[ ] AUDYTY ENERGETYCZNE I MATERIALY BUDOWLANE INFORMACJAMI O ZUŻYCIU ENERGII I KOSZTACH EKSPLOATACYJNYCH

Transkrypt

1 [ ] AUDYTY ENERGETYCZNE I MATERIALY BUDOWLANE INFORMACJAMI O ZUŻYCIU ENERGII I KOSZTACH EKSPLOATACYJNYCH mgr inż. arch. Michał Golaoski Uniwersytet Zielonogórski Międzynarodowa Konferencja ROZWÓJ MIAST I REGIONÓW W KIERUNKU BUDOWNICTWA ZEROENERGETYCZNEGO

2 OCENA FAZ CYKLU ŻYCIA MATERIAŁÓW I WYROBÓW BUDOWLANYCH WARSTWY FUNKCJONALNE BUDYNKU ŹRÓDŁO: Bjorn Berge The Ecology of Building Materials, Oxford 2001 CYKL ŻYCIA WARSTW FUNKCJONALNYCH BUDYNKU

3 OCENA FAZ CYKLU ŻYCIA MATERIAŁÓW I WYROBÓW BUDOWLANYCH We wszystkich fazach istnienia wyrobu, na który składają się: projektowanie; wytwarzanie; użytkowanie; poużytkowe przetwarzanie; występują możliwości ich proekologicznej racjonalizacji. Eksperci wyróżniają dwie podstawowe zasady zmniejszania obciążenia środowiska podczas cyklu istnienia wyrobu: przejście wyrobu przez wszystkie fazy cyklu istnienia, co warunkuje minimalizację ilości pobieranych zasobów; dążenie do minimalizacji pobieranych zasobów i emisji zanieczyszczeo w każdej fazie cyklu istnienia oraz do maksymalizacji efektu użytecznego spełnianego przez wyrób. ŹRÓDŁO: Bjorn Berge The Ecology of Building Materials, Oxford 2001

4 OBCIĄŻENIE EKOLOGICZNE GENEROWANE PRZEZ PRZEMYSŁ MATERIAŁÓW BUDOWLANYCH Budynki i wyroby wykorzystywane do ich wznoszenia oddziałują na środowisko w znaczącym stopniu. Według danych Komisji Europejskiej budownictwo rocznie zużywa około 42% produkowanej energii i emituje 35% gazów cieplarnianych w całej Unii Europejskiej. Masowa konsumpcja produktów budowlanych przekracza 50% całkowitej produkcji w Europie, a emisje powstające w procesie wytwarzania materiałów mogą byd porównywalne tylko z sektorem energetycznym. Sam światowy przemysł betonowy zużywa rocznie 20 mld ton kruszyw, 1,5 mld ton cementu i 800 mln ton wody (według Programu Środowiskowego Narodów Zjednoczonych jest to 20% światowego zużycia) ŹRÓDŁO: EU Energy and Transport in Figures, Komisja Europejska

5 KRYTERIA ŚRODOWISKOWO-ZDROWOTNE EKOLOGICZNEJ OCENY MATERIAŁÓW BUDOWLANYCH OSZCZĘDNE WYKORZYSTANIE SUROWCÓW NATURALNYCH - ochrona surowców kopalnych, wykorzystanie zasobów odnawialnych, bezpieczne pozyskiwanie surowców; LIKWIDACJA NIEBEZPIECZNYCH SKAŻEO PRODUKCYJNYCH - minimalizacja toksycznej emisji do środowiska w fazie produkcji, unikanie groźnego dla ludzi skażenia w przypadku awarii; OSZCZĘDNOŚD ENERGII - redukcja nakładów energetycznych na produkcję, transport i przetwórstwo, optymalizacja energetyczna procesu produkcyjnego, ograniczenie zużycia paliw kopalnych; BEZPIECZEOSTWO BIOLOGICZNE - brak zagrożeo biologicznych podczas produkcji i po wbudowaniu materiału, pozytywny wpływ na samopoczucie i zdrowie człowieka ŹRÓDŁO: Anink, D., Boonstra, C., Mak, J.: Handbook of Sustainable Building, An Environmental Preference Method for Selection of Materials for Use in Construction and Refurbishment, James&James, London, 2001

6 KRYTERIA ŚRODOWISKOWO-ZDROWOTNE EKOLOGICZNEJ OCENY MATERIAŁÓW BUDOWLANYCH OSZCZĘDNOŚD ENERGII DO OGRZEWANIA, kiedy jego zastosowanie wpływa na obniżenie zapotrzebowania budynku na energię (np. ocieplenie styropianem); OCENA TRWAŁOŚCI MATERIAŁU - duża żywotnośd materiału bez utraty właściwości, możliwośd powtórnego stosowania; ZACHOWANIE MATERIAŁU W PRZYPADKU KATASTROFY brak zagrożenia toksyczną emisją; ODZYSK MATERIAŁU - łatwośd demontażu czy rozbiórki, możliwośd powtórnego użycia; ZMNIEJSZENIE SKŁADOWISK ODPADÓW - minimalizacja odpadów przy wbudowaniu; BEZPIECZNE SKŁADOWANIE ODPADÓW w zwykłych warunkach bez konieczności tworzenia specjalnych składowisk. ŹRÓDŁO: Anink, D., Boonstra, C., Mak, J.: Handbook of Sustainable Building, An Environmental Preference Method for Selection of Materials for Use in Construction and Refurbishment, James&James, London, 2001

7 EKOLOGICZNA OCENA MATERIAŁÓW BUDOWLANYCH Istnieje wiele narzędzi i metod oceny wpływu na środowisko, m.in.: Ocena Oddziaływania Na Środowisko Environmental Impact Assessment; Ślad Ekologiczny - Ecological Footprint; Rachunek Przepływów Materiałowych Material Flow Accounting; Analiza Śladów Energii - Environmental Input-Output Analysis Ekologiczna analiza wejśd i wyjśd; Zapotrzebowanie Materiałowe, Bilans Materiałowy i Energetyczny - Energy Footprint; Ekologiczna Ocena Cyklu Życia (Life Cycle Assessment) Ocena oddziaływania produktu/technologii/procesu na środowisko. ŹRÓDŁO: Anink, D., Boonstra, C., Mak, J.: Handbook of Sustainable Building, An Environmental Preference Method for Selection of Materials for Use in Construction and Refurbishment, James&James, London, 2001

8 PROEKOLOGICZNA POLITYKA UE ZINTEGROWANA POLITYKA PRODUKTOWA W 2001 r. Parlament i Rada UE ustanowiły VI PROGRAM DZIAŁAO WSPÓLNOTY NA RZECZ ŚRODOWISKA (Decyzja 1600/2002/WE). W ramach tego programu zwrócono uwagę na: - promocję ZINTEGROWANEJ POLITYKI PRODUKTOWEJ (EC Integrated Product Policy), - koniecznośd uwzględniania wymagao środowiskowych na każdym etapie cyklu życia produktu, - rozpowszechnianie produktów przyjaznych środowisku. Decyzja ta oraz Komunikat Komisji COM (2003) 302 skierowany do Rady i Parlamentu Europejskiego stały się podstawą do opracowania STRATEGII WDRAŻANIA ZINTEGROWANEJ POLITYKI PRODUKTOWEJ w Polsce. ZINTEGROWANA POLITYKA PRODUKTOWA bierze pod uwagę wszystkie fazy życia produktu i stara się minimalizowad negatywny wpływ na środowisko na każdym z tych etapów. Dokument ten zaleca prowadzenie polityki proekologicznej w odniesieniu do wyrobów oraz koniecznośd wprowadzenia odpowiednich narzędzi do jej realizacji. ŹRÓDŁO: Integrated Product Policy IPP, Komisja Europejska

9 PROEKOLOGICZNA POLITYKA UE ZINTEGROWANA POLITYKA PRODUKTOWA Koncepcja ZPP opiera się na następujących obserwacjach: Sytuacja pogarsza się ze względu na coraz większą liczbę produktów konsumowanych i stosowanych w UE i na świecie. Najsilniejsze negatywne oddziaływanie na środowisko jest spowodowane przez produkcję i korzystanie z dóbr i usług. Negatywne oddziaływanie produktów na środowisko występuje na różnych etapach ich cyklu życia. Działania naprawcze muszą byd tak zaprogramowane, by uniknąd zwyczajnego przenoszenia obciążeo dla środowiska z jednego etapu cyklu życia produktów do drugiego lub do innych obszarów geograficznych. Ze względu na ogromną różnorodnośd produktów i oddziaływao, nie ma jednego narzędzia politycznego, które byłoby odpowiednie dla nich wszystkich. Należy wybrad i zastosowad w skoordynowany sposób odpowiedni instrument polityki lub połączenie instrumentów dobrane dla konkretnego przypadku, które byłoby właściwe dla kilku obszarów polityki. ŹRÓDŁO: Integrated Product Policy IPP, Komisja Europejska

10 PROEKOLOGICZNA POLITYKA PAOSTWA POLSKIEGO Celem ZINTEGROWANEJ POLITYKI PRODUKTOWEJ jest: - poprawa efektywności wykorzystania zasobów, - lepsze zarządzanie surowcami i odpadami, próba ograniczenia presji na środowisko wynikającej z konsumpcji zasobów odnawialnych i nieodnawialnych - doprowadzenie do osiągnięcia bardziej zrównoważonych wzorów produkcji i konsumpcji przy zachowaniu wysokiego tempa wzrostu gospodarczego. Poza tym ZPP ma w tym zakresie cele edukacyjne, ma informowad o cechach produktów i kształtowad pro-ekologiczne postawy konsumentów. ŹRÓDŁO: Integrated Product Policy IPP, Komisja Europejska

11 PROEKOLOGICZNA POLITYKA PAOSTWA POLSKIEGO Zrównoważony rozwój, a w tym problematyka zmian wzorców produkcji i konsumpcji jest ujęta w wielu dokumentach rządowych. Podstawowym dokumentem jest II Polityka Ekologiczna Paostwa, która zawiera szereg zaleceo mających wpływ na wzorce produkcji i konsumpcji: - dostosowanie polityk sektorowych do zadania zrównoważonego gospodarowania i ochrony zasobów naturalnych (w szczególności zasobów wodnych, wydobywanych surowców mineralnych, powierzchni ziemi i zasobów gleb, powietrza, przestrzeni, produktów rolniczych i leśnych) oraz wdrażanie we wszystkich sektorach gospodarki proekologicznych wzorców produkcji (nowoczesne, zasobooszczędne i niskoodpadowe technologie oraz proekologiczne systemy organizacji i zarządzania), - ograniczenie wpływu konsumpcji na środowisko, poprzez kształtowanie proekologicznych wzorców konsumpcji (racjonalizacja skali konsumpcji oraz preferowanie produktów, wyrobów i usług przyjaznych dla środowiska), a także kształtowanie proekologicznego systemu wartości w duchu zasady zrównoważonego rozwoju. ŹRÓDŁO: II Polityka Ekologiczna Państwa

12 PROEKOLOGICZNA POLITYKA PAOSTWA POLSKIEGO II POLITYKA EKOLOGICZNA PAOSTWA postuluje zmniejszenie materiałochłonności i odpadowości produkcji, szerokie upowszechnienie ocen oddziaływania na środowisko, wprowadzenie ustawowego obowiązku wykonywania ocen cyklu życiowego dla grup produktów o wysokiej materiałochłonności i odpadowości oraz produktów zawierających substancje niebezpieczne dla środowiska. USTAWA PRAWO OCHRONY ŚRODOWISKA z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. Nr 62, poz. 627), gdzie w art. 143 dotyczącym określania wymagao, jakie powinny spełniad technologie stosowane w nowo uruchamianych lub zmienianych w sposób istotny instalacjach i urządzeniach wskazane jest, że powinna spełniad wymagania, które powinny uwzględniad, m.in. wykorzystanie analizy cyklu życia produktów jednak zapis ten funkcjonował jedynie do 18 maja 2005r., kiedy to został uchylony Ustawą o zmianie ustawy Prawo Ochrony Środowiska. ŹRÓDŁO: II Polityka Ekologiczna Państwa

13 LCA - OCENA CYKLU ŻYCIA Ocena cyklu życia LCA jest techniką zarządzania środowiskowego, w której ocenia się zagrożenia środowiskowe związane z wyrobem w całym okresie jego życia od kołyski po grób. Dzięki temu nie zostaje pominięty żaden aspekt wytwarzania, funkcjonowania i likwidacji wyrobu. W LCA bierze się pod uwagę wszystkie ekosystemy i ich elementy, identyfikuje się transfer oddziaływania na środowisko z jednego komponentu środowiska na inny, dlatego możliwa jest pełna ocena wpływu wyrobu na środowisko. Prawidłowo przeprowadzone badanie LCA ułatwia podjęcie decyzji i wskazanie produktu lub procesu, który w najmniej szkodliwy sposób wpływa na środowisko. LCA obejmuje kilka etapów, do których należy: - określenie celu i zakresu badao; - inwentaryzacja zbioru istotnych wejśd i wyjśd w systemie wyrobu; - ocena potencjalnych wpływów na środowisko związanych z wejściami i wyjściami systemu; - interpretacja rezultatów analizy zbioru oraz fazy oceny wpływu w odniesieniu do celów badao. ŹRÓDŁO: Górzyński J., Obciążenia środowiska w produkcji wyrobów budowlanych. Prace naukowe ITB, Warszawa 2004

14 EKOETYKIETOWANIE Jednym z narzędzi do wdrażania zasad zrównoważonego rozwoju w budownictwie są deklaracje środowiskowe, będące obszernym i bezstronnym systemem przekazywania informacji środowiskowych o produkowanych materiałach i wyrobach budowlanych. Certyfikacja jest postępowaniem, w którym niezależna strona trzecia udziela pisemnego zapewnienia, że proces/produkt/usługa spełnia specyficzne wymagania. Ekoetykietę przyznaje się produktom/usługom spełniającym publicznie dostępne kryteria środowiskowe i użytkowe. Kryteria ustalane są dla grup produktów o takim samym przeznaczeniu, konkurujących ze sobą na rynku. Najczęściej kryteria przygotowuje się biorąc pod uwagę cały cykl życia produktu lub wyrobu, od momentu wytwarzania, poprzez wykorzystywanie aż do jego utylizacji. ŹRÓDŁO: Górzyński J., Obciążenia środowiska w produkcji wyrobów budowlanych. Prace naukowe ITB, Warszawa 2004

15 FUNKCJE EKOETYKIETOWANIA EDUKACYJNA - poprawa stanu świadomości ekologicznej społeczeostw; INFORMACYJNA - ekoetykieta informuje konsumentów o właściwościach produktu, ułatwiając wybór towarów; STYMULACYJNA - zachęca producentów do podejmowania działao proekologicznych; MARKETINGOWA - oznaczanie towarów ekoetykietą ma służyd zwiększeniu obrotu towarami o proekologicznym charakterze; POLITYCZNA - podstawowe narzędzie prewencyjnej polityki ochrony środowiska; ŚRODOWISKOWA - ekoetykieta służy poprawie stanu środowiska naturalnego, ponieważ promuje produkty najmniej dla niego uciążliwe. ŹRÓDŁO: Górzyński J., Obciążenia środowiska w produkcji wyrobów budowlanych. Prace naukowe ITB, Warszawa 2004

16 DEKLARACJE ŚRODOWISKOWE I. RODZAJU (wg ISO 14024) Deklaracja środowiskowe I. typu (ekoznak) polega na wyróżnianiu i promowaniu pewnych produktów lub ich odmian mających mniej niekorzystny wpływ na środowisko od innych produktów w danej kategorii. Związana jest ona z uczestnictwem trzeciej strony udzielającej zezwolenia na stosowanie etykiet środowiskowych na produktach wskazujących na ich ogólną środowiskową preferencję w obrębie konkretnej kategorii produktów. Wśród popularnych deklaracji środowiskowych I. typu wymienid należy: Der Blaue Engel Niemcy (1978) Environmental Choise Label Scheme Kanada (1988) Nordic Swan Environmental Label - Kraje skupione w Radzie Nordyckiej (1989) ŹRÓDŁO: Górzyński J., Obciążenia środowiska w produkcji wyrobów budowlanych. Prace naukowe ITB, Warszawa 2004

17 DEKLARACJE ŚRODOWISKOWE I. RODZAJU W POLSCE KRAJOWA EKOETYKIETA - Zasady przyznawania Krajowej Ekoetykiety zostały opracowane w 1998 r. przez Polskie Centrum Badao i Certyfikacji (PCBC S.A.) Wyroby krajowe i zagraniczne nie powodujące (w odniesieniu do wcześniej ustalonego akceptowanego poziomu) negatywnych skutków dla środowiska oraz spełniające ustalone kryteria. Znak EKO przyznawany jest wyrobom z 24 grup. Kryteria te zawarte są w decyzjach Komisji Europejskiej ustanawiających kryteria ekologiczne w ramach programu przyznawania europejskiego oznakowania ekologicznego (Ecolabel). Ocenie podlegają kryteria dotyczące ochrony zdrowia, środowiska i ekonomicznego wykorzystania zasobów środowiska w trakcie całego cyklu życia. Ocena produktu obejmuje etapy: przed produkcją, produkcję, dystrybucję (w tym pakowanie), użytkowanie, recykling, utylizację, odpady. EKO-ITB Ekologiczny znak branżowy przyznawany jest przez centrum akredytacji Instytutu Techniki Budowlanej wyrobom budowlanym powodującym mniejsze niż inne wyroby skutki dla środowiska w trakcie całego cyklu życia. Ocenie podlegają kryteria dotyczące ochrony zdrowia, środowiska i racjonalnego wykorzystania zasobów środowiska. ŹRÓDŁO: Górzyński J., Obciążenia środowiska w produkcji wyrobów budowlanych. Prace naukowe ITB, Warszawa 2004

18 DEKLARACJE ŚRODOWISKOWE II. RODZAJU (wg ISO 14021) Deklaracja środowiskowa II. typu dotyczy stwierdzeo środowiskowych własnych wytwórcy lub innej zainteresowanej strony w przypadku, gdy zamiarem jest zadeklarowanie specjalnej cechy produktów dotyczącej np. biodegradacji lub recyklingu. Etykiety środowiskowe II. typu nie są poddawane procesowi certyfikacji przez żadną niezależną instytucję (tzw. stronę trzecią), jednak do obowiązków producenta należy dokonanie oceny wyrobu pod względem odpowiednich cech (zalecane jest użycie uznanej metody badawczej, najlepiej znormalizowanej), a także zapewnienie danych niezbędnych do jej weryfikacji. Norma stawia też szczegółowe wymagania dwunastu wybranym stwierdzeniom, które uznane zostały za powszechnie stosowane we własnych stwierdzeniach środowiskowych. Znalazły się wśród nich: Kompostowalny, Degradowalny, Zaprojektowany do rozmontowania, Wyrób o przedłużonym życiu, Odzyskana energia, Zdatny do recyklingu, Zawartośd materiału z recyklingu, Zmniejszone zużycie energii, Zmniejszone zużycie zasobów naturalnych, Zmniejszone zużycie wody, Nadający się do wielokrotnego użytku i wielokrotnego napełniania, Zmniejszenie ilości odpadów. ŹRÓDŁO: Górzyński J., Obciążenia środowiska w produkcji wyrobów budowlanych. Prace naukowe ITB, Warszawa 2004

19 DEKLARACJE ŚRODOWISKOWE III. RODZAJU (wg ISO TR 14025) Etykiety środowiskowe III. typu, zgodnie z postanowieniami normy ISO, powinny zawierad dane ilościowe na temat oddziaływao środowiskowych produktu w ciągu całego jego cyklu życia, uzyskane w wyniku procedur badawczych zgodnych z normami serii ISO dotyczących analiz LCA. Deklaracja środowiskowa III. typu jest weryfikowana przez stronę trzecią, co zapewnia jej wiarygodnośd. Z uwagi na szczegółowośd oraz bardziej techniczny sposób prezentowania informacji, podstawowym przeznaczeniem etykiet środowiskowych III. typu jest usprawnienie komunikacji pomiędzy przedsiębiorcami na różnym szczeblu łaocucha produkcji. Ich rola jest szczególnie istotna przy wyborze półproduktów lub komponentów do produkcji bardziej złożonych wyrobów, które mają byd przyjazne dla środowiska. Wpływa na to modułowa struktura koncepcji deklaracji środowiskowych III. typu, z której wynika, że całkowite oddziaływanie na środowisko wszystkich półproduktów jest uwzględnione przy wyznaczaniu oddziaływania wyrobu koocowego. ŹRÓDŁO: Górzyński J., Obciążenia środowiska w produkcji wyrobów budowlanych. Prace naukowe ITB, Warszawa 2004

20 ROLA DEKLARACJI ŚRODOWISKOWYCH NA RYNKU MATERIAŁÓW I WYROBÓW BUDOWLANYCH Etykiety i deklaracje środowiskowe są przede wszystkim narzędziem komunikacji. Etykiety i deklaracje środowiskowe wyrobów mają wyróżniad produkty cechujące się ponadprzeciętną jakością środowiskową, wykazujące mniejszy wpływ na środowisko naturalne niż pozostałe dostępne na rynku. Aby mogły spełniad taką funkcję konieczne jest ustalenie standardów, które zapewnią wiarygodnośd oraz jednoznacznośd przekazywanym komunikatom. Normy serii ISO regulują ten obszar, formułując wytyczne dla trzech, uzupełniających się wzajemnie, typów etykiet środowiskowych. Etykiety środowiskowe zapewniają wykazującym troskę o środowisko naturalne konsumentom możliwośd dokonywania świadomych wyborów, jednak aby ich stosowanie przyniosło oczekiwany efekt stymulacji rozwoju innowacyjnych, przyjaznych dla środowiska produktów, konieczne jest dalsze pogłębianie świadomości społecznej w zakresie oddziaływania na środowisko naturalne. To powinno skutkowad nieustannie rosnącym popytem na produkty ekologiczne i w naturalny sposób motywowad przedsiębiorców do dalszego rozwoju w tym obszarze. Etykiety i deklaracje środowiskowe dotyczące materiałów i wyrobów budowlanych w Polsce są całkowicie dobrowolne. ŹRÓDŁO: Górzyński J., Obciążenia środowiska w produkcji wyrobów budowlanych. Prace naukowe ITB, Warszawa 2004

21 D Z I Ę KUJ Ę Z A U WAGĘ! mgr inż. arch. Michał Golaoski Uniwersytet Zielonogórski