OCHRONA ŚRODOWISKA W PRZEDSIĘBIORSTWACH PO WEJŚCIU POLSKI DO UNII EUROPEJSKIEJ. Informacje dla przedsiębiorców

Transkrypt

1 OCHRONA ŚRODOWISKA W PRZEDSIĘBIORSTWACH PO WEJŚCIU POLSKI DO UNII EUROPEJSKIEJ Informacje dla przedsiębiorców Wprowadzenie Jednym z podstawowych warunków wstąpienia Polski do Unii Europejskiej (UE) jest przejęcie jej całego dorobku prawnego i wdrożenie jego wymagań w praktyce. Polska musiała dokonać przeniesienia do swojej legislacji tych wymagań unijnych, które w prawie nie były ujęte lub były inaczej rozwiązane. Kolejnym niezbędnym krokiem jest praktyczne wdrożenie tych wymagań. Oznacza to wprowadzenie nowych procedur - (obejmujących np. tryb i sposób wykonywania ocen oddziaływania na środowisko, wydawanie pozwoleń zintegrowanych itp.), budowę nowych lub też przekształcanie istniejących instytucji, tak aby mogły one spełniać zadania postawione przez przepisy unijne oraz co będzie prawdopodobnie najtrudniejsze realizacja wielu inwestycji, które mają zapewnić uniknięcie bądź minimalizację powodowanego przez działalność gospodarczą negatywnego oddziaływania na środowisko przyrodnicze. Celem niniejszej publikacji jest przedstawienie informacji na temat obowiązków dotyczących ochrony środowiska, jakie w wyniku przeniesienia do prawa polskiego wymagań Unii Europejskiej spełnić muszą podmioty gospodarcze: 1. W rozdziale pierwszym zaprezentowano podstawowe informacje na temat polityki ekologicznej Unii Europejskiej; 2. W rozdziale drugim omówiono negocjacje akcesyjne z UE i przedstawiono ich wynik; 3. W rozdziale trzecim wskazano na najważniejsze z punktu widzenia podmiotów gospodarczych zmiany jakich dokonano w polskich przepisach prawa ochrony środowiska oraz nowe wymagania wobec przedsiębiorstw; 4. W ostatnim rozdziale poruszono problemy związane z finansowaniem niezbędnych inwestycji i zmian oraz omówiono korzyści wynikające z dostosowania przepisów ochrony środowiska do wymagań UE Unia Europejska i jej polityka ekologiczna Polityka ekologiczna Unii Europejskiej realizowana jest na podstawie tzw. Programów Działań na rzecz Środowiska. Obowiązek realizacji tej polityki, w różnej formie, spoczywa na wszystkich instytucjach UE. Najważniejsze z nich to: Rada Europejska W jej skład wchodzą szefowie rządów krajów członkowskich. Rada spotyka się dwa razy w roku pod przewodnictwem szefa rządu kraju, któremu przypada w danej 1

2 chwili przewodnictwo w UE (trwa ono 6 miesięcy). Rada Europejska ustala generalne, ogólne kierunki polityki ekologicznej Unii. Rada Unii Europejskiej Jej zadaniem jest stanowienie prawa o UE oraz wypracowywanie szczegółowych zasad i koordynowanie polityki Unii. Rada może działać w kilku postaciach: jako Rada ds. Ogólnych (w jej skład wchodzą ministrowie spraw zagranicznych lub Rady Specjalne - tzw. branżowe (w jej skład mogą wejść ministrowie środowiska, transportu, kultury itp.). Komisja Europejska Jest jedną z najważniejszych instytucji UE. Do jej kompetencji należy: prawo inicjatywy ustawodawczej, reprezentacja interesów i koordynacja działań UE (wewnątrz i na zewnątrz), realizacja postanowień zawartych w traktatach i aktach prawnych przyjętych przez UE, kontrola stosowania prawa UE. Europejska Agencja Środowiska Agencja prowadzi działania na rzecz pozyskiwania, wykorzystywania i upowszechniania informacji o stanie środowiska i tendencjach zmian. Parlament Europejski W jego skład wchodzą przedstawiciele państw członkowskich UE, wybierani w wyborach powszechnych i bezpośrednich. Do kompetencji Parlamentu należy uchwalanie budżetu, przyjmowanie nowych członków oraz zatwierdzanie układów stowarzyszeniowych i w niektórych sprawach dotyczących środowiska Parlament ma rolę współdecydująca z Radą. Trybunał Sprawiedliwości Trybunał stoi na straży przestrzegania prawa wspólnotowego, orzeka o zgodności aktów prawnych UE z traktatami. Ważną funkcją Trybunału Sprawiedliwości jest rozstrzyganie sporów pomiędzy państwami członkowskimi lub pomiędzy Komisją Europejską, a rządami państw członkowskich. W ostatnich latach Trybunał kilkukrotnie, na wniosek Komisji Europejskiej, nakładał kary finansowe na państwa członkowskie, które nie wdrożyły w sposób zadawalający przepisów ochrony środowiska UE. Tworzenie polityki ekologicznej Unii Europejskiej rozpoczęto na początku lat siedemdziesiątych, jej podstawę stanowią zagadnienia: etyczne, opierające się na przekonaniu, że przyroda ma wewnętrzna wartość i jako taka winna być chroniona; ekonomiczne, których podstawą jest zasada, że najważniejszym elementem wspólnego rynku powinny być równe warunki konkurencji; tak więc wszystkie podmioty gospodarujące w krajach Unii Europejskiej powinny obowiązywać jednakowe standardy ochrony środowiska; dobra ogółu, które opiera się na powiązaniu stanu środowiska ze zdrowiem człowieka. 2

3 Zasady polityki ekologicznej UE: zrównoważony rozwój; wysoki poziom ochrony środowiska; przezorności przewidywania ewentualnych negatywnych skutków działań; prewencji zapobiegania zanieczyszczeniom i likwidacji ich u źródła; zanieczyszczający płaci - koszt likwidacji szkód ekologicznych powinni ponosić ich sprawcy; integracji wymagań ochrony środowiska do wszystkich strategii i polityk sektorowych; subsydiarności - problemy należy rozwiązywać na możliwie najniższym szczeblu; partnerstwo - konieczność podejmowania, przez wszystkie podmioty, wspólnych działań na rzecz ochrony środowiska. Kierunki, priorytety i zakres polityki ekologicznej Unii Europejskiej przedstawiane są w tzw. Programach Działań na Rzecz Ochrony Środowiska. Pierwszy program przyjęto w listopadzie 1973 roku, kolejne w latach: 1978, 82, 87 i 92. Ostatni, przyjęty w 2001 roku VI Program Działań wyznacza zadania polityki ekologicznej Unii Europejskiej w pierwszej dekadzie XXI wieku. Wskazuje on na najważniejsze, cztery obszary działań jakie w tym okresie powinny być podejmowane przez UE: 1. Powstrzymanie zmian klimatu Celem aktywności w tym zakresie będzie stworzenie warunków dla wdrożenia wymagań Protokołu z Kioto, to jest doprowadzenie, w okresie lat do corocznej redukcji emisji sześciu gazów cieplarnianych o 8% w stosunku do tzw. roku bazowego (poziomu emisji z roku 1990). Redukcja ta ma być wstępem do realizacji strategicznego celu Unii Europejskiej, jakim jest zmniejszenie ilości odprowadzanych do atmosfery gazów cieplarnianych o 70%. 2. Ochrona przyrody i bioróżnorodności Nadrzędnym celem działań w tym zakresie jest powstrzymanie utraty bioróżnorodności, zarówno na poziomie Unii Europejskiej jak i całej Ziemi. Prace te mają się także przyczynić do ochrony i odtwarzania naturalnych systemów przyrodniczych, a także skutecznie chronić gleby przed zanieczyszczeniem i erozją. 3. Środowisko i zdrowie Podstawowym celem prac UE w tym zakresie jest zapewnienie takiej jakości środowiska, aby poziomy zanieczyszczenia (włączając w to promieniowanie i hałas) wywołane działalnością człowieka nie wywierały zagrożenia dla zdrowia ludzi. 4. Zrównoważone wykorzystanie zasobów naturalnych i gospodarka odpadami 3

4 To prawdopodobnie najważniejszy cel polityki ekologicznej UE, według którego należy dążyć do stworzenia takich zasad rozwoju gospodarczego, które zapewnią, że konsumpcja nieodnawialnych i odnawialnych zasobów naturalnych nie przekroczy pojemności środowiska. Unia zamierza dążyć w rozwoju gospodarczym do dematerializacji gospodarki poprzez znaczącą poprawę efektywności wykorzystania surowców i zapobieganie powstawaniu odpadów. W tym celu niezbędne będzie oparcie gospodarki w większym niż dotychczas stopniu na korzystaniu z zasobów odnawialnych. Zapowiada się tu także wprowadzenie nowych instrumentów wspierających realizację celów polityki ekologicznej UE poprzez reformę podatkową i wprowadzanie pozytywnych bodźców finansowych. VI Program Działań określa także instrumenty, których wdrożenie i stosowanie powinno przyczynić się do osiągnięcia postawionych celów. Wyróżnia się cztery główne grupy tych narzędzi: 1. instrumenty prawne, które będą systematycznie wprowadzane i których stosowanie powinno wymóc na wszystkich użytkownikach środowiska pożądany stan jego ochrony; 2. instrumenty rynkowe, takie jak narzędzia ekonomiczne (opłaty, subwencje, kreowanie rynków etc.), instrumenty fiskalne (podatki ekologiczne i ulgi podatkowe) oraz dobrowolne porozumienia rządu z podmiotami gospodarczymi; 3. poziome instrumenty wspomagające, takie jak: badania naukowe, edukacja ekologiczna, poprawa pozyskiwania i wykorzystania danych o środowisku, planowanie sektorowe i przestrzenne; 4. finansowe instrumenty wspomagające, takie jak fundusze strukturalne i fundusz spójności, rozwinięcie instrumentu finansowego Wspólnoty na rzecz środowiska (LIFE), specjalne programy wspierania małych i średnich przedsiębiorstw, programy wspierania rozwoju odnawialnych źródeł energii i jej efektywnego wykorzystania itd. Powyższy przegląd wskazuje, że choć wiele działań będzie musiało być podjętych przez administrację publiczną, najważniejszymi partnerami w realizacji celów europejskiej polityki ekologicznej są podmioty gospodarcze. Negocjacje Polski z członkostwo w UE Od początku lat dziewięćdziesiątych Polska prowadzi aktywną politykę ochrony środowiska. Jej wyrazem stało się przyjęcie w 1991 roku I Polityki Ekologicznej Państwa zastąpionej dziesięć lat później II Polityką Ekologiczną. Dokumenty te wyrażają wolę władz Polski w osiąganiu celów ekologicznych, wskazują również cele i kierunki działań w tym zakresie. Efektem wykonanych w latach dziewięćdziesiątych inwestycji było znaczne zmniejszenie odprowadzanego ładunku zanieczyszczeń. Niestety pomimo osiągniętej poprawy stan środowiska przyrodniczego jak również stan infrastruktury służącej jego ochronie nie jest w Polsce wystarczający. Nadal znaczna ilość ścieków odprowadzana jest do odbiorników bez oczyszczania, zbyt mała ilość przedsiębiorstw posiada urządzenia oczyszczające gazy odlotowe, tylko niewielka ilość odpadów poddawana jest odzyskowi lub zaawansowanym sposobom unieszkodliwiania większość z nich 4

5 deponowana jest na składowiskach. Dlatego też w dokumencie Polityka ekologiczna państwa na lata z uwzględnieniem perspektywy na lata postawiono ambitne cele ekologiczne jakie powinny być osiągnięte w pierwszej dekadzie XXI wieku. Obowiązek osiągania tych celów nie wynika jednak jedynie z wewnętrznych, polskich zobowiązań; do ich realizacji nasz kraj zobowiązał się także w Traktacie Akcesyjnym. Za początek polskiej drogi do Unii Europejskiej można uznać datą 16 grudnia 1991 roku, kiedy nastąpiło podpisanie Układu Europejskiego ustanawiającego stowarzyszenie pomiędzy Rzeczypospolitą Polską a Wspólnotami Europejskimi oraz ich państwami członkowskimi. Układ wszedł w życie 1 lutego 1994 roku zobowiązując nasz kraj m.in. do stopniowego dostosowywania istniejącego i przyszłego ustawodawstwa - w tym także prawa ochrony środowiska - do systemu prawnego UE. W dniu 31 marca 1998 roku nastąpiło otwarcie negocjacji akcesyjnych, w tym samym roku rozpoczęto tzw. screening, tj. proces wspólnego przeglądu aktów prawnych Polski i UE, który pozwolił na wzajemne zorientowanie się o istniejących różnicach i rozbieżnościach. Dorobek prawny Unii Europejskiej tzw. Acquis communautaire w ochronie środowiska stanowi zbiór ponad 300 aktów prawa wspólnotowego, procesem screeningu objęto ponad dziewięćdziesiąt najważniejszych. Wykazano wówczas znaczne różnice pomiędzy obowiązującymi w Polsce przepisami a prawem UE w tym zakresie. W stanowisku negocjacyjnym Rząd RP przedstawił informacje na temat sposobu wdrożenia wszystkich aktów prawnych UE dotyczących ochrony środowiska, które zostały przyjęte do dnia 31 grudnia 1998 roku. Podstawowym założeniem było zobowiązanie, że proces transpozycji oraz wdrożenia wymagań prawa UE powinien zakończyć się do dnia uzyskania członkostwa w UE (zakładano wówczas, że Polska stanie się członkiem UE od 1 stycznia 2003 roku). W przekazanym stronie unijnej w październiku 1999 roku stanowisku negocjacyjnym Polska odniosła się do przepisów w zakresie: 1. Prawa horyzontalnego, 2. Ochrony przyrody, 3. Jakości wód, 4. Ograniczaniu zanieczyszczeń przemysłowych i oceny ryzyka, 5. Jakości powietrza, 6. Hałasu z maszyn i urządzeń, 7. Chemikaliów i organizmów zmodyfikowanych genetycznie, 8. Gospodarki odpadami, 9. Bezpieczeństwa jądrowego i ochrony przed promieniowaniem. W grudniu 1999 roku oficjalnie rozpoczęto negocjacje pomiędzy Polską a UE w obszarze Środowisko. Prowadzone w tym okresie prace obejmowały m.in.: konsultacje techniczne z Komisją Europejską dotyczące szczegółowych zapisów prawnych, rozwiązań dotyczących wdrażania poszczególnych dyrektyw, 5

6 pisemną wymianę dokumentów dotyczących Stanowiska Negocjacyjnego przedłożonego w październiku 1999 r. i kolejnych jego modyfikacji, opracowanie planów wdrażania dyrektyw, zawierających harmonogram prac i terminy zakończenia ich zasadniczych etapów oraz koszty realizacji tego programu i wskazanie źródeł finansowania. Ciężar przygotowania stanowiska negocjacyjnego i jego kolejnych modyfikacji oraz innych dokumentów, a także prowadzenie konsultacji spoczywał na Ministerstwie Środowiska, które ze względu na interdyscyplinarny zakres zagadnień współpracowało z wieloma innymi instytucjami. Negocjacje w obszarze Środowisko zostały tymczasowo zakończone podczas sesji Konferencji Akcesyjnej w dniu 26 października 2001 r. i w tym zakresie zostało przyjęte Stanowisko Wspólne, w którym Unia Europejska zaakceptowała wnioski o okresy przejściowe w odniesieniu do 9 aktów prawnych. W zakresie jakości powietrza Polska uzyskała: 4-letni okres przejściowy (do r.) w odniesieniu do Dyrektywy 99/32/WE w sprawie redukcji zawartości siarki w paliwach płynnych 3-letni okres przejściowy (do r.) w odniesieniu do dyrektywy 94/63/WE w sprawie kontrolowania emisji lotnych związków organicznych powstałych wskutek z magazynowania benzyn, i jej dystrybucji z terminali do stacji obsługi W przypadku zakresie gospodarki odpadami Polska uzyskała: 5-letni okres przejściowy (do r.) w odniesieniu do dyrektywy 94/62/WE w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych 3-letni okres przejściowy (do r. ) w odniesieniu do dyrektywy 99/31/WE w sprawie składowisk odpadów 5 - letni okres przejściowy ( do r.) w odniesieniu do rozporządzenie 259/93/EWG w sprawie nadzoru i kontroli przesyłania odpadów w obrębie do Wspólnoty Europejskiej oraz poza jej obszar - dla niektórych grup odpadów przeznaczonych do odzysku z tzw. "zielonej listy" - dla wybranych odpadów przeznaczonych do odzysku z tzw. "pomarańczowej listy" W przypadku wymagań dotyczących jakości wód Polska uzyskała okresy przejściowe dla dwóch dyrektyw. W zakresie wdrażania wymagań dyrektywy 91/271/EWG dotyczących budowy kanalizacji uzyskano: 6 letni okres przejściowy (do roku) w odniesieniu do aglomeracji większych niż RLM; 10 letni okres przejściowy (do roku) w odniesieniu do aglomeracji o wielkości od do RLM. W odniesieniu do obowiązku budowy oczyszczalni ścieków Polska uzyskała następujące okresy przejściowe: 6

7 10 letni okres przejściowy (do roku) w odniesieniu do aglomeracji o wielkości od do RLM, 10 letni okres przejściowy (do roku) w odniesieniu do aglomeracji o wielkości od do RLM, 13 letni okres przejściowy (do roku) w odniesieniu do aglomeracji o wielkości od do RLM, 8 letni okres przejściowy (do roku) w odniesieniu do aglomeracji większych niż RLM. Ponadto w odniesieniu do tej dyrektywy uzyskano: 10 letni okres przejściowy (do roku) w odniesieniu do zrzutu ścieków do wód słodkich i ujęć rzek z aglomeracji poniżej RLM 10 letni okres przejściowy w przypadku zrzutu ścieków do wód przybrzeżnych z aglomeracji poniżej RLM (do roku). 8 letni okres przejściowy dla budowy oczyszczalni ścieków w zakładach sektora rolno spożywczego reprezentujących równoważną liczbę mieszkańców powyżej Natomiast w odniesieniu do Dyrektywy 76/464/EWG w sprawie zanieczyszczenia spowodowanego przez niektóre substancje odprowadzane do środowiska wodnego oraz dyrektyw "córek" dotyczących poszczególnych substancji niebezpiecznych uzyskano: 5 - letni okres przejściowy (do r.) W przypadku dyrektyw dotyczących zanieczyszczenia przemysłowego Polska uzyskała: 3 letni okres przejściowy (do r.) w odniesieniu do wdrażania wymagań dyrektywy 96/61/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania i kontroli zanieczyszczeń dla ograniczonej grupy instalacji istniejących, wymagających poważnych lub całkowitych zmian technologicznych W odniesieniu do aktów prawnych regulujących bezpieczeństwo jądrowe i ochronę przed promieniowaniem jonizującym uzyskano: 4 - letni okres przejściowy (do r.) na wdrażanie wymagań dyrektywy 97/43/Euroatom w sprawie ochrony przed promieniowaniem jonizującym pochodzącym ze źródeł medycznych W trakcie dalszych negocjacji Polska uzyskała jeszcze jeden okres przejściowy, odnoszący się do nowej, przyjętej w 2001 roku Dyrektywy 2001/80/WE w sprawie ograniczania emisji niektórych zanieczyszczeń do powietrza z dużych źródeł spalania paliw. Czas przeznaczony na wdrożenie wymagań odnoszących się do istniejących źródeł spalania przedłużono: o 8 lat (do 31 grudnia 2015 roku) w zakresie emisji SO 2 dla elektrowni zawodowych, elektrociepłowni przemysłowych oraz elektrociepłowni i ciepłowni zawodowych; o 2 lata (do 31 grudnia 2017 roku) w zakresie emisji NO x dla wszystkich elektrowni i elektrociepłowni, które znalazły się na liście załączonej do polskiego stanowiska negocjacyjnego; o 10 lat (do 31 grudnia 2017 roku) w zakresie emisji pyłu dla ciepłowni komunalnych. 7

8 Powszechnie uznaje się, że wśród krajów kandydujących Polska uzyskała najlepsze warunki wdrażania wspólnotowych przepisów ochrony środowiska. UE zgodziła się z argumentacją Polski, że wysoki koszt wprowadzenia nowych wymagań zarówno w odniesieniu do podmiotów publicznych (samorządy) jak i przedsiębiorstw prywatnych, a także stopień decentralizacji zarządzania ochroną środowiska sprawiają, że szybsze zrealizowanie niezbędnych inwestycji nie będzie możliwe. Tym niemniej mimo uzyskania tak dogodnych warunków ilość niezbędnych prac dla wypełnienia wszystkich zobowiązań ekologicznych wynikających z podpisania Traktatu Akcesyjnego będzie bardzo duża. Tymczasowe zamknięcie negocjacji w październiku 2001 roku nie oznaczało zakończenia prac. Nadal prowadzone były konsultacje dotyczące transpozycji prawa i wdrażania poszczególnych jego wymagań, strona unijna monitorowała postępy Polski w realizacji niezbędnych inwestycji i wzmacnianiu administracji ochrony środowiska a także tworzenia nowych instytucji przewidzianych w nowych ustawach. Negocjacje oficjalnie zamknięto 25 listopada 2002 roku zawarte wówczas ustalenia stały się wiążące dla obu stron Rzeczpospolitej Polski oraz Unii Europejskiej w dniu podpisania Traktatu Akcesyjnego w Atenach 16 kwietnia 2003 roku. Nowe wymagania z dziedziny ochrony środowiska wobec przedsiębiorstw Nowe obowiązki jakie stoją obecnie przed przedsiębiorstwami wynikają zarówno z realizacji przez Polskę krajowej polityki ekologicznej, jak i z transpozycji do prawa polskiego wymagań Unii Europejskiej w tym zakresie. Zostały one wprowadzone przede wszystkim poprzez ustawy przyjęte przez Parlament w latach oraz poprzez rozporządzenia wykonawcze do tych ustaw. Najważniejszymi aktami prawnymi dokonującymi transpozycji większości przepisów ramowych UE są: ustawa Prawo ochrony środowiska (Dz.U. 62/01 poz. 629), ustawa o wprowadzeniu ustawy Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. 100/01 poz. 1085) a także ustawa Prawo Wodne (Dz.U. 238/02 poz. 2022). Jedną z najważniejszych zmian dla przedsiębiorstw jest wprowadzenie do prawa polskiego wymagań Dyrektywy Rady 96/61/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania i zmniejszania zanieczyszczeń (tzw. Dyrektywa IPPC). Nowe przepisy wprowadziły dla wybranej grupy przedsiębiorstw obowiązek uzyskiwania tzw. pozwoleń zintegrowanych i ustalania norm emisyjnych na podstawie Najlepszej Dostępnej Techniki (BAT - Best Available Technique). Jak wskazują przykłady przedsiębiorstw działających w krajach UE wydanie pozwolenia zintegrowanego może być warunkowane koniecznością zmniejszenia energo lub materiałochłonności procesu technologicznego, może być uzależnione od zmiany dotychczasowej technologii i wprowadzeniu nowej, w której stosowane będą mniej zagrażające środowisku surowce, promowane będą rozwiązania bez i mało odpadowe. Wymagania te obejma grupę ponad 2000 największych przedsiębiorstw z następujących sektorów: energetycznego (o mocy ponad 50 MWt), hutniczego i metalurgicznego, mineralnego, chemicznego, 8

9 unieszkodliwiania odpadów, oraz wybrane przedsiębiorstwa sektora rolno spożywczego, drzewnego i hodowli zwierząt. Przepisy dotyczące wydawania pozwoleń zintegrowanych zawarto w ustawie Prawo ochrony środowiska oraz dwóch rozporządzeniach Ministra Srodowiska: pierwszym z 24 września 2002 roku w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych kryteriów związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięć do sporządzania raportu o oddziaływaniu na środowisko Dz.U. 179/02 poz oraz drugim z 26 lipca 2002 roku w sprawie rodzajów instalacji mogących powodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska jako całości (Dz.U. 122/02 poz. 1055). Te dwa akty prawne zawierają wykazy faktorów instalacji, w których większość przedsiębiorstw będzie musiała uzyskać pozwolenia zintegrowane. Warto zwrócić uwagę, że wprowadzenie powyższych obowiązków stanowi istotną nowość dla administracji szczebla powiatowego i wojewódzkiego odpowiedzialnego za wydawanie pozwoleń zintegrowanych. Ze względu na spodziewane trudności jakie może spowodować wdrożenie omawianych przepisów w istniejących przedsiębiorstwach (stosujących niejednokrotnie przestarzałe technologie co oznacza, że wprowadzenie wymogu stosowania w nich Najlepszych Dostępnych Technik będzie kosztowne), Polska uzyskała 3 letni okres przejściowy na wykonanie modernizacji istniejących instalacji. Istotne zmiany oczekują także prowadzących instalacje energetycznego spalania paliw o mocy ponad 50 MWt, a także operatorów spalarni odpadów (zarówno komunalnych jak i niebezpiecznych) i instalacji do produkcji dwutlenku tytanu. Transponując wymagania UE w zakresie ograniczania emisji zanieczyszczeń z instalacji przemysłowych do powietrza wprowadzono wymagania dotyczące m.in.: konieczności dotrzymania norm emisji w odniesieniu do ilości i rodzaju substancji zanieczyszczających powstających w procesach technologicznych, postępowania w przypadku zakłóceń i awarii w procesach technologicznych czy działaniu urządzeń ochronnych, przypadków w których niezbędne jest prowadzenie pomiarów stężeń zanieczyszczeń w gazach odlotowych i zakresu tych pomiarów. Powyższe wymagania w odniesieniu do omawianych instalacji wprowadzone zostały Rozporządzeniem Ministra Środowiska z 30 lipca 2001 roku w sprawie wprowadzania do powietrza substancji zanieczyszczających z procesów technologicznych i operacji technicznych (Dz.U. 87/01 poz. 957). Nowością wprowadzoną omawianym rozporządzeniem jest prawo wojewody, działającego w porozumieniu z wojewódzkim inspektorem ochrony środowiska oraz określonym podmiotem gospodarczym, do podjęcia decyzji o ograniczeniu lub wstrzymaniu procesów technologicznych i operacji technicznych. Może to nastąpić w przypadku wystąpienia awarii albo zakłóceń w procesach technologicznych i operacjach technicznych lub w pracy urządzeń ochronnych ograniczających wprowadzanie substancji zanieczyszczających do powietrza, prowadzących do dwukrotnego przekroczenia dopuszczalnych ilości substancji zanieczyszczających, trwającego dłużej niż 3 godziny. Wprowadzenie takiego rozwiązania będzie miało pozytywne konsekwencje dla jakości powietrza atmosferycznego niemalże do dnia dzisiejszego wiele przedsiębiorstw woli płacić wysokie kary za przekraczanie warunków odprowadzania zanieczyszczeń do powietrza niż podejmować w tym zakresie działań 9

10 naprawczych. Wymagania te są konsekwencją transpozycji do prawa polskiego przepisów Dyrektywy 88/609/EWG w sprawie ograniczenia emisji niektórych zanieczyszczeń do powietrza z dużych obiektów energetycznego spalania paliw. Ponadto omawiane rozporządzenie Ministra Środowiska wprowadza wymagania odnoszące się także do wielkości emisji zanieczyszczeń do powietrza z innych rodzajów instalacji m.in.: służących spalaniu olejów odpadowych (transpozycja wymagań dyrektywy 75/439/EWG w sprawie usuwania olejów odpadowych), służących spalaniu odpadów niebezpiecznych (transpozycja Dyrektywy 94/67/WE) nowych i istniejących spalarni odpadów komunalnych (transpozycja dyrektyw: 89/369/EWG w sprawie nowych i 89/429/EWG - istniejących spalarni odpadów komunalnych), emitujących do powietrza azbest (Dyrektywa 87/217/EWG), zajmujących się produkcją dwutlenku tytanu (92/112/EWG). W dniu 23 października 2001 r. Unia Europejska przyjęła Dyrektywę 2001/80/WE, która wprowadza nowe, ostrzejsze niż w przypadku dyrektywy 88/609/EWG wymagania dotyczące emisji niektórych zanieczyszczeń do powietrza z dużych źródeł spalania paliw. Z punktu widzenie przedsiębiorstw energetycznych najważniejsze zobowiązania wynikające z dyrektywy to zaostrzenie norm emisyjnych dla źródeł nowych (w przypadku tzw. źródeł najnowszych to jest takich, które pozwolenie na budowę uzyskały po 27 listopada 2002 roku normy te zaostrzono niemal dwukrotnie) oraz nowe obowiązki dla źródeł istniejących (to te, które uzyskały pozwolenie na budowę (lub na użytkowanie) przed 1 lipca 1987). Instalacje istniejące w okresie od lub r. (zależnie od zanieczyszczenia i mocy obiektu) powinny spełniać indywidualne normy emisji SO 2, NO x i pyłu jak dla źródeł nowych lub zostać objęte Krajowym Planem Redukcji Emisji (KPRE), w ramach którego łączna emisja powinna być istotnie ograniczona do r. Źródła istniejące, które ze względu na stan techniczny są przeznaczone do likwidacji mogą od (lecz nie dłużej niż do r.) przepracować maksymalnie godzin bez obowiązku dostosowania się do wymagań Dyrektywy. Krajowym Planem Redukcji Emisji mogą być objęte istniejące źródła, które pozostaną w eksploatacji przez ponad godzin licząc od Wycofanie tych źródeł z eksploatacji nie może skutkować zwiększeniem limitu całkowitej rocznej emisji dla pozostałych źródeł objętych planem. Inne wymagania dyrektywy, istotne z punktu widzenia podmiotów gospodarczych to m.in.: Zapewnienie, że pozwolenia na budowę, lub użytkowanie istniejących, nowych i najnowszych źródeł zawierają warunki dotyczące: spełnienia norm emisji dwutlenku siarki, tlenków azotu i pyłu; procedur, które powinny być wypełniane w przypadku zakłóceń lub awarii urządzeń oczyszczających; odprowadzenia spalin przez komin z zachowaniem warunków ochrony zdrowia i środowiska. Zapewnienie, że normy emisji dla źródeł wielopaliwowych i dla rozbudowywanych są określane zgodnie z wyspecyfikowanymi kryteriami Zapewnienie, że dla źródeł najnowszych oraz rozbudowywanych zostanie przeprowadzone techniczno - ekonomiczne studium możliwości wytwarzania energii cieplnej i energii elektrycznej w sposób skojarzony. 10

11 Wymagania omawianej Dyrektywa nie są do chwili obecnej w pełni wprowadzone do przepisów krajowych. W celu zapewnienia pełnej transpozycji Dyrektywy najpóźniej do 30 czerwca 2003 r. wydane zostaną nowe przepisy wykonawcze do ustawy Prawo Ochrony Środowiska, które będą uwzględniać jej wymagania. I tak projekt rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie standardów emisyjnych z instalacji i sposobów postępowania w razie zakłóceń w procesach technologicznych i operacjach technicznych dotyczących eksploatacji instalacji i urządzeń w pełni uwzględnia rozwiązania konieczne dla transpozycji Dyrektywy 2001/80/WE przy wyborze przez Polskę opcji standardów emisji. Jeśli zostanie wybrana opcja spełnienia Dyrektywy 2001/80/WE poprzez Krajowy Plan Redukcji Emisji, część wymagań dotyczących wymagań dla źródeł istniejących zawartych w ww. projekcie rozporządzenia trzeba będzie zastąpić poprzez nowe uregulowania dotyczące KPRE. Z punktu widzenia istniejących przedsiębiorstw energetycznych znacznie bardziej korzystne będzie wybranie opcji drugiej to jest poprzez Krajowy Plan Redukcji Emisji wiąże się to bowiem ze znacznie niższymi kosztami realizacji niezbędnych inwestycji. Dlatego też w Ministerstwie Środowiska prowadzone są prace nad stworzeniem systemu handlu zbywalnymi jednostkami emisji do powietrza, który mógłby stać się narzędziem realizacji KPRE. Ponieważ terminowa realizacja wymagań dyrektywy 2001/80/WE nie będzie możliwa Polska uzyskała okresy przejściowe (o długości od 5 do 10 lat patrz wyżej) na wdrożenie wybranych jej wymaga przez określone rodzaje przedsiębiorstw sektora energetycznego. Zmiany przepisów polskich ostały dokonane także w odniesieniu do warunków magazynowania benzyn oraz ich dystrybucji z terminali do stacji paliw. Jest to spowodowane koniecznością przeniesienia do prawa polskiego obowiązków wynikających z Dyrektywy UE 94/63/EC w sprawie regulacji dotyczącej emisji lotnych związków organicznych powstających w wyniku magazynowania benzyn oraz ich dystrybucji z baz magazynowych do stacji paliw. Transpozycja dyrektywy została dokonana m.in. poprzez rozporządzenia: Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z 15 czerwca 1999 roku w sprawie transportu drogowego substancji niebezpiecznych (Dz. U. 57/99 poz. 608); Ministra Gospodarki z 20 września 2000 roku w sprawie wymagań technicznych dotyczących terminali i stacji przeładunku paliw płynnych, rurociągów do przesyłu na dalekie odległości ropy naftowej surowej i produktów petrochemicznych oraz ich lokalizacji (Dz. U. 122/00 poz. 576). Dostosowanie się polskich podmiotów sektora paliwowego do nowych wymogów oznacza m.in. konieczność: modernizacji parków zbiorników do magazynowania ropy naftowej i produktów; hermetyzacji nalewaków paliwa do cystern wraz z zabudową stacji odzysku par lotnych węglowodorów; hermetyzacji przeładunku produktów naftowych do cystern kolejowych wraz z zabezpieczeniem przed przedostaniem się produktów naftowych do gruntu i wód powierzchniowych i gruntowych podczas przeładunku; modernizacji stacji benzynowych (instalacja w dystrybutorach systemów odsysających gazy przy nalewaniu paliwa do zbiorników); dostosowanie taboru kolejowego do hermetyzacji za i rozładunku. 11

12 Ponieważ spełnienie nowych wymagań będzie w Polsce bardzo trudne nasz kraj uzyskał zgodę na okres przejściowy dla realizacji niezbędnych działań. Krajowe podmioty gospodarcze powinny wykonać wszystkie niezbędne inwestycje do 31 grudnia 2005 roku, przy czym termin ten w przypadku dostosowania terminali przeładunkowych o przepustowości benzyn powyżej 150 tys. ton/rok jest krótszy o rok (to jest prace tam powinny zakończyć się do ). Drugim aktem prawnym UE w zakresie ochrony powietrza, którego Polska nie będzie w stanie w pełni wdrożyć przed uzyskaniem członkostwa jest Dyrektywa 1999/32/WE w sprawie zmniejszenia zawartości siarki w niektórych paliwach ciekłych i poprawiającej Dyrektywę 93/12/EWG. W tym przypadku nasz kraj uzyskał 4 letni okres przejściowy (do roku) na wdrażanie wymagań art. 3.1 dyrektywy, który dotyczy zakończenia od dnia 1 stycznia 2003 roku stosowania na terenie krajów członkowskich ciężkich olejów opałowych o zawartości siarki większej niż 1 %. Było to spowodowane tym, że zaprzestanie produkcji ciężkich olejów opałowych (HFO) o zawartości powyżej 1% siarki będzie możliwe dopiero po zakończeniu budowy instalacji IGCC w Rafinerii Gdańskiej, a także zatrzymania przerobu ropy w rafineriach Czechowice i Jasło oraz realizacja określonych inwestycji w Rafinerii w Płocku oraz Rafinerii Nafty Glimar S.A. Kwestie ryzyka przemysłowego regulowane są zapisami ustawy Prawo ochrony środowiska (art ) odnoszącymi się m.in. do: zapobiegania zdarzeniom mogącym powodować awarię, zasad współpracy w tym zakresie z administracją, władzami lokalnymi i społeczeństwem. Prowadzący zakład, w którym znajdują się określone substancje niebezpieczne ma obowiązek zawiadomienia odpowiednich organów oraz przygotowania programu zapobiegania awariom. Jeśli ilość tych substancji jest większa od określonego progu prowadzący instalacje musi dodatkowo opracować i przygotować system bezpieczeństwa i plan ratowniczy, a we współpracy z właściwymi organami (Straż Pożarna, Policja) przygotować zewnętrzny plan operacyjno ratunkowy. Wprowadzenie powyższych wymagań było spowodowane koniecznością transpozycji dyrektyw: 82/501/EWG i 96/82/WE regulujących kwestie ryzyka przemysłowego; przede wszystkim zapewnienie odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa osób mieszkających w sąsiedztwie instalacji stosujących substancje niebezpieczne mogących spowodować awarię. Niektóre wspólnotowe przepisy staną się dla polskich przedsiębiorstw obowiązujące dopiero po wejściu naszego kraju do Unii Europejskiej. Dotyczy to dobrowolnego uczestnictwa przedsiębiorstw w systemie zarządzania ochroną środowiska i przeglądów ekologicznych we Wspólnocie (system zarządzania środowiskowego EMAS) regulowanych w krajach członkowskich Rozporządzeniem Rady EWG/1836/93 oraz Decyzją 97/264/WE. Ponieważ rozporządzenia obowiązują bezpośrednio kraje członkowskie, a decyzje podmioty wobec których zostały wydane, polskie przedsiębiorstwa będą mogły uczestniczyć w systemie EMAS od drugiej połowy 2004 roku. Uczestnictwo w tym systemie może być dużą szansą dla wielu polskich podmiotów gospodarczych - w wielu przypadkach możliwość udziału w przetargach na wykonanie określonych prac przydzielana jest jedynie firmom posiadającym certyfikat EMAS. W odniesieniu do tych podmiotów gospodarczych, które uzyskały w ostatnich latach certyfikat wprowadzenia systemu zarządzania środowiskowego oparty na międzynarodowej normie z grupy ISO istotne są zapisy Decyzji 97/265/WE dotyczącej uznania normy ISO oraz Normy Europejskiej EN ISO za zgodne z systemem dobrowolnego uczestnictwa firm przemysłowych w systemie zarządzania ochroną środowiska i przeglądów ekologicznych. 12

13 Przedsiębiorcy zainteresowani produkcją wyrobów mniej szkodliwych dla środowiska po wejściu Polski do UE uzyskają możliwość uzyskiwania oznakowania ekologicznego swoich wyrobów. Kwestie te również regulowane są przez przepisy nie wymagające transpozycji - rozporządzenie i 16 decyzji Komisji Europejskiej. Rozporządzenie EWG/880//92 dotyczy organizacji i zasad działania systemu przyznawania oznakowań ekologicznych we Wspólnocie, 13 decyzji ustala kryteria przyznawania oznakowania ekologicznego poszczególnym wyrobom: farbom i lakierom stosowanym wewnątrz pomieszczeń; dodatkom poprawiającym jakość gleby; chłodziarkom; papierowi do kserokopiarek; papierowi toaletowemu; ręcznikom kuchennym; pościeli i podkoszulkom; pralkom; wyrobom z bibuły; żarówkom z jednym i z dwoma gwintami; detergentom do prania i zmywarkom do naczyń. Z punktu widzenia zarówno producentów jak i konsumentów istotne jest to, że za nieuprawnione używanie eko-oznakowania w krajach UE grożą surowe kary finansowe. Kolejnym ważnym obszarem zmian jakie będą musiały zostać dokonane przez polskie przedsiębiorstwa jest gospodarka wodno ściekowa. Obok ustawy Prawo wodne, kwestie postępowania podmiotów gospodarczych w tym zakresie reguluje także ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i odprowadzaniu ścieków oraz rozporządzenie Ministra Środowiska z 29 listopada 2002 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz.U. 212/02 poz. 1799). Ten ostatni akt prawny ustala warunki, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w celu rolniczego wykorzystania ścieków, miejsce i częstotliwość pobierania próbek ścieków, metodyki referencyjne analizy i sposób oceny, czy ścieki odpowiadają wymaganym warunkom, oraz zawiera wykaz substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego, powodujących zanieczyszczenie wód. Niezwykle istotny nowy zapis omawianego rozporządzenia mówi, że ścieki przemysłowe wprowadzane do wód odpowiadają wymaganym warunkom w przypadku, gdy nie przekraczają dopuszczalnych mas substancji przypadających na jednostkę masy wykorzystywanego surowca, materiału, paliwa lub powstającego produktu, określonych w przepisach odrębnych (w celu sprawdzenia, czy ścieki spełniają warunek najwyższej dopuszczalnej średniej miesięcznej masy odprowadzanej substancji szczególnie szkodliwej dodaje się masy tej substancji odprowadzane każdego dnia danego miesiąca i dzieli się otrzymaną sumę odpowiednio przez masę substancji wykorzystanej w tym miesiącu lub przez zainstalowaną zdolność produkcyjną szczegółowe wymagania w tym zakresie zapisano w rozporządzeniu Ministra Środowiska z 31 stycznia 2003 roku w sprawie dopuszczalnych mas substancji, które mogą być odprowadzane w ściekach przemysłowych Dz.U. 35/03 poz. 309). Jest to zupełnie nowe podejście warunkujące możliwość uzyskania decyzji o zrzucie zużytych wód nie tylko na podstawie ładunku zanieczyszczeń w nich zawartych, ale także na postawie wprowadzenie dopuszczalnej masy zanieczyszczeń płynnych, które mogą powstać w procesie produkcji. Powyższe zapisy stanowią m.in. transpozycję do prawa polskiego wymagań Dyrektywy 76/464/EWG która wprowadziła ograniczenie w odprowadzaniu do wód powierzchniowych pewnych substancji, uznanych za niebezpieczne dla ich jakości m.in. metali ciężkich, detergentów, pestycydów itp. oraz tzw. dyrektyw córek regulujących zrzut do wód poszczególnych niebezpiecznych związków: rtęci (82/176/EWG), kadmu (83/513/EWG), pestycydu (insektycydu) heksachlorocyklokexanu (84/491/EWG) i Dyrektywy 86/280/EWG 13

14 ustalającej wartości graniczne i normy jakości dotyczące odprowadzania do wód powierzchniowych niektórych innych substancji niebezpiecznych podanych w Dyrektywie 76/464/EWG, a dla których nie stworzono osobnych przepisów. Ponieważ spełnienie wszystkich wymagań zawartych w wymienionych aktach prawnych UE nie będzie w Polsce możliwe przed dniem uzyskania przez nasz kraj członkostwa w UE, Polska uzyskała w tym zakresie 5 letni okres przejściowy na pełne wdrożenie wymagań Dyrektywy 76/464/EWG i dyrektyw córek dotyczących poszczególnych substancji niebezpiecznych. Ponadto w odniesieniu do gospodarki wodno ściekowej Polska uzyskała 8 letni okres przejściowy dla wdrożenia wymagań Dyrektywy 91/271/EWG w sprawie oczyszczania ścieków komunalnych w odniesieniu do zakładów sektora rolno spożywczego reprezentujących równoważna liczbę mieszkańców większą od W większości tych przedsiębiorstw niezbędna jest rozbudowa i modernizacja oczyszczalni ścieków. Problematyka gospodarki odpadami została na przestrzeni ostatnich trzech lat kompleksowo uregulowana. Stało się to możliwe przede wszystkim dzięki uchwaleniu ustawy Prawo ochrony środowiska oraz następujących ustaw, bezpośrednio odnoszących się do sposobów postępowania z odpadami: ustawa o odpadach (Dz.U. 62/01 poz. 628 wraz ze zmianą przez ustawę z r. o zmianie ustawy o odpadach i niektórych innych ustaw Dz.U. 7/03 poz. 78), ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz.U. 63/01 poz. 638), ustawa o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz opłacie produktowej i opłacie depozytowej (Dz.U. 63/01 poz. 639), ustawa o wprowadzeniu ustawy Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. 100/01 poz. 1085). W odniesieniu do poszczególnych zagadnień wydano szczegółowe rozporządzenia wykonawcze dzięki czemu krajowe przepisy są w pełni spójne z wymaganiami unijnymi. W szczególności nastąpiła transpozycja do prawa Polskiego następujących aktów prawnych UE: 1. Dyrektyw ramowych: 75/442/EWG (zmienionej w 1991 r.) w sprawie odpadów i 91/689/EWG w sprawie odpadów niebezpiecznych. Pierwsza z nich ustanowiła ramy prawne, w których państwa mogłyby kontrolować usuwanie odpadów w skali krajowej, wprowadziła także hierarchię działań na rzecz unieszkodliwiania odpadów poprzez wskazanie, że po pierwsze należy podejmować prace mające na celu zapobieganie powstawaniu odpadów i wspieranie rozwoju czystszych technologii, a dopiero następnie podejmowanie prac na rzecz bezpiecznego gospodarowania odpadami oraz ich usuwania, w tym odzysku materiałów, recyklingu, powtórnego wykorzystanie lub w przypadku spalania - wykorzystania odpadów jako źródła energii. Omawiane akty prawne określiły także kryteria klasyfikacji odpadów, wyszczególniły kategorie odpadów niebezpiecznych oraz składniki i właściwości decydujące o zakwalifikowaniu odpadów do grupy niebezpiecznych. Obecne przepisy polskie są zgodne także z decyzjami Komisji ustalającymi listy odpadów, reguluje to rozporządzenie Ministra Środowiska z 27 września 2001 roku w sprawie katalogu odpadów (Dz.U. 112/01 poz. 1206). 14

15 2. Dyrektywy 75/439/EWG dotyczącej usuwania olejów odpadowych. Określa ona sposób postępowania z odpadami olejowymi, a w szczególności dopuszczalne sposoby ich wykorzystywania oraz unieszkodliwiania. Państwa członkowskie mają zapewnić, by oleje odpadowe nie trafiały do środowiska. Dyrektywa przyznaje priorytet odzyskiwaniu olejów odpadowych przez ich regenerację. To ostatnie zagadnienie w sposób szczegółowy regulują w Polsce zapisy rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 6 listopada 2001 roku w sprawie szczegółowych warunków, jakie powinien spełnić przedsiębiorca produkujący w kraju oleje smarowe z udziałem wytworzonych w kraju olejów bazowych pochodzących z regeneracji, w celu włączenia ich do rzeczywiście uzyskanego poziomu recyklingu (Dz.U. 131/01 poz. 1475). W rozporządzeniu tym sprecyzowano także szczegółowo pojęcie instalacji pozwalającej na prowadzenie procesów regeneracji zużytych olejów. 3. Dyrektywy 96/59/WE Określa ona wymagania w zakresie kontrolowanego usuwania i unieszkodliwiania PCB/PCT oraz usuwania lub dekontaminacji zanieczyszczonego nimi sprzętu. Ostatecznym terminem eliminacji PCB jest rok W prawie polskim kwestie te są regulowane poprzez ustawę Prawo ochrony środowiska i ustawę o odpadach. 4. Dyrektywy 86/278/EWG Określa ona wartości stężeń metali ciężkich w glebie przeznaczonej dla celów rolniczych, na której mogą być stosowane osady ściekowe, stężenia metali ciężkich w osadzie oraz maksymalne ilości metali ciężkich, jakie mogą być wprowadzone do gleby w ciągu roku. W sposób szczególny problemy te dotyczyć będą przedsiębiorstw odpowiedzialnych za eksploatacje komunalnych oczyszczalni ścieków. Warunki jakim muszą być spełnione aby możliwe było wykorzystanie osadów z oczyszczalni ścieków, jak również dawki, które można stosować oraz wytyczne w odniesieniu do badań osadów i gruntów gdzie są one wykorzystywane zawarto w rozporządzeniu Ministra Środowiska z 1 sierpnia 2002 roku w sprawie komunalnych osadów ściekowych (Dz.U. 134/02 poz. 1140). 5. Dyrektywy 94/62/WE dotyczącej odpadów z opakowań. Dyrektywa definiuje podstawowe pojęcia związane z problematyką odpadów opakowaniowych. Przepisyodnoszą się do wszystkich opakowań i materiałów opakowaniowych stosowanych na rynkach Unii Europejskiej do konfekcjonowania, ochrony, obrotu, transportu oraz prezentacji wyrobów, a także do odpadów opakowaniowych pochodzących z przemysłu, jednostek handlowych i usługowych, gospodarstw domowych itd. W dyrektywie określono konieczność ewidencjonowania ilości opakowań na rynku (produkcja, import, eksport), ilości opakowań zwrotnych, ilości odpadów odzyskiwanych i utylizowanych, a także maksymalne zawartości niektórych substancji niebezpiecznych w opakowaniach. Obok zapisów ustawowych kwestie te regulują w Polsce dwa rozporządzenia Ministra Środowiska, pierwsze z dnia 30 czerwca 2001 roku w sprawie rocznych poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych i poużytkowych (Dz.U. 69/01 poz. 719); drugie z dnia 30 grudnia 2002 roku w sprawie zawartości ołowiu, rtęci i chromu sześciowartościowego w opakowaniach (Dz.U. 241/02 poz. 2095). Pierwsze z nich określa m.in. roczne poziomy odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych w poszczególnych latach do 31 grudnia 2007 roku, drugie 15

16 maksymalną zawartość wybranych metali ciężkich w opakowaniach, których wprowadzenie jest istotne nie tylko dla zapewnienia właściwego poziomu ochrony środowiska, ale także ma na celu ochronę bezpieczeństwa konsumentów. W odniesieniu do odpadów opakowaniowych Polska uzyskała 5-letni okres przejściowy (trwający do r.) w odniesieniu do wymogu dotyczącego odzysku materiałów z odpadów opakowaniowych na poziomie co najmniej 50% i co najwyżej 65% masy oraz poziomu recyklingu całości materiałów opakowaniowych zawartych w odpadach opakowaniowych na poziomie co najmniej 25% i co najwyżej 45% masy i co najmniej 15% masy każdego materiału. 6. Dyrektywy 99/31/WE w sprawie składowisk odpadów. Ten akt prawny wprowadza standardy techniczne składowania odpadów zapewniające odpowiedni poziom ochrony środowiska w krajach UE przed odpadami deponowanymi na składowiskach. Wszystkie składowiska będą musiały zostać zaklasyfikowane jako służące do deponowania odpadów niebezpiecznych, nieszkodliwych lub obojętnych, wprowadzony został całkowity zakaz składowania odpadów, które są łatwopalne, wybuchowe, korozyjne, utleniające się, zużytych opon, odpadów płynnych oraz odpadów szpitalnych i klinicznych. Powyższe zapisy są o tyle istotne, że na ich podstawie wprowadzony został zakaz składowania odpadów przemysłowych wraz z komunalnymi. W odniesieniu do zapisów dyrektywy Polska uzyskała 3 letni okres przejściowy na wdrożenie wymagań art. 14 dyrektywy, co w praktyce oznacza przedłużenie okresu przewidzianego na wdrożenie standardów technicznych dotyczących budowy i eksploatacji składowisk do lipca 2012 roku. Prawidłowy sposób zarządzania składowiskami będzie zapewniony w wyniku realizacji postanowień zawartych w rozporządzeniu Ministra Środowiska z 9 grudnia 2002 roku w sprawie zakresu, czasu, sposobu oraz warunków prowadzenia monitoringu składowisk odpadów (Dz.U. 220/02 poz. 1858). Wprowadzone w ostatnich latach akty prawne odnoszące się do gospodarki odpadami w pewnym zakresie uprościły zasady i ułatwiły prowadzenie gospodarki odpadami przez przedsiębiorstwa. Uproszczono m.in. wymagania dotyczące konieczności uzyskiwania decyzji na wytwarzanie odpadów dla tych podmiotów, które wytwarzają niewielkie ich ilości i/lub nie wytwarzają odpadów niebezpiecznych i szczegółowo określono informacje jakie powinni oni podawać (rozporządzenie Ministra Środowiska z 11 grudnia 2001 roku w sprawie zakresu informacji podawanych przy rejestracji przez posiadaczy odpadów zwolnionych z obowiązku uzyskiwania zezwoleń oraz sposobu rejestracji Dz.U. 152/01 poz. 1734), uproszczono także sposób prowadzenia ewidencji odpadów przez małe podmioty (rozporządzenie Ministra Środowiska z 11 grudnia 2001 roku w sprawie rodzaju odpadów lub ich ilości, dla których nie ma obowiązku prowadzenia ewidencji odpadów oraz kategorii małych i średnich przedsiębiorstw, które mogą prowadzić uproszczoną ewidencję odpadów Dz.U. 152/01 poz. 1735), umożliwiono także przekazywanie niektórych rodzajów odpadów osobom fizycznym (rozporządzenie Ministra Środowiska z 28 maja 2002 roku w sprawie listy odpadów, które posiadacz może przekazywać osobom fizycznym lub jednostkom organizacyjnym, nie będącym przedsiębiorcami, do wykorzystania na własne potrzeby). Aby zapewnić możliwość utworzenia krajowego systemu odzysku i recyklingu wybranych grup odpadów Polska uzyskała 5 - letni okres przejściowy (do

17 2007) w odniesieniu do wdrożenia wymagań Rozporządzenia 259/93/EWG w sprawie nadzoru i kontroli przesyłania odpadów w obrębie, do Wspólnoty Europejskiej oraz poza jej obszar: w odniesieniu do opadów z tzw. "zielonej listy" które w omawianym okresie będą przedmiotem nadzoru i kontroli, co oznacza, że w odniesieniu do nich konieczne będzie uzyskiwania pisemnej zgody władz polskich na ich import do kraju. Zapisy te dotyczą: - szkła, - tworzyw sztucznych, - papieru, - zużytych opon. dla odpadów z tzw. "żółtej listy" (lista odpadów niebezpiecznych, bądź trudnych do odzysku, które mogą być przeznaczone do odzysku). Polska zobowiązała się ponadto, że zezwolenie na import będzie mogło być wydane tylko w przypadku unieszkodliwiania odpadów w instalacjach, które spełniają wymagania prawodawstwa Unii Europejskiej w zakresie gospodarki odpadami. Również import odpadów do odzysku będzie dozwolony jedynie do instalacji spełniających wymagania prawodawstwa Unii Europejskiej w zakresie gospodarki odpadami. Rząd Polski zobowiązał się także do dokonywania analizy działania funkcjonowania krajowego systemu zbiórki, segregacji, odzysku i recyklingu wymienionych odpadów. Szczegółowe wymagania przepisów UE odnoszą się także do zasad działania poszczególnych sektorów gospodarki lub grup przedsiębiorstw. Dokonanie niezbędnych zmian przed dniem uzyskania członkostwa w Unii. W odniesieniu do dyrektywy 94/63/WE w sprawie kontrolowania emisji lotnych związków organicznych powstałych wskutek magazynowania benzyny i jej dystrybucji z terminali do stacji obsługi Polska uzyskała okresy przejściowe w odniesieniu do wyposażenia, które ograniczać będzie emisje lotnych związków organicznych z baz i stacji paliw niezależnie od ich wielkości. W szczególności uzyskane okresy przejściowe odnoszą się do postanowień: artykułu 3 zawierającego wymagania dotyczące istniejących instalacji do magazynowania benzyn, niezależnie od przepustowości rocznej bazy magazynowej 3 letni (do r.); artykułu 4 punkt 2b zawierającego wymagania dotyczące instalacji do załadunku i rozładunku cystern na istniejących terminalach o rocznej przepustowości powyżej ton benzyn 2 letni (do r.); w odniesieniu do pozostałych przepisów artykułu 4 zawierającego wymagania dotyczące instalacji do załadunku i rozładunku cystern na istniejących terminalach 3 letni (do r.); artykułu 5 zawierającego wymagania dotyczące istniejących cystern do przewozu benzyn 3 letni (do r.); artykułu 6 zawierającego wymagania dotyczące instalacji do załadowywania zbiorników istniejących stacji paliw 3 letni (do r.). Polska uzyskała również 4 letni okres przejściowy na wdrażanie wymagań dyrektywy 99/32/WE w sprawie redukcji zawartości siarki w niektórych paliwach płynnych. Zaprzestanie produkcji ciężkich olejów opałowych (HFO) o zawartości powyżej 1% siarki będzie możliwe dopiero po zakończeniu budowy instalacji IGCC w Rafinerii Gdańskiej, której zakończenie planowane jest na 31 grudnia 2006 r. 17

18 Nowe wymagania dotyczyć będą także określonych cech towarów i urządzeń. Ustawą o systemie oceny zgodności, akredytacji oraz zmianie niektórych ustaw i szczegółowych rozporządzeniach Rady Ministrów dotyczących ograniczenia hałasu emitowanego przez urządzenia stosowane na zewnątrz pomieszczeń i sprzęt gospodarstwa domowego wprowadzono dopuszczalne poziomy hałasu emitowane przez różne urządzenia. Nowe normy dotyczą m.in.: sprzętu i maszyn budowlanych, fabryk elementów budowlanych wraz z maszynami i urządzeniami oraz poszczególnych urządzeń: żurawi wieżowych, koparek hydraulicznych i linowych, spycharek, ładowarek i koparko-ładowarek, sprężarek, agregatów spawalniczych i prądotwórczych oraz zmechanizowanych ręcznych kruszarek betonu czy maksymalnych poziomów hałasu emitowanych przez urządzenia domowe: kosiarek do trawy i sprzętu gospodarstwa domowego. Ustawą z 2 marca 2001 roku w sprawie kontroli postępowania z substancjami zubożającymi warstwę ozonową wprowadzono natomiast wymagania jakie powinny spełniać technologie i wyroby w których używano freonów i halonów. Koszty i korzyści integracji z UE Realizacja programu wdrażania wymagań ochrony środowiska Unii Europejskiej będzie zadaniem trudnym i kosztownym. Trudności wynikać będą nie tylko z problemów technicznych i organizacyjnych, ale także z ograniczonej płynności finansowej polskich przedsiębiorstw, co utrudniać będzie pozyskiwanie środków finansowych na niezbędne inwestycje. Koszty dostosowania szacuję się na 74,5 do 140,4 miliardów zł, znaczna ich część obciąży samorządy, reszta będzie musiała być poniesiona przez podmioty gospodarcze. Będzie to zgodne z jedną z podstawowych zasad polityki ekologicznej zarówno UE jak i Polski zasadą zanieczyszczający płaci, która oznacza, że koszt działań ochronnych w największym stopniu powinien obciążyć sprawcę zanieczyszczenia. Tym niemniej z punktu widzenia podmiotów gospodarczych wdrożenie wymagań unijnych będzie powodować istotny wzrost kosztów produkcji, bowiem stosowanie powyższej zasady w krajach członkowskich oznacza w praktyce, że realizacja wymagań ochrony środowiska przez przemysł powinna następować bez subwencji. Zgodnie z zasadami UE pomoc państwa została dopuszczona jedynie w sytuacjach wyjątkowych, wtedy kiedy szybkie wdrożenie przepisów ochrony środowiska lub wysokich opłat i podatków ekologicznych może spowodować poważne zaburzenia gospodarcze lub koszty społeczne lub jeśli realizacja przedsięwzięć uznana zostanie za priorytetową (dotyczy to np. budowy instalacji opartych na wykorzystaniu odnawialnych źródeł energii, w przypadku których pomoc ze źródeł publicznych dla przedsięwzięć prywatnych sięgnąć może nawet 100% kosztów kwalifikowanych). Zalecenia odnośnie pomocy publicznej dla ochrony środowiska są zawarte w następujących dokumentach UE: Traktacie o Unii Europejskiej zwłaszcza w artykule 92(1), który definiuje pomoc państwa niezgodną z zasadami wspólnego rynku i przewiduje generalny zakaz udzielania takiej pomocy w państwach członkowskich; art. 92(2) który określa rodzaje pomocy państwa, które są zgodne ze wspólnym rynkiem i przez to wyłączone spod ogólnego zakazu przewidzianego w art. 92(1); oraz art. 92(3) określającym rodzaje pomocy, które mogą być uznane za zgodne ze wspólnym rynkiem, po uprzedniej zgodzie Komisji Europejskiej wyrażonej w postaci decyzji Wytycznych Wspólnoty w sprawie pomocy publicznej przeznaczonej na ochronę środowiska które określają m.in. zasady i kryteria przyznawania tej pomocy i jej maksymalny poziom; definiują m.in. pojęcie kosztów kwalifikowanych, które 18

19 są podstawą obliczania dopuszczalnych pułapów równoważnika dotacji. W Wytycznych określono zasady udzielania pomocy publicznej dla działalności informacyjnej, szkoleniowej i doradczej; pomocy dla kosztów operacyjnych, pomocy udzielanej dla zwiększenia popytu na produkty przyjazne dla środowiska lub udzielanej w celu realizacji projektów o ważnym europejskim znaczeniu. Rozporządzeniu Rady WE/994/98 na temat zastosowania art. 92 i 93 Traktatu w stosunku do niektórych rodzajów pomocy horyzontalnej państwa. Na mocy tego rozporządzenia Komisja Europejska może w trybie osobnego rozporządzenia szczegółowego stwierdzić, że niektóre rodzaje pomocy państwa są zgodne ze wspólnym rynkiem i nie podlegają notyfikacji w trybie art. 93 (3). Wdrożenie tych wymagań i kryteriów w Polsce spowoduje, że w nadchodzących latach uzyskanie przez podmioty gospodarcze subwencji ze źródeł publicznych na inwestycje ochrony środowiska będzie trudniejsze i pomoc ta będzie udzielana na dopuszczonym przepisami poziomie. W określonych przypadkach uzyskanie pomocy publicznej na działania w zakresie ochrony środowiska przez podmioty prywatne będzie jednak możliwa. Takie wsparcie w granicach przewidzianych przez przepisy UE udzielane będzie przez fundusze ekologiczne, pomoc taką uzyskać będzie można ze środków funduszy strukturalnych UE. Przykładem tego ostatniego jest włączenie zadań z zakresu ochrony środowiska do Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost konkurencyjności gospodarki. Działania te będą realizowane w latach w oparciu o Narodowy Plan Rozwoju. Pomoc w ramach tego programu jest adresowana do dużych, średnich i małych przedsiębiorstw, na realizację zaplanowanych prac przeznaczone zostanie ponad 2,5 miliarda EURO. Również w następnych latach polskie przedsiębiorstwa będą mogły korzystać z funduszy strukturalnych. Ponadto należy pamiętać, że wdrożenie wymagań unijnych w zakresie ochrony środowiska to nie tylko koszt, ale także liczne korzyści dla polskich przedsiębiorstw. Realizacja programu dostosowawczego stworzy w Polsce ogromny rynek na produkcję i usługi w obszarze ochrony środowiska. Szczególną szansę na tym rynku odniosą te firmy, które mają doświadczenie zarówno w działalności na obszarze Polski jak i na terenie UE oraz które oferować będą tańsze krajowe technologie ochrony środowiska. Choć firmy krajowe będą już wkrótce musiały na tym rynku konkurować z przedsiębiorstwami z UE, ich przewaga polegać będzie na dobrej znajomości rynku lokalnego. Skorzystają nie tylko firmy produkujące urządzenia ochrony środowiska czy przedsiębiorstwa budowlane; powiększy się także rynek na usługi doradcze i konsultingowe, wykonywanie prac projektowych, studiów technicznych. Korzyść jaką osiągną polscy przedsiębiorcy w wyniku realizacji niezbędnych inwestycji ochronnych to także dostęp do rynku Unii Europejskiej. Przedsiębiorstwa, które będą musiały się podporządkować wymaganiom dyrektywy IPPC i dokonają zmian technologicznych staną się konkurencyjne. Skorzystają również te przedsiębiorstwa, które zdecydują się na wdrożenie systemów zarządzania środowiskowego opartych np. na systemie ISO czy EMAS dla nich bowiem spełnianie wymogów prawa ekologicznego będzie stanowiło szansę na wygranie z konkurencją, a nie dodatkowy koszt prowadzonej działalności. Również wprowadzenie wymagań prawa horyzontalnego UE przyniesie korzyści inwestorom. Objęcie obowiązkiem wykonywania ocen oddziaływania na środowisko projektów inwestycji budzących zwykle kontrowersje i konieczność uwzględniania w tym procesie opinii społecznej pozwoli na rozwiązywanie tych konfliktów w fazie projektowania inwestycji. 19

20 Rozwój infrastruktury sieci kanalizacyjnej, wodociągowej. Poprawi atrakcyjność wiele terenów dla inwestorów. Realizacja programu dostosowawczego wpłynie na tworzenie nowych miejsc pracy w firmach działających na rynku inwestycji proekologicznych, w nowo tworzonych przedsiębiorstwach komunalnych i spółkach zajmujących się ochroną środowiska. Rozbudowa infrastruktury komunalnej tworzy także szansę na organizowanie prac interwencyjnych i czasowe zatrudnianie przy nich osób pozostających bez pracy. Należy jednak pamiętać, że o tym czy w nadchodzących latach przeważą koszty czy też korzyści z wdrażania wymagań ekologicznych prawa europejskiego w największym stopniu decydować będziemy sami. Jeśli przedsiębiorcy traktować będą obowiązek podporządkowania się przepisom ekologicznym jako barierę prowadzonej działalności to przeważą koszty. Jeżeli jednak poprzez wdrażanie systemów zarządzania ochroną środowiska i realizację niezbędnych działań dostrzegą oni szansę na wygranie z konkurencją, jeśli będą potrafili skutecznie pozyskiwać środki finansowe na realizację tych prac, to wdrożenie nowych wymagań przyniesie im korzyści. Z pewnością na realizacji tych prac skorzystają mieszkańcy naszego kraju - dzięki poprawie jakości życia, stworzeniu nowych miejsc pracy i oparciu gospodarki na nowoczesnych rozwiązaniach i technologiach. 20