Migracje szansą województwa pomorskiego - wspieranie pozytywnych trendów adaptacyjnych na regionalnym rynku pracy

Transkrypt

1 Migracje szansą województwa pomorskiego - wspieranie pozytywnych trendów adaptacyjnych na regionalnym rynku pracy Raport z badania zrealizowanego przez PBS DGA Sp. z o.o. Sopot, 2009 r.

2 Migracje szansą województwa pomorskiego - wspieranie pozytywnych trendów adaptacyjnych na regionalnym rynku pracy Raport z badania zrealizowanego przez PBS DGA Sp. z o.o. Sopot, 2009 r.

3 Projekt zrealizowany przez PBS DGA Sp. z o.o. Ul. Junaków 2, Sopot tel. (058) fax (058) Koordynacja prac merytorycznych Joanna Michałowska, Marta Kononowicz Koordynacja prac terenowych Jakub Jerz, Sebastian Stefański Wsparcie eksperckie Grażyna Zielińska, Wiceprzewodnicząca Naczelnej Rady Zatrudnienia Projekt graficzny, skład i druk Publikacja dystrybuowana bezpłatnie ISBN

4 SPIS TREŚCI SPIS WYKRESÓW WSTĘP DEFINICJE I PYTANIA BADAWCZE METODOLOGIA NAJWAŻNIEJSZE WYNIKI BADANIA OSOBY BADANE POCHODZENIE POMORZAN STATUS ZAWODOWY MIGRACJE PRZESTRZENNE (PRZEPROWADZKI) Kierunki migracji zarobkowych Plany migracyjne Potencjalna skłonność do migracji przestrzennych MOBILNOŚĆ PRZESTRZENNA (DOJAZDY) Odległość do miejsca pracy i wydatki na dojazdy Komunikacja publiczna Mobilność na wsi Potencjalna gotowość do mobilności MOBILNOŚĆ ZAWODOWA Zmiana zawodu Szkolenia JAKOŚĆ ŻYCIA A MOBILNOŚĆ

5 SPIS WYKRESÓW Rys. 1. Grupy społeczno-zawodowe występujące w badaniu Rys. 2. Kierunki napływu ludności do województwa pomorskiego Rys. 3. Odsetek osób pracujących w wieku produkcyjnym Rys. 4. Odsetek osób biernych zawodowo wśród ogółu mieszkańców Rys. 5. Przyczyny braku pracy Rys. 6. Odsetek mieszkańców Pomorza migrujących za pracą w ciągu ostatnich 3 lat Rys. 7. Kierunki zagranicznej emigracji zarobkowej Pomorzan - ostatnie 3 lata Rys. 8. Powody migracji zarobkowych Pomorzan Rys. 9. Planowane migracje zarobkowe w ciągu najbliższego roku Rys. 10. Planowane kierunki zagranicznych migracji zarobkowych w ciągu najbliższego roku Rys. 11. Źródła informacji na temat możliwości wyjazdu i pracy za granicą Rys. 12. Hipotetyczna gotowość do migracji zarobkowych Rys. 13. Deklarowana wysokość minimalnych zarobków, jakie przekonałyby respondentów do migracji zarobkowej (średnia trymowana w PLN) Rys. 14. Miejsce pracy w stosunku do miejsca zamieszkania Rys. 15. Miejsce pracy w stosunku do miejsca zamieszkania poszczególne powiaty Rys. 16. Codzienne dojazdy do pracy poza miejscowość zamieszkania Rys. 17. Sposób dotarcia do pracy Rys. 18. Średnia odległość do miejsca pracy (średnia trymowana w km) Rys. 19. Średni koszt codziennych dojazdów do pracy (średnia trymowana w PLN) Rys. 20. Odsetek osób korzystających z komunikacji publicznej przy codziennych dojazdach do pracy Rys. 21. Ocena komunikacji publicznej mieszkańcy różnych typów miejscowości Rys. 22. Ocena komunikacji publicznej korzystający versus nie korzystający z transportu publicznego przy codziennych dojazdach do pracy Rys. 23. Odsetek osób niepracujących na obszarach wiejskich (nie dotyczy 4 powiatów grodzkich) Rys. 24. Praca w zawodzie wyuczonym versus w zawodzie innym niż wyuczony Rys. 25. Zawody wykonywane przez mieszkańców Pomorza (osoby obecnie pracujące) Rys. 26. Zmiana zawodu w ciągu ostatnich 3 lat Rys. 27. Plany dotyczące zmiany zawodu w najbliższym roku Rys. 28. Deklarowana hipotetyczna gotowość do zmiany zawodu Rys. 29. Najpopularniejsze dziedziny szkoleń podejmowanych przez Pomorzan w ostatnim roku Rys. 30. Uczestnictwo w szkoleniach lub kursach dokształcających - kiedykolwiek

6 WSTĘP Bez wątpienia przystąpienie Polski do UE a tym samym otwarcie się nowych rynków pracy miało bardzo duży wpływ na najnowsze postawy migracyjne Polaków. Swobodny dostęp do rynku pracy niektórych krajów UE, zrównanie polskich obywateli w większości praw z obywatelami krajów Unii znacznie zachęcał i ułatwiało podjęcie decyzji o migracji i obniżał barierę ryzyka związanego w przeszłości z migracją. Polacy stanowią najliczniejszą grupę migracyjną wśród nowych krajów. Migracja, zwłaszcza masowa, nie jest jednak niczym nowym. Nasz kraj ma co najmniej stupięćdziesięcioletnią tradycję migracji, która miała różny charakter i wielkość. Większość z nas albo zna kogoś, kto pracował przed akcesją sezonowo, nielegalnie, albo sama taką pracę wykonywał. Bez zająknięcia wymieniamy Podhale jako przykład regionu o długoletniej tradycji nielegalnej migracji zarobkowej. Wokół tego tematu w ostatnich latach wykreowane zostały jednak mity, zwłaszcza dotyczące wielkości ostatniej fali migracji i jej wpływu na poziom bezrobocia w Polsce. Szczególnie media, podając zatrważające liczby o masowym, kilkumilionowym exodusie, podkręcały niepokój o przyszłość naszego kraju. Przywoływane liczby nie wynikały z żadnych analiz ani badań, bo takich po prostu nie było. Urzędowe statystyki krajów, do których wyjeżdżali Polacy - np. rejestry w systemach ubezpieczeniowych lub w ewidencji pozwoleń na pracę - nie potwierdzały takich danych. Prowadzone w Polsce Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności co prawda pozwalają obserwować pewne tendencje, ale z całą pewnością nie są w stanie w sposób nawet przybliżony ustalić liczby i charakterystyki osób wyjeżdżających. Brak systemów monitorujących odpływ ludności za granicę w sposób zasadniczy ułatwiał kreowanie katastroficznych opinii. Drugi, często przywoływany mit to wiązanie bezpośrednie migracji ze spadkiem bezrobocia w Polsce. Opinia taka wynikała z przekonania, że wyjeżdżający to głównie bezrobotni. Prowadzone ostatnio badania tego nie potwierdzają. Bez wątpienia sytuacja na polskim rynku pracy ma wpływ na postawy migracyjne, ale, o ile w okresie przedakcesyjnym brak miejsc pracy był główną przyczyną wyjazdów, to ostatnio powodem takim jest m.in. strukturalne niedopasowanie w sferze kwalifikacji. Nasilił się odpływ z regionów o najsłabszej dotąd skłonności do migracji, natomiast zmniejszył się odpływ z regionów o największej migracji. Wzrosło relatywnie znaczenie migracji mieszkańców dużych miast, a także osób wykształconych. Ale trzeba pamiętać, że również niski poziom wynagrodzeń, nieodpowiednie warunki pracy oraz brak perspektyw rozwoju zawodowego powodują podjecie decyzji o wyjeździe. Migrujący z Polski są bardzo zróżnicowani i kierują nimi różne motywacje: część chce podwyższyć lub zdobyć nowe kwalifikacje, większość jednak pragnie poprzez pracę na obczyźnie poprawić poziom życia swojego i rodziny. Obecnie zdecydowanie dominuje migracja zarobkowa, często czasowa. Trzeci mit, na który warto zwrócić uwagę, to panujące głębokie przekonanie, że z Polski wyjechali głównie młodzi, wykształceni ludzie. Mówiono wręcz o drenażu inteligencji polskiej. Prowadzone dopiero od niedawna badania pokazują, że rzeczywiście największa skłonność do mobilności dotyczy ludzi młodych w wieku lat. Biorąc jednak pod uwagę fakt, że najwięcej studiującej w Europie młodzieży znajduje się w Polsce, nie dziwi, że udział migrantów z wyższym wykształceniem jest coraz wyższy. Jesteśmy po prostu lepiej wykształceni. Obecnie wskaźnik skolaryzacji w grupie wiekowej lata zbliża się do 50%. Oznacza to, że co drugi młody człowiek albo studiuje, albo ukończył studia wyższe. Istotne jest natomiast to, że osoby te, mimo posiadanych wysokich kwalifikacji, nie mogą znaleźć satysfakcjonującej ich pracy na lokalnym lub regionalnym rynku pracy. Szczególnie bolesnym przykładem jest często przywoływana migracja lekarzy i pielęgniarek. I to właśnie, moim zdaniem, jest największą nasza porażką ostatnich lat. We współczesnym zglobalizowanym świecie nie da się powstrzymać mobilności, w tym migracji osób dobrze wykształconych. Ich mobilność jest odpowiedzią na wyzwania współczesności. Odsetek osób z wyższym wykształceniem wśród wszystkich migrantów - według OECD - jest najwyższy w takich krajach jak USA, Wielka Brytania i Japonia. W Polsce wynosi on tylko 27%. Od 2006 r. odpływowi z Polski bardzo sprzyjała sytuacja demograficzna w Polsce, czyli napływ na rynek 5

7 pracy młodych ludzi i starzenie się społeczeństwa. W kolejnych jednak latach aż do 2010 r. czynnik ten będzie neutralny i nie będzie miał tak znacznego jak dotychczas wpływu na przemieszczanie się pracowników. Kwestia powrotu stanowi w dużym stopniu sprawę otwartą, zależną od rozwoju sytuacji społecznoekonomicznej w Polsce. Większość (ok.70%) tych, którzy przebywają na emigracji dłużej niż 2 lata, deklaruje, że w pewnej perspektywie będzie chciała wrócić do Polski. Być może również fakt, że wielu Polaków podejmuje za granicą prace poniżej swoich kwalifikacji, w którymś momencie może być powodem ich powrotu do Polski. Spojrzenie na migracje z Polski i do Polski jak na jednolity strumień mobilności jest bardzo dużym uproszczeniem. Strumień ten ma wiele barw i w dużej mierze jest uwarunkowany lokalną i regionalną sytuacją społeczno - ekonomiczną. Bezspornie istnieje konieczność stworzenia pełnego i efektywnego systemu zbierania i analizowania danych statystycznych oraz podejmowania regionalnych studiów nad procesami migracyjnymi oraz stworzenia systemu monitoringu na poziomie regionu. Tylko wielopoziomowy system monitoringu i analizy migracji może wskazać na specyficzne problemy i zaproponować rozwiązania właściwe dla danego procesu migracyjnego. Wojewódzki Urząd Pracy w Gdańsku szybko zorientował się, że obiegowe mity można zweryfikować tylko poprzez rzetelne, pogłębione badania. Wiarygodna ocena skali i struktury migracji będzie możliwa poprzez podjęcie i kontynuację systematycznych badań. W 2007 r. migracje mieszkańców Pomorza zostały zbadane przez firmę badawczą PBS DGA w ramach prowadzonych szerszych badań objętych projektem pt. Analiza regionalnych rynków pracy województwa pomorskiego. Projekt był współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Na podstawie przeprowadzonych badań w zakresie mobilności przestrzennej i migracji zagranicznych okazało się, że wyjazdy do pracy za granicę były jednym z głównych powodów odejść pracowników (średnio w co drugiej firmie na Pomorzu odszedł z tego powodu jeden pracownik). Wówczas problematyka migracji i mobilności w województwie pomorskim były jedynie częścią badania (które obejmowało potrzeby i plany pracodawców oraz potencjał, plany i oczekiwania osób indywidualnych). Na etapie analizy danych i dyskusji nad wynikami pojawiło się wiele pytań, na które nie udało się odpowiedzieć. Zaowocowało to opracowaniem kolejnego projektu, tym razem w całości poświęconego zjawisku migracji w województwie pomorskim. Od lipca 2008 r. do września 2009 r. PBS DGA prowadziła projekt badawczy Migracje szansą województwa pomorskiego - wspieranie pozytywnych trendów adaptacyjnych na regionalnym rynku pracy. Projekt został współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Głównym celem projektu było wsparcie publicznych służb zatrudnienia poprzez badanie migracji i upowszechnianie wiedzy na ten temat. Szczególną, wręcz wyróżniającą się wartością projektu jest zejście z badaniami na poziom powiatu. Zapewne nie uda odpowiedzieć się dzisiaj na wszystkie nurtujące nas pytania. Ale tylko systematyczne, pogłębione badania, stały monitoring na wszystkich szczeblach, pozwolą obiektywnie naświetlić mechanizmy faktycznej migracji, opisać zjawisko i kierunki zmian. Już teraz w drugim projekcie badawczym ciekawe tendencje zostały uchwycone. Wnioski wypływające z prowadzonych w różnych regionach badań pozwolą na przygotowanie i wdrożenie skoordynowanej polityki migracyjnej. Gorąco zachęcam Państwa do zapoznania się z wynikami badań. Grażyna Zielińska 6

8 DEFINICJE I PYTANIA BADAWCZE Projekt z założenia dotyczył migracji i mobilności w różnych ich aspektach: migracji przestrzennej, mobilności przestrzennej i mobilności zawodowej. Zanim przejdziemy do metodologii i opisu wyników badań, przyjrzyjmy się definicjom, na których opierano się podczas konstrukcji badania. migracje - przemieszczanie się osób między miejscowościami prowadzące do stałej lub czasowej, ale długookresowej zmiany miejsca zamieszkania (J. Holzer, Demografia) migracje wewnętrzne - przemieszczenia ludności w granicach państwa, zmiana gminy, przeniesienie się z obszarów miejskich do wiejskich lub odwrotnie migracje zewnętrzne - wyjazd z kraju stałego zamieszkania (emigracja) lub przyjazd do kraju (imigracja) w celu zamieszkania na stałe lub na pobyt czasowy mobilność przestrzenna - skłonność do zmiany miejsca pracy w odpowiedzi na zaistnienie pewnych bodźców, najczęściej ekonomicznych mobilność zawodowa - umiejętność dostosowania się pracownika do wymogów rynku pracy poprzez: gotowość do zmiany pracy, zawodu, doskonalenie i poszerzanie swoich kwalifikacji zawodowych, dostosowywanie się do ustawowych wymogów pracodawcy. Przy tworzeniu narzędzia badawczego kluczowe były następujące pytania badawcze: czy istnieje przepływ pracowników pomiędzy powiatami (innymi województwami, krajami), jaka jest jego skala? pracownicy jakich branży, zawodów są bardziej (mniej) mobilni? w jakim stopniu czynniki ekonomiczne, społeczne, psychologiczne determinują skłonność (chęć) wyjazdów? deklarowana versus faktyczna skłonność do migracji? jakie są powody wyjazdów? skłonność do migracji szczególnych grup (kobiet powracających na rynek pracy, kobiet po 45 r.ż., mieszkańców wsi, długotrwale bezrobotnych) METODOLOGIA Badanie miało charakter ilościowy i było realizowane od września do listopada 2008 r. Przeprowadzone zostało za pomocą wystandaryzowanego kwestionariusza wywiadu (klasyczny wywiad face-to-face), przy wykorzystaniu ankiety papierowej. Przy realizacji projektu pracowali wykwalifikowani i przeszkoleni ankieterzy PBS DGA. W każdym z 20 powiatów województwa pomorskiego badanie przeprowadzono na próbie ok. 200 osób w wieku produkcyjnym. Łącznie w całym województwie zbadano ponad 4000 osób. Taka wielkość próby pozwala na bezpieczne wnioskowanie na poziomie powiatów. Do analiz wykorzystano zbiór, w którym po kontroli i usunięciu części ankiet pozostawiono 4099 wywiadów. powiat liczba ankiet powiat liczba ankiet powiat liczba ankiet bytowski 200 kościerski 208 słupski 207 chojnicki 209 kwidzyński 216 Sopot 204 człuchowski 206 lęborski 202 starogardzki 204 Gdańsk 200 malborski 207 sztumski 206 gdański 212 nowodworski 205 tczewski 201 Gdynia 207 pucki 201 wejherowski 200 kartuski 203 Słupsk 201 Razem

9 Próba Dobór próby miał charakter losowo - kwotowy. Z Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji zakupiona została próba gospodarstw domowych, w których znajdują się osoby w wieku produkcyjnym. Nałożone zostały kwoty na zmienne niezależne, takie jak: płeć, wiek, wielkość miejscowości zamieszkania. Dodatkowo, jeśli w gospodarstwie domowym znajdowała się więcej niż jedna osoba w wieku produkcyjnym, zastosowano losowanie respondenta metodą ostatnich urodzin. Metoda ta pozwala jednoznacznie wskazać jedną osobę jako wybraną do badania. Po zakończeniu badania, w celu dostosowania rozkładu otrzymanego w próbie do rozkładu rzeczywistego (w całej populacji), niezbędne było ważenie zbioru. Dzięki temu możliwe jest dokonywanie uogólnień na całą populację. Ważenie polega na nałożeniu wskaźników - wag, większych lub mniejszych od 1. W ten sposób odpowiedzi części osób (tych, które są w próbie niedoreprezentowane w stosunku do populacji) są nadwartościowane, a pozostałych (tych, które są nadreprezentowane) - zmniejszane. Respondenci Ankiety przeprowadzono z osobami w wieku produkcyjnym, tzn. z kobietami w wieku lat i mężczyznami w wieku lata. Respondentem mogła być osoba, która zamieszkuje na stałe lub czasowo dom, mieszkanie wylosowane do badania, a więc pochodzi z tego miejsca lub przyjechała tu na jakiś czas w celach zarobkowych. Wykluczone zostały osoby przebywające czasowo z powodów innych niż zarobkowe, np. urlopowych. 8

10 NAJWAŻNIEJSZE WYNIKI BADANIA BADANI Nie wszyscy zamieszkujący województwo pomorskie to rdzenni mieszkańcy tego regionu - część przybyła tu z innych województw Polski. Osoby napływowe stanowią 13% ogółu mieszkańców Pomorza. Najczęściej osiedlają się tu osoby z województw ościennych: warmińsko-mazurskiego oraz kujawsko-pomorskiego. Sporo mieszkańców napływa też z województw: mazowieckiego, wielkopolskiego oraz zachodniopomorskiego. Przybysze najchętniej osiedlają się w dużych miastach województwa: Trójmieście oraz Słupsku. Pomorzanie migrują także wewnątrz swojego województwa - co dziesiąty mieszkaniec pochodzi z innego powiatu, niż obecnie zamieszkiwany. Najwięcej takich osób zamieszkuje Sopot, Gdynię i Słupsk. ZATRUDNIENIE I ZAROBKI W czasie badania - to jest w ostatnim kwartale 2008 roku - 2/3 mieszkańców województwa pomorskiego w wieku produkcyjnym pracowało. Zdecydowana większość z nich to pracownicy najemni zatrudnieni w firmach lub instytucjach. Według deklaracji z badania, pracuje 14% emerytów i rencistów w wieku produkcyjnym oraz 30% uczniów i studentów powyżej 18 roku życia. Najwięcej miejsc pracy Pomorzanie znajdują w handlu (hurtowym i detalicznym), budownictwie i wykańczaniu domów, usługach oraz przetwórstwie przemysłowym. Zarobki znacznie różnicują mieszkańców województwa pomorskiego ze względu na płeć: mężczyźni zarabiają o 50% więcej niż kobiety, a w sumie średni dochód netto pracujących mieszkańców Pomorza wynosi, według deklaracji, 1900 zł. Co istotne, 1/3 mieszkańców województwa pomorskiego w wieku produkcyjnym nie pracuje, a połowa z nich jest bierna zawodowo. Taki stan rzeczy badani argumentują: brakiem ofert pracy, swoją sytuacją rodzinną, względami zdrowotnymi oraz nieodpowiednim wiekiem (zbyt młodym bądź zbyt zaawansowanym). Głębsza analiza wypowiedzi niepracujących może wskazywać na to, że najczęściej nie dążą oni do zmiany status quo. Tylko jedna trzecia tych osób gotowa byłaby podjąć pracę od razu, czyli w ciągu bieżącego bądź następnego tygodnia. Niemal 8% mieszkańców województwa pomorskiego w wieku produkcyjnym nigdy nie pracowało. Są to w zdecydowanej większości osoby najmłodsze - poniżej 30. roku życia, o najniższym i co najwyżej średnim poziomie wykształcenia, najczęściej uczniowie i studenci, a także gospodynie domowe. Zdecydowana większość z nich to kobiety. MIGRACJE PRZESTRZENNE (PRZEPROWADZKI) Niestety, Pomorzanie nie są zbyt mobilni. W ciągu ostatnich 3 lat przed realizacją badania tylko 7% mieszkańców województwa pomorskiego (dwa razy więcej mężczyzn niż kobiet) zmieniało przynajmniej czasowo miejsce zamieszkania ze względu na pracę. Czynniki sprzyjające migracjom to - zgodnie z oczekiwaniami - młody wiek, stan wolny, bezdzietność i brak własnego lokum. Chętniej migrują mieszkańcy dużych miast regionu. Najmniej mobilni są oczywiście wcześniejsi emeryci oraz renciści, gospodynie domowe oraz rolnicy. MIGRACJE ZAGRANICZNE Zagranica to destynacja większości migrujących za pracą w ostatnich 3 latach, a także w ostatnim kwartale 2008 roku - w sumie granice Polski opuściło w tym czasie 4% mieszkańców Pomorza. Najpopularniejszym kierunkiem emigracji była Wielka Brytania a także - w nieco mniejszym stopniu - Holandia, Norwegia, Niemcy i Irlandia. 9

11 Migracje zagraniczne zazwyczaj mają charakter krótkoterminowy - zdecydowana większość migrujących w celach zarobkowych pozostawała tam krócej niż rok, a tylko co piąty - dłużej niż 12 miesięcy. Głównym powodem przeprowadzki zarobkowej za granicę są oczywiście pieniądze, inne argumenty padają znacznie rzadziej. Motywacja wydaje się uzasadniona, gdyż, według deklaracji ankietowanych, średnie zarobki uzyskiwane przez nich za granicą były trzykrotnie wyższe od zarobków w Polsce. Badaczy interesowało także, jakie prace wykonują Pomorzanie na emigracji. Niemal 90% pracujących za granicą podjęło pracę fizyczną, podczas gdy wśród migrujących za pracą wewnątrz kraju odsetek ten wyniósł 50%. Fizycznie pracowało ponad 40% osób z wyższym wykształceniem. Ponad połowa Pomorzan migrujących za granicę pracuje poniżej swoich kwalifikacji - wyniki badania wskazują, że spora część z nich planowała podjąć pracę zgodną z poziomem swoich kwalifikacji, można więc powiedzieć, że Pomorzanie pracują także poniżej swoich aspiracji. MIGRACJE KRAJOWE Podczas gdy głównym powodem migracji zagranicznych jest chęć dorobienia, migracje wewnątrzkrajowe wywołane są przede wszystkim brakiem ofert pracy i dużym bezrobociem w miejscu stałego zamieszkania respondentów. Migracje wewnętrzne trwają dłużej niż zagraniczne - niemal co druga - dłużej niż rok. Najwięcej Pomorzan wyjeżdża do pracy do województwa mazowieckiego, a także do zachodniopomorskiego, kujawsko-pomorskiego, wielkopolskiego oraz warmińsko-mazurskiego. Są to te same województwa, z których napływa najwięcej osób na Pomorze, wymiana ludności jest więc obustronna. Wewnątrz województwa pomorskiego najwięcej osób z innych powiatów przyciąga Gdańsk i powiat gdański, a także Gdynia. Jest to zgodne w powszechną opinią, że Trójmiasto oferuje najwięcej miejsc pracy w województwie. PLANY MIGRACYJNE W projekcie sprawdzono, ilu Pomorzan planuje w ciągu najbliższego roku opuścić swoje miejsce zamieszkania ze względu na pracę. Do takich zamierzeń przyznaje się 5% badanych. Większość planowanych wyjazdów ukierunkowanych jest na zagranicę. Mniej chętne do zagranicznych migracji są osoby z wyższym wykształceniem, co nie dziwi, wziąwszy pod uwagę fakt, że prawdopodobnie musiałyby one pracować poniżej swych kwalifikacji. Pomorzanie najczęściej planują wyjechać do pracy do Holandii i Norwegii; rzadziej wskazują na Niemcy, Wielką Brytanię (co oznacza odwrót od dotychczasowych trendów), Włochy, Francję i Irlandię. Ilość osób potencjalnie gotowych do przeprowadzki jest dużo wyższa od odsetka tych, które rzeczywiście planują wyjazd. Możliwość przynajmniej czasowej zmiany miejsca zamieszkania ze względu na pracę dopuszcza ponad połowa mieszkańców województwa pomorskiego. Dominuje gotowość do przeprowadzki w ramach swojego powiatu lub województwa. Co trzeci badany byłby skłonny wyjechać do pracy za granicę. Głównym motywatorem do zmiany miejsca zamieszkania byłyby oczywiście pieniądze. Wymagania finansowe dla zaistnienia takiej sytuacji są dosyć wysokie: aby wyprowadzić się, przeciętny mieszkaniec województwa musiałby zarabiać od 2,5 razy więcej niż obecnie (gdy w grę wchodzi przeprowadzka do innej miejscowości w powiecie) do niemal 7 razy więcej (w przypadku przeprowadzki za granicę). MOBILNOŚĆ PRZESTRZENNA (DOJAZDY) Kolejnym wyrazem niewielkiej mobilności Pomorzan jest nieduży odsetek osób dojeżdżających codziennie do pracy poza miejsce swojego zamieszkania - czyni tak ledwie jedna trzecia 10

12 mieszkańców województwa, dojeżdżając średnio 19,4 km. Niemal cała reszta pracuje tam, gdzie mieszka, przemieszczając się do pracy średnio 3,7 km. Codzienne dojazdy do pracy odbywają się najczęściej w ramach jednego powiatu (ponad połowa), nieco rzadziej - pomiędzy różnymi powiatami w województwie (około 40%), sporadycznie - poza województwo (niecałe 3%). Teoretyczna skłonność Pomorzan do mobilności jest dużo większa niż mobilność rzeczywista. Przeciętny mieszkaniec Pomorskiego deklaruje, że byłby skłonny dojeżdżać do wszechstronnie satysfakcjonującej go pracy 30 km dziennie (aktualnie dojeżdża 8,5 km). Średni zadeklarowany czas akceptowalny na dojazdy do pracy wyniósł niemal godzinę (obecny to mniej niż pół godziny). Na dojazdy do pracy mieszkańcy województwa skłonni byliby wydawać miesięcznie średnio 240 zł (obecnie to 155 zł). Jak przemieszczają się Pomorzanie między domem a pracą? Najpopularniejszym środkiem transportu jest komunikacja publiczna (transport miejski, PKP i PKS) - korzysta z niej co trzeci Pomorzanin. Własnym samochodem dociera do pracy niecałe 30% mieszkańców województwa. Prawie co czwarty mieszkaniec Pomorza dociera do pracy pieszo. MOBILNOŚĆ ZAWODOWA Prawie co piąta osoba pracująca oraz niemal co druga obecnie niepracująca deklaruje, iż nie ma (jeszcze) wyuczonego zawodu. W całej próbie mieszkańców województwa pomorskiego osoby bez zawodu stanowią prawie 30%. A jednak brak zawodu nie jest niepokonywalną przeszkodą w podjęciu pracy - prawie połowa osób bez wyuczonego zawodu pracuje. Najwięcej z nich znalazło zatrudnienie jako robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy, mniej - jako pracownicy usług osobistych i sprzedawcy, pracownicy przy pracach prostych, technicy i inny średni personel, a także jako rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy. 70% mieszkańców Pomorza ma wyuczony zawód. Posiadanie go nie gwarantuje jednak, że właśnie w nim będzie się pracować - tylko co druga osoba pracuje w wyuczonym zawodzie. Najczęściej w swoim wyuczonym zawodzie pracują specjaliści, a najrzadziej technicy i inny średni personel, oraz robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy. Co dziesiąty mieszkaniec województwa pomorskiego deklaruje, że w ciągu ostatnich 3 lat przed badaniem zmienił zawód lub przekwalifikowywał się. Głównym powodem takiej zmiany była chęć zwiększenia zarobków. Wyższy odsetek osób, które się przekwalifikowały wśród obecnie pracujących niż niepracujących może świadczyć o tym, że zmiana zawodu sprzyja utrzymaniu zatrudnienia. Przekwalifikowanie się bądź zmianę zawodu w ciągu najbliższego roku planuje 8,5% Pomorzan. Deklarowany powód planowanej zmiany różni się od motywacji osób, które rzeczywiście się przekwalifikowały - respondenci mówią najczęściej o chęci rozwoju zawodowego i zdobycia nowych umiejętności. Deklarowana mobilność zawodowa Pomorzan jest znacznie wyższa niż rzeczywista. Aż dwie trzecie badanych zadeklarowało, iż gdyby otrzymali interesującą ofertę pracy, byliby gotowi zmienić zawód lub przekwalifikować się. Według deklaracji uzyskanych w badaniu nieco ponad 20% Pomorzan uczestniczyło w ciągu ostatnich 12 miesięcy przed badaniem w jakimkolwiek szkoleniu lub kursie dokształcającym (innym niż BHP i PPOŻ). Interesujące, iż najwyższy wskaźnik osób uczestniczących w szkoleniach i kursach występuje wśród osób z wyższym wykształceniem. Największą popularnością cieszą się kursy języków obcych, informatyka i wykorzystanie komputerów, usługi transportowe, w tym kursy prawa jazdy oraz rozwój osobowościowy i kariery zawodowej. 11

13 OSOBY BADANE Badanie, którego wyniki prezentowane są w niniejszym raporcie, zrealizowano wśród osób w wieku produkcyjnym - warto wiedzieć, że w tej grupie około 10% stanowią uczniowie i studenci, a po około 5% - emeryci, renciści (łącznie 11%) oraz gospodynie domowe. Rys. 1. Grupy społeczno-zawodowe występujące w badaniu W badanej grupie emeryci i renciści stanowią najliczniejszą grupę w obu powiatach słupskich (grodzkim i ziemskim), malborskim oraz puckim (po 13-14%), najmniej jest ich za to w Sopocie, Gdańsku oraz powiecie wejherowskim (po 6-7%). Studenci i uczniowie w wieku produkcyjnym stanowią najliczniejszą grupę w Sopocie, Gdyni oraz powiecie nowodworskim (15-18% badanych), najmniejszą zaś - w powiatach: tczewskim (2%), kartuskim (5%), człuchowskim, starogardzkim oraz puckim (po 6%). Najwięcej kobiet o statusie gospodyni domowej zamieszkuje powiat starogardzki (14%), a także bytowski, sztumski, pucki i gdański (po około 10%), najmniej - w Gdyni (1%), powiecie chojnickim oraz malborskim (po 2%). Wśród mieszkańców województwa pomorskiego będących w wieku produkcyjnym 1/5 stanowią osoby legitymujące się zaledwie podstawowym wykształceniem. Połowa z nich przekroczyła wiek 45 lat. Najwięcej osób o najniższym poziomie wykształcenia zamieszkuje powiaty: starogardzki, kwidzyński i malborski (około 1/3 mieszkańców). Wykształceniem wyższym legitymuje się 17% Pomorzan - zdecydowanie najwięcej w Trójmieście oraz w powiecie chojnickim (po około 25% mieszkańców, a w Gdańsku prawie 30%), najmniej - w starogardzkim, malborskim, bytowskim, sztumskim, lęborskim oraz nowodworskim (zaledwie 6-7% mieszkańców). 12

14 POCHODZENIE POMORZAN Interesowało nas, kim są i skąd pochodzą mieszkańcy województwa pomorskiego - ilu z nich to rdzenni mieszkańcy tego regionu, a ilu napłynęło na Pomorze z innych stron Polski. 13% mieszkańców województwa pomorskiego stanowią osoby pochodzące spoza niego - najczęściej z województw: warmińsko-mazurskiego (niemal co czwarty przybyły) oraz kujawskopomorskiego (co piąty). Inne częste kierunki napływu mieszkańców to województwa: mazowieckie, zachodniopomorskie oraz wielkopolskie. POMORSKIE ZACHODNIOPOMORSKIE WARMIŃSKO -MAZURSKIE PODLASKIE KUJAWSKO -POMORSKIE MAZOWIECKIE LUBUSKIE WIELKOPOLSKIE ŁÓDZKIE LUBELSKIE DOLNOŚLĄSKIE OPOLSKIE ŚLĄSKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE 1-5% PODKARPACKIE 8-11% MAŁOPOLSKIE 21-23% Rys. 2. Kierunki napływu ludności do województwa pomorskiego Zdecydowana większość spośród przybyłych mieszka na Pomorzu ponad 5 lat i nie planuje powrotu do miejsca, z którego pochodzi, można ich więc w zasadzie uznać za stałych mieszkańców regionu. Mieszkańcy innych województw najczęściej osiedlają się w największych miastach regionu pomorskiego - tj. w Trójmieście oraz w Słupsku - mniej więcej co piąty obecny mieszkaniec każdego z tych czterech miast pochodzi z innego województwa. Najmniejszy napływ ludności z innych województw nastąpił do powiatów: starogardzkiego (zaledwie 2%), kościerskiego, lęborskiego (po 4%) oraz człuchowskiego i bytowskiego (po 6% obecnych mieszkańców). 10% Pomorzan to osoby migrujące wewnątrz swojego województwa, to jest pochodzące z innych niż obecnie zamieszkiwane powiatów województwa pomorskiego. Zdecydowanie najwięcej jest takich osób w Sopocie - aż co czwarty sopocianin wywodzi się z innego powiatu w województwie. Również do Gdyni dość często przeprowadzają się osoby z innych powiatów - obecnie mniej więcej co siódmy mieszkaniec Gdyni wywodzi się z innego powiatu pomorskiego; w Gdańsku - tylko co dwunasty. Respondenci najczęściej opuszczali miejsce urodzenia ze względów osobistych, rodzinnych (66% odpowiedzi), rzadziej - ze względów zawodowych (brak pracy w miejscu urodzenia, więcej lub lepsze oferty pracy w miejscu, w którym się osiedlili - 19% odpowiedzi). 13

15 Badaniem objęto osoby w wieku produkcyjnym (18-64 lata dla mężczyzn i lat dla kobiet). 13% mieszkańców województwa pomorskiego to osoby pochodzące spoza niego. Dominują napływy z województw: warmińsko-mazurskiego, kujawskopomorskiego, w dalszej kolejności mazowieckiego, zachodniopomorskiego oraz wielkopolskiego. 10% Pomorzan to osoby migrujące wewnątrz swojego województwa. 14

16 STATUS ZAWODOWY W czasie badania - to jest w ostatnim kwartale 2008 roku - 2/3 mieszkańców województwa pomorskiego w wieku produkcyjnym pracowało. Za pracujących uznano w niniejszym badaniu osoby, które w tygodniu poprzedzającym badanie wykonywały jakąkolwiek pracę przynoszącą dochód lub zarobek (niekoniecznie w formie umowy o pracę lub umowy cywilno-prawnej) lub pomagały nieodpłatnie w rodzinnej działalności gospodarczej lub działalności rolniczej; pracowały jako wolontariusze lub też czasowo nie pracowały z powodu choroby, urlopu, przerwy w działalności zakładu pracy, strajku itp., ale mają stałą pracę. pucki 59,5% Słupsk 63,8% słupski 55,7% bytowski 62,7% człuchowski 62,6% wejherowski 75,0% lęborski 60,2% chojnicki 77,8% kartuski 71,1% kościerski 73,5% starogardzki 57,2% Gdynia 74,1% Sopot 68,8% Gdańsk 71,7% gdański 70,8% tczewski 66,1% nowodworski 58,4% malborski 48,4% sztumski 58,6% kwidzyński 59,4% poniżej 50,0% 50,0-59,9% 60,0-69,9% 70,0-74,9% 75,0%+ Rys. 3. Odsetek osób pracujących w wieku produkcyjnym Najwięcej osób pracujących jest w powiatach: chojnickim, wejherowskim, kościerskim oraz w Gdyni (około 75%), najmniej - w malborskim (48%), a także słupskim ziemskim oraz starogardzkim (około 55%). W Trójmieście osoby pracujące stanowią niemal 3/4, w pozostałych miastach województwa i na obszarach wiejskich - prawie 2/3. Jak można było oczekiwać najwięcej osób aktywnych zawodowo jest w grupach wiekowych oraz lat (prawie 80%). Wśród najmłodszych Pomorzan w wieku produkcyjnym (18-29 lat) pracuje 60%, a wśród najstarszych (50+) - nieco ponad połowa. Status osoby pracującej posiada trzech na czterech mężczyzn oraz tylko 60% kobiet. Odsetek osób pracujących rośnie wraz ze wzrostem poziomu wykształcenia - pracę posiada mniej niż połowa osób o najniższym poziomie wykształcenia, około 2/3 osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym oraz średnim ogólnokształcącym, prawie 80% osób, które uzyskały wykształcenie średnie zawodowe, oraz aż 92% Pomorzan z wykształceniem wyższym. Według deklaracji z badania, pracuje 14% emerytów i rencistów oraz 30% uczniów i studentów. Największe zatrudnienie oferują branże: handel (hurtowy i detaliczny), budownictwo i wykańczanie domów, usługi oraz przetwórstwo przemysłowe. Zdecydowana większość osób pracujących to pracownicy najemni zatrudnieni w firmach lub instytucjach. Prawie co dziesiąta osoba prowadzi własną działalność gospodarczą - spośród nich co trzecia osoba zatrudnia pracowników. Średni dochód pracujących mieszkańców województwa pomorskiego wynosi 1900 zł netto, przy czym kobiety zarabiają średnio niecałe 1500 zł, natomiast mężczyźni - według deklaracji - dokładnie o połowę więcej, bo niemal 2250 zł. 15

17 1/3 Pomorzan w wieku produkcyjnym nie pracuje - to głównie emeryci i renciści, uczniowie i studenci oraz gospodynie domowe. Wśród niepracujących połowę stanowią osoby bierne zawodowo - jest ich zdecydowanie najwięcej w powiatach: miasto Słupsk (prawie 70% ogółu niepracujących), oraz kościerskim i kartuskim (po 65%), najmniej biernych zawodowo jest w powiecie chojnickim oraz ogólnie w Trójmieście (po około 40%). pucki 23,1% Słupsk 24,9% słupski wejherowski 26,3% 14,3% lęborski 22,9% bytowski 16,2% człuchowski 16,4% chojnicki 8,3% kartuski 18,6% kościerski 17,2% starogardzki 20,7% Gdynia 12,5% Sopot 13,6% Gdańsk 11,0% gdański 17,5% tczewski 21,7% nowodworski 23,1% malborski 29,4% sztumski 18,9% kwidzyński 20,6% poniżej 10,0% 10,0-15,0% 15,1-20,0% 20,1-25,0% powyżej 25,0% Rys. 4. Odsetek osób biernych zawodowo wśród ogółu mieszkańców Ponad połowa niepracujących to osoby długotrwale bezrobotne - pozostające bez pracy dłużej niż 12 miesięcy, tylko co czwarty jest zarejestrowany w powiatowym urzędzie pracy. Według deklaracji osób badanych, główne powody pozostawania bez zatrudnienia to: brak ofert pracy, szczególnie często odczuwany w powiatach: człuchowskim, starogardzkim oraz w Gdańsku; najrzadziej w kościerskim, gdańskim i wejherowskim, sytuacja rodzinna, np. konieczność opieki nad osobą niesamodzielną, względy zdrowotne, nieodpowiedni, zdaniem badanych, wiek -zbyt młody lub zbyt stary. brak ofert pracy 22,8% sytuacja rodzinna, 22,5% 21,9% 19,9% jestem za stary(a) / na emeryturze, 14,4% 4,1% - 3,4% 3,3% 1,8% 1,8% inne - pojedyncze odpowiedzi 0,9% 0% 5% 10% 15% 20% 25% Rys. 5. Przyczyny braku pracy 16

18 Osoby niepracujące również osiągają pewne dochody - chociażby z rent, emerytur czy stypendiów. Średni miesięczny dochód osób niepracujących wynosi 310 zł netto. Tutaj również zaobserwować można różnice pomiędzy płciami - średni dochód niepracujących kobiet wynosi zaledwie 250 zł (przy czym prawie 30% niepracujących kobiet to gospodynie domowe nie osiągające żadnego dochodu; w sumie 60% niepracujących kobiet osiąga zerowe dochody). Średni dochód niepracujących mężczyzn wynosi 400 zł. Prawie połowa z nich nie osiąga żadnych dochodów. W sumie, biorąc pod uwagę wszystkich Pomorzan, zarówno pracujących, jak i niepracujących, średni dochód netto na osobę wynosi 1345 zł (średni dochód kobiety to 957 zł, średni dochód mężczyzny jest aż o 80% wyższy i wynosi 1735 zł). Ponad połowa niepracujących Pomorzan pozostaje bez zatrudnienia dłużej niż 12 miesięcy, a 20% nigdy nie pracowało. Tylko co trzecia osoba niepracująca deklaruje, że gdyby znalazła pracę, mogłaby ją podjąć w obecnym lub następnym tygodniu. Wśród wcześniejszych emerytów ponad 80% pozostaje bez zatrudnienia ponad 12 miesięcy, a co piąty deklaruje, że gdyby znalazł pracę, mógłby ją podjąć w obecnym lub następnym tygodniu. Z kolei wśród rencistów (z których niemal połowa nie przekroczyła 50. roku życia) 85% nie pracuje dłużej niż rok, a 7% nigdy nie pracowało. Tylko co dziesiąty deklaruje, że mógłby podjąć pracę w najbliższym czasie. Ponad połowa uczniów i studentów nigdy nie pracowała. 30% deklaruje, że mogłoby podjąć pracę w najbliższym czasie. 3/4 gospodyń domowych nie pracuje dłużej niż rok, 15% nigdy nie pracowało. Co czwarta skłonna byłaby podjąć pracę w obecnym lub następnym tygodniu. Wśród mieszkańców województwa pomorskiego w wieku produkcyjnym niemal 8% nigdy nie pracowało. Są to dwukrotnie częściej kobiety niż mężczyźni, w zdecydowanej większości osoby poniżej 30. roku życia, o najniższym i co najwyżej średnim poziomie wykształcenia, najczęściej uczniowie i studenci, także gospodynie domowe. Pracuje 2/3 mieszkańców województwa pomorskiego w wieku produkcyjnym. Niemal 17% to osoby bierne zawodowo. Średni dochód pracujących mieszkańców województwa pomorskiego wynosi 1900 zł netto. Zarobki mężczyzn w tej grupie są o 50% większe niż zarobki kobiet. Średni dochód netto na osobę (biorąc pod uwagę pracujących i niepracujących razem) wynosi 1345 zł. W tej grupie dysproporcja zarobkowa między płciami jeszcze się pogłębia - dochód mężczyzn jest o 80% wyższy niż dochód kobiet. Główne powody pozostawania bez pracy to: brak ofert pracy, sytuacja rodzinna, względy zdrowotne oraz nieodpowiedni wiek. Zaledwie co trzecia osoba niepracująca utrzymuje, że gdyby znalazła pracę, mogłaby ją podjąć w obecnym lub następnym tygodniu. 17

19 MIGRACJE PRZESTRZENNE (PRZEPROWADZKI) 7% mieszkańców województwa pomorskiego w ciągu ostatnich 3 lat zmieniało przynajmniej czasowo miejsce zamieszkania ze względu na pracę. Prawie połowa z nich przeprowadzała się w tym czasie więcej niż raz. pucki 6,4% Słupsk 5,7% słupski wejherowski 8,4% lęborski 5,7% 6,9% bytowski 7,3% człuchowski 12,5% chojnicki 8,4% kartuski 6,9% kościerski 3,4% starogardzki 3,9% Gdynia 5,2% Sopot 9,5% Gdańsk 9,8% gdański 5,8% tczewski 3,9% nowodworski 4,9% malborski 2,4% sztumski 8,2% kwidzyński 5,5% poniżej 5,0% 5,0-7,5% 7,6-10,0% powyżej 10,0% 75,0%+ Rys. 6. Odsetek mieszkańców Pomorza migrujących za pracą w ciągu ostatnich 3 lat Najbardziej mobilni są mieszkańcy powiatu człuchowskiego - aż 13% z nich zmieniło w ciągu ostatnich 3 lat miejsce zamieszkania. Również mieszkańcy Gdańska i Sopotu są bardziej mobilni niż reszta województwa - przeprowadzał się co dziesiąty z nich. Najmniej mobilni są mieszkańcy powiatów: malborskiego (2%), kościerskiego (3%), starogardzkiego i tczewskiego (po 4%). Mężczyźni są bardziej mobilni niż kobiety - przeprowadzają się więcej i częściej. Na jedną migrującą kobietę przypada dwóch mężczyzn. Jak można było oczekiwać, najbardziej mobilne są osoby najmłodsze - ponad połowa osób 18

20 migrujących w okresie ostatnich 3 lat nie przekroczyła 30. roku życia, a dalsze 30% jest poniżej 40-tki. Wśród osób starszych (w wieku 40+) zaledwie 2% zmieniało czasowo miejsce zamieszkania w ostatnich 3 latach. Zdecydowana większość migrujących to osoby obecnie pracujące, przy czym połowa z nich w ostatnich latach zmieniała miejsce zamieszkania co najmniej 2 razy. Niepracujący, jeśli już się przeprowadzali, to najczęściej tylko raz w badanym okresie. Mobilność rośnie wraz ze wzrostem wielkości miejscowości zamieszkania - wśród mieszkańców wsi wynosi 5,5%, zaś wśród mieszkańców Trójmiasta - 8,3%. Jeśli przyjrzeć się poszczególnym grupom społeczno-zawodowym, to najmniej mobilni są oczywiście emeryci i renciści (niecały 1% zmieniał w ciągu minionych 3 lat miejsce zamieszkania), gospodynie domowe (2%) oraz rolnicy (3%). Bardziej mobilne są osoby stanu wolnego, bezdzietne oraz nieposiadające na własność mieszkania lub domu. W okresie badania, to jest w ostatnim kwartale 2008 roku, co dziesiąte gospodarstwo domowe na terenie województwa pomorskiego doświadczało zjawiska emigracji zarobkowej, to znaczy przynajmniej jeden członek rodziny, będący w wieku produkcyjnym, zamieszkiwał wówczas przynajmniej czasowo poza domem ze względów zawodowych. Kierunki migracji zarobkowych Większość migrujących za pracą w ostatnich 3 latach, a także w ostatnim kwartale 2008 roku, wyjeżdżała za granicę. Stanowią oni około 60% wszystkich migrujących, to jest około 4% ogółu mieszkańców województwa pomorskiego. Za granicę najczęściej migrowali mieszkańcy powiatów: wejherowskiego (aż 93% wszystkich wyjeżdżających za pracą), Gdańska (prawie 80%), Słupska, nowodworskiego oraz człuchowskiego (prawie 70%), z kolei najrzadziej: starogardzkiego (niecałe 20%), puckiego oraz malborskiego (niewiele ponad 30% wyjeżdżających). Najpopularniejszym kierunkiem emigracji była Wielka Brytania (pracowało tam 35% Pomorzan migrujących za granicę w ostatnich 3 latach oraz prawie 30% spośród nieobecnych w momencie badania). Stosunkowo często Pomorzanie migrują za pracą do Holandii i Norwegii (ponad 10% wyjeżdżających za granicę, niemal wyłącznie mężczyźni), a także Niemiec i Irlandii (prawie 10% wyjeżdżających w ostatnich 3 latach i około 15% spośród emigrantów z ostatniego kwartału 2008 roku). Warto przypomnieć, że według badań PBS DGA jeszcze w 2006 r. najwięcej osób wyjeżdżało zarobkowo do Niemiec (co trzecia migrująca osoba) i do Wielkiej Brytanii (co piąta osoba). Wówczas w planach migracyjnych na lata dużo częściej podawano Wielką Brytanię, a rzadziej Niemcy, co znalazło potwierdzenie w wynikach niniejszego badania. 19

21 Rys. 7. Kierunki zagranicznej emigracji zarobkowej Pomorzan - ostatnie 3 lata Pozostałe osoby migrowały wewnątrz własnego powiatu (11% migrujących), wewnątrz województwa - czyli pomiędzy powiatami (15%) lub między województwami (14%). Najwięcej osób migrowało do województwa mazowieckiego, a także do zachodniopomorskiego, kujawsko-pomorskiego, wielkopolskiego oraz warmińsko-mazurskiego. Wewnątrz województwa najwięcej osób migruje do Gdańska i powiatu gdańskiego, a także do Gdyni. Kobiety migrują częściej wewnątrz województwa, natomiast mężczyźni - poza województwo, zwłaszcza za granicę. Za granicę zdecydowanie najczęściej migrują osoby najmłodsze - do 29. roku życia, a najrzadziej - najstarsze, tj. w wieku 50+. Migracje zagraniczne, częściej niż migracje wewnątrzkrajowe, są krótkoterminowe - co czwarty migrujący za granicę pozostawał tam krócej niż 3 miesiące, co trzeci - od 3 do 6 miesięcy, co piąty miesięcy. W sumie czterech na pięciu migrujących za granicę za pracą pozostawało tam krócej niż rok, a tylko co piąty dłużej niż 12 miesięcy. Z kolei prawie połowa migracji krajowych trwała dłużej niż rok. Głównym powodem przeprowadzki za granicę są oczywiście zarobki - argument ten wskazuje dwóch na trzech badanych, inne argumenty padają co najmniej o połowę rzadziej. Według deklaracji ankietowanych średnie zarobki, jakie uzyskiwali oni pracując za granicą, były trzykrotnie wyższe w stosunku do tego, co mogliby zarobić w miejscu zamieszkania. Co trzeciego respondenta do emigracji za granicę zmusiła trudna sytuacja na polskim rynku pracy brak odpowiednich ofert pracy, wysokie koszty pracy, przeszkody biurokratyczne. Co szósty wyemigrował, aby podwyższyć standard życia. Do migracji wewnętrznych skłania przede wszystkim brak pracy (duże bezrobocie) w miejscu stałego zamieszkania oraz brak odpowiednich oferty pracy. Część badanych argumentowała swoje decyzje o przeprowadzkach wewnątrzkrajowych względami osobistymi lub rodzinnymi, wskazywano także na możliwość podwyższenia standardu życia, oddelegowanie przez pracodawcę, lepsze możliwości rozwoju zawodowego czy lepszy dostęp do edukacji i kultury. 20

22 Rys. 8. Powody migracji zarobkowych Pomorzan Rozważając wyjazd do pracy, badani zwracali uwagę także na inne - pozafinansowe - aspekty pracy i życia w nowym miejscu. Bez względu na destynację przeprowadzki (kraj czy zagranica), pod uwagę brano szeroko rozumiane warunki pracy oraz standard życia. Ponadto, emigrując za pracą w obrębie kraju, badani kierowali się często możliwościami rozwoju zawodowego (dla wyjeżdżających za granicę było to znacznie mniej ważne) oraz odległością miejsca pracy od miejsca zamieszkania - co dla podejmujących pracę za granicą nie miało praktycznie żadnego znaczenia. Z kolei dla tych ostatnich o wiele bardziej istotne niż dla pracujących w Polsce okazały się walory okolicy, do której mieli się przeprowadzić (geograficzne, turystyczne, urbanizacyjne), a także koszty utrzymania i życia w nowym miejscu. Największa grupa pracujących w ostatnim okresie za granicą, bo co piąty, zatrudniona była w budownictwie. Znaczna część znalazła pracę w handlu, gastronomii i hotelarstwie, w rolnictwie, leśnictwie, ogrodnictwie, także w przetwórstwie przemysłowym. Z kolei migracje wewnętrzne najczęściej skutkowały znalezieniem pracy w handlu, administracji oraz branży usługowej. Niemal 90% pracujących za granicą i tylko połowa migrujących za pracą wewnątrz naszego kraju, podjęła pracę fizyczną - byli to częściej mężczyźni niż kobiety, zdecydowanie najczęściej osoby z najmłodszej oraz najstarszej grupy wiekowej (poniżej 30. roku życia oraz powyżej 50 lat), a więc osoby o najniższym poziomie wykształcenia (podstawowe, gimnazjalne, zawodowe i średnie ogólnokształcące). Fizycznie pracowało ponad 40% osób z wyższym wykształceniem. Ponad połowa mieszkańców województwa pomorskiego migrujących za pracą za granicę pracuje poniżej swoich kwalifikacji, podczas gdy w kraju na taką pracę zgodziło się zaledwie 16% badanych. Nie ma w tym względzie różnicy pomiędzy osobami różnych płci, natomiast zdecydowanie częściej poniżej swoich kwalifikacji pracują osoby młode (poniżej 40., a zwłaszcza poniżej 30. roku życia). Deklaracje uzyskane w badaniu wskazują, iż niemal 90% Polaków za granicą pracuje legalnie, tylko co dziesiąty badany przyznał się do pracy na czarno. Nielegalnie częściej pracują kobiety niż mężczyźni, najczęściej osoby o najniższym poziomie wykształcenia (podstawowe i gimnazjalne) oraz z grupy wiekowej lat, prawie wyłącznie mieszkańcy małych miasteczek oraz wsi. Jeden na pięciu mieszkańców województwa pomorskiego przynajmniej raz w życiu pracował za granicą. Takie doświadczenia zawodowe zadeklarowało aż 30% sopocian, po 25% mieszkańców Gdańska, powiatu bytowskiego i człuchowskiego, oraz zaledwie 5% mieszkańców powiatu starogardzkiego oraz co dziesiąty badany z powiatów puckiego i tczewskiego. 21

23 Przynajmniej raz pracowało za granicą 25% mieszkańców Trójmiasta, prawie 20% mieszkańców innych miast województwa pomorskiego oraz niecałe 15% mieszkańców obszarów wiejskich. Do pracy za granicę wyjeżdżało dwukrotnie więcej mężczyzn niż kobiet - co czwarty mężczyzna i co ósma kobieta z województwa pomorskiego pracowali kiedyś za granicą. Najczęstszym kierunkiem tej emigracji były Niemcy - szczególnie wśród mieszkańców wsi i małych miasteczek oraz wśród osób starszych (w wieku 40+). Na drugim miejscu plasuje się Wielka Brytania - tu z kolei najczęściej wyjeżdżali mieszkańcy Trójmiasta i osoby najmłodsze (poniżej 30. roku życia), nieco częściej kobiety niż mężczyźni. Popularne kierunki zagranicznej emigracji zarobkowej to także Holandia i Norwegia, gdzie zdecydowanie częściej wyjeżdżali mężczyźni. Plany migracyjne W badaniu sprawdzano także, jakie plany odnośnie migracji mają mieszkańcy Pomorza na najbliższe 12 miesięcy. 5% badanych zadeklarowało chęć zmiany miejsca zamieszkania w ciągu najbliższego roku ze względów zawodowych. Prawie połowę stanowią wśród nich osoby, które już migrowały zarobkowo w ostatnich 3 latach. Wyjechać planuje 30% osób, które migrowały w przeszłości oraz dziesięciokrotnie mniej spośród tych, którzy w przeszłości nie zmieniali miejsca zamieszkania. Rys. 9. Planowane migracje zarobkowe w ciągu najbliższego roku Według deklaracji z badania najbardziej mobilni są mieszkańcy powiatów: słupskiego, sztumskiego oraz Gdańska (7-8% z nich planuje przeprowadzkę), zaś najmniej mobilni - mieszkańcy z kościerskiego, puckiego, malborskiego i kartuskiego (1-2%). Bardziej mobilni są mężczyźni, osoby najmłodsze (poniżej 30. roku życia), osoby stanu wolnego, bezdzietne oraz nie posiadające własnego mieszkania. Skłonne do przeprowadzki są częściej od innych osoby legitymujące się wykształceniem gimnazjalnym, średnim ogólnokształcącym i wyższym; najczęściej kadra kierownicza / specjaliści oraz grupa społeczna pracująca w branży handlowej i usługowej. Przeprowadzkę w celach zawodowych najczęściej planują osoby o najniższych (zerowych) bądź też najwyższych (powyżej 2000 zł) osobistych dochodach. Skłonność do migracji wzrasta nieznacznie wraz z wielkością miejscowości zamieszkania (od 4% wśród mieszkańców wsi do 6% w Trójmieście). Do wyjazdów, szczególnie zagranicznych, skłaniają ludzi wysokie zarobki (według przypuszczeń ankietowanych, niemal trzykrotnie wyższe za granicą oraz tylko średnio o 50% w innym miejscu w kraju) oraz większa dostępność ofert pracy. 22

24 Większość planowanych wyjazdów (61%) ukierunkowanych jest na zagranicę - szczególnie przez osoby obecnie niepracujące (3/4 w tej grupie vs połowa wśród obecnie pracujących). Za granicę częściej planują wyjechać mężczyźni, osoby powyżej 40. roku życia oraz osoby o najniższych i najwyższych dochodach osobistych. Pozostali badani planują przeprowadzki ze względów zawodowych w ramach swojego powiatu (11%), wewnątrz województwa (15%) lub poza nie (11%). O ile opisany powyżej schemat planowanych migracji (tj. spośród planujących wyjazd ponad połowa wybiera się za granicę, mniej niż połowa pozostanie w kraju) odnosi się do niemal wszystkich analizowanych grup społeczno-zawodowych występujących w badaniu (np. do osób różnej płci, w różnych grupach wiekowych, do pracujących vs niepracujących, wśród mieszkańców różnych miejscowości itd.), o tyle osoby legitymujące się wykształceniem wyższym stanowią tu istotne odstępstwo od tej reguły. Zaledwie niecałe 20% osób z wyższym wykształceniem, które planują w najbliższym roku zmianę miejsca zamieszkania ze względów zawodowych, wyemigruje za granicę. 30% z nich planuje przeprowadzkę w ramach województwa, tyle samo - poza nie, a pozostałe 20% zmieni miejsce zamieszkania na inne, ale w tym samym powiecie. Najczęściej wskazywane przez mieszkańców Pomorza kierunki planowanej emigracji zarobkowej za granicę to: Holandia i Norwegia, prawie połowę rzadziej wskazywano Niemcy i Wielką Brytanię. Jeszcze rzadziej Włochy, Francję i Irlandię. Rys. 10. Planowane kierunki zagranicznych migracji zarobkowych w ciągu najbliższego roku Jak można zauważyć, zestawiając różne wyniki dotyczące zagranicznych destynacji wyjazdów zarobkowych Pomorzan, w okresie ostatnich 3 lat Wielka Brytania wyparła Niemcy z pozycji najpopularniejszego kraju emigracji zarobkowej, jednak jej popularność, podobnie zresztą jak Niemiec, jest obecnie o wiele mniejsza. Analizując dotychczasowe wyjazdy zarobkowe za granicę w czołówce utrzymywały i utrzymują się przez cały czas Holandia i Norwegia. Wyniki uzyskane w badaniu są zgodne m. in. z danymi European Citizen Action Service, z których wynika, że do Holandii przyjeżdża coraz więcej Polaków. Ze względu na ogólnoświatowy kryzys finansowy następuje przemieszczanie się poszukujących pracy na rynki z wyższym wynagrodzeniem, a wynagrodzenie minimalne w Holandii to 7,71 euro za godzinę. W Norwegii natomiast są dwa duże centra - Bergen, z rozwiniętym przemysłem stoczniowym, rafineryjnym i maszynowym oraz Stavanger - z rozwiniętą branżą stoczniowa i budowlaną. Tam właśnie kierują swoje kroki zwalniani stoczniowcy z Gdyni i Gdańska. 10% spośród planujących wyjazd za granicę i aż czterokrotnie więcej rozważających przeprowadzkę wewnątrz naszego kraju (w sumie 20% wszystkich planujących emigrację zarobkową, to jest co setny mieszkaniec województwa pomorskiego), deklaruje, że wyprowadzi się tam na zawsze. Wyjazdy 23