Podstawy procesu karnego Kryminologia

Transkrypt

1 Podstawy procesu karnego Kryminologia Cje Wykład VI i VII Dowody. Środki przymusu dr Karolina Kremens, LL.M. Katedra Postępowania Karnego Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytet Wrocławski

2 CZYNNOŚCI PROCESOWE W POSTĘPOWANIU KARNYM W toku postępowania karnego wydaje się decyzje procesowe, dotyczące np.: dopuszczenia dowodu z opinii biegłego zawieszenia postępowania przeszukania tymczasowego aresztowania (środek przymusu!) przeprowadza się czynności dowodowe, np.: przesłuchanie podejrzanego przesłuchanie świadka przeszukanie miejsca, osoby i rzeczy przeprowadzenie oględzin

3 DOWODY

4 DOWODY PRAWO DOWODOWE ogół norm regulujących zbieranie, utrwalanie i wykorzystywanie dowodów w procesie POSTĘPOWANIE DOWODOWE przebieg procesowy, w czasie którego są zbierane, utrwalane, przeprowadzane oraz oceniane dowody ŹRÓDŁO DOWODU osoba lub rzecz, od której pochodzi dowód (świadek, oskarżony, biegły, dokumenty, zwłoki, miejsce poddawane oględzinom) ŚRODEK DOWODOWY nośnik informacji o fakcie podlegającym udowodnieniu (wyjaśnienia, zeznania, opinia biegłego, cechy ciała ludzkiego poddanego oględzinom, charakterystyczne rzeczy i miejsca)

5 DOWODY NOTORYJNOŚĆ znajomość określonych faktów, których nie trzeba dowodzić (notoryjność powszechna, sądowa) UPRAWDOPODOBNIENIE udowodnienie nie jest wymagane nie dlatego, że fakt nie budzi wątpliwości, ale dlatego, że jego udowodnienie nastąpi później czasem w ogóle nie ma potrzeby udowadniania, wystarczy uprawdopodobnienie uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa dla wszczęcia śledztwa (art. 303 k.p.k.) uzasadnione podejrzenie, że dana osoba popełniła przestępstwo dla zatrzymania osoby podejrzanej (art k.p.k.) DOMNIEMANIE sąd o wysnutym prawdopodobieństwie jakiegoś faktu jest wysnuty z innego faktu lub faktów nie budzących wątpliwości

6 DOWODY KLASYFIKACJA DOWODÓW dowody pierwotne pochodzące ze źródła, które bezpośrednio zetknęło się z udowadnianym faktem, np. zeznania naocznego świadka dowody pochodne pochodzące od pośredniego źródła, czyli pośrednie ogniwo między źródłem pierwotnym a faktem udowadnianym, np. dowód ze słyszenia, kopia dokumentu dowody osobowe pochodzące od osoby (żyjącego człowieka), tj. świadek, oskarżony/podejrzany, biegły dowody rzeczowe pochodzące od rzeczy w szerokim tego słowa znaczeniu; wszystkie inne dowody niż rzeczowe, w tym także zwłoki dowody z urzędu inicjatywa samego organu procesowego dowody na wniosek inicjatywa stron postępowania

7 DOWODY WPROWADZANIE I PRZEPROWADZANIE DOWODÓW W PROCESIE zebranie, zabezpieczenie i utrwalenie dowodów jest jednym z celów postępowania przygotowawczego (art pkt 5 k.p.k.) w postępowaniu przygotowawczym dominuje zbieranie dowodów z urzędu, co nie eliminuje prawa stron do inicjowania czynności dowodowych zbieranie dowodów przez organy procesowe w sposób określony prawem w postępowaniu sądowym modelowo sytuacja powinna być odwrotna inicjatywa dowodowa stron i powściągliwość sądu wynikające z zasady kontradyktoryjności sąd związany zasadą prawdy materialnej (art. 2 2 k.p.k.) jest zobowiązany przeprowadzać dowody z urzędu (art. 167 k.p.k.), gdy strony nie wykażą wystarczającej inicjatywy

8 DOWODY WPROWADZANIE I PRZEPROWADZANIE DOWODÓW W PROCESIE Sąd przeprowadza dowody na wniosek stron albo z urzędu (art. 167 k.p.k.)

9 DOWODY WPROWADZANIE I PRZEPROWADZANIE DOWODÓW W PROCESIE WNIOSEK DOWODOWY uprawnienie: strony (art. 167 k.p.k.) wniosek dowodowy postulatywne oświadczenie woli kierowane przez stronę procesową do organu procesowego w celu zainicjowania czynności dowodowej termin: od wszczęcia do zamknięcia przewodu sądowego ustny lub pisemny wymogi formalne z art. 119 k.p.k. i 169 k.p.k. (oznaczenie dowodu, okoliczności, które mają być udowodnione i sposób przeprowadzenia dowodu) wniosek o wykrycie dowodu i zmierzające do oceny innego dowodu (art k.p.k.)

10 DOWODY WPROWADZANIE I PRZEPROWADZANIE DOWODÓW W PROCESIE PRZESŁANKI ODDALENIA WNIOSKU DOWODOWEGO Art k.p.k. 1) przeprowadzenie dowodu jest niedopuszczalne 2) okoliczność, która ma być udowodniona nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy albo jest już udowodniona zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy 3) dowód jest nieprzydatny do stwierdzenia danej okoliczności 4) dowodu nie da się przeprowadzić 5) wniosek dowodowy w sposób oczywisty zmierza do przedłużenia postępowania

11 DOWODY WPROWADZANIE I PRZEPROWADZANIE DOWODÓW W PROCESIE UWZGLĘDNIENIE LUB ODDALENIE WNIOSKU DOWODOWEGO uwzględnienie zarządzenie bez uzasadnienia wydane przez organ postępowania przygotowawczego lub sądowego wyjątek (!): uwzględnienie wniosku, któremu strona się sprzeciwia w toku postępowania sądowego postanowienie sądu z uzasadnieniem (art. 368 k.p.k. w zw. z art k.p.k.) oddalenie postanowienie sądu lub organu postępowania przygotowawczego z uzasadnieniem (art k.p.k.) zażalenie nie przysługuje; zob. art k.p.k.

12 DOWODY SYSTEMATYKA DOWODÓW wyjaśnienia oskarżonego przesłuchanie świadka opinia biegłego oględziny miejsca, osoby i rzeczy otwarcie zwłok eksperyment procesowy wywiad środowiskowy zatrzymanie rzeczy przeszukanie miejsca, osoby i rzeczy kontrola korespondencji kontrola i utrwalanie rozmów

13 PRZESŁUCHANIE świadka i podejrzanego/oskarżonego

14 DOWODY UWAGA!!! Jedynymi różnicami pomiędzy przesłuchaniem prowadzonym w toku postępowania przygotowawczego a w toku postępowania sądowego są: konieczność złożenia przyrzeczenia w toku postępowania sądowego (art. 188 k.p.k.) dotyczy wyłącznie świadków (!!!) konieczność podpisania się pod protokołem przesłuchania (art k.p.k.) w postępowaniu przygotowawczym tak w postępowaniu sądowym nie

15 świadek stawia się na przesłuchanie czynność protokołowana (zob. art. 143 k.p.k.) OPCJONALNIE utrwalanie przesłuchania za pomocą urządzenia rejestrującego obraz lub dźwięk (art. 147 k.p.k.) OPCJONALNIE przesłuchanie świadka z udziałem biegłego (art. 192 k.p.k.) uprzedzenie świadka o odpowiedzialności karnej za zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy (art. 190 k.p.k.) odebranie danych od świadka (art. 191 k.p.k.) przyrzeczenie (art k.p.k.) TYLKO W POST. SĄDOWYM pouczenia świadka art. 182 k.p.k. prawo do odmowy złożenia zeznań art. 183 k.p.k. prawo do odmowy odpowiedzi na pytania (!!!) art. 185 k.p.k. zwolnienie od złożenia zeznań lub odpowiedzi na pytania DOWODY PRZESŁUCHANIE ŚWIADKA (I) wezwanie świadka na przesłuchanie (zob. art. 129 k.p.k.) obowiązek stawiennictwa art k.p.k.

16 DOWODY PRZESŁUCHANIE ŚWIADKA (II) etap SWOBODNEJ WYPOWIEDZI art k.p.k. osobie przesłuchiwanej należy umożliwić swobodne wypowiedzenie się w granicach określonych celem danej czynności etap ZADAWANIA PYTAŃ (kontrola organu art k.p.k.) art k.p.k. a dopiero następnie można zadawać pytania zmierzające do uzupełnienia, wyjaśnienia lub kontroli wypowiedzi prawo zadawania pytań: organ przesłuchujący, strony, obrońcy, pełnomocnicy, biegli pytania zadaje się bezpośrednio, chyba że organ przesłuchujący zarządzi inaczej nie wolno zadawać pytań sugerujących odpowiedź (art k.p.k.) niedopuszczalne działania (art k.p.k.)

17 DOWODY PRZESŁUCHANIE PODEJRZANEGO/OSKARŻONEGO (I) wezwanie na przesłuchanie (zob. art. 129 k.p.k.) obowiązek stawiennictwa art k.p.k. podejrzany stawia się na przesłuchanie czynność protokołowana (zob. art. 143 k.p.k.) OPCJONALNIE utrwalanie przesłuchania za pomocą urządzenia rejestrującego obraz lub dźwięk (art. 147 k.p.k.) OPCJONALNIE przesłuchanie podejrzanego z udziałem tłumacza (art. 72 k.p.k.) OPCJONALNIE przesłuchanie podejrzanego na jego żądanie z udziałem obrońcy (art. 301 k.p.k.) pouczenie podejrzanego (art k.p.k.) przede wszystkim prawo do odmowy złożenia wyjaśnień i odmowy odpowiedzi na pytania (art k.p.k.) odebranie danych od podejrzanego (tak jak w art. 191 k.p.k.) PYTANIE: czy przyznaje się do winy? PYTANIE: czy będzie podejrzany składał wyjaśnienia

18 PRZEBIEG PRZESŁUCHANIA PRZESŁUCHANIE PODEJRZANEGO/OSKARŻONEGO (II) etap SWOBODNEJ WYPOWIEDZI art k.p.k. osobie przesłuchiwanej należy umożliwić swobodne wypowiedzenie się w granicach określonych celem danej czynności etap ZADAWANIA PYTAŃ (kontrola organu art k.p.k.) art k.p.k. a dopiero następnie można zadawać pytania zmierzające do uzupełnienia, wyjaśnienia lub kontroli wypowiedzi prawo zadawania pytań: organ przesłuchujący, strony, obrońcy, pełnomocnicy, biegli pytania zadaje się bezpośrednio, chyba że organ przesłuchujący zarządzi inaczej nie wolno zadawać pytań sugerujących odpowiedź (art k.p.k.) niedopuszczalne działania (art k.p.k.)

19 DOWODY PRZESŁUCHANIE PODEJRZANEGO/OSKARŻONEGO (III) wyjaśnienie pisemne podejrzanego (art. 176 k.p.k.) wyłącznie w postępowaniu przygotowawczym na żądanie podejrzanego lub obrońcy środki zapobiegające porozumiewaniu się podejrzanego z innymi osobami można odmówić wyłącznie z ważnych powodów załącznik do protokołu

20 SZCZEGÓLNE FORMY PRZESŁUCHANIA

21 SZCZEGÓLNE FORMY PRZESŁUCHANIA SZCZEGÓLNE FORMY PRZESŁUCHANIA ŚWIADKA przesłuchanie nieletniego pokrzywdzonego (art. 185a k.p.k.) małoletni poniżej lat 15 w chwili przesłuchania pokrzywdzony przestępstwem popełnionym z użyciem przemocy lub groźby lub określony w XXIII, XXV, XXVI k.k. gdy zeznania mogą mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy jednokrotne przesłuchanie chyba że sąd z udziałem biegłego psychologa osoby obecne odtworzenie zapisu przesłuchania lub odczytanie protokołu na rozprawie możliwość przesłuchania w takiej formie także pokrzywdzonych, którzy ukończyli lat 15 uzasadniona obawa, że przesłuchanie w innych warunkach mogłoby wywrzeć negatywny wpływ na stan fizyczny świadka pomieszczenia do przesłuchań (art. 185d k.p.k.)

22 SZCZEGÓLNE FORMY PRZESŁUCHANIA SZCZEGÓLNE FORMY PRZESŁUCHANIA ŚWIADKA przesłuchanie nieletniego świadka (art. 185b k.p.k.) nieletni poniżej lat 15 w chwili przesłuchania świadek przestępstwa popełnionego z użyciem przemocy lub groźby lub określony w XXV, XXVI k.k. gdy zeznania mogą mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy warunki przesłuchania jak w art. 185a 1-3 k.p.k. małoletni świadkowie, którzy ukończyli lat 15 tryb określony w art k.p.k. (z użyciem urządzeń pozwalających na przesłuchanie na odległość) nie stosuje się tych procedur do świadka współdziałającego w popełnieniu czynu zabronionego, o który toczy się postępowanie karne lub świadka, którego czyn pozostaje w związku z czynem, o który toczy się postępowanie karne pomieszczenia do przesłuchań (art. 185d k.p.k.)

23 SZCZEGÓLNE FORMY PRZESŁUCHANIA SZCZEGÓLNE FORMY PRZESŁUCHANIA ŚWIADKA przesłuchanie pokrzywdzonego przestępstwem z art k.k. (art. 185c k.p.k.) pokrzywdzony przestępstwem z art k.k. (niezależnie od wieku) zawiadomienie składane przez pokrzywdzonego powinno ograniczyć się do wskazania najważniejszych faktów i dowodów pełne przesłuchanie: sąd na posiedzeniu osoby obecne biegły psycholog (tej samej płci) odtworzenie zapisu przesłuchania lub odczytanie protokołu na rozprawie ponowne przesłuchanie pokrzywdzonego w trybie art a k.p.k. (gdyby obecność oskarżonego miałaby oddziaływać krępująco lub wywierać negatywny wpływ na stan psychiczny pokrzywdzonego pomieszczenia do przesłuchań (art. 185d k.p.k.)

24 SZCZEGÓLNE FORMY PRZESŁUCHANIA SZCZEGÓLNE FORMY PRZESŁUCHANIA ŚWIADKA konfrontacja stawanie do oczu, czynność dowodowa przeprowadzana w celu wykluczenia pojawiających się sprzeczności w zeznaniach lub wyjaśnieniach art. 172 k.p.k. osoby przesłuchiwane mogą być konfrontowane w celu wyjaśnienia sprzeczności zakaz konfrontacji ze świadkiem incognito (art. 172 k.p.k. in fine) przebieg konfrontacji wg schematu z art. 171 k.p.k. tzw. konfrontacja pośrednia odczytanie przesłuchiwanemu zeznań lub wyjaśnień innej osoby czynność protokołowana (art pkt 5 k.p.k.)

25 SZCZEGÓLNE FORMY PRZESŁUCHANIA SZCZEGÓLNE FORMY PRZESŁUCHANIA ŚWIADKA okazanie umożliwienie zapoznania się przesłuchiwanego z daną osobą, wizerunkiem lub rzeczą w celu jej rozpoznania art. 173 k.p.k. obowiązek wyłączenia sugestii okazanie tajne (art k.p.k.) grupa przynajmniej czteroosobowa (art k.p.k.) rozporządzenie art k.p.k. czynność protokołowana (art pkt 5 k.p.k.) warto zarejestrować czynność (art. 147 k.p.k.)

26 BIEGŁY I JEGO OPINIA

27 BIEGŁY I JEGO OPINIA POJĘCIE BIEGŁEGO biegły osoba posiadająca wiadomości specjalne pozwalające stwierdzić okoliczności mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy powoływana przez organ procesowy celem wydania opinii art. 193 k.p.k. i n. wiadomości specjalne wiadomości przekraczające poziom wiedzy wykształconego człowieka o stosownym doświadczeniu życiowym np. badania pisma ręcznego, balistyka, orzekanie o przyczynie śmierci, opiniowanie co do prawa obcego (lub specjalistycznego) opinia biegłego pisemne (rzadziej ustne) sprawozdanie z badań zakończone wnioskami, które mają być sformułowane i przedstawione organowi procesowemu w taki sposób, aby sąd mógł samodzielnie ocenić zakres i poprawność przebiegu badań oraz trafność wniosków ekspertyza ogół czynności badawczych wykonanych przez biegłego wraz z opinią

28 BIEGŁY I JEGO OPINIA POWOŁANIE BIEGŁEGO przesłanki powołania biegłego art. 193 k.p.k. obowiązek organu procesowego biegły sądowy na liście Prezesa Sądu Okręgowego biegły ad hoc powoływany do danej sprawy przyrzeczenie (art. 197 k.p.k.) opinia w instytucji naukowej i specjalistycznej (art k.p.k.) opinia zespołowa (art k.p.k.) opinia kompleksowa (art. 93 k.k.) wyłączenie i powołanie innego biegłego (art. 196 k.p.k.) forma powołania biegłego (art. 194 k.p.k.) organ powołujący (art. 192, 202, 203, 215 k.p.k. instrukcyjny termin na wydanie opinii zakres opinii i metody

29 BIEGŁY I JEGO OPINIA OPINIA I JEJ OCENA przygotowanie opinii (art. 198 k.p.k.) udostępnianie akt postępowania obecność organu przy przeprowadzaniu badań zmiany w zakresie ekspertyzy i pytania dodatkowe forma złożenia opinii (art k.p.k.) ustna lub pisemna treść opinii (art k.p.k.) ocena opinii biegłego sąd nie jest związany opinią (swobodna ocena dowodów) recenzja pełna, jasna i niesprzeczna (art. 201 k.p.k.) superekspertyza opinia o opinii przypadek opinii w sprawach o tzw. błędy medyczne

30 art. 203 obserwacja w zakładzie leczniczym wyłącznie sąd na wniosek prokuratora (!!!) zgłoszenie potrzeby przez psychiatrów, tylko gdy zachodzi duże prawdopodobieństwo popełnienia przestępstwa 4-8 tygodni BIEGŁY I JEGO OPINIA OPINIA O STANIE ZDROWIA PSYCHICZNEGO opinia psychiatryczna (art. 202 k.p.k.) powołanie: wyłącznie sąd albo prokurator przynajmniej dwóch biegłych lekarzy psychiatrów na wniosek psychiatrów powołanie dodatkowych biegłych innych specjalności stan zdrowia psychicznego w zakresie zaburzeń preferencji seksualnych dodatkowo biegły lekarz seksuolog cel: stwierdzenie poczytalności podejrzanego (oskarżonego) w chwili popełnienia przestępstwa aktualny stan zdrowia psychicznego pozwalający na udział w postępowaniu

31 OGLĘDZINY

32 OGLĘDZINY cel oględzin: ujawnienie materiału dowodowego w miejscu, na osobie lub rzeczy (art. 207 k.p.k.) oględziny miejsca: o pomieszczenia, otwarta przestrzeń o aspekty kryminalistyczne, CSI oględziny osoby (ciała osoby żywej): o np. w celu ustalenia stopnia naruszenia czynności narządu ciała (art k.p.k.) o oskarżony obowiązek poddania się oględzinom (art pkt 1 k.p.k.) o pokrzywdzony nie może się sprzeciwić jeżeli karalność czynu zależy od jego stanu zdrowia (art k.p.k.) o świadek do celów dowodowych za zgodą świadka (art k.p.k.)

33 OGLĘDZINY I OTWARCIE ZWŁOK

34 OGLĘDZINY I OTWARCIE ZWŁOK przesłanka: podejrzenie przestępnego spowodowania śmierci (art k.p.k.) zewnętrzne oględziny zwłok na miejscu znalezienia (art k.p.k.) zakaz przemieszczania i poruszania organ przeprowadzający oględziny: prokurator lub sąd z udziałem biegłego lekarza w miarę możliwości z zakresu medycyny sądowej wypadki niecierpiące zwłoki Policja otwarcie zwłok (wewnętrzne oględziny zwłok) na sali sekcyjnej sekcja zwłok poprzedzone zewnętrznymi oględzinami zwłok na sali sekcyjnej biegły lekarz w miarę możności z zakresu medycyny

35 OGLĘDZINY I OTWARCIE ZWŁOK Ekshumacja ekshumacja - wyjęcie zwłok z grobu celem dokonania oględzin lub otwarcia zwłok (art. 210 k.p.k.) wezwanie do oględzin lekarza, który udzielał pomocy zmarłemu jako ostatni czynność protokołowana (art pkt 3 i 4 k.p.k.) opinia z oględzin i otwarcia zwłok (art k.p.k.) zaskarżalność postanowienia o ekshumacji oraz o otwarciu zwłok dopuszczalność zaskarżenia postanowienia (zob. art. 459 k.p.k.) prawo do prywatności i poszanowania życia rodzinnego sprawa na kanwie katastrofy smoleńskiej rozpatrywana przez ETPCz

36 ZATRZYMANIE RZECZY

37 ZATRZYMANIE RZECZY Rzeczy mogące stanowić dowód w sprawie lub podlegające zajęciu w celu zabezpieczenia kar majątkowych, środków karnych o charakterze majątkowym, przepadku, środków kompensacyjnych albo roszczeń o naprawienie szkody należy wydać na żądanie sądu lub prokuratora a w sytuacjach niecierpiących zwłoki na żądanie Policji lub innego uprawnionego organu (art k.p.k.) ingerencja w konstytucyjnie i konwencyjnie chronione prawo własności brak przesłanki organ uprawniony sąd albo prokurator zatrzymanie z postanowieniem Policja (inny organ) w sytuacjach niecierpiących zwłoki zatrzymanie bez postanowienia jakie sytuacje są niecierpiącymi zwłoki? zasada proporcjonalności (art. 227 k.p.k.)!!!

38 ZATRZYMANIE RZECZY procedura zatrzymania rzeczy: wezwanie do dobrowolnego wydania rzeczy odebranie rzeczy w razie odmowy (art k.p.k.) czynność protokołowana (art pkt 6 k.p.k.) jeżeli wydania żąda Policja albo inny uprawniony organ, osoba, która rzecz wyda, ma prawo złożyć niezwłocznie wniosek o sporządzenie i doręczenie jej postanowienia o zatwierdzeniu zatrzymania, o czym należy ją pouczyć (art k.p.k.) doręczyć należy w ciągu 14 dni od zatrzymania rzeczy jeżeli zatrzymanie rzeczy nastąpiło bez uprzedniego polecenia sądu lub prokuratora a w ciągu 7 dni nie zostało zatwierdzone, należy niezwłocznie zwrócić zatrzymane rzeczy osobie uprawnionej, chyba że nastąpiło dobrowolne wydanie a osoba ta nie złożyła wniosku o sporządzenie i doręczenie jej postanowienia o zatwierdzeniu zatrzymania

39 PRZESZUKANIE

40 PRZESZUKANIE rodzaje przeszukania (art k.p.k.) przeszukanie w celu znalezienia osoby można dokonać przeszukania pomieszczeń i innych miejsc w celu wykrycia lub zatrzymania albo przymusowego doprowadzenia osoby podejrzanej przeszukanie w celu znalezienia rzeczy można dokonać przeszukania w celu znalezienia rzeczy mogących stanowić dowód w sprawie lub podlegających zajęciu w postępowaniu karnym

41 PRZESZUKANIE ingerencja w konstytucyjnie i konwencyjnie chronione: prawo do prywatności prawo do nienaruszalności mieszkania prawo do nietykalności osobistej zasada subsydiarności wezwanie do wydania rzeczy zasada proporcjonalności (art. 227 k.p.k.) co można przeszukiwać (art k.p.k.) miejsce, osoby (podręczne przedmioty), rzeczy telefony? komputery? chmury? przesłanka jeżeli istnieją uzasadnione podstawy do przypuszczenia, że osoba podejrzana lub wymienione rzeczy tam się znajdują (czy wystarczająca?)

42 PRZESZUKANIE organ dokonujący przeszukania (art k.p.k.) sąd lub prokurator z postanowieniem Policja lub inny wskazany w ustawie organ w sytuacjach niecierpiących zwłoki bez postanowienia procedura przeszukania: zawiadomienie o celu czynności wezwanie do wydania rzeczy okazanie postanowienia pora dzienna osoba przybrana osoba przeszukująca czynność protokołowana

43 PRZESZUKANIE przeszukanie w sytuacjach niecierpiących zwłoki Policja lub inny organ za okazaniem legitymacji służbowej oraz nakazu kierownika jednostki obowiązek zatwierdzenia przeszukania przez prokuratora lub sąd (inaczej niż przy zatrzymaniu rzeczy) art k.p.k. doręczenie postanowienia o zatwierdzeniu przeszukania na żądanie, o którym należy pouczyć art k.p.k. jeżeli przeszukanie nastąpiło bez uprzedniego polecenia sądu lub prokuratora a w ciągu 7 dni nie zostało zatwierdzone, należy niezwłocznie zwrócić zatrzymane rzeczy osobie uprawnionej art k.p.k.

44 PRZESZUKANIE inne kwestie związane z przeszukaniem ochrona tajemnicy (art k.p.k.) przeszukanie kancelarii prawnej postępowanie z przedmiotami wydanymi lub znalezionymi (art k.p.k.) oddanie osobie godnej zaufania depozyt (w razie wątpliwości do kogo należy) sprzedaż przedmiotów (ulegające szybkiemu zniszczeniu) broń, amunicja, substancje trujące i radioaktywne zażalenie na postanowienie dotyczące przeszukania, zatrzymania rzeczy i w przedmiocie dowodów rzeczowych oraz na inne czynności przysługuje zażalenie osobom, których prawa zostały naruszone (art. 236 k.p.k.)

45 KONTROLA I UTRWALANIE ROZMÓW

46 KONTROLA I UTRWALANIE ROZMÓW podsłuch procesowy a podsłuch pozaprocesowy organ zarządzający (art k.p.k.) wyłącznie sąd na wniosek prokuratora w sytuacjach niecierpiących zwłoki - prokurator dopuszczalność (art i 3a k.p.k.) w toku postępowania karnego (przygotowawcze i sądowe) uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa w celu wykrycia i uzyskania dowodów dla toczącego się postępowania lub zapobieżenia popełnieniu nowego przestępstwa granice podsłuchu procesowe granice podmiotowe (art k.p.k.) granice przedmiotowe (art k.p.k.) granice temporalne (art. 238 k.p.k.)

47 KONTROLA I UTRWALANIE ROZMÓW zniszczenie zapisów (art k.p.k.) UWAGA!!! kontrola i utrwalanie treści innych rozmów lub przekazów informacji, w tym korespondencji przesyłanej pocztą elektroniczną koncepcja tzw. treści dynamicznych i statycznych zob. art. 241 k.p.k. oraz art. 236a k.p.k. zażalenie na postanowienie w przedmiocie kontroli i utrwalania rozmów (art. 240 k.p.k.) UWAGA! kwestia tzw. dotychczas zgody następczej wykorzystanie dowodów przez prokuratora w toku postępowania (art. 237a k.p.k.)

48 Cje ŚRODKI PRZYMUSU

49 ŚRODKI PRZYMUSU cel: zapewnienie prawidłowości wykonania czynności procesowych przez organy procesowe zastosowanie środków jest konieczne, gdy stanowią warunek niezakłóconego przebiegu procesu i realizacji jego celów obowiązek udziału w czynnościach uczestnika procesu równoczesna możliwość przymuszenia przez organ procesowy do stawiennictwa posługiwanie się przez organ przymusem wspólna cecha wszystkich środków

50 ŚRODKI PRZYMUSU Każdy środek przymusu to poważna ingerencja w prawa i wolności obywatelskie (!!!) dyrektywy stosowania wszystkich środków przymusu: 1) uregulowanie środków przymusu w przepisach prawa rodzaj, czas trwania, organ stosujący itp. 2) umiarkowanie w stosowaniu środków przymusu tylko wówczas gdy jest to niezbędne 3) minimalizacja w stosowaniu środków przymusu najmniejsza dolegliwość danego środka przy jego równoczesnej efektywności

51 ŚRODKI PRZYMUSU rodzaje środków przymusu: 1) zatrzymanie 2) środki zapobiegawcze a) tymczasowe aresztowanie (izolacyjne) b) poręczenie majątkowe i niemajątkowe c) dozór policji d) nakazy i zakazy zachowania e) zakaz opuszczania kraju f) nakaz opuszczenia lokalu mieszkalnego 3) poszukiwanie oskarżonego i list gończy 4) list żelazny 5) kary porządkowe 6) zabezpieczenie majątkowe

52 ŚRODKI PRZYMUSU Zatrzymanie

53 ZATRZYMANIE RODZAJE ZATRZYMANIA a) ujęcie obywatelskie (art. 243 k.p.k.) b) zatrzymanie policyjne (art. 244 k.p.k.) c) zatrzymanie na żądanie prokuratora (art. 247 k.p.k.)

54 ZATRZYMANIE Zatrzymanie policyjne PRZESŁANKI ZATRZYMANIA (art. 244 k.p.k.) Po pierwsze Policja ma prawo zatrzymać osobę podejrzaną, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo, a zachodzi obawa ucieczki lub ukrycia się tej osoby albo zatarcia śladów przestępstwa, bądź nie można ustalić tożsamości albo istnieją przesłanki do przeprowadzenia przeciwko tej osobie postępowania w trybie przyspieszonym (art k.p.k.)

55 ZATRZYMANIE Zatrzymanie policyjne PRZESŁANKI ZATRZYMANIA (art. 244 k.p.k.) Po drugie Policja ma prawo zatrzymać osobę podejrzaną, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej, a zachodzi obawa, że ponownie popełni przestępstwo z użyciem przemocy wobec tej osoby, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa grozi (art a k.p.k.)

56 ZATRZYMANIE Zatrzymanie policyjne PRZESŁANKI ZATRZYMANIA (art. 244 k.p.k.) Po trzecie Policja zatrzymuje osobę podejrzaną, jeśli przestępstwo o którym mowa w 1a, zostało popełnione przy użyciu broni palnej, noża, lub innego niebezpiecznego przedmiotu, a zachodzi obawa, że ponownie popełni ona przestępstwo z użyciem przemocy wobec osoby wspólnie zamieszkującej, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa grozi (art b k.p.k.)

57 ZATRZYMANIE Zatrzymanie na żądanie prokuratora przesłanki zatrzymania prokuratorskiego (art. 247 k.p.k.) Prokurator może zarządzić zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie osoby podejrzanej albo podejrzanego, jeżeli zachodzi uzasadniona obawa, że: nie stawią się na wezwanie w celu przeprowadzenia z ich udziałem czynności, o których mowa w art lub art. 314 albo badań lub czynności, o których mowa w art lub 3 mogą w inny bezprawny sposób utrudniać postępowanie gdy zachodzi potrzeba niezwłocznego zastosowania środka zapobiegawczego

58 ZATRZYMANIE ZATRZYMANIE PREWENCYJNE (pozaprocesowe) Policja ma prawo zatrzymać osoby stwarzające w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także dla mienia (art. 15 ust. 1 pkt 3 ustawy o Policji) UWAGA! zatrzymanie osoby może być zastosowane tylko wówczas, gdy inne środki okazały się bezcelowe lub nieskuteczne (art. 15 ust. 3 ustawy o Policji) osobie zatrzymanej przysługują takie same prawa jak osobie zatrzymanej zgodnie z przepisami k.p.k. (procesowo)

59 ZATRZYMANIE OBOWIĄZKI ORGANU UPRAWNIONEGO DO ZATRZYMANIA natychmiastowe pouczenie zatrzymanego o przyczynie zatrzymania i przysługujących mu uprawnieniach, w tym prawie do skorzystania z pomocy adwokata lub radcy prawnego oraz wysłuchania go (art k.p.k.) sporządzenie protokołu zatrzymania szczególne elementy (art k.p.k.) - zob. art. 148 k.p.k. wręczenie odpisu protokołu zatrzymanemu (art k.p.k. in fine) zawiadomienie prokuratora (art k.p.k.) niezwłoczne przystąpienie do zbierania niezbędnych danych (art k.p.k.) wystąpienie do prokuratora z wnioskiem o skierowanie do sądu wniosku o tymczasowe aresztowanie jeżeli istnieją przesłanki z art k.p.k. (art k.p.k.)

60 art k.p.k. ponowne zatrzymanie jest niedopuszczalne na podstawie tych samych faktów i dowodów ZATRZYMANIE CZAS TRWANIA ZATRZYMANIA art. 248 k.p.k. - maksymalnie 72 godziny (48+24) obowiązek zwolnienia: o zwolnienie natychmiastowe gdy ustaje przyczyna zatrzymania o zwolnienie na polecenie sądu lub prokuratora o zwolnienie po upływie 48 godzin od chwili zatrzymania jeżeli nie zostanie przekazany do dyspozycji sądu wraz z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania o zwolnienie po upływie 24 godzin od przekazania zatrzymanego do dyspozycji sądu, jeżeli nie doręczono mu postanowienia o zastosowaniu wobec niego tymczasowego aresztowania

61 ZATRZYMANIE SĄDOWA KONTROLA ZATRZYMANIA art. 246 k.p.k. zatrzymanemu przysługuje zażalenie do sądu niezwłocznie przekazuje się zażalenie sądowi rejonowemu miejsca zatrzymania lub prowadzenia postępowania, który również niezwłocznie je rozpoznaje sąd rozpoznaje zażalenie (na posiedzeniu, w składzie jednoosobowym) łączne rozpoznanie zażaleń na zatrzymanie i tymczasowe aresztowanie kwestie badane przez sąd: zasadność ocena okoliczności faktycznych i zasady proporcjonalności legalności zgodności z prawem prawidłowości zatrzymania sposobu wykonania zatrzymania

62 ZATRZYMANIE PRAWA OSOBY ZATRZYMANEJ (art k.p.k.) do natychmiastowego pouczenia o przyczynie zatrzymania i przysługujących jej uprawnieniach do skorzystania z pomocy adwokata lub radcy prawnego do skorzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza do złożenia oświadczenia i odmowy złożenia oświadczenia do otrzymania odpisu protokołu zatrzymania do dostępu do pierwszej pomocy medycznej do zażalenia do sądu zatrzymania i obecności na posiedzeniu do kontaktu z konsulem do informacji o czasie trwania zatrzymania i podstawach do zwolnienia do bycia wysłuchanym do żądania niezwłocznego zawiadomienia o zatrzymaniu osoby najbliższej lub innej osoby wskazanej, a także pracodawcę, szkołę, uczelnię itp.

63 Sprawa Sebastiana K. ZATRZYMANIE

64 ZATRZYMANIE Sprawa Sebastiana K. w dniu 10 lutego 2017 roku o godz. 18:30 rządowa kolumna złożona z trzech aut jechała ulicami Oświęcimia w toku manewru wyprzedzania czerwonego Seicento, którym kierował 22-letni Sebastian K. przez kolumnę pojazdów rządowych, kierowca Seicento po przepuszczeniu pierwszego z nich skręcił w lewo i zderzył się z autem, w którym jechała ówczesna premier Beata Szydło w wyniku zderzenia z Seicento, rządowe Audi, którym jechała, uderzyło w drzewo rany odnieśli kierowca i funkcjonariusz BOR oraz ówczesna szefowa rządu Sebastian K. został zatrzymany na miejscu zdarzenia przedstawiono mu zarzut nieumyślnego spowodowania wypadku

65 ZATRZYMANIE Czy Policji wolno było zatrzymać Sebastiana K.?

66 ZATRZYMANIE Sprawa Sebastiana K. W dniu 26 kwietnia 2017 roku Sąd Rejonowy w Oświęcimiu uznał, że zatrzymanie Sebastiana K. było bezzasadne. Wobec Sebastiana K. w dniu 15 marca 2018 roku prokuratura skierowała wniosek o warunkowe umorzenie postępowania do sądu. Sprawa jest w toku. Oskarżony nie wyraził zgody na takie rozstrzygnięcie. Toczy się postępowanie sądowe.

67 ZATRZYMANIE Sprawa Prof. Michała Królikowskiego współpracownik Prezydenta Andrzeja Dudy, były wiceminister sprawiedliwości, warszawski adwokat, profesor prawa Michał Królikowski w dniu 9 maja 2018 roku w Szczecinie został zatrzymany na schodach sądu przez funkcjonariuszy CBŚ na polecenie prokuratora podczas wykonywania czynności zawodowych adwokata Michał Królikowski został przewieziony do Białegostoku a następnie 10 maja 2018 roku do Warszawy, gdzie przedstawiono mu zarzut prania brudnych pieniędzy po przedstawieniu zarzutów nałożono na niego środek zapobiegawczy w postaci poręczenia majątkowego i zakazu wykonywania zawodu adwokata i został zwolniony do domu

68 ZATRZYMANIE Czy Policji wolno było zatrzymać M. Królikowskiego?

69 ZATRZYMANIE Sprawa Igora Stachowiaka w dniu 15 maja 2016 roku czterech funkcjonariuszy Policji na Rynku we Wrocławiu dokonało zatrzymania 25- letniego Igora Stachowiaka przewieziony na Komisariat Policji Stare Miasto Igor Stachowiak po kilku godzinach od zatrzymania zmarł w toku zatrzymania wobec Igora Stachowiaka użyto siły fizycznej i środków przymusu bezpośredniego, w tym paralizatora Tasera X2

70 Sprawa Igora Stachowiaka ZATRZYMANIE w dniu 20 marca 2018 roku do Sądu Rejonowego dla Wrocławia Stare Miasto skierowano akt oskarżenia przeciwko czterem funkcjonariuszom Policji, którzy wykonywali czynności z Igorem Stachowiakiem na Komisariacie Policji działając wspólnie i w porozumieniu przekroczyli uprawnienia jako funkcjonariusze publiczni ( ) z naruszeniem zasad wykorzystania środków przymusu bezpośredniego oraz znęcali się nad osobą pozbawioną wolności oskarżeni nie przyznają się do winy wg prokuratury materiał dowodowy nie dostarczył podstaw do zarzucenia funkcjonariuszom Policji nieumyślnego spowodowania śmierci

71 ŚRODKI PRZYMUSU Środki zapobiegawcze

72 ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE TYMCZASOWE ARESZTOWANIE WOLNOŚCIOWE ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE poręczenie majątkowe poręczenie społeczne i osoby godnej zaufania dozór policji nakaz opuszczenia lokalu mieszkalnego zawieszenie w czynnościach zakaz opuszczania kraju

73 ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE ZAGADNIENIA OGÓLNE Środki zapobiegawcze to środki przymusu stosowane wobec oskarżonego dla zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania lub wyjątkowo także w celu zapobiegnięcia popełnieniu przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa Zgodnie z art k.p.k. środki zapobiegawcze mogą być stosowane wyłącznie dla realizacji dwóch celów: 1) zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania karnego cel zasadniczy 2) zapobiegnięcia popełnieniu przez oskarżonego (podejrzanego) nowego ciężkiego przestępstwa cel akcesoryjny

74 ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE ZAGADNIENIA OGÓLNE (NAJWAŻNIEJSZE!!!) przesłanki stosowania środków zapobiegawczych przesłanka ogólna zebrane w sprawie dowody wskazujące na duże prawdopodobieństwo popełnienia przez oskarżonego (podejrzanego) zarzucanego mu przestępstwa (art. 249 k.p.k.) przesłanka szczególna obawa bezprawnego utrudniania przez oskarżonego (podejrzanego) postępowania karnego (art k.p.k.) przesłanki negatywne (art. 259 k.p.k.) odróżnić od przesłanek należy podstawy stosowania środków zapobiegawczych (przepisy prawa zezwalające na ich stosowanie)

75 ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE ZAGADNIENIA OGÓLNE (NAJWAŻNIEJSZE!!!) przesłanka ogólna (art k.p.k.): 1. w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania 2. wyjątkowo w celu zapobiegnięcia popełnieniu przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa (zob. art k.p.k.) o tylko wtedy, gdy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo popełnienia przestępstwa przez oskarżonego

76 ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE ZAGADNIENIA OGÓLNE (NAJWAŻNIEJSZE!!!) przesłanki szczególne (art. 258 k.p.k.): 1) zachodzi uzasadniona obawa ucieczki lub ukrywania się oskarżonego, zwłaszcza wtedy, gdy nie można ustalić jego tożsamości albo nie ma on stałego miejsca pobytu 2) zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne 3) wobec oskarżonego, któremu zarzucono popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat lub jeżeli sąd I instancji skazał oskarżonego na karę pozbawienia wolności nie niższą niż 3 lata [ ] 4) wyjątkowo - gdy zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony, któremu zarzucono popełnienie zbrodni lub umyślnego występku, popełni przestępstwo przeciwko życiu albo zdrowiu lub bezpieczeństwu powszechnemu, a zwłaszcza, gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził

77 ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE ZAGADNIENIA OGÓLNE (NAJWAŻNIEJSZE!!!) ogólne ograniczenia stosowania środka: art k.p.k. ustanie przyczyn stosowania lub powstanie przyczyn uzasadniających jego uchylenie lub zmianę art k.p.k. wystarcza inny środek niż TA przesłanki negatywne (art. 259 k.p.k.): poważne niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia oskarżonego zob. art. 260 k.p.k. wyjątkowo ciężkie skutki dla oskarżonego lub jego najbliższej rodziny zagrożenie łagodną kara lub przewidywany jest łagodny wymiar kary przestępstwo zagrożone karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 2 lat ograniczenia jednak niekiedy nie mają znaczenia (art k.p.k.)

78 ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE ZAGADNIENIA OGÓLNE dyrektywy stosowania środków zapobiegawczych szczególnie ważne normy gwarancyjne nakazujące uwzględnienie określonych okoliczności przy stosowaniu tych środków adaptacji (253 1 k.p.k.) minimalizacji tymczasowego aresztowania (257 1 k.p.k.) proporcjonalności (258 4 k.p.k.) Środek zapobiegawczy musi być adekwatny (proporcjonalny) do stopnia ryzyka nieprawidłowego przebiegu postępowania. Środek ten będzie zaś adekwatny (proporcjonalny) do stopnia występujących zagrożeń, jeżeli będzie celowy, jeżeli będzie konieczny, jeżeli będzie proporcjonalny w ścisłym tego słowa znaczeniu.

79 ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE KONTROLA STOSOWANIA ŚRODKÓW ZAPOBIEGAWCZYCH a) z urzędu (art k.p.k.) środek zapobiegawczy należy niezwłocznie uchylić lub zmienić, jeżeli ustaną przyczyny, wskutek których został on zastosowany (np. ustalono miejsce pobytu i nie ma podstaw do podejrzenia, że będzie chciał uciec albo od początku stosowany bezpodstawnie) lub powstaną przyczyny uzasadniające jego zmianę lub uchylenie (nowe dowody, że oskarżony nie jest sprawcą czynu) b) w trybie zażalenia (art. 252 k.p.k.) na postanowienie sądu (TA) na postanowienie prokuratora c) wniosek o zmianę lub uchylenie środka zapobiegawczego (art. 254 k.p.k.) rozstrzyga prokurator lub sąd 3 dni na rozpoznanie sprawy

80 TYMCZASOWE ARESZTOWANIE

81 TYMCZASOWE ARESZTOWANIE TYMCZASOWE ARESZTOWANIE - UWAGI OGÓLNE izolacyjny środek zapobiegawczy stosowanie tymczasowego aresztowania a domniemanie niewinności zasada proporcjonalności: tymczasowego aresztowania nie stosuje się, jeżel wystarczający jest inny środek zapobiegawczy (art k.p.k.) zakaz kumulacji, dopuszczalne warunkowe TA (257 2 zasada fakultatywności: o TA nie jest obligatoryjne a można je zastosować tylko gdy zachodzą przesłanki ogólne i jedna szczególna

82 TYMCZASOWE ARESZTOWANIE Wymogi formalne TA: wyłączna kompetencja sądu (art k.p.k.) forma: postanowienie (art i 251 k.p.k.) inicjatywa (art k.p.k.) - na wniosek prokuratora właściwość sądu (art k.p.k.) sąd rejonowy, w którego okręgu prowadzi się postępowanie (a w przypadkach niecierpiących zwłoki także inny sąd rejonowy) na max 3 miesiące (art k.p.k.) przedłuża później sąd właściwy do rozpoznania sprawy (art k.p.k.) WAŻNE: Podstawę orzeczenia o zastosowaniu lub przedłużeniu tymczasowego aresztowania mogą stanowić jedynie ustalenia poczynione na podstawie dowodów jawnych dla oskarżonego (zob. art a k.p.k. oraz art 249a k.p.k.)

83 TYMCZASOWE ARESZTOWANIE Obowiązki sądu obowiązek zawiadomienia (art k.p.k.): osoba najbliższa lub inna wskazana przez oskarżonego organ prowadzący przeciwko oskarżonemu postępowanie w innej sprawie, o ile powziął informację o tym postępowaniu pracodawcę, szkołę, uczelnię itp. sąd opiekuńczy organ opieki społecznej obowiązek podjęcia czynności niezbędnych do ochrony mienia oskarżonego obowiązek poinformowania o tych działaniach oskarżonego

84 TYMCZASOWE ARESZTOWANIE Czas trwania tymczasowego aresztowania cel: wprowadzenia ograniczeń czasowych dla trwania tymczasowego aresztowania: przeciwdziałanie długotrwałym tymczasowym aresztowaniom sąd stosując tymczasowe aresztowanie w postępowaniu przygotowawczym oznacza jego termin na okres nie dłuższy niż 3 miesiące (art k.p.k.) przedłużenie tymczasowego aresztowania (art k.p.k.) 12 miesięcy 2 lata na dalszy okres

85 WOLNOŚCIOWE ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE

86 ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE ZAGADNIENIA OGÓLNE Przesłanki stosowania wolnościowych środków zapobiegawczych są takie same jak przy tymczasowym aresztowaniu, a więc przesłanka ogólna (art. 249 k.p.k.) oraz jakakolwiek z przesłanek szczególnych ( k.p.k.).

87 ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE WOLNOŚCIOWE ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE poręczenie majątkowe poręczenie społeczne i osoby godnej zaufania dozór policji nakaz opuszczenia lokalu mieszkalnego zawieszenie w czynnościach zakaz opuszczania kraju

88 WOLNOŚCIOWE ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE PORĘCZENIE MAJĄTKOWE

89 WOLNOŚCIOWE ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE PORĘCZENIE MAJĄTKOWE Poręczenie majątkowe polega na zabezpieczeniu prawidłowego toku postępowania przez zapewnienie udziału oskarżonego w procesie za pomocą wartośc majątkowych złożonych przez oskarżonego lub inną osobę oraz groźby ich przepadku w razie ucieczki lub ukrycia się oskarżonego albo utrudniania postępowania w inny sposób osoba składająca oskarżony (podejrzany) lub inna osobę forma poręczenia majątkowego pieniądze, papiery wartościowe, zastaw, hipoteka reakcje na utrudnianie postępowania przez oskarżonego 1) przepadek przedmiotu poręczenia (art. 268 k.p.k.) 2) ściągnięcie sumy poręczenia majątkowego przepadek obligatoryjny w razie ucieczki lub ukrycia się oskarżonego przepadek fakultatywny jeżeli oskarżony w inny sposób utrudnia postępowanie karne, np. matactwo

90 WOLNOŚCIOWE ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE PORĘCZENIE SPOŁECZNE PORĘCZENIE OSOBY GODNEJ ZAUFANIA

91 WOLNOŚCIOWE ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE PORĘCZENIE SPOŁECZNE poręczenie społeczne - polega na zapewnieniu przez jeden z podmiotów wskazanych w art k.p.k., że oskarżony stawi się na każde wezwanie i nie będzie w sposób bezprawny utrudniał postępowania. warunek określony związek pomiędzy poręczającym a oskarżonym: 1) pracodawca, u którego oskarżony jest zatrudniony 2) kierownictwo szkoły lub uczelni, których oskarżony jest uczniem lub studentem 3) zespołu, w którym oskarżony pracuje lub uczy się 4) organizacji społecznej, której oskarżony jes członkiem 5) zespołu żołnierskiego, jeżeli oskarżony jes żołnierzem

92 WOLNOŚCIOWE ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE PORĘCZENIE OSOBY GODNEJ ZAUFANIA poręczenie osoby godnej zaufania (poręczenie indywidualne, osobiste lub honorowe) polega na zagwarantowaniu swoim autorytetem, że oskarżony staw się na każde wezwanie i nie będzie w sposób bezprawny utrudniał postępowania (art. 272 k.p.k.) osobę udzielającą poręczenia informuje się o treści zarzutu przedstawionego oskarżonemu oraz o obowiązkach wynikających z poręczenia i skutkach ich niedotrzymania (art k.p.k.) obowiązek niezwłocznego powiadomienia sądu lub prokuratora o wiadomych poczynaniach oskarżonego zmierzających do uchylenia się od obowiązku stawienia się na wezwanie lub do utrudniania w inny bezprawny sposób postępowania (art k.p.k.)

93 WOLNOŚCIOWE ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE DOZÓR POLICJI

94 WOLNOŚCIOWE ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE DOZÓR POLICJI dozór zwykły polega na ograniczeniu wolności osobiste oskarżonego, jego wolności komunikowania się wolności poruszania się, w sposób określony w postanowieniu wydanym przez sąd, a w postępowaniu przygotowawczym przez prokuratora dozór warunkowy polega na opuszczeniu w wyznaczonym terminie przez oskarżonego lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym oraz określenia miejsca swojego pobytu, dzięki czemu można odstąpić od tymczasowego aresztowania

95 WOLNOŚCIOWE ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE DOZÓR POLICJI dozór zwykły Ograniczenia wolności oskarżonego mogą polegać na (art k.p.k.): 1) zakazie opuszczania określonego miejsca pobytu, 2) zgłaszaniu się do organu dozorującego w określonych odstępach czasu, 3) zawiadamianiu tego organu o zamierzonym wyjeździe oraz o terminie powrotu, 4) zakazie kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami, 5) zakazie zbliżania się do określonych osób na wskazaną odległość, 6) zakazie przebywania w określonych miejscach, 7) innych ograniczeniach swobody oskarżonego niezbędnych do wykonywania dozoru

96 WOLNOŚCIOWE ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE NAKAZ OPUSZCZENIA LOKALU MIESZKALNEGO

97 został wprowadzony do k.p.k. ustawą z dnia 10 czerwca 2010 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 125, poz. 842), w efekcie obowiązują dwa środki zbliżone charakterem: warunkowy dozór, którego zastosowanie uzależniono m.in. od tego, że oskarżony w wyznaczonym terminie opuści lokal zajmowany wspólnie z pokrzywdzonym (art k.p.k.) nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym (art. 275a k.p.k.) WOLNOŚCIOWE ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE NAKAZ OPUSZCZENIA LOKALU MIESZKALNEGO nakaz opuszczenia lokalu - stosowany jest w celu zapobiegnięcia popełnieniu przez oskarżonego przestępstwa z użyciem przemocy wobec osoby wspólnie z nim zamieszkującej. Spełnia on zatem funkcję ochronną, gdyż jego celem nie jest zabezpieczenie prawidłowego toku postępowania.

98 WOLNOŚCIOWE ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE NAKAZ OPUSZCZENIA LOKALU MIESZKALNEGO jest to polecenie, którego niewykonanie wiąże się z groźbą zastosowania surowszego środka zapobiegawczego, w tym tymczasowego aresztowania na wniosek oskarżonego w postanowieniu o nakazie opuszczenia lokalu można wskazać miejsce pobytu w placówkach zapewniających miejsca noclegowe, z tym że nie mogą to być placówki pobytu ofiar przemocy w rodzinie niedopuszczalny jest automatyzm stosowania tego środka (skoro popełnił taki czyn to może go popełnić ponownie) warunki zastosowania nakazu opuszczenia lokalu zarzut przestępstwa popełnionego z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej z oskarżonym oraz uzasadniona obawa, że oskarżony ponownie popełn przestępstwo z użyciem przemocy wobec tej osoby zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził.

99 WOLNOŚCIOWE ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE ZAWIESZENIE W CZYNNOŚCIACH

100 zawieszenie w czynnościach (art. 276 k.p.k.) ograniczenie wolności oskarżonego oraz zawężeniu zakresu jego aktywności może polegać na zawieszeniu oskarżonego: w czynnościach służbowych tylko tych czynności, które są wykonywane na zajmowanym przez oskarżonego stanowisku, nie zaś wszelkich czynności służbowych w wykonywaniu zawodu chodzi o zawód, który wiąże się z przestępstwem, o które prowadzone jest postępowanie, w którym stosuje się omawiany środek zapobiegawczy, a nie o dowolny zawód nakazie powstrzymania się od określonej działalności nakazie powstrzymywania się od prowadzenia określonego rodzaju pojazdów chodzi np. o pojazdy mechaniczne, ciągniki rolnicze motorowery WOLNOŚCIOWE ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE ZAWIESZENIE W CZYNNOŚCIACH

101 WOLNOŚCIOWE ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE ZAKAZ OPUSZCZANIA KRAJU

102 zakaz opuszczania kraju (art. 277 k.p.k.) uniemożliwieniu oskarżonemu wyjazdu za granicę; zapewnia on pozostawanie oskarżonego w kraju, co ułatwia egzekwowanie obowiązku stawiennictwa na każde wezwanie organu prowadzącego postępowanie wystąpienie szczególnej przesłanki w postaci uzasadnione obawy ucieczki z kraju (art. 277 k.p.k. stanowi lex specialis w stosunku do art. 258 k.p.k.) Zakaz opuszczania kraju może występować samoistnie bądź łącznie z zatrzymaniem paszportu lub innego dokumentu uprawniającego do przekroczenia granicy albo z zakazem wydania takiego dokumentu. Zatrzymanie dokumentu stanow integralną część zakazu opuszczania kraju. tymczasowe zatrzymanie dokumentu na okres nie dłużej niż na 7 dni (do czasu wydania postanowienia art k.p.k.) sąd lub prokurator po wydaniu postanowienia może zlecić Policj odebranie oskarżonemu paszportu WOLNOŚCIOWE ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE ZAKAZ OPUSZCZANIA KRAJU

103 POZOSTAŁE ŚRODKI PRZYMUSU PROCESOWEGO POZOSTAŁE ŚRODKI PRZYMUSU PROCESOWEGO

104 POZOSTAŁE ŚRODKI PRZYMUSU PROCESOWEGO POZOSTAŁE ŚRODKI PRZYMUSU PROCESOWEGO środki przymusu czynności organów postępowania mające na celu zabezpieczenie prawidłowego toku postępowania lub wymuszenie spełnienia obowiązków procesowych za pomocą przymusu lub groźby jego zastosowania. zawsze ograniczają prawa i wolności obywatelskie UWAGA! Środki przymusu są uregulowane w dziale VI k.p.k., ale w kodeksie można odnaleźć także inne środki mające charakte przymusowy i regulowane poza tym działem, np. art. 217 k.p.k. zatrzymanie rzeczy art. 219 k.p.k. przeszukanie art. 237 k.p.k. kontrola rozmów art. 372 k.p.k. zarządzenia przewodniczącego niezbędne do utrzymania na sali sądowej spokoju i porządku art k.p.k. wydalenie oskarżonego z sali rozpraw

105 POZOSTAŁE ŚRODKI PRZYMUSU PROCESOWEGO POSZUKIWANIE OSKARŻONEGO I LIST GOŃCZY

106 POZOSTAŁE ŚRODKI PRZYMUSU PROCESOWEGO POSZUKIWANIE OSKARŻONEGO jeżeli miejsce pobytu oskarżonego (podejrzanego) lub osoby podejrzanej nie jest znane, zwłaszcza gdy ukrywa się, organy procesowe obowiązane są do podjęcia czynności zmierzających do ustalenia miejsca pobytu oskarżonego lub osoby podejrzane oraz do jej zatrzymania (art. 278 k.p.k.) organy uprawnione do prowadzenia poszukiwania oskarżonego sąd lub prokurator (w postępowaniu przygotowawczym) poszukiwanie dopuszczalne jest wobec: oskarżonego podejrzanego osoby podejrzanej odpowiednie stosowanie art. 247 k.p.k. zatrzymanie przymusowe doprowadzenie na żądanie prokuratora (lub odpowiednio sądu)

107 POZOSTAŁE ŚRODKI PRZYMUSU PROCESOWEGO LIST GOŃCZY list gończy postanowienie sądu lub prokuratora o poszukiwaniu oskarżonego, w stosunku do którego wydano postanowienie o tymczasowym aresztowaniu, a który ukrywa się w ten sposób może być poszukiwany oskarżony (podejrzany), a także skazany prawomocnym wyrokiem (art pkt 3 k.p.k.) przesłanki poszukiwania oskarżonego listem gończym(art k.p.k.): 1) tymczasowe aresztowanie osoby ściganej lub skazanie je prawomocnym wyrokiem; 2) ukrywanie się oskarżonego lub skazanego forma rozpowszechnienia listu w zależności od potrzeb rozesłanie, rozplakatowanie prasa, radio i telewizja w kraju lub poza jego granicami (Interpol lub Europol)

108 POZOSTAŁE ŚRODKI PRZYMUSU PROCESOWEGO LIST GOŃCZY treść listu gończego: elementy obligatoryjne (art pkt 1 5 k.p.k.): sąd lub prokurator poszukujący oskarżonego dane o osobie poszukiwanej (w tym, w miarę możliwości, fotografia) informacja o treści zarzutu, postanowieniu o tymczasowym aresztowaniu (zapadłym wyroku) wezwanie każdego kto zna miejsce pobytu poszukiwanego do zawiadomienia o tym najbliższe jednostki Policji, prokuratora lub sądu ostrzeżenie o odpowiedzialności karnej za ukrywanie poszukiwanego lub dopomaganie mu w ucieczce elementy fakultatywne (art ): wyznaczenie nagrody za ujęcie lub przyczynienie się do ujęcia poszukiwanego zapewnienie o utrzymaniu w tajemnicy danych osoby informującej

109 POZOSTAŁE ŚRODKI PRZYMUSU PROCESOWEGO LIST ŻELAZNY

110 POZOSTAŁE ŚRODKI PRZYMUSU PROCESOWEGO LIST ŻELAZNY list żelazny swoista umowa zawarta między właściwym miejscowo sądem okręgowym a oskarżonym przebywającym za granicą, że stawi się on do sądu lub do prokuratora w oznaczonym terminie, w zamian za co będzie odpowiadać z wolnej stopy wobec oskarżonego (podejrzanego) NIE wobec os. podejrzanej wydawany obywatelowi polskiemu, obywatelowi innego państwa oraz bezpaństwowcowi. bez znaczenia, czy oskarżony przebywa za granicą na stałe (mieszka tam) czy czasowo (przejściowo) niedopuszczalne jest wydanie listu żelaznego osobie, która przebywa w kraju choćby miejsce jej pobytu nie było znane przesłanki wydania listu żelaznego: 1) przebywanie oskarżonego za granicą; 2) złożenie przez oskarżonego oświadczenia, że stawi się do sądu lub prokuratora w oznaczonym terminie pod warunkiem odpowiadania z wolnej stopy

111 POZOSTAŁE ŚRODKI PRZYMUSU PROCESOWEGO LIST ŻELAZNY Oświadczenie oskarżonego: złożone osobiście forma pisemna gwarantuje oskarżonemu odpowiadanie z wolnej stopy aż do prawomocnego ukończenia postępowania, jeżeli oskarżony: 1) będzie stawiał się w oznaczonym terminie na wezwanie sądu, a w postępowaniu przygotowawczym także na wezwanie prokuratora; 2) nie będzie oddalał się bez postanowienia sądu z obranego miejsca pobytu w kraju; 3) nie będzie nakłaniał innych osób do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowania karnego (art k.p.k.) UWAGA!!! zapewnienie oskarżonemu pozostawania na wolności odnosi się jedynie do postępowania, w którym wydano list żelazny, i nie rozciąga się na inne postępowania

112 POZOSTAŁE ŚRODKI PRZYMUSU PROCESOWEGO KARY PORZĄDKOWE

113 POZOSTAŁE ŚRODKI PRZYMUSU PROCESOWEGO KARY PORZĄDKOWE kary porządkowe - złożona i niejednorodna kategoria środków przymusu, których celem jest wymuszenie spełnienia obowiązków procesowych przez niektórych uczestników postępowania innych niż oskarżony niewykonaniem obowiązków wymienionych w art i 1a (kara pieniężna) lub art k.p.k. (aresztowanie) katalog kar porządkowych 1) kara pieniężna w wysokości do 3000 zł; 2) zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie; 3) aresztowanie na czas nieprzekraczający 30 dni; 4) wniosek o pociągnięcie do odpowiedzialnośc dyscyplinarnej żołnierza w czynnej służbie; 5) obciążenie kosztami postępowania spowodowanym