Ocena skutków produkcyjnych i ekonomicznych wycofania neonikotynoidów z produkcji wybranych gatunków roślin uprawnych w Polsce

Transkrypt

1 Ocena skutków produkcyjnych i ekonomicznych wycofania neonikotynoidów z produkcji wybranych gatunków roślin uprawnych w Polsce Dr hab. Ludwik Wicki Dr Mariusz Maciejczak Warszawa, kwiecień 2013r. 1

2 Uwaga Autorzy niniejszego raportu nie biorą odpowiedzialności za źródła danych wykorzystanych w niniejszej analizie. Analizy sporządzono przy wykorzystaniu najlepszej dostępnej dla Autorów wiedzy przy zachowaniu najwyższego rygoru naukowego. Jednocześnie Autorzy nie ponoszą żadnej odpowiedzialności za wykorzystywanie informacji zawartych w tym raporcie do podejmowania jakichkolwiek decyzji. 2

3 Spis treści 1 Wprowadzenie Wybrane rośliny rolnicze Założenia metodyczne Rzepak Buraki cukrowe Ziemniaki Zestawienie skutków produkcyjnych i ekonomicznych wycofania neonikotynoidów dla wybranych gatunków roślin rolniczych Wybrane rośliny sadownicze Założenia metodyczne Wyniki analiz Zestawienie skutków produkcyjnych i ekonomicznych wycofania neonikotynoidów dla wybranych gatunków roślin sadowniczych Wnioski Bibliografia

4 1 Wprowadzenie Firma Bayer CropScience zajmuje się szeroko rozumianymi technologiami dla produkcji rolnej, w tym środkami ochrony roślin. Jest też jedną z firm posiadających w swoim asortymencie produkty zawierające substancje czynne z grupy neonikotynoidów. W ostatnich latach nasiliła się dyskusja, zwłaszcza w Europie, na temat wpływu tej grupy insektycydów na obniżanie się populacji wolnożyjących zapylaczy oraz, a może przede wszystkim, pszczół miodnych. Dyskusja ta odbywa się nie tylko na poziomie merytorycznym naukowym, ale także na poziomie politycznym. W szczególności dyskutowane są kwestie zapraw nasiennych zawierających neonikotynoidy. W 2013 r. opublikowano raport Zespołu badawczego, wspieranego przez organizację Copa-Cogeca (Związek Rolników Europejskich), ESA (Europejską Izbę Nasienną) oraz ECPA (Europejskie Stowarzyszenie Ochrony Upraw), we współpracy z Bayer Crop Science oraz Syngenta, który sprawdził społecznoekonomiczny i środowiskowy wkład wniesiony przez technologię neonikotynoidowych zapraw nasiennych do Unii Europejskiej w głównych uprawach i w kluczowych krajach. Praca ta podkreśla transformacyjną naturę oraz katalizującą rolę jaką spełnia zaprawianie nasion Neonikotynoidami w nowoczesnym rolnictwie, jak również przedstawia skutki braku dostępu do tej technologii. W konkluzjach stwierdzono, że w okresie pięcioletnim, UE mogłaby stracić do 17 miliardów euro, a w długim okresie musiałaby sprostać znaczącemu zwiększeniu presji szkodników na uprawy, które nie korzystałyby już z ochrony oferowanej przez tę technologię. W wielu uprawach zaprawianie nasion neonikotynoidami stało się na tyle zintegrowane z praktyką rolniczą, że nie ma dla tej formy kontroli populacji owadów, w przewidywalnej przyszłości, opłacalnej alternatywy. Forum Humboldta przeprowadziło badania, jaki wpływ na rolnictwo miałoby wycofanie zapraw z tej grupy chemicznej. Zdaniem ekspertów wprowadzenie zakazu stosowania insektycydów neonikotynowych spowodowałoby straty w wielkości plonów o proc. przy zastosowaniu innych zapraw nasiennych w okresach nasilonego występowania szkodników. Na 4

5 podstawie analizy przypadków w Niemczech przekładałoby się to na straty w zyskach plantatorów nawet rzędu 40 proc 1. Niezależne badania przeprowadzone przez Instytutu Ochrony Roślin PIB w Poznaniu potwierdziły pozytywny wpływ na wyniki produkcyjne stosowania zapraw nasiennych w Polsce 2. Z drugiej strony niezależne badania prowadzone w Europie nad negatywnymi efektami zewnętrznymi stosowania neonikotynoidów podkreślają jednak ich negatywny wpływ na wolnożyjące zapylacze, w szczególności pszczoły. Raport z projektu APANET 3, sfinansowanego w grudniu 2008 r. przez włoskie Ministerstwo Rolnictwa, który miał na celu wyodrębnić i przeanalizować główne czynniki zjawiska masowego ginięcia pszczół we Włoszech. Mimo wielości jednostek naukowych biorących udział w projekcie a podlegających różnym ministerstwom, nie przedstawiono przesłanek świadczących o istotnej zasadności stosowania badanych pestycydów. Wskazano, że neonikotynoidy, z racji wysokiej toksyczności są pestycydami niebezpiecznymi w każdej formie (zaprawa, oprysk) dla pszczół. Jednocześnie Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) opublikował obszerny raport dotyczący badań nad zaprawami nasiennymi zawierającymi neonikotynoidy, w tym tiametoksam, i ich wpływu na pszczoły. W raporcie zidentyfikowano liczne ryzyka wynikające ze stosowania neonikotynoidów w produkcji roślinnej w odniesieniu do pszczół. Opinia ta, opublikowana przez panel EFSA ds. Produktów Ochrony Roślin i Ich Pozostałości (PPR Panel), zaproponowała znacznie bardziej wszechstronną ocenę ryzyka dla pszczół, a także wprowadziła wyższy poziom kontroli do interpretacji wyników badań terenowych. Proponowane zmiany mają na celu poprawę poziomu ochrony dla pszczół przy ocenie zagrożeń związanych z pestycydami. W raporcie EFSA podkreślono dodatkowo istotny wpływ przestrzegania zasad bezpieczeństwa podczas stosowania tych środków 4. 1 Raport Społeczno-ekonomiczna, technologiczna i środowiskowa wartość zaprawiania nasion z użyciem neonikotynoidów w Unii Europejskiej. [odczytano ] 2 Patrz: Mrówczyński M., Wachowiak H., Cichy H., Budzianowski G., Woś H., 2011: Badania nad przydatnością nowych zapraw nasiennych w zwalczaniu jesiennych szkodników rzepaku ozimego, Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin 51 (1) Poznań 3 APANET, 2011: Effects of coated maize seed on honey bees Report based on results obtained from the third year (2011) activity of the APENET project. 4 EFSA, EFSA identifies risks to bees from neonicotinoids. Press release

6 Zważając na zidentyfikowane pozytywne efekty produkcyjnoekonomiczne stosowania neonikotynoidów oraz zidentyfikowane ryzyko i negatywne efekty zewnętrzne (środowiskowe) ważnym jest ocena efektów zaprzestania stosowania tych środków w produkcji rolniczej w Polsce z produkcyjno-ekonomicznego punktu widzenia, a także utrzymania ich stosowania zarówno od strony produkcyjnej jak i środowiskowej. Celem niniejszego opracowanie jest ocena skutków produkcyjnych i ekonomicznych wycofania neonikotynoidów z produkcji wybranych gatunków roślin uprawnych: rolniczych i sadowniczych w Polsce. Analizy przedstawiono odrębnie dla wybranych gatunków roślin rolniczych: rzepaku, ziemniaków i buraków cukrowych oraz dla wybranych gatunków roślin sadowniczych: jabłoni i grusz. Metodyka analizy obejmuje dwa obszary: produkcyjny oraz ekonomiczny. W obszarze produkcyjnym oszacowano zmiany w wielkości produkcji, zaś w obszarze ekonomicznym oszacowano zmiany w zakresie zmiany kosztów i wartości produkcji. W obydwu ujęciach analizy dotyczą szacowanego wpływu bezpośredniego zmian przy założeniu stabilności pozostałych czynników. Nie brane są zatem pod uwagę oddziaływania pośrednie wynikające m.in. z uwarunkowań biologicznych (np. uodpornienie szkodników), klimatycznych, geograficznych czy opcjonalnych decyzji rolników (np. rotacja czy terminowość zabiegów), ani wynikające ze zmiennej koniunktury rynkowej. Na potrzeby opracowania wykorzystano dwa odstawowe źródła danych. Dane wyjściowe prezentujące sytuację w Polskim rolnictwie pochodziły z opracowań Głównego Urzędu Statystycznego, zaś szczegółowe dotyczące oddziaływania neonikotynoidów i zwalczanych nimi szkodników przekazała firma Bayer CropScience. Zaprezentowane wyniki stanowią syntezę przeprowadzonych analiz. Szczegółowe wyliczenia dostępne są u Autorów. 6

7 2 Wybrane rośliny rolnicze 7

8 2.1 Założenia metodyczne Dokonano oceny skutków produkcyjnych i ekonomicznych wycofania środków ochrony roślin z grupy neonikotynoidów w odniesieniu do następujących gatunków roślin uprawnych: buraki cukrowe, rzepak, ziemniaki i uprawy sadownicze. Podstawę do prowadzonej analizy stanowiły dane dotyczące skutków produkcyjnych niestosowania środków ochrony roślin z tej grupy chemicznej w uprawie tych gatunków przekazane przez firmę Bayer. Wykorzystano także dane dotyczące alternatywnych środków ochrony roślin umożliwiających osiągnięcie takich samych efektów produkcyjnych oraz dotyczące szacunkowych kosztów stosowania zapraw nasiennych zawierających substancje z tej grupy. Firma Bayer udostępniła także dane dotyczące presji szkodników w różnych regionach Polski. Poza danymi dostarczonymi przez firmę Bayer w analizie wykorzystano dane Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) dotyczące powierzchni produkcji poszczególnych gatunków roślin w Polsce, a także o powierzchni produkcji poszczególnych gatunków według województw i grup obszarowych gospodarstw rolnych. Plony przyjęto według danych GUS średnio dla Polski. Wykorzystane dane o powierzchni produkcji dotyczyły 2010 r. W odniesieniu do plonów przyjęto plon średni z lat Metodyka analizy obejmuje dwa obszary: produkcyjny oraz ekonomiczny. W obszarze produkcyjnym oszacowano zmiany w wielkości produkcji, zaś w obszarze ekonomicznym oszacowano zmiany w wartości produkcji na 1 ha i w odniesieniu do produkcji łącznie w Polsce, a także w wyodrębnionych grupach obszarowych gospodarstw. W obydwu ujęciach analizy dotyczą szacowanego wpływu bezpośredniego zmian przy założeniu stabilności pozostałych czynników. Nie brane są zatem pod uwagę oddziaływania pośrednie wynikające m.in. z uwarunkowań klimatycznych, geograficznych czy opcjonalnych decyzji rolników. W zakresie oszacowania wpływu wycofania neonikotynoidów na wielkość produkcji w Polsce wykorzystano dane o powierzchni produkcji w poszczególnych województwach, uzyskiwanych plonach oraz o presji szkodników w poszczególnych województwach. Z firmy Bayer uzyskano szacunkowe określenie presji szkodników rzepaku w 6 województwach, w których łączna powierzchnia produkcji stanowi 65% powierzchni w Polsce oraz łącznej presji w Polsce. Dla 6 województw przyjęto dane według dostarczonej informacji, a dla pozostałych średnie wartości obliczone są jako różnica między powierzchnią z określoną presją dla całej Polski 8

9 i wymienionych województw. Na podstawie tych informacji określono szacunkową powierzchnię produkcji rzepaku w województwach i w całej Polsce, na której presja szkodników jest odpowiednio: niska, średnia i wysoka. Dla produkcji buraków cukrowych przyjęto, że presja szkodników dotyczy powierzchni produkcji zgodnie z podanymi informacjami dla czterech województw (wielkopolskie, kujawsko-pomorskie, lubelskie i opolskie). W innych źródłach podawano, że wysoki poziom presji szkodników dotyczy 100% powierzchni produkcji, lecz postanowiono przyjąć dane podane w dokładniejszych źródłach. W tych województwach areał produkcji buraków cukrowych to 62% powierzchni uprawy w Polsce. Przyjęto, że na podanej powierzchni występuje wysoka presja, a na powierzchni będącej różnicą między powierzchnią produkcji w danym województwie i przedstawioną jako powierzchnia z presją szkodników występuje średnia presja szkodników. Dla pozostałych 12 województw, w których uprawiano buraki cukrowe łącznie na powierzchni 77 tys. ha, przyjęto presję minimalną spośród podanych czterech województw (woj. lubelskie). Określono dla nich, że wysoka presja szkodników występuje na 89% powierzchni produkcji buraków cukrowych, a presja średnia na 11% powierzchni. W przypadku średniej presji szkodników ustalono, że poziom spadku plonowania będzie wynosił połowę obniżki plonów, którą określono dla sytuacji wysokiej presji. Łącznie dla buraków cukrowych przyjęto wysoki poziom występowania szkodników na powierzchni 191 tys. ha i średni poziom na powierzchni 15 tys. ha. W odniesieniu do ziemniaków sposób postępowania co do ustalania struktury powierzchni produkcji z różną presją szkodników był podobny do tego, który zastosowano przy rzepaku. Otrzymano dane dotyczące powierzchni produkcji, powierzchni netto, na której zwalczano agrofagi oraz powierzchni rozwiniętej z uwzględnieniem krotności wykonywania zabiegów. Dane dotyczyły 6 województw, w których łączna powierzchnia produkcji ziemniaków stanowi 61% areału ich produkcji w Polsce oraz łącznie całego kraju. Dla tych 6 województw przyjęto dane według informacji z firmy Bayer, a dla pozostałych wartości średnie obliczone jako różnica między powierzchnią z określoną presją dla całej Polski i województw, dla których podano informacje. Jako powierzchnię z wysoką presją szkodników uznano różnicę między powierzchnią netto, a powierzchnią rozwiniętą (czyli tą, na której wykonywano zabiegi więcej niż jednokrotnie). Powierzchnia ze średnią presją to powierzchnia netto, a powierzchnia z niską presją została określona jako różnica między powierzchnią produkcji, a powierzchnią, na której dokonywano zwalczania szkodników. Należy nadmienić, że takie podejście daje także podstawę do wykorzystania rzeczywistych plonów ziemniaków w dalszej ocenie skutków wycofania neonikotynoidów. W przypadku plantacji, na których nie dokonuje się żadnej ochrony przeciw szkodnikom nie można założyć bezpośrednich skutków. Na 9

10 podstawie tych informacji określono szacunkową powierzchnię produkcji ziemniaków w poszczególnych województwach i w całej Polsce, na której presja szkodników jest odpowiednio: niska, średnia i wysoka. Dla ziemniaków wysoką presję szkodników przyjęto dla powierzchni 58 tys. ha, średnią dla 180 tys. ha i niską dla 136 tys. ha (należy pamiętać, że do obszarów z niską presją zaliczono także areał, na którym nie dokonywano zabiegów). Jest to odpowiednio: 15%, 48% i 37% powierzchni produkcji ziemniaków. Drugą ważną informacją były dane o poziomie plonowania w przypadku wystąpienia określonego nasilenia szkodników oraz stosowania i niestosowania środków z grupy neonikotynoidów jako składnika zapraw nasiennych i insektycydów nalistnych. W odniesieniu do rzepaku założono, że przy niskiej (normalnej) presji szkodników i wycofaniu neonikotynoidów uzyskany może być plon rzepaku równy plonowi średniemu w danym województwie. Dla presji średniej i silnej plon ten odpowiednio obniżano zgodnie z proporcją podaną przez firmę Bayer. Wielkości te wynosiły: 30 dt plonu przy niskiej presji szkodników i 20 dt plony przy wysokiej presji szkodników. Przyjęto więc, że plon rzepaku w przypadku wysokiej presji szkodników wynosić może 2/3 przeciętnego plonu, a w przypadku średniej presji 5/6 przeciętnego plonu w województwie. W odniesieniu do buraków cukrowych przyjęto podobnie, że w przypadku silnej presji szkodników i wycofania neonikotynoidów plon będzie niższy. Wg. otrzymanych danych przyjęto poziom plonowania: z pełną ochroną 57 t/ha, w przypadku braku ochrony z użyciem neonikotynoidów 50 t/ha. W obliczeniach uwzględniono plony uzyskiwane w poszczególnych województwach oraz odpowiednią proporcję spadku plonów: warunki silnej presji 50/57, czyli do poziomu 87,7%; warunki średniej presji 53,5/57,0; czyli do poziomu 93,9% plonu średniego w danym województwie. Plony rzeczywiste określono jako średnią z lat Dla ziemniaków plony do obliczeń przyjęto także na podstawie plonów rzeczywistych w województwach w latach , a relacje plonów dla plantacji z wysoką, średnią i niska presją przyjęto wg. otrzymanych danych firmy Bayer. Plon z pełną ochroną ustalono jako średnią ważony plon dla plantacji z ochroną. Wagami był udział plantacji zastosowaniem sadzeniaków zaprawianych (22%) i udział pozostałych. Przyjęto plon z pełną ochroną 21,2 t/ha, a dla warunków silnej presji było to 16,8 t/ha, a więc poziom plonów w takich warunkach sięgał 79,2% plonu odniesienia (przy braku presji). Dla warunków średniej presji przyjęto połowę spadku plonów, a więc poziom plonów wynosił 89,6% plonu odniesienia. 10

11 Na podstawie oszacowanej powierzchni z określoną presją szkodników i poszczególnych poziomów plonów określono wielkość produkcji w poszczególnych województwach. Łączna wielkość produkcji ustalona została jako suma wielkości z poszczególnych województw. W odniesieniu do oceny skutków produkcyjnych i ekonomicznych według grup obszarowych gospodarstw przyjęto podział na trzy grupy obszarowe: do 10 ha, ha i powyżej 50 ha. Powierzchnię produkcji poszczególnych gatunków roślin w tych grupach gospodarstw przyjęto według GUS. Skutki produkcyjne i ekonomiczne w poszczególnych grupach gospodarstw ustalono uwzględniając strukturę obszarową gospodarstw w poszczególnych województwach (uwzględniono 15 grup obszarowych) oraz oszacowane plony dla poszczególnych województw. Na tej podstawie ustalono powierzchnię produkcji rzepaku, buraków cukrowych i ziemniaków podlegającą różnym poziomom presji szkodników w każdej grupie obszarowej gospodarstw. Analiza skutków ekonomicznych uwzględniała: zmiany wartości produkcji, zmiany kosztów produkcji oraz zmiany nadwyżki ekonomicznej (wkładu w pokrycie kosztów stałych, a więc także wkładu w poziom dochodu). Ustalono je z wykorzystaniem modelowej kalkulacji nadwyżki ekonomicznej dla produkcji rzepaku, buraków cukrowych i ziemniaków. Uwzględniono koszty nasion, koszt dodatkowych zabiegów ochrony oraz środków, a także zmianę plonów. Ceny przyjęto na jednakowym poziomie dla całego kraju. Łączne skutki dla poziomu kraju określono biorąc pod uwagę strukturę powierzchni produkcji z różną presją szkodników. Skutki w przeliczeniu na jedno gospodarstwo rolne ustalono uwzględniając przeciętną powierzchnię produkcji danego gatunku w gospodarstwach w danej grupie obszarowej. Na potrzeby analiz przyjęto warunki cenowe z grudnia 2012 r. Przedstawione wyniki uzyskano z uwzględnieniem struktury gospodarstw w 2010r. (wg. ostatniego Powszechnego Spisu Rolnego) oraz w oparciu o plony średnie z lat

12 2.2 Rzepak W wyniku przeprowadzonych obliczeń ustalono, że na 48,4% powierzchni produkcji rzepaku można założyć przeciętne nasilenie występowania szkodników, na 16,1% podwyższone, a na 35,5% wysokie. Wartości te określono biorąc pod uwagę konieczną liczbę zabiegów dla zachowania plonu (wg danych firmy Bayer). Uwzględniając strukturę zagrożenia wg województw i przewidywane obniżenie plonów określono przewidywane plony w przy różnych poziomach presji szkodników (rys. 1). W warunkach wysokiej presji szkodników plony mogą ulec obniżeniu nawet o 30%. Rysunek 1. Poziom plonów rzepaku przy różnym nasileniu występowania szkodników Przeciętny plon rzepaku w Polsce w latach wynosił około 25 dt/ha. Wycofanie neonikotynoidów prowadzi do spadku plonów przeciętnie do poziomu 21,7 dt/ha, czyli o 3,9 dt/ha (rys. 2). Jest to spadek o około 15,3%. 12

13 Rysunek 2. Poziom plonów rzepaku w Polsce w latach i oszacowany dla sytuacji wycofania neonikotynoidów Zbiory rzepaku zmniejszą się w takim przypadku proporcjonalnie do spadku plonów. Przy plonie 25,2 dt/ha oraz powierzchni produkcji 946 tys. ha (wg stanu w 2010 r.) zbiory wynosiłyby 2,4 mln ton. Po wycofaniu neonikotynoidów obniżyłyby się o 371 tys. ton do 2,1 mln ton. Zmiana ta nie uwzględnia ewentualnej zmiany powierzchni produkcji, a także obserwowanych corocznych wahań plonów. Większość rzepaku w Polsce uprawiana jest w gospodarstwach większych obszarowo. W gospodarstwach do 10 ha użytków rolnych znajdowało się 2010 r. około 72 tys. ha rzepaku, w gospodarstwach ha 238 tys. ha, a w gospodarstwach o powierzchni powyżej 50 ha 636 tys. ha. Stanowiło to odpowiednio 8%, 25% i 67% areału produkcji rzepaku (rys. 3). 13

14 Rysunek 3. Struktura powierzchni produkcji rzepaku w Polsce według grup obszarowych gospodarstw Uwzględniając strukturę gospodarstw według powierzchni w województwach i obserwowaną presję szkodników ustalono, że plony w gospodarstwach najmniejszych mogą obniżyć się o 2-2,5% bardziej niż przewidywano średnio dla Polski, a w gospodarstwach największych spadek plonów może być mniejszy o 1-1,5%. Zmniejszenie produkcji obliczone dla wszystkich gospodarstw z wykorzystaniem tego podejścia zostało oszacowane na 362 tys. ton, tj. o 14,9% w stosunku do stanu wyjściowego. Poziom produkcji po wycofaniu neonikotynoidów wynosiłby 2,06 mln ton. Wartość ubytku zbiorów można oszacować na 650 mln zł rocznie w skali kraju. Poziom i zmiany produkcji przedstawiono na rysunku 4. Jak można zauważyć, największe zmniejszenie zbiorów wystąpiłoby w przypadku gospodarstw największych. Byłoby to około 250 tys. ton nasion rzepaku mniej. Taki spadek produkcji (przy stałych cenach) znacząco mógłby się odbić na wynikach ekonomicznych gospodarstw. 14

15 Rysunek 4. Oszacowana zmiana wielkości produkcji wynikająca z wycofania środków z grupy neonikotynoidów w różnych grupach obszarowych gospodarstw Przeciętna obserwowana w Polsce powierzchnia produkcji rzepaku w gospodarstwach prowadzących produkcję rzepaku i o powierzchni do 10 ha UR wynosiła 2,18 ha, w gospodarstwach o powierzchni ha było to średnio 5,91 ha, a w gospodarstwach o powierzchni powyżej 50 ha było to średnio 51,39 ha. Przy ustalonych dla sytuacji po wycofaniu neonikotynoidów plonów ubytek produkcji rzepaku wynosiłby od 1 do 20 ton (rys. 5). Rysunek 5. Zmiana wielkości produkcji na 1 gospodarstwo wynikająca z wycofania środków z grupy neonikotynoidów w różnych grupach obszarowych gospodarstw 15

16 Biorąc pod uwagę zmiany wielkości produkcji oraz zakładając cenę rzepaku na poziomie 1800 zł/tonę potencjalne przychody gospodarstw (w przeliczeniu na 1 gospodarstwo) zmniejszyłyby się o około 1,5 tys. zł w gospodarstwach do 10 ha, o około 4 tys. zł w gospodarstwach ha i aż o 35 tys. zł w gospodarstwach powyżej 50 ha. Następnym elementem analizy było określenie zmian, jakie wycofanie środków z grupy neonikotynoidów powodowałoby w kosztach produkcji oraz w wartości przychodów i nadwyżek. W tym celu posłużono się kalkulacją nadwyżki bezpośredniej. Dla poszczególnych wariantów nasilenia występowania szkodników przygotowano odrębne kalkulacje. Punktem odniesienia jest kalkulacja uwzględniająca stan obecny, czyli możliwość zastosowania tych środków w produkcji. Na podstawie kalkulacji nadwyżki przygotowano kalkulacje różnicowe. Wyniki zestawiono w tabeli 1. Tabela 1. Wyniki kalkulacji różnicowej dla produkcji rzepaku dla różnych wariantów plonowania przy założeniu wycofania środków z grupy neonikotynoidów Wyszczególnienie podstawowego Wartości pozycji kalkulacji dla wariantu z normalną presja szkodników przy wycofaniu neonikotynoidów przy średniej presji szkodników przy wysokiej presji szkodników Plon w dt/ha 25,2 25,2 21,7 17,1 Przychody w zł/ha 4356, , , ,00 Koszty nasion w zł/ha 310,00 289,00 289,00 289,00 Koszty środków ochrony roślin w zł/ha 520,29 500,89 527,89 554,89 Koszty zabiegów w zł/ha 415,25 415,25 428,91 445,76 Nadwyżka w zł/ha 1619, ,28 989,62 117,77 Różnica względem wariantu podstawowego w zł/ha 0,00 40,40-630, ,12 Po wycofaniu neonikotynoidów skutki ekonomiczne dla gospodarstw zależą przede wszystkim od nasilenia występowania szkodników. Przy niskiej presji można spodziewać się braku wpływu na koszty i nadwyżkę. Możliwe jest także uzyskanie nieco większych nadwyżek, co wynika z zastosowania tańszych środków ochrony roślin z grupy pyretroidów. Przy średnim i dużym nasileniu występowania szkodników poziom nadwyżki znacząco się obniża. Spadek wynosi od 630 zł/ha przy średnim poziomie presji szkodników do 1500 zł/ha przy wysokiej presji. Określony poziom nadwyżki w przypadku występowania wysokiej 16

17 presji szkodników 118 zł/ha nie umożliwia osiągania dochodów z tej produkcji. Średnio nadwyżka na 1 ha produkcji rzepaku zmniejszyłaby się o 628 złotych. Jaki jest skutek ekonomiczny w skali całego kraju? Zakładając strukturę powierzchni produkcji z poszczególnym nasileniem występowania szkodników, jak podano wcześniej można się spodziewać zmniejszenia dochodów producentów o 595 mln zł. Wynik taki zostałby uzyskany z powodu spadku przychodów o około 598 mln zł i spadku kosztów o około 3 mln zł. Warto zauważyć, że jest to kwota znacząca cała towarowa produkcja rolnicza w Polsce osiąga wartość około 70 mld zł. Najsilniej spadek produkcji dotknąłby gospodarstwa powyżej 50 ha, w których skupiona jest produkcja rzepaku. Utraciłyby one około 400 mln zł, gospodarstwa z grupy ha straciłyby 150 mln zł, a te poniżej 10 ha około 45 mln zł. Skutki ekonomiczne na poziomie gospodarstw zależą od wielkości powierzchni uprawy rzepaku w gospodarstwach. W wydzielonych grupach obszarowych gospodarstw było to od 2 do 50 ha na gospodarstwo. Dochód z gospodarstwa rolniczego zmniejszyłby się w wyniku wycofania neonikotynoidów o 1,3 tys. zł w gospodarstwach do 10 ha (uprawiających rzepak), o 3,7 tys. zł w gospodarstwach o powierzchni ha i aż o około 32 tys. zł średnio w gospodarstwach powyżej 50 ha produkujących rzepak (rys. 6). Rysunek 6. Zmiana wielkości dochodu na 1 gospodarstwo z produkcją rzepaku wynikająca z wycofania środków z grupy neonikotynoidów w różnych grupach obszarowych gospodarstw 17

18 2.3 Buraki cukrowe Dla produkcji buraków cukrowych obliczono, że na 92,6% powierzchni produkcji można spodziewać się wysokiej presji specyficznych szkodników (Psylliodes chrysocephala, Pegomyia hyoscyami, Aphis). Na pozostałej powierzchni (7,4%) założono średnią presję szkodników. Dotyczyło to odpowiednio powierzchni: 191 tys. ha i 15 tys. ha. Wielkości te ustalono bazując na danych o presji szkodników dostarczonych jako materiały źródłowe do analizy. Biorąc pod uwagę plonowanie średnie w latach wg województw oraz strukturę zagrożenia wg województw oraz wyliczone obniżenie plonów określono przewidywane plony w przy obu poziomach presji szkodników w warunkach wycofania neonikotynoidów z użycia (rys. 7). Rysunek 7. Poziom plonów buraków cukrowych przy różnym nasileniu występowania szkodników Przeciętne plony buraków cukrowych w Polsce w latach wynosiły 524,3 dt/ha. Wycofanie neonikotynoidów prowadzi do spadku plonów przeciętnie do poziomu 471,4 dt/ha, czyli średnio o 52,9 dt/ha. Jest to spadek o około 10,1% (rys. 8). 18

19 Rysunek 8. Poziom plonów buraków cukrowych w Polsce w latach i oszacowany dla sytuacji wycofania neonikotynoidów Zakładając produkcję buraków na powierzchni takiej jak obserwowana w 2010 r. w poszczególnych województwach, określono wielkość zmiany zbiorów (produkcji). Zbiory buraków cukrowych zmniejszą się proporcjonalnie do ustalonej obniżki plonów. Przy średnim (dla lat ) plonie 52,43 t/ha oraz powierzchni produkcji 206, 4 tys. ha (wg stanu w 2010 r.) zbiory wynosiłyby 10,8 mln ton. Po wycofaniu neonikotynoidów obniżyłyby się o 1,1 mln ton do 9,7 mln ton. Wyliczona zmiana ta nie uwzględnia możliwej zmiany powierzchni produkcji, oraz corocznych wahań plonów. W Polsce buraki cukrowe uprawiane są w większości w gospodarstwach o powierzchni powyżej 10 ha (92% areału). W gospodarstwach do 10 ha użytków rolnych produkowano buraki na powierzchni około 16 tys. ha, w gospodarstwach ha było 94 tys. ha i w gospodarstwach powyżej 50 ha 96 tys. ha (rys. 9). 19

20 Rysunek 9. Struktura powierzchni buraków cukrowych w Polsce według grup obszarowych gospodarstw Uwzględniając strukturę gospodarstw według powierzchni w województwach i obserwowaną presję szkodników ustalono, że zbiory mogą obniżyć się po około 0,5 mln ton w grupach gospodarstw powyżej 10 ha (rys. 10). Poziom produkcji po wycofaniu neonikotynoidów wynosiłby 9,7 mln ton. Wartość ubytku produkcji oszacowano na 160 mln zł w skali kraju. Oznacza to, że wartość produkcji towarowej uzyskiwanej z buraków cukrowych zmniejszyła by się o około 10% w odniesieniu do wartości produkcji towarowej buraków cukrowych obserwowanej w 2010 r. (1616 tys. zł) i o około 7% w stosunku do wartości tej produkcji z 2011 r. (2154 tys. zł). Poziom i zmiany produkcji przedstawiono na rysunku 10. Jak można zauważyć, największe zmniejszenie zbiorów wystąpiłoby w przypadku gospodarstw największych i średnich. 20

21 Rysunek 10. Oszacowana zmiana wielkości produkcji buraków cukrowych wynikająca z wycofania środków z grupy neonikotynoidów w różnych grupach obszarowych gospodarstw Średnia powierzchnia produkcji buraków cukrowych w grupach obszarowych gospodarstw była następująca: gospodarstwa do 10 ha 0,95 ha, gospodarstwa ha 3,12 ha i gospodarstwa o powierzchni powyżej 50 ha 21,6 ha. W wymienionych grupach gospodarstw i zakładając podany wcześniej spadek plonów ubytek produkcji buraków cukrowych w przeliczeniu na 1 gospodarstwo były następujący (rys. 11): gospodarstwa do 10 ha 5,1 ton, gospodarstwa ha 17 ton, gospodarstwa powyżej 50 ha 114 ton. 21

22 Rysunek 11. Zmiana wielkości produkcji buraków cukrowych na 1 gospodarstwo wynikająca z wycofania środków z grupy neonikotynoidów w różnych grupach obszarowych gospodarstw Biorąc pod uwagę zmiany wielkości produkcji oraz zakładając cenę buraków cukrowych 146 zł/tonę przychody gospodarstw (w przeliczeniu na 1 gospodarstwo) zmniejszyłyby się od około 730 zł w gospodarstwach do 10 ha, i około 2,3 tys. zł w gospodarstwach ha do 16,5 tys. zł w gospodarstwach powyżej 50 ha. Następnym elementem analizy było określenie zmian, jakie wycofanie środków z grupy neonikotynoidów powodowałoby w kosztach produkcji oraz w wartości przychodów i nadwyżek. W tym celu posłużono się kalkulacją nadwyżki bezpośredniej. Dla poszczególnych wariantów nasilenia występowania szkodników przygotowano odrębne kalkulacje. Punktem odniesienia była kalkulacja uwzględniająca stan obecny, czyli możliwość zastosowania tych środków w produkcji. Najważniejsze wyniki zestawiono w tabeli 2. 22

23 Tabela 2. Wyniki kalkulacji różnicowej dla produkcji buraków cukrowych dla różnych wariantów plonowania przy założeniu wycofania środków z grupy neonikotynoidów Wyszczególnienie Wartości pozycji kalkulacji dla wariantu podstawowego przy wycofaniu neonikotynoidów z normalną presja szkodników przy średniej presji szkodników przy wysokiej presji szkodników Plon w dt/ha 524,3 524,3 492,7 469,5 Przychody w zł/ha 7602, , , ,75 Koszty nasion w zł/ha 640,00 546,00 546,00 546,00 Koszty środków ochrony roślin w zł/ha 354,32 354,32 383,44 412,56 Koszty zabiegów w zł/ha 1419, , , ,58 Nadwyżka w zł/ha 3789, , ,9 2984,13 Różnica względem wariantu podstawowego w zł/ha 0,00 94,00-416,58-805,35 Po wycofaniu neonikotynoidów skutki ekonomiczne dla gospodarstw zależą wszystkim od nasilenia występowania szkodników oraz związanym z tym wykonywaniem dodatkowych zabiegów ochrony roślin, a także od obserwowanej obniżki plonów. Jak podano w metodyce nie założono występowania niskiej (żadnej) presji szkodników, więc wariant taki podany jest tylko w celach porównawczych. Przy średniej presji agrofagów nadwyżka (z uwzględnieniem kosztów siły pociągowej) ulega zmniejszeniu o 416 zł/ha, a przy wysokiej presji szkodników już o ponad 800 zł/ha. W każdym z analizowanych przypadków zachowana jest opłacalność bezpośrednia produkcji (na poziomie nadwyżki). Średnio nadwyżka na 1 ha produkcji buraków cukrowych ulegnie obniżeniu o 768 zł/ha. Efekty ekonomiczne w skali całego kraju wynikają ze zmniejszenia wartości produkcji przy jednoczesnej zmianie kosztów. Przy założonej strukturze produkcji i strukturze areału narażonego na określoną presję szkodników można się spodziewać obniżenia dochodów producentów o 160 mln zł. Wynik taki zostałby uzyskany z powodu zmniejszenia przychodów o około 158,6 mln zł i zmiany kosztów o około 1,3 mln zł. Spadek produkcji wynikający z ograniczenia w stosowaniu środków ochrony roślin silnej dotknąłby gospodarstwa powyżej 10 ha, a więc gospodarstwa produkujące głównie na rynek. Gospodarstwa do 10 ha utraciłyby około 12 mln zł dochodów, gospodarstwa z grupy ha straciłyby 73 mln zł, a te powyżej 50 ha około 75 mln zł. 23

24 Skutki ekonomiczne dla pojedynczych gospodarstw zależą od wielkości powierzchni uprawy buraków cukrowych w tych gospodarstwach. W wydzielonych grupach obszarowych gospodarstw było to od 1 do 22 ha na gospodarstwo. Dochód z gospodarstwa rolniczego zmniejszyłby się w wyniku wycofania neonikotynoidów o 730 zł w gospodarstwach do 10 ha, o 2,5 tys. zł w gospodarstwach o powierzchni ha i aż o około 17 tys. zł średnio w gospodarstwach powyżej 50 ha (rys. 12). Rysunek 12. Zmiana wielkości dochodu na 1 gospodarstwo z produkcją buraków cukrowych wynikająca z wycofania środków z grupy neonikotynoidów w różnych grupach obszarowych gospodarstw 24

25 2.4 Ziemniaki Dla produkcji ziemniaków ustalono, że na 36,5% powierzchni produkcji występuje niska, na 48,1% - średnia, a na 15,4% wysoka presja szkodników. Dotyczyło to odpowiednio powierzchni: 142 tys. ha, 187 tys. ha i 60 tys. ha (struktura wg powierzchni produkcji w 2010 r.). Wielkości te ustalono bazując na danych dostarczonych zgodnie z opisem w metodyce. Biorąc pod uwagę plonowanie średnie w latach wg województw oraz strukturę zagrożenia wg województw oraz wyliczone obniżenie plonów określono przewidywane plony w przy każdym poziomie nasilenia występowania szkodników w warunkach wycofania neonikotynoidów (rys. 13). Rysunek 13. Poziom plonów ziemniaków przy różnym nasileniu występowania szkodników Średnie plony ziemniaków w Polsce w latach wg GUS wynosiły 210,7 dt/ha i wzrastały w kolejnych latach. Wycofanie neonikotynoidów prowadziłoby do obniżenia plonowania do poziomu 193,8 dt/ha średnio, a więc o 16,9 dt/ha. Jest to spadek o 8,0% (rys. 14). 25

26 Rysunek 14. Poziom plonów ziemniaków w Polsce w latach i oszacowany dla sytuacji wycofania neonikotynoidów Dla powierzchni produkcji ziemniaków takiej, jak obserwowana w poszczególnych województwach w 2010 r. określono wielkość zmian zbiorów (produkcji) ziemniaków dla sytuacji wycofania neonikotynoidów. Zbiory zmniejszyłyby się proporcjonalnie do średniej obniżki plonów. Zakładając średni plon 21,07 t/ha (jak za lata ) i powierzchnię produkcji 388,3 tys. ha (wg stanu w 2010 r.) zbiory wynosiłyby 8,18 mln ton. Po wycofaniu neonikotynoidów obniżyłyby się o 0,66 mln ton do 7,51 mln ton. Wyliczona zmiana nie uwzględnia możliwego dalszego zmniejszania się powierzchni produkcji ziemniaków i zmian plonowania. Ziemniaki w Polsce są produkowane we wszystkich grupach obszarowych gospodarstw. W gospodarstwach z grup obszarowych do 50 ha stanowią one po około 4,5% powierzchni zasiewów, a w gospodarstwach powyżej 50 ha 2,0% powierzchni zasiewów. W gospodarstwach do 10 ha użytków rolnych ziemniaki były produkowane na powierzchni około 180 tys. ha, w gospodarstwach ha na areale 140 tys. ha, a w gospodarstwach powyżej 50 ha na 68 tys. ha (rys. 15). 26

27 Rysunek 15. Struktura powierzchni buraków cukrowych w Polsce według grup obszarowych gospodarstw Uwzględniając strukturę gospodarstw według powierzchni w województwach i określoną w analizie strukturę presji szkodników ustalono, że zbiory mogą obniżyć się o około 303 tys. ton w gospodarstwach do 10 ha, 237 tys. ton w gospodarstwach o powierzchni ha i o 116 tys. ton w gospodarstwach największych. Poziom produkcji po wycofaniu neonikotynoidów wynosiłby 7,52 mln ton. Wartość zmniejszenia produkcji ustalono na 328 mln zł w skali kraju. Oznacza to, że wartość uzyskiwanej produkcji ziemniaków byłaby niższa o 6-8% w odniesieniu do wartości produkcji globalnej ziemniaków w r. W stosunku do produkcji towarowej byłoby to od 8 do 14%. Na rysunku 16 przedstawiono poziom produkcji wg grup obszarowych przed i po wycofaniu neonikotynoidów. 27

28 Rysunek 16. Oszacowana zmiana wielkości produkcji ziemniaków wynikająca z wycofania środków z grupy neonikotynoidów w różnych grupach obszarowych gospodarstw W przeliczeniu na 1 gospodarstwo wg grup obszarowych zmniejszenie zbiorów byłoby największe w gospodarstwach dużych (rys. 17). Można przypuszczać, że znacząco wpłynęłoby to na poziom produkcji towarowej, gdyż w małych gospodarstwach produkcja ziemniaków prowadzona jest w dużej części na samozaopatrzenie. Rysunek 17. Zmiana wielkości produkcji ziemniaków na 1 gospodarstwo wynikająca z wycofania środków z grupy neonikotynoidów w różnych grupach obszarowych gospodarstw 28

29 Biorąc pod uwagę zmiany wielkości produkcji oraz zakładając cenę ziemniaków na poziomie 500 zł/tonę, przychody gospodarstw (w przeliczeniu na 1 gospodarstwo) zmniejszyłyby się od około 260 zł w gospodarstwach do 10 ha, i około 700 zł w gospodarstwach ha do 8,1 tys. zł w gospodarstwach powyżej 50 ha. Wycofanie środków z grupy neonikotynoidów prowadziłoby do zmian w opłacalności produkcji wpływając na poziom kosztów i wielkość produkcji. Podobnie jak dla poprzednio opisywanych gatunków wykorzystano kalkulację nadwyżki bezpośredniej jako podstawę do określenia różnic. Przygotowano kalkulacje, w których założony inny poziom plonowania i potrzebnej ochrony. Punktem odniesienia była kalkulacja uwzględniająca stan obecny, czyli obserwowany poziom plonów i przeciętną technologię. Na podstawie kalkulacji nadwyżki przygotowano zestawienia różnicowe (tab. 3). Tabela 3. Wyniki kalkulacji różnicowej dla produkcji ziemniaków dla różnych wariantów plonowania przy założeniu wycofania środków z grupy neonikotynoidów Wyszczególnienie Wartości pozycji kalkulacji dla wariantu podstawowego przy wycofaniu neonikotynoidów z normalną presja szkodników przy średniej presji szkodników przy wysokiej presji szkodników Plon w dt/ha 213,7 213,7 18,83 16,38 Przychody w zł/ha 10685, , , ,00 Koszty sadzeniaków w zł/ha 4194, , , ,00 Koszty środków ochrony roślin w zł/ha 665,47 665,47 698,77 732,07 Koszty zabiegów w zł/ha 1048, , , ,67 Nadwyżka w zł/ha 3591, , , ,01 Różnica względem wariantu podstawowego w zł/ha 0,00 99, , ,11 Po wycofaniu neonikotynoidów skutki ekonomiczne dla gospodarstw zależą, podobnie jak dla innych gatunków, od nasilenia występowania szkodników oraz związanym z tym wykonywaniem dodatkowych zabiegów ochrony roślin, a także od obniżki plonów. Przy niskiej presji agrofagów nadwyżka (z uwzględnieniem kosztów siły pociągowej) jest wyższa o 99 zł/ha, ze względu na niższe koszty sadzeniaków (bez zaprawiania). Przy średniej i dużej presji nadwyżka znacząco się obniża. Zmniejsza się ona o ponad 1200 zł/ha przy presji średniej i aż o 2500 zł/ha przy presji dużej. Średnio nadwyżka na 1 ha 29

30 produkcji ziemniaków ulegnie obniżeniu o 942 zł/ha. W każdym z analizowanych przypadków zachowana jest opłacalność bezpośrednia produkcji (na poziomie nadwyżki). Należy dodać, że założona cena 500 zł/tonę nie zawsze jest osiągana. Jeżeli cena znacząco się zmieni, zmienia się także ocena ekonomiczna skutków wycofania neonikotynoidów, chociaż ocena produkcyjna pozostanie bez zmian. Efekty ekonomiczne w skali całego kraju wynikają ze zmniejszenia wartości produkcji przy jednoczesnym wzroście kosztów w niektórych pozycjach. Przy przyjętej strukturze produkcji i strukturze areału z określoną można się spodziewać obniżenia dochodów producentów o 366 mln zł. Wynika to ze zmniejszenia przychodów o około 387 mln zł i spadku kosztów o około 21 mln zł. Spadek produkcji wynikający z ograniczenia w stosowaniu środków ochrony roślin silnej dotknąłby gospodarstwa do 10 ha, w których dochody zmniejszyłyby się o około 169 mln zł dochodów, gospodarstwa z grupy ha straciłyby 132 mln zł, a te powyżej 50 ha około 65 mln zł. W tym miejscu należy nadmienić, że szacowany ubytek dochodów może być znacząco różny zależnie od cen realizacji sprzedaży ziemniaków. Jest to produkt o bardzo dużych rocznych wahaniach cen. Skutki ekonomiczne dla pojedynczych gospodarstw zależą od wielkości powierzchni uprawy ziemniaków w gospodarstwach. W wydzielonych grupach obszarowych gospodarstw było to od 0,3 do 9,6 ha na gospodarstwo, a więc jest to koncentracja znacząco niższa niż w przypadku rzepaku i buraków cukrowych. Dochód z gospodarstwa rolniczego zmniejszyłby się w wyniku wycofania neonikotynoidów o 300 zł w gospodarstwach do 10 ha, o 800 zł w gospodarstwach o powierzchni ha i o około 9 tys. zł średnio w gospodarstwach powyżej 50 ha (rys. 18). Rysunek 18. Zmiana wielkości dochodu na 1 gospodarstwo z produkcją ziemniaków wynikająca z wycofania środków z grupy neonikotynoidów w różnych grupach obszarowych gospodarstw 30

31 31

32 2.5 Zestawienie skutków produkcyjnych i ekonomicznych wycofania neonikotynoidów dla wybranych gatunków roślin rolniczych Na podstawie przeprowadzonych analiz można stwierdzić, że wycofanie neonikotynoidów spowoduje znaczące skutki produkcyjne i ekonomiczne w produkcji rolniczej w Polsce. Ocena ekonomiczna musi zawsze być pochodną efektów produkcyjnych, chociaż istotną role odgrywają także aspekty kosztów produkcji nie zawsze związane z poziomem produkcji. Należy także mieć na uwadze fakt, że wciąż mamy do czynienia z postępem technologicznym na różnych polach. Dzięki wdrażaniu osiągnięć do produkcji uzyskiwać można wyższe plony przy niższych nakładach na jednostkę wytwarzanej produkcji. Tak więc ustalenia bieżące są aktualne przy przeciętnym obecnie obserwowanym stanie wiedzy i technologii stosowanych w gospodarstwach rolnych w Polsce. Tabela 4. Zestawienie zbiorcze wyników analiz dotyczących skutków wycofania neonikotynoidów z użytkowania Wyszczególnienie Powierzchnia produkcji w 2010 r. w tys. ha rzepak buraki cukrowe ziemniaki razem Udział w strukturze zasiewów w % 9,1 2,0 3,7 14,8 Spadek zbiorów i plonów względem obecnie obserwowanych w % 15,3 10,1 8,0 - Ubytek produkcji w tys. ton Wartość ubytku produkcji w mln zł Obniżenie dochodu (nadwyżki) na 1 ha w zł Ubytek dochodu średnio na 1 gospodarstwo w tys. zł: do 10 ha 1,36 0,74 0,30 2, ha 3,72 2,42 0,80 6,94 - powyżej 50 ha 32,30 16,70 9,03 58,03 Ubytek dochodu w grupie gospodarstw w mln zł: - do 10 ha 45,4 12,4 169,2 227, ha 149,4 72,8 132,1 354,30 - powyżej 50 ha 399,9 74,6 64,7 539,20 32

33 W tabeli 4 zestawiono najważniejsze wyniki dla trzech gatunków: rzepaku, buraków cukrowych i ziemniaków. Gatunki te uprawiane są na powierzchni około 1,5 mln ha, czyli na 14,8% ogólnej powierzchni zasiewów w Polsce. Oszacowany spadek plonów jest największy dla rzepaku i wynosi ponad 15%, a najmniejszy dla ziemniaków około 8%. W wyniku obniżenia plonów, a co za tym idzie także zbiorów, wartość produkcji obniży się o 1,14 mld złotych, co stanowi około 4,4% wartości towarowej produkcji roślinnej z 2010 r. W poszczególnych, wyodrębnionych grupach obszarowych gospodarstw rolnych, największe straty poniosłyby gospodarstwa największe. Wynika to zarówno z większej skali produkcji, jak też w wyższej koncentracji uprawy analizowanych gatunków roślin w większych gospodarstwach. W przeciętnym gospodarstwie o powierzchni do 10 ha dochód roczny zmniejszyłby się o 2,4 tys. zł, w gospodarstwie z grupy obszarowej ha obniżyłby się on o 6,9 tys. zł a w gospodarstwie o powierzchni powyżej 50 ha byłby to ubytek dochodu aż o 58 tys. zł (rys. 19). Bez dodatkowych analiz dochodowości trudno jest odnieść się do tego, jaki stanowi to procent obecnie uzyskiwanych dochodów. Można założyć, że jest wartość około dwukrotnie wyższa niż udział w produkcji towarowej roślinnej a więc dochód z produkcji roślinnej spadłby o około 8-10%, a uwzględniając 40- procentowy udział produkcji roślinnej w sprzedaży można szacować ubytek dochodu z produkcji rolniczej na około 4% w skali całego rolnictwa (nie uwzględnia to wpływów z dopłat bezpośrednich i innych). Rysunek 19. Zmiana wielkości dochodu na 1 gospodarstwo wynikająca z wycofania środków z grupy neonikotynoidów w różnych grupach obszarowych gospodarstw (analiza dla trzech gatunków: rzepaku, buraków cukrowych i ziemniaków) 33

34 W strukturze strat związanych z wycofaniem neonikotynoidów największy udział mają straty dochodów wynikające z niższej produkcji rzepaku (rys. 20). Wynika to z dużej powierzchni produkcji tego gatunku. Wysoki, 33% udział strat wynikających z ubytku w produkcji ziemniaków może być wielkością zmienną, gdyż w oszacowaniu posłużono się cenami bieżącymi. Ceny ziemniaków w kolejnych latach wykazują bardzo dużą zmienność. Łącznie dochody producentów rolnych z tego tytułu mogą zmniejszyć się o 1,12 mld złotych rocznie. Rysunek 20. Struktura i wartość obniżenia dochodów w rolnictwie w Polsce w przypadku wycofania środków z grupy neonikotynoidów w odniesieniu do trzech gatunków roślin rolniczych 34

35 3 Wybrane rośliny sadownicze 35

36 3.1 Założenia metodyczne Dokonano oceny skutków produkcyjnych i ekonomicznych wycofania środków ochrony roślin z grupy neonikotynoidów w odniesieniu do roślin sadowniczych: jabłoni i gruszy. Dwa wybrane do analizy gatunki są głównymi gatunkami w Polsce w ochronie których stosuje się neonikotynoidy. Podstawę do prowadzonej analizy stanowiły dane dotyczące skutków produkcyjnych niestosowania środków ochrony roślin z tej grupy chemicznej w uprawie jabłoni i gruszy przekazane przez firmę Bayer. Wykorzystano także dane dotyczące alternatywnych środków ochrony roślin umożliwiających osiągnięcie takich samych efektów produkcyjnych. Firma Bayer udostępniła także dane dotyczące presji szkodników w różnych regionach Polski. Poza danymi dostarczonymi przez firmę Bayer w analizie wykorzystano dane Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) dotyczące powierzchni produkcji jabłoni i gruszy w Polsce, a także powierzchni produkcji według województw. Plony przyjęto według danych GUS średnio dla Polski i województw jako średnie z lat Podobnie ceny uzyskiwane za jabłka i grusze wykorzystane do analiz stanowiły średnią z lat ze względu na dużą zmienność cen. Przy przyjęciu ceny maksymalnej z tego okresu wartość strat wzrasta nawet dwukrotnie. Przyjęta do analiz powierzchnia upraw obrazuje sytuację z 2010r. (ostatni Powszechny Spis Rolny). Przyjęto, że średni plon dla jabłoni wynosi 132,4 dt, zaś dla gruszy 57,5 dt, natomiast ceny za dt wyniosły odpowiednio 60,2 zł dla jabłek i 165,8 zł dla gruszek. Metodyka analizy obejmuje dwa obszary: 1) oszacowanie zmian w wielkości produkcji, 2) oszacowanie zmian w wartości produkcji na 1 ha i w odniesieniu do produkcji łącznie w Polsce, a także w poszczególnych województwach. W zakresie oszacowania wpływu wycofania neonikotynoidów na wielkość produkcji w Polsce wykorzystano dane o powierzchni produkcji w poszczególnych województwach, uzyskiwanych plonach oraz o presji szkodników w poszczególnych województwach. Z firmy Bayer uzyskano wielkość szacunkowego oddziaływania presji szkodników w Polsce. Powierzchnia produkcji uprawy jabłoni i gruszy podlegająca presji stanowi łącznie 95% powierzchni upraw tych gatunków w Polsce i jest ona odpowiednio: niska, średnia i wysoka. Na potrzeby 36

37 analiz przyjęto, iż w odniesieniu do 5% upraw brak jest presji, presja mała występuje na powierzchni 31%, średnia na powierzchni 32% oraz duża także na powierzchni 32%. Drugą ważną informacją były dane o poziomie plonowania w przypadku wystąpienia określonego nasilenia szkodników oraz stosowania i niestosowania środków z grupy neonikotynoidów jako składnika insektycydów nalistnych. Założono, że przy niskiej presji szkodników, zgodnie z proporcją podaną przez firmę Bayer, uzyskany może być plon obniżony o 1%. Dla presji średniej i dużej plon ten odpowiednio obniżano o 3% i 5%. Na podstawie oszacowanej powierzchni z określoną presją szkodników i poszczególnych poziomów plonów określono wielkość produkcji w poszczególnych województwach. Łączna wielkość produkcji ustalona została jako suma wielkości z poszczególnych województw. W odniesieniu do oceny skutków ekonomicznej: zmiany wartości produkcji, zmiany kosztów produkcji oraz zmiany nadwyżki (wkładu w pokrycie kosztów stałych, a więc także wkładu w poziom dochodu) ustalono z wykorzystaniem modelowej kalkulacji nadwyżki ekonomicznej dla produkcji jabłoni i grusz. Uwzględniono koszt dodatkowych zabiegów oraz środków, a także zmianę plonów. Za firmą Bayer przyjęto koszty dodatkowej ochrony wg presji występowania szkodników: mała 200 zł/dt, średnia 300 zł/dt, oraz duża 400 zł/dt. Łączne skutki dla poziomu kraju określono biorąc pod uwagę strukturę powierzchni produkcji z różną presją szkodników. W analizach nie wzięto pod uwagę wpływu czynników pośrednich takich jak rotacja środków czy uodpornienie szkodników. 37

38 3.2 Wyniki analiz Przeprowadzone analizy pozwoliły na ustalenie powierzchni upraw jabłoni i gruszy w zależności od występowania różnej presji szkodników (tabela 5). Tabela 5. Powierzchnia upraw jabłoni i grusz pod presją szkodników zwalczanych neonikotynoidami, w ha (wg danych za 2010 r.) Presja Jab 這 nie Grusze - brak 8272,6 383,0 - ma 豉 51290,2 2374,6 - ednia 52944,6 2451,2 - du 瘸 52944,6 2451,2 Razem ,0 W wyniku przeprowadzonych obliczeń ustalono, że przeciętny plon jabłek w Polsce w latach wynosił 132,4 dt/ha, zaś grusz 57,5 dt/ha. Wycofanie neonikotynoidów prowadzi do spadku plonów o 1,3 dt/ha plonu przy niskiej presji szkodników, 4,0 dt/ha plonu przy presji średniej oraz 6,6 dt/ha plony przy wysokiej presji szkodników, co przeciętnie daje spadek o 3,97 dt/ha, czyli o około 3,0%. Tabela 6. Straty zbiorów jabłoni i grusz w zależności od presji występowania szkodnika Presja Straty plonu w dt (wg. powierzchni w 2010r.) Straty plonu w mln z 這 tych (ceny ednie z okresu ) jab 這 nie grusze razem jab 這 nie grusze razem - ma 豉 ,1 0,2 4,3 - ednia ,6 0,7 13,3 - du 瘸 ,1 1,1 22,2 Razem ,8 2,0 39,8 Zbiory jabłek i gruszek zmniejszą się w takim przypadku proporcjonalnie (tabela 6). Po wycofaniu neonikotynoidów zbiór jabłek z 2,2 mln ton obniżyłyby się o około 630 tys. t do 2,13 mln t, zaś zbiór grusz z 44 tys. ton spadłby o 1,2 tys. ton do poziomu 42,8 tys. ton. Zmiana ta nie uwzględnia ewentualnej zmiany powierzchni produkcji, a także obserwowanych corocznych wahań plonów. Adekwatnie straty te przekładają się wartościowo na obniżkę wartości zbiorów o 38

39 39,8 mln zł, w tym 37,8 mln zł w przypadku jabłoni i 2,0 mln strat w przypadku grusz. Po wycofaniu neonikotynoidów skutki ekonomiczne dla gospodarstw zależą przede wszystkim od nasilenia występowania szkodników. Na podstawie danych o dodatkowych kosztach ochrony wynikających z wycofania neonikotynoidów z upraw jabłoni i grusz oszacowano łączne koszty dodatkowej ochrony przy uwzględnieniu różnej presji występowania szkodnika (tabela 7). Dodatkowe koszty ochorny w przypadku analizo wach upraw wyniosłyby ogólnie 49,51 mln zł, przy czym w przypadku jabłoni byłoby to 47,32 mln zł, zaś grusz 2,19 mln zł. Tabela 7. Dodatkowe koszty związane z ochroną wynikające z wycofania neonikotynoidów z upraw jabłoni i grusz (w mln złotych) Presja Jab 這 nie Grusze Razem - ma 豉 10,26 0,48 10,73 - ednia 15,88 0,74 16,62 - du 瘸 21,18 0,98 22,16 Razem 47,32 2,19 49,51 Uwzględniając zatem wartość spadku plonów, a także koszty wynikające dodatkowej ochrony na skutek wycofania neonikotynoidów z upraw jabłoni i grusz oszacowano ogólne koszty wycofania, przedstawione w tabeli 8. Ogólny koszty wynikający z wycofania neonikotynoidów oszacowano w przypadku analizowanych upraw na 89,45 mln zł, przy czym w przypadku jabłoni wyniósłby on 85,16 mln zł, zaś w przypadku grusz 4,28 mln zł. Przełożyło by się to odpowiednio na koszty w przeliczeniu na 1 ha, które wyniosłyby 514,75 zł w przypadku jabłoni i 559,40 zł w przypadku grusz; co daje adekwatnie na 1 dt średniego plonu 3,89 zł w przypadku jabłoni i 9,73 zł w przypadku grusz. 39