Leszek Gawor. PROBLEMY EKOROZWOJU 2007, vol. 2, Nr 2, str Słowa kluczowe: Filozofia dziejów, cywilizacja, ludzko, zrównowaony rozwój.

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Leszek Gawor. PROBLEMY EKOROZWOJU 2007, vol. 2, Nr 2, str Słowa kluczowe: Filozofia dziejów, cywilizacja, ludzko, zrównowaony rozwój."

Transkrypt

1 PROBLEMY EKOROZWOJU 2007, vol. 2, Nr 2, str Leszek Gawor Uniwersytet Rzeszowski, Midzywydziałowy Instytut Filozofii, Zakład Filozofii Społecznej, al. Rejtana 16 C (bud. A, pok. 29), Rzeszów Streszczenie Artykuł składa si z trzech czci. Pierwsza prezentuje owieceniow historiozofi z ludzkoci jako zasadniczym podmiotem dziejów. Druga cz opisuje ide pluralizmu cywilizacyjnego (Toynbee, Huntington) w której ludzkoci nie ma, a s jedynie wielkie historycznie, zantagonizowane cywilizacje. Trzecia cz omawia koncepcj zrównowaonego rozwoju, która nawizuje do idei owieceniowej i z całej ludzkoci czyni przedmiot historiozoficznej refleksji. Słowa kluczowe: Filozofia dziejów, cywilizacja, ludzko, zrównowaony rozwój. Abstract The article consists of three parts. The first presents the Enlightment s philosophy of history, presenting humanity as the principal subject of history. The next describes the concept of civilization pluralism (Toynbee, Huntington) in which humanity does not appear only great and antagonistic civilizations. The final part presents the idea of sustainable development, which refers to the Enlightment s idea and considers humanity. Key words: philosophy of history, civilisation, humankind, sustainable development Jedn z bardziej interesujcych kwestii historiozoficznych jest wyranie uwidoczniajca si zmienno w ujmowaniu podmiotu dziejowego, jak mo- emy odnotowa od czasów owiecenia do współczesnoci. Zasadniczym podmiotem dziejów w ujciach owieceniowych była jednolita ludzko poddana historycznym procesom cywilizacyjnego postpu. Pocztek XX wieku zaowocował koncepcj rozbicia idei jednoci rodzaju ludzkiego. Stwierdzono wówczas, e istnieje wielo niesprowadzalnych do siebie odłamów ludzkoci zwanych cywilizacjami lub kulturami. W tym ujciu historiozofia musiała ograniczy si do badania procesu dziejowego poszczególnych cywilizacji, albo najczciej ledzi midzycywilizacyjne regularnoci procesu historycznego. U schyłku XX wieku, obok cigle obecnych koncepcji cywilizacyjnego pluralizmu (np. S. Huntingtona) pojawił si trend ponownego rozpatrywania procesu dziejowego w odniesieniu do idei ogólnoludzkiej wspólnoty. Głównym ordownikiem takiego nastawienia jest filozofia zrównowaonego rozwoju. Omówieniu tej przemiany w pojmowaniu podmiotu procesu dziejowego powicony jest niniejszy tekst. W dobie owiecenia pojawiło si i zostało upowszechnione pojcie cywilizacji. 1 Oznaczało ono stan wyzwolenia ludzi od natury, okrelało zaawansowany poziom wiedzy o wiecie i moralne ułoenie stosunków midzyludzkich, stanowiło kryterium postpu rozwoju materialnego i duchowego człowieka. Słowem cywilizacja to efekt długoletniej progresywistycznej aktywnoci ludzkiej wobec wiata natury i wiata społecznego. Dostrzegajc nierównomierno rozwoju rónych odłamów ludzkoci, w owieceniu zakłada- 1 Termin cywilizacja pojawił si we Francji w roku 1758, wprowadzony przez H.G. Mirabeau w: L ami des Holmes an traite de la population, t. 1-4, La Haye, 1758; w Anglii zaistniał w pracy A. Fergussona, An essey one the Historyk of Civil Sociaty, Brasil 1783.

2 20 no wszak, e istnieje wspólna droga postpu cywilizacyjnego dla całoci ludzkoci. Podstaw tego przewiadczenia było kartezjaska jeszcze teza o wspólnej racjonalnoci rodzaju ludzkiego i nadbudowujca si na niej idea ogólnoludzkiej wspólnoty. W tym sensie pojcie cywilizacji odnosiło si do całej an block ludzkoci. W tych ramach poczesne miejsce zajmuje rozumienie podmiotu dziejowego sformułowane przez Condorceta. W jego ujciu najogólniejszym podmiotem procesu historycznego jest ogólnoludzka cywilizacja, która stopniowo w dziejowym pochodzie doskonali si pod wzgldem technicznego opanowania przyrody, wzrostu instytucji społecznych i rozwoju nauki. Owo doskonalenie rodzaju ludzkiego okrelone zostało mianem postpu ukierunkowanego rozwoju, o którego stopniu zaawansowania decyduje kryterium skumulowanej przez ludzko, znajdujcej si na danym etapie rozwojowym, wiedzy o wiecie. Postp tak rozumiany nie jest w zasadzie niczym ograniczony; w Przedmowie do słynnego dzieła Szkic obrazu postpu ducha ludzkiego poprzez dzieje Condorcet formułuje cel swej rozprawy, która ma wykaza na podstawie rozumowania i faktów, e nie zakrelono adnej granicy rozwojowi ludzkich uzdolnie, e człowiek posiada nieograniczone moliwoci doskonalenia si, e jego postp niezaleny jest od wszelkich potg, któryby chciały go zahamowa, e jedynym jego kresem, jest kres trwania globu, na który rzuciła nas natura (Condorcet, 1957, s. 5). Jednoczenie, francuski filozof zdajc sobie spraw z nierównomiernoci poszczególnych ludów w procesie realizacji dziejowego postpu, odnosi ów postp jednoznacznie do całej ludzkoci. Pisze w tym kontekcie Condorcet, i w perspektywie historycznej ludy ( ) które albo czyniły dalsze postpy, albo pograły si ponownie w ciemnocie, albo pozostawały miedzy owymi dwiema ostatecznociami lub zatrzymywały si na pewnym stopniu cywilizacji albo te znikały z powierzchni ziemi obalone mieczem zdobywców czy to łczc si ze zwyciskim narodem, czy trwajc w niewoli, czy te wreszcie przejmujc kultur od ludu bardziej owieconego, aby nastpnie przekazywa j innym narodom tworz nieprzerwany łacuch od pocztku czasów historycznych a po nasz epok, od pierwszych znanych nam ludów a po dzisiejsze narody Europy (Condorcet, 1957, s. 10). Zdaniem Condorceta zatem to wyłcznie ludzko en block jest twórc i konsumentem zarazem wiedzy; to ludzko jest zasadniczym punktem odniesienia wszelkiej historiozoficznej refleksji. Paradygmat cywilizacyjnego postpu wła- ciwego całemu rodzajowi ludzkiemu Condorceta (ilustrujcy tu właciwoci francuskiej myli owieceniowej, któr w omawianej perspektywie prezentuj take Turgot i Helwecjusz) jest ponadto uzupełniany przez ówczesn niemieck filozofi, która dodała do idei postpu poznawczego waloryzacj moraln. Proces ten szczególnie widoczny jest w myli Kanta i Fichtego, akcentujcych take tez o ludzkoci jako podmiocie procesu historycznego. Dla Kantowskiej historiozofii postp jest centralnym punktem. Dotyczy on historycznego rozwoju kultury tj. sfery przeciwstawnej naturze, w której zachodz obiektywne procesy udoskonalajce stosunki społeczne, opanowanie przyrody i właciwe człowiekowi naturalne sprawnoci. Miernikiem owego rozwoju jest stopie realizacji społeczestwa obywatelskiego, wyznaczonego równoci wobec prawa, sprawiedliwoci i wolnoci jednostkow. Warunki te zarazem okrelaj trudnoci lub sprzyjanie stosowalnoci prawa moralnego, tym samym stanowic o moralnym wartociowaniu poszczególnych okresów historycznych. Dzieje dla Kanta maj charakter celowy. S one obiektywnym spełnianiem tkwicych w gatunku ludzkim naturalnych predyspozycji. Std podmiotem dziejów jest cał ludzko: u człowieka (jako jedynego stworzenia rozumnego na Ziemi) te jego zadatki przyrodzone, które otrzymał w tym celu, by posługiwa si swoim rozumem, maj rozwin si całkowicie nie u jednostki, lecz tylko w rodzie ludzkim (Kant, 1975, s. 560). Człowiek jako jednostka ma za zadanie osignicie doskonałoci własnej i szcz- cia innych, jako gatunek ma sta si członkiem doskonałego społeczestwa, w którym jest traktowany jako cel sam w sobie poprzez udział we wspólnocie rodzinnej, narodowej czy wreszcie ogólnoludzkiej, wyznaczonej wieczystym pokojem. W podobnym duchu na temat dziejów wypowiada si Fichte. Dzieje były dla niego domen rozumu i wolnoci. Rozumno nakazywała człowiekowi realizowa w dziejach ideał moralny sformułowany w kantowskim imperatywie moralnym. Róny stopie wolnoci człowieka w historii wyznaczał poziom spontanicznoci, z jak respektował on wskazania rozumu (skutkujcy 5 epokami dziejów). Wyłania si std obraz historii jako finalistycznego procesu zwikszania zakresu ludzkiej rozumnoci i wolnoci. W tej perspektywie Fichte twierdzi, i cel ludzkiego ycia na ziemi polega na tym, by ludzko w toku swego ycia sama ułoyła swobodnie wszystkie swe stosunki zgodnie z rozumem a nastpnie dopowiada, e mówimy tu tylko o yciu gatunku, w adnym za wypadku o yciu jednostek (Fichte, 1963, s. 148). Tak wic analogicznie do Kanta, dla Fichtego podmiotem procesu dziejowego była równie cała ludzko. W myli owieceniowej został jednoznacznie okrelony podmiot procesu dziejowego. Była nim cała ludzko, niezalenie od stopnia cywilizacyjnego zaawansowania. Jak pisał Herder jeden jest łacuch kultury (cywilizacji), cho rozwijajcy si w niezwykle krzywych, rozbienych liniach (Herder, 1962, s. 274). Std te ludoerca z Nowej Zelandii i Fenelon, najpodlejszy Peszerej i Newton s stworzeniami nalecymi do jednego i tego samego rodzaju

3 21 (Herder, 1962, s. 167). Tene gatunek wytrwale buduje na Ziemi ogólnoludzk cywilizacj oznaczajc emancypacj ludzkoci od natury, wyrazem której jest progres poznawczy i moralny. Powysze przekonanie nie zanikło wraz z epok owiecenia. W całej rozcigłoci zostało przejte ono w XIX stuleciu przez filozofi pozytywistyczn, znalazło oddwik take na gruncie ówczesnej antropologii kulturowej. Jedno rodzaju ludzkiego, tworzcego cywilizacj, akcentowane jest zwłaszcza przez pozytywizm Comte a. Szczególnie widoczne jest to w jego uniwersalnym dziejowym schemacie trzech stadiów rozwoju ludzkoci. Ludzko jako cało w swym rozwoju historycznym samodoskonali si we wszelkich dziedzinach. Proces ten, o obiektywnym przebiegu, obejmuje trzy fazy: teologiczn, metafizyczn i pozytywn. Epoki te znacz drog postpu rodzaju ludzkiego w trzech aspektach: wiatopogldowym, typu ustroju politycznego i formy podziału pracy. Faza pozytywna, współczesna Comte owi, nie koczy procesu historycznego a jedynie otwiera horyzont ostatniej epoki, w której nastpi ostateczne zrealizowanie jednoci rodzaju ludzkiego, sama za Ludzko zostanie zdywinizowana. Załoenie o jednoci rodzaju ludzkiego, bdcego podmiotem zmiennoci historycznej leało równie u podstaw XIX wiecznej ewolucjonistycznej antropologii kulturowej L.H. Morgana, E.B. Tylora czy J.G. Frazera. W ich ujciu cała ludzko, cho nierównomiernie, przechodzi konieczne szczeble ewolucji. Ich obrazem s z jednej strony prze- ytkowe społecznoci prymitywne, z drugiej europejski poziom cywilizacyjny. Studia ukazuj te drog rozwojow - od fazy dzikoci, przez barbarzystwo do cywilizacji - w której uwidacznia si kierunek ewolucji okrelany postpem technicznym i duchowym ludzkoci. Wszystkie przywołane tu historiozoficzne schematy z niezachwian pewnoci rekonstruuj drogi rozwoju człowieka, niezmiennie w całej ludzkoci upatrujc zasadniczego podmiotu dziejowego. Wskazuj te na jednoznacznie okrelon kierunkowo procesu historycznego wyznaczonego optymistycznymi ideami racjonalnoci człowieka i postpu poznawczo-moralnego. W sumie opisuj proces kształtowania si ogólnoludzkiej cywilizacji. Pod koniec XIX i na pocztku XX wieku nastpiło radykalne podwaenie owieceniowego optymizmu historycznego z ide postpu na czele. Zanegowano wic cały szereg tez progresywistycznych jak: racjonalistyczn koncepcj człowieka, prawomocnoci scjentystycznego poznania, jednokierunkowoci i cigłoci procesu historycznego a przede wszystkim ide ludzkoci jako jednego podmiotu rozwoju historycznego (Czarnecki 1992). Pojawiły si w tym czasie koncepcje akcentujce irracjonalno ludzkich działa (Dilthey, Nietzsche, Bergson) a przez to podwaajce linearno rozwoju, relatywizujce poznanie do determinant kulturowych i historycznych (Weber, Mancheim) i wskazujce na wielokierunkowo i kryzysowy charakter przebiegu dziejów (Burkchardt). W sumie koncepcje te godziły bezporednio w ide postpu historycznego, porednio za w przekonanie o istnieniu ogólnego podmiotu dziejowego utosamianego z ludzko- ci. Tym samym zostało zlikwidowane rozumienie cywilizacji, jako ogólnej wspólnoty społecznej rozwijajcej si od narodzin człowieka do stanu powszechnej doskonałoci według jednolitego mechanizmu dziejowego. Pocztków odmiennego sposobu widzenia wiata społecznego człowieka, jako zrónicowanej całoci, napotka mona jeszcze w XIX wieku w teorii typów historyczno-kulturowych Danilewskiego. Jako jeden z pierwszych odrzucił on owieceniow myl, według której wszystkie ludy i plemienia ludzkie uczestnicz w jednej ogólnoludzkiej cywilizacji. W procesie historycznym, jego zdaniem, partycypuje w sposób samoistny 12 wielkich makrostruktur społecznych, zwanych cywilizacjami 2 i w zwizku z tym nie ma mowy o jednej ogólnoludzkiej cywilizacji. Poczwszy od pierwszych dziesicioleci ostatniego stulecia przekonanie o niesprowadzalno- ci poszczególnych czci ludzkoci, zwanych u rónych badaczy kulturami lub osobnymi cywilizacjami, do cywilizacji ogólnoludzkiej stało si twierdzeniem powszechnie akceptowanym. Dominujce stało si przewiadczenie o funkcjonowaniu w dziejach wieloci cywilizacji. Do najbardziej znanych teorii w tym zakresie naley zaliczy morfologi dziejów wiata Oswalda Spenglera, studium historii Arnolda Toynbee ego oraz koncepcj rozbicia cywilizacyjnego ludzkoci Samuela P. Huntingtona. Dla Spenglera - tworzcego morfologi dziejów wiata - podstawowym podmiotem historii jest kultura. Rozumie przez ni autonomiczn cało społeczn, stanowic wyraz duszy odrbnego odłamu ludzkoci. Konsekwencj takiego ujcia jest pluralistyczny obraz rzeczywistoci społecznej: widz panoram wieloci kultur (...) narzucajcych ludzkoci swój materiał i sw własn form, kultur, z których kada ma sw własn ide, własne namitnoci, własne ycie, wol, uczucie, własn mier (Spengler, 1981, s. 183). Na tej podstawie autor Zmierzchu zachodu, piszc o wiecie jako dziejach, e nie idzie o to, czym s uchwytne fakty dziejowe same w sobie, lecz co znacz, co wskazuj one przez swe pojawienie si (Spengler, 1981, s. 174), wszelkie zjawiska wiata społecznego interpretuje jako formy manifestacji dusz omiu kultur: babilo- 2 S to nst. cywilizacje: egipska, chiska, starosemicka, indyjska, iraska, ydowska, grecka, rzymska, arabska, europejska, meksykaka i peruwiaska. Ponadto wg Danilewskiego powstaje w czasach jemu współczesnych nowa cywilizacja słowiaska. Por. Stefaniuk T., Danilewski. Panslawizm i wielo cywilizacji, Lublin 2006, s

4 22 skiej, egipskiej, chiskiej, hinduskiej, meksykaskiej, antycznej, zachodnioeuropejskiej i rosyjskiej. Jednak, czym jest w istocie owa dusza poszczególnych kultur, Spengler nie tłumaczy. Koncentruje si on głównie na poszukiwaniu midzy kulturami homologicznych i analogicznych zwizków. Naturalistyczne nastawienie Spenglera przesdza, e kultury (cywilizacje) s ujmowane na kształt organizmów rozwijajcych si analogicznie do wiata biologicznego i które ulegaj diachronicznej regularnoci tysicletniego cyklu. Koniec cyklu oznacza zagład poszczególnej kultury. Spengler wprowadza wielkie, autonomiczne wzgldem innych, makrostruktury społeczne kultury (cywilizacje) które maj pełni funkcj zasadniczego podmiotu historii. Wynika std kilka ogólnych wniosków. Po pierwsze, w rozwaaniach tych znika pojcie ludzkoci, staje si ono jedynie hipostaz. W tym sensie Spengler pisze, i ludzko nie istnieje ani historycznie, ani socjologicznie (Spengler, 1981, s. 18), majc tutaj na myli wystpowanie w dziejach jednie wyodrbnionych całoci ludzkoci kultur, czy te cywilizacji. Po drugie, cywilizacje (kultury) s traktowane jako autonomiczne całoci społeczne, niepodatne na przenikanie idei i wytwarzajce w wiadomoci członków poszczególnych cywilizacji zinternalizowany taki system idei i wartoci, który dla reprezentantów innych cywilizacji (kultur) jest zupełnie niezrozumiały. Konsekwencj tej ostatniej cechy jest zupełny brak moliwoci midzycywilizacyjnego kontaktu poprzez wymian idei (wbrew dyfuzjonizmowi). Zetknicie si dwóch lub wicej cywilizacji przeradza si zawsze w ideowe konflikty i militarne starcia. Po trzecie wreszcie, niemieckiemu historykowi właciwe jest prze- wiadczenie o braku dziejowego sensu istnienia cywilizacji. Istnienie ich nie tłumaczy si adnymi wzgldami, one po prostu s, wzrastaj we wzniosłej bezcelowoci, jak kwiaty na polu (Spengler, 1981, s. 183). Std te nie poszukuje on ponadcywilizacyjnego celu egzystencji cywilizacji (kultur), ani te (zewntrznych) transcendentnych zasad ich narodzin lub unicestwienia. Pragnie wyledzi jedynie prawidłowoci procesu dziejowego, podmiotem którego s cywilizacje, który w istocie zamyka si w formule narodzin, dojrzewania, rozkwitu, zmierzchu i unicestwienia. W sprawie cywilizacyjnego pluralizmu ludzkoci analogiczne stanowisko zajmuje Toynbee. W swoim studium historii twierdzi, e histori powszechn mona uj jedynie przy pomocy kategorii cywilizacji. W tym sensie zauwaa: mówic o cywilizacji, mam na myli najmniejsz jednostk bada historycznych do jakiej dociera si próbujc zrozumie histori własnego kraju (Toynbee, 1988, s. 98). Cywilizacja jest wic zasadniczym podmiotem dziejów i wszelkie bez wyjtku badania historyczne musza si na niej opiera; w przeciwnym wypadku uprawianie historii powszechnej byłoby niemoliwe, ludzkie za dzieje niezrozumiałymi. W tym kontekcie Toynbee wymienia 21 znaczcych historycznie cywilizacji. S to nastpujce cywilizacje: egipska, Andów, chiska, minojska, sumeryjska, Majów, Jukatanu, Meksyku, hetycka, Bliskiego Wschodu, babiloska, iraska, arabska, nowochiska, koreasko-japoska, indyjska, hinduska, helleska, bizantysko-prawosławna, rosyjsko-prawosławna i zachodnioeuropejska. Toynbee prezentuje jednoczenie antynaturalistyczne, antyspenglerowskie nastawienie wobec cywilizacji. Uwaa on, e historia poszczególnych cywilizacji jest nieporównywaln do innych, e w kadym z osobna przypadku dzieje cywilizacji s niepowtarzalne. Twierdzenie takie jest wynikiem empirycznego, indukcyjnego podejcia do materiału faktograficznego historyka, na bazie którego nie moe on i nie chce formułowa okrelonych faz rozwoju cywilizacji. Dajcy si wyczyta z jego koncepcji trend rozwojowy wszystkich cywilizacji szczególnie widoczny w cyklu: challenge and response, withdrawal and return i breakdown nie jest wszake obiektywn prawidłowo- ci, lecz jedynie moliwoci. Historia zawiera zawsze pewne kwantum niepewnoci, niewiedzy (...) istota wyzwania i odpowiedzi nigdy nie musi by taka sama, jak to miało miejsce w przeszłoci. Jeli tak, to istnieje moliwo prowadzenia nieograniczonego dialogu challenge and response ad infinitum 3. Wyraa si w tym zdecydowane zaprzeczenie owieceniowego historiozoficznego linearyzmu. Najgłoniejszym ostatnio zwolennikiem koncepcji wieloci cywilizacji jest Huntington. Twierdzi on, e historia ludzkoci to dzieje cywilizacji (Huntington, 1997, s. 41). Cywilizacja jest w tym ujciu traktowana jako najwiksza zakresem jednostka taksonomiczna ludzkich dziejów. Jest ona najwyszym kulturowym stopniem ugrupowania ludzi i najszersz płaszczyzn kulturowej tosamo- ci, ponad któr jest ju tylko to, co odrónia człowieka od innych gatunków (Huntington, 1997, s. 46). Std te podejmujc badania historyczne, socjologiczne, czy - jak to robi Huntington - politologiczne, naley nieustannie mie przed oczyma okrelon cywilizacj, jako punkt odniesienia. Cywilizacje s miertelne, ale i długowieczne. Ewoluuj, adaptuj si i s najdłuej trwajcymi zrzeszeniami ludzi (...). Cywilizacje to najdłusza ze wszystkich historia (Huntington, 1997, s. 46). Nastpnie Huntington utrzymuje, i wiat społeczny człowieka jest rozparcelowany midzy niewiele samowystarczalnych, nie prze- 3 Kwesti t podnosi G. Jastrzbska: Studium historii A. Toynbee ego, w: Problemy filozofii historii, Wrocław 1974, s

5 23 nikajcych si wzajemnie i długowiecznych cywilizacji o historycznym znaczeniu. Wyrónia on osiem krgów cywilizacyjnych: zachodni (Europa zachodnia i rodkowa wraz z Ameryk Północn i Australi), chiski, japoski, muzułmaski (kraje arabskie z Pakistanem i Turcj), hinduski, słowiasko prawosławny (Rosja, Serbia, Bułgaria i Grecja) oraz (czego nie uwzgldniali inni teoretycy cywilizacyjnego pluralizmu) latynoski (głównie Ameryka Południowa) oraz (potencjalny) afrykaski (Huntington., 1997, s ). Według Huntingtona cywilizacje s organizmami kulturowymi a nie politycznymi. Cywilizacje wic nie zajmuj si utrzymywaniem porzdku, midzynarodowymi negocjacjami czy te zbrojnymi konfliktami. Cywilizacje nie maj take nic wspólnego z podziałem ludzkoci na rasy, dokonywanym na podstawie cech fizycznych. Ludzie tej samej rasy mog nalee do rónych cywilizacji, cywilizacja z kolei moe łczy róne rasy (Huntington, 1997, s. 45). Cywilizacje s natomiast okrelane wyłcznie przez jzyk, histori, religi oraz instytucje społeczne (np. prawo), co w sumie umoliwia poszczególnym jednostkom kulturow (cywilizacyjn) samoidentyfikacj (Huntington, 1997, s ). Std te podstaw cywilizacyjnego zrónicowania s głównie filozoficzne załoenia, systemy wartoci, obyczaje, stosunki społeczne i wiatopogldy i w tych to zasadniczych kategoriach przejawiaj si odmienno- ci krgów kulturowych. Według Huntingtona stosunki midzy rónymi cywilizacjami nigdy nie bd bliskie. Mog one - ze wzgldu na odmienno kulturow - by co najmniej chłodne, o ile nie zdecydowanie wrogie. Zrónicowane wzorce kulturowe i ekonomiczne interesy s wystarczajcymi powodami do utrzymywania napitych relacji midzy poszczególnymi krgami cywilizacyjnymi. Z takim nastawieniem Huntington pisze, e paradygmat cywilizacyjny dostarcza stosunkowo prostej, ale nie nazbyt uproszczonej mapy, która pomaga zrozumie to, co dzieje si na wiecie pod koniec XX wieku (Huntington, 1997, s. 35). Rozwijajc t myl dodaje: w wiecie, który tworzy si na naszych oczach, stosunki midzy pastwami i grupami pastw nalecymi do rónych cywilizacji nie bd zayłe, a czsto przybior charakter antagonistyczny (Huntington, 1997, s. 268). Mona tu doda, e ta charakterystyka współczesnoci ma w opinii Huntingtona wymiar uniwersalny. Według tego schematu naley rozpatrywa cał histori powszechn. Jest to zadanie tym łatwiejsze, e Huntington udziela wskazówek, dzielc midzycywilizacyjne konflikty na lokalne (tzw. wojny kresowe), w które zaangaowane s ssiadujce z sob pastwa reprezentujce odmienne cywilizacje, oraz konflikty midzynarodowe o skali globalnej, w które uwikłane s całe grupy pastw z pastwami orodkami poszczególnych cywilizacji na czele (Huntington, 1997, s. 309) jak na przykład w wojnie nad Zatok Persk. Rozrónienie to, akcentujce szczególnie rosnc dynamik peryferyjnych konfliktów łatwo przeradzajcych si w globalne midzycywilizacyjne starcie, dostarcza wygodnego narzdzia do interpretacji wszelkich wielkich skal spektakularnych wydarze (jak na przykład rozpad ZSRR, czy Jugosławii). W tym znaczeniu Huntington stwierdza, i: w skali mikro najbardziej konfliktogenne linie graniczne midzy cywilizacjami to te, które oddzielaj wiat islamu od prawosławnych, hinduskich, afrykaskich i chrzecijaskich ssiadów. W skali makro główny podział przebiega midzy Zachodem i cał reszt, przy czym najgwałtowniejsze konflikty wybuchaj midzy krajami muzułmaskimi i azjatyckimi z jednej a Zachodem z drugiej strony (Huntington, 1997, s. 268). Konflikt ten, tworzcy wrcz aprioryczny schemat dziejów, zdaniem Huntingtona nabrzmiewa szczególnie współczenie. Uwaa on, e lansowana przez Zachód w przecigu 500 ostatnich lat strategia uczynienia z westernizacji i modernizacji uniwersalnego modelu ludzkiej społecznoci poniosła fiasko. Ostatnimi laty Wschód ponownie zyskuje na znaczeniu w sferze politycznej, gospodarczej, militarnej i kulturowej. Jest to wiadectwem przesuwania si równowagi krgów kulturowych, czego dowodem jest przewiadczenie, e mona ju miało wystpowa przeciwko Zachodowi. Std te u Huntingtona pojawia si myl o aktywnej roli Wschodu w wywołaniu globalnocywilizacyjnego konfliktu. W jego prewidystycznym scenariuszu najbliszych lat wielka wojna cywilizacji wybuchnie wskutek konfliktu o złoa ropy naftowej w rejonie morza Południowo- Wschodniego. Wszystkie powysze konstrukcje teoretyczne akcentuj wielo osobnych i niesprowadzalnych do siebie cywilizacji (kultur). Cywilizacje te nie s wartociowane jako nisze lub wysze, s one jedynie opisywane i porównywane jako róne makrostruktury społeczne. Kada z tych cywilizacji rozwija si według własnego schematu dziejowego do którego nie ma zastosowania kategoria ogólnoludzkiego, linearnego i jednokierunkowego postpu. W takiej perspektywie ludzko staje si hipostaz a pojcie cywilizacji ogólnoludzkiej zostaje jednoznacznie zanegowane. Ujcie takie, mimo moliwoci pocigajcych analiz wielu zdarze historycznych, nigdy nie było w naukach społecznych wiodce, cho jeszcze u schyłku XX stulecia koncepcja zderze cywilizacji Huntingtona wiciła znaczne tryumfy. Okazało si, poczwszy od ostatnich dziesicioleci ubiegłego wieku, e paradygmat cywilizacyjnego pluralizmu jest niewystarczajcy dla zrozumienia społecznego

6 24 wiata. Ujawniły si wówczas w pełni zjawiska, które postawiły pod znakiem zapytania kwesti współczesnego przetrwania nie tyle poszczególnych cywilizacji, co całego rodzaju ludzkiego. Przeludnienie, kurczenie si zasobów surowców naturalnych, zagroenia ekologiczne, niebezpieczestwo konfliktu nuklearnego, przeciwiestwa midzy Północ a Południem, strukturalne bezrobocie stały si najwaniejszymi symptomami nowej, kryzysowej sytuacji społeczno-ekonomiczno-politycznej, wspólnymi całemu wiatu. Spektakularnym wyrazem tej optyki stały si alarmistyczne raporty Klubu Rzymskiego. Jednoczenie, z drugiej strony, zjawiska te odsłoniły now jako w wiecie społecznym pocztki zglobalizowanej cywilizacji postindustrialnej (Piskozub, 1996), której elementami podrzdnymi s narody, pastwa czy kultury (cywilizacje jednostkowe). W tej z kolei perspektywie optymistycznie wywodzono, i ludzko znajduje si aktualnie w fazie wchodzenia w nowy okres swej historii, e aktualnie - jak pisz Tofflerowie w Budowie nowej cywilizacji - rozgrywa si rewolucja globalna, wielki przeskok kwantowy, ( ) jestemy ostatnim pokoleniem starej cywilizacji i pierwszym nowej (Tofflerowie, 2007). Reakcj na tak sytuacj było pojawienie si w filozoficznej refleksji nad społecznym wiatem idei zrównowaonego rozwoju. Pocztkowo, w latach siedemdziesitych i osiemdziesitych idea zrównowaonego rozwoju wizała si z powszechnie uwiadamianym sobie kryzysem ekologicznym, jako skutkiem nadmiernego zuywania rodowiska naturalnego przez gospodark industrialn. Propagowany wówczas ekorozwój dotyczył wszechstronnego harmonizowania działa gospodarczych z moliwociami rodowiska naturalnego. Poczwszy wszak od Szczytu Ziemi w Rio de Janeiro (1992) idea zrównowaonego rozwoju poczła swoim zasigiem ogarnia całokształt ycia społecznego, stajc si projektem ogólnoludzkiego programu rozwoju. Dobitnie mówi o tym punkt 1 preambuły Deklaracji z Rio wskazujcy, e to włanie Istoty ludzkie s w centrum zainteresowania w procesie zrównowaonego rozwoju a take jeden z pierwszych paragrafów ogłoszonej 10 lat póniej Deklaracji z Johannesburga: Uznajc, e ludzko stanła wobec koniecznoci wyboru drogi, wspólnie decydujemy si podj zdecydowane wysiłki, aby pozytywnie zareagowa na potrzeb opracowania praktycznego wyranego planu ( ) rozwoju ludzi. Plan ów pomylany został jako zmiana dotychczasowego kierunku rozwoju ludzkoci skutkujcego zagroeniem dla przetrwania o ile ju nie tego, to nastpnych pokole. Proponowanym rozwizaniem stała si swoista filozofia zrównowaonego rozwoju tj. program wszechstronnej wizji przyszłoci ludzkoci, opierajcy si na rozwoju społeczno-gospo-4darczym integrujcym i harmonizujcym globalne i jednostkowe działania w sferach gospodarczej, polityczno-społecznej i ekologicznej. Projekt ten pomylany jest dwutorowo: jako dorane przeciwdziałanie zagroeniom ludzkiego bytowania na Ziemi oraz jako perspektywa nowej, globalnej strategii rozwoju człowieka. W obu tych przypadkach podstawowym elementem owych działa nie maj by pastwa czy poszczególne cywilizacje a jednolicie ujmowana ludzko, reprezentowana przez ONZ. Czerpic z naszego dziedzictwa działamy dla przyszłoci - głosi wezwanie pod którym zapisana jest Deklaracja z Johannesburga - zobowizujemy si, e bdziemy działa razem, gdy łczy nas wspólna zdecydowana wola ocalenia naszej planety, przyczyniania si do rozwoju ludzkoci oraz osignicia pomylnoci i pokoju. Pod innym za zapisano, e my wszyscy, pochodzcy ze wszystkich stron wiata, ukształtowani przez róne dowiadczenia yciowe, łczymy si i mamy głbokie poczucie pilnej potrzeby tworzenia nowego i lepszego wiata pełnego nadziei. Nastpuje w tych fragmentach dobitne odwoływanie si do całej ludzkoci, która złczona trosk co do jakoci aktualnego ycia i wspólnie budowan przyszłoci pełni zarazem funkcj zasadniczego podmiotu historycznego rozwoju. Tym samym w koncepcji zrównowaonego rozwoju zostaje zdecydowanie odrzucony metafizyczny paradygmat cywilizacyjnego pluralizmu. Zrónicowanie cywilizacyjne ludzkoci w perspektywie historycznej przestaje mie znaczenie. Tutaj licz si jedynie dzieje ludzkoci, jako jednolitej całoci. W ujciu filozofii zrównowaonego rozwoju dzieje, majc charakter kryzysowy (co unaoczniaj ostatnie lata) to jednak an block s ujmowane w kategoriach ogólnoludzkiego postpu, w czym przejawia si podobiestwo do koncepcji owieceniowych. Filozofia zrównowaonego rozwoju dotychczasowy kierunek dziejowego pochodu ludzkoci ocenia negatywnie. Nie tyle ze wzgldu na niewtpliwie odnotowywany postp poznawczy i technologiczny, co z powodu radykalnego przeciwstawienia wiata społecznego wiatu natury. Na znaczeniu zyskuje dopiero koniec ostatniego stulecia, który staje si cezur w historii ludzkoci. Wtedy, w obliczu zagroe dla dalszego trwania ludzkoci, poddano refleksji dotychczasowy kierunek rozwoju cywilizacji człowieka i sformułowano rodki zapobiegawcze moliwej jej destrukcji. Wyrazem tego jest włanie program zrównowaonego rozwoju bdcy zbiorem zasad wytyczajcych now proekologiczn cywilizacj zrównowaon. Nastpuje wic tu waloryzowana periodyzacja dziejów ludzkoci na etap swoistego pobłdzenia i prospektywny okres ekologicznego zrównowaenia socjosfery z natur. 4 Przyjcie przez ide zrównowaonego rozwoju ludzkoci za podstawowy podmiot procesu 4 Schemat ten szczególnie widoczny jest w koncepcji ekorozwoju Skolimowskiego.

7 25 dziejowego nie oznacza prostej adaptacji koncepcji owieceniowej. Co prawda obie te konstrukcje bazuj na załoeniach o racjonalnoci człowieka i jego dziejotwórczej aktywnoci, ale ju rónie postrzegaj ich zakres. W owieceniowym postpie rozum ludzki znaczył stopie opanowania i eksploatacji przyrody. W tym głównie przejawia si dziejowe sprawstwo człowieka. Moliwoci technologiczne, wykorzystujce w jak najwikszej skali zasoby naturalne, stanowiły o poziomie cywilizacyjnego zaawansowania. Wyznaczały one zarazem, szczególnie widoczny u Comte a i Spencera, cel rozwoju społeczestwa ludzkiego osignicie szczebla społeczestwa zindustrializowanego, maksymalnie czerpicego z rodowiska naturalnego i w pełni zaspokajajcego wszelkie potrzeby ludzi. Na gruncie filozofii zrównowaonego rozwoju racjonalno człowieka przejawia si w ujmowaniu wiata społecznego w koegzystencji ze wiatem natury, w wiadomoci, e rabunkowa gospodarka dobrami naturalnymi niekorzystnie odbija si na jakoci ycia człowieka. Rozumno ludzka nakazuje chroni natur przed degradacj w swoim własnym gatunkowym interesie. W rozwoju cywilizacyjnym naley bra równorzdnie pod uwag potrzeby i wartoci ludzkie oraz moliwoci ich zaspakajania i realizowania przy minimalnym obci- aniu rodowiska naturalnego. Idea zrównowaonego rozwoju jest w tym sensie wyznaczona postaw proekologiczn, która jest uzupełniana o postulaty społeczne (np. wykorzenienie ubóstwa, równy dostp do wiedzy, sprawiedliwy podział wypracowanego dochodu, pacyfizm), decydujce o jej aksjologicznej optyce. Idea zrównowaonego rozwoju w odniesieniu do wartociowania czasu historycznego, jak ju wspomniano, orientuje si jednoznacznie na przyszło. W tym wzgldzie głosi konieczno zmiany dotychczasowego kierunku rozwoju cywilizacji ludzkiej, która wymaga przede wszystkim nowej wiadomoci ekologicznej. wiadomo ta ma zosta powszechnie wzbudzona edukacyjnym wysiłkiem (temu słuy np. ONZ-owska Dekada Edukacji na temat Zrównowaonego Rozwoju ) i zrozumieniem, e jedynym ratunkiem człowieka przed unicestwieniem jest jego przemiana w homo ecologicus. W tym przemylanym działaniu wyraa si historiotwórczy i aksjologiczny aktywizm człowieka. To od jego wysiłku bezporednio zaley los przyszłych pokole i całej ludzkoci. Obecna w idei zrównowaonego rozwoju historiozofia ma charakter optymistyczny. W obecnym tam heroizmie uwidacznia si przekonanie, i ludzko jako cało jest w stanie przezwyciy zagroenia przed którymi została postawiona. Wspólnym wysiłkiem moliwe jest osignicie powszechnej wiadomoci ekologicznej jako drogi ratunku współczesnej ogólnoludzkiej cywilizacji. W tym sensie filozofia dziejów wynikajca z idei zrównowaonego rozwoju jest w zdecydowanej opozycji do innych współczesnych historiozofii. Szczególnie w stosunku do koncepcji Huntingtona, snujcego radykalnie odmienn wizj społecznego wiata, składajcego si z wielu wrogich sobie cywilizacji. Take i do perspektywy koca historii Fukuyamy, według której został ju zakoczony proces historycznej zmiennoci ludzkoci. Dla historiozofii tkwicej w idei zrównowaonego rozwoju dopiero w chwili obecnej rozpoczyna si pocztek nowej tryumfalnej epoki jednolitej ludzkoci. Literatura 1. CONDORCET A. N., Szkic obrazu ducha ludzkiego poprzez dzieje, PWN, Warszawa CZARNECKI Z. J., Kryzys optymizmu historycznego. Studium przewodnich idei, w: W krgu pesymizmu historycznego, red. Czarnecki Z. J., UMCS, Lublin Deklaracja z Rio de Janeiro w sprawie rodowiska i rozwoju. [stan z 1 VI 2007 r.]. 4. Deklaracja z Johannesburga w sprawie zrównowaonego rozwoju. biurose.sejm.gov.pl/teksty_pdf/i-942.pdf [stan 1 VI 2007 r.]. 5. FICHTE J.G., Proces dziejowy, w: Kuderowicz Z., Fichte, Wiedza Powszechna, Warszawa HERDER J.G., Myli o filozofii dziejów, PWN, Warszawa HUNTINGTON S., Zderzenie cywilizacji, Muza, Warszawa JASTRZ BSKA G., Studium historii A. Toynbee ego, w: Problemy filozofii historii, Ossolineum, Wrocław KANT I. Pomysły do ujcia historii powszechnej w aspekcie wiatowym, Wiedza Powszechna, Warszawa PISKOZUB A., Cywilizacje w czasie i przestrzeni, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdaskiego, Gdask STEFANIUK T., Danilewski. Panslawizm i wielo cywilizacji, UMCS, Lublin 2006, s SPENGLER O.: Zadania filozofii dziejów, w: A. Kołakowski: Spengler, Wiedza Powszechna, Warszawa TOFFLEROWIE A., H., Budowa nowej cywilizacji. Polityka trzeciej fali, ooks/toffler/nmain.htm [stan z 1 VI 2007 r.]. 14. TONYNBEE A.: Cywilizacja w czasie próby, Przedwit, Warszawa 1988, s. 98.

WPŁYW RELIGII I KULTURY NA ROZWÓJ WSPÓŁCZESNYCH PAŃSTW

WPŁYW RELIGII I KULTURY NA ROZWÓJ WSPÓŁCZESNYCH PAŃSTW ĆWICZENIA IV WPŁYW RELIGII I KULTURY NA ROZWÓJ WSPÓŁCZESNYCH PAŃSTW POJĘCIE RELIGII I KULTURY RELIGIA to zespół wierzeń dotyczących ludzkości i człowieka, związanych z nim zagadnień oraz form organizacji

Bardziej szczegółowo

Standardy kształcenia dla kierunku studiów: Historia

Standardy kształcenia dla kierunku studiów: Historia Załcznik nr 42 Standardy kształcenia dla kierunku studiów: Historia A. STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA I. WYMAGANIA OGÓLNE Studia pierwszego stopnia trwaj nie krócej ni 6 semestrów. Liczba godzin zaj nie powinna

Bardziej szczegółowo

problemy polityczne współczesnego świata

problemy polityczne współczesnego świata Zbigniew Cesarz, Elżbieta Stadtmuller problemy polityczne współczesnego świata Wrocław 1998 Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego Spis treści Od autorów 5 Wstęp 7 I. Problemy globalne współczesności -

Bardziej szczegółowo

Problemy polityczne współczesnego świata

Problemy polityczne współczesnego świata A 372536 Zbigniew Cesarz, Elżbieta Stadtmiiller Problemy polityczne współczesnego świata Wrocław 2002 Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego Spis treści Od autorów 5 Wstęp 7 I. Problemy globalne współczesności

Bardziej szczegółowo

Standardy kształcenia dla kierunku studiów: Wiedza o teatrze A. STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA

Standardy kształcenia dla kierunku studiów: Wiedza o teatrze A. STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA Załcznik nr 110 Standardy kształcenia dla kierunku studiów: Wiedza o teatrze A. STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA I. WYMAGANIA OGÓLNE Studia pierwszego stopnia trwaj nie krócej ni 6 semestrów. Liczba godzin zaj

Bardziej szczegółowo

WPŁYW RELIGII I KULTURY NA ROZWÓJ WSPÓŁCZESNYCH PAŃSTW

WPŁYW RELIGII I KULTURY NA ROZWÓJ WSPÓŁCZESNYCH PAŃSTW WPŁYW RELIGII I KULTURY NA ROZWÓJ WSPÓŁCZESNYCH PAŃSTW POJĘCIE RELIGII I KULTURY RELIGIA to zespół wierzeo dotyczących ludzkości i człowieka, związanych z nim zagadnieo oraz form organizacji społecznych

Bardziej szczegółowo

Regulamin Europejskiej Sieci Prewencji Kryminalnej z dnia 25 czerwca 2001 roku

Regulamin Europejskiej Sieci Prewencji Kryminalnej z dnia 25 czerwca 2001 roku Regulamin Europejskiej Sieci Prewencji Kryminalnej z dnia 25 czerwca 2001 roku Krajowi Przedstawiciele Sieci, Uwzgldniajc Decyzj Rady Unii Europejskiej z 28 maja 2001 roku ( dalej nazywanej Decyzj Rady

Bardziej szczegółowo

TRZY GŁÓWNE PERSPEKTYWY FUNKCJONALIZM ROZWÓJ MYŚLI SOCJOLOGICZNEJ. WSPÓŁCZESNE PERSPEKTYWY SOCJOLOGICZNE FUNKCJONALIZM TEORIE KONFLIKTU

TRZY GŁÓWNE PERSPEKTYWY FUNKCJONALIZM ROZWÓJ MYŚLI SOCJOLOGICZNEJ. WSPÓŁCZESNE PERSPEKTYWY SOCJOLOGICZNE FUNKCJONALIZM TEORIE KONFLIKTU ROZWÓJ MYŚLI SOCJOLOGICZNEJ. WSPÓŁCZESNE PERSPEKTYWY SOCJOLOGICZNE dr Agnieszka Kacprzak TRZY GŁÓWNE PERSPEKTYWY Auguste Comte Emile Durkheim TEORIE KONFLIKTU Karol Marks INTERAKCJONIZM SYMBOLICZNY Max

Bardziej szczegółowo

z dnia 2 padziernika 2003 r. w sprawie sposobu przeprowadzania przysposobienia obronnego studentów i studentek (Dz. U. z dnia 7 padziernika 2003 r.

z dnia 2 padziernika 2003 r. w sprawie sposobu przeprowadzania przysposobienia obronnego studentów i studentek (Dz. U. z dnia 7 padziernika 2003 r. Dz.U.03.174.1686 2005.01.25 zm. Dz.U.05.4.18 1 ROZPORZDZENIE MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ I SPORTU 1) ORAZ MINISTRA ZDROWIA 2) z dnia 2 padziernika 2003 r. w sprawie sposobu przeprowadzania przysposobienia

Bardziej szczegółowo

ODPOWIEDZIALNO KARANA NIELETNICH

ODPOWIEDZIALNO KARANA NIELETNICH ODPOWIEDZIALNO KARANA NIELETNICH Odpowiedzialno karn nieletnich reguluje w zasadniczej czci ustawa o postpowaniu w sprawach nieletnich i kodeks karny. 1. USTAWA z dnia 26 padziernika 1982 r. o postpowaniu

Bardziej szczegółowo

Art. 1. W ustawie z dnia 20 pa dziernika 1994 r. o specjalnych strefach ekonomicznych (Dz. U. z 2007 r. Nr 42, poz. 274) wprowadza si nast puj ce

Art. 1. W ustawie z dnia 20 pa dziernika 1994 r. o specjalnych strefach ekonomicznych (Dz. U. z 2007 r. Nr 42, poz. 274) wprowadza si nast puj ce Art. 1. W ustawie z dnia 20 padziernika 1994 r. o specjalnych strefach ekonomicznych (Dz. U. z 2007 r. Nr 42, poz. 274) wprowadza si nastpujce zmiany: 1) art. 4 i 5 otrzymuj brzmienie: "Art. 4. 1. Rada

Bardziej szczegółowo

Argumenty na poparcie idei wydzielenia OSD w formie tzw. małego OSD bez majtku.

Argumenty na poparcie idei wydzielenia OSD w formie tzw. małego OSD bez majtku. Warszawa, dnia 22 03 2007 Zrzeszenie Zwizków Zawodowych Energetyków Dotyczy: Informacja prawna dotyczca kwestii wydzielenia Operatora Systemu Dystrybucyjnego w energetyce Argumenty na poparcie idei wydzielenia

Bardziej szczegółowo

ARGUMENTY KOSMOLOGICZNE. Sformułowane na gruncie nauk przyrodniczych

ARGUMENTY KOSMOLOGICZNE. Sformułowane na gruncie nauk przyrodniczych ARGUMENTY KOSMOLOGICZNE Sformułowane na gruncie nauk przyrodniczych O CO CHODZI W TYM ARGUMENCIE Argument ten ma pokazać, że istnieje zewnętrzna przyczyna wszechświata o naturze wyższej niż wszystko, co

Bardziej szczegółowo

CZŁOWIEK WE WSPÓŁCZESNEJ KULTURZE. Beata Pituła

CZŁOWIEK WE WSPÓŁCZESNEJ KULTURZE. Beata Pituła CZŁOWIEK WE WSPÓŁCZESNEJ KULTURZE Beata Pituła Kłopoty z kulturą Nie ma nic bardziej nieokreślonego niż słowo kultura Johann Gottfried Herder, Myśli o filozofii dziejów, przeł. J. Gałecki, Warszawa 1952,

Bardziej szczegółowo

Uwarunkowania historyczne, polityczne i ekonomiczne stosunków UE-Rosja. 1.Rosyjskie zasoby surowców energetycznych oraz zarys historyczny odkryć

Uwarunkowania historyczne, polityczne i ekonomiczne stosunków UE-Rosja. 1.Rosyjskie zasoby surowców energetycznych oraz zarys historyczny odkryć Spis treści: Wstęp Rozdział I Znaczenie problemów energetycznych dla bezpieczeństwa państw 1.Energia, gospodarka, bezpieczeństwo 1.1.Energia, jej źródła i ich znaczenie dla człowieka i gospodarki 1.2.Energia

Bardziej szczegółowo

Efekty kształcenia dla kierunku studiów Etyka prowadzonego w Instytucie Filozofii UJ. Studia pierwszego stopnia profil ogólnoakademicki

Efekty kształcenia dla kierunku studiów Etyka prowadzonego w Instytucie Filozofii UJ. Studia pierwszego stopnia profil ogólnoakademicki Efekty kształcenia dla kierunku studiów Etyka prowadzonego w Instytucie Filozofii UJ Studia pierwszego stopnia profil ogólnoakademicki Lp. K_W01 K_W02 Nazwa Wydziału: Wydział Filozoficzny Nazwa kierunku

Bardziej szczegółowo

PRAWA CZŁOWIEKA W BIOMEDYCYNIE. ks. Artur Aleksiejuk

PRAWA CZŁOWIEKA W BIOMEDYCYNIE. ks. Artur Aleksiejuk PRAWA CZŁOWIEKA W BIOMEDYCYNIE ks. Artur Aleksiejuk Pojęcie praw człowieka Przez prawa człowieka rozumie się te prawa, które są bezpośrednio związane z naturą człowieka jako istoty rozumnej i wolnej (osoby)

Bardziej szczegółowo

Wstêp. Nie trwaj¹ d³ugo, ten p³acz, ten œmiech. Mi³oœæ, pragnienie i nienawiœæ. Przestaj¹ byæ naszym udzia³em, Gdy przekraczamy bramê.

Wstêp. Nie trwaj¹ d³ugo, ten p³acz, ten œmiech. Mi³oœæ, pragnienie i nienawiœæ. Przestaj¹ byæ naszym udzia³em, Gdy przekraczamy bramê. Nie trwaj¹ d³ugo, ten p³acz, ten œmiech. Mi³oœæ, pragnienie i nienawiœæ. Przestaj¹ byæ naszym udzia³em, Gdy przekraczamy bramê. ERNEST DOWSON Nikt z nas nie otrzyma³ ycia w promocji. Od dnia naszych narodzin

Bardziej szczegółowo

Marta Kaczyska Dyrektor Polskiego Biura REC

Marta Kaczyska Dyrektor Polskiego Biura REC PROM Marta Kaczyska Dyrektor Polskiego Biura REC Porozumienie na Rzecz Ochrony Mokradeł Koalicja, której celem nadrzdnym jest wspieranie i promocja ochrony mokradeł w Polsce z Deklaracji Programowej PROM:

Bardziej szczegółowo

EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW NAUK O RODZINIE STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA - PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI

EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW NAUK O RODZINIE STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA - PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW NAUK O RODZINIE STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA - PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI Umiejscowienie kierunku w obszarach kształcenia Kierunek studiów nauki o rodzinie należy do obszarów

Bardziej szczegółowo

DECYZJA. Warszawa, dnia 31 marca 2006 r. GI-DEC-DS-106/06

DECYZJA. Warszawa, dnia 31 marca 2006 r. GI-DEC-DS-106/06 Decyzja Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych nakazujca Spółce usunicie uchybie w procesie przetwarzania danych osobowych osób biorcych udział w organizowanych przez t Spółk konkursach, poprzez

Bardziej szczegółowo

SOCJOLOGIA GLOBALNYCH PROCESÓW SPOŁECZNYCH

SOCJOLOGIA GLOBALNYCH PROCESÓW SPOŁECZNYCH SOCJOLOGIA GLOBALNYCH PROCESÓW SPOŁECZNYCH Wykład 4 KONFLIKT CYWILIZACJI Samuel Huntington SAMUEL HUNTINGON ZDERZENIE CYWILIZACJI, 1993, 1997 Ur. 1927 r., amerykański profesor Uniwersytetu Eaton, prezes

Bardziej szczegółowo

Programowanie Obiektowe

Programowanie Obiektowe Programowanie Obiektowe dr in. Piotr Zabawa IBM/Rational Certified Consultant pzabawa@pk.edu.pl WYKŁAD 1 Wstp, jzyki, obiektowo Cele wykładu Zaznajomienie słuchaczy z głównymi cechami obiektowoci Przedstawienie

Bardziej szczegółowo

PODSTAWY DIAGNOSTYKI MASZYN

PODSTAWY DIAGNOSTYKI MASZYN *************************************************************** Bogdan ÓŁTOWSKI PODSTAWY DIAGNOSTYKI MASZYN ************************************************* BYDGOSZCZ - 1996 motto : na wielkie kłopoty

Bardziej szczegółowo

IMMANUEL KANT ETYKA DEONTOLOGICZNA

IMMANUEL KANT ETYKA DEONTOLOGICZNA IMMANUEL KANT ETYKA DEONTOLOGICZNA PROJEKT ETYKI KANTA W POSZUKIWANIU OBIEKTYWNYCH PODSTAW ETYKI Wobec krytyki Huma Immanuel Kant stara się znaleść jakąś obiektywną podstawę dla etyki, czyli wykazać, że

Bardziej szczegółowo

EP io default website

EP io default website 25-11- 2014 Papie Franciszek odwiedzi Parlament Europejski w Strasburgu Obrona ludzkiej godnoci bya gównym przesaniem papiea Franciszka w ordziu do czonków Parlamentu Europejskiego. Wezwa on Europ do "ponownego

Bardziej szczegółowo

Ogólnopolska konferencja naukowa

Ogólnopolska konferencja naukowa !" #$%$&% '("#"#)*+,,"* Ogólnopolska konferencja naukowa Współpraca jednostek samorzdu terytorialnego z biznesem. Aspekty społeczne, normatywne, ekonomiczne i organizacyjne Zielona Góra, 17-18 maja 2018

Bardziej szczegółowo

Rola i miejsce szkół w tym obszarze działa, zadania dla krajów kandydujcych.

Rola i miejsce szkół w tym obszarze działa, zadania dla krajów kandydujcych. ! " Opracował Krzysztof Trzak dyrektor Szkoły Podstawowej w Alojzowie 23.05.2002. Rola i miejsce szkół w tym obszarze działa, zadania dla krajów kandydujcych. Unia Europejska tworzy sprzyjajce warunki,

Bardziej szczegółowo

Komunitaryzm, czyli o bliskich zwizkach filozofii politycznej i socjologii

Komunitaryzm, czyli o bliskich zwizkach filozofii politycznej i socjologii Diametros nr 8 (czerwiec 2006): 127 131 Komunitaryzm, czyli o bliskich zwizkach filozofii politycznej i socjologii Miłowit Kuniski 1. Komunitaryzm jako nurt w filozofii politycznej i społecznej był reakcj

Bardziej szczegółowo

PROGRAM WSPÓŁPRACY POWIATU OPOLSKIEGO Z ORGANIZACJAMI POZARZDOWYMI ORAZ PODMIOTAMI PROWADZCYMI DZIAŁALNO POYTKU PUBLICZNEGO NA ROK 2007

PROGRAM WSPÓŁPRACY POWIATU OPOLSKIEGO Z ORGANIZACJAMI POZARZDOWYMI ORAZ PODMIOTAMI PROWADZCYMI DZIAŁALNO POYTKU PUBLICZNEGO NA ROK 2007 Załcznik Do Uchwały Nr... Rady Powiatu Opolskiego z dnia...2007r. PROGRAM WSPÓŁPRACY POWIATU OPOLSKIEGO Z ORGANIZACJAMI POZARZDOWYMI ORAZ PODMIOTAMI PROWADZCYMI DZIAŁALNO POYTKU PUBLICZNEGO NA ROK 2007

Bardziej szczegółowo

Instytucjonalna Teoria Rozwoju Gospodarczego. Przygotowały; Katarzyna Wyroślak Żaneta Dubaj

Instytucjonalna Teoria Rozwoju Gospodarczego. Przygotowały; Katarzyna Wyroślak Żaneta Dubaj Instytucjonalna Teoria Rozwoju Gospodarczego Przygotowały; Katarzyna Wyroślak Żaneta Dubaj Jak to się zaczęło??? W latach 30 badacze doszli do wniosku, że neoklasyczna metoda badawcza nie odpowiada na

Bardziej szczegółowo

Uchwała Nr XXVIII/266/2008 Rady Miejskiej w Jarocinie z dnia 16 czerwca 2008 r.

Uchwała Nr XXVIII/266/2008 Rady Miejskiej w Jarocinie z dnia 16 czerwca 2008 r. Uchwała Nr XXVIII/266/2008 z dnia 16 czerwca 2008 r. w sprawie okrelenia warunków i trybu wspierania, w tym finansowego, rozwoju sportu kwalifikowanego przez Gmin Jarocin. Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt.15,

Bardziej szczegółowo

Konkursy Przedmiotowe w roku szkolnym 2017/2018

Konkursy Przedmiotowe w roku szkolnym 2017/2018 PROGRAM MERYTORYCZNY KONKURSU HISTORYCZNEGO DLA UCZNIÓW GIMNAZJÓW WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO I. CELE KONKURSU kształcenie umiejętności samodzielnego zdobywania wiedzy historycznej; rozbudzanie ciekawości

Bardziej szczegółowo

określone Uchwałą Senatu Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego Nr 156/2012/2013

określone Uchwałą Senatu Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego Nr 156/2012/2013 Załącznik Nr 2.9 do Uchwały Nr 156/2012/2013 Senatu UKW z dnia 25 września 2013 r. EFEKTY KSZTAŁCENIA określone Uchwałą Senatu Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego Nr 156/2012/2013 z dnia 25 września 2013

Bardziej szczegółowo

Dr Barbara Klassa Zakład Metodologii Historii i Historii Historiografii Instytut Historii Uniwersytet Gdański

Dr Barbara Klassa Zakład Metodologii Historii i Historii Historiografii Instytut Historii Uniwersytet Gdański Dr Barbara Klassa Zakład Metodologii Historii i Historii Historiografii Instytut Historii Uniwersytet Gdański 1. Przedmiot: Historia historiografii Rok: IV Semestr: VII Studia: stacjonarne 2. Ilość godzin:

Bardziej szczegółowo

Czy zen jest filozofi?

Czy zen jest filozofi? Diametros nr 2 (grudzie 2004): 108 113 Beata Szymaska Agnieszka Kozyra, Filozofia zen, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004. Nakładem Wydawnictwa Naukowego PWN ukazała si ksika Agnieszki Kozyry zatytułowana

Bardziej szczegółowo

EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW: PEDAGOGIKA. I. Umiejscowienie kierunku w obszarze kształcenia wraz z uzasadnieniem

EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW: PEDAGOGIKA. I. Umiejscowienie kierunku w obszarze kształcenia wraz z uzasadnieniem EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW: PEDAGOGIKA Poziom kształcenia Profil kształcenia Tytuł zawodowy absolwenta studia I stopnia ogólnoakademicki licencjat I. Umiejscowienie kierunku w obszarze kształcenia

Bardziej szczegółowo

POLITOLOGIA Studia I stopnia. Profil ogólnoakademicki

POLITOLOGIA Studia I stopnia. Profil ogólnoakademicki Opis efektów kształcenia dla kierunku politologia I stopnia przyjętych uchwałą Rady Wydziału Nauk Politycznych w dniu 27 lutego 2012 r., zmodyfikowanych 24 września 2012 r. oraz 25 maja 2015 r. Efekty

Bardziej szczegółowo

Konspekt lekcji matematyki klasa 4e Liceum Ogólnokształcce

Konspekt lekcji matematyki klasa 4e Liceum Ogólnokształcce mgr Tomasz Grbski Konspekt lekcji matematyki klasa 4e Liceum Ogólnokształcce Temat: Dyskusja nad liczb rozwiza równania liniowego i kwadratowego z wartoci bezwzgldn i parametrem. Czas trwania: 45 minut.

Bardziej szczegółowo

HISTORIA klasa 1 Liceum Ogólnokształcącego (4 letniego)

HISTORIA klasa 1 Liceum Ogólnokształcącego (4 letniego) 2019-09-01 HISTORIA klasa 1 Liceum Ogólnokształcącego (4 letniego) Treści z podstawy programowej przedmiotu POZIOM PODSTAWOWY (PP) SZKOŁY BENEDYKTA Podstawa programowa HISTORIA klasa 1 LO (4-letnie po

Bardziej szczegółowo

ROLA I ZADANIA ZHP W WYCHOWANIU DZIECI I MŁODZIEY

ROLA I ZADANIA ZHP W WYCHOWANIU DZIECI I MŁODZIEY ROLA I ZADANIA ZHP W WYCHOWANIU DZIECI I MŁODZIEY ZWIZEK HARCERSTWA POLSKIEGO (ZHP) - działajca od 1918 r. najwiksza organizacja wychowawcza w Polsce, skupiajca dzieci, młodzie i dorosłych. Załoenia ideowe:

Bardziej szczegółowo

WYDZIAŁ EKONOMII KARTA OPISU MODUŁU KSZTAŁCENIA

WYDZIAŁ EKONOMII KARTA OPISU MODUŁU KSZTAŁCENIA WYDZIAŁ EKONOMII KARTA OPISU MODUŁU KSZTAŁCENIA Nazwa modułu Historia gospodarcza Nazwa modułu w języku angielskim Market history Kod modułu Kody nie zostały jeszcze przypisane Kierunek studiów Kierunek

Bardziej szczegółowo

Energia odnawialna w województwie zachodniopomorskim Koncepcje współpracy

Energia odnawialna w województwie zachodniopomorskim Koncepcje współpracy Energia odnawialna w województwie zachodniopomorskim Koncepcje współpracy Podstaw rozwoju kadego społeczestwa jest jego rozwój gospodarczy, a energia stanowi wan rol w jego realizacji. Z uwagi na cigły

Bardziej szczegółowo

Współczesne zagrożenia cywilizacyjne czasu wojny i pokoju. Prowadzący (dr Dariusz Kotarski)

Współczesne zagrożenia cywilizacyjne czasu wojny i pokoju. Prowadzący (dr Dariusz Kotarski) Współczesne zagrożenia cywilizacyjne czasu wojny i pokoju Prowadzący (dr Dariusz Kotarski) Tematyka zajęć 1. Istotne cechy i Istotne cechy i podział cywilizacji we współczesnym świecie. 2. Uwarunkowania

Bardziej szczegółowo

Program Współpracy Gminy Michałowo z Organizacjami Pozarzdowymi na rok 2008.

Program Współpracy Gminy Michałowo z Organizacjami Pozarzdowymi na rok 2008. Załcznik Nr 1 do uchwały Nr XIV/129/08 Rady Gminy Michałowo z dnia 11 stycznia 2008r. Program Współpracy Gminy Michałowo z Organizacjami Pozarzdowymi na rok 2008. Wprowadzenie Aktywna działalno organizacji

Bardziej szczegółowo

Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 1 Wydział Nauk Społecznych. Efekty kształcenia

Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 1 Wydział Nauk Społecznych. Efekty kształcenia Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 1 Załącznik nr 74 do uchwały nr Senatu Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach z dnia 29 maja 2012 r. Efekty kształcenia dla: nazwa kierunku poziom kształcenia profil kształcenia

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA Nr XXXI/237/05 Rady Miejskiej yrardowa z dnia 28 lutego 2005 r. w sprawie: Karty współpracy Miasta yrardów z Organizacjami Pozarzdowymi.

UCHWAŁA Nr XXXI/237/05 Rady Miejskiej yrardowa z dnia 28 lutego 2005 r. w sprawie: Karty współpracy Miasta yrardów z Organizacjami Pozarzdowymi. UCHWAŁA Nr XXXI/237/05 Rady Miejskiej yrardowa z dnia 28 lutego 2005 r. w sprawie: Karty współpracy Miasta yrardów z Organizacjami Pozarzdowymi. Na podstawie art. 18 ust. 1 w zwizku z art. 7 ust. 1 pkt

Bardziej szczegółowo

Cash flow projektu zakładajcego posiadanie własnego magazynu oraz posiłkowanie si magazynem obcym w przypadku sezonowych zwyek

Cash flow projektu zakładajcego posiadanie własnego magazynu oraz posiłkowanie si magazynem obcym w przypadku sezonowych zwyek Optymalizacja zaangaowania kapitałowego 4.01.2005 r. w decyzjach typu make or buy. Magazyn czy obcy cz. 2. Cash flow projektu zakładajcego posiadanie własnego magazynu oraz posiłkowanie si magazynem obcym

Bardziej szczegółowo

WYKAZ SPRAWDZANYCH UMIEJĘTNOŚCI ODNIESIENIE ZADAŃ DO PODSTAWY PROGRAMOWEJ

WYKAZ SPRAWDZANYCH UMIEJĘTNOŚCI ODNIESIENIE ZADAŃ DO PODSTAWY PROGRAMOWEJ WYKAZ SPRAWDZANYCH UMIEJĘTNOŚCI ODNIESIENIE ZADAŃ DO PODSTAWY PROGRAMOWEJ Poniżej zapisano ogólne i szczegółowe wymagania podstawy programowej kształcenia ogólnego z historii na III etapie kształcenia,

Bardziej szczegółowo

ROZPORZDZENIE KOMISJI (WE) NR 69/2001. z dnia 12 stycznia 2001 r.

ROZPORZDZENIE KOMISJI (WE) NR 69/2001. z dnia 12 stycznia 2001 r. ROZPORZDZENIE KOMISJI (WE) NR 69/2001 z dnia 12 stycznia 2001 r. w sprawie zastosowania art. 87 i 88 Traktatu WE w odniesieniu do pomocy w ramach zasady de minimis KOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH, uwzgldniajc

Bardziej szczegółowo

W ramach podstawowej działalnoci operacyjnej projekt przewiduje uporzdkowanie zasad finansowania, w aspekcie kwalifikowania przychodów i kosztów, w

W ramach podstawowej działalnoci operacyjnej projekt przewiduje uporzdkowanie zasad finansowania, w aspekcie kwalifikowania przychodów i kosztów, w UZASADNIENIE Projekt rozporzdzenia Rady Ministrów w sprawie szczegółowych zasad gospodarki finansowej uczelni publicznych stanowi wykonanie delegacji ustawowej wynikajcej z art. 105 ustawy z dnia 27 lipca

Bardziej szczegółowo

Załącznik nr 1WZORCOWE EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW PEDAGOGIKA STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI

Załącznik nr 1WZORCOWE EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW PEDAGOGIKA STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI Dz.U. z 2013 poz. 1273 Brzmienie od 31 października 2013 Załącznik nr 1WZORCOWE EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW PEDAGOGIKA STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI Umiejscowienie kierunku

Bardziej szczegółowo

Kierunkowe Efekty Kształcenia dla kierunku studiów: Bezpieczeństwo narodowe. Poziom studiów: studia pierwszego stopnia. Profil: ogólnoakademicki

Kierunkowe Efekty Kształcenia dla kierunku studiów: Bezpieczeństwo narodowe. Poziom studiów: studia pierwszego stopnia. Profil: ogólnoakademicki Intytut Studiów Międynarodow Wydział Nauk Społeczn Uniwersytet Wrocławski Kierunkowe Efekty Kształcenia dla kierunku studiów: Bezpieczeństwo narodowe Poziom studiów: studia pierwszego stopnia Profil: ogólnoakademicki

Bardziej szczegółowo

Zagadnienia historiozoficzne we współczesnej filozofii.

Zagadnienia historiozoficzne we współczesnej filozofii. Zagadnienia historiozoficzne we współczesnej filozofii. historiozofia DZIEJÓW FILOZOFIA nauka filozoficzna o ostatecznych czynnikach sprawczych, istocie i sensie ludzkich dziejów jako całości, zw. także

Bardziej szczegółowo

PREZENTACJA DZIAŁANIA KLASYCZNEGO ALGORYTMU GENETYCZNEGO

PREZENTACJA DZIAŁANIA KLASYCZNEGO ALGORYTMU GENETYCZNEGO Piotr Borowiec PREZENTACJA DZIAŁANIA KLASYCZNEGO ALGORYTMU GENETYCZNEGO Sporód wielu metod sztucznej inteligencji obliczeniowej algorytmy genetyczne doczekały si wielu implementacji. Mona je wykorzystywa

Bardziej szczegółowo

ROZPRAWY HABILITACYJNE UNIWERSYTETU ŁÓDZKIEGO A AAARIANNA GRETA. Euroregiony. a integracja europejska. Wnioski dla Polski

ROZPRAWY HABILITACYJNE UNIWERSYTETU ŁÓDZKIEGO A AAARIANNA GRETA. Euroregiony. a integracja europejska. Wnioski dla Polski ROZPRAWY HABILITACYJNE UNIWERSYTETU ŁÓDZKIEGO A 368790 AAARIANNA GRETA Euroregiony a integracja europejska Wnioski dla Polski WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU ŁÓDZKIEGO tódź 2003 Spis treści Wstęp 7 CZĘŚĆ I -

Bardziej szczegółowo

DLACZEGO SPOŁECZEŃSTWO SIĘ ZMIENIA?

DLACZEGO SPOŁECZEŃSTWO SIĘ ZMIENIA? dr Alicja Raciniewska Zakład Badań Kultury Materialnej i Wizualnej Instytut Socjologii UAM, Poznań alicjar@amu.edu.pl DLACZEGO SPOŁECZEŃSTWO SIĘ ZMIENIA? PODSTAWY SOCJOLOGII. WYKŁAD 15 Zmiana społeczna

Bardziej szczegółowo

Na podstawie art. 233 1 pkt 1 w zw. z art. 239 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r. Ordynacja podatkowa (tekst jednolity Dz. U. z 2005r. Nr 8, poz.

Na podstawie art. 233 1 pkt 1 w zw. z art. 239 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r. Ordynacja podatkowa (tekst jednolity Dz. U. z 2005r. Nr 8, poz. Na podstawie art. 233 1 pkt 1 w zw. z art. 239 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r. Ordynacja podatkowa (tekst jednolity Dz. U. z 2005r. Nr 8, poz. 60 z pón. zm.) po rozpoznaniu zaalenia z dnia 12.10.2005r.

Bardziej szczegółowo

Etyka Tożsamość i definicja. Ks. dr Artur Aleksiejuk

Etyka Tożsamość i definicja. Ks. dr Artur Aleksiejuk Etyka Tożsamość i definicja Ks. dr Artur Aleksiejuk 1. ETYKA A FILOZOFIA PYTANIA PROBLEMOWE: Czy etyka musi być dyscypliną filozoficzną? Czy etyka może być wolna od filozoficznych założeń? Czy i jak dalece

Bardziej szczegółowo

Próbna matura z angielskiego dla grupy klasy IIC (poziom rozszerzony)

Próbna matura z angielskiego dla grupy klasy IIC (poziom rozszerzony) Próbna matura z angielskiego dla grupy klasy IIC (poziom rozszerzony) I. Zdajcy zna: 1) rónorodne struktury leksykalno-gramatyczne umoliwiajce formułowanie wypowiedzi poprawnych pod wzgldem fonetycznym,

Bardziej szczegółowo

Biologiczne podstawy ochrony przyrody - A. S. Pullin

Biologiczne podstawy ochrony przyrody - A. S. Pullin Biologiczne podstawy ochrony przyrody - A. S. Pullin Spis treści Przedmowa do wydania polskiego Przedmowa CZĘŚĆ I Rozdział 1. Świat przyrody Co mamy do stracenia? RóŜnorodność Ŝywych organizmów Wzorce

Bardziej szczegółowo

posiada podstawową wiedzę o instytucjonalnych uwarunkowaniach polityki społecznej.

posiada podstawową wiedzę o instytucjonalnych uwarunkowaniach polityki społecznej. Efekty kształcenia dla kierunku POLITYKA SPOŁECZNA studia pierwszego stopnia profil ogólnoakademicki Forma studiów: stacjonarne i niestacjonarne Wydział Ekonomii Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu Umiejscowienie

Bardziej szczegółowo

INSTRUKCJA WYPEŁNIENIA KARTY PROJEKTU W KONKURSIE NA NAJLEPSZY PROJEKT

INSTRUKCJA WYPEŁNIENIA KARTY PROJEKTU W KONKURSIE NA NAJLEPSZY PROJEKT INSTRUKCJA WYPEŁNIENIA KARTY PROJEKTU W KONKURSIE NA NAJLEPSZY PROJEKT Rubryka 1 Nazwa programu operacyjnego. W rubryce powinien zosta okrelony program operacyjny, do którego składany jest dany projekt.

Bardziej szczegółowo

DECYZJA. odmawiam uwzgldnienia wniosku. Uzasadnienie

DECYZJA. odmawiam uwzgldnienia wniosku. Uzasadnienie Decyzja Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych z dnia 6 lipca 2005 r. dotyczca przetwarzania danych osobowych córki Skarcego, przez Stowarzyszenie, poprzez publikacj informacji na temat rodziny

Bardziej szczegółowo

Uchwała Nr Rady Miasta Rejowiec Fabryczny

Uchwała Nr Rady Miasta Rejowiec Fabryczny PROJEKT Uchwała Nr Rady Miasta Rejowiec Fabryczny z dnia w sprawie programu współpracy Miasta Rejowiec Fabryczny z organizacjami pozarzdowymi oraz podmiotami, o których mowa w art. 3 ust. 3 ustawy o działalnoci

Bardziej szczegółowo

Pojęcie myśli politycznej

Pojęcie myśli politycznej Myśl polityczna Pojęcie myśli politycznej Myśl polityczna obejmuje całość zagadnień odnoszących się bezpośrednio do działalności politycznej stanowi zbiór wyobrażeń dotyczących organizacji państwa oraz

Bardziej szczegółowo

Efekty kształcenia dla kierunku studiów Bezpieczeństwo Wewnętrzne

Efekty kształcenia dla kierunku studiów Bezpieczeństwo Wewnętrzne Efekty kształcenia dla kierunku studiów Bezpieczeństwo Wewnętrzne Jednostka prowadząca kierunek studiów: Wydział Nauk Humanistycznych i Społecznych Kierunek studiów: Bezpieczeństwo wewnętrzne Poziom kształcenia:

Bardziej szczegółowo

EGZAMIN W TRZECIEJ KLASIE GIMNAZUM W ROKU SZKOLNYM 2014/2015

EGZAMIN W TRZECIEJ KLASIE GIMNAZUM W ROKU SZKOLNYM 2014/2015 EGZAMIN W TRZECIEJ KLASIE GIMNAZUM W ROKU SZKOLNYM 2014/2015 CZĘŚĆ 1. HISTORIA I WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE ZASADY OCENIANIA ROZWIĄZAŃ ZADAŃ ARKUSZE: GH-H1, GH-H2, GH-H4, GH-H5, GH-H1U KWIECIEŃ 2015 Zadanie

Bardziej szczegółowo

Recenzja ksiki. Thomas Gordon "Wychowanie bez poraek"

Recenzja ksiki. Thomas Gordon Wychowanie bez poraek Recenzja ksiki Thomas Gordon "Wychowanie bez poraek" Wychowywa dziecko to: "Nie depta, nie poniewiera, nie oddawa w niewol jutra, nie gasi, nie spieszy, nie pdzi." Janusz Korczak Artur Paweł Moskalik Kierunek

Bardziej szczegółowo

KLASA I Wiedza o społeczestwie [zakres podstawowy- 2 godz.] PLAN WYNIKOWY

KLASA I Wiedza o społeczestwie [zakres podstawowy- 2 godz.] PLAN WYNIKOWY ******************************************************************** KLASA I Wiedza o społeczestwie [zakres podstawowy- 2 godz.] PLAN WYNIKOWY Plan opracowano na podstawie Programu nauczania wiedzy o społeczestwie

Bardziej szczegółowo

Wydział prowadzący kierunek studiów:

Wydział prowadzący kierunek studiów: Wydział prowadzący kierunek studiów: Kierunek studiów: Poziom kształcenia: Profil kształcenia: Umiejscowienie kierunku w obszarze kształcenia: Wydział Politologii i Studiów Międzynarodowych Wydział Prawa

Bardziej szczegółowo

KARTA KURSU Kierunek: Historia Studia 1 stopnia, stacjonarne, semestr 4

KARTA KURSU Kierunek: Historia Studia 1 stopnia, stacjonarne, semestr 4 KARTA KURSU Kierunek: Historia Studia 1 stopnia, stacjonarne, semestr 4 Nazwa Nazwa w j. ang. Społeczeństwo i gospodarka XIX wieku Society and economy of the nineteenth century Kod Punktacja ECTS* 1 Koordynator

Bardziej szczegółowo

Gospodarka finansowa słuby geodezyjnej i kartograficznej na poziomie powiatowym

Gospodarka finansowa słuby geodezyjnej i kartograficznej na poziomie powiatowym Stanisław Adamczyk Geodeta Powiatu Mieleckiego Gospodarka finansowa słuby geodezyjnej i kartograficznej na poziomie powiatowym Finansowanie geodezji powiatowej wymaga zmian Powołana w ramach samorzdu powiatowego

Bardziej szczegółowo

EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW BEZPIECZEŃSTWO WEWNĘTRZNE STUDIA II STOPNIA PROFIL PRAKTYCZNY

EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW BEZPIECZEŃSTWO WEWNĘTRZNE STUDIA II STOPNIA PROFIL PRAKTYCZNY EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW BEZPIECZEŃSTWO WEWNĘTRZNE STUDIA II STOPNIA PROFIL PRAKTYCZNY Umiejscowienie kierunku w obszarze kształcenia Kierunek studiów bezpieczeństwo wewnętrzne należy do

Bardziej szczegółowo

Tadeusz Burger wiadomo ekologiczna spo ecze stwa polskiego percepcja zmian klimatycznych Status bada

Tadeusz Burger wiadomo ekologiczna spo ecze stwa polskiego percepcja zmian klimatycznych Status bada Wykad z cyklu Wybrane zagadnienia z ekologii i ochrony rodowiska - organizowanym przez Uniwersyteckie Centrum Bada nad rodowiskiem Przyrodniczym w semestrze 2004/2005 Tadeusz Burger wiadomo ekologiczna

Bardziej szczegółowo

Kierunek Zarządzanie I stopnia Szczegółowe efekty kształcenia i ich odniesienie do opisu efektów kształcenia dla obszaru nauk społecznych

Kierunek Zarządzanie I stopnia Szczegółowe efekty kształcenia i ich odniesienie do opisu efektów kształcenia dla obszaru nauk społecznych Kierunek Zarządzanie I stopnia Szczegółowe efekty kształcenia i ich odniesienie do opisu efektów kształcenia dla obszaru nauk społecznych Objaśnienie oznaczeń: Z efekty kierunkowe W wiedza U umiejętności

Bardziej szczegółowo

PLAN WYNIKOWY DLA KLASY I TECHNIKUM (z praktyką miesięczną)

PLAN WYNIKOWY DLA KLASY I TECHNIKUM (z praktyką miesięczną) PLAN WYNIKOWY DLA KLASY I TECHNIKUM (z praktyką miesięczną) NR PROGRAMU: DKOS 4015 90/02. I. Dzieje najdawniejsze - źródła archeologiczne i materialne do dziejów najdawniejszych, - systemy periodyzacji

Bardziej szczegółowo

EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW EUROPEISTYKA STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI

EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW EUROPEISTYKA STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW EUROPEISTYKA STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI Umiejscowienie kierunku w obszarach kształcenia Kierunek studiów europeistyka naleŝy do obszarów kształcenia

Bardziej szczegółowo

Bazy danych. Plan wykładu. Zalenoci funkcyjne. Wykład 4: Relacyjny model danych - zalenoci funkcyjne. SQL - podzapytania A B

Bazy danych. Plan wykładu. Zalenoci funkcyjne. Wykład 4: Relacyjny model danych - zalenoci funkcyjne. SQL - podzapytania A B Plan wykładu Bazy danych Wykład 4: Relacyjny model danych - zalenoci funkcyjne. SQL - podzapytania Definicja zalenoci funkcyjnych Klucze relacji Reguły dotyczce zalenoci funkcyjnych Domknicie zbioru atrybutów

Bardziej szczegółowo

Załącznik Nr 5 do Zarz. Nr 33/11/12

Załącznik Nr 5 do Zarz. Nr 33/11/12 Załącznik Nr 5 do Zarz. Nr 33/11/12 (pieczęć wydziału) KARTA PRZEDMIOTU Z1-PU7 WYDANIE N1 Strona 1 z 5 1. Nazwa przedmiotu: SOCJOLOGIA ORGANIZACJI 2. Kod przedmiotu: 3. Karta przedmiotu ważna od roku akademickiego:

Bardziej szczegółowo

Standardy kształcenia dla kierunku studiów: Filologia polska A. STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA

Standardy kształcenia dla kierunku studiów: Filologia polska A. STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA Załcznik nr 30 Standardy kształcenia dla kierunku studiów: Filologia polska A. STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA I. WYMAGANIA OGÓLNE Studia pierwszego stopnia trwaj nie krócej ni 6 semestrów. Liczba godzin zaj

Bardziej szczegółowo

Od autora... 9. Mezopotamia kolebka cywilizacji... 19 Fenicjanie àcznicy mi dzy Bliskim Wschodem a Êwiatem Êródziemnomorskim... 21 Egipt...

Od autora... 9. Mezopotamia kolebka cywilizacji... 19 Fenicjanie àcznicy mi dzy Bliskim Wschodem a Êwiatem Êródziemnomorskim... 21 Egipt... Spis treêci Od autora... 9 Wprowadzenie Poj cie cywilizacji klasycznej... 11 èród a poznania cywilizacji klasycznej... 11 Ramy czasowe cywilizacji klasycznej... 14 Âwiat Êródziemnomorski... 15 I. Kr gi

Bardziej szczegółowo

Wstp. Warto przepływu to

Wstp. Warto przepływu to 177 Maksymalny przepływ Załoenia: sie przepływow (np. przepływ cieczy, prdu, danych w sieci itp.) bdziemy modelowa za pomoc grafów skierowanych łuki grafu odpowiadaj kanałom wierzchołki to miejsca połcze

Bardziej szczegółowo

CHARAKTERYSTYKA DRUGIEGO STOPNIA POLSKIEJ RAMY KWALIFIKACJI DLA KIERUNKU: NAUKI O RODZINIE

CHARAKTERYSTYKA DRUGIEGO STOPNIA POLSKIEJ RAMY KWALIFIKACJI DLA KIERUNKU: NAUKI O RODZINIE CHARAKTERYSTYKA DRUGIEGO STOPNIA POLSKIEJ RAMY KWALIFIKACJI DLA KIERUNKU: NAUKI O RODZINIE STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA (POZIOM 6) PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI Objaśnienie oznaczeń: P6S kod składnika opisu kwalifikacji

Bardziej szczegółowo

FILOZOFICZNA KONCEPCJA NARODU I PAŃSTWA W UJĘCIU PROF. MIECZYSŁAWA GOGACZA

FILOZOFICZNA KONCEPCJA NARODU I PAŃSTWA W UJĘCIU PROF. MIECZYSŁAWA GOGACZA Andrzej Marek Nowik FILOZOFICZNA KONCEPCJA NARODU I PAŃSTWA W UJĘCIU PROF. MIECZYSŁAWA GOGACZA Publikacja Mądrość buduje państwo 1 stanowi istotny punkt w rozwoju filozoficznej koncepcji narodu i państwa

Bardziej szczegółowo

% &" "# & $" ( "(!"#!'

% & # & $ ( (!#!' PRACE NAUKOWE Akademii im. Jana Długosza w Czstochowie Technika, Informatyka, Inynieria Bezpieczestwa 2013, t. I :"! ; < $" &# '( '" ) $*"!" #$. %#$ 37, 33000!, e-mail: pryimalna@rv.mns.gov.ua $$ % &"

Bardziej szczegółowo

KARTA KURSU S2A. Wielokulturowość USA. Kod Punktacja ECTS* 1. Koordynator dr Kinga Orzeł - Dereń Zespół dydaktyczny

KARTA KURSU S2A. Wielokulturowość USA. Kod Punktacja ECTS* 1. Koordynator dr Kinga Orzeł - Dereń Zespół dydaktyczny KARTA KURSU S2A Nazwa Wielokulturowość USA Nazwa w j. ang. Multiculturalism of USA Kod Punktacja ECTS* 1 Koordynator dr Kinga Orzeł - Dereń Zespół dydaktyczny Opis kursu (cele kształcenia) Celem zajęć

Bardziej szczegółowo

Wstp. Odniesienie do podstawy programowej

Wstp. Odniesienie do podstawy programowej ! " 1 Wstp Praca dotyczy projektu midzyprzedmiotowego, jaki moe by zastosowany na etapie nauczania gimnazjum specjalnego. Powyszy projekt moe zosta przeprowadzony na zajciach z przedmiotów: informatyka

Bardziej szczegółowo

Modułowe efekty kształcenia. BUDDYZM JAKO RELIGIA ŚWIATOWA 15 WY + 15 KW 3 ECTS Egzamin

Modułowe efekty kształcenia. BUDDYZM JAKO RELIGIA ŚWIATOWA 15 WY + 15 KW 3 ECTS Egzamin Nazwa kierunku studiów: Filozofia Specjalność: Kultury azjatyckie Poziom kształcenia: studia pierwszego stopnia Profil kształcenia: ogólno akademicki Modułowe efekty kształcenia W wykazie uwzględniono

Bardziej szczegółowo

Sposoby przekazywania parametrów w metodach.

Sposoby przekazywania parametrów w metodach. Temat: Definiowanie i wywoływanie metod. Zmienne lokalne w metodach. Sposoby przekazywania parametrów w metodach. Pojcia klasy i obiektu wprowadzenie. 1. Definiowanie i wywoływanie metod W dotychczas omawianych

Bardziej szczegółowo

Gilsonowska metoda historii filozofii. Artur Andrzejuk

Gilsonowska metoda historii filozofii. Artur Andrzejuk Gilsonowska metoda historii filozofii Artur Andrzejuk PLAN 1. Gilsonowska koncepcja historii filozofii jako podstawa jej metodologii 2. Charakterystyka warsztatu historyka filozofii na różnych etapach

Bardziej szczegółowo

Planowanie adresacji IP dla przedsibiorstwa.

Planowanie adresacji IP dla przedsibiorstwa. Planowanie adresacji IP dla przedsibiorstwa. Wstp Przy podejciu do planowania adresacji IP moemy spotka si z 2 głównymi przypadkami: planowanie za pomoc adresów sieci prywatnej przypadek, w którym jeeli

Bardziej szczegółowo

AKTYWIZACJA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA OBSZARÓW PRZYRODNICZO CENNYCH DLA POTRZEB ICH ZRÓWNOWA ONEGO ROZWOJU

AKTYWIZACJA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA OBSZARÓW PRZYRODNICZO CENNYCH DLA POTRZEB ICH ZRÓWNOWA ONEGO ROZWOJU AKTYWIZACJA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA OBSZARÓW PRZYRODNICZO CENNYCH DLA POTRZEB ICH ZRÓWNOWAONEGO ROZWOJU Tereny wiejskie spełniaj istotn rol w procesie ochrony rodowiska. Dotyczy to nie tylko ochrony zasobów

Bardziej szczegółowo

PROGRAM WDROENIA MIDZYNARODOWEGO PROJEKTU WSPÓŁPRACY W RAMACH PROGRAMU SOCRATES COMENIUS 1

PROGRAM WDROENIA MIDZYNARODOWEGO PROJEKTU WSPÓŁPRACY W RAMACH PROGRAMU SOCRATES COMENIUS 1 Renata Salecka Zespół Szkół nr 2 w Kraniku Szkolny koordynator projektu Socrates Comenius 1 PROGRAM WDROENIA MIDZYNARODOWEGO PROJEKTU WSPÓŁPRACY W RAMACH PROGRAMU SOCRATES COMENIUS 1 EUROPEJSKIE TRADYCJE

Bardziej szczegółowo

1. Wstp. Załcznik nr.1 do uchwały Nr XXXII/259/05 Rady Powiatu w Krasnymstawie z dnia 24 listopada2005r.

1. Wstp. Załcznik nr.1 do uchwały Nr XXXII/259/05 Rady Powiatu w Krasnymstawie z dnia 24 listopada2005r. Załcznik nr.1 do uchwały Nr XXXII/259/05 Rady Powiatu w Krasnymstawie z dnia 24 listopada2005r. Wieloletni program współpracy samorzdu Powiatu Krasnostawskiego z organizacjami pozarzdowymi oraz z podmiotami

Bardziej szczegółowo

Studia III Stopnia: Interdyscyplinarne Humanistyczne Studia Doktoranckie (540 godz.)

Studia III Stopnia: Interdyscyplinarne Humanistyczne Studia Doktoranckie (540 godz.) Studia III Stopnia: Interdyscyplinarne Humanistyczne Studia Doktoranckie (540 ) NAZWA PRZEDMIOTU FORMA ZAL. R S 2012/2013 2013/2014 2014/2015 2015/2016 PUNKTY 1SEM 2SEM 3SEM 4SEM 5 SEM 6SEM 7SEM 8SEM 1.

Bardziej szczegółowo

DECYZJA. odmawiam uwzgldnienia wniosku. Uzasadnienie

DECYZJA. odmawiam uwzgldnienia wniosku. Uzasadnienie Decyzja Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych z dnia 21 marca 2005 r. odmawiajca uwzgldnienia wniosku o zobowizanie Zarzdu Banku, do wykrelenia danych osobowych dotyczcych Skarcego z Bankowego

Bardziej szczegółowo

PRAWIDŁOWE ODPOWIEDZI DO ZADA ZAMKNITYCH

PRAWIDŁOWE ODPOWIEDZI DO ZADA ZAMKNITYCH %!%*+,-.*+,/ 0103 6'7 PRAWIDŁOWE ODPOWIEDZI DO ZADA ZAMKNITYCH zadanie odpowied punkty 1 A D 3 D 4 E 5 C 6 A 7 A 8 B 9 6 10 zadania 6 11 otwarte 6 1 maksymalna moliwa łczna liczba punktów 6 40 strona 1

Bardziej szczegółowo

Aby móc mówić o prawach człowieka, należy najpierw rozróżnić kilka aspektów słowa "prawo".

Aby móc mówić o prawach człowieka, należy najpierw rozróżnić kilka aspektów słowa prawo. Aby móc mówić o prawach człowieka, należy najpierw rozróżnić kilka aspektów słowa "prawo". W ujęciu przedmiotowym rozumiane jest ono jako system norm prawnych, czyli ogólnych, które powstały w związku

Bardziej szczegółowo