Pochodne instrumenty finansowe na energię jako narzędzie do zabezpieczania przed ryzykiem zmian cen energii

Transkrypt

1 Pochodne instrumenty finansowe na energię jako narzędzie do zabezpieczania przed ryzykiem zmian cen energii Jarosław Ziębiec, Dyrektor Biura Rynku Regulowanego, TGE 18 kwietnia 2015 r. IV Krakowska Konferencja Matematyki Finansowej

2 Pochodne instrumenty finansowe na energię jako narzędzie do zabezpieczania przed ryzykiem zmian cen energii Agenda TGE kim jesteśmy? TGE a rynki europejskie pozycja giełdy na tle regionu Obszary działalności TGE Rynek towarowy Rynek finansowy Futures na energię jako narzędzie do zabezpieczania przed ryzykiem zmian cen energii 2

3 3 TGE kim jesteśmy?

4 TGE TGE powstała pod koniec 1999 roku z inicjatywy Ministra Skarbu Państwa, jako niezbędny element liberalizacji rynku energii elektrycznej w Polsce. Jedyna licencjonowana giełda energii w Polsce stały nadzór Komisji Nadzoru Finansowego Od lutego 2012 roku TGE jest częścią Grupy Kapitałowej Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie Najdynamiczniej rozwijająca się giełda towarowa w regionie aktywnie działa w: o EUROPEX (zrzesza wszystkie towarowe i finansowe giełdy energii w Europie) Przejrzysty mechanizm funkcjonowania giełdy powoduje, że cena towaru zależy tylko i wyłącznie od układu sił podaży i popytu w danym momencie o o APEx (Association of Power Exchanges światowa organizacja giełd energii) AFM (Association of Futures Markets stowarzyszenie giełd rynków finansowych terminowych) Prowadzi rynki: energii elektrycznej, gazu, praw majątkowych TGE a rynki międzynarodowe od grudnia 2010 roku funkcjonuje market coupling ze Szwecją. Trwają prace mające na celu włączenie się do rynku NWE w ramach mechanizmu Price Coupling of Regions 4

5 Misja TGE Jesteśmy instytucją zaufania publicznego. Zapewniamy przejrzyste procedury transakcyjne oraz kształtowania się cen towarów giełdowych Jesteśmy źródłem transparentnych i aktualnych informacji o rynku dla Rynku Pomagamy naszym członkom i innym uczestnikom rynku, zapewniając bezpieczeństwo obrotu i oferując innowacyjne produkty 5

6 Strategia TGE Umocnienie pozycji TGE jako największej platformy handlowej na rynku energii i surowców energetycznych w Polsce - przyspieszenie wzrostu obsługiwanych wolumenów i płynności rynków Zbudowanie szerokiego portfela produktów transakcyjnych i informacyjnych na towarowo-finansowych rynkach Polski i innych krajów regionu Stworzenie nowych platform obrotu Umocnienie pozycji preferowanego partnera regionalnych OSP, regulatorów i administracji państwowej w zakresie rozwoju krajowych i regionalnych rynków energii elektrycznej i gazu Budowa silnych i różnorodnych relacji z interesariuszami na rynkach Europy Środkowo-Wschodniej 6

7 7 Grupa TGE S.A. trzy obszary biznesowe

8 15 lat TGE to prorynkowe działania na rzecz naszych członków i rozwoju rynków energii Wejście do Grupy Kapitałowej GPW Powstanie spółki Uzyskanie licencji giełdy towarowej Uruchomienie rynku terminowego energii elektrycznej Uruchomienie rynku terminowego gazu ziemnego Uruchomienie rynku dnia następnego gazu ziemnego Uruchomienie rynku dnia bieżącego gazu ziemnego Rozpoczęcie działalności operacyjnej Uruchomienie RDN Pierwsza sesja na TGE Uruchomienie Rejestru Świadectw Pochodzenia Uruchomienie rynku praw majątkowych Powołanie IRGiT Market Coupling ze Szwecją Obligo giełdowe na rynku energii elektrycznej Obligo giełdowe na rynku gazu ziemnego 8

9 TGE i rozwój rynków energii i gazu w Polsce 11 września 2013 r. nowelizacja Prawa energetycznego: tzw. mały trójpak energetyczny Przyjęte rozwiązania spełniają wszystkie oczekiwane postulaty TGE: o wprowadzenie obligo giełdowego sprzedaży gazu na poziomie 30 proc. w 2013 r., 40 proc w 2014 r. i 55 proc. od 2015 r., o bezpośredni udział przedsiębiorstw w rynku gazu, o umożliwienie bezpośredniego obrotu przedsiębiorstwom energetycznym forwardów na zielone i białe certyfikaty, o możliwość organizowania przez giełdę regulowanego rynku giełdowego do obrotu towarowymi instrumentami finansowymi, o możliwość prowadzenia obrotu transgranicznego. 9

10 10 TGE realizuje swoją strategię funkcjonując w korzystnym otoczeniu rynkowym

11 15 lat rozwoju sprawiło, że TGE jest obecnie głównym aktorem na krajowym rynku energii elektrycznej Obroty na rynkach energii elektrycznej w latach Obroty na rynkach energii elektrycznej w latach TWh % 4 200,0 TWh 131,8% 139,4% ,6% 3,3% 3 160,0 103,9% 106,9% ,5% 0, ,3% 1, ,0% 1, ,8% 2,6 1, ,9% 2, ,6% 1, ,1% 2, ,8% 2, , ,0 80,0 40,0 0,0 68,6% 81, , , , , Obrót giełdowy Obrót w relacji do konsumpcji (prawa oś)¹ 2000 Rynek spot 2008 Rynek terminowy Stały rozwój oferty produktowej 2010 Obligo Jako punkt odniesienia dla 2014 przyjęto konsumpcję w 2013 r. Źródło: TGE, Enerdata

12 W krótkim okresie zbudowaliśmy ramy dla płynnego rynku gazu ziemnego Obroty na rynkach gazu ziemnego w latach Nasze działania wsparcie rozwoju handlu gazem na wolnym rynku TWh Wprowadzono fixing na rozpoczęcie sesji ,9 Wprowadzono instrumenty z dostawą w weekend 50 47,6 Uruchomiono rynek dnia bieżącego Wprowadzono do oferty instrumenty RTT: Tygodniowe Sezonowe (sezon zimowy i letni) Wydłużono notowania o 30 minut ,2 0,3 0,2 1,7 1,0 4,2 1 kw. 2013¹ 2 kw kw kw Rynek terminowy i spot 1 kw Obrót giełdowy 2 kw kw Obligo 4 kw % - tyle wynosi stosunek wolumenu obrotu giełdowego do krajowej konsumpcji. 1 Stały rozwój oferty produktowej Dane o wolumenie obrotu giełdowego dotyczą 2014 r., zaś dane o konsumpcji 2013 r. z uwagi na brak danych za 2014 r. oraz przewidywany zbliżony poziom konsumpcji w obu latach.. Źródło: TGE, Enerdata

13 Poprzez swoją organizację i politykę informacyjną jesteśmy wiarygodnym partnerem na rynkach energii i gazu Fakty o TGE Rok 2014 umocnił pozycję TGE na rynku energii Jedyna licencjonowana giełda towarowa w Polsce (licencja od 2003 r.) 24 lutego br. TGE uzyskała zezwolenie MF na uruchomienie rynku regulowanego Jedyna, która agreguje całą ofertę dotyczącą rynku energii w kraju (energia elektryczna, gaz ziemny, świadectwa pochodzenia, gwarancje pochodzenia) Silny i stabilny właściciel GPW Doświadczony partner technologiczny NASDAQ - X-stream Trading Technology - najbardziej rozpowszechniony system giełdowy na świecie 186,8 TWh w 2014 r. wzrost o 5,8 proc. r/r 119,4 proc. produkcji energii w Polsce 117,7 proc. krajowego zużycia Działalność Giełdy od zawsze koncentruje się na transparentności i prorynkowym nastawieniu 13

14 Giełdowa Platforma Informacyjna ważny element budowania transparentnego rynku energii gpi.tge.pl Informacje serwisów TGE są uaktualniane na bieżąco w celu zwiększenia przejrzystości i aktywności uczestników rynku 14

15 Jednym z czynników sukcesu jest szerokość oferty TGE Porównanie oferty TGE z ofertami giełd europejskich Energia elektryczna Gaz CO2 15

16 Członkowie TGE Obecnie 67 podmiotów posiada status Członka TGE m.in.: PGE Polska Grupa Energetyczna S.A., PGNiG S.A., GAZ-SYSTEM S.A., TAURON Polska Energia S.A., ENEA S.A., ENERGA Obrót S.A., PKP Energetyka S.A., RWE Polska S.A., EDF Polska S.A., Vattenfall Energy Trading Sp. z o.o., Zespół Elektrowni PAK S.A., Noble Securities S.A., CEZ Towarowy Dom Maklerski Sp. z o.o., PGE Dom Maklerski S.A. Pełna lista: Rynek gazu 15 firm (Członkowie bezpośredni) m.in.: Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo SA, RWE Polska S.A., Enea Trading Sp. z o.o., PGE Polska Grupa Energetyczna SA, VATTENFALL ENERGY TRADING GmbH, TAURON Polska Energia S.A., Fortum Power and Heat Polska Sp. z o.o., PKP Energetyka S.A., Polenergia Obrót S.A., PGNiG Obrót Detaliczny Sp. z o.o., w tym 3 domy maklerskie: Dom Maklerski BOŚ S.A., NOBLE Securities S.A., PGE Dom Maklerski S.A. Rejestr Świadectw Pochodzenia obecnie członkami RŚP jest 2196 firm. 16

17 TGE a rynki europejskie pozycja giełdy na tle regionu 17

18 18 Giełdy energii w Europie

19 Polska jednym z największych rynków energii w UE Wśród największych konsumentów energii elektrycznej: Niemcy Francja Wlk. Włochy Hiszpania Polska Szwecja Holandia Finlandia Belgia Średnioroczny wzrost konsumpcji energii elektrycznej w UE Polska Francja Szwecja Holandia Finlandia Niemcy Belgia Włochy Wlk. Brytania Hiszpania-1,7% -0,9% -1,1% -0,1% -0,1% -0,2% 0,1% 0,0% Konsumpcja energii elektrycznej w 2013 r. (TWh) 1,4% ,6% 19-2,0% -1,0% 0,0% 1,0% 2,0% 3,0% Źródło: BP Statistical Review, Eurostat, obliczenia własne

20 Na rynkach gazu ziemnego i energii elektrycznej TGE jest graczem na skalę rozwiniętych państw UE Obroty na rynkach gazu ziemnego w 2014 r. Obroty na rynkach energii elektrycznej w 2014 r. TWh TWh PEGAS (EEX, Powernext)¹ TGE 21 CEGH Gas Exchange 10 Gas Point Nordic 1 CEGH Czech Futures 0 CEEGEEX² EEX/EPEX Nasdaq (DE i AT) OMX Nordpool Spot 187 TGE 154 EEX/EPEX (FR) 92 APX 37 PXE /OTE³ 16 HUPX Obszar hubów: GPL, NCG, PEG N, PEG S, PEG TIGF, TTF, ZTP 2. Dane dla rynku węgierskiego w oparciu o pełną informację do końca 3 kwartału oraz estymacje na podstawie informacji prasowych i strony giełdy 3. OTE = 15,11 TWh Źródło: giełdy

21 Obszary działalności TGE Rynek towarowy 21

22 Możliwości działania na TGE Towarowa Giełda Energii RDB RDN Aukcje Rynek terminowy Nadzór KNF Energia elektryczna Gaz ziemny Prawa majątkowe Kontrakty godzinowe Kontrakty godzinowe, blokowe Kontrakty blokowe Kontrakty terminowe Kontrakty bazowe, szczytowe, poza szczytem Kontrakty bazowe Transakcje na rynku spot są zawierane w ramach transakcji sesyjnych i pozasesyjnych Obrót giełdowy Rejestr świadectw pochodzenia Prowadzenie rejestru świadectw pochodzenia energii elektrycznej Rejestr Izba Rozliczeniowa Giełd Towarowych rozliczenia transakcji dokonywanych na TGE Giełdowa Platforma Informacyjna 22

23 Obszary działalności TGE Rynek finansowy Futures na energię jako narzędzie do zabezpieczania przed ryzykiem zmian cen energii 23

24 Rynek instrumentów finansowych (RIF) na TGE TGE 23 lutego br. otrzymała zezwolenie Ministra Finansów na prowadzenie rynku regulowanego, co umożliwia uruchomienie rynku futures na energię elektryczną. TGE zaoferuje w 2015 r. kontrakty futures na indeks cen energii elektrycznej (kontrakty finansowe rozliczane pieniężnie), w dalszej kolejności kontrakty oparte o gaz i inne produkty towarowe Rozpoczęliśmy konsultacje z uczestnikami rynku nt.: ostatecznego kształtu instrumentu szczegółowych zasad obrotu Rozpoczęliśmy pozyskiwanie: członków RIF, w tym animatorów uczestników IRGiT (Izby Rozliczeniowej Giełd Towarowych) Motywy działania na rynku: Transakcje zabezpieczające, arbitrażowe, spekulacyjne 24

25 W 2015 r. TGE uruchamia Rynek Instrumentów Finansowych Wolumen obrotu kontrakty futures na energię elektryczną w TWh 2014 r. Rynek Instrumentów Finansowych (RIF) na TGE Rynek skandynawski Niemcy Francja Czechy Włochy Węgry Słowacja Początkowo w obrocie kontrakty futures na energię, później gaz Rynek nadzorowany przez KNF i rozliczany przez IRGIT Zróżnicowani uczestnicy w tym domy maklerskie Przedsiębiorstwa z branży energetycznej Odbiorcy uprawnieni do korzystania z usług przesyłowych Domy maklerskie Zagraniczne domy maklerskie Spółki handlowe prowadzące działalność polegającą na nabywaniu i zbywaniu towarów giełdowych Instytucje finansowe polskie i zagraniczne Motywy uruchomienia TWh Rynek energetycznych instrumentów finansowych to od 4 do 6 razy wielkość konsumpcji w krajach nordyckich Futures jako narzędzie do zabezpieczania cen energii Futures to produkt bardziej elastyczny w zarządzaniu niż forward Naturalne uzupełnienie oferty TGE stworzenie konkurencyjnego rynku finansowego Spełnienie oczekiwań członków TGE oraz instytucji finansowych Wzmocnienie pozycji TGE w regionie RTT TGE jest drugim największym rynkiem z fizyczną dostawą w Europie Pozyskanie nowych członków krajowych i zagranicznych instytucji finansowych 25

26 Harmonogram Rynku Dnia Następnego (rynku instrumentu bazowego dla futures) specyfika TGE FIXING krajowy Notowania ciągłe Przyjmowanie zleceń na fixing Notowania ciągłe 8:00 10:00 10:30 10:35 11:30 12:00 13:00 13:30 Przyjmowanie zleceń na MC (SvePol) Czas oczekiwania na wyniki MC MC gate closure 26

27 Futures na energię proponowany standard kontraktu Instrument bazowy trwają konsultacje, czy powinien nim być indeks cen energii z rynku RDN (Rynek Dnia Następnego), czy fixing W obrocie kontrakty roczne/kwartalne/miesięczne roczne 3 serie 3 kolejne lata kalendarzowe kwartalne 3/4 serie 3/4 kolejne kwartały kalendarzowe miesięczne 3 serie 3 najbliższe miesiące kalendarzowe Nominał kontraktu: 1 MWh x liczba godzin dla danej serii kontraktu Kontrakt roczny: MWh, Kontrakt kwartalny: MWh, Kontrakt miesięczny: MWh, Krok notowań: 0,01 PLN za 1 MWh 27

28 Zasady notowania Notowania w systemie Condico w dni robocze: poniedziałek - piątek, 8:00-14:00 Widełki: dla limitów cen w zleceniach w czasie sesji zabezpieczenie przed złożeniem błędnego zlecenia obecnie funkcjonująca zasada na TGE (10%) dla kursów transakcji statyczne dla kursów transakcji w czasie sesji (10%) Kaskadowanie Dzienny i ostateczny kurs rozliczeniowy 28

29 Kaskadowanie rozpad instrumentów rocznych (kwartalnych) na kwartalne (miesięczne), następuje ostatniego dnia kalendarzowego przed rozpoczęciem terminu dostawy dla danej serii kontraktu (np. kontrakt roczny na 2016 kaskaduje ) Liczba (wartość) otwartych pozycji na kontrakcie rocznym (2016) równa się sumie liczby (wartości) otwartych pozycji na skaskadowanych kontraktach miesięcznych i kwartalnych Podział kontraktu rocznego Y_16 (10) Q1_16 (10) Q2_16 (10) Q3_16 (10) Q4_16 (10) Podział kontraktu kwartalnego Q1_16 (10) ( (10) Otwarte pozycje na instrumentach będących wynikiem kaskadowania M1 (10) M2 (10) M3 (10) Q2_16 (10) Q3_16 (10) Q4_16 (10)

30 Futures - podstawowe pojęcia Otwarcie pozycji = kupno kontraktu futures (pozycja długa) long futures lub sprzedaż kontraktu futures (pozycja krótka) short futures Codziennie naliczane są zyski i straty w oparciu o dzienny kurs rozliczeniowy kurs pochodzący z rynku futures a nie spot Pozycje otwartą na rynku futures można: zamknąć zawierając transakcje odwrotną kupno + sprzedaż sprzedaż + kupno pozostawić do ostatecznego rozliczenia w dniu wygaśnięcia Jeżeli pozycja nie jest zamknięta przed wygaśnięciem następuje automatyczne rozliczenie finansowe w dniu wygaśnięcia/wykonania kontraktu futures 30

31 Profil wypłaty pozycja długa (zakup kontraktu) Kupujący (zajmujący pozycję długą) liczy na wzrost kursu kontraktu zysk T=0 strata Kurs kontraktu/instrumentu bazowego 31

32 Profil wypłaty pozycja krótka (sprzedaż/wystawienie kontraktu) Sprzedający (zajmujący pozycję krótką ) liczy na spadek kursu kontraktu zysk strata T=0 Kurs kontraktu/instrumentu bazowego 32

33 Równanie do rynku Zyski/straty wynikające ze zmiany cen kontraktów futures rozliczane są pieniężnie w skali jednego dnia procedura ta nazywana jest równaniem do rynku (mark-to-market) Depozyt uzupełniający dla uprzednio otwartej pozycji: Pozycja długa/krótka (wielkość) x wolumen kontraktu x (dzisiejszy kurs rozliczeniowy wczorajszy kurs rozliczeniowy) Depozyt uzupełniający dla nowo otwartej pozycji (w danym dniu): Wolumen transakcji x wolumen kontraktu x (dzisiejszy kurs rozliczeniowy kurs zawarcia transakcji) 33

34 Kursy rozliczeniowe Dzienny kurs rozliczeniowy (DKR) wyznaczany po każdej sesji - od momentu zawarcia pierwszej transakcji na danej serii kontraktów - każda seria futures ma swój własny DKR DKR służy do dziennego rozliczania zysków/strat na rynku futures (marking to market) - na bazie depozytów zabezpieczających w okresie notowania danej serii kontraktu futures określany podczas fixingu na zamknięcie notowań ciągłych (call auction) Ostateczny kurs rozliczeniowy (OKR) wyliczany wyłącznie dla wygasającej serii kontraktu miesięcznego w jego ostatnim dniu obrotu OKR określany jest jako średnia arytmetyczna wszystkich wartości indeksu bazowego ustalonych dla dostawy energii elektrycznej we wszystkich dniach okresu wykonania danej serii kontraktu miesięcznego Służy do wykonania ostatecznych rozrachunków ostatecznego rozliczenia pieniężnego pozycji na rynku futures w momencie wygaśnięcia kontraktu miesięcznego (dla pozycji niezamkniętych) 34

35 Ostateczny kurs rozliczeniowy przykład marzec 2016 Indeks RDN Indeks RDN Indeks RDN Indeks RDN Terminy określenia indeksu bazowego OKR Terminy dostawy energii elektrycznej Dostawa energii Dostawa energii Dostawa energii Dostawa energii 28 luty 1 marca 2 marca 30 marca koniec okresu notowania kontraktu marcowego marca 35

36 Konwergencja cen spot i futures Dzienny kurs rozliczeniowy futures miesięcznego Cena PLN/MWh Średnio miesięczna wartość indeksu bazowego (np. IRDN24) 36 Dni dostawy na rynku spot / dni obrotu na rynku futures

37 Transakcje zabezpieczające - hedging Transakcje zabezpieczające na rynku instrumentów pochodnych Mają doprowadzić do minimalizacji strat na rynku spot (kasowym / RDN) Pozycja zajmowana na rynku futures przez dany podmiot jest efektem pozycji, którą dany podmiot ma/będzie miał na rynku spot Celem hedging jest minimalizacja strat, a nie maksymalizacja zysku Jeżeli nie mamy pozycji na rynku spot / nie będziemy mieli pozycji na rynku spot to działając na rynku futures spekulujemy, a nie zabezpieczamy się Zabezpieczenie się przed niekorzystną zmianą ceny, dzięki zawarciu transakcji w danej chwili po znanych cenach Pozbawiamy się możliwości niespodziewanego zysku, oddając ryzyko (zysk?) (spekulantom) 37

38 Transakcje zabezpieczające RYNEK SPOT (RDN) Spadek cen RYNEK TERMINOWY spadek kursu futures Producent traci Pozycja krótka zysk - STRATA + ZYSK 0 38

39 Transakcje zabezpieczające RYNEK SPOT (RDN) Wzrost cen RYNEK FUTURES wzrost kursu futures wzrost kosztów zakupu strata Pozycja długa zysk - STRATA + ZYSK 0 39

40 Transakcje zabezpieczające - rynek futures Pozycja długa = zakup futures Zarabiamy na wzroście cen Np. kupujemy 10 kontraktów miesięcznych (720 MWh) po kursie 170 PLN/MWh w dniu t1 Zamykamy pozycje sprzedajemy 10 kontraktów po kursie 180 PLN /MWh, za 5 dni (w t2) Efekt - zarobek (180PLN/MWh - 170PLN/MWh) x 720 MWh x 10 = 72 tys zł (S-K) x wolumen kontraktu x liczba kontraktów Pozycja krótka = sprzedaż futures Zarabiamy na spadku cen Np. sprzedajemy 10 kontraktów miesięcznych (720 MWh) po kursie 180 PLN/MWh w dniu t1 Zamykamy pozycje kupujemy 10 kontraktów po kursie 170 PLN /MWh, za 5 dni (w t2) Efekt - zarobek (180PLN/MWh- 170PLN/MWh) x 720 MWh x 10 = 72 tys zł (K-S) x wolumen kontraktu x liczba kontraktów 40

41 Transakcje zabezpieczające - hedging Producent energii Rynek spot Obawa przed spadkiem cen -> spadek cen spowoduje stratę Co robimy na futures Na rynku futures zabezpieczamy się przed spadkiem cen Rynek futures Jak zarobić na spadku cen -> sprzedajemy kontrakt futures -> sprzedaż drożej, odkupienie kontraktu taniej -> zysk Łączny rezultat - Strata na spot + zyski na futures -> ograniczenie strat Odbiorca energii Obawa przed wzrostem cen -> wzrost cen spowoduje stratę Na rynku futures zabezpieczamy się przed wzrostem cen Jak zarobić na wzroście cen -> kupujemy kontrakt futures -> Kupno taniej, sprzedaż drożej -> zysk - Strata na spot + zyski na futures - > ograniczenie strat 41

42 DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ