Biuletyn Informacyjny

Transkrypt

1 Biuletyn Informacyjny 28 NUMER LATO Zarządu Stowarzyszenia 2013 ISSN Jak wykreować ogólnopolską reprezentację samorządowych organizatorów działalności kulturalnej? Pyta ZASP Związek Artystów Scen Polskich

2 54. i 55. Walny Zjazd Delegatów ZASP Andrzej Pawłowski Piotr Zawadzki, Krystyna Wiśniewska, Olgierd Łukaszewicz Stanisław Biczysko Urszula Drzewińska, Danuta Renz, Ryszard Rembiszewski Maciej Pietrzyk Emilia Krakowska Marek Lewandowski, Ignacy Gogolewski, Zofia de Ines Stanisław Krawiec, Janusz Kaczmarski, Władysław Owczarzak fot. M. Wilma-Hinz/ZASP fot. M. Wilma-Hinz/ZASP fot. A. Dębski/ZASP fot. M. Wilma-Hinz/ZASP fot. A. Dębski/ZASP fot. A. Dębski/ZASP fot. M. Wilma-Hinz/ZASP fot. M. Wilma-Hinz/ZASP fot. M. Wilma-Hinz/ZASP fot. M. Wilma-Hinz/ZASP Krystyna Piaseczna, Piotr Bogusław Jędrzejczak Na zdj. m.in.: Dariusz Jakubowski, Wojciech Bartoszek, Maciej Małek Na okładce: (od lewej) Małgorzata Kawala, Ewa Młynarczyk, Magdalena Szajder, Krystyna Joanna Szymańska, Bożena Sawicka, Wioletta Mikuła, Zofia Ławrynowicz, Henryka Korzycka, Sylwia Kluczyńska, Barbara Sier-Janik, Danuta Renz, Robert Kaźmierczak, Mirosław Mękarski, Krzysztof Laszkiewicz, Andrzej Porawski, Bogdan Bieniek, Krzysztof Tworogowski, Olgierd Łukaszewicz, Artur Gadzała, Mariusz Kalaga, Krzysztof Szczepański, Maciej Pacuła, Krzysztof Trzcionkowski, Krzysztof Kubasik

3 INFORMACJA 4 Informacja doradcy prawnego ZASP mecenasa Grzegorza Rybickiego PREZES 5 Refleksje po Zjeździe... - Olgierd Łukaszewicz 7 Pismo do Moniki Strzępki - Olgierd Łukaszewicz 8 Pismo do Lidii Bogaczówny - Olgierd Łukaszewicz ZJAZD i 55. Walny Zjazd Delegatów ZASP Z PRAC ZARZĄDU 12 Posiedzenie Komisji Kultury Związku Miast Polskich w ZASP - Maciej Pacuła 13 Inf. o udziale przedstawicieli ZASP w Konwencie Przewodniczących Sejmików i Dyrektorów Biur/ Kancelarii Sejmików Województw RP w dniu w Gnieźnie - Maciej Pacuła ARTYSTO Z CZEGO ŻYJESZ? 14 Narodowe przewały kultury - Adam Sroka 15 Być albo nie być... - Joanna Baran 16 Ukarani za młodu - Lidia Bogaczówna 17 Aktorzy zawodowi - ochrona zawodu - Robert Delegiewicz 19 Artysto scen polskich, powiedz nam z czego żyjesz? - Zbigniew Rymarz 21 Artysto scen polskich, powiedz nam z czego żyjesz? Twój ZASP - wypowiedzi zebrane SPÓR 22 Pismo do Prezesa Olgierda Łukaszewicz - Aktorzy Narodowego Starego Teatru w Krakowie 23 Dożywocie artysty z czasów młodości - Jan Klata 23 Spór o zwolnienia aktorów - Urszula Wolak 24 Pismo do Prezesa Olgierda Łukaszewicza - Komisja Zakładowa ZZAP przy Teatrze Dramatycznym m.st. Warszawy 25 Stanowisko ZASP i ZZAP w sprawie potrzeby nowego ładu w teatrach publicznych - Olgierd Łukaszewicz/Julian Mere 27 GUS. Działalność instytucji kultury w Polsce w 2012 r. MOIM ZDANIEM 28 Teatr liże tyłek lokalnym władcom? - Józef Jasielski 28 Edukacja baletowa - pora na zmiany - Bożena Kociołkowska GALERIA SCENOGRAFÓW 30 Joanna Braun FESTIWALE 33 Festiwal Dwa Teatry Sopot Andrzej Brzoska 35 Festiwal Piosenki Janusza Gniatkowskiego - Stowarzyszenie Apassionata 36 Festiwal Sztuki Faktu - Władysław Owczarzak 38 ITSelF Przyszłość teatru - Krystyna Mazur Festiwal Jana Kiepury czyli święto muzyki w Krynicy Zdroju - Stefan Poźniak URODZINY FREDRY 43 Bigos zamiast tortu - Anita Nowak 45 Fredro inaczej - Hanna Karolak 46 Cześnik w kuchennym fartuchu, Papkin z irokezem - Anita Nowak PORTRETY 48 Zbigniew Juchnowski sylwetka - Rysia Gozodowska 48 Uwielbiana przez publiczność! - Anita Nowak 50 Chcą się mnie z Torunia pozbyć...? - Anita Nowak NASZE PODRÓŻE 52 Dziękuję Panie Profesorze - Ewa Heine 52 Z moich podróży... - Maria Mielnikow Z KRAJU 54 Fundacja Sztuki Tańca - Bożena Kociołkowska ODDZIAŁ W GDAŃSKU 54 Odejście... Przybliżenie - Joanna Żędzianowska 55 W Baju kurtyna nie opada - Anita Nowak 57 Dwa potknięcia na dzień dobry - Anita Nowak ODDZIAŁ W WARSZAWIE 58 Danuta Renz o działalności Oddziału Warszawskiego w 2013 r. SEKCJA TEATRÓW MUZYCZNYCH 58 Dzień Artysty Śpiewaka w ZASP - Danuta Renz JUBILEUSZE 61 Jubileusze lipiec-październik Podziękowania 63 Jubileusz 10-lecia Instytutu Teatralnego - Olgierd Łukaszewicz lat Teatru Ognia i Papieru - Grzegorz Kwieciński 67 Dom Artysty Weterana w Skolimowie uhonorowany Nagrodą m.st. Warszawy - Maria Wilma-Hinz POŻEGNANIA 68 Lech Pietrasz - Witold Sadowy 68 Maria Surowiak-Wolczyńska - Rysia Gozdowska 69 Henryk Baranowski - Ewa Stróżczyńska-Wille - Olgierd Łukaszewicz 70 Lech Czerkas - Danuta Renz 71 Jan Skotnicki - Barbara Machejko/ Barbara Bielawska-Dębowska 72 Lidia Korsak-Brusikiewicz - Zosia Czerwińska 73 Irena Cieślikówna - Rysia Gozdowska WSPOMNIENIA 74 Marian Glinka - Witold Sadowy spis treści BIULETYN INFORMACYJNY ZASP Redakcja: Krystyna Piaseczna - Redaktor Naczelna, Barbara Zawada, Andrzej Dębski, Agnieszka Kahl * Adres Redakcji: Zarząd Stowarzyszenia ZASP, Warszawa, Al. Ujazdowskie 45, tel , fax , a.miller@zasp.pl * Redakcja zastrzega sobie prawo dokonywania skrótów i zmian Winieta czołowa, Layout: Marek Lewandowski * Fotoserwis i projekt okładki: Andrzej Dębski * Projekt graficzny, skład, łamanie: Pink Design ( Druk: Grafix-Bis ( * Wydawca: Zarząd Biuletyn Informacyjny Stowarzyszenia ZASP * Wykorzystano zdjęcia i materiały ze zbiorów: ZASP za Granicą (Londyn), Zarząd Stowarzyszenia ZASP oraz Biura Informacji i Promocji ZASP (Maria Wilma-Hinz), Oddziałów i Kół ZASP oraz archiwów prywatnych. 3

4 informacja Informacja doradcy prawnego ZASP mecenasa Grzegorza Rybickiego LV Nadzwyczajny Walny Zjazd Delegatów ZASP odbył się w dniach 24 i 25 czerwca 2013 roku. Zjazd ten, zwołany przez Zarząd Stowarzyszenia ZASP w pierwszej kolejności zajął się zmianami w Statucie ZASP. Proponowane zmiany w Statucie ZASP były przedmiotem prac specjalnie powołanej w tym celu Komisji Statutowej, która zbierała i opracowywała propozycje takich zmian, które były przesyłane przez Oddziały ZASP, Sekcje ZASP oraz poszczególnych członków ZASP. Propozycje te następnie były przedmiotem prac Zarządu Stowarzyszenia, który na podstawie tych propozycji przygotował i rekomendował Delegatom na Zjazd konkretne zapisy zmian statutowych, przesyłając jednocześnie Delegatom na Zjazd w ramach materiałów zjazdowych wszystkie nadesłane do Komisji Statutowej propozycje zmian. W trakcie Zjazdu odbyła się dyskusja nad proponowanymi zmianami w Statucie, które następnie poddano głosowaniu. W rezultacie w Statucie ZASP dokonanych zostało szereg zmian, przy czym najważniejsze zmiany to: 1 Zmiana nazwy stowarzyszenia ze Związku Artystów Scen Polskich na ZASP- Stowarzyszenie Polskich Artystów Teatru, Filmu, Radia i Telewizji ; 2Otwarcie stowarzyszenia dla szerszej grupy osób zainteresowanych działalnością i przynależnością do ZASP poprzez zmianę kryteriów dla członkostwa w ZASP poprzez umożliwienie uzyskania członkostwa w ZASP osobom o znaczącym dorobku artystycznym, legitymującym się w tym zakresie co najmniej 3 - letnim stażem zawodowym, które nie mają swoich kwalifikacji zawodowych potwierdzonych dyplomem wyższej uczelni artystycznej lub uczelni prowadzącej analogiczny kierunek lub też artystycznej szkoły średniej mającej uprawnienia nadane przez właściwego ministra lub egzaminem eksternistycznym zdanym przed ZASP; 3Zmiana nazwy władzy wykonawczej ZASP: z Zarządu Stowarzyszenia na Zarząd Główny, czyli nastąpił powrót do historycznej nazwy władzy wykonawczej ZASP; 4 Trybu i zasad wyboru nowego Prezesa Zarządu Głównego przez Zarząd Główny w wypadku niemożności lub rezygnacji ze sprawowania tej funkcji przez dotychczasowego Prezesa, na określony w Statucie ZASP okres; 5Rozszerzenie zadań i kompetencji i zmiana nazwy Komisji ds. Repartycji o przygotowywanie opinii, rekomendacji i projektów uchwał w zakresie dotyczącym prawa autorskiego; Komisja ta otrzymała też nową nazwę: Komisja ds. Repartycji, Prawa Autorskiego i praw pokrewnych; 6Sprecyzowanie, iż do kompetencji Walnego Zjazdu Delegatów ZASP należy ustalanie zasad wynagradzania Prezesa Zarządu Głównego i pozostałych członków Zarządu Głównego, członków Głównej Komisji Rewizyjnej oraz Głównego Sądu Koleżeńskiego; zapis taki z jednej strony ustala jednoznacznie sposób przyznawania wynagrodzeń członkom ww. władz ZASP, z drugiej strony dostosowuje tę procedurę do zgłaszanych w tym zakresie uwag i postulatów ze strony członków ZASP, jak i biegłego rewidenta oraz organu nadzorującego działalność ZASP; 7Utworzenie jako stałego doradczego ciała statutowego - Programowej Rady Sekcji ZASP, składającej się z Przewodniczących Sekcji jako organu doradczego Zarządu Głównego; wzmocniona i doceniona w ten sposób została rola i znaczenie tego ciała jako reprezentacji zawodowej poszczególnych Sekcji ZASP, które do tej pory miało charakter komisji doraźnej powoływanej przez Zarząd Stowarzyszenia; 8Utworzenie funkcji Sekretarza w Zarządzie Głównym; funkcja taka okazała się konieczna dla sprawnego i efektywnego funkcjonowania Zarządu ZASP. Opisane powyżej zmiany w Statucie ZASP obowiązywać będą po ich zatwierdzeniu i rejestracji przez Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy. W wyniku dokonanych zmian w Statucie ZASP, Nadzwyczajny Walny Zjazd Delegatów uchwalił regulaminy Zarządu Głównego, Głównej Komisji Rewizyjnej, Głównego Sądu Koleżeńskiego. Dokonano również uchwalenia nowego regulaminu Rady Kapituły Członków Zasłużonych powiększając ilość członków tej Kapituły. Nadto Nadzwyczajny Walny Zjazd Delegatów podjął dwie istotne uchwały. Pierwsza podjęta uchwała dotyczyła uchwalenia diet za pełnienie funkcji społecznych w Zarządzie Głównym, Głównej Komisji Rewizyjnej oraz Głównym Sądzie Koleżeńskim od dnia 1 lipca 2013 roku. W ramach tej uchwały ustalono, iż: - członkowie Zarządu Głównego (do czasu rejestracji Zarządu Stowarzyszenia) w zależności od pełnionej funkcji otrzymywać będą miesięczne diety w następujących wysokościach: Prezes Zarządu Głównego zł, Skarbnik zł, Sekretarz zł, Wiceprezes Zarządu Głównego zł, Członek Zarządu Głównego bez funkcji w Zarządzie Głównym zł; - członkowie Głównej Komisji Rewizyjnej otrzymywać będą dietę w wysokości 300 złotych za udział w każdym posiedzeniu tego ciała, każdą przeprowadzoną wizytację i kontrolę zgodnie z uprawnieniami tej Komisji; - członkowie Głównego Sądu Koleżeńskiego otrzymywać będą dietę w wysokości 300 złotych za udział w każdym posiedzeniu tego ciała. Podjęcie tej uchwały było konieczne ze względu na zgłaszane uwagi biegłego rewidenta oraz Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego organu nadzorującego działalność ZASP co do konieczności podejmowania uchwały w tym zakresie przez Walny Zjazd Delegatów, jako najwyższą władzę w ZASP. Podjęcie tej uchwały było poprzedzone ożywioną dyskusją Delegatów, z której przebiegu wynikało, iż z uwagi na ogrom pracy i czasowego zaangażowania członków ww. władz ZASP, odbywającego się kosztem ich pracy zawodowej i ich zarobków zasadne jest przyznanie tym osobom odpowiednich stałych miesięcznych diet. Druga podjęta uchwała dotyczyła kwestii prowadzonego przez ZASP zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i pokrewnymi dotyczącej kosztów repartycji. Zjazd zobowiązał Zarząd ZASP do podjęcia prac w zakresie wprowadzenia obowiązujących w ZASP regulacji dotyczących repar- 4 Biuletyn Informacyjny

5 tycji tantiem, poprzez wniesienie, iż osoby nie będące członkami ZASP zobowiązane będą do ponoszenia dodatkowych, uzasadnionych kosztów inkasa i repartycji w wypadku braku zgłoszenia przez te osoby, zgodnie z obowiązującymi w ZASP zasadami odpowiednich dokumentów, zawierających dane konieczne do ustalenia i wypłaty należnych im tantiem i zlecenia ich uzyskania przez ZASP. Zgodnie z obowiązującymi w ZASP zasadami, osoby powierzające ZASP w zbiorowy zarząd przysługujące im prawa majątkowe do artystycznych wykonań/wkładów twórczych zobowiązują się do zgłaszania w sposób obowiązujący w ZASP wszystkich dotychczasowych i przyszłych artystycznych wykonań/wkładów twórczych. Dotychczasowa praktyka stosowana w ZASP polegała na tym, iż ZASP mimo braku wykonywania opisanego powyżej obowiązku przez niektóre osoby - dokonywał własnymi siłami i środkami ustalenia repertuaru artystycznych wykonań/ wkładów twórczych takich osób, co pozwało na uwzględnienie tych osób przy ustalaniu wynagrodzeń przekazywanych ZASP przez użytkowników tych artystycznych wykonań/wkładów twórczych. Powyższa sytuacja powoduje jednak zwiększone koszty po stronie ZASP. Konsekwencją prac w stosunku do osób nie będących członkami ZASP, które powierzą ZASP wykonanie dodatkowych czynności w postaci ustalenia repertuaru takich osób i związanej z tym dokumentacji, pobierać dodatkowe, uzasadnione koszty takich prac. W przypadku członków ZASP czynności takie wykonywane byłyby przez ZASP bez pobierania takich opłat, biorąc pod uwagę fakt stosunku organizacyjnego członków ZASP oraz fakt, iż są to dodatkowe czynności ZASP na rzecz członków ZASP, nie wynikające z obowiązków ZASP jako organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i pokrewnymi. Prace takie i rozwiązania przygotowane będą przy uwzględnieniu treści art.106 ust.1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 roku, zobowiązującego organizację zbiorowego zarządzania, jaką jest ZASP, do jednakowego traktowania praw swoich członków oraz innych podmiotów przez siebie reprezentowanych w zakresie zarządzania tymi prawami lub dochodzenia ich ochrony. adw. Grzegorz Rybicki 29 sierpnia 2013 r. Refleksje po Zjeździe... fot. A. Dębski/ZASP Olgierd Łukaszewicz Szanowne Koleżanki i Koledzy. Pragnę wyrazić serdeczne podziękowanie Delegatom za intensywną pracę w czasie godzin obydwu Zjazdów. Zarząd konsekwentnie podjął kolejne wyzwania, które stanęły przed nim już u progu roku Mam nadzieję, że podjęte wspólnie przez nas decyzje położą kres rywalizacji o sprawowanie zarządu naszego stowarzyszenia i wyrażanie opinii w jego imieniu. Osobiście cieszę się, że Delegaci przychylili się do większości proponowanych przez Zarząd zmian w naszym statucie. Zakotwiczenie w nim Programowej Rady Sekcji ZASP, jako organu doradczego Zarządu Głównego, w mojej ocenie powinno przyczynić się do stworzenia dodatkowej platformy dobrej współpracy wszystkich sekcji i zarządu. Sądzę, że bardzo istotny krok uczyniliśmy powracając do nazwy, która wyraźniej określa pola naszej działalności artystycznej zarówno w teatrze, filmie, radiu i telewizji. Jesteśmy obecni przecież w sztuce żywego planu, tj. w różnego rodzaju formach teatralnych i estradowych, a także formach audiowizualnych, dzięki którym nasze stowarzyszenie ma status organizacji zbiorowego zarządzania prawami do artystycznych wykonań. Warto przy tej okazji uświadomić sobie, że np. w USA mamy dwie organizacje, jedna gromadzi artystów teatralnych, druga artystów sektora audiowizualnego. Uważam, że dobrodziejstwem naszej sytuacji jest zadeklarowana już w nazwie wspólnota interesów i solidarne wspieranie scen przez artystów, którym należą się tantiemy. Przyjęliśmy nowe kryteria dla członkostwa w ZASP-ie. Bynajmniej nie dla amatorów, jak usiłowano interpretować nasze propozycje, lecz dla tych, o których dorobku zarządy sekcji zdecydują, iż jest on faktycznie profesjonalny. Musimy zdawać sobie sprawę, że instytucja egzaminów eksternistycznych nie była satysfakcjonująca dla osób, których dokonania przyniosły im prestiżowe nagrody i inne formy uznania. ZASP nie wydaje uprawnień do wykonywania zawodu artystycznego, ponieważ te stały się zawodami otwartymi, ale nadal potwierdza kwalifikacje i profesjonalność. Kłopot w tym, że nie wszyscy producenci, dyrektorzy lub organizatorzy działalności kulturalnej (np. szkoły) wymagają certyfikatu zawodowego, dyplomu, bądź też legitymacji ZASP. Na prośbę członków ZASP przywróciliśmy historyczną nazwę centralnemu zarządowi tytułując go Zarządem Głównym. Ubezpieczyliśmy się na wypadek nieoczekiwanego odejścia prezesa ZASP, wprowadzając odpowiednie kompetencje dla Zarządu Głównego. Prezes Biuletyn Informacyjny

6 Prezes Przed Komisją ds. Repartycji postawiliśmy nowe oczekiwania, aby działający w niej Koledzy wypracowywali wspólnie z prawnikami nasze opinie dotyczące także prawa autorskiego i praw pokrewnych. Wobec wciąż rozszerzającego się pola, na którym działają partnerzy naszego stowarzyszenia pogląd ZASP w tych sprawach powinien być ukształtowany wśród działaczy, którzy reprezentują głos twórców. W minionych miesiącach sprawa ACTA wywołała obywatelskie dyskusje na temat dostępności do własności intelektualnej w Internecie. ZASP znalazł się w ogniu walki stron. Doświadczenie to uczy moim zdaniem tego, że artyści powinni mieć wpływ na to, co dzieje się z ich prawami do ich artystycznych wykonań. Artystycznych, a więc komponowanych, tj. profesjonalnych. W sprawie obrony kryteriów profesjonalności trzeba będzie występować. Cieszy mnie, że powrócono do struktury zarządu głównego, w którym przewidziano funkcję Sekretarza Zarządu. Wielu z nas, w tym ja, który musiałem pełnić obydwie funkcje, prezesa i sekretarza, pragnie mieć poczucie, że wnoszone przez nas problemy nie przepadają w masie spraw, którymi zajmuje się stowarzyszenie. Powinien zostać ślad nawet w tych sprawach, o których wiemy, że odpowiedzi na nie nie uzyska aktualny zarząd z powodów od siebie niezależnych. Natomiast nie udało się obecnemu zarządowi przekonać Delegatów do usunięcia ze Statutu teoretycznej możliwości prowadzenia działalności gospodarczej przez ZASP w formie podejmowania działalności teatralnej. Jakkolwiek sprawa ta nie ma wpływu na obecny kształt programu ZASP, to jednak naszym zdaniem zawiera potencjalne niebezpieczeństwo dla ZASP, gdyby w celach zarobkowych ZASP podejmował produkcję przedstawień teatralnych. Podjęcie działalności gospodarczej przez ZASP stwarza możliwości ewentualnego zysku dla stowarzyszenia a nie dla wykonawców, których praca weszłaby w koszty przedsięwzięcia. Ewentualna strata musiałaby być pokryta z innych środków ZASP. Nie udało się też przekonać Delegatów, aby usunąć ze Statutu zapis umożliwiający uzyskiwanie przez zarządy oddziałów statusu prawnej odrębności. Wciąż trudno nam porozumieć się w tej sprawie i uznać, że niebezpieczeństwa prawnych skutków są realne i mogą przyczynić się do rozpadu ZASP, czego żadna ze stron nie chce. W czasie obrad zgłoszono wniosek aby odwołać następujący tego dnia po zjeździe sprawozdawczym Zjazd w sprawach statutowych. Wnioskodawcy uzasadniali, że taki zjazd powinna poprzedzić dyskusja programowa. Z tym stanowiskiem nie mogłem się zgodzić, ponieważ od prawie początku mojej kadencji realizujemy program pod hasłem Potrzebujemy nowego porozumienia społecznego na rzecz teatrów, oper i filharmonii, o czym szeroko pisaliśmy na łamach kolejnych Biuletynów ZASP. Jeśli wniosek miałbym rozumieć, jako postulat debaty co do sposobu zmian zarządzania w ZASP, to taka dyskusja jest potrzebna ale nie sposób było jej przeprowadzać w sytuacji, kiedy ZASP podjął oczekiwany przez długie lata przez środowisko dialog z organizatorami działalności kulturalnej, tj. samorządami i ministrem kultury. W moim osobistym przekonaniu zarządzanie w ZASP powinniśmy doprowadzić do sytuacji podobnej, jak w brytyjskim Equity, gdzie sekretarz generalny jest rzecznikiem uprawnionym głosami członków do reprezentacji organizacji na polu polityki kulturalnej. Taką osobą powinien być, w mojej opinii, prawnik. Przed laty, kiedy zainicjowałem przegląd sposobu zarządzania w związkach aktorskich w Europie, proponowałem aby wzbogacić biuro ZASP o funkcję dyrektora programowego. Wyposażony w ekspertyzy prawne artysta prezes, w mojej opinii, nie posiada ciągle jeszcze pełnej legitymacji bycia menedżerem biura, majątku, zarządu prawami pokrewnymi i wieloma innymi sprawami sformułowanymi w Statucie. Dlatego przywołując nieoczekiwany wniosek, który mógł nasze wielomiesięczne prace nad przygotowaniem zjazdu, a szczególnie Komisji Statutowej, obrócić w niwecz, wyrażam zrozumienie dla odczuwanego prawdopodobnie braku kompetencji wśród nas, działaczy. Zdobyć je można tylko przez poświęcenie maksymalnej ilości czasu a więc nie czasu wolnego od innych zajęć. Dziękuję Delegatom, że przychylili się do naszego wniosku aby rozpocząć proces profesjonalizacji zarządu i przydzielili nam uchwałą środki finansowe mogące w pewnej części zrekompensować konieczność częściowego wycofania się z uprawiania zawodu. Warto przypomnieć, że członkowie zarządu podpisując sprawozdania finansowe ZASP biorą na siebie odpowiedzialność zarówno prawną, jak i finansową. Kolejnym krokiem, uważam, powinno być zmniejszenie ilości członków zarządu, np. do pięciu osób, i przywrócenie trzyletniej kadencji tak, aby można było (wobec zlikwidowania corocznych zjazdów sprawozdawczych) co trzy lata mieć obraz sytuacji stowarzyszenia i problemów środowiska. Druga istotna uchwała zjazdu uwypukla problem nakładów ZASP w prowadzeniu repartycji; umożliwia ona zróżnicowane potraktowanie członków ZASP i osób spoza stowarzyszenia. Obrady Komisji Kultury Związku Miast Polskich w siedzibie ZASP Starając się konsekwentnie realizować program Potrzebujemy nowego porozumienia na rzecz teatrów, oper i filharmonii 18 czerwca zaprosiliśmy Komisję Kultury Związku Miast Polskich do siedziby ZASP. Dzięki naszym staraniom przedmiotem obrad Komisji był ww. program ZASP, przyczyny jego powstania, wśród których najistotniejszą jest stworzenie mechanizmu zinstytucjonalizowanego dialogu społecznego na poziomie krajowym. Na potrzeby mojego wystąpienia sformułowałem pytanie mające dać wyraz naszej determinacji w poszukiwaniu samorządowego partnera na poziomie krajowym: Jak wykreować ogólnopolską reprezentację samorządowych organizatorów działalności kulturalnej? W toku dyskusji tak sformułowane pytanie zyskało zainteresowanie a nawet akceptację samorządowców, jako postulat do rozważenia i ewentualnej realizacji. To będzie długa droga i być może zarząd mojej kadencji nie przezwycięży niemocy na polu tak ukształtowanej polityki kulturalnej, jak to mamy obecnie. Związek Miast Polskich zrzesza 300 samorządów miast polskich. W zebraniu wzięli udział przedstawiciele współpracujących z ZASP największych stowarzyszeń i związków twórczych autorów, artystów oraz pracowników instytucji kultury: m. in. Julian Mere, prezes Związku Zawodowego Aktorów Polskich, Elżbieta Stefańczyk, prezes Zarządu Głównego Bibliotekarzy Polskich oraz przedstawiciele SPAM, ZPAP, Federacji Związków Zawodowych Pracowników Kultury i Sztuki, Związku Zawodowego Muzyków Orkiestrowych PAMO. Obecna była także pani poseł na Sejm, członek Komisji Kultury, Zofia Ławrynowicz, przedstawiciel ministra kultury i dziedzictwa narodowego, naczelnik Bożena Sawicka. Obrady uzupełnili swoimi wystąpieniami niektórzy przewodniczący sekcji ZASP. 20 czerwca br. spotkaliśmy się w Gnieźnie z Konwentem Przewodniczących Sejmików Wojewódzkich przedstawiając im analogiczny katalog problemów. Wciąż brakuje nam czasu na jeszcze większe zaktywizowanie naszej działalności. Jednak chyba dla nas wszystkich jest oczywiste, że ZASP w poprzednich kadencjach koncentrował się głównie na bieżących, rutynowych zadaniach wewnątrz organizacyjnych. Brak było inicjatyw, dopasowania ZASP do istotnych transformacyjnych przemian działalności kulturalnej oraz sytuacji zawodowej i życiowej naszych członków i całego reprezentowanego przez nas środowiska. Świadomi ciężaru zadań, które na nas spoczywają wkraczamy w ostatni etap kadencji obecnego zarządu. Olgierd Łukaszewicz 6 Biuletyn Informacyjny

7 Warszawa, dnia 9 sierpnia 2013 r. Szanowna Koleżanka Monika Strzępka Przewodnicząca Komisji ds. monitorowania sytuacji teatrów publicznych w Polsce Uprzejmie informuję, że Zarząd ZASP na posiedzeniu 3 lipca br., działając w oparciu o posiadaną wiedzę, jak i wyrażoną na Zjeździe opinię Głównej Komisji Rewizyjnej ZASP zawartą w jej sprawozdaniu rocznym, wobec niepodjęcia formalnych zebrań kierowanej przez Panią Komisji, podjął decyzję o rozwiązaniu składu osobowego Komisji ds. monitorowania sytuacji teatrów publicznych w Polsce (Uchwała Zarządu ZASP nr 111/2013). Nadal pozostaje ważny Regulamin Komisji, do czasu podjęcia decyzji o likwidacji w/w Komisji. Zdajemy sobie sprawę, jako działacze odpowiedzialni za losy blisko 100-letniego Stowarzyszenia, że w jego historii było wiele inicjatyw, które powstawały na fali entuzjazmu artystów, a później, z różnych powodów, inicjatywy te wygasały. Wiemy jak prominentne i aktywne w pracy twórczej osoby podjęły propozycję ZASP, aby działać na rzecz publicznych teatrów poprzez Komisję Zarządu ZASP. Rozumiemy, że obowiązki wynikające z aktualnej pracy na rzecz sztuki polskiej, nie pozwoliły Koleżankom i Kolegom działać w zgodzie z zamierzeniami. Mimo powyższej decyzji, Zarząd ZASP żywi nadzieję, że pokolenie twórców, które gromadzi ruch Teatr nie jest produktem a widz nie jest klientem znajdzie w ramach naszego Stowarzyszenia forum artykułowania idei i narzędzie do obrony publicznych teatrów w Polsce, a także pracobiorców w tych instytucjach. Zgodnie z naszym zobowiązaniem, które podjęliśmy w czerwcu 2012 r. wobec członków Państwa Komisji, przekonywaliśmy delegatów 55. Zjazdu ZASP, który obradował w dniach czerwca 2013 r., aby członkiem naszego Stowarzyszenia, na podstawie decyzji Zarządu Sekcji, mógł zostać artysta legitymujący się znaczącym dorobkiem, niekoniecznie zaś dyplomem wyższej uczelni artystycznej pod nadzorem Ministerstwa Kultury. Miło mi poinformować Koleżanki i Kolegów, że delegaci przychylili się do naszych wniosków, wobec czego nie istnieją obecnie prawne przeszkody, aby wielu z Państwa mogło wejść do naszej organizacji i działać w niej dla dobra modelu polskiej kultury. Podaję nowe brzmienie 11 punkt 1 Statutu ZASP: Członkiem kandydatem ZASP może zostać osoba pełnoletnia, korzystająca w pełni z praw publicznych, mająca kwalifikacje zawodowe potwierdzone dyplomem wyższej uczelni artystycznej lub uczelni prowadzącej analogiczny kierunek lub też artystycznej szkoły średniej mającej uprawnienia nadane przez właściwego ministra lub egzaminem eksternistycznym zdanym przed ZASP, albo osoba nie spełniająca w/w kryteriów o znaczącym dorobku artystycznym, legitymująca się w tym zakresie co najmniej 3 letnim stażem pracy zawodowej. Powyższe czeka na zatwierdzenie Krajowego Rejestru Sądowego. Z koleżeńskim pozdrowieniem Olgierd Łukaszewicz Prezes Zarządu ZASP Prezes ZARZĄD STOWARZYSZENIA ZWIĄZKU ARTYSTÓW SCEN POLSKICH (ZASP) UCHWAŁA NR /2013 z dnia 3 lipca 2013 r. w sprawie: odwołania członków KOMISJI DS. MONITOROWANIA SYTUACJI TEATRÓW PUBLICZNYCH W POLSCE. Zarząd Stowarzyszenia ZASP na podstawie 29 ust. 2 pkt. 21 Statutu ZASP niniejszym odwołuje z funkcji członka KOMISJI DS. MONITOROWANIA SYTUACJI TEATRÓW PUBLICZNYCH W POLSCE następujące osoby: Łukasz Drewniak Witold Mrozek Maciej Nowak Jacek Poniedziałek Monika Strzępka Weronika Szczawińska Paweł Wodziński Piotr Bąk Uchwała wchodzi w życie z dniem jej podjęcia. Uchwała podjęta większością głosów: Głosowanie na Zarządzie Stowarzyszenia (za- 06 przeciw- 00 wstrzymało się- 01) PREZES ZASP Olgierd Łukaszewicz Biuletyn Informacyjny

8 Prezes Warszawa, dnia r. Szanowna Koleżanka Lidia Bogaczówna Przewodnicząca Komisji Monitorowania Sytuacji Ekonomicznej i Socjalnej Artystów Scen Polskich Zdając sobie sprawę, że praca kierowanej przez Koleżankę komisji znajduje się w stadium prac przygotowawczych, wobec konieczności sformułowania listy i opisu najistotniejszych problemów środowiska artystów wykonawców, które zmuszony jestem obecnie przedstawiać na różnych forach w imieniu ZASP i współpracujących z nami organizacji, zwracam się z gorącą prośbą o ustosunkowanie się przez Komisję do zasygnalizowanych przeze mnie w niniejszym piśmie, najistotniejszych problemów. Proszę też o ich ewentualne uzupełnienie, ponieważ nie roszczę sobie kompetencji eksperta. 1. Niskie płace. Minimalna płaca w rozporządzeniu ministra z 2012 roku ustalona dla artystów wykonawców wynosi 1050 zł, co jest kwotą niższą niż minimalna płaca krajowa. Trudno się zgodzić z argumentacją Ministra Kultury, że mimo to instytucja musi wypłacić minimalna kwotę 1500 zł bo właśnie tak stanowi prawo ustanowione przez rząd. Trudno się zgodzić, że ponad 1050 zł brutto aktor musi dorobić normami. Wydaje się, że po to jest minimalna rządowa stawka aby minister uznał ją za punkt wyjścia w sprawach wynagradzania artystów wykonawców. Nawet w stosunku do artystów rozpoczynających pracę w zawodzie. Tak niska płaca zasadnicza stawia młodych artystów w bardzo trudnej sytuacji. 2. Właśnie niski poziom płac zasadniczych, decyduje, w mojej ocenie, o niestabilnej, dramatycznej obecnie, sytuacji artystów wykonawców zatrudnionych w publicznych artystycznych instytucjach kultury. Była ona zapewne pomysłem na zupełnie inną rzeczywistość naszej codziennej pracy w teatrze. Zakładała ranne próby i udział w wieczornych przedstawieniach zespołu danego teatru. Tymczasem, jak widzimy, nastąpiły zmiany w wielu teatrach, gdzie repertuar wypełniają inne imprezy na scenie niż produkcje macierzystego teatru. Często dochodzi do skreślenia zaplanowanych przedstawień na wniosek działu marketingu teatru. W obsadach pojawiają się goście spoza zespołu lub też odbywają się przedstawienia teatralne gościnnych zespołów. W tej sytuacji należy przemyśleć co stanowi wynagrodzenie dla artysty, który wiąże się na czas nieokreślony (poprzez etat) z daną instytucją. Jak tworzyć nową strukturę płac odpowiednio dostosowaną do obecnych realiów? 3. Jak wynika z informacji przekazywanych przez mówców na zjeździe ZASP stawka podstawowa często dzielona jest przez pracodawców na ½ etatu lub nawet na ¼ albo ⅛ etatu. W mojej ocenie wynika to z unikania opłacania składek ubezpieczeniowych i dzieje się tak nierzadko w teatrach, w których również od tzw. norm nie odprowadza się składek ubezpieczeniowych. 4. Wysokie normy w strukturze płac często przypadają tym samym osobom tworząc płacowe zróżnicowanie zespołu, w niektórych wypadkach bardzo niesprawiedliwe. Zarówno protagoniści i cały zespół pracują w tym samym rytmie godzin, wspólnie tworząc twórczy rezultat działalności teatru lub innej instytucji artystycznej. Proporcja wynagrodzeń normowych do stałej stawki często przeważa na rzecz osób, których przywilejem jest bycie w aktualnej obsadzie i wykonywanie głównych lub znaczących ról. Podstawowe, miesięczne wynagrodzenie artysty nie powinno, moim zdaniem, mieć wyłącznie charakteru opłacania tzw. gotowości, na minimalnym poziomie płacy zasadniczej, lecz winno być porównywalne do wynagrodzeń innych osób zatrudnionych w tzw. budżetówce. 5. Czy zdaniem komisji nie nadszedł czas domagania się, w związku z tym co napisałem wyżej, stałych pensji dla aktorów oraz innych artystów zatrudnionych w zespołach artystycznych publicznych artystycznych instytucji kultury? 6. W związku z niestabilnym losem zatrudnionych artystów, który polega na możliwości zwalniania artystów w trybie 3 miesięcznego wypowiedzenia (co może mieć miejsce częściej niż w innych zakładach pracy, jak wykazuje praktyka i ostatnie orzeczenia sądów pracy) a to z powodu większej swobody w kształtowaniu kadr, jaką sądy przyznają pracodawcy w teatrze, ze względu na możliwość posługiwania się przez dyrektorów artystycznych ocennymi wyraźnie nieostrymi kryteriami subiektywnymi przy określaniu przydatności artystów do pracy w kolejnych sezonach (prawo do tego znalazło się m.in. w uzasadnieniu odnośnego wyroku Sądu Najwyższego). SN uznał, że argument pracodawcy, iż nie mam dla artysty wykonawcy zadań artystycznych w nowym sezonie lub, że typ sceniczny aktora nie jest przewidywany w najbliższych obsadach repertuaru teatru jest w pełni dopuszczalny jako podstawa wypowiedzenia artyście umowy o pracę. Dlatego należy uznać, że ryzyko zawodowe artysty jest niepodobne do innych profesji, znacznie je przewyższa w obecnych warunkach. Również równowaga pomiędzy kosztami życia a zarobkami jest poważnie zachwiana. Artyści w obecnej sytuacji nie są najczęściej w stanie zabezpieczyć rezerw środków na życie na wypadek zwolnienia z pracy. Niemożliwe jest zaplanowanie budżetu rodzinnego, który powinien zakładać, że artysta ma prawo do ubezpieczenia, do posiadania mieszkania i do pokrywania kosztów codziennego życia (Związek Scen Niemieckich np. wraz ze Związkiem Pracowników Scen Niemiec honoruje taką zasadę). 7. Kierując się przesłankami wynikającymi z rezolucji Parlamentu Europejskiego z 2007 roku i późniejszych dokumentów różnych organów Unii Europejskiej i Rady Europy powinniśmy domagać się niezbędnych szczególnych regulacji prawnych dla zawodów artystycznych. Powinien powstać fundusz ubezpieczeniowy z którego mogą czerpać zasiłek bezrobotni artyści (odrębny model ubezpieczeń artystów we Francji może być punktem wyjścia do dyskusji o naszych krajowych regulacjach). 8. Powinno, moim zdaniem, powstać państwowe pośrednictwo pracy dla artystów (wzór można czerpać z niemieckiej organizacji ZAV) jako jedno z zadań ministerstwa pracy realizowane w ministerstwie kultury lub w ZASP na podstawie delegacji uprawnień lub umowy i powierzenia takich działań. 9. Powinno się prawnie określić liczbę możliwych zwolnień w przekształcanych pod nową dyrekcją składach zespołów teatralnych, a także mak- 8 Biuletyn Informacyjny

9 symalną liczbę i kwotowy lub procentowy udział występujących gościnnie w teatrach artystów spoza stałych składów zespołów artystycznych (takie chroniące stały zespół regulacje spotykamy w ustawie o austriackim teatrze narodowym). 10. Konieczne jest podjęcie działań na rzecz zdobywania dodatkowych kwalifikacji zawodowych np. umożliwiających artystom podjęcie zajęć dydaktycznych w szkołach. O ile mi wiadomo, z inicjatywy Instytutu Teatralnego powstał projekt we współpracy z Uniwersytetem Warszawskim przygotowywania artystów do pracy w szkołach lecz nie podjęło go ani Ministerstwo Kultury ani Ministerstwo Edukacji. 11. Zawody artystyczne cechuje duża mobilność, która jest immanentną częścią losu artysty. Powinny powrócić do struktur życia teatralnego tzw. kwatery, których nie należy mylić z mieszkaniami. Niedopuszczalne jest aby zasadnicza część uposażenia musiała być przeznaczona na wynajem pokoju bądź to na wolnym rynku, bądź w instytucji, która artystę zatrudnia. 12. Formułując niniejsze, niektóre tylko problemy dotyczące socjalnego i ekonomicznego statusu artysty wykonawcy, trzeba upowszechnić wiedzę o emeryturach i o skutkach nieoskładkowania obecnych umów o dzieło na poczet przyszłej emerytury. Wiedza o poziomie emerytur w środowisku artystów jest znikoma, dlatego ZASP powinien być rzecznikiem oskładkowania umów o dzieło. Jak informuje mnie specjalista do spraw emerytur w ZASP pani Hanna Konieczna, przedłużony do 67 lat wiek uprawniający do przejścia na emeryturę spowoduje, że wielu artystów w tym wieku będzie już poza zatrudnieniem w publicznych artystycznych instytucjach kultury zanim ten nowy próg wieku emerytalnego osiągnie. 13. Sytuacja wysłużonego artysty sceny, szczególnie tego, którego kieruje ZASP do domu opieki w Skolimowie wymaga efektywnej pomocy finansowej państwa. 14. Powyższe uwagi dotyczą mojej wiedzy o pracownikach artystycznych zatrudnionych w publicznych instytucjach kultury. Coraz mniej z nich angażowanych jest na czas nieokreślony i w związku z tym wzrasta niepewność zatrudnienia i pracy artystów oraz możliwości planowania życia rodzinnego, inwestowania i rozwiązywania swoich problemów i bezpieczeństwa socjalnego oraz ekonomicznego. Artyści zatrudniani tylko na umowy na czas określony lub na podstawie umów cywilnoprawnych nie mają niezbędnej wiarygodności wypłacalności dla banków przy podpisywaniu umów kredytowych i przy zawieraniu innych długoterminowych transakcji, koniecznych w obecnych realiach, dostępnych tylko dla osób stale zatrudnionych. 15. Nie posiadam niestety bliższej zebranej i usystematyzowanej wiedzy o sytuacji i warunkach pracy artystów nieetatowych zatrudnianych wyłącznie zadaniowo na wolnym rynku, których jest wśród nas coraz więcej. Według informacji otrzymanych z agencji aktorskich wielu z nich wegetuje nie mogąc uzyskiwać nawet zadaniowego zatrudnienia na poziomie wystarczającym na utrzymanie i godziwy poziom życia. Szanowna Koleżanko, z przykrością stwierdzam, co potwierdzają zawarte w Biuletynie Nr 26, przygotowane na mój wniosek własne informacje, dotyczące problemów członków tylko Sekcji Scenografów oraz Sekcji Tańca i Baletu są wyczerpujące jeśli idzie o przedstawienie sytuacji artystów należących do tych Sekcji ZASP, natomiast materiał naszej największej Sekcji Teatrów potraktowany jest dość wąsko, dlatego pozwoliłem sobie na powyższe uzupełnienie listy najważniejszych problemów aktorów i innych artystów wykonawców zgodne z moją wiedzą i doświadczeniem. Jako Prezes Zarządu ZASP, pragnę w październiku tego roku doprowadzić do spotkania naszego środowiska z Ministrem Kultury Panem Bogdanem Zdrojewskim. Tematykę ewentualnego spotkania, którą pragnę zainteresować Pana Ministra określiłem jako podstawowe problemy socjalne i ekonomiczne polskich artystów wykonawców, zarówno zatrudnionych w publicznych instytucjach kultury i nieetatowych, samozatrudnionych w różnych formach i nie prowadzących działalności gospodarczej, pracujących wyłącznie na podstawie umów cywilnoprawnych. Kontynuujemy wspólnie ze Związkiem Województw RP oraz Związkiem Miast Polskich prace nad tymi samymi zagadnieniami, dążymy do wypracowania z nimi praktycznych ustaleń w sprawie zasad i warunków zatrudniania artystów wykonawców w instytucjach kultury, których są prawnymi organizatorami i przyjęcia przez nich na siebie obowiązków faktycznych pracodawców artystów w tzw. szerokim ujęciu prawnym tego terminu. Praca komisji ma nam pozwolić zebrać niezbędną empiryczną i aktualną możliwie pełną i udokumentowaną wiedzę o warunkach pracy i życia artystów wykonawców różnych zawodów i specjalności. Uzyskaniu podstaw tej wiedzy ma służyć ogólnopolskie badanie ankietowe, które komisja przygotowuje wraz z doradcą programowym Zarządu ZASP. Od tego badania i jego przeprowadzenia na możliwie najszerszej próbie ankietowanych kolegów ze wszystkich scen i ośrodków oraz artystów nieetatowych zależeć będzie stan naszej wiedzy o obecnych warunkach pracy i życia polskich artystów wykonawców. Tylko taka empiryczna wiedza może być podstawą dalszych skutecznych działań ZASP wraz z innymi organizacjami reprezentującymi środowiska twórcze i pracowników pozostałych instytucji kultury w ramach realizacji zainicjowanego przez ZASP programu Nowego porozumienia społecznego na rzecz teatrów, oper, filharmonii i pozostałych instytucji kultury. Olgierd Łukaszewicz Prezes Zarządu ZASP Prezes Biuletyn Informacyjny

10 54. i 55. Walny Zjazd Delegatów ZASP zjazd Anna Bobrowska-Ekiert, Olgierd Łukaszewicz Danuta Szaflarska, Ryszard Zaorski, Anna Bobrowska-Ekiert, Zofia de Ines na zdj. m.in.: Lidia Bogaczówna, Andrzej Redosz, Teresa Stępień-Nowicka Olgierd Łukaszewicz, Jerzy Rudzki fot. A. Dębski/ZASP fot. A. Dębski/ZASP fot. A. Dębski/ZASP fot. A. Dębski/ZASP fot. A. Dębski/ZASP fot. A. Dębski/ZASP Danuta Szaflarska, Ignacy Gogolewski, Olgierd Łukaszewicz Zofia de Ines 10 Biuletyn Informacyjny

11 zjazd Ewa Serwa, Piotr Bąk Danuta Szaflarska, Bogumiła Grzesiczak-Choińska, Piotr Zawadzki, Maciej Pietrzyk, Ryszard Zaorski, Piotr Bąk, Ignacy Gogolewski Ryszard Zaorski, Wiesław Sławik Na zdj. m.in.: Edward Hulewicz, Zofia Czerwińska, Janina Jaroszyńska fot. A. Dębski/ZASP fot. A. Dębski/ZASP fot. A. Dębski/ZASP fot. A. Dębski/ZASP fot. M. Wilma-Hinz/ZASP fot. M. Wilma-Hinz/ZASP Danuta Szaflarska, Ignacy Gogolewski Danuta Szaflarska, Andrzej Trześniewski, Wojciech Bartoszek Biuletyn Informacyjny

12 z prac Zarządu Posiedzenie Komisji Kultury Związku Miast Polskich w ZASP Posiedzenie Komisji Kultury Związku Miast Polskich w ZASP, r. 18 czerwca br. w siedzibie ZASP w Warszawie, z udziałem przedstawicieli Zarządu ZASP i współpracujących stale z nami w ramach utworzonej przez nas nieformalnej koalicji ogólnopolskich stowarzyszeń i związków zawodowych twórców, odbyło się kolejne ważne spotkanie w ramach zainicjowanego przez nas i realizowanego konsekwentnie stopniowo programu Nowego społecznego porozumienia na rzecz teatrów, oper, filharmonii i innych instytucji kultury. Było to posiedzenie Komisji Kultury Związku Miast Polskich - organizacji zrzeszającej i reprezentującej władze samorządowe ponad 300 miast na terenie całego kraju. W tym większość tych miast, w których istnieją i działają publiczne teatry (70), filharmonie, opery i inne instytucje artystyczne oraz większe instytucje upowszechniania kultury o zasięgu i charakterze ponadlokalnym, choć największe publiczne instytucje kultury, o regionalnym i ponadregionalnym charakterze i zasięgu oddziaływania, są zlokalizowane w miastach wojewódzkich i miejskich metropoliach, mających swoje własne, odrębne organizacje. Część większych miast należy jednocześnie do dwóch organizacji zrzeszających reprezentacje ich samorządów. Jak podkreślamy w naszych dokumentach oraz materiałach programowych, trwała, niemal całkowita decentralizacja publicznych instytucji kultury jest nieodwracalnym faktem. Toteż samorządy są najważniejszymi, niezbędnymi, partnerami stowarzyszeń i związków zawodowych twórców i specjalistów różnych zawodów, związanych z upowszechnianiem i ochroną kultury oraz z innymi dziedzinami i formami działalności twórczej i kulturalnej. Samorządy miejskie są dziś prawnymi organizatorami prawie wszystkich publicznych instytucji kultury artystycznych i upowszechnieniowych. Wcześniejsze działania środowiskowych organizacji twórczych były i są nadal w dużym stopniu dostosowane do dawnego, scentralizowanego modelu działalności kulturalnej. Podjęte przez nas liczne starania o stworzenie i uruchomienie w Polsce europejskiego, zinstytucjonalizowanego mechanizmu dialogu partnerów społecznych i interesariuszy w kulturze, są dlatego adresowane do samorządowych organizatorów działalności kulturalnej, na których ponad 20. lat temu scedowano odpowiedzialność prawną i obowiązek organizowania, prowadzenia i finansowania większości form tej działalności w jej publicznych, instytucjonalnych i nieinstytucjonalnych, stałych i innych formach. Jesteśmy na ogół zgodni w ocenie, że państwo dokonało decentralizacji tej niezwykle ważnej społecznie dziedziny działalności bez opracowania planu, analiz, zapewnienia odpowiednich dotacji z budżetu centralnego, wspierających finansowanie działalności kulturalnej z budżetów jednostek samorządu terytorialnego. Istniejący model zdecentralizowanej, samorządowej organizacji publicznej działalności kulturalnej, wymaga obecnie, naszym zadaniem, wspólnej analizy i opracowania przemyślanych zmian. Można te, naszym zdaniem niezbędne dzisiaj zmiany, opracować i wdrożyć jedynie przy udziale głównych partnerów zinstytucjonalizowanego dialogu społecznego reprezentacji prawnych organizatorów publicznych instytucji kultury, a także, w szerokim znaczeniu fot. A. Dębski/ZASP prawnym, pracodawców etatowych pracowników i współpracowników tych instytucji oraz reprezentacji organizacji zrzeszających twórców i pracowników publicznych instytucji upowszechniania i ochrony kultury i interesariuszy, czynnych uczestników i odbiorców różnych przejawów i form działalności kulturalnej i rezultatów twórczości widzów, słuchaczy, czytelników, do których są adresowane wszelkie formy działalności kulturalnej. Potrzebna jest koordynacja działalności różnych instytucji kultury i form tej działalności na tym samym terenie, także wtedy, gdy jej organizatorami są różne organy samorządu i inne podmioty. Ważnym problemem jest wiedza i publicznie dostępna informacja o różnych formach działalności kulturalnej i zwiększenie efektywności środków publicznych wydatkowanych na nie przez samorządy. Tylko w ten sposób można uzyskać akceptację społeczną na finansowanie kultury ze środków publicznych. Szczególnie w warunkach koniecznych cięć budżetowych i coraz większych braków środków na inne publiczne, stale niedofinansowane potrzeby społeczne ochronę zdrowia, edukację, opiekę społeczną i inwestycje infrastrukturalnomodernizacyjne. Kultura nie może z nimi konkurować w debatach i decyzjach budżetowych. Konieczne jest powszechne przekonanie opinii publicznej i organów władz samorządowych o szczególnej wadze i znaczeniu działalności kulturalnej w życiu nie tylko społecznym ale i gospodarczym. Lokalna i regionalna działalność kulturalna nie tylko tworzy kulturalne, duchowe wartości niematerialne, ale jest też istotnym czynnikiem rozwojowym, służącym podnoszeniu atrakcyjności różnych miejscowości i regionów kraju oraz oferty kulturalnej dla mieszkańców i turystów. Może przynosić wymierne efekty ekonomiczne, ożywia i wzbogaca życie codzienne, obchody i inne uroczystości, tworzy stałe kalendarze cyklicznych imprez kulturalnych. Wszystkie te ważne ale i trudne kwestie były tematem obrad drugiego z udziałem przedstawicieli ZASP i pierwszego w naszej siedzibie posiedzenia Komisji Kultury Związku Miast. Posiedzenie zakończyło się decyzją o utworzeniu wspólnego zespołu roboczego, który po przerwie wakacyjnej ma opracować propozycje stanowiska Zarządu Związku Miast, planu i form naszej dalszej współpracy. Maciej Pacuła Doradca programowy ZASP 12 Biuletyn Informacyjny

13 Informacja o udziale przedstawicieli ZASP w Konwencie Przewodniczących Sejmików i Dyrektorów Biur/Kancelarii Sejmików Województw Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 20 czerwca br. w Gnieźnie fot. E. Gowin Lech Dymarski, Olgierd Łukaszewicz Na zaproszenie Przewodniczącego Sejmiku Województwa Wielkopolskiego, Pana Lecha Dymarskiego Prezes Zarządu ZASP, Olgierd Łukaszewicz i doradca programowy Zarządu ZASP, Maciej Pacuła, wzięli udział w panelu dyskusyjnym, prezentując w swoich wystąpieniach szczegółowo założenia oraz cele zainicjowanego przez ZASP, przy współpracy z innymi stowarzyszeniami i związkami zawodowymi twórców i pracowników instytucji kultury, programu Nowego porozumienia społecznego na rzecz teatrów, oper i innych instytucji kultury, uczestniczącym w tym Konwencie Przewodniczącym wraz z Dyrektorami Biur lub Kancelarii wszystkich 16. Sejmików Wojewódzkich. Sejmiki Wojewódzkie są stanowiącymi, wybieralnymi organami władz samorządowych polskich województw, obok organów wykonawczych, jakimi są Marszałkowie Województw i obsługujące ich Urzędy Marszałkowskie. Było to już kolejne spotkanie z przedstawicielami drugiego, poza Konwentem Marszałków Województw, z którym wcześniej nawiązaliśmy i prowadzimy współpracę, organu statutowego Związku Województw RP. Podczas panelu, po wystąpieniach obu przedstawicieli ZASP, odbyła się szczegółowa dyskusja w sprawie możliwości i celowości podjęcia wspólnych działań z organizatorami zdecentralizowanej działalności artystycznych i pozostałych, upowszechnieniowych publicznych instytucji kultury. Nasza inicjatywa, zawarta w programie ZASP, została przyjęta przez uczestników Konwentu z pełnym zrozumieniem i dużym zainteresowaniem. W toku dyskusji podkreślano potrzebę podjęcia wspólnych prac, pozwalających na jak to stwierdzano wspólnie opracowanie i wdrożenie pilnie potrzebnych dostosowawczych zmian rozwiązań modelowych i form zarządzania przez samorządy województw nie tylko tymi publicznymi instytucjami kultury, których są one prawnymi organizatorami. Wyrażono akceptację, przedstawionej przez doradcę programowego Zarządu ZASP, propozycji posłużenia się przy realizacji zainicjowanego przez nas programu nowoczesną metodą koordynacyjnego, sieciowego współzarządzania całokształtem działalności kulturalnej. Prowadzonej na terenie poszczególnych województw razem z innymi, także samorządowymi organizatorami tej działalności metropoliami, powiatami, miastami, gminami i dzielnicami miast. Obaj przedstawiciele ZASP wyjaśniali też zasady oraz zalety realizacji tej propozycji w ramach zinstytucjonalizowanego europejskiego mechanizmu prawnego dialogu partnerów społecznych, obejmującego różne sektory działalności kulturalnej. Przed- stawili najważniejsze problemy pracy i życia twórców oraz instytucji kultury, w których aktorzy i inni artyści są zatrudniani, jak również kwestie jeszcze bardziej złożonych warunków pracy i życia twórców nieetatowych. Po zakończeniu panelu, rozmowy na temat konkretnych planów i form oraz kolejnych celów dalszego współdziałania Konwentu Przewodniczących i Dyrektorów Biur/Kancelarii Sejmików Województw Rzeczypospolitej Polskiej kontynuowano z udziałem wszystkich obecnych w Gnieźnie członków Zarządu ZASP, po uroczystej części lokalnych obchodów Roku Aleksandra Fredry, uchwalonego przez Sejm RP, w jedynym w Polsce Teatrze im. Aleksandra Fredry w Gnieźnie i po przedstawieniach Dam i Huzarów oraz scenicznego żartu fredrowskiego autorstwa Olgierda Łukaszewicza, przedstawionego z udziałem członków Zarządu ZASP i zaproszonych aktorów. Ustalono program dalszej współpracy ze Związkiem Województw RP (w tym także z Komisją Kultury Związku i Konwentem Marszałków) oraz tryb i wstępny zakres oraz tematykę dalszych prac nad opracowaniem oficjalnego stanowiska Konwentu, w którego obradach uczestniczyliśmy w Gnieźnie po raz pierwszy. Realizacja tych ustaleń trwa przy udziale Biura Zarządu Związku Województw RP we współpracy z doradcą programowym Zarządu ZASP oraz współdziałających z naszym Stowarzyszeniem innych stowarzyszeń i związków zawodowych twórców i pracowników instytucji upowszechniania kultury, zainteresowanych wspólnymi z samorządami pracami w sprawach działalności kulturalnej. Maciej Pacuła Doradca programowy ZASP z prac Zarządu fot. E. Gowin fot. E. Gowin Lech Dymarski, Teresa Kubas-Hul, Maciej Pacuła, Olgierd Łukaszewicz Biuletyn Informacyjny Andrzej Precigs, Olgierd Łukaszewicz, Dorota Jakuta, Maciej Pacuła, Bogdan Ciepielewski 13

14 Artysto, z czego żyjesz? Narodowe przewały kultury Wiele razy słyszałem, w wywiadach i wypowiedziach Ministra Bogdana Zdrojewskiego, o różnych narodowych przedsięwzięciach, o powstających w Polsce genialnych budowlach, przeznaczonych dla potrzeb kultury i sztuki, o wielomilionowych projektach, sterowanych i wspieranych przez Ministerstwo - pisze Adam Sroka. A ja pytam o konkretnego człowieka. Pytam o nędzę poszczególnego artysty we współczesnej Polsce. Pytam o wygaszanie inicjatyw obywatelskich przez sprytnych urzędników. Pytam, dlaczego nikt nie wspiera indywidualnego twórcy, samotnego idealisty, którego nie stać nawet na wykupienie ubezpieczenia zdrowotnego. Pytam, dlaczego nie ma żadnej rzeczywistej pomocy i wspierania państwa dla młodych artystów, w wymiarze godnym, skutecznym, nie upokarzającym. (Szczątkowe stypendia twórcze to ochłapy i kpina). Pytam o nowoczesne rozumienie kultury, o jej głębokie społecznie przesłanie, w intymnej, międzyludzkiej przestrzeni. (A nie gabarytowo rozpasanej). Dlaczego Minister Kultury przez sześć lat nie przygotował prawnych instrumentów, dzięki którym proces twórczy nie będzie jedynie skomleniem pod płotem, a stanie się wreszcie aktem kreacji, docenionym i otoczonym opieką państwa. Chciałbym kiedyś usłyszeć odpowiedzi na wiele ważnych pytań, a nie wciąż okazjonalną, podpomnikową, mowę-trawę. Chciałbym, aby urzędnik odpowiedzialny za kulturę miał odwagę ratować człowieka sztuki, w wielu aspektach, nawet za cenę swojej dymisji. Oczekuję tego od niego. Chciałbym, żeby się umiał narazić w obronie ważnych celów, tupnąć nogą na innych polityków, a przede wszystkim, żeby miał wszechstronne pojęcie o tym, co robi. Minister Kultury nie powinien rozmazywać konfliktów, a je rozwiązywać. Coś jakby zaczyna, czegoś nie kończy, wiele spraw zawiesza w próżni, chce popłynąć tonącą barką kultury po indywidualny sukces. To droga donikąd. To klęska myślenia o nowoczesnym społeczeństwie. A naprawdę wierzę, że to sztuka i artyści wydeptują najważniejsze ścieżki. To ich indywidualny los, poszczególny los artysty, wyznacza wrażliwemu człowiekowi nowe horyzonty, a w konsekwencji ich dokonania są spoiwem dla grup społecznych. Ich mocnym klejem. Posadowieniem dla narodu. Jak można tego nie widzieć, nie rozumieć i nie doceniać. Nie stawiajmy kolejnych monstrualnych budowli, udając że zagości tam kultura i sztuka. To bzdura. Wyrzucony pieniądz. Propaganda sloganów i polityczny pijar. Postawmy na indywidualnych artystów, wspierajmy ich życie i twórczość, dopomóżmy ich losom, otaczając ich opieką. Zaufajmy sztuce tworzonej w zaciszu artystycznej determinacji i ostateczności. Gdyby te wiele milionów złotych, przeznaczonych na kolejne, szumne gmaszyska, skierować na dofinansowanie poszczególnych artystów, z różnych dziedzin sztuki, mielibyśmy wysyp oryginalnych, niezależnych projektów, o dużej sile rażenia. Mielibyśmy wreszcie satysfakcję, że nie żyjemy na rozległym polu kapusty, po którym bez przerwy ganiają się rządowe limuzyny, i właściwie w jakim celu? Adam Sroka Przedruk e-teatr Z prawdziwą przyjemnością informuję, że do Komisji Monitorowania Sytuacji Ekonomicznej i Socjalnej Artystów Scen Polskich dołączyły dwie młode aktorki z Rzeszowa Małgorzata Pruchnik i Joanna Baran. Małgorzata Pruchnik od 2008 roku aktorka Teatru W. Siemaszkowej w Rzeszowie. Absolwentka Policealnego Studium Aktorskiego im. A. Sewruka w Olsztynie. Poza pracą w macierzystym teatrze pracuje nad swoimi programami recitalowymi. Zagrała m.in. rolę Ani w Ani z Zielonego Wzgórza reż. J. Szurmiej, w Przyjaznych duszach reż. M. Sławiński, Ritę w Edukacji Rity reż. S. Gaudyn. W tym roku nominowana do Nagrody Loży. Prywatnie miłośniczka zwierząt oraz ludzi z dobrą energią. Joanna Baran aktorka, W 2008 r. ukończyła PWST we Wrocławiu. Do tej pory zagrała w piętnastu spektaklach m.in. Ania z Zielonego Wzgórza, Pan Tadeusz, Sługa dwóch panów, Odprawa posłów greckich, Lata 20, 30..., O dwóch takich co ukradli księżyc, Śmierć pięknych saren. W tym roku nominowana do Nagrody Loży. Drobna istota o wielkim sercu. Wolontariuszka Fundacji Mam Marzenie. Aktorka i człowiek w jednym. Polecam Państwu Jej felieton zobaczmy, jak w tym zawodzie czują się Młodzi i zastanówmy się, jak my bardziej doświadczeni możemy im pomóc. Lidia Bogaczówna 14 Biuletyn Informacyjny

15 Być albo nie być Małgorzata Pruchnik Zdając do szkoły teatralnej, następnie przez cały okres jej trwania nigdy nie myślałam, że słynne być albo nie być będzie mi tak bliskie. To pytanie pierwszy raz zadałam sobie po trzecim roku pracy w teatrze i przez kolejne trzy lata nie schodziło mi ono z ust. Początkowo było jak w bajce. Dużo grałam i nie myślałam o założeniu rodziny. Wtedy sprawy przyziemne jakby mnie nie dotyczyły. Ja i moi koledzy żyliśmy ideą, miłością do sztuki. Mogliśmy przesiadywać w teatrze po godzinach. Problem pojawił się wtedy kiedy zaczęłam poważnie myśleć o życiu. Pewnego dnia poszłam do sekretariatu po repertuar na następny miesiąc. Wróciłam do garderoby i liczę ilość spektakli. Raz, dwa i koniec. Moje koleżanki poderwały się z miejsc i również przeprowadziły swój miesięczny rachunek. Ja gram trzy razy. Ja siedem. A ja wcale. Wtedy po raz pierwszy zapytałam siebie co znaczy BYĆ w tym zawodzie? Jak tu przeżyć z minimalną krajową i za 200 zł. brutto (za te dwa spektakle). Od tego momentu było coraz gorzej. Rozgoryczeni całą sytuacją aktorzy poprosili o spotkanie z dyrektorem. Dowiedzieliśmy się, że teatr nigdy nie miał się tak dobrze jak teraz. Jest ambitny i na wysokim poziomie a przede wszystkim spełnia oczekiwania widzów. Kolega zapytał, Joanna Baran czemu więc nie gramy? Ponieważ jest kryzys i ludzie nie mają pieniędzy na taką rozrywkę. Publiczność nas szanuje, ale nie stać ją na tego typu przyjemności. Zresztą teatry na siebie nie zarabiają i ogólnie rzecz biorąc wybraliśmy zawód wysokiego ryzyka, który nie zapewni nam dogodnej przyszłości, a przede wszystkim godnej sytuacji materialnej - usłyszał w odpowiedzi. Wróciłam do domu i zaczęłam płakać, jak sobie poradzę z kredytem, rachunkami... Wiem, że to mój problem i powinnam się cieszyć, że przynajmniej mam stałą pracę, jestem ubezpieczona, ale w tym momencie myślałam o tym, że nie wystarczy mi na chleb. Mam to szczęście, że w trudnych chwilach mogę liczyć na pomoc rodziców, ale nie jest łatwo prawie trzydziestoletniej kobiecie przyjmować taką pomoc. Tyle wyrzeczeń, by utrzymać mnie na studiach, a teraz by utrzymać mnie w zawodzie. Może jestem idealistką myśląc, że dyrektor powinien brać odpowiedzialność za swój zespół i teatr którym kieruje. Wszyscy zrzucają winę na swoich poprzedników. I tak dowiadujemy się, że pracujemy w zaściankowym, prowincjonalnym i martwym teatrze. Dlaczego każdy nowy dyrektor obraża swojego poprzednika i nas. Dlaczego nie docenia pracy swojego zespołu i po kilku miesiącach zwalnia aktorów bez podania rzeczywistej przyczyny. Dlaczego o mojej przyszłości ma decydować człowiek sympatyzujący z akurat rządzącą partią polityczną, który za rok lub dwa odejdzie nie ponosząc żadnej odpowiedzialności za to co zrobił, mówił. Jakim prawem dyrektor daje mi do zrozumienia, że nic nie wiem o życiu, bo zawszę mogę liczyć na pomoc rodziców. Jak można sugerować aktorce, że co trzy lata powinna zmieniać miejsce pracy mówiąc - chyba jest pani ambitna, chce się pani rozwijać. W takiej sytuacji argument - panie dyrektorze ale ja chciałabym tu zamieszkać na stałe, założyć rodzinę - jest nie na miejscu!!! Paradoks polega na tym, że po sześciu latach pracy w jednym miejscu jestem za stara na to by ją kontynuować, ale bardzo młoda, by szukać kolejnej. Bardzo łatwo mnie zwolnić, bo jestem niezamężna, nie mam dzieci. Jedyną wartość jaką posiadam to dyplom PWST, który obecnie niestety nic już nie znaczy. Nie opłacę nim rachunków, szpitala (więc nawet nie stać mnie na urodzenie dziecka). Takim oto sposobem jesteśmy nic nieznaczącymi zabawkami w rękach naszych panów. Można nami dowolnie zagrywać, jak pionkami na szachownicy. Problem w tym, że gracze wciąż się zmieniają, a zasady gry choć te same nabierają charakteru tego, kto nimi steruje szach mat być albo nie być- i po tobie. Joanna Baran Członek Komisji Monitorowania Sytuacji Ekonomicznej i Socjalnej Artystów Scen Polskich Biuletyn Informacyjny Artysto, z czego żyjesz?

16 Artysto, z czego żyjesz? Ukarani za młodu Jak Bóg kogoś chce ukarać, to odbiera mu rozum, ale nie dotyczy to Polaków. Tutaj obowiązuje zasada, że kiedy Bóg chce kogoś ukarać, to daje mu talent. W Polsce talent to przekleństwo, udręka od dzieciństwa, krzyż do niesienia, po prostu garb. Mam wrażenie, że nadal nasza kraina, to niezupełnie cywilizowane miejsce na Ziemi. Najpierw dzieciństwo przekichane. Na pierwszy ogień biorę przyszłych wirtuozów. Przedszkole muzyczne, rytmika, instrument, bo jeśli talent, to musi być instrument. Skrzypce przy odrobinie szczęścia można pożyczyć, pianino trzeba kupić. I całymi dniami: ćwicz, za krótko, prostuj się, jak siedzisz, jak stoisz, za mała rozpiętość palców, źle smyczek!!! Nie ma beztroskiego dzieciństwa. Inni, nie pokarani talentem biegają, kopią, skaczą, nie są odpowiedzialni za instrument, który trzeba dźwigać w małych rączkach. Inni są szczęśliwi i wygimnastykowani. A w zdrowym ciele zdrowy duch. Teraz przyszli malarze, graficy, rzeźbiarze czyli obdarzeni ogólnym mianem artysty plastyka. Wiecznie pomazani farbą, z brudnymi, połamanymi paznokciami, narażeni na zupełne niezrozumienie w rodzinie, bo ten talent czasami trudno wcześnie rozpoznać: wszelkie próby zrobienia haut coture z ubrań mamy nazywane jest wstrętnym charakterem, freski na ścianach bazgrołami. A z powodu odmiennego widzenia świata rodzice dowiadują się już na początku szkoły, że z dzieckiem jest coś nie tak i trzeba do poradni. Tutaj pani psycholog każe naszemu dziecku narysować domek, drzewo i słoneczko. I już wszystko wiemy, bo według niej i jej podobnym niebo ma być niebieskie, drzewo brązowe, trawa zielona. Dowiadujemy się, że dziecko nie mieści się w ramach, a dosłownie, że takie dziecko się w pale nie mieści. Załamani wychodzimy z poradni żegnani współczującym wzrokiem Pani psycholog, która Bogu dziękuje, że ją Bóg takim trudnym dzieckiem nie pokarał. A co z przyszłymi artystami sceny? Wiecznie teatrzyki, inna interpretacja faktów odbierana jako za bujna wyobraźnia. Te z kolei dzieci są wg statystycznego nauczyciela bezczelne, kręcą i kłamią. Nikt nie docenia ich zabaw słownych i indywidualnego, ciekawego spojrzenia na to, co autor chciał powiedzieć. Ci to już się w ogóle nie mieszczą w kluczu, który otwiera drzwi do nudnego społeczeństwa bez wyobraźni. Jeszcze tancerze. Tutaj to nawet ja dziękuję za taki talent biedne dzieci. Rozcią- ganie, rozrywanie, dociskanie, nóżki okute w puenty, wyginane stawy, przeprosty. Wreszcie egzaminy do wyśnionej szkoły, gdzie będą wśród swoich jak Harry Potter w Hogwarcie. Już zazdroszczą profesorom, że będą ich zaraz oglądać. Zdaje 1200 gwiazd dostanie się 30. I tak zdajemy rok, dwa, trzy, cztery! A żeby te lata nie były stracone wyrywamy zęby, zakładamy aparaty, chodzimy do logopedy, bierzemy lekcje śpiewu, tańca, rysunku, odchudzamy się wszystko po to, żeby przebić tych 1200 z korytarza, i wszystko za własne pieniądze, które musimy sobie zarobić. Rodzice nie będą w nieskończoność finansować naszych marzeń. Co to za zawód! Prawo, ekonomia, medycyna to jest zawód. Twoi koledzy już po licencjacie, a ty nawet nie zacząłeś! Wszyscy przeciwko, zmasowany atak na talent. Wreszcie może się okazać, że przy czwartym egzaminie profesorowie mówią nam, że już jesteśmy nieświeży, za dobrzy do tej szkoły, ukształtowani, po co szkoła, skoro wszystkiego już się nauczyliśmy za własne pieniądze. I po marzeniach. Ale mówmy o tych, którym się wreszcie udało szkoła wymarzona. Parę lat szczęścia i bezpieczeństwa, nareszcie na swoim miejscu. Tu uczą, jak zaczarowywać Publiczność, jak tworzyć iluzję, jak przenieść w inne czasy i wymiary. Kończymy szkołę i chcemy tym obdarowywać ludzi. No bo po to chyba dostaliśmy talent? Nagle okazuje się, że nikt nas nie chce. Nie ma pracy w teatrach, bo nie ma pieniędzy, bo niskie dotacje, bo Kultura to nie jest według urzędników Łaska uświęcająca, która każdemu człowiekowi do zbawienia jest potrzebna. A Antykultura kwitnie w postaci telenowel, imprez plenerowych, obrazów malowanych sprayem, bo ci co decydują, uważają, że ludzie do kultury jeszcze nie dorośli i telenowele są w sam raz na ich percepcję. No cóż, każdy sądzi według siebie. Lidia Bogaczówna I tak artyści zaczynają się uczyć ekonomii, bezrobocia, biedy. Zaczynają być ludźmi bardzo religijnymi, bo modlą się żarliwie o zdrowie nie mając ZUS-u, liczą na cud wygrania castingu choćby do reklamy. A casting to znowu egzaminy, tyle, że najczęściej w Warszawie. I tu już na starcie większość rezygnuje, bo nie ma pieniędzy na bilet. A ci, którzy mają, to dostali albo od przerażonych stanem psychicznym dziecka Rodziców, albo od Babci, która zawsze nas wspierała. Ci z kolei szczęśliwcy, którzy dostali etat w teatrze, też cienko przędą, bo mają 1000 na rękę, a jeszcze jeśli nie mieli szczęścia urodzić się w mieście ozdobionym teatrem, muszą płacić za mieszkanie. To powoduje pierwszą załamkę dotyczącą zawodu okazuje się, że jest to największy zawód na świecie, jaki ich w życiu spotkał. Trzeba szukać pracy poza teatrem, operą, filharmonią, ale do niczego nie mamy kwalifikacji, bo w tym czasie, kiedy my uczyliśmy się w szkołach artystycznych ułudy, nasi koledzy zyskiwali zawody, które nie są wyjęte spod prawa. Co dalej? Kobiety mogą jeszcze bogato wyjść za mąż, Panowie mają gorzej to oni muszą zarobić na rodzinę. Ale jak? Żadnej stabilizacji. W teatrze proponują umowy sezonowe. Jeśli według dyrektora zdaliśmy egzamin czyli byliśmy cisi, niekonfliktowi, konformistyczni, to może z nami przedłuży na następny sezon. I tak może być wiele lat. Ale jeśli po wielu latach nie przedłuży, to nie możemy się nawet odwołać do Sądu Pracy bo nie mieliśmy umowy o stosunku pracy, dodatkowo artyści są karani przez Państwo, bo nie mogą wziąć kredytu, nic na raty, nawet suszarki, komórkę mogą mieć tylko na kartę abonament zabroniony. No, kto jeszcze chce być artystą? A przecież ci artyści nie kończą jakichś podziemnych szkół artystycznych, zabronionych w naszym kraju, po których bezczelnie i bezpodstawnie domagaliby się przywilejów, ale kończą PAŃSTWOWE szkoły mając pewność, że skoro Państwo utrzymuje takie szkoły, to dlatego, że chce mieć artystów. I tu kolejny zawód nie, Państwo uważa artystów za darmozjadów, którzy nic nie wytwarzają. To nie Państwo dało talent, tylko Bóg, to niech Bóg o nich dba. A dla utrzymania pozorów wystawia się opinii publicznej fałszywych proroków celebrytów, (cóż za paskudne słowo), którzy udają artystów. fot. D. Senkowski 16 Biuletyn Informacyjny

17 W ten sposób tzw. publika myląc celebrytę z artystą psy wiesza na artyście, że w d mu się poprzewracało z tego dobrobytu, samochody, motory, kochanki, rozwody, alkohol, itd. Co to, święte krowy? A do roboty by się wzięli!!! I to jest wreszcie prawdziwe życzenie wzięliby się do roboty z wielką chęcią, gdyby ich miejsca pracy nie były pozajmowane przez gwiazdki i gwiazdeczki. To może teraz o zdrowiu. Jak człowiek bez talentu choruje, to idzie na chore jak się mówi w Krakowie. A Artysta? Nigdy! Jeśli nie gra, to albo mu urwało rękę, albo nie żyje. Jak odwołać spektakl, na który bilety kupiło 500 osób, i przyjeżdżają nieraz z daleka? Niedawno na spektaklu potknęłam się o metalową szynę i wybiłam sobie kolano ze stawu. Upadłam i odruchem odpowiedzialności aktorskiej natychmiast sobie je wstawiłam, gdzie trzeba. To był spektakl do południa, a wieczorem następny. Boże, jak bolało. Koleżanka pomogła mi zwlec się, żebym natychmiast z drugiej strony weszła do następnej sceny. Po spektaklu do szpitala, kolano spuchnięte, wylewy naokoło i lekarz zdumiony trochę, że tak pięknie nastawione. Ale trzeba do gipsu. - Panie doktorze, to nie jest możliwe, jestem aktorką i wieczorem mam spektakl. - Rozumiem, w takim razie kupi Pani sobie stabilizator za 600 zł i będzie w nim chodzić dwa tygodnie, a na spektakl zdejmować i bandażować. Trochę zdumiona pielęgniarka popatrzyła na niewzruszonego doktora: - Ale Panie Doktorze - Proszę Pani, spokojnie. Jeździłem kiedyś w pogotowiu. Parę razy mieliśmy wezwania do umierających aktorów, zawał, wypadek, byłem pewien, że nie przeżyje, a on wieczorem grał spektakl. Oczywiście potem powikłania, granie z zapaleniem krtani na wlewce z hydrokortizonu, na środkach przeciwbólowych z zapaleniem nerwu kulszowego, gdzie inni nie schodzą z łóżka, dwa tygodnie po porodzie przykłady można by mnożyć! Drugiego syna rodziłam po próbie lekarz chciał mnie zostawić już rano w szpitalu, ale mu wytłumaczyłam osłupiałemu, że muszę iść na próbę, bo to akurat pierwsza do sztuki, i wrócę po. Lekarz zawołał mojego męża z korytarza: - Proszę pana, żona zaraz będzie rodzić, a mówi, że ma próbę. Niech jej Pan przemówi do rozsądku, przecież porodu nie da się zatrzymać. - Panie doktorze, jak żona mówi, że nie urodzi, to nie urodzi. I rzeczywiście, po próbie przyszłam spokojnie i urodziłam o 19-ej. Ten akurat przypadek można uznać za zabawny. Ale kiedy byłam w Szczecinie na festiwalu dostałam wiadomość, że zmarła moja najukochańsza Babcia, która mnie wychowywała i której wiele zawdzięczam, a za chwilę wchodziłam na scenę zagrać komedię pełną gębą - Edukacja Rity, dwie godziny na scenie. Takich sytuacji my artyści wykonawcy mamy niestety wiele. Nie dotyczy to ani dyrektorów, ani ministrów, ani reżyserów. Jesteśmy chyba wyjątkiem. I to dlatego, za to poświęcenie dla zawodu, czyli dla Publiczności, ci, którzy nie mają pojęcia o naszych zakulisowych trudach, zmieniają ustawy, żebyśmy byli wiecznymi tułaczami? Czy nasi ustawodawcy, którzy tak bardzo chcą nam ułożyć życie wiedzą, że młody aktor w teatrze dostaje na rękę 1000 złotych? I jeszcze z tego musi opłacić mieszkanie? To jest chyba minimalny procent tego, co zarabiają politycy wtrącając się w sprawy, na których się nie znają. Kiedy politycy muszą szukać oszczędności, bo finanse nie są w najlepszym stanie głównie przez ich nieodpowiedzialne decyzje to szukają wśród najsłabszych, czyli artystów, najsłabszych, bo najbardziej wrażliwych. My rewolucji nie zrobimy, nie odejdziemy od łóżek pacjentów, nie zrobimy strajku, nie odeślemy ludzi do domu przed spektaklem, nie zastaną opuszczonej kurtyny, bo przedstawienie musi trwać! Tak jest już parę tysięcy lat. Nie wyjedziemy do Irlandii, bo nikogo tam nie zainteresuje Pan Tadeusz, czy Dziady. To my mamy Wam dać zapomnienie, rozwinąć ducha, uczynić lepszym, złagodzić obyczaje, zbliżyć do idealnego świata. My, błazny, jedyni uczciwi obłudnicy. I za to mamy być znowu chowani w nie poświęconej ziemi, bez domu, pracy, chleba, rodzin? Tak, jak to było przed wiekami? Co prawda Babcia Weronia mówiła, że jak Pan Bóg kogoś kocha, to daje mu krzyż do niesienia, ale my już dźwigamy całe wzgórze krzyży od małego. Dajcie nam prawo do samostanowienia, do dialogu, my nie jesteśmy głupi, bo inaczej znowu zostaje nam czekanie na cud, ale teraz za wstawiennictwem największego aktora z nas. Jeśli do tej pory nie mieliśmy żadnego patrona, to tylko dlatego, że czekaliśmy na Jana Pawła II. I jeszcze jedna modlitwa ześlij Ducha Świętego na sługi swoje, rządy kraju naszego sprawujące, by zgodnie z wolą Twoją ludem sobie powierzonym mądrze i sprawiedliwie zdołali kierować. Oj, przydałby się znowu ksiądz Piotr Skarga ze swoimi kazaniami sejmowymi. I dlatego Chwała Prezesowi Olgierdowi, że powołał Komisję monitorowania sytuacji bytowej i materialnej artystów niech wreszcie Prawda wyjdzie na jaw! Lidia Bogaczówna Przewodnicząca Komisji Monitorowania Sytuacji Ekonomicznej i Socjalnej Artystów Scen Polskich Artysto, z czego żyjesz? Aktorzy Zawodowi Ochrona Zawodu Zmieńmy Naszą Sytuację W 1997 roku zostałem dyplomowanym skrzypkiem. W tym też roku podjąłem pracę jako adept sztuki w Państwowym Teatrze Lalek w Wałbrzychu (dziś Teatr Lalki i Aktora). W 2002 r. mam w rękach otrzymany od Olgierda Łukaszewicza dyplom ZASP. W 2005 r. po zmianach we władzach teatru odchodzę z niego i zakładam swój, repertuarowy. Walczę o poziom, współpracę z zawodowymi aktorami i utrzymanie się na powierzchni przez 7 lat. W 2012 r. zakładam Agencję Artystyczną i jeszcze próbuję tworzyć teatr, choć już pod innym szyldem. Dziś spełniam pewnego rodzaju proroctwo Daniela Olbrychskiego, które wypowiedział do mnie jako bardzo młodego człowieka, brzmiące Jeśli się panu nie uda jako aktorowi, jako muzyk zawsze będzie Pan mógł gdzieś dorobić. Stoję niejako z boku ale nie umiem stać bezczynnie. W lipcu tego roku założyłem na portalu społecznościowym Facebook grupę o nazwie Aktorzy Zawodowi Ochrona Zawodu. Celem założenia tej grupy jest poruszenie ważnych kwe- Robert Delegiewicz Biuletyn Informacyjny

18 Artysto, z czego żyjesz? stii dotyczących naszego bytu i statusu zawodowego. Na teatralnym rynku polskim działa niezliczona ilość amatorskich grup zwanych teatrzykami, bądź teatrami profilaktycznymi, które wykonują dwuosobowe widowiska na salach gimnastycznych, czy salach lekcyjnych. Działa także wiele większych grup, które w oparciu o skutecznych organizatorów grywają na scenach domów kultury. Pierwsza grupa to zazwyczaj sami amatorzy, często nawet niemający planów teatralnych na przyszłość. Traktujący swój udział w spektaklach jak formę doraźnej sposobności zarobienia pieniędzy. Druga grupa, to bardziej liczne zespoły jednak także w przeważającej części zatrudniające amatorów. Wynagrodzenia nieprofesjonalnych aktorów zatrudnianych przez teatrzyki to stawki w wysokości zł. W przypadku teatrów profilaktycznych to kwoty rzędu zł. W związku z tym, że widowiska prezentowane przez owe zespoły wykonywane są często przy zastanym świetle oraz przy użyciu minimalnej scenografii, często wypożyczonej ze szkoły (stół i dwa krzesła), instalacja takiego widowiska trwa niezwykle krótko, a tym samym w ciągu dnia możliwym jest wykonanie nawet 5 spektakli. Daje to nienajgorszą stawkę dzienną dla amatora, a jednocześnie wyniszcza rynek. Rzeczywiste koszty takiego widowiska pozwalają bowiem na ustalenie ceny biletu na poziomie 5 zł. Zatem organizator poważnego teatru zawodowego proponującego spektakl wymagający zagrania go na scenie teatralnej i opłaty kosztów ustalającej cenę biletu na poziomie zł (ceny najniższe z możliwych), nie ma szansy konkurować z wymienionym wyżej organizatorem teatrzyku. W efekcie działalności takich grup i dopuszczenia do czynnej i publicznej działalności tzw. aktorów amatorów, zawodowi, dyplomowani aktorzy nie znajdują zatrudnienia, lub ich wynagrodzenia są skandalicznie niskie. Dotyczy to zarówno aktorów etatowych, jak i tzw. wolnych strzelców. Wielu z nas traci szansę samorealizacji, a także utrzymywania się z uprawiania zawodu aktora w związku z tym, że coraz częściej wyznaje się pogląd, że aktorem może być każdy. Aktorami są więc obecnie ci, którzy pojawili się choć raz na planie filmowym, ci którzy zagrali w amatorskim przedstawieniu, ci którzy ukończyli roczny kurs w studiu aktorskim itd. Powstała grupa ma być początkiem wszczęcia publicznej dyskusji na temat statusu zawodowego aktora, a w jej efekcie uregulowania przepisów dotyczących naszej profesji. Chodzi o ustalenie szeregu kwestii, a wśród nich między innymi kogo uważa się za zawodowego aktora (jakie szkoły i egzaminy dają uprawnienia zawodowe), jakie są ograniczenia w zatrudnianiu amatorów do działań teatralnych i filmowych (czy w ogóle są), a jeśli ich nie ma, to jakie jest tego uzasadnienie. W przedsięwzięciu naszym chodzi także o zmianę obowiązujących przepisów dotyczących wynagradzania aktorów zawodowych, a w tym regulacji dotyczących różnicowania stawek za spektakle, czy dni zdjęciowe pomiędzy aktorami zawodowymi a amatorami. Jedną z propozycji jest wymóg opłaty wyrównawczej jaką powinien uiścić na konto specjalnego funduszu zawodowych aktorów producent zatrudniający amatora. Miałoby to polegać na wypłacie amatorowi wynagrodzenia za usługę według stawek amatorskich i wpłacie sumy sięgającej 75% stawki zawodowego aktora na fundusz, którego zadaniem byłoby między innymi wspieranie aktorów dyplomowanych, którzy znaleźli się w trudnej sytuacji materialnej, aktorów tracących pracę, lub wspieranie teatralnych projektów powstałych z inicjatywy środowiska aktorskiego. Oczywistym jest, że zatrudnianie amatorów do działań aktorskich nie jest dbałością o poziom, czy naturalizm scen z ich udziałem, ale czystą oszczędnością. W przypadku wprowadzenia opłaty wyrównawczej mogłoby się okazać, że oszczędność na zatrudnieniu amatora jest niewielka, a tym samym sensowność takiego działania stanęłaby pod znakiem zapytania. Wiele tzw. paradokumentów jest dziś realizowanych przy udziale niemal wyłącznie amatorów. Za dwa dni zdjęciowe i udział w trzech scenach proponuje się im stawki w wysokości 90 zł brutto. Realizacje te wchodzą następnie do ramówek stacji telewizyjnych trawiąc sporą część czasu antenowego, a poziom tych realizacji pozostawia wiele do życzenia. Jasnym jest, że prywatne stacje telewizyjne mogą prezentować na swej antenie to co uważają za komercyjne i oczekiwane przez widzów. Nie zmienia to faktu, że ma to negatywny wpływ na kulturalny rozwój społeczeństwa, a jednocześnie ogranicza możliwości zarobkowe zawodowych aktorów, którzy swoimi umiejętnościami znacznie podnieśliby jakość prezentowanych paradokumentów. Stąd ograniczenia w możliwości zatrudniania amatorów mogłyby zmienić tę sytuację. Drugą propozycją, jest ograniczenie możliwości wykonywania widowisk teatralnych na terenie placówek oświatowych jeśli te nie posiadają odpowiednich warunków typu np. aula ze sceną, oraz konieczność posiadania dokumentów stwierdzających, że prezentowane widowisko, mające stanowić niejako aspekt edukacji młodzieży szkolnej, jest wykonywane przez kadrę składającą się w przeważającej części z zawodowych aktorów. Przepis ten, rzecz jasna musiałby być negocjowany z Ministerstwem Edukacji, jednakże argumentem przemawiającym za jego akceptacją byłoby to, że podobnie jak nauczyciel i jego pomoce naukowe muszą posiadać odpowiednie certyfikaty, tak i spektakl prezentowany dla młodzieży w czasie zajęć lekcyjnych powinien posiadać wyraźne znamiona profesjonalizmu. Nieprawidłowości w sferze kultury, a tym samym i w świecie teatralnym jest ogrom. Każdy z zawodowych aktorów najprawdopodobniej jest w stanie przytoczyć kilka. Dlatego niezbędna jest komunikacja wewnątrz aktorskiego środowiska i jego integracja. Niezbędnym jest rozpoczęcie regulacji przepisów dotyczących działalności aktorów w sferze teatralnej i filmowej oraz proces tworzenia przepisów prawnych mających chronić zawód aktora, a tym samym podważyć sensowność uwolnienia tego zawodu. Powstała grupa, licząca w chwili obecnej niemal 400 członków może być o wiele większa i wyjść poza facebook ową rzeczywistość tworząc samodzielny zorganizowany organ związkowy działający we współpracy z ZASP i chroniący interesy profesjonalnych artystów. Jedynie bowiem w strukturze związkowej, czyli w oparciu o osobowość prawną, możemy podjąć rozmowy z ośrodkami władzy mogącymi zmienić obecny stan rzeczy. Mam świadomość, że wielu z nas pojęcie związku zawodowego kojarzyć się może z tworem kompletnie nieprzystającym do naszego środowiska. Sam zadawałem sobie wielokrotnie pytanie co mógłby zdziałać strajk aktorów. Należy podejrzewać, że nic. Pamiętajmy jednak, że strajk nie jest jedynym narzędziem związkowym. Zorganizowanie się w formie branżowego związku pozwala na komunikację środowiska, możliwość podejmowania rozmów z władzami, 18 Biuletyn Informacyjny

19 omawiania problemów środowiska i wytyczania celów jakie mają prowadzić do ich rozwiązania. Zabrzmi to patetycznie, ale to w naszych rękach leży nasz los. Do nas należy zmiana naszej sytuacji. Nie pomogą nam garderobiane rozmowy i zakulisowe narzekania. Naszą domeną jest umiejętność publicznej wypowiedzi. O tym co uważamy za niewłaściwe powinniśmy zacząć mówić głośno, zaś jako fachowcy w dziedzinie publicznych wystąpień, a także w dziedzinie wywoływania emocji w słuchających i oglądających nas osobach mamy szansę zmienić naszą sytuację. Porównując naszą obecną sytuację z sytuacją aktorów minionego systemu, wsłuchując się w opowieści starszych kolegów na temat tego jak to kiedyś było, zastanawiałem się wielokrotnie jaki był tego powód? Doszedłem do wniosku, że poprzedni ustrój bał się nas. Bał się grupy inteligentnych ludzi posiadających moc oddziaływania. Ludzi o których się mówi, o których się czyta i którzy w najmniej spodziewanym momencie mogą powiedzieć co myślą kilkusetosobowej grupie. Kiedyś realizacja Dziadów A. Mickiewicza wywołała rozruchy i potrząsnęła posadami ustroju. Dziś potrzebny jest o wiele większy wstrząs. By móc go wywołać musimy być środowiskiem zintegrowanym, skomunikowanym na poziomie zarówno zespołów teatrów instytucjonalnych jak i profesjonalnych grup teatralnych skupionych wokół prywatnych inicjatyw. Musimy działać dwutorowo, z jednej strony propagandowo, ukazując społeczeństwu negatywne strony aktualnej sytuacji, z drugiej prawnie w oparciu o struktury organizacyjne, które będą miały siłę sprawczą i we współpracy z podobnymi organizacjami w Europie i na świecie. Owe zorganizowane struktury zaś dążyć będą do stabilizacji naszego bytu materialnego oraz poszanowania naszych umiejętności i rzeczywistych kwalifikacji. Robert Delegiewicz Wałbrzych, 1 września 2013 r. Artysto, z czego żyjesz? Zbigniew Rymarz Artysto scen polskich, powiedz nam z czego żyjesz? z przyzwyczajenia, z ciągle powiększającego się zadłużenia, a, żeby gaży starczyło choć do połowy miesiąca, z systematycznego niedojadania. To nie jest dowcip! Soliści śpiewacy Opery Kameralnej zarabiają 2000 zł miesięcznie. Taką samą gażę mają młodzi aktorzy warszawskich teatrów dramatycznych. Na rękę dostają 1800 zł. Świadczenia (coraz wyższe), czy wynajem pokoju to 1500 zł. Na życie pozostaje z gaży 300 zł. (przy stale lecących w górę cenach artykułów żywnościowych i komunikacji). Niektóre teatry grają 8 10 spektakli miesięcznie, więc wielu aktorów załapuje się na 2 3, albo przez kilka tygodni nie wchodzi na scenę, co im się wymawia. Jak to? Biorą gażę i nie grają! A czyja to wina? Aktorów? To nie oni planują repertuar, tylko dyrekcje. Aktorzy próbują 2, 3 miesiące (albo dłużej), żeby zagrać premierę i jedno przedstawienie. Potem jest bardzo długa przerwa i po jednej wznowieniowej próbie na scenie prezentuje się niedopracowany twór. Jaki może być poziom takiej produkcji? Chałtura? Może to zbyt mocne określenie, bo koledzy mobilizują się i dają z siebie wszystko ale jakim wysiłkiem i w jakim stresie. Dwa, trzy spektakle w miesiącu to dla wielu z nich ratunek przed głodówką. Dyrekcje niechętnie wyrażają zgodę na występy aktorów poza teatrem i jeżeli tylko mogą, skwapliwie, w terminie, w którym aktorzy mają szansę dorobienia do gaży, wstawiają do repertuaru sztuki z ich udziałem. Natomiast, jeżeli to dyrektorzy mogą dorobić, swobodnie korzystają z propozycji, bo nikogo o zgodę nie muszą pytać. Wielu aktorów miesiącami nie wchodzi na scenę, bo teatr gra sztuki małoobsadowe (3-5 osób) ciągle w tych samych obsadach. Rozumiem ekonomia ale co jakiś czas trzeba dać pograć większej obsadzie, żeby aktorzy półkownicy mogli przez chwilę odetchnąć finansowo. Gdzie dzisiaj są dyrektorzy dbający o swój zespół? Pisałem już o tym, ale muszę przypomnieć. Operetka lubelska, dyrektor Andrzej Chmielarczyk. Ustalanie obsady do Zemsty Nietoperza. Reżyserka nie chce jednego z wykonawców. Nie sprawdził jej się w poprzedniej realizacji. Dyrektor prosi, żeby dublował rolę: chcę, żeby w moim teatrze każdy artysta miał co włożyć do garnka. Pani reżyser ustąpiła i w efekcie premierę zagrał nie jej kandydat do roli, tylko ten niechciany, bo był lepszy. Mamy tu przykład ojcowskiej troski dyrektora i kultury, oraz bezstronności osądu reżyserki. Porównuję to, co dzieje się teraz z początkami mojej pracy w teatrze (sezon 1947/48), kiedy także nie było lekko. Po 6 8 tygodniach prób premiera, a potem granie sztuki przez kolejne tygodnie (4 12). Pracowaliśmy wtedy na umowach sezonowych. Nie było norm, a nadgraniami były popołudniówki. Często na temat etatów i umów sezonowych spieram się z zaprzyjaźnionym dyrektorem administracyjnym. On upiera się przy umowach sezonowych, ja bronię etatów. Dzięki nim aktorzy mogą korzystać z pożyczek i kredytów bankowych, czy też zakupów na raty, z czym lepiej zarabiający od aktorów dyrektorzy jako etatowi pracownicy nie mają problemów. Cóż, syty głodnemu nie wierzy. W moich czasach można było mieć umowę sezonową, bo teatry pracowały inaczej. Biuletyn Informacyjny

20 Artysto, z czego żyjesz? W Teatrze Nowym i Komedii Muzycznej dyrekcja przedstawiała się następująco: 1. Dyrektor 2. Kierownik Literacki 3. Księgowa (siostra dyrektora) 4. Sekretarka i koordynatorka pracy dwóch scen 5. Kasjerka Małżeństwo, które pełniło wszystkie pozostałe funkcje m.in.: zakupy materiałów potrzebnych do przygotowania spektaklu, organizacja widowni. Premiery odbywały się w terminie. Scenografowie byli znakomicie przygotowani do zawodu i potrafili z surówki i płótna wyczarować atłasy, brokaty, aksamity. A oto jak kształtowały się zarobki: inspicjenci i suflerzy zł, ja jako drugi pianista i adepci zł (po wymianie pieniędzy 450 zł), kierownik muzyczny zł, aktorzy zł. Wreszcie ceny: wynajęty pokój 1500 zł (dziesiąta część gaży), pełne utrzymanie, przejazdy, dancing (4 razy w tygodniu) zł. Pozostawało mi zł. Metr wełny bielskiej kosztował zł, buty zł Były jeszcze możliwości dorobienia na koncertach w Artosie. W naszych rozmowach mówię: Wiem, że to nie jest realne, ale na takich warunkach finansowych będę popierał umowy sezonowe. Aktorzy angażujący się na sezon do innego miasta nie musieli przenosić rodziny, bo mieli z czego utrzymać dwa domy. Z mieszkaniami było łatwiej niż obecnie bo były tańsze. Teraz kultura (i nie tylko) zurzędniczała. Administracja jest rozbudowana do kosmicznych rozmiarów. Właściwie nie bardzo wiadomo, czy administracja jest dla aktorów, czy aktorzy są po to, by można było utrzymać administrację. Kiedyś organizacją widowni zajmowała się jedna (fachowa) osoba. Obecnie zajmują się nią ludzie, którzy przeważnie nie nadają się do tej pracy. Wiem, że teraz jest trudniej zapełnić salę teatralną, ale są pracownicy, którym się to udaje. Nie umiem sobie wytłumaczyć sensu istnienia wieloosobowej organizacji widowni w teatrze, który prawie nie gra. W Operze Kameralnej zwolniono panie, które w czasie prób i spektakli szykowały kawę i herbatę nie miały kasy fiskalnej. Chyba powinna ją zafundować dyrekcja. Kiedyś w wielu teatrach kawę, herbatę, kanapki i ciastka kupowało się u garderobianych. Teraz pilnuje się nawet groszowych podatków, żeby potem lekką ręką dawać pracownikom różnych urzędów państwowych wielotysięczne nagrody. Słyszałem, że w grudniu pracownicy jednego z renomowanych warszawskich teatrów pójdą na przymusowy urlop bezpłatny, bo nie ma pieniędzy na gaże. Mam nadzieję, że to tylko plotka, w przeciwnym bowiem razie wśród urlopowiczów powinna się znaleźć dyrekcja i cała administracja, bo co będą planować (dyrektor ma na to czas do końca listopada), czy rozliczać? Na posterunku powinni pozostać tylko portierzy. Kultura stała się dla władz kulą u nogi. Znowu zmniejszono datacje A może by tak zmniejszyć administracje rządowe i miejskie, obniżyć apanaże posłów i senatorów, żeby zasilić teatry i domy kultury. Dlaczego wszystkie dziury budżetowe mają łatać kultura, oświata, służba zdrowia i emeryci? Większość dobrych teatrów robi bokami. Ratujmy teatr polski, póki jest co ratować, póki są jeszcze aktorzy, którzy mają dobrą dykcję i znają wartość słowa wypowiadanego na scenie. Kulturę i sztukę zawsze tworzyli artyści, ale obecnie jest ona kreowana przez decydentów kierujących się kolesiostwem i prywatą, a już tylko z rzadka promocją prawdziwej kultury. Przestańmy tolerować na scenie i w telewizji bełkot, goliznę i chamstwo, ściąganie sztuki do poziomu ulicy, reżyserów przekonanych, że jeżeli oni znają tekst, to wystarczy. Widz nie musi. Niech tylko zapłaci za bilet, czy abonament telewizyjny. Ważne, by reżyser dostał jak najwięcej za swoją chałturę. Wreszcie uporządkujmy sprawę honorariów. Jeżeli celebrytę angażuje prywatna firma na występ jednorazowy, ma prawo płacić, ile chce, ale jeżeli honoraria są płacone z kieszeni podatnika, to powinien być górny limit. Wydaje mi się, że zdublowana pensja premiera jest wystarczającym pułapem. W latach tych artyści mieli przyznawane przez Ministerstwo kategorie (C.B.A. i S.) i od tego zależały stawki za występy estradowe i pozateatralne. Dlaczego telewizja państwowa płaci serialowcom stawki dzienne przekraczające 2-5 krotnie miesięczne zarobki aktorów w teatrach podlegających Ministerstwu Kultury, miastom, czy sejmikom. Ustalenie limitu stawki dziennej w TVP może szczęśliwie zniechęcić celebrytów do udziału w serialach telewizji publicznej i zwolni się miejsce dla wielu utalentowanych koleżanek i kolegów, którzy teraz nie mają szans. Przecież to telewizja państwowa powinna (jak to było kiedyś) lansować nowe twarze! W telewizji prywatnej nie wystarczy wygranie castingu, bo tam decydenci już po zakończeniu owego castingu potrafią wstawić swoich pupili, na ogół nie nadających się do kreowania konkretnej postaci z racji warunków zewnętrznych i wewnętrznych. Jest sprawą niemoralną, że w jednym z seriali (a myślę, że nie tylko w jednym) znakomity aktor ma niższą stawkę dzienną niż celebryta amator. Telewizja publiczna, która istnieje dzięki naszym podatkom powinna świecić przykładem dobrego smaku i doskonałej polszczyzny, a to mogą zagwarantować tylko zawodowcy. Wiem, że narażam się wielu kolegom, ale ktoś musi mieć odwagę, żeby zabrać głos w tych sprawach. Jeżeli władze i środowisko nie zmienią tej sytuacji, będzie to koniec kultury w Polsce. Po raz kolejny powtarzam, że narody różnią się od siebie kulturą i że to ona świadczy o randze narodu. A artyści scen polskich nadal będą żyli z przyzwyczajenia Zbigniew Rymarz 20 Biuletyn Informacyjny