Slajd 8 Był to ostatni naturalny odcinek doliny małej rzeki w głęboko wciętej dolinie, porośnięty podmokłym łęgiem olchowym. Ta naturalna rzeka została przekształcona w kanał, meandry zostały zasypane, przy tej okazji wycięto ponad 1700 drzew. Komentarz Dyrektor Wetland International, która widziała te zdjęcia: Ecological vandalism/ wandalizm ekologiczny. Trudno o lepsze określenie. A jak inwestor oceniał zagrożenia dla środowiskowe z tytułu tego kosztującego prawie 2 mln PLN kształtowania rzeki? Wystąpi okresowo w trakcie trwania robót. Zagrożenie dotyczy przebywania w obszarze saren i zajęcy, które będą wypłoszone przez pracę maszyn i zwiększoną obecność ludzi. Cel inwestycji? Trudno sobie w takim przypadku wyobrazić jakiś racjonalny cel inny niż po prostu wydanie 2 mln PLN, z puli unijnych funduszy. Slajd 9 Na tym górskim potoku za szkodę powodziową uznano naturalnie ukształtowane koryto rzeki, którą w ramach usuwania tej szkody powodziowej przekształcono w taki właśnie kanał. Dewastacja hydromorfologii i ekosystemu małej rzeki takiej jak ta wcale nie oznacza małej straty przyrodniczej. Wręcz przeciwnie szkody w środowisku mogą sięgać od gór do morza, gdyż wiele takich rzek i potoków na południu Polski były historycznymi tarliskami łososia i troci wędrownej. Ryby te dorastają w morzu, a na tarło wędrują do rzek. Ministerstwo Rolnictwa już od dziesięcioleci realizuje program restytucji ryb wędrownych średnie roczne nakłady na ten cel sięgają 5 mln PLN. W ostatnich latach przyspieszyło udrażnianie rzek dla wędrówki ryb. Z programu PO Ryby na przepławki przepławki zostanie przeznaczona kwota ponad 56 mln PLN. Może się jednak okazać, że przeszkody dla wędrówki ryb w górę rzeki zostaną usunięte, a łososie i trocie nie będą miały dokąd wędrować, gdyż rzeki tarliskowe zostaną zniszczone. 3

4 Gdy się patrzy na rzekę tak zdewastowana jak ta na zdjęciu, nie sposób oprzeć się refleksji, że jest to sabotowanie wysiłków Departamentu Rybołówstwa MR podejmowanych na rzecz odtworzenia zasobów najcenniejszych ze względów gospodarczych gatunków ryb, takich właśnie jak łosoś. Najwyższa pora aby powrócić do wyznaczenia obszarów ochronnych Rzek (i potoków) o szczególnym znaczeniu dla ryb wędrownych. Proces wyznaczenie tych obszarów został zablokowany przez Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej. Slajd 10 Każde z tych z tych zdjęć przedstawia inną uregulowaną niedawno rzekę. To co te rzeki mają ze sobą wspólnego to anachroniczne, wysoce destruktywne dla środowiska i nadmiernie kosztowne sposoby ich regulacji, stojące w rażącej wręcz sprzeczności z nowoczesną, proekologiczną gospodarka wodną. Zastosowane tu rozwiązania odpowiadają podejściu stosowanemu w połowie ubiegłego wieku, kiedy to za obowiązek i miarę postępu uznawano ujarzmianie przyrody. Tak już się od dawna nie reguluje rzek. Uregulowanie naturalnej rzeki i przekształcenie jej w kanał o przekroju trapezu oznacza bowiem katastrofalną w skutkach degradację hydromorfologii i całego ekosystemu rzeki. Nowoczesne podejście do regulacji rzeki polega na współpracy z jej naturalną hydromorfologią i procesami kształtującymi koryto rzeki. Oczywiście czasem trzeba umocnić narzutem kamiennym pomywany przez wodę brzeg rzeki jeśli stanowi to zagrożenie dla cennej infrastruktury, np. drogi. Jednakże nie ma żadnego uzasadnienia dla stosowania tak kosztownych umocnień brzegów meandrującej rzeki w otwartym krajobrazie polno- łąkowo-leśnym. Koszt umocnienie narzutem kamiennym 1 km brzegu rzeki może wynosić nawet do 6 mln PLN! Przy tej okazji interesujące porównanie. Koszt zdewastowania 1 km rzeki wynosi tyle ile roczne nakłady Ministerstwa Rolnictwa na restytucję ryb wędrownych. Trudno oprzeć się wrażeniu, że główną motywacja do zastosowania tak kosztownych wariantów regulacji rzek płynących przez łąki i lasy było szybkie wydanie jak największej ilości środków publicznych. Slajd 11 Tak zwane prace utrzymaniowe są bardzo ważną kategoria prac hydrotechnicznych poważnie wpływającą na stan ekologiczny rzek i na cele Ramowej Dyrektywy Wodnej. Prace te: nie są precyzyjnie zdefiniowane w Prawie wodnym; silnie degradują hydromorfologię i ekosystemy rzek; pomimo tego są wyłączone z obowiązku oceny oddziaływania na środowisko; 4

5 nagminnie używane są do przemycania regulacji rzek bez decyzji środowiskowej, bez pozwolenia wodnoprawnego, a tylko na zgłoszenie budowlane. Na terenach nizinnych prace utrzymaniowe najczęściej polegają na pogłębianiu, inaczej odmulaniu rzek i likwidowaniu przejawów erozji bocznej koryta rzeki (tzw. zasypywanie wyrw ) oraz usuwaniu innych naturalnych elementów wzbogacających hydromorfologię i ekosystem rzeki, takich jak np. zatopione pnie drzew. Natomiast na terenach wyżynnych i górskich pod nazwą prac utrzymaniowych często prowadzone są nawet regulacje całkowicie niszczące naturalną hydromorfologię rzeki. Slajd 12 Odmulenie rzeki na pozór może się wydawać działaniem bezwarunkowo dobrym, bo muł się źle kojarzy. Tymczasem muł (inaczej osady denne ) jest integralną częścią ekosystemu rzeki. Między innymi z tych względów zestaw gatunków bezkręgowców żyjących w osadach dennych jest jedną z miar dobrego stanu ekologicznego wód, którego osiągnięcie jest wymogiem Ramowej Dyrektywy Wodnej. Odmulanie, czyli zwykle mechaniczne pogłębienie rzeki i wyrównanie jej dna, często połączone z profilowaniem skarp, powoduje znaczące i długotrwałe pogorszenie stanu środowiska. Skutkuje to: obniżeniem klasy stan hydromorfologii rzeki z dobrego do złego lub bardzo złego; niszczeniem siedlisk ryb, bezpośrednie niszczeniem osobników roślin i zwierząt chronionych. Te zdjęcia pokazują przypadki bezpośredniego niszczenia gatunków będących ścisłą ochroną na mocy polskiego prawa i chronionych prawem wspólnotowym: skójka gruboskorupowa, piskorz, minógi. Uzasadnieniem pogłębiania rzek, jest zwykle ochrona przeciwpowodziowa rozumiana jako dążenie do obniżenia poziomu wód gruntowych aby zlikwidować lokalne podtopienia łąk i przyspieszyć spływ wód. Degraduje się w ten sposób ekosystemy rzek i ich dolin w sytuacji, gdy w Polsce odłogiem leżą tysiące hektarów ziemi uprawnej położonych z dala od rzek. Ponadto intensywne rolnictwo w dolinach rzek nie jest jedyną opcją oraz wobec możliwości uzyskania dopłat do rolnictwa ekstensywnego z programu rolnośrodowiskowego. Należy podkreślić, że przyspieszenie spływu wód z małych rzek w zlewniach rolniczych skutkuje zwiększeniem zagrożenia powodzią na rzekach głównych, gdzie koncentruje się najcenniejsza infrastruktura. Szerzej zagadnienie to omówi dr Żelaziński w swojej prezentacji. Slajd 13 Skala i skumulowane skutki degradacji rzek jest bardzo trudna do oceny, gdyż: 5

6 nie prowadzi się systematycznie żadnego regionalnego ani centralnego rejestru przedsięwzięć hydrotechnicznych (regulacyjnych i utrzymaniowych) wykonywanych na wodach śródlądowych; brak jest bazy danych umożliwiającej łatwe i precyzyjne ustalenia zakresu takich przedsięwzięć, lokalizacji, terminu ich wykonania, skutków środowiskowych, kosztów i spodziewanych ekonomicznych korzyści. Rejestr taki nie jest prowadzony pomimo wynikającego z Ramowej Dyrektywy Wodnej obowiązku Identyfikacji znaczących morfologicznych zmian części wód. Slajd 14 Wobec bierności urzędów odpowiedzialnych za gospodarowanie wodami, pierwsza próba oceny skali i skutków degradacji zasobów przyrodniczych polskich rzek pracami hydrotechnicznymi jest rezultatem inicjatywy społecznej. Jest nią Raport Fundacji WWF Polska na temat skali i skutków przyrodniczych oraz prawnych prac utrzymaniowych na przykładzie odmulania rzek, opracowany przez zespół biologów z Uniwersytetu Warszawskiego. Raport, obejmujący lata i 10 wybranych województw, oparty jest na inwentaryzacji ogłoszeń o przetargach zamieszczone na stronach internetowych Wojewódzkich Zarządów Melioracji i Urządzeń Wodnych oraz wynikach ankiet wysłanych do tych instytucji. Streszczenie i interpretację wyników tego raportu Państwo dziś otrzymali. Teraz przedstawię po krótce najważniejsze wyniki raportu, w kontekście wpływu tzw. prac utrzymaniowych na cele środowiskowe Ramowej Dyrektywy Wodnej oraz cele dyrektyw Siedliskowej i Ptasiej. Slajd 15 Wyniki Raportu wskazują, że na obszarze 10 województw analizowanych w raporcie co najmniej 9000 km bieżących rzek zostało odmulonych, czyli pogłębionych, w latach Ekstrapolacja na pozostałe województwa wskazuje, że całej Polsce odmulono w tym okresie około km rzek. Dla porównania: długość Wisły od źródła do morza to nieco ponad 1000 km. Tempo odmulania rzek rośnie w tym roku zostanie odmulonych więcej rzek niż w latach poprzednich - ok. 60% więcej niż wynosi średnia z 3 lat poprzednich. Na mapie pokazującej odmulone odcinki rzek zielony kolor oznacza tzw. naturalne części wód, czyli rzeki mało przekształcone, o zbliżonej do naturalnej hydromorfologii, których ekosystemy i zasoby przyrodnicze są najcenniejsze i jednocześnie najbardziej wrażliwe na zaburzenia. Należy w tym miejscu podkreślić, że na tej mapie brakuje ok. 1/3 odmulonych rzek. Nie udało się tych rzek zlokalizować na mapie podziału hydrograficznego Polski z powodu niespójnej z tym podziałem nomenklatury stosowanej przez WZMiUW-y. Na mapie brakuje również rzek pogłębionych przez 6

7 Regionalne Zarządy Gospodarki Wodnej, które zarządzają małymi rzekami i potokami na południu Polski. Zatem rzeczywista skala przekształceń rzek jest znacznie większa niż pokazana na tej ilustracji. O bardzo poważnych negatywnych skutkach środowiskowych tzw. odmulania rzek mówiłem wcześniej. Mając to na uwadze należy stwierdzić, iż doszło do systemowego naruszenia Ramowej Dyrektywy Wodnej i poważnego zagrożenia osiągnięcia jej środowiskowego celu. Charakter tych naruszeń szczegółowo został opisany w podsumowaniu raportu. Slajd 16 Tzw. odmulanie rzek poważnie negatywnie wpływa na gatunki wodne i zależne od wody oraz na siedliska chronione na mocy dyrektyw Siedliskowej i Ptasiej: zarówno na obszarach sieci ekologicznej Natura 2000 jak i poza obszarami należącymi do sieci. 410 km rzek zostało odmulonych na Obszarach Specjalnej Ochrony (ustanowionych na mocy Dyrektyw Siedliskowej); 866 km rzek zostało odmulonych na Obszarach Specjalnej Ochrony Ptaków; Według nasze wiedzy, decyzje Regionalnych Dyrekcji Ochrony Środowiska uzyskano zaledwie dla ok. 39 km odmulonych rzek. Z uwagi na powyższe, doszło do naruszenia Dyrektywy Siedliskowej, Dyrektywy Ptasiej, Dyrektywy EIA. Opis tych naruszeń znajduje się w podsumowaniu raportu. 7

8 Slajd 17 Generalna przyczyna złego stanu wód i środowisk związanych z wodą, w tym także postępującej degradacji polskich rzek inwestycjami i pracami hydrotechnicznymi, została trafnie zidentyfikowana w punkcie 2 Stanowiska Komisji Środowiska Senatu. Tą generalną i najważniejszą przyczyną jest niewłaściwa polityka wodna prowadzona również przez obecny Rząd Polski, a zwłaszcza Ministerstwo Środowiska właściwe ds. gospodarowania wodami. Przechodząc do szczegółów, jako przyczyny degradacji rzek należy wymienić: 1. anachroniczne, sprzeczne z Ramową Dyrektywą Wodną podejście do inwestycji w gospodarce wodnej; 2. brak merytorycznej kontroli zasadności realizacji inwestycji (regulacji rzek) i podejmowania innych prac hydrotechnicznych; 3. nie działający system oceny ekonomicznych i środowiskowych skutków prac hydrotechnicznych; 4. świadome wykorzystywanie luk i niespójności w Prawie wodnym przez instytucje zarządzające wodami (WZMiUW, RZGW) dla realizacji destruktywnych dla środowiska przedsięwzięć bez przeprowadzenia stosowych ocen oddziaływania na środowisko, w tym na stan wód w rozumieniu RDW; 5. dążenie do szybkiego wydania możliwie jak największych środków publicznych zamiast gospodarnego nimi zarządzania, rozwiązania rzeczywiście istotnych problemów (np. ograniczenia zagrożenia powodzią) i dbałości o stan środowiska; 6. podatność na naciski lokalnych polityków; 7. niepełne wdrożenie zasady zwrotu kosztów za usługi wodne, będącej wymogiem Ramowej Dyrektyw Wodnej. Za usługę wodną objętą opłatami powinny być traktowane nie tylko różne formy poboru wody, ale także przekształcenia hydromorfologii rzeki dokonywane na potrzeby działalności gospodarczej. Slajd 18 Bardzo ważne jest zastanowienie się nad przyczyną ewidentnie widocznego dążenia do szybkiego wydania możliwie jak największych środków publicznych na często bezzasadne inwestycje i prace hydrotechniczne. Dlaczego tak się dzieje? Wydanie środków publicznych niezgodnie z prawem i zniszczenie środowiska nie grozi dyrektorowi żadnymi poważnymi konsekwencjami. Nie wydanie środków publicznych grozi dymisją. 8

9 W mojej ocenie jest to bardzo ważny mechanizm napędzający degradację rzek. Slajd 19 Problem degradacji polskich rzek pracami regulacyjnymi i utrzymaniowymi można było rozwiązać już co najmniej 5 lat temu, gdyby nie świadome ignorowanie problemu przez Ministerstwo Środowiska i Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej. Już w roku 2008, w opracowanym na zlecenie KZGW Projekcie Narodowej Strategii Wodami, pierwszym w kolejności działaniem do natychmiastowego podjęcia w trybie interwencyjnym było rozwiązania narastający problem wydatkowania funduszy ze źródeł krajowych i unijnych na przedsięwzięcia hydrotechniczne, mające negatywny wpływ na hydromorfologię cieków, realizowane z zastosowaniem aktualnie nieakceptowanych rozwiązań technicznych, których skumulowanych efekt utrudni realizację środowiskowych celów Ramowej Dyrektywy Wodnej w Polsce. Jednakże Ministerstwo Środowiska i KZGW nie zrobiły nic aby ten problem efektywnie rozwiązać. Nie podjęły realizacji żadnego z zapisanych w tym dokumencie szczegółowych działań określonych mianem do realizacji w trybie pilnym. Społeczne inicjatywy rozwiązania problemu degradacji rzek były przez Ministerstwo Środowiska i KZGW ignorowane. Slajd 20 W końcowym efekcie bilans 9 lat członkostwa Polski w unii Europejskiej jest przygnębiający. Hydromorfologia i zasoby przyrodnicze co najmniej km bieżących rzek trwale zdegradowanych regulacjami i pracami utrzymaniowymi po roku tysięcy, gdyż do ok km rzek zdegradowanych odmuleniem trzeba jeszcze dodać ponad km rzek uregulowanych i zabudowanych, wykazanych w statystykach GUS. Rzeki w Polsce są wprawdzie także renaturyzowane, ale degradowanie rzek następuje ok razy szybciej niż ich renaturyzowanie; Zdegradowane zostały na masową skalę usługi ekosystemowe świadczone przez rzeki i ich doliny, skutkujące m. innymi wzrostem zagrożenia powodziowego; Występuje wielkie marnotrawstwo środków publicznych, wydatkowanych na nieuzasadnione i źle zrealizowane prace hydrotechniczne: o co najmniej ok. 150 milionów PLN wydanych na tzw. prace utrzymaniowe (lata ); o co najmniej 1 miliard PLN (jest to bardzo ostrożny szacunek) wydany na wszystkie nieuzasadnione i szkodliwe dla środowiska inwestycje i prace hydrotechniczne po roku Slajd 21 9

10 Bilans 9 lat członkostwa Polski w unii Europejskiej w kontekście wdrażania prawa wspólnotowego nie przedstawia się lepiej, delikatnie mówiąc. Zagrożenie osiągnięcia środowiskowych celów Ramowej Dyrektywy Wodnej i systemowe naruszenie tej dyrektywy oraz dyrektyw Siedliskowej, Ptasiej i EIA; Zaognienie konfliktu z Komisja Europejską: o 2 sprawy przeciwko Polsce związane z gospodarka wodną skierowane przez KE do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości; o co najmniej 4 postępowania prowadzone przez KE przeciwko Polsce w związku z naruszeniem unijnego prawodawstwa związanego z gospodarowaniem wodami; Zablokowanie przez KE środków na inwestycje i prace hydrotechniczne (jako reakcja na degradowanie rzek); Ryzyko dotkliwych kar finansowych Slajd 22 W nawiązaniu do Stanowiska Senatu ws. Gospodarki wodnej należy uznać, że postępująca degradacja hydromorfologii, ekosystemów i zasobów przyrodniczych rzek jest jedną z pięciu podstawowych kategorii zagrożeń związanych z wodami. Istnieje zatem konieczność pilnego, doraźnego rozwiązania problemu postępującej degradacji rzek inwestycjami i pracami hydrotechnicznymi, zanim dojdzie do wprowadzenia systemowych rozwiązań reformujących całość gospodarki wodnej. W podsumowaniu raportu WWF na str. 9 i 10 znajdą Państwo propozycję kompleksowego rozwiązania tego problemu, składającą się z 17-punktów. Propozycja ta zwiera także nigdy nie zrealizowane przez Ministerstwo Środowiska i KZGW działania o charakterze interwencyjnym, do podjęcia w trybie pilnym, zapisane 5 lat temu w Projekcie Strategii Gospodarowania Wodami w Polsce. Teraz wymienię tylko 3 najważniejsze działania o charakterze interwencyjnym, wymagające realizacji w trybie pilnym. 1. Powstrzymanie wszystkich planowanych do realizacji w 2013 r. i 2014 przedsięwzięć hydrotechnicznych (prac utrzymaniowych, regulacyjnych i innych) ingerujących w hydromorfologię cieków, do czasu weryfikacji ich zasadności oraz skutków ekonomicznych i środowiskowych; 2. Opracowanie i wdrożenie przejrzystego i umożliwiającego udział społeczny systemu weryfikacji przedsięwzięć hydrotechnicznych ingerujących w hydromorfologię cieków pod względem: o uzasadnienia celu przedsięwzięcia; o wyboru metod osiągnięcia celu przedsięwzięcia (z uwzględnieniem alternatywnych, przyjaznych dla środowiska sposobów realizacji celu); o ekonomicznej efektywności przedsięwzięcia; 10

11 o środowiskowych skutków przedsięwzięcia, w tym jego oddziaływania na cele Ramowej Dyrektyw Wodnej (wpływ na dobry stan wód); o skumulowanego wpływu na środowisko wszystkich przedsięwzięć hydrotechnicznych planowanych do realizacji w roku 2013 i 2014, na tle skumulowanego wpływu na środowisko przedsięwzięć zrealizowanych po wejściu Polski do Unii Europejskiej, tj. w latach Wprowadzenie w trybie pilnym małej noweli Prawa wodnego i innych ustaw, efektywnie rozwiązującej problem prac utrzymaniowych ingerujących w hydromorfologię cieków. Odnośnie działania nr 3: nowela Prawa wodnego jest obecnie opracowywana. Niestety obecny (wrześniowy) projekt nowelizacji Prawa wodnego i innych ustaw nie rozwiązuje problemu degradacji rzek pracami utrzymaniowymi. Wręcz przeciwnie, pomimo powierzchownych zmian na lepsze, doprowadzi do intensyfikacji presji destruktywnych dla środowiska prac utrzymaniowych na ekosystemy wód śródlądowych przy jednoczesnym osłabieniu instytucjonalnej i społecznej kontroli nad planowaniem i realizacją prac utrzymaniowych. Uzasadnienie tej opinii znajdą Państwo w tej ekspertyzie prawnej. Slajd 23 Na zakończenie mojej prezentacji chciałbym Państwu przeczytać te słowa: Chodzić nam powinno o to, aby te przekształcenia koryt rzek naszych jak najmniej naruszały dotychczasowy stan doliny bez istotnej potrzeby, nie zeszpeciły wielkiego piękna przyrody naszego kraju, zmiany te nie były zbyt szkodliwe dla innych ważnych interesów przyrody, lub przynajmniej stwarzały inny równie ważny interes przyrody, w miejsce zniszczonego o małej wartości Autorem tych słów jest profesor Adam Różański, hydrotechnik, profesor Uniwersytetu Warszawskiego i Jagiellońskiego. Profesor Różański zginął w 1939 roku wraz z innymi profesorami Uniwersytetu Jagiellońskiego zamordowany przez nazistów. Piękne słowa profesora Różańskiego, wypowiedziane 60 lat przed powstaniem Ramowej Dyrektyw Wodnej, powinny być dla nas wszystkich inspiracją. Ta malownicza rzeka przedstawiona na zdjęciu to polski miniaturowy odpowiednik krajobrazu zamków nad Lorą. Widoczny na zdjęciu meander zostanie odcięty, a rzeka przekształcona w kanał o przekroju trapezu wyłożony narzutem kamiennym jak wiele innych rzek, które dziś Państwu pokazywałem. Możemy jednak powstrzymać bezzasadne zniszczenie tej rzeki. Oraz innych rzek Potrzebujemy właściwie rozumianego patriotyzmu. Dziękuję za uwagę. 11

12 12