LY I OI OOCIIZE CZ.3. opubilkowane w: AKIP (Advanced Placement Instructional Package) oraz: CAPSTONE The Nation's High School Economlca Course

Transkrypt

1 IA:EI LY I OI OOCIIZE CZ.3 opubilkowane w: AKIP (Advanced Placement Instructional Package) oraz: CAPSTONE The Nation's High School Economlca Course przygotowane przez: Polqczonq Radq do Spraw Edukacil Ekonomlcznel EDUKACJIA EKONOMICZNA NAUCZYCIELI DOLNOSLASKICH SZKOL SREDNICH UNIWERSVTETU STANOWEGO CENTRALNEGO CONNECTICUT AMERYKAihSKIEJ AGENCJI ROZWOJU MIEDZYNARODOWEGO POLITECHNIKA WROCtAWSKA Wrcctcw, Polskci Llplec 1992 Wykladowcy: Ronald R.DAIGLE i David O'CONNOR Korkta redakcyjna M. ZAJAC Wydzial Elonornil Uniwersytet Stanowy Centranego Connecticut New B=iai, Connecticut, 06050

2 Copyright 1992 by the Joint Council on Economic Education, 432 Park Avenue South, New York, NY Wszelkie prawa zastrze~one. gadna czq& tej publikacji nie mole by6 kopiowana, przekazywana ani reprodukowana w jakiejkolwiek formie bez zgody wydawcy.

3 SPIS TRESCI Str. Cwiczenie I Przyczyny zmian popytu... 4 Cwiczenie II Krzywe popytu, ruchy wzdlut krzywej popytu, przesuniecia krzywej popytu... 6 Cwiczenie III Przyczyny zmian poda±y Cwiczenie IV Krzywe podaty, ruchy wzdlu± krzywej podaty, przesuniecia krzywej podaty Cwiczenie V Zmiany podaty i popytu Cwiczenie VI Koszty i korzy~ci strony trzeciej Cwiczenie VII (sprawdzian) Koszty i korzy~ci zewnptrzne Cwiczenie VIII Co by6 zrobil...? 22 Cwiczenie IX Cena minimalna i pulap ceny Cwiczenie X Kontrola czynsz6w i przystepne czynsze Cwiczenie XI Podejmowanie decyzji Copyright 1992 Joint Council on Economic Education 3

4 CWICZENIE I PRZYCZYNY ZMIAN POPYTU APIP Konsumpcja wotowiny - zmiany popytu A 8 C D E Celia wotowirly 1w jedn. umownych] Konisunpcja wotowiny w maju [w jedn. urmownych] 1 Przeczytaj osiem nastepujacych tytul6w z prasy. W kaidym przypadku zadecyduj, czy to wydarzenie spowoduje zmiane popytu na wolowine. Je~li tak, to ustal, czy bedzie to spadek czy wzrost. Napisz wlagciw4 odpowied2. Zacznij od krzywej C. Je~li sodzisz, Ae pierwszy tytul oznacza,ia nast~pi spadek popytu, to napisz "spadek" w pierwszym wolnym miejscu i "B" w drugim wolnym miejscu; przesufi sie do krzywej B, by rozwa~y6 tytul drugi. Je~li myglisz, e popyt wzrognie, to napisz "wzrost" i "D" w wolnych miejscach dia tytulu drugiego; przesufi sip do krzywej D, by rozwaty6 tytul trzeci. Je6li nie bedzie zmian napisz "b.z." Przesuwaj sie za katdym razem o jedna krzywa. Nie skacz od, powiedzmy, A do C, nawet je~li sodzisz, te tytul oznacza, it nastipi du4a zmiana popytu. Nie wychod2 poza te pie6 krzywych. Je~li jeste przy A, a nastepny tytul wskazuje, te nastopi spadek popytu, to znaczy, e gdzieg sip pomylile.. Jeden z tytul6w wskazuje na to, te popyt na wolowine nie ulegnie zmianie. 1. Cena wolowiny ma wzrosn46 w czerwcu Popyt... Krzywa Populacja USA zwioksza sie o miliony obcokrajowc6w Popyt... Krzywa Ceny wieprzowiny sadaj4 Popyt... Krzywa... Copyright 1992 Joint Council on Economic Education 4

5 Cwiczenie I Strona 2 4. Minister zdrowia ostrzega, te spotywanie wolowiny w dutych ilo~ciach mote by6 szkodliwe Popyt... Krzywa Ceny wolowiny spadaj4; konsumenci kupuj4 wipcej Popyt... Krzywa Doch6d realny Amerykan6w spada trzeci miesi~c z rzedu Popyt... Krzywa Niedobory wegla drzewnego zagratajk :wi4tecznej tradycji piknik6w przy grillach Popyt... Krzywa Nowa moda narodowa: Disco-burger Popyt... Krzywa... Zaklasyfikuj katd4 z tych zmian popytu wedlug przyczyny, kt6ra spowodowala zmiane. Wpisz numer tytulu (lub tytul6w) obok przyczyny zmiany. Jedna kategoria bedzie miala dwa tytuly.... Zmiana oczekiwafi konsument6w... Zmiana gust6w konsument6w... Zmiana liczby konsument6w na rynku... Zmiana dochodu... Zmiana ceny towaru zastqpczego... Zmiana ceny towaru uzupelniaj~cego Copyright 1992 Joint Council on Economic Education 5

6 CWICZENIE II KRZYWE POPYTU, RUCHY WZDLUZ rrzywej POPYTU, PRZESUNIVCIA KRZYWEJ POPYTU APIP Ponitej mamy tabelq, kt6ra pokazuje popyt rynkowy na Greebes, hipotetyczny produkt, kt6ry wprowadzili~my po to, by zaoszczqdzid ci mylcych skojarzefi z realnego 6wiata. Przestudiuj dane z tabeli i zaznacz popyt na Greebes na poni±szym wykresie. Oznacz krzyw4 popytu D i odpowiedz na pytania. Popyt na Greebes Cena Ilo6 po±4dana (w dolarach) (w milionach sztuk) 0, , , , , , ,40 50 Copyright 1992 Joint Council on Economic Education 6

7 Cwiczenie II Strona 2 Dane dla krzywej popytu D wskazuja, te przy cenie $ 0,30 za Greebes kupujocy s4 gotowi kupi6... milion6w Greebes. Jelli inne warunki nie ulegna zmianie, to gdyby cena Greebes wzrosla do $ 0,40 za sztukp, Lo kupuj~cy byliby gotowi kupi6... milicn6w Greebes. Taka zmiana stanowilaby spadek... (popytu/ilodci poi4danej) Jelli inne warunki nie ulegn4 zmianie, a cena Greebes spadlaby do $ 0,20, to kupuj~cy byliby gotowi kupid... milion6w tego produktu. Taka zmiana nazywalaby sip wzrostem... (popytu/ilodci poiadanej) Teraz, przechodzoc do innego przykladu, zal6amy, e nast~pil dramatyc-ny wzrost federalnego podatku od dochod6w, kt6ry zmniejszyl dochod dyspozycyjny tych, kt6rzy kupuj4 Greebes. Ta zmiana w ceteris paribus, w warunkach. kt6re zwi~zane byly z pocz~tkowym popytem na Grebes, spowoduje spadek popytu i b~dziemy mieli nowy zbi6r danych pokazany w ponitszej tabeli. Przestudiuj dane w tej nowej tabeli, zaznacz nowa krzywa popytu na wykresie. Nazwij now4 krzyw4 D1 i odpowiedz na pytania. Spadek popytu na Greebes Cena Ilod po±4dana (w dolarach) (w milionach sztuk) 0, , , , , ,30 50 Por6wnujac now4 krzyw4 popytu (D1) ze stara krzyw4 popytu (D), motemy powiedzied, ±e spadek popytu na Greebes spowodowal przesunipcie krzywej popytu na... (prawo/lewo) Takie przesuni~cie wskazuje, te przy katdcj z moiliwych cen kupuj~cy s4 obecnie gotowi kupi6... ilo c, (mniejaza/wiekaza) a przy ka~dej mo~liwej ilo~ci, kupujicy st gotowi zaoferowa6...cenq maksymaln4. (nioptzwysz a 9 Copyright 1992 Joint council on Economic Education 7

8 Cwiczenie II Strona 3 A teraz wyobra~my sobie, ±e nastapil dramatyczny wzrost zainteresowania ludzi Greebesem. Taka zmiana w ceteris paribus, w warunkach letacych u podstaw poczatkowego popytu na Greebes, spowoduje wzrost popytu, i bedziemy mieli nowy zbi6r danych. Przestudiuj dane z nowej tabeli, zaznacz popyt na Greebes na wykresie. Nazwij now4 krzyw4 popytu D2 i odpowiedz na pytania. Wzrost popytu na Greebes Cena Ilo 6 potadana (w dolarach) (w milionach sztuk) 0, , , ,35 0, , ,50 50 Por6wnuj~c nowa krzyw4 popytu (D2) ze stara krzyw4 popytu (D), motemy powiedzied, te wzrost popytu na Greebes spowodowal przesuniecie krzywej popytu na... (prawo/lewo) Takie przesunipcie wskazuje, ±e przy ka~dej z ioliwych cen kupujacy sa obecnie gotowi kupid... iol.s, (mniejsza/wieksza) a przy katdej notliwej ilo~ci, kupujacy s4 gotowi zaoferowad.....cenq maksymalna. (nitsz/wytsza) Teraz, kiedy gamy jut za soba mr6wcz4 pracq, zobaczmy, czy uchwycileg istot; rzeczy. Zakre~l k6lkiem najlepsz4, Twoim zdaniem, spo~r6d podanych motliwych odpowiedzi. 1. Je~li inne warunki pozostan4 niezmienione, kt6ra z podanych ponitej sytuacji nie spowodowalaby zmiany popytu (przesuniecia krzywej popytu) na mopedy? a. Spadek dochod6w konsument6w. b. Spadek ceny moped6w. C. Wzrost ceny rower6w. d. Wzrost zainteresowania mopedami. w6r6d ludzi. Copyright 1992 Joint Council on Economic Education 8

9 Cwiczenie 2 Strona 4 2. "Podniesienie cen benzyny spowodowalo gwaltowny spadek popytu na benzyne". Wyrataj~c sie precyzyjnie, i u±ywajtc termin6w tak, jak definiuj4 je ekonomi~ci, wybierz twierdzenie, kt6re najlepiej opisuje ten cytat. a. Cytat jest prawidlowy - wzrost ceny zawsze powoduje spadek "popytu". b. Cytat jest nieprawidlowy - wzrost ceny zawsze powoduje wzrost "popytu", a nie spadek "popytu". c. Cytat jest nieprawidlowy - wzrost ceny powoduje spadek "ilo~ci potdanej", a nie spadek "popytu". d. Cytat jest nieprawidlowy - wzrost ceny powoduje wzrost "ilo~ci po4danej", a nie spadek "popytu". 3. "Kiedy cena krajowych samochod6w wzrosla, konsumenci uznali zakup samochod6w zagranicznych za lepsz4 motliwo 6. W wyniku tego sprzedat krajowych samochod6w spadala a sprzedat zagranicznych samochod6w szybko zwiekszala sip". Korzystajac z informacji zawartych w tym cytacie, i zakladaj4c, te wszystkie inne czynniki s4 niezmienione, kt6re z podanych twierdzefi najlepiej opisuje to zdanie? a. Przesuniecie krzywych popytu na samochody krajowe i zagraniczne. b. Ruch wzdlut krzywych popytu na samochody krajowe i zagraniczne. c. Ruch wzdlu± krzywej popytu na samochody krajowe i przesunipcie sip krzywej popytu na samochody zagraniczne. d. Przesuniecie krzywej popytu na samochody krajowe i ruch wzdlut krzywej popytu na samochody zagraniczne. 4. Uslyszale6, jak Tw6j kolega powiedzial: "Rynki gospodarcze s; jak wieczna hu~tawka. Kiedy popyt ro~nie, to cena ro~nie; kiedy cena ro~nie, to popyt spadnie; kiedy popyt spada, to cena spada; kiedy cena spada, to popyt wzro~nie... i tak bez kcofica". Popraw oczywiste pomylki Twojego kolegi (w jednym kr6tkim paragrafie). Copyright 1992 Joint Council on Economic Education 9

10 CWICZENIE III PRZYCZYNY ZMIAN PODAZY APIP Poda2 sarnochodbw krajowychi zagranicznych w USA E A B C D samocio,'hi [w jedn. umownych] Liczba sainochoddw [w jedn. umownychj Przeczytaj siedem nastepujacych tytul6w z prasy. W katdym przypadku zadecyduj, czy to wydarzenie spowoduje zmiane podaty samochod6w. Je li tak, to ustal, czy bedzie to spadek czy wzrost. Napisz wla~ciw4 odpowiedl. Zacznij od krzywej C. Je~li s~dzisz, te pierwszy tytul oznacza, it nastapi spadek podaty, to napisz "spadek" w pierwszym wolnym miejscu i "B" w drugim wolnym miejscu; przesufi sie do krzywej B, by rozwaty6 tytul drugi. Je~li s~dzisz, te rodat wzro~nie, to napisz "wzrost" i "D" w wolnych miejscach przy tytule drugim; przesufi sie do krzywej D, by rozwaty6 tytul trzeci. Je6li nie bedzie zmian napisz "b.z." Przesuwaj sie za katdym razem o jedna krzyw4. Nie skacz od, powiedzmy, A do C, nawet je~li s~dzisz, te tytul oznacza, it nast~pi duta zmiana w podaty. Nie wychodt poza te pie6 krzywych. Je~li jeste6 przy A, a nstepny tytul wskazuje, te nast~pi spadek podaty, to znaczy, te gdzie6 sip pomyl.ileg. Jeden z tytul6w wskazuje, te podat na samochody nie ulegnie zmianie. 1. Zwiazek zawodowy pracownik6w przemyslu samochodowego zgadza sie na obciecia plac i 6wiadczefi Poda.... Krzywa Nowa generacja robot6w zwiqksza wydajno 6 produkcji Poda.... Krzywa Og6lnokrajowy strajk pracownik6w przemyslu samochodowego zaczyna sie o p6lnocy Podal... Krzywa... 1 Copyright 1992 Joint Council on Economic Education 10

11 Cwiczenie III Strona 2 4. Nowe kontyngenty importowe zmniejszaj4 naplyw zagranicznych samochod6w Podat... Krzywa Cena stali rognie Podat... Krzywa Producent samochod6w bankrutuje, zaprzestaje produkcji Poda±... Krzywa Kupujacy nie akceptuj4 nowego modelu Podat... Krzywa... Zaklasyfikuj katda z tych zmian podaty wedlug przyczyny, kt6ra spowodowala zmiane. Wpisz numer tytulu (lub tytul6w) obok przyczyny zmiany. W niekt6rych przypadkach wiecej nit jeden tytul m6glby pasowad jako przyczyna.... Zmiana koszt6w produkcji... Zmiana technologii... Katastrofa naturalna czy inne wydarzenie, kt6re powoduje spadek produkcji... Polityka rzadu Copyright 1992 Joint Council on Economic Education 11

12 CWICZENIE IV APIP KRZYWE PODAZY, RUCHY WZDLUZ KRZYWEJ PODAZY, PRZESUNI:CIA KRZYWEJ PODAZY Dlugoterminowe krzywe poda~y konkurencyjnych rynk6w zazwyczaj odchylaja sip "w g6re na prawo", ale nie zawsze. Gdyby ka±da firma na rynku mogla zwikszy6 produkcjq przy stalyin koszcie krahcowym, i gdyby nowe firmy mogly wchodzi6 na rynek z dokladnie takimi samymi kosztami, jak firmy jua funkcjonuj~ce na rynku, to diugoterminowa krzywa poda~y bylaby "doskonale elastyczna" lini. poziomt. Ale prawdopodobiefistwo takiej konfiguracji jest bardzo niewielkie. Zazwyczaj na rynku konkurencyjnym firmy dogwiadczaja wzrostu kosztu kraficowego, gdy produkcja zwi~ksza sie poza pewien punkt, a firmy wchodzace na rynek konkurenc-yjny, kiedy tylko ceny rosn, ponosz4 wy~sze koszty kraficowe, nia te firmy, kt6re byly ju± na rynku, kiedy ceny byly niasze. (Gdyby przy rosnlcej produkcji koszt kraficowy nieustannie spadal, tylko jecna firma pozostalaby na rynku, i wedlug definicji, nie zaistniala by krzywa poda±y konkurencyjnego rynku). W tym zadaniu, i w nastepnych, zalo±ymy, 2e diugoterminowa krzywa poda~y na Greebes jest "typowa"-"odchylajqca sie w g6re". Przestudiuj dane w poni~szej tabeli i zaznacz podaa na Greebes na wykresie. Nazwij krzyw4 podaty S i odpowiedz na pytania. Podat Greebes Cent Ilod oferowana (w dolarach) (w milionach sztuk) 0, , , , , Copyright Joint Council on Economic Education 12

13 cwiczenie IV Strona 2 Dane dla krzywej poda+y S wskazuj4, e przy cenie $ 0,25 za Greebes dostawcy byliby gotowi zaoferowa6... milion6w Greebes. Je~li inne warunki nie ulegn4 zmianie, to gdyby cena Greebes wzrosla do $ 0,30 za sztuke, to dostawcy byliby gotowi zaoferowa6... milion6w Greebes. Taka zmiana stanowilaby wzrost (podaly/ilogci oferowanej) Je~li inne warunki nie ulegn4 zmianie, a cena Greebes spadlaby do $ 0,20, to dostawcy byliby gotowi zaoferowa6... milion6w tego produktu. Taka zmiana nazywalaby sie spadkiem (podaiy/ilo~ci oferowanej) A teraz przypu~cimy, Ae nast~pil dramatyczny wzrost cen na kilka surowc6w u~ywanych przy produkcji Greebes. Ta zmiana w ceteris paribus, w warunkach, kt6re zwiozane byly z poczatkowa podat na Greebes, spowoduje spadek podaiy, i bqdziemy mieli nowy zbi6r danych, pokazany w ponitszej tabeli. Przestudiuj dane w tej nowej tabeli, zaziiacz nowa krzywa poda~y na wykresie. Nazwij now4 krzyw4 S1 i odpowiedz na pytania. Spadek podaty Greebes Cena Iio 6 oferowana (w dolarach) (w milionach sztuk) 0,20 0, , , , Por6wnujac nowa krzyw4 poda~y (Sl) ze star4 krzyw4 podaty (S), motemy powiedzied, te spadek podaty na Greebes spowodowal przesuniecie krzywej podaty na... (prawo/lewo) Takie przesuniecie wskazuje, Ae przy ka~dej z moiliwych cen dostawcy sa obecnie gotowi zaoferowa6... (mniejsza/wieksza) ilo 6, a przy ka~dej mo~liwej ilo~ci, dostawcy sa gotowi zaakceptowad... cene minimalna. (wyisza/niisza) A teraz, przechodzac do nast~pnego przykladu, wyobra~my sobie, Ae nastapil dramatyczny spadek cen na kilka surowc6w utywanych do produkcji Greebes. Taka zmiana w ceteris paribus, warunkach le~acych u podstaw poczatkowej poda±y na Greebes, spowoduje wzrost poda~y, i bedziemy mieli nowy zbi6r danych. Przestudiuj dane z nowej tabeli, zaznacz podat na Greebes na wykresie. Nazwij now4 krzywa poda y S2 i odpowiedz na pytania. Copyright Joint Council on Economic Education 13

14 Cwiczenie IV Strona 3 Wzrost podaty Greebes Cena Ilod oferowana (w dolarach) (w milionach sztuk) 0, , , , , Por6wnujac now4 krzyw4 pcdaty (S2) ze star4 krzyw4 podaty (S), motemy powiedzie6, te wzrost poda~y Greebes spowodowal przesuniecie krzywej podaty na... (prawo/lewo) Takie przesuniecie wskazuje, ±e przy ka~dej z mo 1iwych cen dostawcy s4 obecnie gotowi zaoferowa6.... (mniejsza/wiiksza) ilo6, a przy ka~dej motliwej ilo~ci, dostawcy sa gotowi zaakceptowad... cenq minimaln4. (wyzsza/niisza) Teraz, kiedy mamy jut za sob4 mr6wcza pracq, zobaczmy, czy uchwycile6 istotq rzeczy. Zakre~l k6lkien najlepsz4, Twoim zdaniem, z podanych odpowiedzi. 1. Jelli inne warunki pozostan4 niezmienione, kt6ra z podanych ponitej sytuacji nie spowodowalaby zmiany poda±y dlugoterminowej na wolowine? a. Spadek ceny wolowiny. b. Spadek ceny paszy dla bydla. c. Wzrost ceny paszy dla bydla. d. Wzrost koszt6w transportu bydla na rynek. 2. "Spadajace ceny benzyny spowodowaly gwaitowny spadek poda~y benzyny". Wyra±ajac sie precyzyjnie, i u~ywaj4c termin6w tak, jak definiuj4 je ekonomi~ci, wybierz twierdzenie, kt6re najlepiej opisuje ten cytat. a. Cytat jest prawidlowy - spadek ceny zawsze powoduje spadek "podaty". b. Cytat jest nieprawidlowy - spadek ceny zawsze powoduje wzrost "podaty", a nie spadek "poda±y". c. Cytat jest nieprawidlowy - spadek ceny powoduje wzrost "ilo~ci oferowanej", a nie spadek "podaty". d. Cytat jest nieprawidlowy - spadek ceny powoduje spadek "ilo~ci oferowanej", a nie spadek "poda±y". Copyright Joint Council on Economic Education 14

15 CWICZENIE V ZMIANY PODAZY I POPYTU APIP Poni~ej zamieszczono wykresy przedstawiaj~ce popyt (D) i podat (S) cukierk6w na pewnym rynku. Zdania 1-6 opisuj4 pewne sytuacje dotycz~ce tego rynku. W puste miejsce obok zda umieszczonych poniej wykres6w wpisz literq spod wykresu, kt6ry obrazuje opisan4 sytuacjq. A S I 8 UTD*T,,wnl I D D HOW CLSO v I Ik- clo a- wi ca Cm I ICA c I 1. Ro~nie cena cukru Ro.nie cena gumy do tucia, kt6ra jest bliskim towarem zastqpczym dla cukierk6w Wynaleziono maszynq, kt6ra wytwarza cukierki przy nitszych kosztach Rzad nalotyl podatek na cukierki zagraniczne, kt6rych bylo wiele na rynku Wzrasta cena napoj6w chlodzacych, towaru uzupelniajacego wobec cukierk6w Og6lny dobrobyt pozwala ludziom kupowa6 wiqcej cukierk6w. Copyright 1992 Joint Council on Economic Education 15

16 CWICZENIE VI KOSZTY I KORZYSCI STRONY TRZECIEJ APIP Koszty i korzy~ci strony trzeciej - lub koszty i korzy~ci zewnqtrzne - to skutki produkcji lub konsumpcji towaru lub uslugi, jakich do wiadczaj4 ludzie (strona trzecia), nie bioracy udzialu w tej transakcji. By zrozumied koszty i korzy~ci zewnetrzne, sp6jrzmy najpierw na transakcjq, w kt6rej one nie wystepuja. Rysunek poni±szy pokazuje oddzialywanie na rynku pomiedzy dostawca danego towaru a tym, kt6ry go kupuje. Powiedzrv, ±e jeden produkuje, a drugi konsumuje jabika hodowane na natturalnych nawozach. Dostawca jest jednym z kilku producent6w jablek, a konsument jednym z wielu konsument6w jablek. W ramach tej transakcji nasz konsument dostaje jabika i w zamian za to placi farmerowi, tak jak to pokazuja linie. Dostawca poni6sl wiele koszt6w z:iazanych z produkcja, ale jest zidowolony z transakcji, ze wzgledu na opiate, jak4 otrzymal od konsumenta. Konsument jest zadowolony z transakcji z powodu korzy ci, jakie uzyska z konsumpcji jablek. W takich transakcjach konsumenci i producenci ponosz4 wszystkie koszty i uzyskuj4 wszystkie korzy~ci. Dostawcy ponosza wszystkie koszty produkcji; nikt inny nie jest obcia±ony kusztami, ani nie uzyskuje korzy~ci wynikajacych z produkcji. Konsumenci korzystaj4 z konsumpcji. Inne osoby nie ponosza tadnych koszt6w, ani tet nie uzyskuja tadnych korzy~ci. F - JAB U-" A G G' Dostawc Konsument Uylitmy w naszyn przykladzie jablek hodowanych w naturalny spos6b, chod w realnym 6wiecie trudno jest znale d przyklady produkt6w, z kt6rymi nie s? zwiazane xoszty i korzy~ci zewnetrzne. Jelli hodowca jablek stosowal nawozy sztuczne i 6rodki do tepienia owad6w, to moglo to spowodowad r6 ne skutki dla wielu innych ludzi. Jakie to mogly byd skutki? Koszty i korzy~ci zewnqtrzne sa swoimi przeciwiefistwami. Jelli skutek zewrietrzny jest negatywny, to jest nazywany kosztem zewnetrznym. Jelli jest on pozytywny, to nazywamy go korzy~cia zewnetrzna. By zilustrowa6 koszty i korzy~ci, jakie ponosi i uzyskuje strona trzecia u±yjemy Wesolych i Smutnych Twarzy. Ilustracje na tej oraz na nastepnych stronach pokazuja dostawcq, konsumenta i stronq trzeci4. Dostawc6w poznasz po literach S, konsument6w - po literach C, a strone trecia po literach T. Copyright 1992 Joint Council on Economic Education 16

17 Cwiczenie VI Strona 2 Przypadek A ilustruje koszty zewnetrzne produkcji. Sprzedawca i konsument maj4 wesole twarze. Konsument otrzymuje produkt i placi sprzedawcy. Poniewat jest to transakcja dobrowolna, konsument uwa~a, te oplata za produkt jest go warta. Sprzedawca tak~e ma wesola twarz, bo oplata stanowi akceptowaln4 cene za ten produkt. Jednak Przypadek A przedstawia tak~e strone trzecia, kt6ra jest smutna z powodu negatywnych skutk6w produkcji. Przykladem koszt6w zewnetrznych jest zatrucie grodowiska wynikajace z procesu wytw6rczego. Przypu~6my, 2e w Przypadku A dzialania producenta zatruwaj4 powietrze lub wode i producent nie zapobiega temu zatruciu, ani tet nie usuwa jego skutk6w p62niej. Stad cena, jak4 oferuje producent r4e obejmuje koszt6w zwiaznych z usuwaniem skutk6w zatrucia. Konsument tak~e na tym korzysta, poniewa2 gdy w koszty producenta nie jest wlaczony koszt usuwania zatrucia, to cena jaka placi konsument jest nitsza, nit w6wczas, gdyby ten koszt byl w niej zawarty. Jednak strony trzecie, kt6re staja wobec faktu zatrutego powietrza lub wody, cierpia z powodu problem6w zdrowotnych, wytszych wydatk6w na oczyszczanie wody, czy mniejszych szans na wypoczynek. Poniewa± cena produktu jest nitsza, nit w6wczas, gdyby producent ponosil wszystkie koszty wynikajace z zatrucia grodowiska, to nieregulowana odg6rnie gospodarka rynkowa bedzie wytwarzala zbyt wiele tego produktu. Poniewa2 koszty strony trzeciej nie znajduja odzwierciedlenia w cenach rynkowych, jakie placa kupujacy, to na nieregulowanym rynku zazwyczaj wystapi nadprodukcja towar6w i uslug, z kt6rymi zwiazane sa koszty zewnetrzne. Przypadek B przedstawia korzysci zewnqtrzne wynikajace z produkcji. Korzyd zewnqtrzna jest znowu skutkiem transakcji rynkowej, ale tym razem strona trzecia ma wesola twarz, gdyt w tym przypadku korzysta ona, mimo, te nie ponosi tadnych koszt6w zwiazanych z wytworzeniem produktu. Przykladem mote byd zapora zbudowana do wytwarzania energii elektrycznej. Ochrona przeciwpowodziowa mote byd jedna z korzy9ci, jakie uzyskaja mieszkaficy teren6w polo±onych powytej zapory, inna mote byd sztuczne jezioro wykorzystywane do cel6w rekreacyjnych. Ludzie, kt6rych domy nie cierpia w wyniku powodzi, lub ci, kt6rzy wedkuja, plywaja lub tegluj4 po jeziorze korzystaj4 z zapory. Na nieregulowanych rynkach, towary i uslugi, kt6re przynosza zewnqtrzne korzy~ci (o ile ich produkcja nie jest subsydiowana, lub koszty producenta nie s4 redukowane w jakia inny, pozarynkowy spos6b), nie s4 wytwarzane w wystarczajacej ilo~ci. Stad, jeli budowa zapory mialaby byd finansowana wylacznie z oplat za elektrycznod, to by6 mote nie bylaby zbudowana, poniewaa same te oplaty moglyby nie pokrywa6 koszt6w tej operacji, nie m6wiac o zysku. Copyright 1992 Joint Council on Economic Education 17

18 dwiczenie VI Strona 3 Poniewat nieregulowany rynek prowadzi do nadprodukcji towar6w przynosz~cych koszty zewnetrzne i wytwarza n i edostateczne ilo~ci tych, kt6re daj4 korzy~ci zewnetrzne, to rz4d mo~e interweniowad by korygowad takie sytuacje. Na przyklad, rz~d czasami podejmuje dzialania, kt6rych celem jest podwyszenie ceny produkt6w, kt6rych wytwarzanie niesie ze sob? koszty zewnetrzne. Rz4d mote wymaga6 od firm by stosowaly sip do norm ocbrony grodowiska. Powoduje to wzrost koszt6w produkcji, spadek podaty i wzrost ceny r6wnowagi. I1o6 Wytw:Arzanego produktu bqdzie mniejsza ni2 na nieregulowanym rynku. Zatrucie 6rodowiska r6wniet bedzie mniejsze. Rzad niek edy dotuje produkcjq, kt6ra niesie ze sob4 korzy~ci zewnqtrzne. Je~li rzad sfinanjuje czq96 koszt6w elektrowni wodnej, to budowa zapory stanie sie oplacalna z ekonomicznego punktu widzenia. Je~li przedsi~biorstwo, kt6re dostarcza energii elekt-ycznej mialoby ponied vszystkie koszty, to more nie zbudowaloby zapory; potrzeby konsument6w zwiazane z rekreacyjni. funkcj4 jeziora nie maja wiele wsp6lnego z popytem na elektryczno66. Prywatne rynki, kt6re kieruj4 sie w decyzjach wiasna korzygci4 zazwyczaj ignoruja koszty i korzy~ci zewnetrzne. W ta}ich sytuacjach mo~na uzasadni6 interwencje rzodu. Produki.9 S Piodukt Dostawca Konsument Dnsfawc Kosument B i I Strona Trzecia Stona Trzecia Copyright 1992 Joint Council on Economic Education 18

19 CWICZENIE VII KOSZTY I KORZYSCI ZEWFVTRZNE sprawdzian APIP A. Koszty st-ony trzeciej 1. Podaj definicj, koszt6w zewnqtrznych lub koszt6w strony trzeciej. 2. Podaj trzy przyklady na koszty strony trzeciej. a. b. C. 3. Na wykresie podaty i popytu uwzglpdniono jedynie koszty i korzy~ci prywatne. Narysuj nowa krzywa podaty i wskat now4 cene r6wnowagi i ilo d r6wnowagi dla stali, jakie pojawilyby siq, gdyby wliczono do koszt6w produkcji koszty zewnetrzne wynikajace z zatrucia grodowiska. Podai i popyt na produkcjq hutnicza, I- D S Cena stali [w jedn. umownych] IIod stali [w jednostkach umownych] II 1 Copyright 1992 Joint Council on Economic Education 19

20 Cwiczenie VII Strona 2 4. Zgodnie z nowa krzywa podaty produkowano by mniej czy wiecej stall? Czy cena stall bylaby nisza, czy wy~sza? Dlaczego wystepuje "nadprodukcja" towar6w, z kt6rymi zwiozane sa koszty trzeciej strony? B. Korzy~ci strony trzeciej 1. Podaj defnicje korzy~ci zewnetrznych (lub korzy~ci strony trzeciej). 2. Podaj trzy przyklady na korzy~ci strony trzeciej. a. b. C. 3. Na wykresie podaty i popytu uwzgledniono jedynie korzy~ci i koszty prywatne. Zmiefa ten wykres tak, by pokazywal nowa krzywa popytu na edukacje, w6wczas, gdyby wszystkie korzy.ci zewnetrzne, jakie uzyskuje spoleczefistwo byly wliczone jako element popytu. Pokat nowi cene i ilo66 r6wnowagi. Podai i popyt na wykszacenie D s Cena wyksanteriia (w jedn. umnownych] P IQ IQ 1 I Edukacja [w jednostkach umownych] Copyright Q 1992 Joint Council on Economic Education 20

21 Cwiczenie VII Strona 3 4. Czy zgodnie z now4 krzywo popytu edukacja bylaby mniej czy bardziej dost~pna? 5. Czy jej cena bylaby wy sza, czy ni.sza? Dlaczego produkty, kt6re przynosza korzy~ci stronie trzeciej nie s4 wytwarzane w dostatecznej ilo~ci? Copyright 1992 Joint Council on Economic Education 21

22 CWICZENIE VIII CO BYS ZROBIL? APIP Zaklad wytw6rczy zatruwa pobliska rzekq, ku zmartwieniu tych, kt6rzy mieszkaja w jej dolnym biegu. Na zebraniu miejskim mieszkafcy rozwa~aj4 trzy propozycje rozwiazania problemu. Wybierz te, kt6ra uwa±asz za najlepsz4 i uzasadnij swoj odpowied2. Propozycja 1. Poniewa ci, kt6rzy mieszkaja w dolnym biegu rzeki skorzystaj4 na oczyszczaniu 9ciek6w przemyslowych, to oni powinni za to zaplaci6. Jest to czysty przyklad korzy~ci zewnetrznych. Propozycja 2. Rzad powinien wymusid zamkniecie zakladu. Jest to jedyny spos6b na przerwanie zatruwania. Nie ma sensu, by cierpieli mieszkaficy dolnego biegu rzeki. Katde inne rozwiazanie ci4gle pozostawi jaka ilo6 brudnej wody. Propozycja 3. Przedsiebiorstwo nie wlicza wszystkiego do swoich koszt6w produkcji. Utrzymywanie rzeki w czysto~ci powinno by6 jedna z pozycji w kosztach produkcji. Na przedsiebiorstwo powinien zosta6 nalo~ony podatek za katdy metr sze~cienny zatrutej wody (tzw. "podatek wyplywajacy"). Copyright 1992 Joint Council on Economic Educatior 22

23 - - CWICZENIE IX CENA MINIMALNA I PULAP CENY APIP 1. Jaka jest cena rynkowa? 2. Przy cenie rynkowej jaka ilo 6 jest potadana a jaka ilo 6 jest oferowana (dostarczana)? Ilo66 pot~dana... Ilo6 oferowana Jaka ilo 6 bedzie ±,dana a jaka oferowana, gdy rzad wyda zarzadzenie ustalajace cene na $30? Ilo6 pop4dana... Ilo66 oferowana Jaka ilo-6 bedzie tdana a jak oferowana, gdy rz4d wyda zarz~dzenie ustalajace cene na $80? Ilo 6 pop4dana... Ilo66 oferowana... Cena Mnimlalna i pufap ceny tou [w dolaqch] W W I0 A2 Ilo66 [w jedn. umownych] Copyright 1992 Joint Council on Economic Education 23

24 CWICZENIE X KONTROLA CZYNSZOW I PRZYSTVPNE CZYNSZE APIP Wyobra2 sobie, 2e mieszkaficy twojego miasta beda glosowad w sprawie uchwalenie prawa, kt6re: (1) przywr6ciloby wszystkie czynsze do poziomu sprzed dw6ch lat, (2) zamrozilo czynsze na obecnym poziomie. Na zebraniu miejskim, na kt6rym dyskutowano nad tt propozycj4 mieszkaficy spierali sie zawziecie. W~r6d komentarzy, kt6re uslyszale6 byly miedzy innymi takie: "Czynsze sa za wysokie dla ludzi, kt6rzy tyja ze stalych dochod6w, takich jak ja i m6j m t. Ceny rosria i rosn4 i nasza renta i emerytura po prostu nie starczaj4. Ka~dy powinien mied prawo do przyzwoitego mieszkania. Pracowalimy cale nasze ±ycie. Teraz wszystko o co prosimy, to by czynsze byly utrzymywane na przystepnym poziomie. To jest sprawiedliwe postawienie sprawy". Uslyszale6 tak~e stronq przeciwn4: "Kontrola czynsz6w powoduje braki mieszkaniowe. Braki mieszkaniowe pozwalaj4 wlagcicielom mieszkafi dyskryminowad ka±d4 grup!, jaka tylko uwataja za niepotadana - rodziny z dziedmi czy ze zwierzetami domowymi, mniejszoici, ludzi starszych. Ponadto, w przypadku kontrolowanych czynsz6w wplywy, jakie wla~ciciele otrzymuja przez okres kilku lat nie starczaj4 na odpowiednie utrzymanie wielu starszych mieszkafi. To doprowadzi do upadku calych dzielnic. Jeli problemem jest dostepnogd mieszkah, to odpowiedzia na ten problem powinno byd podniesienie dochod6w biednych ludzi, a nie kontrola czynsz6w". Teraz musisz zadecydowad jak Ty bedziesz glosowal. PYTANIA: 1. Na czym polega problem? 2. Narysuj wykres poda~y i popytu, kt6ry zilustruje ten problem. Czy problemem jest cena minimalna, pulap cen, czy ani jedno, ani drugie? 3. Jakie szerokie cele spoleczne powiniene. wzia6 pod uwage przy podejmowaniu decyzji o tym, jak glosowad w tej sprawie? Copyright 1992 Joint Council on Economic Education 24

25 Cwiczenie X Strona 2 4. Jakie s4 niekt6re alternatywne sposoby osi~gnicia tych cel6w? 5. Jakie s4 pozytywne strony ka~dego z tych alternatywnych rozwiazah? Nie zapomnij rozwa~yd kto zyska, a kto straci przy ka~dej z tych moiliwo~ci. 6. Jak Ty by6 glosowal w tej sprawie? Dlaczego tak a nie inaczej? Copyright 1992 Joint Council on Economic Education 25

26 CWICZENIE XI PODEJMOWANIE DECYZJI APIP 1. Na czym polega problem? 2. Jakie s4 mo~liwo~ci? 3. Jakie s4 kryteria? 4. Uszereguj kryteria wedlug watno~ci. 5. Ocefi motliwo~ci. 6. Podejmij decyzje. Kryteria Kryteria wg watno~ci Motliwo~6 1 Motliwo66 2 Motliwo~d 3 Decyzja:... Copyright 1992 Joint Council on Economic Education 26