Wszystkie akcje, w których piłka skierowana jest w stronę przeciwnika, z wyjątkiem zagrywki i bloku, uważane są za atak.

Transkrypt

1 70 Biomechanika sportu Wszystkie akcje, w których piłka skierowana jest w stronę przeciwnika, z wyjątkiem zagrywki i bloku, uważane są za atak. Piotr Tabor, Andrzej Mastalerz, Dagmara Iwańska Biomechaniczne kryteria skuteczności techniki ataku w siatkówce Autorzy przeprowadzili badania, mające na celu określenie zależności pomiędzy wartościami wybranych parametrów kinematycznych ciała zawodnika a prędkością piłki i ocenę skuteczności ataku w piłce siatkowej. Każdy z 4 siatkarzy miał wykonać atak po rozbiegu z trzech różnych odległości i nadać piłce podrzuconej pionowo jak największą prędkość. Wykorzystując kinematograficzną metodę analizy ruchu uzyskano dane dotyczące przemieszczania i prędkości charakterystycznych punktów na ciele zawodnika, pozwalające na określenie przestrzenno-czasowej struktury tego zadania ruchowego. Badani filmowani byli za pomocą dwóch kamer JVC GR-DVL 9800, z których pierwsza uastawiona była prostopadle do płaszczyzny ruchu w odległości 8 m, druga zaś z tyłu badanego, w odległości 7 m. Dodatkowo analizowano czasy trwania poszczególnych faz ruchu. Analizy dokonano za pomocą programu APAS 2000 oraz arkusza kalkulacyjnego EXCEL. Efektem badań jest szczegółowy opis poprawnej, efektywnej techniki ataku. SŁOWA KLUCZOWE: biomechanika sportu piłka siatkowa skuteczność techniki ataku kinematograficzna metoda analizy ruchu. Z Zakładu Biomechaniki AWF w Warszawie. Piotr Tabor jest również trenerem w UMKS MOS Wola Warszawa. Sport Wyczynowy 2004, nr 1-2/

2 Biomechaniczne kryteria skuteczności techniki ataku w siatkówce 71 Wprowadzenie Taktyka gry w piłce siatkowej zmierza do tego, aby atak został przeprowadzony przy pojedynczym bloku lub w ogóle bez bloku. Jednak organizacja działań obronnych pozwala, w większości sytuacji, na przygotowanie podwójnego, a nawet potrójnego zastawienia. Zawodnik atakujący może wtedy wybierać pomiędzy kiwnięciem przerzuceniem piłki za blok, zagraniem blok-aut albo zagraniem po prostej lub po dużym skosie. Najskuteczniejsze i najczęściej stosowane jest trzecie rozwiązanie. Zgodnie z zasadami taktyki obrony zawodnicy ustawieni są na tzw. prostej i skosie. Dzięki wyprzedzającej ocenie zachowania atakującego, umiejętności czytania gry (antycypacji działań przeciwnika) zajmują miejsca, w które może być skierowana piłka, jeszcze przed jej uderzeniem. Broniący czeka na piłkę i potrafi dokładnie ją przyjąć, jeśli leci ona z małą prędkością. Trudności pojawiają się przy wyjątkowo silnych uderzeniach, kiedy prędkość piłki jest bardzo duża. Wówczas broniący może nie zdążyć skorygować ułożenia kończyn górnych i przemieścić się (nawet na niewielką odległość 0,5 m) celem dojścia do piłki. W takiej sytuacji o skuteczności ataku (przy znanym jego kierunku) decyduje prędkość piłki (15). O tym, jaki pęd zostanie nadany piłce (5), decydować będą możliwości siłowe atakującego, a także sposób, w jaki zostaną one wykorzystane. Angażując całą siłę mięśni obręczy barkowej i kończyny górnej, siatkarz może pozwolić ręce podążać za piłką na wzór techniki rzutu oszczepem. Może także wykonać krótkie, szybkie uderzenie, podobne do uderzeń w karate. Powstaje tu pytanie: czy i w jakim stopniu zachowanie zawodnika w fazie przygotowania do uderzenia (w fazie lotu) wpływa na prędkość piłki? Do odpowiedzi na nie konieczne jest określenie wartości kinematycznych i dynamicznych parametrów techniki ataku. Cel badań, założenia i pytania badawcze W opisanych niżej badaniach, zmierzających do określenia zależności pomiędzy wartościami wybranych parametrów kinematycznych ciała zawodnika a prędkością piłki podczas ataku w piłce siatkowej, przyjęto następujące założenia: 1. Uderzenie ręką atakującą potraktowano jako zderzenie niesprężyste. 2. Analizie poddawano ataki na piłkę podrzuconą pionowo w odległości ok. 0,5 m od siatki. Rozbieg do ataku wykonywany był z trzech odległości od siatki 3 m, 3,4 m i 3,8 m. 3. Analizowano wyłącznie ataki celne, tzn. oddane w kierunku prostopadłym do siatki. 4. Dla określenia wysokości uniesienia środka ciężkości ciała (ŚC) badanego oraz prędkości piłki piłkę i badanego sprowadzono do punktu materialnego. Starano się przy tym odpowiedzieć na dwa pytania: 1. Czy zwiększenie grzbietowego wygięcia tułowia i odmachu kończyn dolnych w fazie lotu ( łuk napięty

3 72 Piotr Tabor, Andrzej Mastalerz, Dagmara Iwańska ciała) wpływa korzystnie na prędkość przemieszczenia kończyny górnej podczas zamachu do uderzenia? 2. Jaki wpływ na prędkość tułowia i kończyny atakującej w poszczególnych fazach ruchu ma długość rozbiegu? Materiał i metody badawcze W badaniach wzięło udział czterech studentów-zawodników drużyny AWF Warszawa, uczestniczącej w rozgrywkach I ligi akademickiej średnia wieku 22,7±0,5 lat, staż treningowy nie mniejszy niż 7 lat (tab.1). Wykorzystując kinematograficzną metodę uzyskano dane, dotyczące przemieszczania i prędkości charakterystycznych punktów na ciele zawodnika, pozwalające na określenie przestrzenno-czasowej struktury ruchu. Przyjęto przy tym zasady określone przez Guteworta (7). Badani filmowani byli za pomocą dwóch kamer JVC GR-DVL 9800, z których pierwsza ustawiona była prostopadle do płaszczyzny ruchu w odległości 8 m, druga zaś z tyłu badanego, w odległości 7 m. Druga kamera umożliwiała ocenę zmiany długości odcinka określającego wielkość łuku napiętego ciała w płaszczyźnie strzałkowej. Analizy dokonano za pomocą programu APAS 2000 oraz arkusza kalkulacyjnego EXCEL. W płaszczyźnie strzałkowej zaznaczano punkty odpowiadające położeniu środka ciężkości głowy, rąk, stóp oraz stawów skokowo-goleniowych, kolanowych, biodrowych, ramiennych, łokciowych, nadgarstkowo-promieniowych i środkowi ciężkości piłki. W płaszczyźnie czołowej zaznaczono punkty określające położenie stawów kolanowych i wyrostka kolczystego siódmego kręgu szyjnego. W programie APAS 2000 wyznaczono współrzędne środka ciężkości ciała. Badani wykonywali próbę ataku na piłkę podrzuconą pionowo nad siatką. Wybrano taki sposób wystawienia piłki, aby zapewnić powtarzalność próby. Badany miał wykonać atak po rozbiegu z miejsca, z wyznaczonej linii, i nadać piłce jak największą prędkość. Analizowano parametry kinematyczne, określające strukturę przestrzenno-czasową ruchu, tj.: prędkość środka ciężkości tułowia podczas odbicia V 1tuł, oraz uderzenia piłki V 2tuł, długość toru ręki atakującej podczas zamachu do odbicia Z z, Badany Tabela l Materiał badawczy Wiek Staż Wysokość ciała Masa ciała Pozycja [lata] [lata] [cm] [kg] na boisku* A L B L C P D Ś *L lewoskrzydłowy, P prawoskrzydłowy, Ś środkowy.

4 Biomechaniczne kryteria skuteczności techniki ataku w siatkówce 73 oraz zamachu do uderzenia Z ud, maksymalną prędkość ręki atakującej podczas zamachu do odbicia V 1dł, prędkość ręki atakującej podczas uderzenia piłki V 2dł, wielkość wygięcia grzbietowego kręgosłupa tzw. łuku napiętego W k oraz współczynnik wysokości uderzenia piłki W h, mówiący o tym, czy piłka została uderzona w chwili najwyższego uniesienia środka ciężkości ciała. Dodatkowo analizowano czasy trwania poszczególnych faz ruchu. Atak podzielono na fazy zgodnie ze stosowanym w literaturze opisem techniki: rozbieg zakończony naskokiem do odbicia, zamach ramion do odbicia wraz z odbiciem, lot ciała do chwili uzyskania maksymalnej wielkości łuku napiętego, lot ciała od uzyskania maksymalnego łuku napiętego do uderzenia piłki: dodatkowo wyodrębniono tu podbazę wyprostu atakującej kończyny górnej w stawie łokciowym. Wyniki badań i dyskusja Prędkości piłki w poszczególnych próbach (zależnych od długości rozbiegu) zwiększały się u wszystkich badanych (tab. 2), osiągając średnio podczas I próby 17,22 m/s, II 18,4 m/s, III 19,75 m/s. W prędkościach ŚC tułowia i ręki atakującej nie zaobserwowano raptownych zmian w chwili uderzenia piłki (ryc. 1). Nie występowały też gwałtowne zmiany pędu, które są charakterystyczne dla zderzenia sprężystego. Należy przy tym pamiętać, że ruch ręki atakującej jest ruchem złożonym i nie kończy się na uderzeniu. Zawodnik musi przywieść dłoń do tułowia, aby nie dotknąć siatki. Ten złożony ruch obrotowy charakteryzuje gwałtowne zmniejszenie długości promienia wodzącego ręki (odcinek staw ramienny-ręka), powodując zwiększenie prędkości wypadkowej ręki, stycznej do jej toru (8). Należy tu nadmienić, iż w modelu zderzenia sprężystego ciało przekazujące pęd posiada określoną prędkość, która podlega zmianie tylko przez wpływ ciała odbierającego pęd. Przy uderzeniu piłki obiektem przekazującym pęd jest ręka badanego, która cały czas podlega działaniu sił mięśniowych, nadających jej prędkość i stabilizujących stawy. W związku z tym zmiana prędkości ręki atakującej podczas uderzenia wynika nie tylko z przekazania pędu piłce, ale także z działania mięśni. Dodatkowo, przy traktowaniu uderzenia piłki jako zderzenia, istnieją problemy z określeniem masy oddziaływującej na piłkę. Wartość przekazanego piłce pędu zależeć będzie od sposobu uderzenia piłki, rozumianego jako technika indywidu- Tabela 2 Prędkości piłki w poszczególnych próbach oraz wartości średnie dla prób i badanych Badany A B C D Długość rozbiegu [m] 3,0 3,4 3,0 3,4 3,8 3,0 3,4 3,8 3,0 3,4 3,8 V [m/s] 15,8 18,0 19,4 19,9 21,5 17,5 18,8 18,9 15,9 16,7 18,7 Średnia V [m/s] 16,9 20,3 18,4 17,1

5 74 Piotr Tabor, Andrzej Mastalerz, Dagmara Iwańska Ryc. 1. Krzywe opisujące położenie ŚC tułowia, ręki atakującej oraz prędkość ŚC tułowia i ręki atakującej względem tułowia zawodnika podczas ataku. Pionowe linie oznaczają kolejno czas, w którym nastąpił: naskok do odbicia (postawienie nogi wykrocznej), odbicie (oderwanie stóp od podłoża), odmach (maksymalny łuk napięty ciała), uderzenie piłki. alna. Z tego powodu uznano za celowe określenie prędkości środka ciężkości tułowia oraz prędkości ręki atakującej, niezależnej od ruchu całego ciała. W tym celu obliczono też prędkość ręki atakującej względem ŚC tułowia. Wprowadzenie ŚC tułowia jako początku nowego układu odniesienia, względem którego liczona jest prędkość ręki, jest korzystniejsze niż liczenie tejże prędkości względem ŚC ciała. Rozpatrując uderzenie piłki jako zderzenie dwóch ciał można się spodziewać, że prędkość piłki będzie rosła wraz ze wzrostem prędkości ciała w momencie uderzenia. Badani uzyskiwali (średnio) największą prędkość tułowia w trzeciej próbie, kiedy rozbieg (odległość od siatki) wynosił 3,8 m, a najmniejszą w drugiej próbie. Różnica między pierwszą a drugą próbą (0,l m/s, co stanowiło 7%) jest znacznie mniejsza niż między drugą a trzecią (0,49 m/s, 37%). Prędkość ręki względem tułowia podczas uderzenia V 2dł rośnie (wyjątek badany C) wraz ze wzrostem długości rozbiegu. Dłuższy rozbieg sprzyja nie tylko większej prędkości tułowia w chwili uderzenia, ale również stwarza dogodniejsze warunki do zwiększenia prędkości V 2dł. Zgodnie z zasadami dynamiki większa prędkość będzie rozwinięta przez obiekt, gdy nadamy mu większe przyspieszenie. To zaś, przy stałej sile (zakładana maksymalna motywacja badanych), będzie tym większe, im dłuższa będzie droga, na której obiekt będzie przyspieszany. Ponadto, wstępne rozciągnięcie mięśni w fazie przygotowawczej do ruchu właściwego, sprzyja rozwinięciu większej siły i nadaniu kończynie większego przyspieszenia. Dłuższa droga ręki atakującej podczas zamachu do uderzenia Z ud powinna zatem sprzyjać V 2dł. Jednak wyniki naszych badań (wartości Z ud ) nie potwierdzają tej zależności. Wartości współczynnika W h wskazują, że uderzenie piłki nie następuje w momencie maksymalnego uniesienia ŚC ciała. Nie wyjaśniają, czy nastąpiło to w trakcie wznoszenia, czy też opadania środka ciężkości. Z punktu widzenia techniki i oceny jej skuteczności informacja ta ma istotne znaczenie. Na podstawie analizy para-

6 Biomechaniczne kryteria skuteczności techniki ataku w siatkówce 75 metrów W h i W k nie można stwierdzić, czy wpływają one na prędkość piłki. Wydaje się, że wielkość łuku napiętego, reprezentowana przez parametr W k jest cechą indywidualną badanego. Nasze badania wykazały, że na prędkość V 2tuł wpływa prędkość tułowia podczas odbicia V 1tuł. Przy długości rozbiegu równej 3,4 m zawodnicy uzyskiwali maksymalne wartości V 1dł i Z z. Można stwierdzić, że rozbieg równy 3,4 m stanowi optymalną odległość dla wykorzystania pracy zamachowej kończyn górnych w zwiększeniu dynamiki odbicia. Skrócenie rozbiegu może ograniczać możliwości wykorzystania przez badanego maksimum swych możliwości dynamicznych odbicia, a przez to zmniejszać dynamikę uderzenia piłki. Wydłużenie rozbiegu nie wymusza intensywnej pracy kończyn górnych. Z praktyki sportowej wiadomo, że nadmierne wybicie zawodnika w przód lub w górę nie sprzyja efektywnemu wykonaniu ataku. Rozbieg równy odległości 3 m od siatki nie stwarza korzystnych warunków dla rozwinięcia dynamiki odbicia. Podczas najdłuższego rozbiegu (3,8 m) większą rolę w nadaniu prędkości ciału pełnią kończyny dolne. Na podstawie analizy wyników udowodniono, że średnia czasu trwania fazy rozbiegu rośnie wraz z długością rozbiegu (co jest oczywiste), a średnia czasu trwania następnych faz maleje. Dopiero optymalna długość rozbiegu stwarza dogodne warunki na rozwinięcie większej prędkości, co w efekcie daje zwiększenie dynamiki ataku i prędkości piłki. W przypadku naszych badanych długość ta równa była 3,4 m. Natomiast w ogóle wypad zależeć będzie od warunków fizycznych zawodnika i jego możliwości szybkościowych i skocznościowych. Średnie wartości niektórych parametrów wykazują wyraźną tendencję zmian, ale indywidualne ich wartości nie zawsze zmieniają się liniowo. Można to wytłumaczyć istnieniem różnic w technice badanych i ich predyspozycjach do pełnienia określonej funkcji na boisku. Jest to dowód istnienia techniki indywidualnej. W przypadku badanego D zauważamy, że w fazie lotu w niewielkim stopniu wykonuje on łuk napięty (mała wartość współczynnika W k ). Uzyskuje duże wartości V 1tuł, V 2tuł oraz V 2dł. Względnie duża prędkość całego ciała podczas rozbiegu i duża prędkość ręki atakującej podczas uderzenia piłki przy małym udziale tułowia to charakterystyczne cechy gracza na pozycji środkowego bloku. Badanego B charakteryzuje obszerny zamach ramion w trakcie odbicia i rosnąca, wraz z długością rozbiegu, prędkość ręki podczas zamachu. Natomiast badany C, wraz ze wzrostem długości rozbiegu, zmniejsza prędkość ręki V 1dł, ale za to wykazuje większą (niż B) prędkość tułowia podczas odbicia i uderzenia piłki. Opisane różnice wydają się być adekwatne do różnic między zawodnikami grającymi na pozycji lewoskrzydłowego i prawoskrzydłowego. Atak z pozycji lewoskrzydłowego wymaga od zawodnika wykonania rozbiegu z różnych odległości od siatki, co wiąże się z silnym zaangażowaniem do odbicia zawodnika kończyn górnych oraz intensywną pracą atakującej kończyny górnej w trakcie uderzenia piłki. Natomiast atak na pozycji prawoskrzydłowego, wyprowadzany często z pola

7 76 Piotr Tabor, Andrzej Mastalerz, Dagmara Iwańska obrony, pozwala na wykonanie długiego rozbiegu i wymaga większego poziomego przemieszczenia ciała (odbicie z pola obrony). W związku z tym rośnie rola prędkości ciała w przekazaniu piłce pędu. Przebieg krzywych, opisujących prędkość tułowia i prędkość ręki atakującej względem tułowia, jest charakterystyczny dla poszczególnych badanych (ryc. 1). Każdy z nich posiada specyficzne dla siebie grzbiety i zagłębienia krzywych. Znając położenie środka ciężkości tułowia i ręki atakującej w trakcie całej próby oraz ich prędkości, możemy ocenić poprawność struktury przestrzenno-czasowej ruchu. Łatwo dostrzec, że uderzenie piłki następuje tuż po maksymalnym uniesieniu środka ciężkości tułowia oraz lekko z przodu głowy (po maksymalnej wysokości ręki atakującej). Otrzymujemy tu także informacje o roli kończyny górnej w odbiciu oraz w uderzeniu piłki. Wnioski Na podstawie przeprowadzonych badań można stwierdzić, że: 1. Zwiększenie grzbietowego wygięcia tułowia i odmachu kończyn dolnych w płaszczyźnie strzałkowej nie wpływa na prędkość ręki atakującej względem tułowia oraz na prędkość piłki. 2. Aby nadać piłce większą prędkość, należy dążyć do zwiększenia szybkości zamachu kończyny górnej poprzedzającego uderzenie piłki oraz odbicie zawodnika. Korzystne jest też zwiększenie prędkości całego ciała na rozbiegu, ale wymaga to określenia optymalnej jego długości. Nagranie filmu o dużej częstotliwości pozwala nie tylko na uzyskanie biomechanicznych parametrów techniki, ale przede wszystkim na dostrzeżenie szczegółów ruchu. Dzięki temu autorzy dokonali szczegółowego opisu techniki ataku, uzupełnionego o niektóre parametry biomechaniczne. Szczegółowy opis techniki ataku Długość rozbiegu do wyskoku jest w dużej mierze elementem indywidualnym, zależnym od odległości od siatki wystawionej piłki, odległości zawodnika od przewidywanego miejsca ataku oraz dyspozycji szybkościowych zawodnika. W przeprowadzonych badaniach rozbieg był najdłuższą fazą i trwał średnio 0,74 s (tab. 3-4). Można powiedzieć, że od szybkości wykonania rozbiegu zależeć będzie dynamika całego ataku. W trakcie rozbiegu następuje przygotowanie ciała do naskoku poprzez energiczne odprowadzenie kończyn górnych w tył w skos. Jest to przygotowanie kończyn górnych do zamachu do odbicia (z prędkością dłoni względem tułowia rzędu 4-6 m/s). Tuż przed dotknięciem podłoża nogą wykroczną (jeszcze w fazie lotu naskoku) rozpoczyna się praca zamachowa ramion w przód oraz ma miejsce największe obniżenie położenia środka ciężkości ciała (pomimo trwania fazy lotu do naskoku (ryc. 1). W momencie kontaktu stopy nogi wykrocznej z podłożem rozpoczyna się faza odbicia następuje stopniowe wznoszenie środka ciężkości ciała oraz kontynuowana jest praca zamachowa kończyn górnych. W fazie odbicia, trwającej ok. 0,4 s, pręd-

8 Biomechaniczne kryteria skuteczności techniki ataku w siatkówce 77 Tabela 3 Wybrane parametry kinematyczne opisujące atak Badany Długość rozbiegu V 1tuł V 1dł Z z V 2tuł V 2dł Wh Z ud, W k [m] [m/s] [m/s] [m] [m/s] [m/s] [m] [m] A 3,0 2,47 8,09 2,20 1,54 4,49 0,99 0,59 0,11 3,4 2,65 8,89 2,64 1,41 4,73 0,99 0,57 0,11 3,0 1,84 7,09 2,50 0,55 5,01 0,99 0,50 0,10 B 3,4 2,25 7,32 2,31 1,20 5,38 0,98 0,50 0,10 3,8 2,38 7,43 2,31 1,21 5,82 0,99 0,58 0,10 3,0 2,37 7,29 2,28 1,92 4,20 0,97 0,77 0,04 C 3,4 2,12 6,48 2,15 1,34 4,41 0,99 0,60 0,11 3,8 2,70 5,33 1,82 2,15 3,88 0,99 0,54 0,10 3,0 2,10 5,12 1,90 1,62 2,71 0,98 0,46 0,06 D 3,4 2,18 6,67 2,04 1,28 5,48 0,99 0,68 0,05 3,8 2,52 7,23 2,09 2,06 5,62 0,96 0,56 0,06 3,0 2,20 6,90 2,22 1,41 4,10 0,98 0,58 0,08 Średnie prób 3,4 2,30 7,34 2,29 1,31 5,00 0,99 0,59 0,09 3,8 2,53 6,67 2,07 1,80 5,11 0,98 0,56 0,08 Średnie ogółem 2,34 6,97 2,19 1,51 4,74 0,98 0,57 0,083 kość dłoni względem tułowia osiąga największą wartość średnio 6,97 m/s (tab. 3). Ma to miejsce w momencie położenia dłoni na wysokości brzucha i podczas gwałtownego prostowania kończyn dolnych. Zdarza się, że odbicie zawodnika, rozumiane jako oderwanie nóg od podłoża, następuje na dwa tempa. Pierwsza traci kontakt z podłożem noga jednoimienna z dłonią atakującą, zaś noga przeciwna jest wówczas znacznie dalej wysunięta do przodu. Powoduje to skośne ustawienie ciała do siatki i sprzyja rotacji tułowia podczas łuku napiętego ciała w fazie lotu. Tuż przed oderwaniem nóg od podłoża maksymalną wartość osiąga prędkość tułowia. Wraz z zakończeniem odbicia zaczyna się faza lotu, którą podzielono na dwa etapy: do maksymalnej wielkości łuku napiętego (trwa 0,19 s) oraz uderzenia piłki (0,18 s). W etapie drugim wyodrębniono ruch prostowania w stawie łokciowym, trwający średnio 0,06 s. W momencie odbicia kończy się zamachowa, symetryczna praca kończyn górnych. Dłoń atakująca podąża w tył za głowę. Następuje grzbietowe wygięcie tułowia i odmach kończyn dolnych, pogłębiony ugięciem kończyn dolnych w stawach kolanowych (nawet powyżej 90 ) łuk

9 78 Piotr Tabor, Andrzej Mastalerz, Dagmara Iwańska Badany A Tabela 4 Czas trwania poszczególnych faz ataku [s] Długość Rozbieg- Naskok- Odbicie- Odmachrozbiegu -naskok -odbicie -odmach -uderzenie Wyprost w stawie łokciowym 3,0 0,866 0,300 0,217 0,183 0,066 3,4 1,216 0,350 0,234 0,183 0,067 3,0 0,900 0,433 0,200 0,184 0,050 B 3,4 0,850 0,400 0,167 0,166 0,050 3,8 0,833 0,350 0,200 0,167 0,067 3,0 0,317 0,466 0,217 0,250 0,084 C 3,4 0,650 0,467 0,216 0,200 0,083 3,8 0,633 0,400 0,200 0,184 0,050 3,0 0,533 0,450 0,200 0,184 0,050 D 3,4 0,650 0,367 0,116 0,200 0,050 3,8 0,633 0,384 0,116 0,167 0,050 3,0 0,654 0,412 0,209 0,200 0,063 Średnie prób 3,4 0,842 0,396 0,183 0,187 0,063 3,8 0,750 0,392 0,179 0,176 0,056 Średnia prób 0,748 0,400 0,190 0,188 0,060 napięty oraz dodatkowo rotacja tułowia. Rotacja ma miejsce dzięki cofnięciu barku jednoimiennego dłoni atakującej do tyłu i odwiedzeniu łokcia w bok w tył. Taka pozycja (podkurczenie podudzi) powoduje rozciągnięcie mięśni czworogłowych uda, a przez to zmianę położenia miednicy i rozciągnięcie mięśni brzucha, co pozwala wyzwolić większą ich siłę (3). Rotacja tułowia pozwala na zaangażowanie do skłonu tułowia w przód mięśni skośnych brzucha, a także, zdaniem trenerów, chroni przed kontuzjami lędźwiowego odcinka kręgosłupa. Odwiedzenie łokcia i cofnięcie barku powoduje maksymalne, wstępne rozciągnięcie mięśni obręczy barkowej i kończyny górnej, odpowiedzialnych za pracę zamachową ramienia (3). W momencie, gdy rozpoczyna się ruch prostowania tułowia, dłoń atakująca posiada jeszcze prędkość skierowaną do tyłu, co oznacza, że podąża ona jeszcze w tył względem tułowia, zajmując położenie z tyłu głowy na wysokości ucha (ryc. 1). Ruch prostowania ciała rozpoczyna się od prostowania nóg w stawach kolanowych, następnie rozpoczyna się skurcz mięśni brzucha, powodujący prostowanie tułowia i zniknięcie jego rotacji. W tym czasie staw barkowy przesuwa się do

10 Biomechaniczne kryteria skuteczności techniki ataku w siatkówce 79 przodu, a łokieć podąża w kierunku głowy, przyjmując położenie z jej boku, na wysokości ucha. Dopiero w tym momencie dłoń atakująca znajduje się na linii łopatek i rozpoczyna się faza prostowania kończyny górnej w stawie łokciowym. Należy podkreślić, że skłon tułowia w przód jest wspomagany szybkim przyciągnięciem kończyny górnej, przeciwnej do atakującej, do tułowia. Pierwotnie przyjmowała ona położenie zbliżone do ułożenia spotykanego w gimnastyce ramię w przód, skurcz z dłonią na wysokości twarzy. Uderzenie piłki następuje w momencie, gdy atakująca kończyna górna, tułów i nogi znajdują się niemal w linii. Piłka uderzana jest tuż po maksymalnych zasięgu dłoni atakującej, lekko z przodu głowy. Wykończenie uderzenia następuje wskutek dłoniowego zgięcia nadgarstka. Cały mechanizm skłonu tułowia i pracy kończyny atakującej przypomina uderzenie batem, tzw. efekt bata. Początkowy ruch tułowia o niewielkim zakresie powoduje znaczne przyspieszenia na końcu łańcucha biokinematycznego dłoni badanego. Po uderzeniu piłki następuje szybkie przyciągnięcie dłoni atakującej do tułowia, co uwidacznia się wzrostem prędkości dłoni względem tułowia. Faza lotu kończy się lądowaniem, które nie zawsze następuje na dwie nogi. Piśmiennictwo 1. Atwater A. B.: Biomechanics of over arm throwing movements and of throwing injuries. Exercise and Sport Sciences Reviews 1980, 7, Bober T., Zawadzki J.: Biomechanika układu ruchu człowieka. Wrocław Wydawnictwo BK. 3. Bochenek A., Reicher M.: Anatomia człowieka. Warszawa PZWL. 4. Buśko K., Musiał W., Wychowański M.: Instrukcje do ćwiczeń z biomechaniki. Warszawa AWF. 5. Eliasz J.: Ocena wpływu wybranych czynników somatycznych i cech motorycznych piłkarzy ręcznych na prędkość lotu piłki. Roczniki Naukowe AWF w Warszawie Eymank F.: Piłka koszykowa siatkowa ręczna palant. Warszawa M. Arct. 7. Fidelus K., Ostrowska E., Urbanik Cz., Wychowański M.: Ćwiczenia laboratoryjne z biomechaniki. Warszawa AWF. 8. Kamiński Z.: Fizyka dla kandydatów na wyższe uczelnie techniczne. Warszawa Wyd. Naukowo-Techniczne. 9. Kowalski L.: Taktyka ataku i bloku w siatkówce. Warszawa RCMSKFiS. 10. Kraus Z.: Rozwój teorii i praktyki gry w piłkę siatkową. Warszawa AWF. 11. Kulgawczuk R.: Piłka siatkowa. Nauczanie i doskonalenie gry. Warszawa RCMSKFiS. 12. Morecki K., Ekiel J., Fidelus K.: Bionika ruchu. Warszawa l971. PWN. 13. Oficjalne przepisy gry w piłkę siatkową. Warszawa PZPS. 14. Tabor P. i in.: Próba wykorzystania metody kinematograficznej analizy ruchu do oceny techniki w piłce siatkowej. Zagadnienia biomechaniki sportu technika sportowa. Warszawa AWF. 15. Uzarowicz J., Zdebska H.: Piłka siatkowa. Warszawa RCMSKFiS. 16. Uzarowicz J.: Siatkówka. Co jest grane? Kraków Alma-Sport. 17. Ważny Z.. Leksykon treningu sportowego. Warszawa AWF. 18. Wit A.: Kinematograficzna analiza skoku narciarskiego przy pomocy aparatu Vanquard Motion Analizer. Sport Wyczynowy 1975, nr 4, s