Rozrachunki. Klasyfikacja i organizacja ewidencji rozrachunków. należności zobowiązania

Transkrypt

1 Rozrachunki dr Tomasz Gabrusewicz Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, tomasz.gabrusewicz@ue.poznan.pl Klasyfikacja i organizacja ewidencji rozrachunków Kryteria podziału Rodzaje rozrachunków Związek z kierunkiem strumieni obiegu pieniądza należności zobowiązania Powiązanie z rodzajami działalności przedsiębiorstwa rozrachunki działalności operacyjnej rozrachunki działalności inwestycyjnej rozrachunki działalności finansowej Terytorialny zakres powiązań finansowych Rodzaj kontrahentów Tryb regulacji rozliczeń Terminowość zapłaty Stopień realności otrzymania zapłaty krajowe zagraniczne rozrachunki z odbiorcami i dostawcami rozrachunki publicznoprawne rozrachunki z pracownikami pozostałe rozrachunki gotówkowe bezgotówkowe nieprzeterminowane przeterminowane długoterminowe krótkoterminowe bezsporne w postępowaniu sądowym(sporne) dr Tomasz Gabrusewicz 1

2 Wycena rozrachunków Rozrachunki wycenia sięw koszcie historycznym, co oznacza, iż powinny one być zaewidencjonowane w wartości odpowiedniej do daty zdarzenia, na dzień powstania należności i zobowiązania (w tym z tytułu pożyczek) wycenia się w wartości nominalnej, nie rzadziej niż na dzień bilansowy wycenia się: - należności i udzielone pożyczki; zgodnie z zasadą ostrożności w kwocie wymaganej zapłaty (tzn. wraz z należnymi na dzień bilansowy odsetkami, - zobowiązania w kwocie wymagającej zapłaty, natomiast wartości godziwej zobowiązania finansowe, których uregulowanie zgodnie z umową następuje drogą wydania aktywów finansowych innych niż gotówka lub drogą wymiany na instrumenty finansowe, - rezerwy w wiarygodnie oszacowanej wartości. Definicje Należności krótkoterminowe ogół należności z tytułu dostaw i usług oraz całość lub część należności z innych tytułów niezaliczonych do aktywów finansowych, a które stają się wymagalne w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego, Zobowiązania wynikający z przeszłych zdarzeń obowiązek wykonania świadczeń o wiarygodnie określonej wartości, które spowodują wykorzystanie już posiadanych lub przyszłych aktywów jednostki, dr Tomasz Gabrusewicz 2

3 Sposób dokumentowania Dokumenty księgowe (podstawowe): FV faktura VAT (dokumentująca sprzedaż oraz zakup) FV RR faktura dokumentująca zakup od rolnika ryczałtowego RACH rachunek LP lista płac umowy zaliczki rozliczenie zaliczek deklaracje podatkowe, parapodatkowe i ZUS Ewidencja rozrachunków Zespół Rozrachunki z odbiorcami krajowymi 202 Rozrachunki z dostawcami krajowymi, 203 Rozrachunki z odbiorcami zagranicznymi 204 Rozrachunki z dostawcami zagranicznymi 205 Zaliczki przekazane 206 Zaliczki otrzymane 210 Zobowiązania wekslowe 220 Rozrachunki publiczno prawne 221 Rozrachunki z tytułu VAT 230 Rozrachunki z pracownikami z tytułu wynagrodzeń 234 Inne rozrachunki z pracownikami 249 Inne rozrachunki 250 Rozrachunki z udziałowcami 270 Odpis aktualizujący naleŝności 290 Zobowiązania warunkowe (ewidencja pozabilansowa) dr Tomasz Gabrusewicz 3

4 Istota rozrachunków pomiędzy poszczególnymi jednostkami gospodarczymi ma miejsce nieustający proces zawierania umów kupna-sprzedaży dóbr i usług. Umowa kupna-sprzedaży pociąga za sobą konieczność rozliczeń pieniężno rzeczowych między stronami umowy. Właśnie te rozliczenia nazywamy ROZRACHUNKAMI. Ze względu na to, iż moment realizacji umowy o charakterze rzeczowym nie pokrywa się w czasie z momentem pieniężnym (zapłatą) powstają NALEŻNOŚCI lub ZOBOWIĄZANIA NALEŻNOŚCI USTAWOWE OKREŚLENIE NALEŻNOŚCI poprzez aktywa rozumie się kontrolowane przez jednostkę gospodarczą zasoby majątkowe o wiarygodnie określonej wartości, powstałe w wyniku przeszłych zdarzeń, które spowodują w przyszłości wpływ do jednostki korzyści ekonomicznych, - powstanie należności wyprzedza wpływ określonej kwoty środków pieniężnych na rachunek bieżący lub do kasy, - należność oznacza gwarantowane prawem uprawnienie jednostki gospodarczej do pobrania zapłaty w umówionej kwocie i wyznaczonym terminie za wykonanie określonych w umowie świadczeń. dr Tomasz Gabrusewicz 4

5 Należności prezentacja w bilansie B.II. Należności krótkoterminowe 1. Należności od jednostek powiązanych a) z tytułu dostaw i usług, o okresie spłaty: - do 12 miesięcy - powyżej 12 miesięcy b) inne 2. Należności od pozostałych jednostek a) z tytułu dostaw i usług, o okresie spłaty: - do 12 miesięcy - powyżej 12 miesięcy b)z tytułu podatków, dotacji, ceł, ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych oraz innych świadczeń c) inne d)dochodzone na drodze sądowej Inwentaryzacja należności Organizacja i sposób przeprowadzenia: Sposób potwierdzenie salda Termin rozpoczęto nie wcześniej niż 3 miesiące przed końcem roku obrotowego, a zakończono do 15 dnia następnego roku, Należności sporne i wątpliwe, należności zagrożone, z tytułów publiczno - prawnych inwentaryzuje się drogą porównania danych ksiąg rachunkowych z odpowiednimi dokumentami w terminach wyżej wymienionych dr Tomasz Gabrusewicz 5

6 ZOBOWIĄZANIA USTAWOWE OKREŚLENIE ZOBOWIĄZAŃ przez zobowiązania rozumie się wynikający z przeszłych zdarzeń obowiązek wykonania świadczeń o wiarygodnie określonej wartości, które spowodują wykorzystanie już posiadanych lub przyszłych aktywów jednostki gospodarczej, - powstanie zobowiązania poprzedza rozchód środków pieniężnych z rachunku bieżącego lub z kasy jednostki gospodarczej, - zobowiązanie wyraża obowiązek jednostki gospodarczej, występującej w charakterze dłużnika, do zapłacenia wierzycielowi umownych kwot, w umówionym terminie. BILANS - PASYWA II. Zobowiązania długoterminowe 1.Wobec jednostek powiązanych 2.Wobec pozostałych jednostek a) kredyty i pożyczki b)z tytułu emisji dłużnych papierów wartościowych c) inne zobowiązania finansowe d) inne III. Zobowiązania krótkoterminowe 1.Wobec jednostek powiązanych a) z tytułu dostaw i usług, o okresie wymagalności: - do 12 miesięcy - powyżej 12 miesięcy b) inne dr Tomasz Gabrusewicz 6

7 BILANS - PASYWA III. Zobowiązania krótkoterminowe 2.Wobec pozostałych jednostek a) kredyty i pożyczki b)z tytułu emisji dłużnych papierów wartościowych c) inne zobowiązania finansowe d)z tytułu dostaw i usług, o okresie wymagalności z podziałem na: do 12 miesięcy oraz powyżej 12 miesięcy e) zaliczki otrzymane na dostawy f) zobowiązania wekslowe g) z tytułu podatków, ceł, ubezpieczeń i innych świadczeń h)z tytułu wynagrodzeń i) inne 3. Fundusze specjalne Inwentaryzacja zobowiązań Organizacja i sposób przeprowadzenia: Sposób drogą porównania danych ksiąg rachunkowych z odpowiedniki dokumentami Termin rozpoczęto nie wcześniej niż 3 miesiące przed końcem roku obrotowego, a zakończono do 15 dnia następnego roku, dr Tomasz Gabrusewicz 7

8 Rozrachunki wyrażone w walutach obcych ujmuje się w księgach rachunkowych w wartości nominalnej przeliczonej na złote polskie według ustalonego przez Prezesa NBP średniego kursu waluty obcej w dniu powstania należności lub zobowiązania. Obowiązek przeliczania walut obcych na walutę polską według ustalonych zasad, prowadzi do powstania tzw. różnic kursowych, które mogą mieć charakter dodatni lub ujemny. Różnice kursowe Różnice kursowe Ujemne różnice kursowe zaliczamy do kosztów finansowych Dodatnie różnice kursowe zaliczamy do przychodów finansowych dr Tomasz Gabrusewicz 8

9 Różnice kursowe w sprawozdaniu finansowym Wykazywane są w sprawozdaniu finansowym w szyku zwartym wynikowo (oblicza się wynik na różnicach kursowych i w zależności od tego czy mamy zysk czy stratę na różnicach kursowych to tak to prezentujemy w RZiS) Różnice kursowe NA ZOBOWIĄZANIACH ZREALIZOWANE od zapłaconych (było kupno np. kurs 4,2 i zapłata po kursie 5,0) podatkowo są tylko (w naszym przypadku) koszty lub przychody gdy kurs był by odwrotny. NIEZREALIZOWANE z wyceny bilansowej (kupno w grudniu 4,2 ale zapłata w styczniu; do bilansu wyceniamy po średnim kursie NBP np. dla EUR 4,079) NA NALEŻNOŚCIACH BĘDZIE ODWROTNIE dr Tomasz Gabrusewicz 9

10 Wycena bieżąca rozrachunków do r Należności i zobowiązania bieżąco wycenia się: wyrażone w PLN wg wartości nominalnej, wyrażone w walucie obcej wg średniego kursu ustalonego dla danej waluty przez Narodowy Bank Polski na ten dzień, chyba że w zgłoszeniu celnym lub innym wiążącym jednostkę dokumencie ustalony został inny kurs Spływ należności wyrażonych w walutach obcych wg kursu kupna banku z usług, którego jednostka korzysta Zapłata zobowiązań wyrażonych w walutach obcych wg kursu sprzedaży banku z usług, którego jednostka korzysta Wycena składników majątkowych oraz zobowiązań w walucie obcej Nie rzadziej niż na dzień bilansowy wycenia się wyrażone w walutach obcych: gotówkę znajdującą się w jednostkach prowadzących kupno i sprzedaż walut obcych po kursie, po którym nastąpił jej zakup, jednak w wysokości nie wyższej od średniego kursu ogłoszonego na dzień wyceny dla danej waluty przez Narodowy Bank Polski, składniki aktywów innych niż powyżej (z wyłączeniem udziałów w jednostkach podporządkowanych wycenianych metodą praw własności) i pasywów po obowiązującym na ten dzień średnim kursie ogłoszonym dla danej waluty przez Narodowy Bank Polski. Jeżeli aktywa i pasywa są wyrażone w walutach, dla których NBP nie ogłasza kursu, to kurs tych walut określa się w relacji do wskazanej przez jednostkę waluty odniesienia, której kurs jest ogłaszany przez NBP dr Tomasz Gabrusewicz 10

11 Wycena składników majątkowych oraz zobowiązań w walucie obcej (od 2009 r.) Wyrażone w walutach obcych operacje gospodarcze ujmuje się w księgach rachunkowych na dzień ich przeprowadzenia o ile odrębne przepisy dotyczące śródków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej i innych krajów Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz środków niepodlegających zwrotowi, pochodzących ze źródeł zagranicznych nie stanowią inaczej odpowiednio po kursie: faktycznie zastosowanym w tym dniu, wynikającym z charakteru operacji w przypadku sprzedaży lub kupna walut oraz zapłaty należności lub zobowiązań, średnim ogłoszonym dla danej waluty przez NBP z dnia poprzedzającego ten dzień w przypadku zapłaty należności lub zobowiązań, jeżeli nie jest zasadne zastosowanie kursu, o którym mowa powyżej, a także w przypadku pozostałych operacji. Wycena bilansowa należności Należności wycenia się na dzień bilansowy: w kwocie wymaganej zapłaty, z zachowaniem ostrożności, należności wyrażone w walutach obcych po obowiązującym na ten dzień średnim kursie ustalonym dla danej waluty przez Narodowy Bank Polski, dr Tomasz Gabrusewicz 11

12 Zasada ostrożności Poszczególne składniki aktywów i pasywów wycenia się stosując rzeczywiście poniesione na ich nabycie (wytworzenie) ceny (koszty), z zachowaniem zasady ostrożności. W szczególności należy w tym celu w wyniku finansowym, bez względu na jego wysokość, uwzględnić: zmniejszenia wartości użytkowej lub handlowej składników aktywów, w tym również dokonywane w postaci odpisów amortyzacyjnych lub umorzeniowych, wyłącznie niewątpliwe pozostałe przychody operacyjne i zyski nadzwyczajne, wszystkie poniesione pozostałe koszty operacyjne i straty nadzwyczajne, rezerwy na znane jednostce ryzyko, grożące straty oraz skutki innych zdarzeń. Zdarzenia, te należy uwzględnić także wtedy, gdy zostaną one ujawnione między dniem bilansowym a dniem, w którym rzeczywiście następuje zamknięcie ksiąg rachunkowych (Art. 7). Trwała utrata wartości Trwała utrata wartości zachodzi wtedy, gdy istnieje duże prawdopodobieństwo, że kontrolowany przez jednostkę składnik aktywów nie przyniesie w przyszłości w znaczącej części lub w całości przewidywanych korzyści ekonomicznych. Uzasadnia to dokonanie odpisu aktualizującego doprowadzającego wartość składnika aktywów wynikającą z ksiąg rachunkowych do ceny sprzedaży netto, a w przypadku jej braku - do ustalonej w inny sposób wartości godziwej. dr Tomasz Gabrusewicz 12

13 Odpis aktualizujący wartość należności Wartość należności aktualizuje się uwzględniając stopień prawdopodobieństwa ich zapłaty poprzez dokonanie odpisu aktualizującego, w odniesieniu do (art. 35b) należności od dłużników postawionych w stan likwidacji lub w stan upadłości - do wysokości należności nieobjętej gwarancją lub innym zabezpieczeniem należności, zgłoszonej likwidatorowi lub sędziemu komisarzowi w postępowaniu upadłościowym, należności od dłużników w przypadku oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości, jeżeli majątek dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania upadłościowego - w pełnej wysokości należności, należności kwestionowanych przez dłużników oraz z których zapłatą dłużnik zalega, a według oceny sytuacji majątkowej i finansowej dłużnika spłata należności w umownej kwocie nie jest prawdopodobna do wysokości niepokrytej gwarancją lub innym zabezpieczeniem należności, Odpis aktualizujący wartość należności Wartość należności aktualizuje się uwzględniając stopień prawdopodobieństwa ich zapłaty poprzez dokonanie odpisu aktualizującego, w odniesieniu do (art. 35b) należności stanowiących równowartość kwot podwyższających należności, w stosunku do których uprzednio dokonano odpisu aktualizującego - w wysokości tych kwot, do czasu ich otrzymania lub odpisania, należności przeterminowanych lub nieprzeterminowanych o znacznym stopniu prawdopodobieństwa nieściągalności, w przypadkach uzasadnionych rodzajem prowadzonej działalności lub strukturą odbiorców - w wysokości wiarygodnie oszacowanej kwoty odpisu, w tym także ogólnego, na nieściągalne należności. dr Tomasz Gabrusewicz 13

14 Odpis aktualizujący wartość należności Odpisy aktualizujące wartość należności zalicza się odpowiednio do pozostałych kosztów operacyjnych lub do kosztów finansowych- zależnie od rodzaju należności, której dotyczy odpis aktualizacji. Należności umorzone, przedawnione lub nieściągalne zmniejszają dokonane uprzednio odpisy aktualizujące ich wartość. W przypadku ustania przyczyny, dla której dokonano odpisu aktualizującego wartość aktywów, w tym również odpisu z tytułu trwałej utraty wartości, równowartość całości lub odpowiedniej części uprzednio dokonanego odpisu aktualizującego zwiększa wartość danego składnika aktywów i podlega zaliczeniu odpowiednio do pozostałych przychodów operacyjnych lub przychodów finansowych. Wycena bilansowa zobowiązań Zobowiązania wycenia się na dzień bilansowy: w kwocie wymagającej zapłaty, zobowiązania finansowe, których uregulowanie zgodnie z umową następuje drogą wydania aktywów finansowych innych niż środki pieniężne lub wymiany na instrumenty finansowe - według wartości godziwej, zobowiązania wyrażone w walutach obcych po obowiązującym na ten dzień średnim kursie ustalonym dla danej waluty przez Narodowy Bank Polski, dr Tomasz Gabrusewicz 14

15 Płaca minimalna Stan prawny od 1 stycznia 2009r.: Wysokość minimalnego wynagrodzenia 1.276,00 zł (Ustawa z dnia 10 października 2002r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę, Dz. U. z 2002r., Nr 200, poz ze zm.) Wysokość wynagrodzenia pracownika zatrudnionego w pełnym miesięcznym wymiarze czasu pracy nie może być niższa od wysokości minimalnego wynagrodzenia (...) (art.6.1) Wysokość wynagrodzenia pracownika w okresie jego pierwszego roku pracy nie może być niższa niż 80% wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę (do okresu pierwszego roku pracy wlicza się wszystkie okresy, za które była opłacana składka na ubezpieczenie społeczne lub zaopatrzenie emerytalne, z wyłączeniem okresów zatrudnienia na podstawie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego) Ubezpieczenie społeczne SKŁADKI NA UBEZPIECZENIE SPOŁECZNE Emerytalne 19,52% wymiaru Rentowe 6,00% podstawy wymiaru Chorobowe 2,45% podstawy wymiaru Wypadkowe 0d 0,4% do 8,12% podstawy wymiaru Pracownik 9,76% Pracodawca 9,76% Pracownik 1,5% Pracodawca 4,5% Pracownik.. CAŁOŚĆ Pracodawca CAŁOŚĆ dr Tomasz Gabrusewicz 15

16 Lista płac (1) Wynagrodzenie brutto (2) Ubezpieczenie emerytalne pracownik (3) Ubezpieczenie rentowe pracownik (4) Ubezpieczenie chorobowe pracownik (5) Razem ubezpieczenia pracownik zł (1) * 9,76% 976,00 zł (1) * 1,5% 150,00 zł (1) * 2,45% 245,00 zł (2) + (3) + (4) 1371,00 (6) podstawa do ubezpieczenia zdrowotnego (7) Ubezpieczenie zdrowotne (8) Podstawa do opodatkowania (1) (5) 8 629,00 zł (6) * 9,00% 776,61 zł 8 518,00 zł Tabela podatkowa Podstawa obliczenia podatku Podatek wynosi ponad do ,00 zł 18% minus kwota zmniejszająca podatek 556 zł 02 gr ,00 zł zł 02 gr + 32% nadwyżki ponad zł dr Tomasz Gabrusewicz 16

17 Podstawa do opodatkowania Wynagrodzenie brutto (1) ,00 zł Koszty uzyskania przychodu: Standardowe: 111,25 zł Podwyższone: 139,06 zł Składki na ubezpieczenie społeczne opłacone przez pracownika (5) Podstawa do opodatkowania (8) = (1) koszty uzyskania przychodu zaokrąglona do pełnych złotych -111,25 zł ,00 zł 8 518,00 zł Zaliczka na podatek Podstawa opodatkowania (8) * 18% 1 533,24 zł Podstawa do ubezpieczenia zdrowotnego * 7,75% - 668,75 zł Kwota podatku od kwoty wolnej od podatku przypadająca na dany miesiąc -46,34 zł Zaliczka na podatek dochodowy (zaokrąglony do pełnych złotych) 818,00 zł dr Tomasz Gabrusewicz 17

18 Lista płac (9) zaliczka na podatek dochodowy (10) inne potrącenia (8) Podstawa do opodatkowania 818,00 zł - zł (1)-[(5)+(7)+(9)+(10)] 7034,39 zł Koszt pracodawcy (1) wynagrodzenie brutto (12) ubezpieczenie emerytalne opłacane przez pracodawcę (13) ubezpieczenie rentowe opłacane przez pracodawcę (14) ubezpieczenie wypadkowe opłacane przez pracodawcę ,00 zł (1) *9,76% 976,00 zł (1) * 4,5% 450,00 zł (1) * 1,80% 180,00 zł dr Tomasz Gabrusewicz 18

19 Koszt pracodawcy (1) wynagrodzenie brutto (15) Fundusz pracy opłacane przez pracodawcę (13) FGŚP opłacane przez pracodawcę (14) Razem ubezpieczenia opłacane przez pracodawcę ,00 zł (1) * 2,45% 245,00 zł (1) * 0,10% 10,00 zł (2)+(3)+(4)+(5)+(6) 1 861,00 zł Obrót wierzytelnościami Obrót wierzytelnościami może być realizowany przez jedną z form bezpośrednich, takich jak np.: zakup wierzytelności w celu ich windykacji lub w celu dalszej odsprzedaży, sprzedaż wierzytelności czy zamianę wierzytelności. dr Tomasz Gabrusewicz 19

20 Potrącanie wzajemnych wierzytelności art. 498 k.c. gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej. do potrącenia konieczne jest złożenie stosownego oświadczenia przez jedną ze stron(nie dochodzi z mocy tylko samego prawa). Potrącanie wzajemnych wierzytelności Zgodnie z art. 499 k.c. potrącenia dokonuje się przez oświadczenie złożone drugiej stronie (takie oświadczenie ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe). Zgoda drugiej strony na potrącenie nie jest potrzebna. Oświadczenie staje się skuteczne dopiero z chwilą, gdy doszło do wierzyciela wzajemnego w taki sposób, że ten mógł się zapoznać z jego treścią. Jeżeli adresat tego oświadczenia uważa, że zostało ono złożone bezpodstawnie, to może wytoczyć przeciwko potrącającemu powództwo o swoje świadczenie i w tym postępowaniu uzyskać wyrok, którym spor zostanie rozstrzygnięty. Brak wymogu szczególnej formy oświadczenia (dla celów dowodowych należy zachować formę pisemną) dr Tomasz Gabrusewicz 20

21 Potrącanie wzajemnych wierzytelności Dokonanie potrącenia mogą jedynie uniemożliwić zdarzenia, takie jak: o wykonanie zobowiązania, o rozwiązanie stosunku prawnego, o odstąpienie od umowy na mocy art. 502 kodeksu cywilnego wierzytelność przedawniona może być potrącona, jeżeli w chwili gdy potrącenie stało się możliwe, przedawnienie jeszcze nie nastąpiło Potrącanie wzajemnych wierzytelności Zgodnie z art. 505 kodeksu cywilnego nie mogą być umorzone przez potrącenie: wierzytelności nieulegające zajęciu, wierzytelności o dostarczenie środków utrzymania, wierzytelności wynikające z czynów niedozwolonych, wierzytelności, co do których potrącenie jest wyłączone przez przepisy szczególne. dr Tomasz Gabrusewicz 21

22 Potrącanie wzajemnych wierzytelności Jeżeli dłużnik nie wskazał, który z długów chce zaspokoić, a przyjął pokwitowanie, w którym wierzyciel zaliczył otrzymane świadczenie na poczet jednego z tych długów, dłużnik nie może już żądać zaliczenia na poczet długu. W braku oświadczenia dłużnika lub wierzyciela spełnione świadczenie zalicza się przede wszystkim na poczet długu wymagalnego, a jeżeli jest kilka długów wymagalnych na poczet najdawniej wymagalnego. Zgodnie z art k.c. można dokonać przeniesienia wierzytelności na osobę trzecią bez zgody dłużnika (w drodze zawarcia umowy sprzedaży, zamiany, darowizny lub innej umowy zobowiązującej do przeniesienia wierzytelności). Potrącanie wzajemnych wierzytelności Strony zawarły umowę o dokonywaniu wzajemnych rozliczeń w drodze potrącania na koniec każdego miesiąca wzajemnych wierzytelności, na podstawie oświadczenia składanego kontrahentowi. Księgowania: potrącenie 100 proc. wierzytelności z wyższej kwoty zobowiązania Wn Pozostałe rozrachunki Ma Rozrachunki z odbiorcami, przelew nierozliczonego salda zobowiązania Wn Pozostałe rozrachunki Ma Rachunek bieżący. dr Tomasz Gabrusewicz 22

23 Potrącanie wzajemnych wierzytelności Spółka A posiada zobowiązania wobec jednostki B oraz należność od jednostki C. Należność od spółki C jest wyższa niż kwota zobowiązania wobec B. Po wspólnych rozmowach uzgodniono, że spółka C przeniesie na spółkę A wymagalną wierzytelność przysługującą jej od spółki B. Ponadto zobowiązała się do przelania na rachunek bankowy różnicy pomiędzy wierzytelnościami. W związku z powyższym spółka A przesłała spółce B oświadczenie o potrącenie wzajemnych wierzytelności do wysokości ciążącego na niej zobowiązania oraz wezwała ją do przelania na rachunek bankowy różnicy powstałej po potrąceniu. Potrącanie wzajemnych wierzytelności Księgowanie: umowa zawarta pomiędzy spółką A a spółką C o częściowym rozliczeniu wierzytelności przysługującej spółce A od spółki C wymaganą wierzytelnością przysługującą spółce C wobec spółki B: Wn Pozostałe rozrachunki (analityka: jednostka B przejęta wierzytelność) Ma Rozrachunki z odbiorcami (analityka: jednostka C), wpływ na rachunek bankowy różnicy pomiędzy kwotą należności od spółki C a przejętą kwotą wierzytelności wobec spółki B: Wn Rachunek bankowy Ma Rozrachunki z odbiorcami (analityka: jednostka C), oświadczenie przesłane do spółki B o dokonaniu potrącenia wierzytelności wzajemnych w kwocie: Wn Rozrachunki z dostawcami (analityka: jednostka B) Ma Pozostałe rozrachunki (analityka: jednostka B wierzytelność przejęta). dr Tomasz Gabrusewicz 23

24 Zwolnienie z długu Zgodnie z art. 508 k.c. może wystąpić zwolnienie z długu. Dochodzi do niego w drodze umowy obu stron zrzeczenie się wierzytelności musi być akceptowane przez dłużnika, Zwolnienie z długu może być zarówno odpłatne, jak i nieodpłatne. Zwolnienie z długu w zasadzie obejmuje całe zobowiązanie, może jednak je ograniczyć jedynie do części np. odsetek. Przykład Spółka A posiada zobowiązania wobec jednostki B oraz należność od jednostki C. Należność od spółki C jest wyższa niż kwota zobowiązania wobec B. Spółki podpisały trójstronną umowę o zwolnieniu dłużników przez wierzycieli z długu w kwocie najniższego zobowiązania.. Księgowanie: odpisanie umorzonego zobowiązania wobec spółki B w związku z przyjęciem zwolnienia z długu: Wn Rozrachunki z dostawcami (analityka: jednostka B) Ma Pozostałe przychody operacyjne, odpisanie umorzonej należności od spółki C w związku z potwierdzeniem przez nią przyjęcia zwolnienia z długu: Wn Pozostałe koszty operacyjne Ma konto Rozrachunki z odbiorcami(analityka: jednostka C). dr Tomasz Gabrusewicz 24

25 faktoring Forma pośrednia obrotu wierzytelnościami pośredniczenie w obrocie, np. faktoring. Istota instytucji faktoringu sprowadza się do nabywania wierzytelności przysługujących przedsiębiorcom wobec ich dłużników (odbiorców) przez wyspecjalizowane jednostki gospodarcze sposób kredytowania należności handlowych. Z cywilistycznego punktu widzenia faktoring jest złożoną długookresową umową zawartą między sprzedawcą (dostawcą) towarow bądź usług (faktorantem), a wyspecjalizowaną instytucją (faktorem), na mocy której faktorant przelewa wierzytelność na faktora i korzysta ze świadczonych przez niego usług. faktoring Umowa faktoringu ma charakter dwustronny (zawierana między faktorem a faktorantem) i w praktyce łączy ze sobą trzy podmioty obrotu gospodarczego: faktorant (wierzyciel) - dostawca towarów bądź usług, któremu przysługuje świadczenie pieniężne ze strony nabywcy tychże towarów i usług (dłużnika); faktorantem może być osoba fizyczna, osoba prawna lub podmiot nieposiadający osobowości prawnej, ale mający zdolność do czynności prawnych; dłużnik - nabywca towarów lub usług, na którym ciąży zobowiązanie pieniężne wobec swojego dostawcy za dostarczone mu towary lub usługi z odroczonym terminem płatności; dr Tomasz Gabrusewicz 25

26 faktoring (Z prawnego punktu widzenia dłużnik nie ma wpływu na dojście umowy do skutku i jej treść, chyba że zastrzegł sobie w umowie zawieranej z faktorantem, że wierzytelność nie może być zbywana na osoby trzecie; dodatkowo sytuacja dłużnika nie może pogorszyć się na skutek cesji wierzytelności); faktor- wyspecjalizowana instytucja nabywająca wierzytelność potwierdzoną fakturą z tytułu sprzedaży towaru lub usługi oraz świadcząca dodatkowe usługi na rzecz faktoranta (faktorami są banki, wyspecjalizowane spółki faktoringowe oraz osoby fizyczne, prowadzenie działalności faktoringowej wymaga wysokich funduszy, odpowiedniej bazy techniczno - organizacyjnej oraz wykwalifikowanego personelu). przejęcie ryzyka niewypłacalności dłużnika kryterium podziału umów faktoringowych faktoring właściwy (pełny) - polegający na tym, że faktorant przenosi wierzytelność definitywnie na faktora; faktor przejmuje tu pełne ryzyko niewypłacalności dłużnika, co oznacza, że nie ma on do zbywcy wierzytelności regresu, w sytuacji gdy nie uda mu się ściągnąć długu; faktoring niewłaściwy(niepełny)- kiedy to faktorant przenosi wierzytelność na faktora, ale bez przejęcia przez faktora ryzyka niewypłacalności dłużnika; jeśli zatem dłużnik nie zapłaci, to wierzytelność wraca do faktoranta, który jest zobowiązany do zwrotu faktorowi wcześniej pobranej kwoty; dr Tomasz Gabrusewicz 26

27 przejęcie ryzyka niewypłacalności dłużnika kryterium podziału umów faktoringowych faktoring mieszany - który łączy w sobie cechy faktoringu pełnego i niepełnego; polega na tym, że faktor przejmuje ryzyko niewypłacalności dłużnika tylko do pewnej granicznej kwoty wierzytelności i do której nie ma regresu, powyżej tej kwoty faktor ma prawo do regresu, czyli ryzyko spłaty wierzytelności spoczywa na faktorancie. Przedawnienie roszczeń Po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Zrzeczenie się zarzutu przedawnienia przed upływem terminu jest nieważne (art.117 2k.c.). Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi lat dziesięć, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata(art.118k.c.). dr Tomasz Gabrusewicz 27

28 Przedawnienie roszczeń Terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną(art. 119 k.c.) Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie. Bieg przedawnienia roszczeń o zaniechanie rozpoczyna się od dnia, w którym ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje, nie zastosował się do treści roszczenia.(art. 120 k.c.) Przedawnienie roszczeń Bieg przedawnienia przerywa się (art k.c.): przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia, przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje. Po każdym przerwaniu przedawnienia biegnie ono na nowo (art k.c.) W razie przerwania przedawnienia przez czynność w postępowaniu przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym przedawnienie nie biegnie na nowo, dopóki postępowanie nie zostanie dr Tomasz Gabrusewicz 28

29 Przedawnienie roszczeń Roszczenie stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniem sądu polubownego, jak również roszczenie stwierdzone ugodą zawartą przed sądem albo przed sądem polubownym przedawnia się z upływem lat dziesięciu, chociażby termin przedawnienia roszczeń tego rodzaju był krótszy. Jeżeli stwierdzone w ten sposób roszczenie obejmuje świadczenia okresowe, roszczenie o świadczenia okresowe należne w przyszłości ulega przedawnieniu trzyletniemu(art k.c.) Wierzytelność przedawniona może być potrącona, jeżeli w chwili, gdy potrącenie stało się możliwe, przedawnienie jeszcze nie nastąpiło(art. 502 k.c.). Przedawnienie roszczeń Roszczenia z tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy, roszczenia rzemieślników z takiego tytułu oraz roszczenia prowadzących gospodarstwa rolne z tytułu sprzedaży płodów rolnych i leśnych przedawniają się z upływem lat dwóch(art. 554 k.c.) Roszczenia z umowy przewozu osób oraz rzeczy przedawniają się z upływem roku od dnia wykonania przewozu lub dostarczenia przesyłki, a gdy przewóz/dostawa nie został wykonany - od dnia, kiedy miał być wykonany lub przesyłka miała być dostarczona(art. 778 oraz art. 792 k.c.) dr Tomasz Gabrusewicz 29

30 Przedawnienie roszczeń Z upływem roku przedawniają się: Roszczenia z tytułu umowy składu, Roszczenia z umowy spedycji, Roszczenia z umowy przewozu rzeczy (od dnia dostarczenia przesyłki, a w razie całkowitej utraty przesyłki lub jej dostarczenia z opóźnieniem od dnia, kiedy przesyłka miała być dostarczona) Roszczenia przysługujące przewoźnikowi przeciwko innym przewoźnikom, którzy uczestniczyli w przewozie przesyłki (od dnia, w którym przewoźnik naprawił szkodę, albo od dnia, w którym wytoczono przeciwko niemu powództwo). Przedawnienie roszczeń Z upływem lat dwóch przedawniają się(art.751k.c.) roszczenia o wynagrodzenie za spełnione czynności i o zwrot poniesionych wydatków przysługujące osobom, które stale lub w zakresie działalności przedsiębiorstwa trudnią się czynnościami danego rodzaju; to samo dotyczy roszczeń z tytułu zaliczek udzielonych tym osobom; roszczenia z tytułu utrzymania, pielęgnowania, wychowania lub nauki, jeżeli przysługują osobom trudniącym się zawodowo takimi czynnościami albo osobom utrzymującym zakłady na ten cel przeznaczone; roszczenia wynikające ze stosunku rachunku bankowego roszczenia wynikające z umowy o dzieło (od dnia oddania dzieła, a jeżeli dzieło nie zostało oddane - od dnia, w którym zgodnie z treścią umowy miało być oddane) dr Tomasz Gabrusewicz 30

31 Przedawnienie roszczeń Jeżeli strona zobowiązana do zawarcia umowy przyrzeczonej uchyla się od jej zawarcia, druga strona może żądać naprawienia szkody, którą poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy przyrzeczonej(art. 390 k.c.) Strona uprawniona może dochodzić zawarcia umowy przyrzeczonej, gdy umowa przedwstępna czyni zadość wymaganiom, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej, w szczególności wymaganiom co do formy. Roszczenia powyższe przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta. Jeżeli sąd oddali żądanie zawarcia umowy przyrzeczonej, roszczenie o naprawienie szkody przedawnia się z upływem roku od dnia, w ktorym orzeczenie stało się prawomocne. Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych Zasady tworzenia przez pracodawców Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych oraz zasady gospodarowania jego środkami określa Ustawa z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (Dz.U. z 1996 r. Nr 70, poz. 335 z poźn. zm). Tworzenie Funduszu Odpisy na ZFŚS Wydatkowanie środków ZFŚS Koszty uzyskania przychodu Kary dr Tomasz Gabrusewicz 31

32 Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych Do utworzenia Funduszu zobligowani są pracodawcy zatrudniający według stanu na dzień 1 stycznia danego roku co najmniej dwudziestu pracowników w przeliczeniu na pełne etaty. Obowiązku utworzenia Funduszu nie ma, gdy ilość zatrudnionych pracowników w przeliczeniu na pełne etaty jest mniejsza niż dwadzieścia osób. Bez względu na liczbę zatrudnianych pracowników Fundusz tworzą wszyscy pracodawcy prowadzący działalność w formach organizacyjno-prawnych jednostek sektora finansów publicznych (o których mowa w ustawie o finansach publicznych). Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych Pracodawcy (za wyjątkiem pracodawców sfery publicznej) mogą zwolnić się od obowiązku tworzenia i prowadzenia ZFŚS: Pracodawca objęty obowiązkiem tworzenia Funduszu zobowiązany jest to zawarcia w układzie zbiorowym bądź w regulaminie wynagradzania postanowienia o nietworzeniu Funduszu. Wprowadzenie takiego postanowienia do układu zbiorowego bądź regulaminu wynagradzania wymaga konsultacji z pracownikami. Jeżeli u pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowa postanowienia regulaminu wynagradzania w sprawie nietworzenia Funduszu lub wysokości odpisu na Fundusz wymagają uzgodnienia z pracownikiem wybranym przez załogę do reprezentowania jej interesów. Zasady i warunki korzystania z usług i świadczeń finansowanych z ZFŚS oraz zasady przeznaczania środków na poszczególne cele i rodzaje działalności socjalnej określa pracodawca w regulaminie ustalanym zgodnie z art. 27 ust. 1 albo z art. 30 ust. 5 ustawy o związkach zawodowych. dr Tomasz Gabrusewicz 32

33 Należności ujęcie podatkowe Podatkowo przychód stanowi (art. 12 u.p.d.o.p): wartość zwróconych wierzytelności, które uprzednio, zgodnie z art. 16 ust. 1 pkt 25 lub 43, zostały odpisane jako nieściągalne lub umorzone i zaliczone do kosztów uzyskania przychodów wartość zwróconych wierzytelności wynikających z umowy, o której mowa w art. 17f, zaliczonych uprzednio do kosztów uzyskania przychodów na podstawie art. 17h, wartość należności umorzonych, przedawnionych lub odpisanych jako nieściągalne w tej części, od której dokonane odpisy aktualizujące zostały uprzednio zaliczone do kosztów uzyskania przychodów, równowartość odpisów aktualizujących wartość należności, uprzednio zaliczonych do kosztów uzyskania przychodów, w przypadku ustania przyczyn, dla których dokonano tych odpisów, Należności ujęcie podatkowe Nie uznaje się za koszt uzyskania przychodu (art. 16 u.p.d.o.p): wierzytelności odpisanych jako przedawnione, kar umownych i odszkodowań z tytułu wad dostarczonych towarów, wykonanych robot i usług oraz zwłoki w dostarczeniu towaru wolnego od wad albo zwłoki w usunięciu wad towarów albo wykonanych robot i usług, odpisów aktualizujących, z tym że kosztem uzyskania przychodów są odpisy aktualizujące wartość należności, określone w ustawie o rachunkowości, od tej części należności, która była uprzednio zaliczona na podstawie art. 12 ust. 3 do przychodów należnych, a ich nieściągalność została odpowiednio uprawdopodobniona, dr Tomasz Gabrusewicz 33

34 Należności ujęcie podatkowe Nie uznaje się za koszt uzyskania przychodu (art. 16 u.p.d.o.p): wierzytelności odpisanych jako nieściągalne, z wyjątkiem: wierzytelności, które uprzednio na podstawie art. 12 ust. 3 zostały zarachowane jako przychody należne i których nieściągalność została w odpowiedni sposób udokumentowana, udzielonych przez jednostki organizacyjne uprawnione, na podstawie odrębnych ustaw regulujących zasady ich funkcjonowania, do udzielania kredytów (pożyczek) - wymagalnych, a nieściągalnych kredytów (pożyczek), pomniejszonych o kwotę nie spłaconych odsetek i równowartość rezerw na te kredyty (pożyczki), zaliczonych uprzednio do kosztów uzyskania przychodów, strat poniesionych przez bank z tytułu udzielonych po dniu 1 stycznia 1997 r. gwarancji albo poręczeń spłaty kredytów i pożyczek, obliczonych zgodnie z pkt 25 lit. b), Należności ujęcie podatkowe strat z tytułu odpłatnego zbycia wierzytelności, chyba że wierzytelność ta uprzednio, na podstawie art. 12 ust. 3, została zarachowana jako przychód należny, umorzonych wierzytelności, z wyjątkiem tych, które uprzednio na podstawie art. 12 ust. 3 zostały zarachowane jako przychody należne, strat (kosztów) powstałych w wyniku utraty dokonanych przedpłat (zaliczek, zadatków) w związku z niewykonaniem umowy, dr Tomasz Gabrusewicz 34

35 Należności ujęcie podatkowe Za wierzytelności, których nieściągalność została udokumentowana, uważa się te wierzytelności, które: postanowieniem o nieściągalności, uznanym przez wierzyciela jako odpowiadającym stanowi faktycznemu, wydanym przez właściwy organ postępowania egzekucyjnego, albo postanowieniem sądu o: oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości obejmującej likwidację majątku lub umorzeniu postępowania upadłościowego obejmującego likwidację majątku, gdy majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania, ukończeniu postępowania upadłościowego obejmującego likwidację majątku, protokołem sporządzonym przez podatnika, stwierdzającym, że przewidywane koszty procesowe i egzekucyjne związane z dochodzeniem wierzytelności byłyby równe albo wyższe od jej kwoty. Należności ujęcie podatkowe Nieściągalność wierzytelności uznaje się za uprawdopodobnioną jeżeli: dłużnik zmarł, został wykreślony z ewidencji działalności gospodarczej, postawiony w stan likwidacji lub została ogłoszona jego upadłość obejmująca likwidację majątku, zostało wszczęte postępowanie upadłościowe z możliwością zawarcia układu w rozumieniu przepisów prawa upadłościowego i naprawczego lub na wniosek dłużnika zostało wszczęte postępowanie ugodowe w rozumieniu przepisów o restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i banków, wierzytelność została potwierdzona prawomocnym orzeczeniem sądu i skierowana na drogę postępowania egzekucyjnego, wierzytelność jest kwestionowana przez dłużnika na drodze powództwa sądowego, dr Tomasz Gabrusewicz 35

36 DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ dr Tomasz Gabrusewicz Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, tomasz.gabrusewicz@ue.poznan.pl Temat spotkania: Rezerwy i rozliczenia międzyokresowe w rachunkowości dr Tomasz Gabrusewicz Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, tomasz.gabrusewicz@ue.poznan.pl tomasz.gabrusewicz@ue.poznan.pl 72 dr Tomasz Gabrusewicz 36

37 Rezerwy Istota rezerw Rezerwy określane są jako zabezpieczenie jednostki gospodarczej przed przyszłymi jej obciążeniami, których możliwość wystąpienia w przyszłości jest dla jednostki gospodarczej wiadoma lub przypuszczalna, w związku z prowadzoną przez daną jednostkę działalnością. Cel tworzenia rezerw Celem tworzenia rezerw przez jednostkę gospodarczą jest, z jednej strony, dążenie do łagodzenia ryzyka związanego z prowadzeniem działalności gospodarczej, z drugiej zaś strony, postulat przedstawienia rzetelnego wyniku finansowego, bowiem rezerwy mogą w znaczący sposób wpłynąć na obraz wyniku finansowego jednostki. dr Tomasz Gabrusewicz 73 Rodzaje i źródła ryzyka w działalności gospodarczej Ryzyko stopy procentowej wynika ze zmian poziomu stóp procentowych. Ceny papierów wartościowych zmieniają się w kierunku przeciwnym do zmian stopy procentowej. Ryzyko rynku odnosi się do wahań dochodów spowodowanych zmianami na rynku. Dotyczy ono wszystkich lokat w papiery wartościowe. Ryzyko inflacji odnosi się do zmniejszenia się siły nabywczej wynikającego ze zmian ogólnej siły nabywczej dolara. Ryzyko działalności jest związane z inwestowaniem w działalność danego podmiotu lub gałęzi przemysłu. Ryzyko finansowe jest związane z wykorzystaniem kapitału obcego(dźwignia) do finansowania działalności firmy. Ryzyko płynności jest związane z papierami wartościowymi, które nie mogą być szybko nabyte(sprzedane) bez znaczącego zwiększenia(zmniejszenia) ich ceny. Ryzyko kredytowe wynika z możliwości, że jedna ze stron w transakcji kredytowej nie będzie chciała lub mogła wywiązać się ze swoich zobowiązań. Ryzyko walutowe (lub kursu walut) polega na możliwości poniesienia straty w wyniku niekorzystnych zmian kursów walut. dr Tomasz Gabrusewicz 74 dr Tomasz Gabrusewicz 37

38 Rezerwy Skutki tworzenia rezerw Tworzenie rezerw może spowodować obniżenie wyniku jednostki, a rozwiązanie - jego powiększenie. Tworzenie rezerw może prowadzić do powstania sprzeczności interesów kierownictwa jednostki, dążącego do działania jak najbardziej korzystnego i przynoszącego maksymalnie pozytywne efekty jednostce, z interesami organów podatkowych, dążących do maksymalizacji wielkości podatku dochodowego, oraz z partykularnymi interesami właścicieli jednostki, którzy z kolei żądają maksymalizacji wysokości wypłacanej im dywidendy. dr Tomasz Gabrusewicz 75 Rezerwy Ze względu na zróżnicowane cechy, rezerwy można klasyfikować z punktu widzenia różnych kryteriów Kryteria klasyfikacji rezerw Biorąc pod uwagę regulację prawną rezerw, można wyszczególnić dwie ich grupy: rezerwy obligatoryjne - przepisy zawarte w ustawie o rachunkowości w określonych okolicznościach nakładają na jednostkę obowiązek stworzenia zabezpieczenia, np. rezerwa na odroczony podatek dochodowy, rezerwy fakultatywne - decyzja o ich powstaniu jest suwerennym wyborem kierownictwa przedsiębiorstwa. dr Tomasz Gabrusewicz 76 dr Tomasz Gabrusewicz 38

39 Rezerwy Z punktu widzenia przeznaczenia rezerw można wyodrębnić: rezerwy ogólne - celem ich powstania jest zabezpieczenie ciągłości działania jednostki gospodarczej poprzez zwiększenie możliwości samofinansowania, np. odpisy z zysku na kapitał zapasowy, rezerwy specjalne - tworzone są z określeniem przeznaczenia zarezerwowanych środków na zabezpieczenie imienne nazwanych kosztów, strat lub innych zobowiązań. Kolejnym kryterium podziału odnoszącym się do źródeł finansowania rezerw jest stopień jawności ich tworzenia, który może być: pełny - tytuł rezerwy nie pozostawia wątpliwości skąd zostały wzięte środki na sfinansowanie, wskazując jednoznacznie grupę aktywów, z której zostały wyodrębnione, np. kapitał rezerwowy z przeszacowania środków trwałych, ograniczony - rezerwy nie są jednoznacznie określone jako środki gospodarcze z grupy aktywów, np. kapitał rezerwowy. dr Tomasz Gabrusewicz 77 Rezerwy Z punktu widzenia wpływu na wynik finansowy, rezerwy dzielą się na: rezerwy kształtujące wynik finansowy będące kosztem działalności, np. odpisy aktualizujące wartość należności, rezerwy wpływające na wynik finansowy będące przejawem tezauryzacji środków przez jednostkę, np. odpisy z zysku na kapitał zapasowy, rezerwy niemające wpływu na wynik finansowy, np. kapitał rezerwowy z przeszacowania środków trwałych. Kryterium sposobów tworzenia dzieli rezerwy na: rezerwy obciążające koszty lub straty, rezerwy powstałe poprzez podzielenie wyniku finansowego, np. odpisy z wyniku finansowego na kapitał zapasowy, rezerwy powstające poprzez wydzielenie części środków gospodarczych np. rezerwa obowiązkowa w bankach, rezerwy polegające na zwiększeniu wartości aktywów, np. kapitał rezerwowy z przeszacowania środków trwałych. dr Tomasz Gabrusewicz 78 dr Tomasz Gabrusewicz 39

40 Rezerwy Biorąc pod uwagę czynnik ryzyka w momencie tworzenia rezerwy, wyróżnia się: rezerwy, w których ryzyko dotyczy niepewności wystąpienia kosztu straty lub zobowiązania, rezerwy, których ryzyko dotyczy niepewnej ich wysokości (bierne rozliczanie międzyokresowe - rezerwa na koszty przyszłych napraw). Mając na uwadze miejsce prezentacji rezerw w sprawozdaniu finansowym wyróżnia się: rezerwy bilansowe - wyszczególnione w bilansie jednostki, rezerwy niebilansowe - przedstawione w informacji dodatkowej. Rezerwy bilansowe prezentowane w bilansie są źródłem finansowania majątku, a przez to ich prezentacja następuje w pasywach bilansu. dr Tomasz Gabrusewicz 79 Rezerwy Rezerwy związane z ryzykiem gospodarczym Rezerwy wykazywane w grupie B pasywów bilansu należy określić jako zabezpieczenie na znane jednostce gospodarczej ryzyko, grożące straty oraz skutki negatywne innych prawdopodobnych zdarzeń. Rezerwy te należy interpretować jako prawdopodobne zobowiązania jednostki gospodarczej, związane z oszacowaniem ryzyka gospodarczego, a więc jej przyszłymi obciążeniami. Tworzenie tych rezerw zwiększa z reguły koszty działalności podmiotu gospodarczego (czasami obniża wynik finansowy), a więc jednocześnie zmniejsza jej zysk netto. Zatem poprzez ich tworzenie istnieje możliwość kreowania w pewnym zakresie wizerunku finansowego jednostki gospodarczej, stąd są one z zasady regulowane przez prawodawcę. dr Tomasz Gabrusewicz 80 dr Tomasz Gabrusewicz 40

41 Rezerwy Powszechnie wyróżnia się dwie klasy tej grupy rezerw: rezerwy na zobowiązania, rezerwy na koszty i straty. Pierwsze z nich służą zabezpieczeniu przyszłych roszczeń podatkowych budżetu państwa i ewentualnych roszczeń pracowników, drugie - chronią jednostkę przed spodziewanymi przesunięciami w czasie i obciążeniami o charakterze kosztów i strat Pierwsza klasa rezerw dotyczy przede wszystkim rezerwy na odroczony podatek dochodowy osób prawnych (powyższe stwierdzenie nie dotyczy ubezpieczycieli i towarzystw ubezpieczeniowych, którzy tworzą pewien rodzaj rezerw na zobowiązania). Tworzenie rezerwy na podatek dochodowy odroczony w czasie jest konieczne w sytuacji, gdy wynik bilansowy jednostki jest wyższy od podstawy opodatkowania, a różnica ta jest przejściowa. Oznacza ona odłożone w czasie zobowiązania jednostki gospodarczej wobec fiskusa, których obowiązek likwidacji nastąpi w okresach przyszłych. dr Tomasz Gabrusewicz 81 Rezerwy Druga klasa rezerw na ryzyko gospodarcze, czyli rezerwy na koszty i straty, różni się tym od rezerw na przyszłe zobowiązania, że ich tworzenie uwarunkowane jest wyłącznie wewnętrznymi decyzjami jednostki gospodarczej. Przyczyną tworzenia tych rezerw jest dążenie jednostki do możliwie najbardziej wiernego ustalenia wyniku finansowego. Chodzi tu o imiennie określone wydatki, które z pewnością wystąpią rzeczywiście w następnym okresie, ale zgodnie z przepisami prawa lub zwyczajem handlowym dotyczą obecnego okresu działalności. Typowe przykłady tej klasy rezerw to: rezerwy na koszty szkód górniczych, rezerwy na restrukturyzację, rezerwy na straty prowadzonych aktualnie transakcji i przedsięwzięć, rezerwy z tytułu udzielonych gwarancji i poręczeń, rezerwy na nagrody jubileuszowe i odprawy. Powyższe rezerwy zabezpieczają jednostkę przed ryzykiem wystąpienia strat lub kosztów w przyszłości, a dotyczących bieżących poczynań. Można je ogólnie scharakteryzować jako rezerwy zabezpieczające oszacowane ryzyko, związane z niepewnością efektów podjętych obecnie działań gospodarczych. dr Tomasz Gabrusewicz 41

42 Rezerwy Ostatnią grupę rezerw stanowią bierne rozliczenia międzyokresowe kosztów. Głównymi rezerwami należącymi do grupy biernych rozliczeń międzyokresowych są: - rezerwa na naprawy gwarancyjne oraz z tytułu rękojmi za sprzedane produkty, - rezerwa na urlopy, - rezerwa na remonty zapobiegawcze. Bierne rozliczenia międzyokresowe kosztów są swego rodzaju doszacowaniem kosztów działalności jednostki, podporządkowanym w danym okresie zasadzie memoriałowej. Celem tworzenia takich rezerw jest więc otrzymanie prawdziwych - jak najbardziej zbliżonych pod względem zgodności w czasie - zaliczeń kosztów do osiągniętych dzięki nim efektów działalności. dr Tomasz Gabrusewicz 83 Rezerwy Podsumowując należy stwierdzić, że ustawa o rachunkowości przewiduje tworzenie rezerw obciążających koszty lub straty na: pewne lub o dużym stopniu prawdopodobieństwa przyszłe zobowiązania których kwotę można w sposób wiarygodny oszacować, a w szczególności na straty z transakcji gospodarczych w toku, w tym z tytułu udzielonych gwarancji, poręczeń, operacji kredytowych, skutków toczącego się postępowania sądowego; przyszłe zobowiązania spowodowane restrukturyzacją, jeżeli na podstawie odrębnych przepisów jednostka jest zobowiązana do jej przeprowadzenia lub zawarto w tej sprawie wiążące umowy, zaś plany restrukturyzacji pozwalają w sposób wiarygodny oszacować te przyszłe zobowiązania. dr Tomasz Gabrusewicz 84 dr Tomasz Gabrusewicz 42