Raport powstał w ramach projektu współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Efekty wsparcia sfery badawczorozwojowej

Transkrypt

1 Efekty wsparcia sfery badawczorozwojowej w Sektorowym Programie Operacyjnym Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw w kontekście rozpoczęcia realizacji Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka RAPORT KOŃCOWY Zamawiający: ul. Wspólna 2/ Warszawa Wykonawca: Pracownia Badań i Doradztwa Re-Source Fundacja Uniwersytetu im. A. Mickiewicza Korczyński Sarapata sp.j. Poznański Park Naukowo Technologiczny Ul. RubieŜ 46; Poznań Ul. RubieŜ 46; Poznań Tel. (61) , Tel.(061) Fax (61) Fax (061) Poznań, październik 2009

2 EFEKTY WSPARCIA SFERY BADAWCZO-ROZWOJOWEJ W SPO-WKP W KONTEKŚCIE WYKAZ SKRÓTÓW SKRÓT CATI CZT CD FGI IDI IW IZ IP OP IE PO IG SOP - ICE SOPZ SPO - WKP WYJAŚNIENIE Computer Assisted Telephone Interview Centrum Zaawansowanych Technologii Centrum Doskonałości Focus Group Interview Individual in-depth Interview Instytucja WdraŜająca Instytucja Zarządzająca Instytucja Pośrednicząca Operational Programme Innovative Economy Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka Sectoral Operational Programme Improvement of the Competitiveness of Enterprises Szczegółowy Opis Przedmiotu Zamówienia Sektorowy Program Operacyjny Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw 2

3 EFEKTY WSPARCIA SFERY BADAWCZO-ROZWOJOWEJ W SPO-WKP W KONTEKŚCIE SPIS TREŚCI WYKAZ SKRÓTÓW...2 SPIS TREŚCI...3 WPROWADZENIE...6 STRESZCZENIE...7 EXECUTIVE SUMMARY METODOLOGIA BADANIA I ŹRÓDŁA INFORMACJI Koncepcja badawcza Cel i kryteria badania Zakres badania Działanie 1.4 SPO-WKP Priorytet 1 i 2 Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka Przedmiot badania - efekty wsparcia Pytania badawcze Schemat badania Metody badawcze i dobór respondentów Metoda jakościowa Desk Research IDI Studium przypadku Zogniskowany wywiad grupowy (FGI) Metoda ilościowa Komputerowo wspomagane wywiady telefoniczne (CATI) Desk research WYNIKI EWALUACJI Projekty realizowane w ramach Działania 1.4 SPO-WKP i beneficjenci wsparcia Typy projektów BudŜet i czas trwania projektów Stopień osiągnięcia załoŝonych wskaźników produktu i rezultatu Konsorcja Beneficjenci wsparcia Efekty interwencji w ramach Działania 1.4 SPO-WKP wśród instytucji naukowych Pozytywne efekty planowane Poprawa warunków prowadzenia działalności badawczo-rozwojowej Zacieśnienie współpracy z przedsiębiorstwami Poprawa wyników Wzrost konkurencyjności Pozytywne efekty dodatkowe Efekt synergii Wzrost zatrudnienia Efekt doświadczenia Zmiana zachowania

4 EFEKTY WSPARCIA SFERY BADAWCZO-ROZWOJOWEJ W SPO-WKP W KONTEKŚCIE Efekt mnoŝnikowy Negatywne efekty planowane Efekt zdarzenia niezaleŝnego Negatywne efekty dodatkowe Efekt kosztów transakcyjnych Efekt substytucji Efekty interwencji w ramach działania 1.4 SPO-WKP wśród przedsiębiorstw Pozytywne efekty planowane Wzrost nakładów na prace B+R Zacieśnienie współpracy z sektorem B+R Poprawa wyników Wzrost konkurencyjności i innowacyjności Pozytywne efekty dodatkowe Efekt synergii Wzrost zatrudnienia Efekt doświadczenia Zmiana zachowania Efekt mnoŝnikowy Negatywne efekty planowane Efekt zdarzenia niezaleŝnego Negatywne efekty dodatkowe Efekt kosztów transakcyjnych Efekt substytucji Efektywność wsparcia udzielonego w ramach Działania 1.4 SPO-WKP UŜyteczność wsparcia Produkty i rezultaty wsparcia Produkty Rezultaty Efekt netto interwencji Ocena wpływu wsparcia poprzez porównanie z sytuacją kontrfaktyczną Subiektywna ocena wpływu wsparcia Efekt dodatkowości Trwałość rezultatów Przewidywane efekty realizacji 1 i 2 priorytetu Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka Bezpośrednie efekty wsparcia Ogólna ocena efektów wsparcia Realizacja celów i załoŝonych wskaźników Zwiększenie efektów w POIG z porównaniu z SPO-WKP wynikające z efektu doświadczenia Zacieśnienie współpracy pomiędzy nauką a gospodarką Wpływ wsparcia na poziom konkurencyjności i innowacyjności beneficjentów Trwałość rezultatów ZagroŜenia STUDIA PRZYPADKU

5 EFEKTY WSPARCIA SFERY BADAWCZO-ROZWOJOWEJ W SPO-WKP W KONTEKŚCIE Studium przypadku 1 Poddziałanie Przedsiębiorstwo Studium przypadku 2 Poddziałanie Przedsiębiorstwo Studium przypadku 3 Poddziałanie Uczelnia Studium przypadku 4 Poddziałanie Uczelnia Studium przypadku 5 Poddziałanie Jednostka badawczo-rozwojowa WNIOSKI I REKOMENDACJE Wnioski Charakterystyka projektów zrealizowanych w ramach Działania 1.4 SPO-WKP Efekty pozytywne ewaluowanej interwencji Efekty negatywne ewaluowanej interwencji Efektywność wsparcia udzielonego w ramach Działania 1.4 SPO-WKP Przewidywane efekty realizacji 1 i 2 Priorytetu Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka Rekomendacje Rekomendacje dotyczące ewaluowanej interwencji publicznej Rekomendacje dotyczące realizacji procesu badawczego SPISY Spis wykresów Spis tabel Spis schematów ZAŁĄCZNIK NARZĘDZIA BADAWCZE Scenariusze indywidualnych wywiadów pogłębionych (IDI) Wywiady z przedstawicielami IP i IW dla PO IG oraz Działania 1.4 SPO-WKP Ministerstwem Nauki i Szkolnictwa WyŜszego Ośrodkiem Przetwarzania Informacji oraz Polską Agencją Rozwoju Przedsiębiorczości Wywiady z Beneficjentami Działania 1.4 SPO-WKP Kwestionariusz wywiadu CATI Scenariusz zogniskowanego wywiadu grupowego (FGI)

6 EFEKTY WSPARCIA SFERY BADAWCZO-ROZWOJOWEJ W SPO-WKP W KONTEKŚCIE WPROWADZENIE Niniejszy raport prezentuje wyniki badania ewaluacyjnego pt. Efekty wsparcia sfery badawczo-rozwojowej w Sektorowym Programie Operacyjnym Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw w kontekście rozpoczęcia realizacji Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka przeprowadzonego przez Pracownię Badań i Doradztwa Re-Source oraz Poznański Park Naukowo-Technologiczny na zlecenie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego. Raport został opracowany przez zespół w składzie: Michał Korczyński, Monika Sarapata. Struktura raportu jest następująca. W części wstępnej zamieszczono streszczenie raportu w wersji polsko- i anglojęzycznej. Pierwszy rozdział zawiera informacje na temat metodologii badania oraz jego przebiegu. W rozdziale drugim przedstawiono wyniki ewaluacji obejmujące: (1) charakterystykę projektów realizowanych w ramach Działania 1.4 SPO-WKP oraz Beneficjentów wsparcia, (2) ocenę efektów interwencji w ramach Działania 1.4 SPO-WKP wśród instytucji naukowych oraz (3) ocenę efektów interwencji wśród przedsiębiorstw, (4) ocenę efektywności wsparcia udzielonego w ramach działania 1.4 SPO-WKP oraz (5) wstępne oszacowanie efektów realizacji 1 i 2 priorytetu PO IG. W rozdziale trzecim przedstawiono 5 studiów przypadku prezentujących przykłady dobrych praktyk w realizacji projektów w ramach Działania 1.4 SPO-WKP. Zwieńczeniem raportu jest lista wniosków i rekomendacji wynikających z przeprowadzonego badania. Załącznikiem do raportu są narzędzia badawcze: scenariusz wywiadów IDI, scenariusz FGI oraz kwestionariusz wywiadu CATI. 6

7 EFEKTY WSPARCIA SFERY BADAWCZO-ROZWOJOWEJ W SPO-WKP W KONTEKŚCIE STRESZCZENIE Metodologia badania i źródła informacji (1) Głównym celem badania ewaluacyjnego była ocena wpływu wsparcia sfery badawczo-rozwojowej w ramach Działania 1.4 Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw oraz dokonanie wstępnej oceny przewidywanych efektów realizacji Priorytetu I oraz Priorytetu II Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, w tym identyfikacja i pomiar efektów zwiększenia współpracy pomiędzy sferą nauki i gospodarki oraz efektów dotyczących zwiększenia udziału środków przedsiębiorstw w finansowaniu działalności badawczorozwojowej. Cele szczegółowe badania obejmowały: ocenę efektów interwencji w ramach działania 1.4 SPO-WKP wśród instytucji naukowych oraz wśród przedsiębiorstw ocenę efektywności wsparcia udzielanego w ramach działania 1.4 SPO-WKP wstępne oszacowanie przewidywanych efektów realizacji 1 i 2 priorytetu POIG. (2) Badanie miało charakter ogólnopolski i obejmowało swym zasięgiem okres od 2004 roku, do pierwszego półrocza 2009 roku. Miało ono charakter ewaluacji bieŝącej dla 1 i 2 Priorytetu PO IG oraz ewaluacji podsumowującej dla Działania 1.4 SPO-WKP. (3) Zastosowano triangulację metod badawczych, w której badania jakościowe pełniły funkcję wspierającą i pogłębiającą względem badań ilościowych. Badanie składało się z trzech faz: fazy eksploracyjnej, której celem było rozpoznanie wszystkich istotnych kwestii związanych z programami, priorytetami i działaniami będącymi przedmiotem ewaluacji, doprecyzowanie i uszczegółowienie metodologii badawczej, a takŝe wstępne (jakościowe) określenie niektórych efektów realizacji Działania 1.4 SPO- WKP oraz PO IG (priorytetu 1 i 2). Faza składała się z analizy desk research oraz indywidualnych wywiadów pogłębionych z beneficjentami Działania 1.4 SPO-WKP oraz przedstawicielami IP I IW (N=20), fazy zasadniczej, której celem było zebranie i analiza informacji pozwalających na udzielenie odpowiedzi na postawione pytania badawcze. Badania prowadzone w ramach tej fazy miały przede wszystkim na celu ocenę efektów realizacji projektów w ramach Działania 1.4 SPO-WKP oraz określenie przewidywanych efektów realizacji projektów w ramach Priorytetów 1 i 2 PO IG. W ramach tej fazy przeprowadzone zostały wywiady CATI z beneficjantami Działania 1.4 SPO- WKP (N=144) i wnioskodawcami, którzy nie uzyskali dofinansowania (stanowiącymi grupę kontrolną) (N=75) oraz desk research. Objęcie badaniem CATI takŝe grupy kontrolnej miało na celu oszacowanie efektów netto interwencji w ramach Działania 1.4 SPO-WKP, fazy pogłębienia i weryfikacji, która miała na celu weryfikację wyników badania, sformułowanie wniosków i rekomendacji, a takŝe uzyskanie pogłębionych informacji dotyczących wybranych beneficjentów. W ramach tej fazy zrealizowany został 1 zogniskowany wywiad grupowy (FGI) oraz opracowano 5 studiów przypadków prezentujących najlepsze praktyki w realizacji projektów. 7

8 EFEKTY WSPARCIA SFERY BADAWCZO-ROZWOJOWEJ W SPO-WKP W KONTEKŚCIE Projekty realizowane w ramach Działania 1.4 SPO-WKP i beneficjenci wsparcia (1) W ramach Działania 1.4 Wzmocnienie współpracy między sferą badawczorozwojową a gospodarką zostało zrealizowanych łącznie 246 projektów. Największym zainteresowaniem cieszyły się projekty celowe obejmujące badania stosowane i prace rozwojowe w zakresie badań przemysłowych i przedkonkurencyjnych. Głównym odbiorcą wsparcia były jednostki naukowe realizowały one większość projektów. Przedsiębiorstwa były projektodawcami co trzeciego projektu. Jeden beneficjent realizował średnio 1,6 projektu. (2) BudŜet przeciętnego projektu wynosił 2,8 mln PLN. Ilościowo dominowały projekty o mniejszych budŝetach wartość blisko co trzeciego projektu nie przekroczyła 1 mln PLN. Największe budŝety miały projekty realizowane przez jednostki naukowe połowa projektów miała budŝet powyŝej 1,95 mln PLN. (3) Dane zawarte w sprawozdaniach końcowych wskazują na brak problemów w odniesieniu do postępu rzeczowego realizacji projektów przeciętny projekt cechuje się osiągnięciem załoŝonych wskaźników produktu na poziomie 105%. Nie udało się natomiast w pełni osiągnąć załoŝonych efektów średni poziom osiągnięcia załoŝonych rezultatów nie przekroczył bowiem 70%. NajwyŜszy stopień realizacji załoŝonych wskaźników cechuje jednostki naukowe. (4) Analiza rozkładu terytorialnego ze względu na siedzibę beneficjentów Działania 1.4 SPO-WKP wskazuje na silną koncentrację udzielonego wsparcia. Dominują projekty realizowane w regionie centralnym obejmującym swym zasięgiem województwo mazowieckie i łódzkie, przy bardzo małym udziale projektów z regionów: wschodniego i północnego. (5) Typowy projekt w ramach Działania 1.4 SPO-WKP był realizowany przez dwa podmioty (w tym lidera), przy czym w większości przypadków do współpracy w ramach realizacji projektu nie dochodziło. Ponad połowa projektów realizowana była samodzielnie. Z największą liczbą konsorcjantów mamy do czynienia w przypadku projektów realizowanych przez przedsiębiorców. Efekty interwencji w ramach Działania 1.4 SPO-WKP wśród instytucji naukowych (1) Podstawowym efektem wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO-WKP była poprawa warunków prowadzenia działalności badawczo-rozwojowej. Zdecydowana większość utworzonych lub zmodernizowanych w wyniku uzyskanego wsparcia laboratoriów odpowiada w opinii beneficjentów - standardom światowym. Oznacza to, Ŝe uzyskana dotacja została wykorzystana optymalnie zapewniając taki standard wyposaŝenia laboratorium badawczego, który pozwala skutecznie konkurować z podobnymi ośrodkami funkcjonującymi za granicą. Ponadto, w przypadku połowy jednostek naukowych zakupiona infrastruktura wykorzystywana jest w bardzo wysokim stopniu (od 75 do 100%). (2) Większość jednostek naukowych, które skorzystały ze wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO-WKP, zacieśniło w mniejszym lub większym stopniu relacje z sektorem biznesowym, co naleŝy traktować jako sytuację korzystną, bo świadczącą o rozwoju płaszczyzn kooperacji pomiędzy obiema kategoriami partnerów (3) Pozytywnym efektem realizacji projektów w ramach Działania 1.4 SPO-WKP jest takŝe poprawa wyników w odniesieniu do liczby klientów/zleceniodawców oraz udziałów w rynku. Zdecydowana większość jednostek naukowych odnotowała w 8

9 EFEKTY WSPARCIA SFERY BADAWCZO-ROZWOJOWEJ W SPO-WKP W KONTEKŚCIE okresie od końca 2005 roku do chwili obecnej umiarkowany lub znaczący wzrost w wskazanych obszarach. (4) W opinii zdecydowanej większości jednostek naukowych konkurencyjność ich instytucji oraz jej oferty od końca 2005 roku zwiększyła się, przy czym w przypadku większości podmiotów wzrost konkurencyjności był umiarkowany. (5) Efekt synergii wynikający z powiązania projektów realizowanych w ramach Działania 1.4 SPO-WKP z innymi projektami realizowanymi równolegle przez beneficjentów dotyczy około połowy jednostek naukowych. W okresie realizacji projektów w ramach Działania 1.4 SPO-WKP beneficjenci ci najczęściej realizowali projekty celowe dofinansowane przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa WyŜszego oraz projekty w ramach Programów Ramowych UE. (6) Efekt wzrostu zatrudnienia dotyczy w róŝnym stopniu większości beneficjentów reprezentujących sferę naukowo-badawczą. W przypadku niespełna połowy beneficjentów nastąpił umiarkowany wzrost zatrudnienia. Relatywnie wysoki jest odsetek beneficjentów w przypadku których poziom zatrudnienia w ostatnich 4 latach utrzymał się na stałym poziomie. (7) Efekt doświadczenia polegający na nabyciu podczas realizacji projektu wiedzy i umiejętności związanych z aplikowaniem o wsparcie publiczne i jego rozliczaniem, nie jest w grupie beneficjentów wsparcia większy niŝ w przypadku podmiotów z grupy kontrolnej. Mimo tego, Ŝe ponad 90% jednostek naukowych, które uzyskały wsparcie w ramach Działania 1.4 SPO-WKP aplikowało później o inne wsparcie ze środków publicznych. Największym zainteresowaniem beneficjentów z sektora naukowobadawczego cieszy się Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka. Skuteczność aplikacyjna jednostek naukowych jest relatywnie wysoka - niemalŝe co drugi złoŝony wniosek kończył się uzyskaniem dofinansowania (41%). (8) Pozostałe pozytywne efekty wsparcia jednostek naukowych w ramach Działania 1.4 SOP-WKP zdiagnozowano w odniesieniu do wiedzy i kwalifikacji personelu oraz wizerunku i rozpoznawalności instytucji, a takŝe - w mniejszym stopniu - poprawy zarządzania strategicznego oraz pozycji na rynku. (9) Efekt mnoŝnikowy związany z faktem pobudzenia wskutek realizacji projektu w ramach Działania 1.4 SPO-WKP do innych działań prorozwojowych zidentyfikowano w przypadku zdecydowanej większości jednostek naukowych będących beneficjentami Działania 1.4 SPO-WKP (85%). Działania te polegały najczęściej na dalszych inwestycjach. Efekty interwencji w ramach Działania 1.4 SPO-WKP wśród przedsiębiorstw (1) Zakładanym efektem wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO-WKP w grupie przedsiębiorstw był wzrost nakładów na prace B+R. W zdecydowanej większości firm, które realizowały projekty w ramach Działania 1.4 SPO-WKP efekt został osiągnięty. Nastąpił wyraźny wzrost aktywności w sferze badawczo-rozwojowej mierzony wielkością nakładów ponoszonych na tego typu działalność. AŜ 2/3 beneficjentów zdołało wdroŝyć do praktyki gospodarczej całość uzyskanych rezultatów badawczych. NaleŜy zwrócić równieŝ uwagę, Ŝe niewielka część przedsiębiorców podjęła działalność B+R w wyniku uzyskanego wsparcia: ponad 3/4 przedsiębiorstw prowadziło działalność badawczo-rozwojową przed 2005 rokiem. (2) Wsparcie w ramach Działania 1.4 SPO-WKP udzielone przedsiębiorcom spełniło swoją rolę jako impuls do nawiązania współpracy z sektorem badawczo-rozwojowym blisko 40% przedsiębiorstw, które korzystały ze wsparcia w ramach Działania 1.4 9

10 EFEKTY WSPARCIA SFERY BADAWCZO-ROZWOJOWEJ W SPO-WKP W KONTEKŚCIE SPO-WKP nie współpracowało z podmiotami reprezentującymi sektor badawczorozwojowy przed realizacją projektu. Większość przedsiębiorców zacieśniło w ostatnich latach współpracę z sektorem badawczo-rozwojowym. (3) Przedsiębiorcy, który realizowali projekty w ramach Działania 1.4 SPO-WKP deklarują równieŝ poprawę wyników w odniesieniu do liczby klientów/zleceniodawców (77% z nich), wzrost przychodów (84%) oraz udziałów w rynku (72%), przy czym wyniki dla grupy kontrolnej wskazują, Ŝe pozytywna zmiana w dwóch pierwszych aspektach nie jest związana ze wsparciem w ramach Działania 1.4. (4) W sektorze przedsiębiorstw ujawnia się większy niŝ miało to miejsce w grupie jednostek naukowych odsetek beneficjentów, którzy odnotowali wzrost konkurencyjności firmy i jej oferty (92%). Wzrost poziomu innowacyjności odnotowało 93% przedsiębiorców realizujących projekty w ramach Działania 1.4 SPO-WKP. Jak wynika z analizy porównawczej z wynikami dla grupy kontrolnej, wzrost konkurencyjności i innowacyjności beneficjentów jest efektem udzielonego wsparcia. (5) Efekt synergii dotyczy blisko 1/4 beneficjentów w tej grupie przedsiębiorstw równolegle z projektem w ramach Działania 1.4 SPO-WKP realizowane były inne projekty, które przyczyniły się do zwiększenia jego rezultatów. Najczęściej były to projekty celowe dofinansowane przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa WyŜszego oraz Programy Ramowe UE i projekty realizowane w ramach innych działań SPO- WKP. (6) Wzrost zatrudnienia wśród beneficjentów Działania 1.4 SPO-WKP częściej miał miejsce w grupie przedsiębiorców niŝ jednostek naukowych, przy czym wzrost ten w grupie przedsiębiorców - w przeciwieństwie do grupy jednostek naukowych - nie jest bezpośrednim wynikiem realizacji projektów. Porównywalny wzrost zatrudnienia odnotowano bowiem w grupie kontrolnej. (7) Efekt doświadczenia mierzony aktywnością w aplikowaniu o inne wsparcie ze środków publicznych w okresie od złoŝenia wniosku w ramach Działania 1.4 SPO- WKP do chwili obecnej dotyczy 2/3 przedsiębiorstw, przy czym nie okazał się on być istotnie większy niŝ w grupie kontrolnej. Największym zainteresowaniem beneficjentów cieszy się Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka. Skuteczność aplikacyjna przedsiębiorstw jest wyŝsza niŝ jednostek naukowych i kształtuje się na poziomie 45%. (8) Jeśli chodzi o efekt zmiany zachowania (behavioral additionality) w odniesieniu do wszystkich jej wymiarów (zarządzania strategicznego, kwalifikacji i wiedzy personelu, wizerunku i rozpoznawalności) mamy do czynienia ze zdecydowaną dominacją podmiotów, które odnotowały poprawę sytuacji w analizowanym okresie, przy czym głównie poprawa ta miała charakter umiarkowany. Największa zidentyfikowana róŝnica między beneficjantami a grupą kontrolną dotyczy wizerunku i rozpoznawalności firmy. (9) Efekt mnoŝnikowy odnotowano u ponad 3/4 przedsiębiorstw, które skorzystały ze wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO-WKP. W wyniku uzyskanego wsparcia podjęły one dodatkowe działania prorozwojowe. Najczęściej była to działalność B+R. Efektywność wsparcia udzielonego w ramach Działania 1.4 SPO-WKP (1) Beneficjenci Działania 1.4 SPO-WKP generalnie pozytywnie ocenili jego uŝyteczność. Przedmiot wsparcia nieco bardziej odpowiadał potrzebom beneficjentów niŝ wartość wsparcia (jego zakres finansowy). Jednostki naukowe nieco lepiej niŝ przedsiębiorcy 10

11 EFEKTY WSPARCIA SFERY BADAWCZO-ROZWOJOWEJ W SPO-WKP W KONTEKŚCIE oceniły adekwatność udzielonego wsparcia, szczególnie w odniesieniu do jego zakresu przedmiotowego. (2) We wszystkich analizowanych obszarach (zacieśnienie współpracy międzysektorowej, poprawa wyników, wzrost konkurencyjności, wzrost innowacyjności, wzrost zatrudnienia, efekt doświadczenia, zmiana zachowania (behavioral additionality), wzrost nakładów na prace B+R) skala osiągniętych efektów jest większa wśród beneficjentów Działania 1.4 SPO-WKP niŝ w grupie kontrolnej. Zidentyfikowane róŝnice nie są duŝe, ale są one istotne statystycznie. Największe róŝnice ujawniły się w przypadku efektu związanego ze wzrostem nakładów na prace B+R. (3) W oparciu o opinie beneficjentów dotyczące oceny wpływu wsparcia uzyskanego w ramach Działania 1.4 SPO-WKP na pozytywne zmiany w firmie/instytucji stwierdzić naleŝy, Ŝe w odczuciu podmiotów realizujących dofinansowane projekty uzyskane wsparcie było przede wszystkim instrumentem zwiększania innowacyjności i konkurencyjności oraz intensyfikowania współpracy międzysektorowej pomiędzy sektorem komercyjnym a jednostkami badawczo-rozwojowymi. Jednostki naukowe cechuje wyŝsza subiektywna ocena wpływu wsparcia na pozytywne zmiany w poszczególnych aspektach niŝ przedsiębiorców, zwłaszcza jeśli chodzi o poprawę wyników i zmianę zachowania organizacji (behavioral additionality). (4) Efekt zdarzenia niezaleŝnego (deadweight) dotyczy bardzo niewielkiej liczby beneficjentów, zarówno reprezentujących sektor przedsiębiorstw, jak i instytucji B+R. Wsparcie udzielone w ramach Działania 1.4 SPO-WKP trafiło w zdecydowanej większości do tych podmiotów, które nie byłyby w stanie samodzielnie przeprowadzić planowanych przedsięwzięć. Potwierdzeniem tego faktu są wyniki badania w grupie kontrolnej - w rzeczywistości skala zaniechań planowanych działań była jeszcze większa niŝ wynikałoby to z deklaracji beneficjentów. Wśród jednostek naukowych mamy do czynienia z nieco większą niezbędnością interwencji niŝ w grupie przedsiębiorstw. (5) Ryzyko doraźności i tymczasowości efektów projektów realizowanych w Działania 1.4 SPO-WKP jest niewielkie. Połowa beneficjentów oceniła prawdopodobieństwo utrzymania rezultatów wsparcia w okresie do 5 lat jako bardzo duŝe. Prawdopodobieństwo utrzymania rezultatów projektu maleje wraz z wydłuŝaniem perspektywy czasowej (10, 15 lat). Jednostki naukowe w porównaniu z przedsiębiorstwami wyŝej oceniają trwałość efektów. Trwałość rezultatów bezpośrednich (w porównaniu z efektami, które stanowią pośredni rezultat realizowanych projektów) została przez beneficjentów oceniona wyŝej. Z największym przekonaniem o trwałości efektów (zarówno bezpośrednich, jak i pośrednich) mamy do czynienia wśród beneficjentów Poddziałania i Przewidywane efekty realizacji 1 i 2 priorytetu Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (1) Liczebność projektów realizowanych w ramach 1 Priorytetu jest wyraźnie większa niŝ w przypadku 2 Priorytetu. W chwili obecnej największym zainteresowaniem cieszą się projekty rozwojowe (Poddziałanie 1.3.1) oraz celowe (Działanie 1.4). Największy postęp w realizacji cechuje Działanie 1.2, najmniejszy Działanie 1.4. (2) Obecny (wstępny) etap realizacji Programu nie pozwala w sposób rzetelny wnioskować z bieŝącego stopnia realizacji wskaźników o szansach i zagroŝeniach dotyczących ich ostatecznego osiągnięcia. (3) Z analizy docelowych wartości wskaźników dla projektów wybranych do dofinansowania w ramach 1 i 2 Priorytetu POIG wynika, Ŝe w realizację projektów 11

12 EFEKTY WSPARCIA SFERY BADAWCZO-ROZWOJOWEJ W SPO-WKP W KONTEKŚCIE zaangaŝowanych będzie łącznie ponad 5 tys. pracowników naukowych i ponad 1100 doktorantów. Wsparciem zostaną objęte 473 jednostki naukowe. Ponad 420 przedsiębiorstw współpracuje lub będzie współpracowało w trakcie realizacji projektów z jednostką naukową. Przewiduje się, Ŝe rezultatem analizowanych projektów w ramach poszczególnych Działań 1 i 2 Priorytetu PO IG będzie łącznie ponad 1,6 tys. miejsc pracy. (4) W ramach badania jakościowego akcentowano, Ŝe bez względu na skalę i szczegółowy charakter przewidywanych rezultatów uruchomiona interwencja zawsze będzie oddziaływać pozytywnie i wiązać się będzie z poprawą sytuacji beneficjentów oraz Ŝe Działania 1 i 2 Priorytetu POIG są skutecznym narzędziem zacieśniania współpracy pomiędzy sektorem przedsiębiorstw a sektorem badawczo-rozwojowym. Podkreślano takŝe znaczenie odpowiedniego sformułowania kryteriów aplikacyjnych dla zwiększania tej współpracy. (5) Wsparcie uruchomione w ramach Priorytetu 1 i 2 PO IG cechuje adekwatność wobec potrzeb róŝnych kategorii beneficjentów. Dla podmiotów duŝych otrzymana dotacja pozwala ograniczać koszty prowadzonej działalności B+R, z kolei dla beneficjentów prowadzących działalność na mniejszą skalę moŝliwość uzyskania dofinansowania jest warunkiem niezbędnym do tego, by inicjować i prowadzić prace badawczorozwojowe. (6) Jeśli chodzi o zagroŝenia dla trwałości rezultatów projektów realizowanych w ramach Priorytetu 1 i 2 PO IG, respondenci wskazywali przede wszystkim na: zaprzestanie działalności przez beneficjenta, uwarunkowania rynkowe, sytuację wewnętrzną i zasoby organizacji. 12

13 EFEKTY WSPARCIA SFERY BADAWCZO-ROZWOJOWEJ W SPO-WKP W KONTEKŚCIE EXECUTIVE SUMMARY Research methodology and sources of information (1) The overall objective of evaluation research was: (a) appraisal of R&D sphere s support within Measure 1.4 of Sectoral Operational Programme Improvement of the Competitiveness of Enterprises (SOP-ICE) along with (b) preliminary appraisal of the predicted effects of Priority 1 and Priority 2 of Operational Programme Innovative Economy (OP IE), therein: identification and measurement of: (a) increase of cooperation between science and economy areas, (b) effects related to increase of enterpises funds share in R&D activity financing. Specific objectives included: appraisal of Measure 1.4 of SOP-ICE intervention effects among scientific institutions and enterpises, appraisal of Measure 1.4 of SOP-ICE support s effectiveness, preliminary estimation of Priority 1 and Priority 2 of OP IE s effects. (2) Conducted research was nationwide and covered the period between 2004 and first half a year of It was the on-going type of evaluation (for the Priority 1 and Priority 2 of OP IE) as well as ex-post type of evaluation (for Measure 1.4 of SOP- ICE). (3) Research methods triangulation was applied in which the function of qualitative research was supportive and deepening in relation to quantitative research. The evaluation consisted of three phases: exploratory phase, which objectives were: recognition of all crucial issues related to: programmes, priorities and measures which were the subject of evaluation; clarification and specification of research methodology; preliminary (qualitative) determination of some Measure 1.4 of SOP-ICE and OP IE (Priority 1 and Priority 2) effects. Exploratory phase consisted of: desk research and Individual in-depth Interviews (IDIs) with beneficiaries of Measure 1.4 of SOP- ICE and representatives of: Intermediate Body and Implementing Authorities (N=20); essential phase, which objective was data collection and analysis in order to answer the research questions. The research conducted within this phase was intended to assess Measure 1.4 of SOP-ICE projects effects and determine predicted effects of projects carried out under Priority 1 and Priority 2 of OP IE. The following research methods were applied during this phase: CATI interviews with Measure 1.4 of SOP-ICE beneficiaries (N=144) and applicants who have not received funding (control group was formed of them; N=75) and desk research; deepening and verification phase, which was intended to: verify the research results, formulate conclusions and recommendations, obtain in-depth information related to selected beneficiaries. The following research methods were applied during this phase: 1 Focus Group Interview (FGI), 5 case studies presenting the best practices in projects conducting. The projects conducted under Measure 1.4 of SOP-ICE and beneficiaries of support (1) Within Measure 1.4 of SOP-ICE Strengthening co-operation between R&D sphere and the economy 246 projects were completed. Most popular types of projects 13

14 EFEKTY WSPARCIA SFERY BADAWCZO-ROZWOJOWEJ W SPO-WKP W KONTEKŚCIE were: applied research and development activities in the field of industrial and precompetitive research. The main recipient of support were scientific institutions they have implemented the majority of the projects. A third projects was conducted by enterprises. Average number of projects conducted by one beneficiary was 1.6. (2) The average project budget has amounted to 2.8 million PLN. Domination of projects with lower budgets was observed the value of every third project did not exceed 1 million PLN. The largest budgets were identified in the case of scientific institutions projects budgets of half of these projects exceeded 1,95 million PLN. (3) On the base of data contained in the final reports the lack of problems related to projects physical progress was indicated the average project reached 105 per cent of output indicators. One failed to fully achieve declared outcomes the average level of result indicators performance did not exceed 70 per cent. The scientific institutions have reached the highest level of indicators performance. (4) Analysis of spatial distribution (which takes the beneficiaries location into account) shows strong concentration of given support. Projects implemented in the central region dominate (the following voivodships are in the reach of this region: mazowieckie and lodzkie). The share of projects located in the eastern and northern regions is very small. (5) The average project within Measure 1.4 of SOP-ICE was conducted by two entities (including the project leader), but in most cases there was no cooperation in the field of project implementation. More than a half of the projects were implemented by one beneficiary. The highest number of project consortium members was identified in the case of projects conducted by entrepreneurs. Intervention effects under Measure 1.4 of SOP-ICE among scientific institutions (1) The main result of support within Measure 1.4 SOP-ICE was improvement of R&D activities conditions. In the opinion of beneficiaries, the vast majority of laboratories which were established or modernized in the result of intervention meets the world standards. It means that obtained grant was used optimally and provided a standard of research laboratory equipment, which allows to compete effectively with similar scientific centers from abroad. Moreover, half of scientific institutions uses purchased research infrastructure to a large extent. (from 75 to 100 per cent). (2) Most of scientific entities which have benefited from the support within Measure 1.4 SOP-ICE strengthened to a lesser or greater extent its relations with enterprises. It should be regarded as the very profitable situation because it proves the development of cooperation between the above mentioned categories of partners. (3) A positive effect of project implementation within Measure 1.4 SOP-ICE is also improvement in the following fields: number of customers and market share. The vast majority of scientific institutions in the period from the end of 2005 to present has quoted moderate or significant increase in the above mentioned areas. (4) In the opinion of vast majority of scientific entities the competitiveness of their institution and its offer has increased since the end of 2005, but for most of the beneficiaries the mentioned increase was moderate. (5) The synergy effect which results from interrelation between projects implemented under Measure 1.4 SOP-ICE and other projects which were conducted in parallel by beneficiaries refers to about half of scientific institutions. Most often, during the projects undertaken within Measure 1.4 SOP-ICE these beneficiaries implemented 14

15 EFEKTY WSPARCIA SFERY BADAWCZO-ROZWOJOWEJ W SPO-WKP W KONTEKŚCIE projects co-financed by Ministry of Science and Higher Education or projects under the EU Framework Programmes. (6) Employment growth effect refers in varying degrees to majority of beneficiaries representing R&D sphere. For less than a half of the beneficiaries employment has increased moderately. For relatively high percentage of beneficiaries employment level remained stable in last 4 years. (7) The experience effect which consists in acquisition of knowledge and skills related to applying for public support and its accounting is not larger in the beneficiaries group in comparison with control group. Despite this, over 90% of scientific entities which were granted under Measure 1.4 SOP-ICE have applied for other support from public funds. Operational Programme Innovative Economy aroused the biggest interest among beneficiaries from R&D sector. Effectiveness of applying among scientific institutions is relatively high almost every second submitted application was successful. (8) Other positive effects of scientific institutions support under Measure 1.4 SOP-ICE were identified in relation to: (a) knowledge and skills of beneficiaries staff, (b) image and recognition of institution, and to a lesser extent (c) strategic management and market position improvement. (9) Multiplier effect (which refers to beneficiaries activation to other pro-developmental activities in result of project implementation within Measure 1.4 SOP-ICE) was identified in vast majority of scientific entities which were supported under Measure 1.4 SOP-ICE. Most common form of these activities were subsequent investments. Intervention effects under Measure 1.4 of SOP-ICE among enterprises (1) The assumed effect of support under Measure 1.4 of SOP-ICE among enterprises was increase in R&D expenditures. Mentioned effect was identified in relation to vast majority of enterprises which conducted projects within Measure 1.4 SOP-ICE. Significant increase in R&D activities measured in terms of R&D expenditures was observed. As much as two-thirds of beneficiaries have implemented all research results to business performance successfully. It should be also noted that small percentage of enterprises has undertaken R&D activities in result of the support: more than three quarters of entities was active in this sphere before (2) Support under Measure 1.4 of SOP-ICE which was granted to entrepreneurs did its duty as impetus to establish cooperation with R&D sector nearly 40% of supported enterprises did not cooperate with R&D entities before project implementation. Most enterprises strengthened their cooperation with R&D sector in recent years. (3) Enterprises which implemented projects under Measure 1.4 of SOP-ICE also declare improvement in the following fields: number of customers (it refers to 77% of enterprises), revenue growth (84%) and market share (72%), but the results for the control group indicate that positive change in the first two fields is not interrelated with support under Measure 1.4 SOP-ICE. (4) In the corporate sector the percentage of beneficiaries which competitiveness (related to enterprise and its offer) has increased is higher than among scientific institutions (92% of companies reported mentioned increase). 93% of enterprises implementing projects under Measure 1.4 SOP-ICE have also increased their level of innovation. Comparative analysis using research results from the control group proved that increase in both mentioned spheres results from provided support. 15

16 EFEKTY WSPARCIA SFERY BADAWCZO-ROZWOJOWEJ W SPO-WKP W KONTEKŚCIE (5) The synergy effect refers to one third of beneficiaries in this group of enterprises projects undertaken within Measure 1.4 SOP-ICE were conducted in parallel with other projects which contributed to increase results of these first ones. Most often, the projects conducted in parallel were: projects co-financed by Ministry of Science and Higher Education, projects under the EU Framework Programmes and other projects conducted under SOP-ICE. (6) Employment growth among Measure 1.4 SOP-ICE beneficiaries more often took place in a group of enterprises than scientific entities. But the growth identified within group of enterprises as opposed to group of scientific institutions is not the direct result of implemented projects. Confirmation of this fact is comparable result identified within enterprise from the control group. (7) The experience effect (which is measured through activity in applying for other support from public funds in the period from the moment of application submission under Measure 1.4 SOP-ICE to present) refers to two-thirds of enterprises, but it is not significantly higher than in the control group. The most popular source of public funds among beneficiaries is Operational Programme Innovative Economy. Effectiveness of applying among enterprises is higher than in the group of scientific institutions and reaches 45%. (8) Regarding the behavioral additionality effect the overwhelming dominance of entities which situation has improved in analyzed period. The mentioned improvement refers to all dimensions of behavioral additionality effect: strategic management, skills and knowledge of beneficiaries staff, image and recognition of enterprise. The biggest difference between beneficiaries and the control group refers to the image and recognition of enterprise. (9) The multiplier effect was observed in more than three quarters of enterprises which have benefited from support under Measure 1.4 SOP-ICE. In the result of obtained support, these entities have undertaken additional pro-developmental activities (mostly in R&D sphere). Effectiveness of the support provided under Measure 1.4 SOP-ICE (1) Generally, beneficiaries of Measure 1.4 SOP-ICE have assessed its utility positively. Subject of the support was considered as a bit better suited to the needs of beneficiaries than value of the support (its financial range). Scientific institutions assessed adequacy of provided support slightly better than enterprises, particularly in relation to the subject of the support. (2) In all analyzed areas (strengthening intersectoral cooperation; results improvement; competitiveness, innovation and employment growth, the experience effect, behavioral additionality, R&D expenditures increase) the scale of achieved effects is greater among Measure 1.4 SOP-ICE beneficiaries than in the control group. The biggest difference refers to the effect related to R&D expenditures increase. (3) Beneficiaries opinions which refer to assessment of the support s impact on positive change in enterprise/institutions indicate that support obtained under Measure 1.4 SOP-ICE is mainly interpreted as an instrument of: innovation and competiveness increase, intensification of intersectoral cooperation between enterprises and R&D institutions. Among scientific entities subjective assessment of the support s impact on positive changes in mentioned aspects was greater than in the group of enterprises, especially when it comes to results improvement and organization s behaviour change (behavioral additionality). 16

17 EFEKTY WSPARCIA SFERY BADAWCZO-ROZWOJOWEJ W SPO-WKP W KONTEKŚCIE (4) The deadweight effect refers to a very small number of beneficiaries representing enterprises, as well as R&D institutions. Support under Measure 1.4 SOP-ICE was mainly provided to entities which were not able to conduct planned projects by themselves. The above conclusion was confirmed by the research findings which refer to the control group scale of planned activities abandonment was actually even higher than it would arise from beneficiaries statements. The greater necessity of intervention was identified among scientific institutions than within group of enterprises. (5) The risk of temporality and transiency of projects implemented under Measure 1.4 SOP-ICE is low. A half of beneficiaries estimated probability of maintaining project results for 5 years as very big. The probability of maintaining project results decreases when time horizon is extended (10, 15 years). Sustainability of the project results was higher rated by scientific institutions in comparison with enterprises. Sustainability of direct results (compared to the effects which are indirect results of implemented projects) was higher rated by beneficiaries. The strongest conviction about sustainability of the projects effects (both direct and indirect) appears among the beneficiaries of two Sub-Measures: and Predicted effects 1 and 2 Priority Operational Programme Innovative Economy implementation (1) The number of projects conducted under Priority 1 is considerably higher than number of projects which are undertaken within Priority 2. At this stage most popular are: development projects (Sub-Measure 1.3.1) and goal-oriented projects (Measure 1.4). The greatest implementation progress was identified within Measure 1.2, the smallest within Measure 1.4. (2) Current (preliminary) stage of the Programme implementation does not allow to infer reliably from the present level of indicators achievement on opportunities and threats which refer to their final accomplishment. (3) The analysis of indicators target values for the projects selected for funding under Priority 1 and 2 of OP IE indicates that more than 5 thousand scientists and over 1100 doctoral students will be involved in projects implementation. 473 scientific entities will be granted support. Over 420 enterprises cooperate or will cooperate with scientific entity during the implementation of projects. It is expected that the result of the analyzed projects under particular Measures of the Priority 1 and 2 of OP IE will be more than 1.6 thousand jobs. (4) Under the qualitative research pointed out that, whatever the scale and detailed nature of the anticipated results the intervention will always influence positively and will involve the improvement of the situation of beneficiaries and the Measures of the 1 and 2 Priority of the OP IE are an effective tool to strengthen cooperation between the business and R&D sector. Respondents also pointed out the importance of proper formulation of the criteria of project selection in order to improve this cooperation. (5) Support granted under Priority 1 and 2 of the OP IE is characterized by appropriateness to the needs of different categories of beneficiaries. For large-sized entities, received grant can limit costs of R&D activity. For beneficiaries operating on a smaller scale possibility to get funding is a necessary condition to initiate and conduct R&D activity. 17

18 EFEKTY WSPARCIA SFERY BADAWCZO-ROZWOJOWEJ W SPO-WKP W KONTEKŚCIE (6) Regarding the threats of the sustainability of the projects results under Priority 1 and 2 of the OP IE, the respondents pointed out primarily at: suspension of beneficiary's business activity, market conditions, the internal situation and the resources of the organization. 18

19 EFEKTY WSPARCIA SFERY BADAWCZO-ROZWOJOWEJ W SPO-WKP W KONTEKŚCIE 1. METODOLOGIA BADANIA I ŹRÓDŁA INFORMACJI 1.1 Koncepcja badawcza W niniejszej części przedstawione zostały najwaŝniejsze elementy metodologii badania ewaluacyjnego pt. Efekty wsparcia sfery badawczo-rozwojowej w Sektorowym Programie Operacyjnym Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw w kontekście rozpoczęcia realizacji Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Wyczerpujący opis metodologii badania zawarty został w odrębnym dokumencie pt. Raport metodologiczny Cel i kryteria badania Celem niniejszego badania ewaluacyjnego była: Cele szczegółowe badania obejmowały: ocenę efektów interwencji w ramach działania 1.4 SPO-WKP wśród instytucji naukowych ocenę efektów interwencji w ramach działania 1.4 SPO-WKP wśród przedsiębiorstw ocenę efektywności wsparcia udzielanego w ramach działania 1.4 SPO-WKP wstępne oszacowanie przewidywanych efektów realizacji 1 i 2 priorytetu PO IG. Badanie uwzględniało takie kryteria ewaluacyjne jak: skuteczność - rozumianą jako ocenę stopnia osiągnięcia załoŝonych celów interwencji, uŝyteczność rozumianą jako ocenę stopnia zaspokojenia potrzeb grupy docelowej dzięki interwencji oraz efektywność rozumianą jako powiązanie efektów interwencji z poniesionymi nakładami, z uwzględnieniem ewentualnych rozwiązań alternatywnych Zakres badania Zakres przedmiotowy badania obejmował Działanie 1.4 Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw oraz Priorytet 1 i 2 Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Zakres przestrzenny badania obejmował obszar całego kraju (badanie ogólnopolskie). Zakres czasowy obejmował lata Rok 2004, jest rokiem w którym uruchomiono pierwsze rundy aplikacyjne i złoŝono pierwsze wnioski w ramach Działania 1.4 SPO-WKP. Ewaluacja obejmowała swoim zasięgiem okres do I półrocza 2009 roku, w którym realizacja SPO-WKP została zakończona, a jednocześnie wdroŝono PO IG, w ramach którego złoŝono część wniosków o wsparcie (w ramach Priorytetu 1 oraz 2). W związku z powyŝszym niniejsze badanie miało znamiona zarówno ewaluacji bieŝącej (on-going) - dla 1 i 2 Priorytetu PO IG oraz ewaluacji podsumowującej (ex-post) dla Działania 1.4 SPO WKP. 19

20 EFEKTY WSPARCIA SFERY BADAWCZO-ROZWOJOWEJ W SPO-WKP W KONTEKŚCIE Działanie 1.4 SPO-WKP Działanie 1.4 Wzmocnienie współpracy między sferą badawczo-rozwojową a gospodarką było realizowane w ramach Priorytetu I Rozwój przedsiębiorczości i wzrost innowacyjności poprzez wzmocnienie instytucji otoczenia biznesu Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw. Celem strategicznym Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw była poprawa pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstw działających na terenie Polski w warunkach Jednolitego Rynku Europejskiego. W nawiązaniu do celów zapisanych w obu Priorytetach SPO-WKP zakładało się, iŝ jego realizacja pozwoli na: (1) stworzenie silnego otoczenia instytucjonalnego, które będzie wspierać działalność przedsiębiorstw; (2) powstanie gospodarki opartej na innowacyjnych przedsiębiorstwach o silnej pozycji konkurencyjnej na Jednolitym Rynku Europejskim. Celem Priorytetu I było ułatwienie funkcjonowania przedsiębiorstw w warunkach JRE przez wspieranie instytucji otoczenia biznesu dostarczających usługi dla przedsiębiorstw. Cele cząstkowe Priorytetu I obejmowały: pobudzenie przedsiębiorczości i działalności innowacyjnej poprzez dostęp do wysokiej jakości usług świadczonych przez instytucje otoczenia biznesu, ułatwienie moŝliwości finansowania inwestycji, przygotowanie nowoczesnej infrastruktury dla prowadzenia działalności gospodarczej, rozwój przedsiębiorczości poprzez wzmocnienie powiązań między sektorem B+R a przedsiębiorstwami, zwiększanie sprawności wdraŝania i komercjalizacji innowacji, w tym transfer technologii, zwiększanie dostępu i zakresu korzystania z usług publicznych on-line. Zaś celem Działania 1.4 była poprawa konkurencyjności gospodarki poprzez podnoszenie poziomu innowacyjności, w tym zwiększenie transferu nowoczesnych rozwiązań technologicznych, produktowych i organizacyjnych do przedsiębiorstw i instytucji. W ramach Działania 1.4 było realizowanych 5 poddziałań: Poddziałanie projekty celowe obejmujące badania stosowane i prace rozwojowe wyłącznie w zakresie badań przemysłowych i przedkonkurencyjnych. Wsparcie mogli otrzymać przedsiębiorcy lub grupy przedsiębiorców samodzielnie lub wraz z jednostką naukową, konsorcja naukowe, jednostki naukowe wykonujące specjalistyczne badania dla przedsiębiorców oraz Centra Zaawansowanych Technologii (CZT); Poddziałanie inwestycje związane z budową, modernizacją i wyposaŝeniem laboratoriów świadczących specjalistyczne usługi dla przedsiębiorstw. Beneficjentami były jednostki naukowe i ich konsorcja; Poddziałanie inwestycje związane z budową, modernizacją i wyposaŝeniem specjalistycznych laboratoriów działających w priorytetowych dziedzinach polskiej nauki. Projektodawcami mogły być: CZT i Centra Doskonałości (CD); Poddziałanie projekty celowe realizowane przez CZT Poddziałanie Projekty badawcze i celowe w obszarze monitorowania i prognozowania rozwoju technologii (foresight). Kategorie beneficjentów to: jednostki naukowe, organy administracji rządowej, organy samorządu województwa. Instytucją WdraŜającą, w której składane były wnioski dla Działania 1.4, było Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa WyŜszego (wcześniej Ministerstwo Nauki i Informatyzacji). 20

21 EFEKTY WSPARCIA SFERY BADAWCZO-ROZWOJOWEJ W SPO-WKP W KONTEKŚCIE Priorytet 1 i 2 Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka Celem głównym Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka jest rozwój polskiej gospodarki w oparciu o innowacyjne przedsiębiorstwa. Cele szczegółowe programu obejmują: Zwiększenie innowacyjności przedsiębiorstw Wzrost konkurencyjności polskiej nauki Zwiększenie roli nauki w rozwoju gospodarczym Zwiększenie udziału innowacyjnych produktów polskiej gospodarki w rynku międzynarodowym Tworzenie trwałych i lepszych miejsc pracy Wzrost wykorzystania technologii informacyjnych i komunikacyjnych w gospodarce PO IG realizowany jest poprzez 8 priorytetów tematycznych i priorytet Pomoc Techniczna. Celem Priorytetu 1. Badania i rozwój nowoczesnych technologii jest zwiększenie znaczenia sektora nauki w gospodarce poprzez realizację prac B+R w kierunkach uznanych za priorytetowe dla rozwoju społeczno-gospodarczego kraju. W ramach Priorytetu realizowane są następujące działania: Działanie 1.1 Wsparcie badań naukowych dla budowy gospodarki opartej na wiedzy Działanie 1.2 Wzmocnienie potencjału kadrowego nauki Działanie 1.3 Wsparcie projektów B+R na rzecz przedsiębiorców realizowanych przez jednostki naukowe Działanie 1.4 Wsparcie projektów celowych Do grupy beneficjentów naleŝą: jednostki naukowe, w tym wchodzące w skład konsorcjów naukowych i konsorcjów naukowo przemysłowych (z wyłączeniem centrów badawczorozwojowych), uczelnie, podmioty realizujące projekty foresight (podmioty nie działające dla zysku, np. fundacje i stowarzyszenia), samorząd województwa, Narodowe Centrum Badań i Rozwoju, spółki powołane z udziałem wyŝej wymienionych podmiotów nie działające dla zysku, Fundacja na rzecz Nauki Polskiej, minister właściwy ds. nauki, przedsiębiorcy 1. Celem Priorytetu 2. Infrastruktura sfery B+R jest wzrost konkurencyjności polskiej nauki dzięki konsolidacji oraz modernizacji infrastruktury naukowo-badawczej i informatycznej najlepszych jednostek naukowych działających w Polsce. W jego ramach realizowane są następujące działania: Działanie 2.1 Rozwój ośrodków o wysokim potencjale badawczym Działanie 2.2 Wsparcie tworzenia wspólnej infrastruktury badawczej jednostek naukowych Działanie 2.3 Inwestycje związane z rozwojem infrastruktury informatycznej nauki W ramach priorytetu wsparcie jest udzielane następującym kategoriom beneficjentów: jednostki naukowe, w tym wchodzące w skład sieci naukowych, konsorcjów naukowych i naukowo przemysłowych (z wyłączeniem centrów badawczo-rozwojowych), uczelnie, Narodowe Centrum Badań i Rozwoju, jednostki wiodące MAN (miejskie akademickie sieci naukowe), Centra Komputerów DuŜej Mocy, Narodowe Centrum Badań i Rozwoju, spółki powołane z udziałem ww. podmiotów nie działające dla zysku. 2 1 źródło: Szczegółowy opis priorytetów Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, , Warszawa, 12 czerwca 2009, s źródło: Szczegółowy opis priorytetów Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, , Warszawa, 12 czerwca 2009, s

22 EFEKTY WSPARCIA SFERY BADAWCZO-ROZWOJOWEJ W SPO-WKP W KONTEKŚCIE Funkcję Instytucji Zarządzającej PO IG pełni Ministerstwo Rozwoju Regionalnego. Funkcję Instytucji Pośredniczącej dla Priorytetów 1 i 2 PO IG pełni Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa WyŜszego. Funkcję Instytucji WdraŜających pełni: dla Działań 1.1 i 1.3 Ośrodek Przetwarzania Informacji, dla Działania 1.4 Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości Przedmiot badania - efekty wsparcia Identyfikacja efektów wsparcia, które były poddane pomiarowi w ramach niniejszego badania ewaluacyjnego wymagała wcześniejszego przeanalizowania spodziewanych rezultatów interwencji. Na poniŝszych schematach przedstawiono zamierzone pozytywne rezultaty interwencji określone w dokumentach programowych. Schemat 1. Zakładane rezultaty interwencji w ramach Działania 1.4 SPO-WKP źródło: opracowanie na podstawie dokumentu Sektorowy Program Operacyjny Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw, lata Schemat 2. Zakładane rezultaty interwencji w ramach 1 i 2 priorytetu PO IG źródło: opracowanie na podstawie dokumentu Szczegółowy opis priorytetów Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka,

23 EFEKTY WSPARCIA SFERY BADAWCZO-ROZWOJOWEJ W SPO-WKP W KONTEKŚCIE Analogiczność rezultatów Działania 1.4 SPO-WKP z rezultatami Priorytetów 1 i 2 PO IG, pozwoliła na uwzględnienie we wnioskowaniu na temat potencjalnych efektów realizowanego obecnie programu, efektów uzyskanych w ramach zakończonego Działania 1.4., co oznacza, Ŝe wyniki ewaluacji dotyczące efektów Działania 1.4 SPO-WKP stanowiły kontekst dla określenia przewidywanych efektów realizacji Priorytetów 1 i 2 PO IG. Na poniŝszym schemacie zostały przedstawione efekty wsparcia dla Działania 1.4 SPO-WKP, które poddano pomiarowi w ramach niniejszego badania ewaluacyjnego (efekty wskazywane przez Zamawiającego w SOPZ oraz efekty dodatkowo zaproponowane przez Wykonawcę). Schemat 3. Efekty realizacji projektów w ramach Działania 1.4 SPO-WKP źródło: opracowanie własne Opis poszczególnych efektów oraz ich operacjonalizacja została przedstawiona w odpowiednich podrozdziałach części poświęconej prezentacji wyników badania Pytania badawcze Problematyka badania obejmowała pytania ewaluacyjne wskazane przez Zamawiającego w SOPZ oraz zaproponowane przez Wykonawcę pytania dodatkowe, uzupełniające i rozszerzające. Zostały one przypisane do poszczególnych celów szczegółowych ewaluacji oraz zaprezentowane na poniŝszych schematach. Pytania rozszerzające zostały przypisane do poszczególnych pytań zasadniczych i w znacznej części słuŝą do pomiaru poszczególnych efektów proponowanych przez Wykonawcę. 23

24 EFEKTY WSPARCIA SFERY BADAWCZO-ROZWOJOWEJ W SPO-WKP W KONTEKŚCIE ROZPOCZĘCIA REALIZACJI PO IG - RAPORT KOŃCOWY 24

25 EFEKTY WSPARCIA SFERY BADAWCZO-ROZWOJOWEJ W SPO-WKP W KONTEKŚCIE ROZPOCZĘCIA REALIZACJI PO IG - RAPORT KOŃCOWY 25

26 EFEKTY WSPARCIA SFERY BADAWCZO-ROZWOJOWEJ W SPO-WKP W KONTEKŚCIE ROZPOCZĘCIA REALIZACJI PO IG - RAPORT KOŃCOWY 26

27 EFEKTY WSPARCIA SFERY BADAWCZO-ROZWOJOWEJ W SPO-WKP W KONTEKŚCIE Schemat badania Zrealizowane badanie uwzględniało dwie zasadnicze perspektywy: 1. perspektywę działania (ogólną) 2. perspektywę projektu (indywidualnego beneficjenta) Identyfikacja róŝnych perspektyw pozwala na wyciagnięcie pełniejszych i uzasadnionych wniosków oraz bardziej jednoznaczną ocenę efektów interwencji. W ramach schematu badania zaprezentowanego poniŝej wyodrębniono takŝe dwa róŝne zakresy przedmiotowe badania: 1. Działanie 1.4 SPO-WKP (figury w kształcie prostokąta) 2. Priorytet 1 i 2 PO IG (figury w kształcie owalnym) Badanie składało się z następujących 3 faz (które zaprezentowane są na poniŝszym schemacie chronologicznie): 1. Fazy eksploracyjnej, której celem było rozpoznanie wszystkich istotnych kwestii związanych z programami, priorytetami i działaniami będącymi przedmiotem ewaluacji, doprecyzowanie i uszczegółowienie metodologii badawczej, w tym zaprojektowanie narzędzi badawczych na potrzeby wywiadów kwestionariuszowych oraz dobór próby badawczej (w tym grupy kontrolnej), a takŝe wstępne (jakościowe) określenie niektórych efektów realizacji Działania 1.4 SPO-WKP oraz PO IG (priorytetu 1 i 2). Faza składała się z analizy desk research oraz indywidualnych wywiadów pogłębionych. 2. Fazy zasadniczej, której celem było zebranie i analiza jak najpełniejszych informacji wchodzących w zakres przedmiotu badania i pozwalających na udzielenie odpowiedzi na postawione pytania badawcze. Badanie prowadzone w ramach tej fazy miały przede wszystkim na celu ocenę efektów realizacji projektów w ramach Działania 1.4 SPO-WKP oraz określenie przewidywanych efektów realizacji projektów w ramach Priorytetów 1 i 2 PO IG. W ramach tej fazy przeprowadzone zostały wywiady CATI z beneficjantami Działania 1.4 SPO-WKP i wnioskodawcami, którzy nie uzyskali dofinansowania (stanowiącymi grupę kontrolną) oraz desk research obejmujące analizę sprawozdań z realizacji Działania 1.4 SPO-WKP oraz analizę wniosków o dofinansowanie w ramach Działania 1.4 SPO-WKP i sprawozdań końcowych oraz wniosków zakwalifikowanych do dofinansowania w ramach 1 i 2 priorytetu POIG. Objęcie badaniem CATI takŝe grupy kontrolnej (dobranej spośród podmiotów nieskutecznie aplikujących o wsparcie w ramach Działania 1.4 SPO-WKP) miało na celu oszacowanie efektów netto interwencji w ramach Działania 1.4 SPO-WKP. Zastosowanie podejścia eksperymentalnego z wykorzystaniem metod porównania stanu rzeczywistego ze stanem kontrfaktycznym jest jedyną rzetelną metodą pozwalającą na ocenę efektów działań publicznych tj. oszacowanie efektu netto danego programu/działania Fazy pogłębienia i weryfikacji, która miała na celu weryfikację wyników badania, sformułowanie wniosków i rekomendacji, a takŝe uzyskanie pogłębionych informacji dotyczących wybranych beneficjentów (case study). W ramach tej fazy zrealizowany został zogniskowany wywiad grupowy (FGI) oraz opracowano studia przypadków prezentujące najlepsze praktyki w realizacji projektów. 3 por. Piotr Strawiński, Quasi-eksperymentalne metody ewaluacji, w: Środowisko i warsztat ewaluacji, red. A. Haber, M. Szałaj, PARP Warszawa 2008; Roman Konarski, Michał Kotnarowski, Zastosowanie metody propensity score matching w ewaluacji ex-post, w: Ewaluacja ex-post. Teoria i praktyka badawcza, red. A. Haber, PARP, Warszawa

28 EFEKTY WSPARCIA SFERY BADAWCZO-ROZWOJOWEJ W SPO-WKP W KONTEKŚCIE ROZPOCZĘCIA REALIZACJI PO IG - RAPORT KOŃCOWY 28

29 1.2 Metody badawcze i dobór respondentów Wykonawca w ramach niniejszego badania zastosował triangulację metod badawczych, obejmującą zwielokrotnienie technik zbierania danych oraz podejść badawczych w jego poszczególnych fazach. Podejścia jakościowe oraz ilościowe zostały zastosowane zgodnie z sekwencją przedstawioną na poniŝszym schemacie. Badania jakościowe pełniły funkcję wspierającą i pogłębiającą względem badań ilościowych. PoniŜej zostały scharakteryzowane poszczególne metody i techniki badawcze, które zostały wykorzystane w badaniu Metoda jakościowa W ramach metody jakościowej zastosowane zostały następujące techniki badawcze: a) desk research, b) indywidualne wywiady pogłębione, c) zogniskowany wywiad grupowy, d) studium przypadku Desk Research Przedmiotem analizy desk research były przede wszystkim dokumenty programowe dot. SPO-WKP i PO IG, raporty i opracowania z badań ewaluacyjnych oraz okresowe sprawozdania z realizacji Działania 1.4 SPO-WKP. Dobór dokumentów do analizy jakościowej miał głównie charakter celowy i uwzględniał te dokumenty, których zawartość merytoryczna i zakres tematyczny odpowiadały tematyce i celom badania. Wykonawca wykorzystał następujące dokumenty i opracowania: a) Sektorowy Program Operacyjny Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw, lata stanowiący załącznik do rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 1 lipca 2004 r. w sprawie przyjęcia Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw, lata (Dz. U. Nr 166 poz z późn. zm.), b) Uzupełnienie Programu stanowiące załącznik do rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 6 sierpnia 2004 r. w sprawie przyjęcia Uzupełnienia Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw, lata (Dz. U. Nr 197 poz z późn. zm.), c) Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o Narodowym Planie Rozwoju (Dz.U. Nr 116, poz z późn. zm.), d) Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, , 29

30 e) Szczegółowy opis priorytetów Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, , f) Ewaluacja realizacji Narodowego Planu Rozwoju i programów operacyjnych w Polsce Wytyczne Krajowa Jednostka Oceny, MRR, g) Raporty z badań ewaluacyjnych z zakresu SPO-WKP, h) sprawozdania roczne z realizacji działania 1.4 SPO-WKP IDI Indywidualny wywiad pogłębiony (IDI Individual in-depth Interviews) jest jakościową techniką pozyskiwania danych, w ramach której wywiad przeprowadzany jest w oparciu o uprzednio przygotowany scenariusz wywiadu zawierający listę poszukiwanych informacji/dyspozycje. W trakcie wywiadu IDI moŝliwe jest dynamiczne modyfikowanie kształtu scenariusza w zaleŝności od specyfiki respondenta, charakteru udzielanych przez niego odpowiedzi czy wprowadzania do rozmowy wątków, które nie zostały uwzględnione na etapie projektowania scenariusza wywiadu. Technika IDI pozwala na pozyskanie w bezpośredniej interakcji z respondentem danych o charakterze jakościowym, które nie pozwalają wprawdzie (ze względu na brak reprezentatywności) na ich generalizację na całą badaną populację, ale dostarczają pogłębionych informacji w ramach określonego zagadnienia badawczego. Wywiady z zastosowaniem techniki indywidualnych wywiadów pogłębionych przeprowadzane zostały wśród dwóch kategorii respondentów: (1) przedstawiciele beneficjentów Działania 1.4 SPO-WKP, N=15 Dobór podmiotów miał w tym przypadku charakter celowy. Jako kryterium doboru podmiotów do badania IDI przyjęto liczbę zrealizowanych projektów przez Beneficjenta przy jednoczesnym załoŝeniu, by reprezentowane były wszystkie typy projektów (grupy Poddziałań: a) 1.4.1, i oraz b) i 1.4.5) oraz róŝne typy Beneficjentów (przedsiębiorstwa, jednostki naukowe, jednostki samorządu terytorialnego) badaniu zostały poddane te podmioty, które zrealizowały największą liczbę projektów w ramach danego Poddziałania oraz podmioty, które zrealizowały najwięcej projektów równocześnie w kilku Poddziałaniach. PoniŜsza tabela zawiera wykaz Beneficjentów, którzy wzięli udział w badaniu jakościowym ze wskazaniem liczby realizowanych projektów. 30

31 Poddziałanie Comarch S.A ATM S.A. 2 3 Impulsy Sp. z o.o. 2 4 Sybase Polska Spółka z o.o. 2 Poddziałanie Główny Instytut Górnictwa 6 2 Instytut Badawczy Dróg i Mostów 3 3 Instytut Metali NieŜelaznych 3 4 Instytut Ochrony Roślin 3 Poddziałanie Politechnika Wrocławska 4 2 Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN 3 Poddziałanie Główny Instytut Górnictwa 3 2 Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego 1 Ilość Poddziałań 1.4 SPO-WKP, w ramach których realizowano projekt 1 Główny Instytut Górnictwa 3 2 Instytut Metali NieŜelaznych 3 3 Akademia Medyczna im. Karola Marcinkowskiego 2 4 Instytut Odlewnictwa 2 5 Politechnika Wrocławska 2 Przyjęcie wyŝej opisanego kryterium doboru w ramach badania eksploracyjnego w związku z tym, Ŝe jeden Beneficjent mógł odwołać się do swoich doświadczeń w zakresie realizacji kilku projektów - pozwoliło na uzyskanie moŝliwie najszerszych informacji przy załoŝonej liczbie wywiadów. W oparciu o przygotowany scenariusz (z modułem zagadnień dla przedsiębiorstw oraz jednostek naukowych) przeprowadzono 15 wywiadów pogłębionych z Beneficjentami. (2) przedstawiciele Instytucji Pośredniczącej dla PO IG Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa WyŜszego oraz Instytucji WdraŜających: Ośrodka Przetwarzania Informacji (dla Działań 1.1. i 1.3 PO IG) oraz Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości (dla Działania 1.4 PO IG), N=3 dobór miał charakter celowy i obejmował przedstawicieli ww. Instytucji, którzy z racji pełnionych obowiązków i zajmowanych stanowisk dysponują najpełniejszą wiedzą dotyczącą problematyki badania (w przypadku MNiSW byli to pracownicy Departamentu Instrumentów Polityki Naukowej i Departementu WdroŜeń i Innowacji, w przypadku OPI przedstawiciel Działu WdraŜania PO IG, w przypadku PARP przedstawiciel Zespołu Badań i Rozwoju). (3) przedstawiciele Instytucji Pośredniczącej i Instytucji WdraŜającej dla Działania 1.4 SPO-WKP - Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa WyŜszego, N=2 - dobór miał charakter celowy i obejmował przedstawicieli ww. Instytucji, którzy z racji pełnionych obowiązków i zajmowanych stanowisk dysponują najpełniejszą wiedzą dotyczącą problematyki badania (przedstawiciel Wydziału Monitoringu i Sprawozdawczości w Departamencie WdroŜeń i Innowacji oraz przedstawiciel Departamentu Instrumentów Polityki Naukowej pełniącego funkcję IP i IW dla Działania 1.4 SPO-WKP). 31

32 Wywiady IDI były prowadzone w II i III dekadzie sierpnia 2009 r. Łącznie przeprowadzono 20 IDI. Były one rejestrowane za pomocą dyktafonów cyfrowych. W oparciu o nagranie przebiegu wywiadu przygotowana została transkrypcja wywiadu, czyli pełny zapis przebiegu wywiadu. Transkrypcja stanowiła materiał empiryczny do analizy jakościowej Studium przypadku Studium przypadku było na potrzeby niniejszych badań traktowane zarówno jako metoda badawcza, jak i analityczna 4. W pierwszym przypadku chodzi przede wszystkim o fakt, iŝ stworzony w ramach danego studium przypadku opis stanowił rezultat pogłębionego i wielowymiarowego badania konkretnego wybranego w oparciu o określone kryteria projektu realizowanego w ramach Działania 1.4 SPO-WKP, który moŝe być potraktowany jako przykład dobrej praktyki w zakresie realizacji projektów. Z kolei w przypadku traktowania studium przypadku jako metody analitycznej, zasadniczym celem była identyfikacja specyfiki danego projektu i uchwycenie tych cech, które w największym stopniu konstytuują ową specyfikę i przyczyniają się do tego, iŝ dany projekt moŝe być traktowany jako dobra praktyka. W ramach poszczególnych studiów przypadków wykorzystana została kombinacja metod i technik badawczych, które pozwalały na pozyskanie moŝliwie najpełniejszych informacji na temat charakteryzowanego projektu tj. indywidualny wywiad pogłębiony z osobami zaangaŝowanymi w realizację projektu, analiza dokumentacji (w tym wniosku aplikacyjnego oraz sprawozdania końcowego z realizacji projektu) i wszelkich materiałów informacyjnych związanych z realizacją projektu (prezentacji, materiałów promocyjnych i informacyjnych, stron www), obserwacja. W ramach niniejszej ewaluacji przygotowanych zostało 5 studiów przypadku - przykładów dobrych praktyk w zakresie realizacji projektów w ramach Działania 1.4 SPO-WKP (3 studia przypadku dotyczą projektów realizowanych przez instytucje sfery B+R, zaś 2 projektów realizowanych przez przedsiębiorstwa). Dobór projektów do studiów przypadku miał charakter celowy. Dobór przeprowadzony został w oparciu o następujące 4 kryteria (2 kryteria merytoryczne i 2 kryteria techniczne) - biorące pod uwagę cel i problematykę opracowań - w poniŝej wskazanych krokach procedury doboru: 1 krok: fakt współpracy międzysektorowej (nauka-gospodarka) w ramach realizowanego projektu (definicja operacyjna: partnerem w projekcie: a) realizowanym przez jednostkę naukową było co najmniej 1 przedsiębiorstwo, b) realizowanym przez przedsiębiorstwo była co najmniej 1 jednostka naukowa), na postawie danych z wniosków aplikacyjnych (kryterium merytoryczne dopuszczające: w dalszych krokach doboru były uwzględniane tylko te projekty, które spełniają wskazane kryterium) 2 krok: zróŝnicowanie, jeśli chodzi o rodzaje projektów (tj. poddziałania) - tak, by zapewnić reprezentację projektów realizowanych w ramach róŝnych Poddziałań 1.4 SPO-WKP (kryterium techniczne) 3 krok: efektywność wsparcia, czyli siła i zakres wpływu wsparcia na osiągnięte efekty (definicja operacyjna: zakres wpływu - ilość obszarów (aspektów), w których zidentyfikowano wpływ wsparcia na pozytywną zmianę (efekt); siła wpływu - ocena wpływu wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO-WKP na pozytywną zmianę w poszczególnych aspektach wyraŝona w skali 0-5; zgodnie z deklaracjami 4 Yin, R. K. (1994) Case study research: design and methods, 2nd edition, Thousand Oaks, CA: Sage Publications. 32

33 beneficjentów), wartość zmiennej "efektywność wsparcia" obliczona została jako suma punktów (ocen) w pyt. 18 kwestionariusza wywiadu CATI (kryterium merytoryczne) 4 krok - weryfikacja liczby dobranych przypadków i formy organizacyjno-prawnej Beneficjentów, którzy znaleźli się na pierwszych pozycjach tak utworzonej listy rankingowej (by formy prawne Beneficjentów realizujących wybrane projekty były zgodne liczebnościami określonymi w SOPZ i raporcie metodologicznym): N=5, w tym 2 przedsiębiorstwa i 3 jednostki naukowe (kryterium techniczne) Procedura doboru w kroku 2 i 3 przebiegała równolegle i polegała na utworzeniu listy rankingowej poprzez posortowanie podmiotów spełniających kryterium dopuszczające według podziałania i w ramach poddziałań według efektywności wsparcia, czyli siły i zakresu wsparcia. Opracowano 5 studiów przypadków: a. Poddziałanie 1.4.1, projekt p.t. Opracowanie oraz wytworzenie elastycznego i skalowalnego 'Medycznego Systemu Informatycznego' MSI, Beneficjent: ABG SPIN S.A. b. Poddziałanie 1.4.1, projekt p.t. Konwergentny Real-Time Biling, w szczególności dla małych i średnich operatorów telekomunikacyjnych, Beneficjent: Suntech Sp. z o.o. c. Poddziałanie 1.4.3, projekt p.t. Inwestycja aparaturowa do diagnostyki przedimplantacyjnej i prenatalnej, Beneficjent: Uniwersytet Medyczny w Poznaniu d. Poddziałanie 1.4.4, projekt p.t. Ubranie straŝackie nowej generacji z tekstronicznym systemem monitorowania parametrów fizjologicznych, Beneficjent: Politechnika Łódzka e. Poddziałanie 1.4.5, projekt p.t. Scenariusze rozwoju technologicznego przemysłu wydobycia i przetwórstwa węgla brunatnego, Beneficjent: Poltegor - Instytut Zogniskowany wywiad grupowy (FGI) Zogniskowany wywiad grupowy (FGI focus group interview) jest rodzajem konwersacji/dyskusji, zogniskowanym na zadanym temacie, który trwa z góry określoną ilość czasu, przeprowadzonym pod kierunkiem badacza/moderatora. Technika zogniskowanych wywiadów grupowych łączy w sobie element pozyskiwania danych oraz element konsultacyjny (zawierając w sobie elementy dynamicznej dyskusji, ćwiczenia warsztatowe etc.). Technika FGI moŝe zostać zaklasyfikowana do tzw. podejścia partycypacyjnego (participatory approach), które zakłada, iŝ jednostki badane są nie tylko dostarczycielami danych, ale teŝ mogą współtworzyć proces badawczy i pełnić funkcję doradców opiniując określone rozwiązania lub rekomendując podjęcie pewnych działań. Technika zogniskowanego wywiadu grupowego została zastosowana w badaniu przedstawicieli Instytucji Pośredniczącej dla PO IG Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa WyŜszego i Instytucji WdraŜających PO IG: Ośrodka Przetwarzania Informacji oraz Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości oraz przedstawiciel Instytucji Pośredniczacej i Instytucji WdraŜającej dla Działania 1.4 SPO-WKP (Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa WyŜszego). W przypadku badania realizowanego z wykorzystaniem techniki FGI zastosowany sposób doboru miał charakter toŝsamy z doborem przeprowadzonym na potrzeby wywiadów IDI z przedstawicielami IP i IW dla PO ig oraz Działania 1.4 SPO-WKP. Obejmował on przedstawicieli ww. Instytucji, którzy z racji pełnionych obowiązków i zajmowanych stanowisk dysponować będą najpełniejszą wiedzą dotyczącą problematyki badania. 33

34 W dniu 10 września 2009 roku przeprowadzona została sesja fokusowa, w której wzięło udział 8 osób. W badaniu fokusowym, zgodnie z przyjętą metodologią, uczestniczyli przedstawiciele instytucji pełniących funkcje IP i IW dla PO IG oraz Działania 1.4 SPO-WKP zajmujący stanowiska głównego lub starszego specjalisty w następujących instytucjach: - Zespół Badań i Rozwoju w PARP (2 osoby) - Dział WdraŜania PO IG w OPI (2 osoby) - Wydział Programowania Polityk Unijnych w Departamencie WdroŜeń i Innowacji MNiSW (1 osoba) - Wydział WdraŜania Projektów PO IG w Departamencie WdroŜeń i Innowacji MNiSW (1 osoba) - Wydział Monitoringu i Sprawozdawczości w Departamencie WdroŜeń i Innowacji MNiSW (1 osoba) - Wydział Inwestycji w Departamencie Instrumentów Polityki Naukowej MNiSW (1 osoba). Badanie było przeprowadzone w specjalnie do tego przystosowanej sali - fokusowni. Przebieg wywiadów grupowych był rejestrowany na dwóch nośnikach: audio oraz video, a ich zapis wraz z transkrypcjami przekazany Zamawiającemu. Funkcją badania FGI była zarówno weryfikacja dotychczas zebranego materiału empirycznego, przedyskutowanie najwaŝniejszych wniosków z badania oraz uruchomienie grupowej refleksji dla ewentualnymi rekomendacjami dotyczącymi wdraŝania PO IG Metoda ilościowa W ramach niniejszego badania zastosowane zostały następujące techniki badawcze o charakterze ilościowym: (1) komputerowo wspomagane wywiady telefoniczne (CATI), (2) desk research Komputerowo wspomagane wywiady telefoniczne (CATI) Technika CATI (Computer Assisted Telephone Interview) stanowi złoŝenie tradycyjnego kwestionariuszowego wywiadu ankieterskiego realizowanego przez telefon z komputerowym zarządzaniem przebiegiem wywiadu. Technika wywiadu telefonicznego wspomaganego komputerowo (CATI) została wykorzystana do przeprowadzenia badania wśród beneficjentów Działania 1.4 SPO-WKP oraz w ramach grupy kontrolnej wśród podmiotów, które aplikowały o wsparcie w ramach Działania 1.4 SPO-WKP, lecz go nie uzyskały. Jednostką badania był podmiot, który uzyskał wsparcie / aplikował o wsparcie (przedsiębiorstwo, jednostka naukowa, inny podmiot), a respondentem przedstawiciel danego podmiotu upowaŝniony do kontaktów w sprawach związanych z projektem. Na potrzeby niniejszego badania skonstruowano kwestionariusz wywiadu, który w ramach 42 pytań, w tym 2 pytań otwartych obejmował zagadnienia tematyczne stanowiące przedmiot niniejszego badania. Na etapie opracowywania kwestionariusza CATI uwzględnione zostały wyniki indywidualnych wywiadów pogłębionych przeprowadzonych w fazie eksploracyjnej. Przed rozpoczęciem zasadniczej części badań przeprowadzony został pilotaŝ kwestionariusza. Zgodnie z przyjętymi załoŝeniami populacja badania w przypadku badania CATI obejmowała wszystkich beneficjentów Działania 1.4 SPO-WKP. Z danych z systemu SIMIK wynikało, iŝ liczba projektów, na realizację których podpisane zostały umowy wynosi 256 (z czego 10 umów zostało rozwiązanych). Jednocześnie jednak szczegółowa analiza zestawień beneficjentów dla poszczególnych Poddziałań (na podstawie wykazów zamieszczonych na 34

35 stronie internetowej Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa WyŜszego: wykazała, iŝ mieliśmy do czynienia z sytuacją kilkukrotnego występowania tych samych beneficjentów jako realizatorów projektów, a takŝe z sytuacją kilkukrotnego występowania tych samych Beneficjentów w ramach róŝnych Poddziałań. W poniŝszej tabeli przedstawiono strukturę beneficjentów ze względu na: (1) liczbę projektów realizowanych w ramach Działania 1.4 SPO WKP, (2) liczbę projektów realizowanych w ramach jednego Poddziałania Liczba realizowanych projektów ogółem Projekty ogółem Ilość podmiotów realizujących daną liczbę projektów Projekty w ramach jednego Poddziałania Liczba realizowanych Ilość podmiotów projektów ogółem w realizujących daną liczbę ramach jednego projektów w ramach Poddziałania jednego Poddziałania Suma 160 Suma 160 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MNiSW Faktyczna liczba podmiotów korzystających ze wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO-WKP zidentyfikowana na etapie opracowywania raportu metodologicznego wynosiła 160. Spośród niepowtarzających się 160 beneficjentów 74 reprezentowało przedsiębiorstwa, zaś 86 pozostałe typy instytucji (głównie sfera B+R, uczelnie oraz jednostki samorządowe). Beneficjenci reprezentujący sektor przedsiębiorstw realizowali projekty przede wszystkim w ramach Poddziałania 1.4.1, w pozostałych Poddziałaniach dominują pozostałe typy instytucji. W ramach badania CATI wśród Beneficjentów zastosowano dobór quasizupełny (quasicałkowity), którego celem było zbadanie wszystkich Beneficjentów Działania 1.4 SPO- WKP. Jednocześnie na etapie eksploracyjnej fazy badania zidentyfikowano beneficjentów, w przypadku których została rozwiązana umowa w trakcie realizacji projektu. W konsekwencji 7 beneficjentów, w przypadku których została rozwiązana umowa wykluczono z pierwotnej bazy Beneficjentów i przeniesiono do grupy kontrolnej (wnioskodawców, którzy nie uzyskali dofinansowania). Podmioty, które realizowały więcej niŝ 1 projekt, w tym taki, w przypadku, którego rozwiązano umowę, a pozostałe projekty się zakończyły zostały poddane badaniu jako beneficjenci. Ostatecznie, populacja Beneficjentów (niepowtarzających się beneficjentów) liczyła 153 podmioty. W celu oszacowania efektów netto interwencji w ramach Działania 1.4 SPO-WKP, badaniu została poddana takŝe grupa kontrolna. Grupa kontrolna rekrutowała się spośród podmiotów, które aplikowały o wsparcie w ramach Działania 1.4 SPO-WKP, ale go nie uzyskały. Decyzja o dobrze podmiotów do grupy kontrolnej spośród nieskutecznych wnioskodawców wynikała z załoŝenia, Ŝe wśród beneficjentów oraz nieskutecznie aplikujących mamy do czynienia ze zbliŝonym poziomem motywacji, który jest związany z efektem wnioskowania. Pierwotnie załoŝono, Ŝe o ile Wykonawca będzie miał dostęp do danych zawartych we wnioskach o dofinansowanie, zarówno rozpatrzonych pozytywnie, jak i odrzuconych na 35

36 etapie procedury wyboru - grupa kontrolna zostanie wyłoniona w oparciu o technikę dopasowania ze względu na indeks skłonności (Propensity Score Matching - PSM). Jest to metoda, która pozwala zniwelować problem selektywności, czyli wpływ nielosowego dobierania podmiotów do obu grup (kontrolnej i eksperymentalnej) 5. W trakcie fazy eksploracyjnej niniejszego badania okazało się, Ŝe dostęp do danych archiwalnych niezbędnych dla zastosowania ww. procedury doboru grupy kontrolnej jest bardzo ograniczony. Dane zawarte we wnioskach aplikacyjnych złoŝonych przez podmioty, których wnioski zostały odrzucone na etapie oceny merytorycznej, nie zostały udostępnione przez IW. Ostatecznie, we współpracy z Zamawiającym i korzystając z róŝnych źródeł - udało się zidentyfikować 82 niepowtarzające się podmioty (które nie były równocześnie Beneficjentami, którzy realizowali projekty - inne lub te same - w ramach Działania 1.4 SPO- WKP) wraz z danymi teleadresowymi pozwalającymi na nawiązanie kontaktu. Bazę wnioskodawców, którzy nie uzyskali dofinansowania poszerzono o 7 podmiotów, w przypadku, których została rozwiązana umowa. W związku z brakiem moŝliwości pozyskania danych o wartościach poszczególnych cech charakteryzujących nieskutecznie aplikujących w ramach czasowych określonych harmonogramem projektu, i tym samym zastosowania metody PSM, w konsultacji z Zamawiającym przyjęto załoŝenie o poddaniu badaniu wszystkich zidentyfikowanych nieskutecznych aplikujących w charakterze grupy kontrolnej. Badanie CATI prowadzone było w okresie 24 sierpnia 4 września Zrealizowano łącznie 219 wywiadów efektywnych, z czego 144 wywiady z beneficjentami (spośród 153 niepowtarzających się beneficjentów, którzy zakończyli realizację projektu) i 75 wywiadów z wnioskodawcami, którzy nie uzyskali dofinansowania (z łącznie 89 zidentyfikowanych niebeneficjentów oraz podmiotów, w przypadku których rozwiązano umowę). Osiągnięto następujące wartości response rate: a) ogółem w badaniu - 90,5% b) w grupie beneficjentów - 94,1% c) w grupie kontrolnej - 84,3%. Badaniem objęto 94,1% wszystkich podmiotów, które uzyskały wsparcie w ramach Działania 1.4 SPO-WKP, którzy to Beneficjenci zrealizowali 96,7% wszystkich dofinansowanych w ramach ewaluowanego Działania projektów. Wykonawca stosował następujące techniki zwiększania responsywności: przygotowanie i wysyłka pisma polecającego podpisanego przez Zamawiającego, przygotowanie treści i umieszczenie na stronie internetowej Zamawiającego informacji na temat prowadzonych badań, mailing w tygodniu poprzedzającym badanie (informacja o badaniu, list przewodni, link do strony www Zamawiającego), wielokrotne próby nawiązania kontaktu (średnio 9 prób). 5 Analiza związków przyczynowo-skutkowych (interwencja efekt) jest moŝliwa tylko w ramach schematów eksperymentalnych. Ze względu na specyfikę interwencji publicznych, nie są one jednak moŝliwe do zastosowania w ramach ewaluacji programów czy działań. Zgodnie z załoŝeniami klasycznego eksperymentu, podmioty powinny być przypisywane do grupy kontrolnej lub eksperymentalnej losowo, co w przypadku interwencji publicznej nie ma miejsca. By porównanie było obarczone jak najmniejszym błędem, podmioty naleŝące do grupy kontrolnej powinny być jak najbardziej podobne do podmiotów naleŝących grupy "eksperymentalnej". Celem procedury PSM jest dobór podmiotów najbardziej podobnych do beneficjentów Działania 1.4 SPO-WKP pod względem wiązki wybranych cech charakteryzujących wnioskodawcę, jeśli chodzi o stan sprzed interwencji, co umoŝliwia porównanie wyników badania w grupie beneficjentów z wynikami w grupie nie poddanej interwencji (grupie kontrolnej). Metoda PSM polega na dobieraniu do grupy kontrolnej - z wykorzystaniem statystycznych miar podobieństwa - podmiotów "bliźniaków". 36

37 W celu zapewnienia porównywalności wyników dla grupy beneficjentów oraz grupy kontrolnej (porównawczej) zastosowano procedurę waŝenia wyników ze względu na indeks skłonności (propensity score), czyli prawdopodobieństwo uzyskania wsparcia. W tym celu dla kaŝdego z badanych podmiotów z uŝyciem metod regresji logistycznej obliczono prawdopodobieństwo warunkowe znalezienia się w grupie beneficjentów przy określonych jego cechach sprzed interwencji. Stworzono 3 wagi: a) do porównań całej grupy Beneficjentów z grupą kontrolną, b) do porównań Beneficjentów przedsiębiorców z przedsiębiorcami z grupy kontrolnej, c) do porównań jednostek naukowych, które uzyskały wsparcie z grupą kontrolną jednostek naukowych. Ad a) Cechy, które kontrolowano przy konstrukcji wagi dla wszystkich podmiotów to: wielkość mierzona liczbą pracowników (4 kategorie) region, w którym ma siedzibę wnioskodawca (6 kategorii) forma organizacyjno-prawna (3 kategorie) fakt współpracy międzysektorowej (z przedsiębiorstwami/jednostkami naukowymi) przy realizacji wspólnych projektów w okresie przed złoŝeniem wniosku o dofinansowanie w ramach działania 1.4 SPO-WKP (3 kategorie) Ad b) Cechy, które kontrolowano przy konstrukcji wagi dla jednostek naukowych to: wielkość mierzona liczbą pracowników (4 kategorie) region, w którym ma siedzibę wnioskodawca (6 kategorii) fakt współpracy międzysektorowej (z przedsiębiorstwami/jednostkami naukowymi) przy realizacji wspólnych projektów w okresie przed złoŝeniem wniosku o dofinansowanie w ramach działania 1.4 SPO-WKP (3 kategorie) Ad c) Cechy, które kontrolowano przy konstrukcji wagi dla przedsiębiorstw to: wielkość mierzona liczbą pracowników (4 kategorie) region, w którym ma siedzibę wnioskodawca (6 kategorii) fakt współpracy międzysektorowej (z przedsiębiorstwami/jednostkami naukowymi) przy realizacji wspólnych projektów w okresie przed złoŝeniem wniosku o dofinansowanie w ramach działania 1.4 SPO-WKP (3 kategorie) fakt prowadzenia działalności badawczo-rozwojowej przez złoŝeniem wniosku o dofinansowanie w ramach Działania 1.4 SPO-WKP (3 kategorie) W celu oceny dopasowania kaŝdego z trzech modeli wykorzystano test Hosmera i Lemeshowa oraz wartość pola pod krzywą ROC 6. Waga dla kaŝdego podmiotu objętego wsparciem, czyli odwrotność prawdopodobieństwa uzyskania wsparcia przez dany podmiot, została obliczona jako odwrotność jego indeksu 1 skłonności ( W i = ). Waga dla podmiotów z grupy kontrolnej to odwrotność 1 minus jego PS1 indeks skłonności ( W 1 = i 1 PS ). ( ) 1 6 test Homera i Lemeshowa: dla a) Chi2=6,99; p=,538, dla b) Chi2=8,704; p=0,368; dla c) Chi2=1,722;p=0,988, AUC dla a=0,63; dla b=0,52; dla c=0,75. 37

38 W wyniku zastosowania procedury waŝenia wyników obie grupy: grupa beneficjentów i grupa nieskutecznych wnioskodawców (porównawcza) są porównywalne, jeśli chodzi o ich cechy kontrolne Desk research Przedmiotem analizy desk research była zawartość wniosków aplikacyjnych składanych w ramach: Działania 1.4 SPO-WKP oraz Priorytetów 1 i 2 PO IG (w części dot. wskaźników) oraz końcowych sprawozdań z realizacji projektów w ramach Działania 1.4 SPO-WKP. W przypadku wniosków aplikacyjnych analiza o charakterze ilościowym dotyczyła wybranych elementów wniosku. W przypadku Działania 1.4 SPO-WKP były to elementy dotyczące typów projektów (Poddziałań) oraz konsorcjów tworzonych przez Wnioskodawców, zaś w przypadku Priorytetów 1 i 2 PO IG analiza obejmowała przede wszystkim część wskaźnikową wniosku (projektu). PoniŜej przedstawiono listę wskaźników PO IG dla działań w ramach Priorytetu 1 i 2, których wartości zawarte we wnioskach aplikacyjnych stanowiły przedmiot analizy. 7 W celu zweryfikowania podobieństwa podmiotów wchodzących w skład grupy kontrolnej do beneficjentów Działania 1.4 SPO-WKP przeprowadzono analizę rozkładu cech i testy nieparametryczne, których wyniki zostały zaprezentowane w aneksie do niniejszego raportu. 38

39 OBLIGATORYJNE WSKAŹNIKI MONITOROWANIA PO IG NA POZIOMIE PROJEKTÓW* Projekty badawcze z wykorzystaniem metody foresight PRODUKTY Liczba instytucji (jednostek naukowych) objętych wsparciem Liczba nowych miejsc pracy (EPC) związanych z działalnością B+R powstałych w trakcie realizacji projektu (w tym kobiety) REZULTATY Liczba dokumentów strategicznych, w tym takŝe regionalnych w zakresie rozwoju poszczególnych dziedzin nauki i gospodarki opracowanych lub aktualizowanych jako efekt projektu foresight Liczba skomercjalizowanych wyników badań B+R wykonanych w jednostce naukowej Liczba bezpośrednio utworzonych nowych miejsc pracy (EPC) Liczba utworzonych nowych etatów badawczych Strategiczne programy badań naukowych i prac rozwojowych PRODUKTY Liczba instytucji (jednostek naukowych) objętych wsparciem Liczba pracowników naukowych zaangaŝowanych w realizację projektu (w tym kobiety) Liczba studentów zaangaŝowanych w realizację projektu Liczba doktorantów zaangaŝowanych w realizację projektu (w tym kobiety) Liczba nowych miejsc pracy (EPC) związanych z działalnością B+R powstałych w trakcie realizacji projektu (w tym kobiety) REZULTATY Liczba wdroŝeń powstałych w wyniku realizacji strategicznych projektów badawczych (jeśli dotyczy) Liczba skomercjalizowanych wyników badań B+R wykonanych w jednostce naukowej Liczba bezpośrednio utworzonych nowych miejsc pracy (EPC) Liczba utworzonych nowych etatów badawczych Zarządzanie badaniami naukowymi i ich wynikami poprzez realizację projektu systemowego PRODUKTY Liczba nowych miejsc pracy (EPC) związanych z działalnością B+R powstałych w trakcie realizacji projektów (w tym kobiety) REZULTATY 1.2 Wzmocnienie potencjału kadrowego nauki PRODUKTY Liczba projektów realizowanych przez studentów, absolwentów i doktorantów, uczestników staŝy podektorskich Liczba instytucji (jednostek naukowych) objętych wsparciem Liczba pracowników naukowych zaangaŝowanych w realizację projektu (w tym kobiety) Liczba studentów zaangaŝowanych w realizację projektu Liczba absolwentów zaangaŝowanych w realizację projektu Liczba doktorantów zaangaŝowanych w realizację projektu Liczba uczestników staŝy podoktorskich realizujących projekty Liczba uczonych z zagranicy zaangaŝowanych w projekty realizowane w Polsce Liczba osób, które rozpoczęły studia doktoranckie w efekcie realizacji projektów Liczba doktorantów realizujących międzynarodowe projekty doktoranckie we współpracy z zagraniczną jednostką naukową Liczba uczonych z zagranicy zaangaŝowanych w realizację projektów Liczba nowych miejsc pracy (EPC) związanych z działalnością B+R powstałych w trakcie realizacji projektów (w tym kobiety) REZULTATY Liczba publikacji (w tym lista filadelfijska i Open Access) będących efektem realizacji projektu Liczba stopni naukowych doktora / doktora habilitowanego uzyskanych w efekcie zrealizowanego projektu Liczba bezpośrednio utworzonych nowych miejsc pracy (EPC) Liczba utworzonych nowych etatów badawczych Liczba instytucji (jednostek naukowych) objętych wsparciem Liczba pracowników naukowych zaangaŝowanych w realizację projektu (w tym kobiety) Projekty Liczba studentów zaangaŝowanych w realizację projektu rozwojowe REZULTATY Liczba doktorantów zaangaŝowanych w realizację projektu (w tym kobiety) Liczba nowych miejsc pracy (EPC) związanych z działalnością B+R powstałych w trakcie realizacji projektów (w tym kobiety) PRODUKTY Liczba wdroŝeń jako rezultat realizacji projektu rozwojowego Liczba wynalazków zgłoszonych do ochrony patentowej jako efekt realizacji projektu rozwojowego (w tym patenty w zakresie wysokich technologii) Liczba skomercjalizowanych wyników badań B+R wykonanych w jednostce naukowej Liczba bezpośrednio utworzonych nowych miejsc pracy (EPC) Liczba utworzonych nowych etatów badawczych Wsparcie ochrony prawnej własności przemysłowej tworzonej w jednostkach naukowych PRODUKTY Liczba zgłoszeń krajowych w zakresie ochrony własności przemysłowej w ramach projektu Liczba zgłoszeń za granicą, w tym do EPO i USPTO Liczba przedsiębiorstw współpracujących z jednostką naukową w trakcie realizacji projektu REZULTATY Liczba opublikowanych raportów zawierających wyniki realizacji projektu Liczba patentów uzyskanych w kraju w wyniku realizacji projektu Liczba patentów uzyskanych za granicą w wyniku realizacji projektu Liczba skomercjalizowanych wyników badań B+R wykonanych w jednostce naukowej Działanie 2.2: Wsparcie tworzenia wspólnej infrastruktury badawczej jednostek naukowych PRODUKTY Liczba jednostek naukowych tworzących wspólną infrastrukturę (skonsolidowane ośrodki badawcze) Liczba nowych specjalistycznych miejsc pracy (EPC) powstałych w wyniku realizacji projektu związanych z funkcjonowaniem i obsługą duŝej infrastruktury badawczej Powierzchnia nowopowstałych obiektów naukowo-badawczych Powierzchnia zmodernizowanych obiektów naukowobadawczych Liczba zmodernizowanych obiektów wpływających na poprawę parametrów efektywności energetycznej REZULTATY Udział środków (w tym budŝetowych i PO IG) przeznaczonych na zakup aparatury naukowo-badawczej o znaczeniu środowiskowym* w kwocie całości środków przeznaczonych na zakup aparatury B+R Liczba przedsiębiorstw korzystających z usług wspartych laboratoriów badawczych i specjalistycznych (łącznie) Liczba uzyskanych akredytacji przez wsparte laboratoria badawcze i specjalistyczne Liczba jednostek naukowych korzystających ze wspartej infrastruktury badawczej Liczba projektów badawczych realizowanych przy wykorzystaniu wspartej infrastruktury sfery B+R Liczba bezpośrednio utworzonych nowych miejsc pracy (EPC) Liczba utworzonych nowych etatów badawczych Rozwój infrastruktury informatycznej nauki oraz zapewnienie jej działania PRODUKTY Liczba jednostek naukowych zaangaŝowanych w realizację projektu Liczba bezpośrednio utworzonych nowych miejsc pracy (EPC) REZULTATY Liczba jednostek naukowych korzystających z infrastruktury informatycznej nauki dofinansowanej w ramach projektu Liczba bezpośrednio utworzonych nowych miejsc pracy (EPC) Liczba utworzonych nowych etatów badawczych Rozwój zasobów informatycznych nauki w postaci cyfrowej PRODUKTY Liczba utworzonych baz danych dofinansowanych w ramach projektu Liczba jednostek naukowych zaangaŝowanych w realizację projektu Liczba bezpośrednio utworzonych nowych miejsc pracy (EPC) REZULTATY Liczba jednostek naukowych korzystających z baz danych dofinansowanych w ramach projektu Liczba bezpośrednio utworzonych nowych miejsc pracy (EPC) Liczba utworzonych nowych etatów badawczych Rozwój zaawansowanych aplikacji i usług teleinformatycznyc h dla środowiska naukowego PRODUKTY Liczba utworzonych aplikacji oraz udostępnionych usług teleinformatycznych dofinansowanych w ramach projektu Liczba jednostek naukowych zaangaŝowanych w realizację projektu Liczba bezpośrednio utworzonych nowych miejsc pracy (EPC) REZULTATY Liczba jednostek naukowych korzystających z zawansowanych aplikacji i usług teleinformatycznych Liczba bezpośrednio utworzonych nowych miejsc pracy (EPC) Liczba utworzonych nowych etatów badawczych * opracowano na podstawie: Katalogu wskaźników dla konkursów ogłoszonych w 2008 r. i beneficjentów projektów indywidualnych 39

40 Jeśli chodzi o sprawozdania końcowe z realizacji projektów w ramach Działania 14 SPO-WKP analiza obejmowała dane dotyczące budŝetu projektu, okresu realizacji oraz osiągniętych wartości wskaźników produktu i rezultatu. W przypadku ilościowego wariantu analizy desk research zastosowane zostały dwa sposoby doboru próby. Po pierwsze, zastosowany został dobór zupełny (całkowity) w odniesieniu do wniosków aplikacyjnych składanych w ramach Działania 1.4 SPO-WKP (zakwalifikowanych do dofinansowania) i sprawozdań końcowych z realizacji projektu oraz wszystkich wniosków zakwalifikowanych do dofinansowania w ramach Priorytetów 1 i 2 PO IG w okresie objętym badaniem (do 30 czerwca 2009 r.). W przypadku Działania 1.4 SPO-WKP analiza objęła 231 wniosków aplikacyjnych złoŝonych przez Beneficjentów wsparcia w ramach wszystkich Poddziałań (spośród wszystkich 246 wniosków dotyczących zrealizowanych projektów) oraz 245 spośród 246 sprawozdań 8. W poniŝszej tabeli przedstawiono strukturę analizowanych wniosków ze względu na poszczególne Poddziałania: Liczba wniosków aplikacyjnych Liczba sprawozdań końcowych z realizacji projektu Poddziałanie SUMA Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MRR Z kolei w przypadku wniosków zakwalifikowanych do dofinansowania w ramach Priorytetów 1 i 2 PO IG liczba wniosków, które zostały uwzględnione w analizie desk research wynosi braki danych: sprawozdania=1, wnioski=15 40

41 2. WYNIKI EWALUACJI 2.1 Projekty realizowane w ramach Działania 1.4 SPO-WKP i beneficjenci wsparcia Przedmiotem analizy w niniejszej części raportu jest charakterystyka zrealizowanych projektów w ramach Działania 1.4 SPO-WKP ze względu na ich typ, wielkość (budŝet), czas trwania, współpracę konsorcjalną i osiągnięte wskaźniki oraz charakterystyka beneficjentów objętych wsparciem ze względu na formę organizacyjno-prawną, ilość i rodzaje realizowanych projektów oraz wielkość podmiotów mierzoną liczbą zatrudnionych i rozkład terytorialny. Źródłem danych wykorzystanych do opracowania podrozdziału były wyniki badania CATI w grupie Beneficjentów, wnioski aplikacyjne oraz sprawozdania końcowe z realizacji projektów w ramach Działania 1.4 SPO-WKP i inne dane zastane Typy projektów PoniŜszy wykres przedstawia strukturę zrealizowanych projektów w ramach Działania 1.4 SPO-WKP ze względu na przedmiot wsparcia (zdefiniowany poddziałaniem). Wykres 1. Typy projektów zrealizowanych w ramach działania 1.4 SPO-WKP źródło: opracowanie własne na podstawie danych z systemu SIMIK oraz Sprawozdanie roczne z realizacji Działania 1.4 SPO-WKP w 2008 roku, MNiSW Łącznie, w latach w ramach Działania 1.4 SPO-WKP zostało zrealizowanych 246 projektów 9. W grupie tej dominują projekty celowe obejmujące badania stosowane i prace rozwojowe w zakresie badań przemysłowych i przedkonkurencyjnych realizowane w ramach Poddziałania Stanowią one więcej niŝ trzecią część dofinansowanych projektów (35,4%). Drugim, pod względem liczby realizowanych projektów, typem są inwestycje 9 Podpisano łącznie 256 umów o dofinansowanie projektu, z czego 10 wcześniej podpisanych umów zostało rozwiązanych: Poddziałanie rozwiązano 7 umów (6 z powodu rezygnacji Beneficjentów z dalszej realizacji projektu, 1 zgodnie z 15 ust. 3 umowy), Poddziałanie rozwiązano 2 umowy, Poddziałanie rozwiązano 1 umowę (źródło: Sprawozdanie roczne z realizacji Działania 1.4 SPO-WKP w 2008 roku, MNiSW) 41

42 związane z budową, modernizacją i wyposaŝeniem laboratoriów świadczących specjalistyczne usługi dla przedsiębiorstw (Poddziałanie 1.4.2). Przedmiotem co czwartego (25,6%) realizowanego projektu by były inwestycje związane z budową, modernizacją i wyposaŝeniem specjalistycznych laboratoriów działających w priorytetowych dziedzinach polskiej gospodarki (Poddziałanie 1.4.3). Projekty badawcze i celowe w obszarze monitorowania i prognozowania rozwoju technologii - foresight (Poddziałanie 1.4.5) oraz projekty celowe realizowane przez Centra Zaawansowanych Technologii (Poddziałanie 1.4.4), były realizowane zdecydowanie rzadziej. Stanowią one odpowiednio: 7,3 i 3,7% wszystkich projektów objętych wsparciem w ramach Działania 1.4 SPO-WKP BudŜet i czas trwania projektów PoniŜsza tabela zawiera zestawienie wydatków w ramach Działania 1.4 SPO-WKP w latach Tabela 1. Wydatki w ramach Działania 1.4 SPO-WKP Środki publiczne Środki UE Krajowe środki Środki prywatne Wydatki ogółem Razem publiczne , , , , , , , , , , , , , , ,67 Razem , , , , ,7 źródło: opracowano na podstawie Sprawozdań rocznych z realizacji Działania 1.4 SPO-WKP za lata 2004, 2005, 2006, 2007 i 2008, MNiSW. PowyŜsze zestawienie nie obejmuje danych dot. 27 projektów o łącznej wartości ,54 zł, które w okresie objętym sprawozdaniami nie zostały jeszcze rozliczone (w ramach Poddziałania projekty o wartości ogółem ,24 PLN, w ramach poddziałania projekty o łącznej wartości ,30 zł) BudŜet przeciętnego projektu dla projektów rozliczonych do końca 2008 roku wynosił ,48 zł 10. BudŜet typowego projektu realizowanego w ramach Działania 1.4 SPO- WKP, przy uwzględnieniu łącznej wartości wszystkich projektów (takŝe projektów nierozliczonych do końca 2008 roku), wynosi ,50 zł. PoniŜej przedstawiono strukturę beneficjentów wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO-WKP ze względu na wielkość budŝetu projektu (opartą o analizę danych zawartych w sprawozdaniach końcowych z realizacji projektu składanych przez beneficjentów) 10 Średnia arytmetyczna dla 219 projektów uwzględnionych w tabeli 42

43 Wykres 2. Struktura projektów realizowanych w ramach Działania 1.4 SPO-WKP ze względu na budŝet źródło: opracowanie własne na podstawie danych zawartych w sprawozdania końcowych z realizacji projektu składanych przez Beneficjentów, N=245, brak danych=1 Środki przeznaczone na realizację Działania 1.4 SPO-WKP były relatywnie niewielkie. Z powyŝszego wykresu wynika, ze ilościowo dominowały projekty o mniejszych budŝetach: 28,9 % z nich nie przekroczyło 1 mln zł, co czwarty projekt miał budŝet od 1 do 2 mln zł. Jak widać, blisko połowa projektów nie miała budŝetów większych niŝ 2 mln zł. Tylko nieco ponad 15% projektów miało budŝety większe niŝ 5 mln zł. PoniŜsze tabele prezentują dane o budŝetach projektów realizowanych przez poszczególne rodzaje beneficjentów: przedsiębiorstwa, jednostki naukowe i inne podmioty, w tym wydatkach kwalifikowanych. Tabela 2. Wydatki na projekt ze względu na formę organizacyjno-prawną Beneficjenta Wydatki na projekt Średnia Maksimum Minimum Suma Mediana Liczeb ność przedsiębiorstwo , , , , ,36 88 jednostka , , , , , naukowa inne forma (NGO, , , , , ,62 6 jednostka samorządowa) Ogółem , , , , , źródło: opracowanie własne na podstawie danych zawartych w sprawozdania końcowych z realizacji projektu składanych przez Beneficjentów 43

44 Tabela 3. Wydatki kwalifikowane w ramach projektów realizowanych w ramach działania 1.4 SPO-WKP ze względu na formę organizacyjno-prawną Beneficjenta przedsiębiorstwo jednostka naukowa inne forma (NGO, jednostka samorządowa) Ogółem Wydatki kwalifikowane Średnia Maksimum Minimum Suma Mediana , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,50 Liczeb ność 88 źródło: opracowanie własne na podstawie danych zawartych w sprawozdania końcowych z realizacji projektu składanych przez Beneficjentów Największe budŝety miały projekty realizowane przez jednostki naukowe. Analizując wartość mediany, moŝna zauwaŝyć, Ŝe przynajmniej połowa projektów realizowanych przez jednostki naukowe miała budŝet nie mniejszy niŝ 1,95 mln zł. W przypadku przedsiębiorstw, połowa z realizowanych przez nie projektów nie przekroczyła budŝetu 1,65 mln zł. Więcej niŝ trzecia część projektów realizowanych przez przedsiębiorstwa (36,4 %) nie przekroczyła budŝetu 1 mln zł. W przypadku jednostek naukowych, odsetek ten jest o 12 punktów procentowych niŝszy (24,3%). BudŜety projektów realizowanych przez inne podmioty (NGO, jednostki samorządowe) były blisko dwukrotnie mniejsze. Zdecydowana ich większość (88%) nie przekroczyła kwoty 2 mln zł. Realizacja pierwszych projektów w ramach Działania 1.4 SPO_WKP rozpoczęła się w grudniu 2004 roku, ostatnich - w lipcu 2008 roku. Najwcześniej, spośród wszystkich realizowanych w ramach Działania 1.4 SPO-WKP projektów zakończono realizację projektu w listopadzie 2005 roku, najpóźniej w grudniu 2008 roku. Przeciętny projekt w ramach działania 1.4 SPO-WKP realizowany był przez 16,6 miesięcy. NajdłuŜszy projekt realizowano przez 3 lata (36 miesięcy), najkrótszy zaś przez 4 miesiące, przy czym co najmniej połowa projektów była realizowana w czasie nie krótszym niŝ 16 miesięcy. Czwarta cześć projektów trwała nie dłuŝej niŝ 1 rok (12 miesięcy). RóŜnice w czasie trwania projektów realizowanych przez poszczególne typy beneficjentów (przedsiębiorstwa, jednostki naukowe) są nieznaczne Stopień osiągnięcia załoŝonych wskaźników produktu i rezultatu Ogółem, beneficjenci wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO-WKP, przekroczyli załoŝony pierwotnie poziom wartości wskaźników produktu o ok. 5%. Wartość mediany (100%) wskazuje, Ŝe przynajmniej połowa beneficjentów osiągnęła wszystkie zakładane na etapie aplikowania wartości wskaźników produktów 11. Jeśli chodzi o zakładane rezultaty projektów, 11 Mediana (wartość środkowa) oznacza wartość cechy w szeregu uporządkowanym, powyŝej i poniŝej której znajduje się jednakowa liczba obserwacji, czyli w tym konkretnym przypadku wartość procentowa określająca średni poziom realizacji załoŝonych wskaźników produktu dzieląca zbiorowość 44

45 to przeciętny beneficjent osiągnął je na poziomie 67%. Przynajmniej połowa beneficjentów nie uzyskała zakładanych rezultatów na poziomie wyŝszym niŝ 50%. Jednostki naukowe uzyskały najwyŝszy stopień realizacji załoŝonych wskaźników, zarówno produktu, jak i rezultatu. PoniŜszy wykres przedstawia średnie wartości stopnia osiągnięcia załoŝonych wskaźników produktu i rezultatu dla poszczególnych typów beneficjentów oraz ogółem 12. Wykres 3. Stopień osiągnięcia załoŝonych wskaźników produktu i rezultatu dla projektów w ramach Działania 1.4 SPO-WKP ze względu na formę organizacyjno-prawną beneficjenta źródło: opracowanie własne na podstawie danych zawartych w sprawozdania końcowych z realizacji projektu składanych przez Beneficjentów Biorąc pod uwagę wskaźniki produktu i rezultatu dla całego Działania, to średni stopień realizacji 4 wskaźników produktu wynosi 155,7% (liczba zrealizowanych projektów celowych 160%, liczba zmodernizowanych oraz nowo wybudowanych laboratoriów badawczych i specjalistycznych 121,8%; liczba opublikowanych raportów dotyczących prognozowania rozwoju technologii 360,0%; liczba firm zaangaŝowanych w realizację projektów celowych 125,1%). Średni stopień realizacji załoŝonych wskaźników rezultatu dla Działania wynosi 373,5% (nowe miejsca pracy - 264,5%; liczba przedsiębiorstw, które skorzystały z usług laboratoriów badawczych i specjalistycznych 103,9%, liczba wprowadzonych na rynek nowych produktów lub technologii przez podmioty, które otrzymały wsparcie 866,6%; liczba zgłoszeń patentowych dokonanych w wyniku realizacji projektów B+R 260%) Konsorcja beneficjentów na dwie równe części. W jednej części znajdują się podmioty o wartościach wyŝszych od mediany, w drugiej zaś o wartościach od niej niŝszych. 12 wartość obliczona jako średnia arytmetyczna ze średniej stopnia osiągnięcia poszczególnych wskaźników dla kaŝdego beneficjenta 13 zgodnie z danymi zawartymi w Sprawozdaniu rocznym z realizacji Działania 1.4 SPO-WKP za rok 2008, MNiSW (s ) 45

46 W podrozdziale zostanie przedstawiona analiza dotycząca konsorcjów tworzonych przez beneficjentów na potrzeby realizacji projektów w ramach Działania 1.4 SPO-WKP. Źródłem danych dla poniŝszych analiz były wnioski aplikacyjne (N=231, brak danych=15). W realizację 231 poddanych w niniejszej części raportu analizie projektów było zaangaŝowanych łącznie 481 podmiotów, wliczając beneficjentów ostatecznych (liderów projektów) 14. Przeciętny projekt był realizowany przez 2,08 podmiotów (w tym lidera), przy czym większość projektów (54,1%) była realizowana przez beneficjenta ostatecznego samodzielnie (bez partnerów). Dalsze 22,8% projektów było realizowanych w konsorcjach dwupodmiotowych lider plus jeden partner. Konsorcja liczące 3 podmioty (lider wraz z dwoma partnerami) utworzono na potrzeby realizacji 7,3% projektów w ramach Działania 1.4 SPO-WKP. Maksymalna liczba partnerów zaangaŝowanych w realizacje jednego projektu wynosiła 14 (z liderem 15) sytuacja taka miała miejsce w przypadku 2 projektów. Na poniŝszym wykresie przedstawiono przeciętną liczbą podmiotów zaangaŝowanych w realizację projektów według formy organizacyjno-prawnej beneficjenta ostatecznego. Wykres 4. Liczba podmiotów zaangaŝowanych w realizację przeciętnego projektu w ramach Działania 1.4 SPO-WKP według typów Beneficjentów (liderów projektów) źródło: opracowanie własne na podstawie danych z wniosków aplikacyjnych Z największą liczbą konsorcjantów mamy do czynienia w przypadku projektów realizowanych przez przedsiębiorstwa. W realizację przeciętnego projektów, którego liderem było przedsiębiorstwo były zaangaŝowane średnio 2,3 podmioty ( 1 lider oraz 1,3 partnera). Maksymalna liczba partnerów konsorcjum w przypadku projektów realizowanych przez przedsiębiorstwa wynosiła 10. Łącznie w realizację projektów, w których liderami było przedsiębiorstwo zaangaŝowane były 182 podmioty (wliczając beneficjentów ostatecznych). 14 W związku z tym, Ŝe niektóre podmioty realizowały więcej niŝ jeden projekt, a ponadto cześć podmiotów występowała w roli członka konsorcjum w więcej niŝ jednym projekcie, ostateczna liczba niepowtarzających się podmiotów zaangaŝowanych w realizację projektów w ramach Działania 1.4 SPO-WKP jest odpowiednio mniejsza. 46

47 Typowa jednostka naukowa realizująca projekt w ramach Działania 1.4 SPO-WKP tworzyła konsorcjum z 1 partnerem, maksymalnie z 14 partnerami. Łącznie, w realizację projektów prowadzonych przez jednostki naukowe zaangaŝowane były 292 podmioty (włączając liderów) (por. przypis na poprzedniej stronie). Najrzadziej i najmniej liczne partnerstwa tworzyły organizacje pozarządowe oraz JST. Przeciętny projektodawca (niezaleŝnie od jego formy prawnej), który realizował projekt w konsorcjum z przedsiębiorstwami, współpracował w ramach jednego projektu z 2,15 firmami (maksymalnie siedmioma). Łącznie zidentyfikowano 34 takich projektów. W przypadku zdecydowanej większości z nich (64,7%) współpracowano z jednym przedsiębiorstwem. Natomiast beneficjent, który realizował projekt w konsorcjum z jednostkami naukowymi współpracował ze średnio 1,94 instytucjami w jednym projekcie (maksymalnie dziesięcioma). Taka współpraca miała miejsce 83 projektach spośród 231 poddanych analizie. Najczęściej, w 62,7% przypadków współpracowano z 1 jednostka naukową, w dalszych 16,9% projektów z dwom jednostkami naukowymi. Łącznie, w charakterze parterów w projektach realizowanych w ramach działania 1.4 SPO-WKP zaangaŝowanych było 161 jednostek naukowych oraz 73 przedsiębiorstwa. Analizie poddano równieŝ fakt współpracy międzysektorowej przy realizacji projektów w ramach Działania 1.4 SPO-WKP. W ramach projektów realizowanych przez przedsiębiorstwa, w 20 przypadkach członkami konsorcjum było inne przedsiębiorstwo (typowy przedsiębiorca tworzący takie konsorcjum współpracował średnio z 1,95 innymi przedsiębiorstwami, w 65% projektów tylko z jednym przedsiębiorcą), a w 48 przypadkach jednostka naukowa (typowy przedsiębiorca realizujący projekt w konsorcjum współpracował ze średnio 1,25 jednostkami naukowymi). Łącznie w projekty realizowane przez przedsiębiorstwa w ramach Działania 1.4 SPO-WKP zaangaŝowanych było łącznie 60 jednostek naukowych oraz 39 innych przedsiębiorców. Współpraca międzysektorowa w przypadku projektów realizowanych przez jednostki naukowe miała miejsce przy realizacji 14 projektów, w które łącznie zaangaŝowane były 34 przedsiębiorstwa. W typowym projekcie zakładającym współpracę międzysektorową jednostka naukowa współpracowała z 2,43 przedsiębiorstwami. W projekty realizowane przez jednostki naukowe zaangaŝowanych było takŝe w charakterze partnerów 100 jednostek naukowych (na kaŝdy 34 projektów przypada po 2,94 jednostek naukowychczłonków konsorcjów) Beneficjenci wsparcia W niniejszej części raportu scharakteryzowani zostaną beneficjenci wsparcia podmioty, które realizowały projekty w ramach Działania 1.4 SPO-WKP. PoniŜszy wykres ilustruje zróŝnicowanie realizowanych projektów ze względu na rodzaj beneficjenta. Wykres 5. Projekty realizowane w ramach Działania 1.4 SPO-WKP według formy organizacyjno-prawnej Beneficjentów 47

48 Źródło: kategoryzacja własna własne na podstawie danych o beneficjentach zawartych w sprawozdaniach końcowych Większość projektów w ramach Działania 1.4 SPO-WKP była realizowana przez jednostki naukowe (62%). Przedsiębiorstwa były projektodawcami w przypadku 36% projektów. Przeciętny beneficjent biorący udział w niniejszym badaniu ewaluacyjnym realizował w ramach Działania 1.4 SPO-WKP średnio 1,64 projekty 15. Niemal ¾ beneficjentów realizowało po 1 projekcie (73,6%). Co ósmy beneficjent realizował po 2 projekty (12,5%). Po 3 i więcej projektów realizowało ok. 14% beneficjentów. Maksymalna liczba projektów realizowanych w ramach Działania 1.4 SPO-WKP przez jednego beneficjenta wynosiła 14. Najwięcej projektów na jednego beneficjenta przypada w grupie jednostek naukowych (średnio 1,92). W przypadku przedsiębiorców średnia ilość projektów realizowanych przez jednego beneficjenta wynosi 1,33. PoniŜej przedstawiono charakterystykę beneficjentów ze względu na Poddziałania, w ramach których realizowali projekty. 15 Kolejne charakterystyki beneficjentów przedstawione w niniejszej części opierają się o wyniki badania CATI. W związku z tym, Ŝe w analizie danych zastanych (sprawozdań, wniosków) jednostką opisu był projekt, a w badaniu CATI jednostką badania był Beneficjent (który ze względu na moŝliwość realizacji więcej niŝ jednego projektu nie zawsze był toŝsamy z projektem) konieczne jest na tym etapie analizy przejście z poziomu projektów na poziom beneficjentów. Struktura beneficjentów, którzy brali udział w badani CATI ze względu na formę organizacyjno-prawną przedstawia się następująco: przedsiębiorstwo 43,1%, jednostka naukowa 53,5%, inna forma 3,5%. Oceny zgodności struktury populacji projektów ze strukturą beneficjentów poddanych badaniu pod względem formy organizacyjno-prawnej dokonano w oparciu o wyniki nieparametrycznego testu Chi2 (Chi2=4,423; p=0,11). 48

49 Wykres 6. Struktura beneficjantów ze względu na Poddziałania, w ramach których realizowano projekty Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania, odsetki nie sumują się do 100%, gdyŝ niektórzy Beneficjenci realizowali projekty w ramach więcej niŝ jednego Poddziałania. Jeśli dany beneficjent realizował więcej niŝ jedne projekt w ramach tego samego Poddziałania, w zestawieniu ujęty jest jeden raz. Najczęściej beneficjenci (43,1%) realizowali projekty celowe obejmujące badania stosowane i prace rozwojowe wyłącznie w zakresie badań przemysłowych i przedkonkurencyjnych (Poddziałanie 1.4.1), najrzadziej zaś projekty badawcze i celowe w obszarze monitorowania i prognozowania rozwoju technologii w ramach Poddziałania i projekty celowe w ramach Poddziałania PoniŜsza tabela przedstawia rozkład terytorialny beneficjentów wsparcia. Mapa 1. Region (NUTS 1) będący siedzibą Beneficjenta Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania 49

50 Najliczniej reprezentowany jest region centralny obejmujący swym zasięgiem województwa mazowieckie i łódzkie. AŜ 41% wszystkich beneficjentów Działania 1.4 SPO-WKP ma siedzibę na terenie regionu centralnego. Na drugim miejscu, jeśli chodzi o ilość beneficjentów znajduje się region południowy obejmujący swym zasięgiem województwa małopolskie i śląskie. Ponad 13% beneficjentów pochodzi z podregionu północno-zachodniego (teren województw: wielkopolskiego, lubuskiego i zachodniopomorskiego). Najrzadziej są reprezentowane regiony północny (4,9%) oraz wschodni 4,2%. 50

51 2.2 Efekty interwencji w ramach Działania 1.4 SPO-WKP wśród instytucji naukowych W niniejszym podrozdziale przedmiotem analizy są efekty interwencji w ramach Działania 1.4 SPO-WKP wśród instytucji naukowych (w dalszej części toŝsama analiza przeprowadzona została dla drugiej spośród kluczowych kategorii beneficjentów Działania 1.4 SPO-WKP, czyli przedsiębiorstw). Wyniki analizy przedstawione zostały w podziale na kategorie efektów identyfikowanych w trakcie przeprowadzonego badania: pozytywne efekty planowane (zamierzone), pozytywne efekty dodatkowe (niezamierzone), negatywne efekty planowane (zamierzone), negatywne efekty dodatkowe (niezamierzone). W ramach poniŝszej analizy prezentowane będą zarówno dane dla beneficjentów Działania 1.4 SPO-WKP (pozwalające na określenie efektu brutto zrealizowanej interwencji), jak i wnioskodawców, którzy nie otrzymali wsparcia (pozwalające w zestawieniu z danymi dla beneficjentów na określenie wielkości efektu netto, który ma kluczowe znaczenie dla oszacowania rzeczywistych rezultatów udzielonego wsparcia) Pozytywne efekty planowane Charakteryzowane w tym miejscu efekty planowane (zamierzone) o charakterze pozytywnym rozumieć naleŝy jako efekty ujęte w dokumentach programowych i teorii programu jako zamierzony i bezpośredni rezultat zastosowania określonych instrumentów wsparcia. Innymi słowy, działania podejmowane w ramach określonego programu zorientowane są właśnie na osiągnięcie pozytywnych efektów planowanych, a więc stopień realizacji (osiągnięcia) tych ostatnich w sposób precyzyjny i bezpośredni weryfikuje stopień realizacji załoŝeń i celów określonej interwencji (w tym przypadku Działania 1.4 SPO-WKP) Poprawa warunków prowadzenia działalności badawczo-rozwojowej Niniejszy efekt zostanie opisany poprzez prezentację danych stanowiących odpowiedź na następujące pytania badawcze: (6) Jakim poziomem nowoczesności charakteryzują się laboratoria utworzone i wyposaŝone w ramach Działania? (7) W jakim stopniu wykorzystywana jest infrastruktura badawcza wytworzona w ramach Działania? (8) W jaki sposób wykorzystywane są raporty z badań foresight? Uwzględnienie trzech odrębnych nakreślonych powyŝej kwestii jest niezbędne dla uchwycenia zróŝnicowań dotyczących omawianego efektu, które wynikają z odrębności typów projektów realizowanych w ramach poszczególnych Poddziałań Działania 1.4 SPO- WKP. Na poniŝszym wykresie przedstawiono dane dotyczące poziomu nowoczesności laboratorium(ów) zmodernizowanych lub utworzonych przez jednostki naukowe w ramach Działania 1.4 SPO-WKP. 51

52 Wykres 7. Poziom nowoczesności laboratorium/-ów zmodernizowanych lub utworzonych przez jednostki naukowe w ramach Działania 1.4 SPO-WKP (według deklaracji beneficjentów) Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania; N= 68, nie uwzględniono odpowiedzi nie wiem =1 Jak wynika z danych przedstawionych na powyŝszym wykresie wsparcie uzyskane w ramach Działania 1.4 SPO-WKP pozwoliło jednostkom naukowym na taką modernizację lub utworzenie laboratoriów badawczych, które zapewniają beneficjentom światowy poziom nowoczesności. Globalny poziom nowoczesności laboratoriów udało się uzyskać zdecydowanej większości jednostek naukowych korzystających z dofinansowania (85,3%). Oznacza to, Ŝe uzyskana dotacja została wykorzystana optymalnie zapewniając taki standard wyposaŝenia laboratorium badawczego, który pozwala skutecznie konkurować z podobnymi ośrodkami funkcjonującymi za granicą. NaleŜy równieŝ przypuszczać, Ŝe zidentyfikowany tutaj efekt korzystnie wpłynie na trwałość rezultatów dofinansowanych przedsięwzięć jeśli w chwili realizacji projektu utworzone lub zmodyfikowane laboratoria cechuje światowy poziom nowoczesności, to ich technologiczna dewaluacja trwać będzie bez wątpienia dłuŝej niŝ miałoby to miejsce w przypadku nowoczesności na skalę krajową, czy regionalną. W odniesieniu do niespełna 15% beneficjentów spośród jednostek naukowych (14,7%) osiągnięty poziom nowoczesności laboratoriów oceniony został przez respondentów jako krajowy. Choć więc nadal moŝemy tu mówić o nowoczesności danego ośrodka badawczego, to jednak efekt, jakim jest poprawa warunków prowadzenia działalności badawczorozwojowej osiągnięty został w tym przypadku w stopniu ograniczonym. Otwartą pozostaje kwestia, czy nieosiągnięcie światowego poziomu nowoczesności wynika z ograniczonych aspiracji beneficjenta, czy teŝ ograniczonego budŝetu projektu, który nie pozwolił na realizację inwestycji zapewniających najwyŝszy moŝliwy poziom nowoczesności jednostce, która została utworzona lub zmodyfikowana w oparciu o dofinansowanie z Działania 1.4 SPO-WKP. 52

53 Fakt poprawy warunków prowadzenia działalności badawczo-rozwojowej wśród jednostek naukowych, które korzystały ze wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO-WKP widoczny jest szczególnie w porównaniu z sytuacją w grupie kontrolnej (por. wykres) 16. Tylko 72% laboratoriów, zmodernizowanych lub utworzonych w ostatnich 5 latach przez jednostki naukowe, które nie uzyskały wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO-WKP odpowiada standardom światowym. W grupie beneficjentów odsetek ten jest o ponad 14 punktów procentowych wyŝszy. Wykres 8. Poziom nowoczesności laboratoriów utworzonych przez jednostki naukowe, które uzyskały wsparcie i w grupie kontrolnej Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania; dane waŝone Przeprowadzone testy wykazały, ze istnieje zaleŝność istotna statystycznie pomiędzy faktem uzyskania wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO-WKP a poziomem nowoczesności utworzonych lub zmodernizowanych laboratoriów 17. Z jednej strony w charakterystyce realizowanych projektów prezentowanej w trakcie badań jakościowych rozmówcy zwracali uwagę, iŝ inwestycje dokonane w ramach Działania 1.4 SPO-WKP pozwoliły tak naprawdę na realizację swoistego programu minimum, tj. osiągnięcia poziomu, który w ośrodkach zagranicznych jest standardem: [Projekt] doposaŝył nas do takiego poziomu jakie mają przeciętne, podrzędne laboratoria w Europie Zachodniej, gdyby nie ten projekt, dysponowalibyśmy maszynami bardzo przestarzałymi, ewentualnie byśmy w ogóle ich nie mieli. (JN-5) MoŜliwości badawcze tej grupy przy znaczących osiągnięciach raŝąco odstawały od tego czym dysponują partnerzy w Unii Europejskiej, z resztą nie tylko w Unii Europejskiej, równieŝ w Stanach Zjednoczonych, równieŝ w tych krajach, z którymi współpracujemy ( ) Wysokie osiągnięcia dokumentowane publikacjami a z drugiej strony olbrzymi dysonans w postaci wyposaŝenia do prowadzenia badań naukowych. Więc to było bardzo istotne i jednoznacznie moŝna stwierdzić, Ŝe w 16 Porównania w tej i dalszych częściach raportu są prowadzone w oparciu o wyniki waŝone (procedura waŝenia została opisania w rozdziale poświęconym metodologii). 17 Chi2=7,814; p=0,005 53

54 realnym horyzoncie czasowym nie było innych źródeł finansowania, które pozwoliłyby na wyrównanie tych dysproporcji między tym zespołem a podobnymi zespołami w świecie. (JN-9) Tak naprawdę powyŝsze wypowiedzi traktować naleŝy jako potwierdzenie zasadności ewaluowanej interwencji publicznej. Okazuje się bowiem, Ŝe mamy do czynienia z wyraźnym dystansem w zakresie potencjału i nowoczesności zaplecza badawczego, który to dystans moŝe zostać zniwelowany właśnie dzięki wsparciu w ramach Działania 1.4 SPO-WKP. Druga z przywołanych wypowiedzi wskazują teŝ, iŝ zasadnym jest skoncentrowanie się w przypadku udzielonej pomocy na zagadnieniu infrastruktury badawczej i zaplecza sprzętowego, a nie rozwoju zasobów ludzkich te ostatnie bowiem cechuje jakość zbliŝona do standardów światowych, co przy braku odpowiedniego i nowoczesnego sprzętu skutkuje marnotrawieniem posiadanego kapitału ludzkiego. Z drugiej zaś, ujawniała się niekiedy rzeczywista innowacyjność i unikatowość rozwiązań wprowadzonych w laboratoriach utworzonych lub zmodyfikowanych w rezultacie wsparcia otrzymanego w ramach Działania 1.4 SPO-WKP: W jednym z tych trzech projektów tym, którym ja się zajmowałem, zakupiliśmy dwa mikroskopy, które są urządzeniami całkowicie unikatowymi. Jeden mikroskop umoŝliwia badania zgodnie z technologią, która została opracowana dokładnie kilka lat temu, jest to przełom na skalę światową. Jest to jeden z pierwszych mikroskopów na świecie, umoŝliwiający tego typu badania. Poszczególne elementy drugiego mikroskopu były juŝ znane od kilku lat. Więc to nie była aŝ taka przełomowa technologia. Natomiast tego typu zestawienie, jakie my mamy w tym mikroskopie, jest równieŝ całkowicie unikatowe i jest to w zasadzie jedyna tego typu konfiguracja w skali europejskiej. Ta technologia oraz umoŝliwienie metody badania rozkładu pierwiastków, to są rzeczy całkowicie niespotykane. (JN-1) Laboratorium jest jednym z 10 najlepszych laboratoriów Europy, to znaczy Ŝe poziom nowoczesności jest bardzo wysoki, ale teraz problemem jest nie Ŝeby on był wyŝszy, tylko Ŝeby go w ogóle utrzymać. (JN-2) W laboratoriach w Stanach Zjednoczonych, gdzie miałam okazję być niedawno, mają dokładnie tego samego rodzaju aparaturę, więc spokojnie moŝna powiedzieć, Ŝe jest na światowym poziomie. (JN-3) Część tego sprzętu, który kupowaliśmy to jest całkowicie unikatowy. W Polsce w ogóle nie ma takiego sprzętu. W pierwszym konkursie, to ludzie jeszcze się bali i kupowali rzeczy najbardziej potrzebne. Natomiast juŝ w drugim konkursie kiedy zobaczyli, Ŝe są duŝe szanse, Ŝeby dostać pieniądze, to, niektórzy sobie pofolgowali w wyobraźni i po prostu sprzęt, który sobie zaŝyczyli to jest najwyŝszej światowej klasy sprzęt. Taki, którego nawet europejskie ośrodki nie mają. (JN-6) Są to najwyŝszej klasy urządzenia, najnowocześniejsze, zautomatyzowane, zwalidowane metody według norm pracujące. Nie ma problemu, nie psuje się, nie ma problemu z legalizacją czy wzorcowaniem, bo wszystko działa. (JN-7) Zestawiając powyŝsze wypowiedzi z wcześniej cytowanymi fragmentami wypowiedzi uczestników badania jakościowego stwierdzić naleŝy, Ŝe ewaluowaną interwencję cechuje wysoki stopień uniwersalności, skoro ujawnia ona swą uŝyteczność zarówno w obszarze nadrabiania dystansów dzielących polskich beneficjentów od poziomu rozwoju sfery badawczo-rozwojowej, jak i budowania potencjału i specjalizacji badawczej osiągających lub przewyŝszających poziom światowy. Wydaje się, Ŝe moŝna zaryzykować tezę, iŝ konkretne (choć być moŝe nieliczne) przykłady tak znaczącej progresji rozwojowej świadczą o sukcesie interwencji w nie mniejszym stopniu niŝ wysoki poziom osiągnięcia załoŝonych wartości wskaźników (na który składają się wszystkie dofinansowane projekty). Jak widać, obok wskazywania na aktualną innowacyjność rozwiązań wprowadzonych dzięki wsparciu z Działania 1.4 SPO-WKP, beneficjenci sygnalizują takŝe fakt bardzo szybko postępującej dezaktualizacji wdroŝonych rozwiązań. Innymi słowy, choć uzyskane wsparcie 54

55 pozwoliło w istotny sposób zredukować niedobory infrastrukturalne beneficjentów i nadrobić dystans dzielący je pod tym względem od instytucji zagranicznych, to jednak w kolejnych latach dystans ten moŝe ulec odnowieniu, co wymagać będzie kolejnych działań inwestycyjnych. Choć występowanie rzeczonej dezaktualizacji nie moŝe być ocenione jako symptom niepowodzenia dofinansowanych projektów (jest ona bowiem niejako wpisana w specyfikę projektów o charakterze badawczym), to jednak zasadne jest rozwaŝanie i podejmowanie działań, które pozwoliłyby niwelować wskazany tu problem. Drugi aspekt oceny skali poprawy warunków prowadzenia działalności badawczo-rozwojowej dotyczy stopnia wykorzystania przez beneficjentów moŝliwości infrastruktury badawczej zakupionej w ramach projektu. Wykres 9. Stopień wykorzystania moŝliwości infrastruktury badawczej zakupionej przez jednostki naukowe w ramach Działania 1.4 SPO-WKP Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania; N=66, nie uwzględniono odpowiedzi nie wiem / odmowa =3 W oparciu o dane prezentowane na powyŝszym wykresie stwierdzić naleŝy, iŝ stopień wykorzystania przez beneficjentów moŝliwości, jakie oferuje infrastruktura badawcza zakupiona w ramach projektu jest wysoki w przypadku połowy jednostek naukowych (48,5%) zakupiona infrastruktura wykorzystywana jest w stopniu optymalnym (75%-100% wykorzystania moŝliwości zakupionej infrastruktury). Dla nieco mniejszego odsetka podmiotów (40,9%) infrastruktura badawcza, której zakup przeprowadzony został dzięki realizacji projektu w ramach Działania 1.4 SPO-WKP wykorzystywana jest w stopniu oszacowanym przez respondentów na 50%-65% moŝliwości, jakie oferuje zakupiony sprzęt. Z kolei w przypadku 10,6% jednostek naukowych stopień wykorzystania moŝliwości zakupionej infrastruktury badawczej nie przekracza 50%. I choć odsetek beneficjentów wskazujących na taką sytuację jest bardzo niewielki, to jednak skala zidentyfikowanego w 55

56 odniesieniu do nich problemu musi zostać oceniona jako znacząca. Okazuje się bowiem, Ŝe co dziesiąty beneficjent w grupie jednostek naukowych wykorzystuje infrastrukturę (której zakup współfinansowany był ze środków publicznych) w bardzo ograniczonym stopniu. Nawet bez rozstrzygania tego, czy zaistniała sytuacja jest rezultatem błędnych decyzji rynkowych beneficjenta (brak zapotrzebowania na usługi świadczone z wykorzystaniem zakupionej infrastruktury badawczej), czy np. jego ograniczonych moŝliwości kadrowych, finansowych, czy organizacyjnych, stwierdzić moŝna, Ŝe w przypadku tej podgrupy beneficjentów poprawa w obszarze prowadzenia działalności badawczo-rozwojowej ma charakter pozorny. Choć bowiem techniczne warunki jej prowadzenia uległy realnej poprawie, to niewielki stopień wykorzystania posiadanej infrastruktury badawczej moŝe być czynnikiem hamującym faktyczny rozwój działalności B+R w danym ośrodku. Generalnie wysoki stopień wykorzystania infrastruktury badawczej zakupionej w ramach Działania 1.4 SPO-WKP zidentyfikowany w badaniu ilościowym znalazł swoje odzwierciedlenie w wypowiedziach przedstawicieli beneficjentów biorących udział w badaniu jakościowym: Zupełnie wykorzystywany jest, całkowicie. (JN-2) Generalnie jest bardo duŝy stopień wykorzystania. Te obydwa mikroskopy, są wykorzystywane albo przez uŝytkowników naszych wewnętrznych, albo przez zewnętrzne laboratoria, zewnętrzne osoby, które zgłaszają zainteresowanie. Podobnie jest z urządzeniami (JN-1) Biorąc pod uwagę wskaźniki, które my monitorujemy, praktycznie rzecz biorąc w 100% większość z tego sprzętu jest wykorzystywana. (JN-6) Cały czas jest obciąŝona, cały czas korzystamy. (JN-7) Jak się okazuje, dla optymalnego wykorzystania infrastruktury badawczej zakupionej w ramach Działania 1.4 SPO-WKP beneficjenci decydują się takŝe na udostępnianie sprzętu i urządzeń osobom i podmiotom zewnętrznym. Dzięki temu, znacząco zminimalizowane zostaje ryzyko marnowania potencjału jednostki wynikającego z niewystarczającego wykorzystywania posiadanego oprzyrządowania badawczego o specjalistycznym charakterze. Jednocześnie jednak niekiedy ujawnia się w tym przypadku dysfunkcyjna specyfika jednostek naukowych, które cechuje relatywnie duŝe sformalizowanie prowadzonej działalności i ograniczenie jej wieloma, blokującymi, regulacjami formalno-administracyjnymi. Problem ten okazuje się takŝe dotykać obszaru wykorzystywania (w tym: wykorzystywania komercyjnego) zakupionej infrastruktury badawczej: To, co wydaje mi się, Ŝe mogłoby ewentualnie przyczynić się do większego czy bardziej efektywnego wykorzystania tych urządzeń to są rzeczy formalne, związane z umoŝliwieniem komercyjnego wykorzystywania urządzeń. To jest w tej chwili związane z duŝymi, róŝnymi ograniczeniami formalnymi. (JN-1) Sam zakup sprzętu i ewentualne rynkowe zapotrzebowanie na jego wykorzystywanie okazują się więc niewystarczające do tego, by optymalnie wykorzystywać zakupiony sprzęt badawczy. Ograniczenia mogą bowiem dotyczyć samych procedur i warunków jego udostępniania, w szczególności udostępniania komercyjnego. A to właśnie komercyjne udostępnianie posiadanej infrastruktury badawczej mogłoby stanowić platformę 56

57 nawiązywania współpracy pomiędzy jednostką naukową a partnerami biznesowymi 18. Jednak w przypadku wykorzystywania posiadanego sprzętu na potrzeby zleceń o charakterze komercyjnym, ujawniać się mogą dodatkowe czynniki ryzyka, które są specyficzne właśnie dla sfery komercyjnej: Druga zmiana, ale z drugiej strony na drugą zmianę, być musi rynek. (JN-2) Jak wynika z powyŝszej wypowiedzi, choć instytucja byłaby gotowa na wykorzystywanie posiadanej infrastruktury badawczej w większym stopniu (np. poprzez wprowadzenie systemu pracy 2-zmianowej), to jednak nieprzekraczalnym progiem okazuje się ograniczony popyt rynkowy na usługi świadczone z wykorzystaniem zakupionego sprzętu. Ujawnia się w tym przypadku rola rynkowych uwarunkowań jako ostatecznego weryfikatora skuteczności działań podjętych w ramach dofinansowanych projektów brak zapotrzebowania rynkowego moŝe prowadzić do poddania w wątpliwość zasadności projektu (moŝe się okazać, Ŝe projekt nie spełni przyjętych załoŝeń nawet przy pełnym osiągnięciu załoŝonych wartości wskaźników produktu). Innego rodzaju ograniczeniem są z kolei limity w obszarze zasobów ludzkich optymalne (tj. maksymalne) wykorzystanie zakupionego sprzętu wymagałoby, czasem niemoŝliwych do zrealizowania, inwestycji w ilościowy rozwój kadry: Najlepiej gdyby pracowało całą dobę. Jeśli będzie obsada potrojona to moŝna to sobie wyobrazić. Najlepiej byłoby, Ŝeby ten sprzęt zamortyzować jak najszybciej realizując duŝą liczbę zleceń. (JN-9) Beneficjenci podejmują jednak działania zorientowane na zniwelowanie istniejących ograniczeń i wdroŝenie takich rozwiązań organizacyjnych, by zoptymalizować sposób wykorzystania zakupionej infrastruktury badawczej: Bardzo duŝy nacisk kładziemy na tworzenie laboratoriów międzywydziałowych, czyli jeśli coś moŝe być wykorzystane dla kilku jednostek, to takie coś tworzymy i to wręcz jest zapisywane w projektach. Mamy takie laboratoria, które są specyficzne, ale tworzymy laboratoria międzywydziałowe dąŝąc do maksymalnego wykorzystania i obsługi laboratoriów i sprzętu, na którym pracujemy. ( ) I nauczeni wcześniejszym doświadczeniem jest wspólna część projektu, która słuŝy wszystkim, i kaŝdy jednocześnie ma swoje. (JN-10) Wskazane przez konkretnego beneficjenta rozwiązanie pokazuje jak za pomocą określonych rozwiązań organizacyjnych moŝliwa jest maksymalizacja stopnia wykorzystania posiadanej infrastruktury badawczej, która została zakupiona w rezultacie projektu z Działania 1.4 SPO- WKP. Poszerzanie liczby osób i podmiotów, które mogą korzystać z posiadanego przez beneficjenta zaplecza badawczego byłoby tym jeszcze bardziej funkcjonalne (w znaczeniu poszerzania zakresu oddziaływania udzielonego wsparcia), gdyby w proces udostępniania infrastruktury badawczej włączone były takŝe podmioty zewnętrzne. 18 Tak jak moŝna sobie wyobrazić, Ŝe jednostka naukowa uŝycza swoją infrastrukturę badawczą nieodpłatnie innym podmiotom sfery B+R, tak w przypadku relacji jednostka naukowa przedsiębiorstwo jest to raczej model praktykowany rzadko. Jeśli więc moŝliwości komercyjnego udostępniania sektorowi przedsiębiorstw nie zostaną udroŝnione w ramach danej organizacji, to jednostka naukowa pozbawiona zostanie swoistego pretekstu do współpracy z biznesem. 57

58 Generalnie, podmioty, które uzyskały wsparcie w ramach Działania 1.4 SPO-WKP, w nieco większym stopniu wykorzystują zakupioną infrastrukturę badawczą niŝ ma to miejsce w przypadku podmiotów z grupy kontrolnej, co widać na poniŝszym wykresie. RóŜnice te są istotne statystycznie 19. Wykres 10. Stopień wykorzystania infrastruktury badawczej wśród beneficjentów oraz w grupie kontrolnej Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania; dane waŝone Ostatni aspekt oceny skali występowania efektu polegającego na poprawie warunków prowadzenia działalności badawczo-rozwojowej dotyczy projektów realizowanych w ramach Poddziałania Projekty badawcze i celowe w obszarze monitorowania i prognozowania rozwoju technologii (foresight) i odnosi się do sposób wykorzystania raportów z badań typu foresight. 19 U Manna-Whitneya=634,0; p dwustronne=0,007 58

59 Wykres 11. Sposób wykorzystania raportów foresight przygotowanych w ramach Działania 1.4 SPO-WKP Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania; N= 42; Odsetki nie sumują się do 100%, gdyŝ respondenci mogli wskazać więcej niŝ jeden wariant odpowiedzi Wyraźnie dominującym wariantem wykorzystania raportów z badań foresight, które były przygotowane w ramach Działania 1.4 SPO-WKP jest wykorzystanie uzyskanych wyników merytorycznych przez beneficjenta (dotyczy to 93,3% jednostek naukowych realizujących projekty typu foresight). Pozostałe sposoby wykorzystania wyników raportów z badań foresight wskazywane cechuje mniejszy odsetek wskazań respondentów: wykorzystanie wyników merytorycznych przez inne podmioty (66,7%) oraz wykorzystanie wypracowanej metodologii lub jej części przez instytucję lub wykorzystanie wypracowanej metodologii lub jej części przez inne podmioty (w obu przypadkach: 60% wskazań). Innymi słowy, dominuje wariant wewnętrznego wykorzystania bezpośredniego rezultatu projektu, jakim są wyniki merytoryczne przeprowadzonych badań, przy relatywnie rzadziej występującym: wykorzystaniu (wewnętrznym lub zewnętrznym) opracowanej metodologii, czy teŝ zewnętrznym wykorzystaniu wyników badań foresight. W trakcie badania jakościowego prowadzonego wśród instytucji realizujących projekty typu foresight równieŝ zwrócono uwagę na kwestię wykorzystywania wyników badań przeprowadzonych w ramach dofinansowanych przedsięwzięć: Doświadczenia czy analizy, które zostały wykonane słuŝą nam jako podstawa, czy uzupełnienie prac, które realizujemy w naszej podstawowej działalności. MoŜe teŝ było to dosyć ogólne przedsięwzięcie, a wiadomo ogólne przedsięwzięcia mają tę wadę, Ŝe mają słabe przełoŝenie na praktykę. Ten projekt był skierowany do jakiegoś sektora przemysłowego, moim zdaniem bardziej był skierowany do rządzących, same jednak scenariusze to był projekt na poziomie strategicznym, więc teŝ jak gdyby po tamtej stronie powinny się pojawić efekty tego typu projektu. Nie docierają do nas Ŝadne sygnały, Ŝe 59

60 cokolwiek jest wykorzystywane. Zorganizowaliśmy oczywiście na sam koniec konferencję, która podsumowała wszystko co się działo w ramach foresight - ów, w której wzięli udział przedstawiciele instytucji zarządzających, natomiast to co się dalej z tym dzieje, cisza. (JN-4) PowyŜsza wypowiedź ujawnia dwie istotne kwestie związane z wykorzystywaniem raportów z badań foresight. Z jednej strony, raporty te są wykorzystywane przez instytucje realizujące projekt w ramach ich bieŝącej działalności badawczej, co niewątpliwie świadczy o uŝyteczności wyników przeprowadzonych prac. Z drugiej jednak, krytycznie oceniane jest wykorzystywanie uzyskanych wyników przez decydentów politycznych, a jest to jedna z kluczowych jeśli nie najwaŝniejsza kategoria adresatów badań foresight, które są uŝytecznym narzędziem wyznaczania strategicznych obszarów rozwoju. Przedstawiciel tego samego beneficjenta, który uczestniczył w realizacji kilku projektów typu foresight zwrócił uwagę, Ŝe być moŝe problem niewłaściwego, czy wręcz braku, wykorzystania rezultatów przeprowadzonych prac badawczych nie dotyczył tylko realizowanego przez tę instytucję projektu, lecz ma charakter systemowy, a więc i wymagający systemowej interwencji: Jedna refleksja jest taka, Ŝe jeŝeli się wydaje takie ogromne pieniądze na tego typu programy, to efekty i rezultaty tego typu projektów powinny być wykorzystywane, a z tym chyba jest największy problem. To jest moim zdaniem jeden z kolejnych projektów, który trafi na półkę i nie zostanie z tym nic zrobione, no oprócz tego, Ŝe ludzie, którzy byli w to zaangaŝowani mieli pracę przez jakiś czas. (JN-4) W powyŝszej wypowiedzi zwrócono uwagę na bardzo istotną kwestię, która musi być uwzględniana na etapie projektowania kolejnych interwencji publicznych o charakterze zbliŝonym do Działania 1.4 SPO-WKP ostateczną miarą sukcesu projektu nie moŝe być jego prawidłowy przebieg i zgodna z załoŝeniami realizacja, lecz to, w jaki sposób wykorzystane zostaną jego rezultaty. Dotyczy to szczególnie projektów o niskim potencjalne komercjalizacyjnym, których rezultaty nie zostaną w sposób naturalny wchłonięte przez rynek, a więc np. projektów typów foresight, które jednak mają istotne znaczenie w kontekście strategicznego rozwoju kraju lub regionu. Raporty foresight są równieŝ traktowane jako materiał, na którym moŝna merytorycznie oprzeć kolejne projekty o profilu badawczym: Raporty foresight wykorzystywane są w jednym z projektów 1.3.1, tam jest cała masa danych, które powstały w tych projektach foresight z zeszłego okresu projektowania. Teraz wykorzystujemy na przykład te technologie, które w tamtych projektach został wskazane jako kluczowe, wykorzystywane są w nowym projekcie do budowy modelu oceny takiej technologii. (JN-4) Wskazany w powyŝszej wypowiedzi sposób wykorzystania rezultatów przeprowadzonych badań typu foresight nie powinien być zapewne jako główny cel tego rodzaju projektów badawczych, gdyŝ wiąŝe się on tylko z wewnętrznym wykorzystaniem osiągniętych rezultatów. Jednocześnie jednak, pozwala on na rozwój danej organizacji w ramach jednego obszaru specjalizacji, co pozwala skutecznie budować mocną pozycję instytucji we wskazanym obszarze. Oceniając zbiorczo efekt interwencji polegający na poprawie warunków prowadzenia działalności badawczo-rozwojowej stwierdzić trzeba, iŝ w największym stopniu ujawnił się on 60

61 w odniesieniu do kwestii nowoczesności laboratoriów (tworzonych lub modyfikowanych w projektach realizowanych w ramach SPO-WKP). Dzięki uzyskanemu wsparciu zdecydowana większość beneficjentów w grupie jednostek naukowych dysponuje obecnie laboratoriami, które są nowoczesne na skalę globalną. W większości przypadków nie jest problemem takŝe optymalne wykorzystywanie zakupionej infrastruktury badawczej, choć w przypadku co dziesiątej jednostki mamy do czynienia z realnym problemem niewystarczającego wykorzystywania posiadanego sprzętu. Z kolei w przypadku badań foresight nie jest problemem wykorzystywanie wyników badań przez samych realizatorów projektu (sytuacja ta ma miejsce w przypadku niemal wszystkich podmiotów realizujących tego typu projekty), oczekiwać naleŝałoby jednak rozpowszechniania wyników na większą skalę i udostępniania ich takŝe innym podmiotom Zacieśnienie współpracy z przedsiębiorstwami Niniejszy efekt zostanie opisany poprzez prezentację danych stanowiących odpowiedź na pytanie badawcze dotyczące stopnia, w jakim realizacja projektów wpłynęła na rozwój współpracy jednostek naukowych z przedsiębiorcami (np. przy realizacji projektów finansowanych z innych źródeł). Nim jednak przedstawione zostaną dane na temat zmiany stopnia intensywności kooperacji jednostek naukowych z przedsiębiorcami w okresie następującym po realizacji projektów w ramach Działania 1.4 SPO-WKP, zrekonstruowana zostanie aktywność beneficjentów w tym obszarze, przed 2005 rokiem (tj. przed rozpoczęciem realizacji projektów w ramach Działania 1.4 SPO-WKP). 61

62 Wykres 12. Współpraca beneficjentów wsparcia z przedsiębiorcami przy realizacji wspólnych projektów (takŝe jako podwykonawca lub zleceniodawca) przed 2005 rokiem Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania N=74, nie uwzględniono odpowiedzi nie wiem/nie dotyczy =3 Dane prezentowane na powyŝszym wykresie pozwalają jednoznacznie stwierdzić, iŝ dla jednostek naukowych, które korzystały ze wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO-WKP współpraca z przedsiębiorcami była praktyką dotyczącą niemal wszystkich (91,9%) podmiotów. Mamy więc do czynienia z sytuacją, w której sektor komercyjny był naturalnym partnerem dla jednostek naukowych realizujących projekty badawczo-rozwojowe w ramach Działania 1.4 SPO-WKP, jeszcze przed rozpoczęciem realizacji tychŝe projektów. Oznacza to, Ŝe korzystny wpływ interwencji publicznej dotyczyć mógł przede wszystkim zintensyfikowania relacji (wspólnych przedsięwzięć) pomiędzy jednostkami naukowymi a przedsiębiorstwami pierwszy krok, jakim jest samo nawiązanie współpracy został juŝ bowiem wykonany przez zdecydowaną większość beneficjentów. 62

63 Wykres 13. Stopień intensywności współpracy beneficjentów z przedsiębiorcami Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania N= 75, nie uwzględniono odpowiedzi nie wiem/ nie dotyczy =2 Jak wynika z danych prezentowanych na powyŝszym wykresie, w przypadku niemalŝe połowy jednostek naukowych (46,7%) współpraca z przedsiębiorstwami od końca 2005 roku trochę wzrosła, a znaczący wzrost stopnia intensywności kooperacji z przedsiębiorstwami dotyczy 16% podmiotów. Po zsumowaniu odsetków wskazań obu wariantów odpowiedzi okaŝe się więc, Ŝe ponad 62% jednostek naukowych, które skorzystały ze wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO-WKP, zacieśniło w mniejszym lub większym stopniu relacje z sektorem biznesowym, co naleŝy traktować jako sytuację korzystną, bo świadczącą o rozwoju płaszczyzn kooperacji pomiędzy obiema kategoriami partnerów. W porównaniu z sytuacją sprzed 2005 roku w ponad jednej trzeciej jednostek naukowych (36%) odnotowano brak jakichkolwiek zmian w zakresie intensywności współpracy z przedsiębiorstwami 20. ObniŜenie (w tym przypadku znaczące) stopnia intensywności współpracy z sektorem biznesowym odnotował tylko jeden podmiot. MoŜna więc w oparciu o przedstawione dane stwierdzić, Ŝe wśród beneficjentów pomocy udzielonej w ramach Działania 1.4 SPO-WKP reprezentujących sferę naukową, współpraca z partnerami z sektora przedsiębiorstw uległa w większości przypadków intensyfikacji lub utrzymała się na dotychczasowym poziomie (co z reguły oznaczało utrzymanie współpracy, a nie pozostawanie w sytuacji braku relacji kooperacyjnych z firmami). 20 Choć w omawianym pytaniu odpowiedź wskazująca na brak zmian moŝe dotyczyć zarówno utrzymania dotychczasowej kooperacji, jak i braku współpracy (jeśli wcześniej nie była ona podejmowana), to jednak uwzględniając fakt, iŝ przed 2005 rokiem z przedsiębiorcami współpracowała zdecydowana większość badanych jednostek w przewaŝającej mierze oznaczać to będzie sytuację kontynuowania dotychczasowych relacji kooperacyjnych. 63

64 RóŜnice między grupą beneficjentów a grupą kontrolną, jeśli chodzi o wzrost intensywności współpracy z przedsiębiorstwami w porównaniu z okresem sprzed aplikowania o wsparcie uwidaczniają się przede wszystkim w odniesieniu do ostatniej kategorii - tylko co 10 podmiot z grupy kontrolnej twierdzi, Ŝe intensywność współpracy bardzo wzrosła, podczas gdy wśród beneficjentów takich odpowiedzi jest półtora raza więcej. Wykres 14. Zmiana intensywności współpracy jednostek naukowych z przedsiębiorstwami wśród Beneficjentów i w grupie kontrolnej Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania; dane waŝone Przeprowadzone testy wykazały jednak, Ŝe wzrost intensywności współpracy z przedsiębiorstwami w grupie beneficjentów wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO-WKP nie był istotnie pod względem statystycznym większy niŝ miało to miejsce w przypadku jednostek naukowych naleŝących do grupy kontrolnej 21. W badaniu jakościowym beneficjenci zwracali uwagę na fakt, iŝ w sytuacji, gdy ich instytucje zaczęły dysponować określonym potencjałem technicznym i zasobami sprzętowymi przedsiębiorstwa zaczęły w coraz większym stopniu interesować się ofertą badawczą danej jednostki naukowej: Coraz częściej przemysł ma potrzebę, Ŝeby swoje produkty ulepszać i w tym momencie takie jednostki jak nasze są mu potrzebne. (JN-3) Przedsiębiorstwa wtedy weszły w nową tematykę, w nowy materiał i przekonały się, Ŝe warto i potem zaczęły juŝ po zakończeniu projektu, zaczęły wdraŝać i to automatycznie pociągnęło zlecenia. (JN-3) Zakupiona w tym działaniu aparatura jest dostrzegana przez zewnętrznych przedsiębiorców. Oni zwracają się, widzą tą aparaturę. (JN-10) 21 U Manna-Whitneya=7850,0, p jednostronna=0,079 64

65 Zmiana, jaka dokonała się w rezultacie uruchomionej interwencji publicznej (większe zainteresowanie przedsiębiorstw ofertą jednostek naukowo-badawczych) pośrednio wskazuje na problem, którego rozwiązanie okazało się moŝliwe dzięki Działaniu 1.4 SPO-WKP. Okazuje się bowiem, Ŝe czynnikiem blokującym wcześniejszą kooperację pomiędzy sektorem biznesowym a przedsiębiorstwami był brak po stronie sektora B+R oferty odpowiadającej zapotrzebowaniu podmiotów komercyjnych. Dopiero w momencie np. zakupu odpowiedniego sprzętu do prowadzenia określonego rodzaju badań, instytucje naukowo-badawcze stały się dla przedsiębiorstw atrakcyjnym partnerem. Z drugiej strony, dzięki określonemu progresowi infrastrukturalnemu jednostki naukowe stały się wiarygodnym partnerem dla przedsiębiorstw: KaŜdego partnera przemysłowego, który jest tą tematyka zainteresowany moŝna mu pokazać moŝliwości technicznie - jego zaufanie natychmiast wzrośnie. Będzie chciał takie badania nam zlecić. (JN-9) [Współpraca] była nawiązana wcześniej, natomiast nastąpiła jakościowa zmiana tej współpracy. MoŜna robić na miejscu u nas badania, a nie tylko w czasie wyjazdów. Rozwój nastąpił na pewno po uzyskaniu tej aparatury czy ogólnie tego laboratorium. (JN-9) Wydaje się, Ŝe budowanie wiarygodności instytucji naukowo-badawczych w sektorze przedsiębiorstw jest absolutnie niezbędne (i w tym kontekście za wysoce uŝyteczne uznać naleŝy wsparcie w ramach Działania 1.4 SPO-WKP, które rzeczoną wiarygodność pozwala wzmacniać) dla przełamania ewentualnych barier mentalnych i stereotypowego przekonania o nieprzystawalności dwóch logik: nauki i biznesu. Co ciekawe, zacieśnianie współpracy z przedsiębiorstwami nie ograniczało się tylko do kooperacji biznesowej (tj. realizacji zleceń badawczych na zamówienie sektora przedsiębiorstw) ale przyjmowało niekiedy formę swoistego mentoringu adresowanego do firm a dotyczącego poruszania się w problematyce dofinansowywania działalności badawczej: Niektóre przedsiębiorstwa, które dawniej realizowały projekt, który w ubiegłym roku kończyliśmy zwracają się o listy referencyjne, bo starają się same o projekty celowe. Te przedsiębiorstwa nauczyły się od nas jak to się prowadzi i juŝ w tej chwili same występują jako prowadzący ( ) (JN-3) PowyŜej nakreśloną sytuację traktować naleŝy jako jeden z najwaŝniejszych a być moŝe takŝe najbardziej trwałych rezultatów wsparcia udzielonego jednostkom naukowym. Rezultat ten wykracza poza kooperację czysto biznesową, nie ma charakteru jednorazowego, ale co szczególnie istotne motywuje przedsiębiorców do samodzielnej aktywności w obszarze projektów badawczych realizowanych w oparciu o środki publiczne. Tego rodzaju efekt nie jest często uwzględniany w ocenie interwencji, bez wątpienia jednak jego występowanie uznać naleŝy za świadczący o jej skuteczności. Dodatkowo, takŝe same jednostki naukowe uczyły się dzięki realizacji projektów logiki charakterystycznej dla podmiotów biznesowych: Otwarcie na rynek. Inne spojrzenie kierowników jednostek. Tego we wniosku nie ma, a oni się tego nauczyli. (JN-10) 65

66 Wartość tego rodzaju efektów współpracy ma dwojaki charakter. Po pierwsze, jednostki naukowe otwierają się na logikę rynkową, co moŝe się produktywnie przełoŝyć na dalsze funkcjonowanie jednostki i efektywne zarządzanie nią. Po drugie, oswojenie się z logiką biznesową jest czynnikiem niezbędnym do tego, by móc nawiązywać produktywne relacje z przedsiębiorstwami, które w innowacyjnej gospodarce winny być jednym z kluczowym partnerów sektora B+R. Pojawiały się jednak takŝe opinie dotyczące trudności w nawiązywaniu relacji kooperacyjnych z biznesem czynnikiem potencjalnie ograniczającym budowanie trwałych relacji pomiędzy jednostkami naukowymi a przedsiębiorstwami moŝe być odmienność logik funkcjonowania i relatywny brak tradycji takiej kooperacji: To była wstępna współpraca z przedsiębiorstwami i tak naprawdę uświadomiła nam to, Ŝe bardzo duŝo jeszcze mam do zrobienia w tej kwestii. Te projekty nam uświadomiły, Ŝe prócz takiej formalnej współpracy, na zasadzie deklaracji czy zainteresowania jak duŝo mamy do zrobienia właśnie w kwestii świadomości poszczególnych osób, naukowców co do [...] tego typu współpracy. ZaleŜy to bardzo od poszczególnych osób. (JN-1) PowyŜszą wypowiedź traktować naleŝy jako potwierdzenie powyŝej zidentyfikowanego problemu, czyli barier i róŝnic mentalnych, które mogą utrudniać lub uniemoŝliwiać efektywną kooperację jednostek naukowych z przedsiębiorstwami. To, Ŝe wspólnie realizowane projekty dają szansę na ich przełamywanie interpretować naleŝy jako jeden z istotniejszych (nawet jeśli nieujętych literalnie w załoŝeniach programowych ewaluowanej interwencji) efektów Działania 1.4 SPO-WKP. NaleŜy takŝe przypuszczać, Ŝe jest to jeden z efektów cechujących się bardzo duŝą trwałością. Problemy w realizacji wspólnych projektów mogą takŝe wynikać z ograniczeń związanych z kwestią pomocy publicznej: Powstał duŝy problem jeŝeli chodzi o przekazywanie im środków finansowych, no to skończyło się na tym, Ŝe oni w zasadzie uczestniczyli merytorycznie natomiast nie uczestniczą finansowo w tego typu projektach. (.)w tym okresie programowania i tak nie ma szans na współpracę z przemysłem na zasadach takich, Ŝe oni są konsorcjantem. Teoretycznie jest, ale w praktyce łatwiej jest ich po prostu wziąć na usługę niŝ się bawić, Ŝe oni są konsorcjantem. Teraz miałem teŝ przy problem, Ŝe chcieliśmy współpracować z quasi jednostką badawczą i niestety dostaliśmy odpowiedź z ministerstwa, Ŝe są traktowani jako partner przemysłowy, nie powinni dostawać pieniędzy w ramach projektu. Musieliśmy ich po prostu wyrzucić z konsorcjum i wziąć ich na zasadach podwykonawcy (JN-6) Bariery prawne związane ze wspólnym realizowaniem projektów przez podmioty sfery B+R i przedsiębiorstwa mogą niekiedy prowadzić do niepotrzebnych i niekiedy pozorowanych działań, takich jako przeprowadzanie przetargów dla podmiotów, które były naturalnym partnerem konsorcjalnym dla realizatora projektu (które to przetargi jak twierdza niektórzy beneficjenci - ostatecznie i tak najczęściej wygrywają partnerzy realizatora projektu ze względu na swoje doświadczenie i kompetencje) 22. Sytuacja ta zniechęca do ewentualnej 22 Nie dotyczy to tylko partnerów z sektora przedsiębiorstw, podobne trudności dotyczą realizacji i zlecania prac badawczych w projekcie jednostkom naukowym: w ubiegłym roku zmodyfikowano tą Ustawę o Zamówieniach Publicznych, tam jest wiele kłopotliwych rzeczy. MoŜna było łatwiej zlecić prace naukowe pod rządami starej Ustawy o Zamówieniach Publicznych. Czasami mieliśmy w zasięgu jeden zespół naukowy i robienie przetargu było czymś nienaturalnym. Trzeba było natomiast bardzo skrupulatnie wykazać kompetencje naukowe tego zespołu. (JN-9) 66

67 współpracy, a jeśli juŝ do niej dochodzi, to znacząco ją utrudnia poprzez tworzenie formalnoadministracyjnych balastów i wprowadzenie zbędnych procedur. Jeden z beneficjentów zwrócił uwagę na jeszcze inny aspekt budowania relacji z partnerami komercyjnymi: To nie jest tak, Ŝe przemysł sam przychodzi z propozycjami. Przemysł często walczy o przetrwanie i woli, preferuje na przykład takie projekty, którymi jest zainteresowany, ale Ŝeby one były finansowane ze środków publicznych czyli woli, Ŝeby na przykład wspólnie przygotowywać kolejne projekty finansowane ze środków strukturalnych. Więc to się raczej tak odbywa, Ŝe bardzo często my wiedząc, Ŝe coś da się zrobić szukamy partnera i mówimy no to zróbmy to wspólnie, bo wam się to przyda, natomiast my jeszcze potrafimy to, czego wy nie potraficie, a my potrafimy, to potrafimy skutecznie starać się o środki finansowe na te badania. (JN-9) Okazuje się więc, Ŝe wspólne projekty badawcze współfinansowane ze środków publicznych realizowane w konsorcjach obejmujących przedsiębiorstwa i jednostki naukowe mogą być motywowane brakiem moŝliwości nawiązania kooperacji w projektach stricte komercyjnych (co z kolei wynika z ostroŝności firm w zakresie ponoszenia nakładów na działalność badawczo-rozwojową). Innymi słowy, to po stronie podmiotów sektora B+R leŝy inicjatywa w zakresie inicjowania współpracy z sektorem komercyjnym, zaś ewentualny sukces w jej nawiązaniu leŝeć będzie w trafnej identyfikacji rzeczywistych potrzeb przedsiębiorstw. W powyŝszym kontekście istotne jest zwrócenie uwagi na czynnik, który z kolei moŝe skutecznie zniechęcać przedsiębiorców do angaŝowania się w projekty finansowane ze środków publicznych (nawet w charakterze odbiorcy rezultatów projektu): Przeszkadza oczekiwanie na rozstrzygnięcie. Przedsiębiorcy juŝ potrzebują dzisiaj. Często jest tak, Ŝe podpisując list intencyjny - co innego jest ilość potencjalnie zainteresowanych a ilość potem podpisanych umów. Bo często niestety dochodzi do tego, Ŝe zanim my zrealizujemy projekt - od momentu złoŝenia do rozstrzygnięcia to jest no prawie rok, pół roku na pewno, zanim zrealizujemy, zanim, Ŝe jesteśmy gotowi, to przedsiębiorca juŝ często jest duŝo dalej niŝ w momencie kiedy podpisywał z nami list intencyjny. (JN-10) PowyŜsza wypowiedź wskazuje na jeden z moŝliwych aspektów występowania problemu znaczącego wydłuŝenia czasu trwania procedury aplikacyjnej jest to czynnik, który moŝe skutecznie zniechęcać przedsiębiorców do partycypowania w projektach współfinansowanych ze środków publicznych, a tym samym do współpracy w ramach tych projektów z jednostkami naukowymi Poprawa wyników Niniejszy efekt zostanie opisany poprzez prezentację danych stanowiących odpowiedź na następujące pytania badawcze: (1) Czy instytucje naukowe dzięki wsparciu pozyskały nowych zleceniodawców (w tym: przedsiębiorców)? (2) Czy realizacja projektów przyczyniła się do poprawy wyników ekonomicznych działalności wspartych instytucji? W związku z tym, Ŝe efekt poprawy wyników oraz zmiany zachowania (opisany w dalszej części niniejszego raportu) są zmiennymi wielowymiarowymi, w celu weryfikacji doboru 67

68 wskaźników ww. efektów (pytań kwestionariuszowych), które zaproponowano na etapie przygotowywania raportu metodologicznego posłuŝono się metodą analizy czynnikowej. Jej wyniki wskazują na przynaleŝność następujących zmiennych do skali mierzącej wyniki jednostek naukowych/przedsiębiorstw: - zmiana przychodów - zmiana liczby klientów/zleceniodawców - zmiana udziałów w rynku (pozycji rynkowej) 23 Kwestia pozyskania od końca 2005 roku nowych zleceniodawców (w tym: przedsiębiorców) przez instytucje naukowe przedstawiona została na poniŝszym wykresie. 23 Do analizy z zastosowaniem eksploracyjnej analizy czynnikowej metodą głównych składowych włączono następujące zmienne: (1) zmiana przychodów, (2) zmiana liczby klientów/zleceniodawców, (3) zmiana udziałów w rynku (pozycji rynkowej), (4) zmiana wizerunku, (5) zmiana kwalifikacji i wiedzy personelu, (6) zmiana w zakresie zarządzania strategicznego, (7) zmiana udziału kosztów w przychodach. Wartość wyznacznik macierzy korelacji =0,182, a miara KMO adekwatności doboru próby=0,741. Do określenia liczby czynników uŝyto kryterium Kaisera, na podstawie którego wyodrębniono dwa czynniki, które wyjaśniają łącznie 66,3% wariancji wyników. Po wykonaniu analizy z rotacją Varimax, stwierdzono, Ŝe pierwszy czynnik wyniki jest silnie skorelowany z trzema zmiennymi: zmiana przychodów (ładunek czynnikowy 0,831), zmiana liczby klientów/zleceniodawców (0,890) oraz zmiana udziałów w rynku (pozycji rynkowej) (0,823). Drugi czynnik zaś efekt zmiany zachowania z pytaniami dotyczącymi zmiany wizerunku (ładunek czynnikowy 0,798), kwalifikacji i wiedzy personelu (0,779) oraz zmiany w zakresie zarządzania strategicznego (0,663). Ostatnia ze zmiennych zmiana udziału kosztów w przychodach, okazała się nie być związana z Ŝadnym z dwóch czynników, dlatego została ona wyłączona z dalszej analizy. Rzetelność tak skonstruowanych skal zweryfikowano ponadto poprzez obliczenie współczynnika alfa Cronbacha, który wynosi dla skali mierzącej efekt wyników 0,812; dla skali mierzącej efekt zmiany zachowania - 0,626. Wartości określające poziom kaŝdego z dwóch efektów uwzględniają ładunki czynnikowe poszczególnych pytań (zmiennych) i zostały obliczone dla kaŝdego respondenta za pomocą metody regresyjnej. 68

69 Wykres 15. Zmiana liczby klientów/zleceniodawców beneficjentów od końca 2005 roku Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania N= 71, nie uwzględniono odpowiedzi trudno powiedzieć =6 Z przedstawionych danych wyłania się pozytywna tendencja polegającą na poprawie wyników w odniesieniu do liczby klientów/zleceniodawców od końca 2005 roku. Okazuje się bowiem, Ŝe w przypadku blisko trzech czwartych instytucji naukowych we wskazanym okresie liczba odbiorców świadczonych przez nie usług wzrosła (dla 18,3% podmiotów bardzo wzrosła, zaś dla 56,3% ów wzrost okazał się umiarkowany). Stabilizacja (lub, w zaleŝności od przyjętej perspektywy, stagnacja) rynkowa dotyczy niespełna co piątej jednostki naukowej korzystającej ze wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO-WKP (dla 18,3% podmiotów liczba klientów/zleceniodawców od końca 2005 roku nie zmieniła). Jednocześnie jednak, niektóre jednostki odnotowały regres w odniesieniu do liczby odbiorców świadczonych przez te jednostki usług w znaczącym lub umiarkowanym stopniu problem zmniejszenia się liczby klientów/zleceniodawców dotknął 7% badanych podmiotów. Dodatkowym potwierdzeniem tego, iŝ beneficjenci odnotowali wzrost liczby klientów w analizowanym okresie są takŝe wypowiedzi uczestników badania jakościowego: Nigdy do tej pory nie mieliśmy aŝ tylu kontrahentów, aŝ tylu badań co mamy teraz. (JN-5) Mamy duŝo klientów, którzy są nowi i dopiero po tym jak zrealizowaliśmy projekt zaczęli się u nas badać. (JN-5) Jak mamy nowoczesną aparaturę, to mamy więcej klientów mamy więcej klientów zewnętrznych. (JN-7) Co waŝne, w badaniu jakościowym rzeczony wzrost liczby klientów beneficjenci kojarzyli właśnie ze wsparciem otrzymanym w ramach Działania 1.4 SPO-WKP. W wymiarze 69

70 subiektywnym przedstawiciele instytucji korzystających z ewaluowanego wsparcia dostrzegają więc pozytywne oddziaływanie interwencji w sferze ilościowego rozwoju potencjału ludzkiego organizacji. Obok aspektu poprawy wyników sprzedaŝowych (liczba klientów/zleceniodawców) analizie poddano takŝe wyniki finansowe (przychody instytucji) 24. Wykres 16. Zmiana wysokości przychodów beneficjentów od końca 2005 roku Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania N= 69, nie uwzględniono odpowiedzi trudno powiedzieć =8 W porównaniu z poprawą wyników w zakresie liczby klientów, w przypadku wielkości uzyskiwanych przychodów wskazać naleŝy m.in. na mniejszy odsetek wskazań określających zidentyfikowany wzrost przychodów jako bardzo duŝy (8,7%). Jednocześnie jednak łączny udział wśród badanych jednostek naukowych podmiotów, które odnotowały wzrost przychodów (bez względu na jego wielkość) okazał się juŝ zbliŝony i wyniósł 73,4% (wobec 74,6% w przypadku wzrostu liczby klientów/zleceniodawców). 24 Analizie poddano takŝe udział kosztów w przychodach. Dominuje wariant lekkiego wzrostu udziału kosztów w przychodach od końca 2005 roku, który dotyczy 42,6% jednostek naukowych będących beneficjentami Działania 1.4 SPO-WKP. Uwzględniając fakt, iŝ jak wiemy z wcześniej analizowanych danych wśród większości badanych jednostek naukowych w analizowanym okresie nastąpił wzrost przychodów, przyczyną wzrostu udziału kosztów w przychodach są raczej rosnące koszty niŝ malejące przychody, co z kolei moŝe świadczyć o duŝej aktywności inwestycyjnej beneficjentów Działania 1.4 SPO-WKP. 37% badanych podmiotów utrzymało od końca 2005 roku względnie stały poziom udziału kosztów w przychodach, zaś w odniesieniu do 14,8% jednostek naukowych będących beneficjentami Działania 1.4 SPO-WKP udział ten zmalał w stopniu umiarkowanym. 70

71 Dla 17,4% jednostek naukowych korzystających ze wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO- WKP wielkość przychodów z prowadzonej działalności nie zmieniła się w porównaniu z końcem 2005 roku. Z kolei 7,2% badanych podmiotów zadeklarowało spadek przychodów w analizowanym okresie (choć podkreślić trzeba, iŝ ów spadek nie został oceniony jako bardzo duŝy). W badaniu jakościowym beneficjenci z jednej strony przyznawali, Ŝe w rezultacie zrealizowanego projektu ich przychody wzrosły: Na pewno zwiększyły się przychody. Wpływ na to na pewno mają nowe projekty i usługi zlecane nam przez zewnętrznych odbiorców. (JN-6) Zwiększenie przychodów w rezultacie wsparcia uzyskanego w ramach Działania 1.4 SPO-WKP związane jest więc z faktem zbudowania przez beneficjentów potencjału umoŝliwiającego im prowadzenie nowych projektów oraz świadczenie większej liczby usług. Z drugiej strony zwracano uwagę na czynniki, które mogły ograniczać zwiększenie przychodów przez instytucje, które skorzystały ze wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO- WKP: Mogliśmy się spodziewać pisząc ten projekt, Ŝe nowoczesna aparatura umoŝliwi nam zarabianie większych pieniędzy. Zdawało się, Ŝe będziemy brać mogli więcej za jedną analizę, tymczasem konkurencja wyszła taka silna, Ŝe nie dosyć, Ŝe nie moŝna brać więcej, to trzeba teŝ często brać mniej niŝ kiedyś. Po prostu jest ogromna konkurencja na rynku, ale doskonale sobie radzimy. (JN-2) Jak wynika z powyŝszej wypowiedzi, beneficjenci planując realizację inwestycji w ramach Działania 1.4 SPO-WKP oczekiwali, iŝ stworzy ona im moŝliwość zwiększenia przychodów z realizacji prac badawczych dla klientów zewnętrznych. Pojawienie się konkurencyjnych ośrodków oferujących świadczenie podobnych usług utrudniło realizację tych planów, a tym samym przyczyniło się do zaostrzenia konkurencji cenowej i ograniczyło moŝliwości zwiększenia przychodów. W okresie ostatnich kilkunastu miesięcy na ograniczenie wzrostu przychodów lub wręcz ich spadek wpłynął takŝe kryzys ekonomiczny, który ograniczył moŝliwości biznesowych partnerów jednostek naukowych przyczyniając się tym samym do zmniejszenia przychodów tych ostatnich: Ostatnio pojawił się kryzys. ZauwaŜyliśmy zmniejszenie zainteresowania, gdzie deklaracje wcześniejsze, nasze umowy, współpraca z przemysłem pokazywały, Ŝe tych zamówień powinno być więcej. W innej dziedzinie produkcji to nam sprzedaŝ spadła o 80 %. U odbiorcy katalizatorów samochodowych, który był naszym głównym odbiorcą produkcja spadła o 90 procent. (JN-3) Choć kryzys finansowy moŝe w sposób realny i dotkliwy wpływać na wyniki finansowe osiągane przez beneficjentów, to jednak trzeba pamiętać, iŝ ów czynnik ma charakter przejściowy, a tym samym jego niekorzystny wpływ na rozwój jednostek naukowych nie powinien mieć charakteru długookresowego. Negatywnego oddziaływania kryzysu ekonomicznego na ewentualne efekty wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO-WKP zdecydowanie nie naleŝy wiązać z ograniczeniami wynikającymi z samego kształtu i zakresu interwencji. Co więcej, obniŝenie przychodów w kontekście kryzysu gospodarczego nie wydarzyło się z powodu, lecz pomimo uzyskania dofinansowania, przy czym fakt otrzymania 71

72 dotacji mógł ograniczyć dotkliwość ujawniających się trudności (np. poprzez finansowe odciąŝenie beneficjentów realizujących działania badawcze lub inwestycyjne). Poza tym, w opinii przedstawicieli tej samej jednostki negatywne oddziaływanie rzeczonego kryzysu moŝe być osłabione właśnie dzięki wsparciu uzyskanemu w ramach Działania 1.4 SPO-WKP: Dofinansowanie, które uzyskaliśmy pozwoliło nam w bardzo duŝym stopniu wymienić całą aparaturę analityczną kontrolno-pomiarową, którą posiadaliśmy juŝ dosyć zuŝytą. Kryzys działa trochę na naszą korzyść, poniewaŝ upadają małe zakłady, upadają laboratoria, które są przy większych zakładach i zostają firmy silne, które równieŝ mają dofinansowanie do aparatury i przez to koszty, które mamy ulegają pewnemu obniŝeniu. (JN-3) Okazuje się więc, Ŝe w przypadku działalności prowadzonej przez jednostki naukowe występuje podobny mechanizm oddziaływania kryzysu ekonomicznego na sytuację rynkową kryzys gospodarczy stwarza szansę (lub ryzyko) przetasowań wśród podmiotów oferujących usługi o zbliŝonym charakterze. Ostatni aspekt, w którym identyfikowany był efekt poprawy wyników dotyczy udziału w rynku (pozycji rynkowej) jednostek naukowych będących beneficjentami Działania 1.4 SPO- WKP. Wykres 17. Poprawa w aspekcie udziałów w rynku (pozycji rynkowej instytucji) wśród beneficjentów Działania 1.4 SPO-WKP od końca 2005 roku Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania N=68, nie uwzględniono odpowiedzi trudno powiedzieć =9 Większość z badanych instytucji (70,6%) odnotowała poprawę w zakresie swojej pozycji rynkowej, choć udział podmiotów, w których nastąpiła poprawa sytuacji nie jest tak duŝy jak w przypadku wcześniej analizowanych aspektów (w odniesieniu do 55,9% podmiotów ich 72

73 udziały w rynku trochę wzrosły, zaś w przypadku 14,7% wzrosły w bardzo duŝym stopniu). Biorąc pod uwagę, Ŝe pogorszenie sytuacji dotyczy pojedynczych instytucji (łącznie 3%), to za powyŝej zidentyfikowaną sytuację w duŝej mierze odpowiada relatywnie duŝy udział jednostek (26,5%), które nie odnotowały zmian w analizowanym obszarze. Wydaje się, Ŝe to, iŝ ponad jedna czwarta respondentów oceniła, iŝ w przypadku ich instytucji nie nastąpiły istotne zmiany w odniesieniu do pozycji rynkowej moŝe wynikać z faktu względnie rzadkiego funkcjonowania jednostek naukowych w logice rynkowej (uwzględniając kryterium konkurencyjności), a tym samym niepodejmowania działań zorientowanych na poprawę swojej rynkowej pozycji 25. Kwestia zmiany w zakresie pozycji rynkowej podejmowana była takŝe w ramach badania jakościowego: Nie da tak powiedzieć, Ŝe ten projekt dokonał rewolucji. Te laboratoria miały świetną renomę - ten projekt pomógł utrzymać renomę. (JN-2) Okazuje się, Ŝe realizacja projektu w ramach Działania 1.4 SPO-WKP nie zawsze musiała generować realną poprawę sytuacji beneficjentów w zakresie pozycji rynkowej. Czasami istotnym z punktu widzenia beneficjentów rezultatem było to, Ŝe udało się utrzymać dotychczasową pozycję rynkową. Podsumowując analizę dotyczącą efektu poprawy wyników przez jednostki naukowe zauwaŝyć naleŝy, Ŝe w największym stopniu ujawnia się on w przypadku liczby klientów/zleceniodawców oraz wielkości przychodów. Zdecydowana większość beneficjentów Działania 1.4 SPO-WKP odnotowała w analizowanym okresie (od końca 2005 roku) umiarkowany lub znaczący, choć głównie ten pierwszy wzrost we wskazanych obszarach. PoniŜej przedstawiono porównanie wielkości zmiany poszczególnych wymiarów związanych z poprawą wyników instytucji naukowych dla beneficjentów oraz grupy kontrolnej. Wykres 18. Porównanie poszczególnych wymiarów związanych z wynikami instytucji naukowych wśród beneficjentów i w grupie kontrolnej Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania; skala od 1 bardzo zmalało do 5 bardzo wzrosło, na wykresie przedstawiono wartości wskazujące na pozytywną zmianę - powyŝej 3 (3 - oznacza brak zmiany); dane waŝone 25 Wydaje się, Ŝe kwestia rywalizacji rynkowej i konkurencji moŝe dotyczyć np. konkurowania w obszarze aplikowania o środki publiczne na działalność badawczą. 73

74 Beneficjenci Działania 1.4 SPO-WKP nie róŝnią się w sposób istotny statystycznie od jednostek naukowych, które nie uzyskały wsparcia pod względem wzrostu przychodów w okresie RóŜnice na korzyść beneficjentów okazały się być istotne statystycznie w odniesieniu do pozostałych dwóch kwestii wzrostu liczby klientów /zleceniodawców oraz wzrostu udziałów w rynku 27. W celu jednoznacznej oceny stopnia poprawy wyników instytucji naukowych poprzez porównanie z grupą kontrolną stworzony został łączny wskaźnik odzwierciedlający stopień poprawy wyników. Sposób jego konstrukcji został omówiony w przypisie nr 23. Jego średnia wartość dla jednostek naukowych, które realizowały projekty w ramach Działania 1.4 SPO- WKP wynosi -0,02, dla jednostek, które nie realizowały projektów wynosi -0,21. Beneficjenci osiągnęli lepsze wyniki niŝ grupa kontrolna - róŝnica jest istotna statystycznie Wzrost konkurencyjności Niniejszy efekt zostanie opisany poprzez prezentację danych stanowiących odpowiedź na pytanie badawcze dotyczące wpływu udzielonego wsparcia na zwiększenie konkurencyjności jednostek naukowych 29. Wykres 19. Zmiana w odniesieniu do poziomu konkurencyjności beneficjentów i ich oferty od końca 2005 roku Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania N=76, nie uwzględniono odpowiedzi trudno powiedzieć =1 26 U Manna-Whitneya=6620,5; p dwustronna=0, odpowiednio: U Manna-Whitneya=6343,5; p dwustronna=0,005; U Manna-Whitneya=5591,0; p dwustronna=0,02 28 U Manna-Whitneya=3718,5; p dwustronna=0, Niezbędne jest w tym przypadku zastrzeŝenie dotyczące tego, iŝ respondenci dokonywali subiektywnej oceny konkurencyjności swojej instytucji i jej oferty. Choć naleŝy przypuszczać, Ŝe respondenci dysponują wystarczającą wiedzą do tego, by dokonać wiarygodnego porównania stopnia konkurencyjności swojej instytucji i jej oferty wobec innych podmiotów, to jednak nie jest wykluczone, iŝ analiza konkurencyjności dokonana z wykorzystaniem obiektywnych miar mogłaby w niektórych przypadkach dać rezultaty odmienne niŝ ocena dokonana przez respondentów. 74

75 W opinii większości respondentów (63,2%) konkurencyjność ich instytucji oraz jej oferty zwiększyła się od końca 2005 roku w stopniu umiarkowanym. Bardzo duŝy wzrost poziomu odnotowała blisko jedna piąta jednostek naukowych (18,4%) będących beneficjentami Działania 1.4 SPO-WKP. Takiego samego odsetka podmiotów dotyczy sytuacja braku zmian w poziomie konkurencyjności samej instytucji oraz jej oferty. Sytuacja zidentyfikowana w odniesieniu do efektu wzrostu konkurencyjności ma więc charakter zbliŝony, jak w przypadku wcześniej analizowanych efektów mamy do czynienia z występowaniem danego efektu w przewaŝającej liczbie jednostek naukowych będących beneficjentami Działania 1.4 SPO-WKP, lecz jego intensywność okazuje się najczęściej umiarkowana. Wykres 20. Wzrost konkurencyjności beneficjentów wsparcia oraz jednostek naukowych w grupie kontrolnej Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania; dane waŝone Jak widać na powyŝszym wykresie ponad dwukrotnie więcej jednostek naukowych, które realizowały projekty w ramach Działania 1.4 SPO-WKP, w porównaniu z jednostkami naukowymi, które nie realizowały projektów, przyznaje, Ŝe ich konkurencyjność bardzo wzrosła. Blisko co trzeci podmiot z grupy kontrolne przyznaje jednocześnie, Ŝe konkurencyjność jego instytucji i jej oferty w okresie od aplikowania o wsparcie do chwili obecnej się nie zmieniła, w przypadku beneficjentów konkurencyjność postała na niezmienionym poziomie tylko w przypadku ok. 18% podmiotów. RóŜnica pomiędzy grupą beneficjentów a grupą kontrolną jest chodzi o wzrost konkurencyjności jest istotna statystycznie na korzyść beneficjentów 30. Na wzrost konkurencyjności zwracali takŝe uwagę uczestnicy wywiadów realizowanych w ramach komponentu jakościowego badania: Realizujemy sporo projektów badawczych we współpracy z uniwersytetami, z politechnikami, i dla nich teŝ jesteśmy atrakcyjniejsi. Aparaturę mamy nowoczesną i w zasadzie ani uczelnie, ani politechniki w tym momencie nie mają tego (JN-3) 30 U Manna-Whitneya=7153,5; p dwustronna=0,002 75

76 Nawet w Polsce niektóre rzeczy wykonujemy my jedynie. Ta aparatura nam pozwoliła poszerzyć metody akredytowane. Akredytację poszerzyliśmy na rzeczy, które są na fali. Jako jedyna firma w Polsce robimy badania w tak szerokim zakresie. Marketing, który zrobiliśmy przy okazji zakupu tej aparatury, pozwolił nam aŝ na tyle zwiększyć naszą ofertę. (JN-3) Są inne jednostki, są inne prywatne laboratoria, być moŝe nie robią tego w pełnym zakresie, ale robią w jakimś częściowym zakresie, są jednostki naukowe jak politechniki, czy jakieś uniwersytety techniczne, które mogą to badać i wiem Ŝe takie jednostki funkcjonują, mają się dobrze. (JN-5) Uczelnie przewaŝnie nie mają akredytowanych laboratoriów. My na tym zyskujemy, Ŝe ktoś potrzebuje świadectwo i certyfikat na dany wyrób. Woli do nas się zgłosić. (JN-7) Jak wynika z powyŝszych wypowiedzi, dzięki realizacji inwestycji w ramach Działania 1.4 SPO-WKP beneficjenci pozyskali unikatowe rozwiązania zwiększające ich przewagę konkurencyjną względem innych podmiotów. Dzięki wdroŝonym rozwiązaniom beneficjenci są w stanie oferować klientom usługi, które pozostają poza zasięgiem podmiotów konkurencyjnych lub teŝ zapewniać odbiorcom w danym obszarze usługę kompleksową, a nie częściową, będąc tym samym atrakcyjniejszym partnerem biznesowym. MoŜna więc uznać za uprawnioną tezę, iŝ wsparcie udzielone beneficjentom w ramach Działania 1.4 SPO- WKP stanowiło instrument istotnego zwiększania przewagi konkurencyjnej beneficjentów w odniesieniu do zakresu oferowanych usług i potencjału badawczego Pozytywne efekty dodatkowe Charakteryzowane w tym miejscu efekty dodatkowe (niezamierzone) o charakterze pozytywnym rozumieć naleŝy jako efekty, które nie zostały ujęte w dokumentach programowych i teorii programu jako zamierzony i bezpośredni rezultat zastosowania określonych instrumentów wsparcia, ale które zostały osiągnięte pośrednio dzięki podjętej interwencji. W przeciwieństwie do efektów planowanych, nieosiągnięcie efektów dodatkowych nie moŝe być traktowane jako niepowodzenie programu, jednocześnie jednak w przypadku uzyskania efektów dodatkowych o charakterze pozytywnym mówić moŝemy o wzroście wartości dodanej interwencji publicznej (w tym przypadku: Działania 1.4 SPO- WKP) Efekt synergii O efekcie synergii (synergy effect) mówić moŝemy w sytuacji powiązania projektów realizowanych w ramach Działania 1.4 SPO-WKP z innymi projektami realizowanymi równolegle przez beneficjentów, co wpłynęło na zwiększenie osiąganych rezultatów. Na poniŝszym wykresie przedstawiono dane dotyczące tej kwestii. 76

77 Wykres 21. Równoległa realizacja innych projektów, które wpłynęły korzystnie na rezultaty projektu realizowanego w ramach Działania 1.4 SPO-WKP Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania N=76, nie uwzględniono odpowiedzi nie wiem =4 Efekt synergii dotyczy nieco ponad połowy beneficjentów (52,6%) w tej grupie jednostek naukowych równolegle z projektem w ramach Działania 1.4 SPO-WKP realizowane były inne projekty, które przyczyniły się zwiększenia jego rezultatów. W przypadku 47,4% podmiotów efekt synergii nie wystąpił. Podkreślić w tym miejscu naleŝy, Ŝe efekt synergii dotyczy projektów realizowanych równolegle (okresy realizacji projektów muszą się przynajmniej w części pokrywać), co dla wielu beneficjentów moŝe stanowić barierę nie do pokonania, np. ze względu na ograniczone zasoby kadrowe (tym bardziej, Ŝe jak sygnalizowali uczestnicy wywiadów jakościowych obciąŝenia formalno-administracyjne związane z kolejnymi etapami realizacji projektu były znaczące). Uwzględniając powyŝsze, fakt, iŝ z efektem synergii mamy do czynienia w odniesieniu do ponad połowy beneficjentów uznać naleŝy za wynik wysoce satysfakcjonujący. Beneficjentów Działania 1.4 SPO-WKP, którzy zadeklarowali równoległą realizację innych projektów dodatkowo zapytano, w ramach jakich programów prowadzone były te projekty. Prezentację danych dotyczących tej kwestii zawiera poniŝsza tabela. 77

78 Tabela 4. Programy, w ramach których realizowane były równolegle inne projekty, które wpłynęły korzystnie na rezultaty projektu realizowanego w ramach Działania 1.4 SPO- WKP N Odpowiedzi Procent Procent obserwacji ZPORR 8 9,9% 20,5% Program Ramowy UE 20 24,7% 51,3% SPO WKP (inne działanie niŝ 1.4) 14 17,3% 35,9% SPO RZL 6 7,4% 15,4% Projekt celowy dofinansowany przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa WyŜszego 25 30,9% 64,1% Projekt celowy dofinansowany przez NOT 3 3,7% 7,7% Inny program 5 6,1% 12,9% Ogółem ,0% 207,7% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania; odsetki obserwacji nie sumują się do 100%, respondenci mogli wskazać więcej niŝ jeden wariant odpowiedzi Dwa obszary wsparcia, które wskazywano najczęściej to: projekty celowe dofinansowane przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa WyŜszego (64,1%) oraz Program Ramowy UE (51,3%). ZauwaŜyć więc moŝna, iŝ projekty współkreujące efekt synergii to przede wszystkim przedsięwzięcia o profilu zbliŝonym do Działania 1.4 SPO-WKP, tj. dotyczące szeroko rozumianej sfery badawczej. Dwa kolejne programy, które uzyskały największą liczbę wskazań to: SPO-WKP (z wyłączeniem Działania 1.4 SPO-WKP) 35,9% oraz ZPORR (20,5%). Badanie jakościowe pozwoliło zidentyfikować przykłady występowania efektu synergii wśród beneficjentów Działania 1.4 SPO-WKP: Projekt ogarniał bardzo szeroko tę branŝę - w kaŝdym z tych sektorów uczestniczymy w większym czy mniejszym stopniu i projekty, które realizujemy, w których jest duŝo międzynarodowych konsorcjów, czy mniejsze projekty, które robimy własnym asumptem na zlecenie czy ministerstwa czy naszego klienta się pokrywają. (JN-4) PowyŜsza wypowiedź wskazuje na taki wariant efektu synergii, w którym projekt realizowany w ramach Działania 1.4 SPO-WKP wykazuje daleko idącą zbieŝność tematyczną z innego rodzaju działalnością podejmowaną przez beneficjentów. Dzięki takim powiązaniom następuje generalny wzrost know-how organizacji i moŝe ona w sposób spójny i konsekwentny rozwijać się w głównym obszarze swojej działalności. 78

79 Wzrost zatrudnienia Kolejnym moŝliwym efektem dodatkowym o charakterze pozytywnym jest wzrost zatrudnienia rozumiany jako utworzenie nowych stanowisk pracy lub utrzymanie planowanych do likwidacji dzięki realizacji projektu. Wykres 22. Zmiana stanu zatrudnienia wśród beneficjentów od końca 2005 roku Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania N=77 W przypadku niespełna połowy beneficjentów (49,4%) w analizowanym okresie nastąpił umiarkowany wzrost zatrudnienia (znaczący wzrost miał miejsce tylko w co dwudziestej jednostce naukowej korzystającej ze wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO-WKP). Relatywnie wysoki okazał się takŝe odsetek beneficjentów, w odniesieniu do których poziom zatrudnienia utrzymał się na stałym poziomie. Problem ilościowego regresu w obszarze zasobów ludzkich dotyczy bardzo niewielkiej grupy beneficjentów (łącznie w stopniu umiarkowanym lub znaczącym liczba zatrudnionych zmniejszyła się w 7,8% podmiotów). Choć więc sytuacja beneficjentów w obszarze zatrudnienia w analizowanym okresie nie daje podstaw do twierdzenia, iŝ skala wzrostu zatrudnienia jest bardzo duŝa (z takim stanem rzeczy mamy do czynienia tylko w przypadku 5,2% jednostek naukowych, które otrzymały wsparcie w ramach Działania 1.4 SPO-WKP), to jednak efekt wzrostu zatrudnienia w róŝnym stopniu dotyczy większości beneficjentów reprezentujących sferę naukowobadawczą. 79

80 PoniŜszy wykres prezentuje róŝnice pomiędzy obiema grupami jednostek naukowych objętych wsparciem w ramach Działania 1.4 SPO-WKP oraz grupy kontrolnej, jeśli chodzi o zmianę zatrudnienia w okresie Wykres 23. Zmiana wielkości zatrudnienia w jednostkach naukowych, które realizowały projekty w ramach Działania 1.4 SPO-WKP oraz w grupie kontrolnej Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania; dane waŝone Jak wyŝej wskazywano, u większości podmiotów, które uzyskały wsparcie zidentyfikowano wzrost zatrudnienia (55% - suma odpowiedzi trochę wzrosło i bardzo wzrosło ). W przypadku grupy kontrolnej liczebność tej kategorii jest niŝsza o ok. 13 punktów procentowych. Ponadto, blisko co piąta jednostka naukowa poddana badaniu w charakterze grupy kontrolnej deklaruje spadek zatrudnienia (suma odpowiedzi: bardzo zmalało, trochę zmalało ), w przypadku beneficjentów odsetek podmiotów, w których spadło zatrudnienie jest 2,5 krotnie niŝszy. RóŜnica w zmianie zatrudnienia pomiędzy dwoma grupami beneficjentów i kontrolną jest istotna statystycznie 31. Kwestia wzrostu zatrudnienia pojawiła się takŝe w wypowiedziach beneficjentów biorących udział w badaniu jakościowym, gdzie co istotne wskazywano na wzrost zatrudnienia jako bezpośredni rezultat wsparcia uzyskanego w ramach Działania 1.4 SPO-WKP: U nas parę osób młodych zostało przyjętych do pracy, dzięki temu Ŝe dostaliśmy te projekty. Zakładaliśmy, Ŝe wtedy stworzymy nowe miejsca pracy, no i to się udało. (JN-3) Nasz skład, jeŝeli chodzi o laborantów, powiększył się dwukrotnie, mieliśmy 3 teraz mamy 6, i póki co jest to optymalnie skonfigurowane. JeŜeli będzie potrzeba, to moŝemy jeszcze zatrudnić pewne osoby. JuŜ optymalnie jesteśmy skonfigurowani pod względem powierzchni, sprzętu i pod względem ludzi. (JN-5) 31 U Manna-Whitneya=7299,5; p dwustronna=0,013 80

81 Wzrost zatrudnienia wśród części beneficjentów stanowi naturalną konsekwencję faktu rozbudowy posiadanej infrastruktury badawczej, do obsługi której dotychczasowe zasoby ludzkie organizacji nie są wystarczające. Warte podkreślenia jest takŝe to, iŝ beneficjenci w sposób elastyczny podchodzą do określonych wymogów jakie stawia przed nimi prawidłowa realizacja projektów jeśli dany projekt kreuje konieczność zatrudnienia dodatkowych pracowników, to tego rodzaju działanie jest przez beneficjentów podejmowane Efekt doświadczenia Identyfikowany w tym miejscu efekt doświadczenia określić naleŝy jako stanowiące rezultat realizacji projektu w ramach Działania 1.4 SPO-WKP wiedzę i umiejętności związane z aplikowaniem o wsparcie publiczne i jego rozliczaniem zwiększające skuteczność w staraniach o kolejne dotacje, a takŝe wzrost zainteresowania innymi formami wsparcia. Na poniŝszym wykresie przedstawiono strukturę beneficjentów wsparcia reprezentujących sferę naukowo-badawczą, ze względu na aktywność w aplikowaniu o inne wsparcie ze środków publicznych w okresie od złoŝenia wniosku w ramach Działania 1.4 SPO-WKP do chwili obecnej). Wykres 24. Fakt aplikowania przez beneficjentów o inne wsparcie ze środków publicznych w okresie od złoŝenia wniosku w ramach Działania 1.4 SPO-WKP do chwili obecnej Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania N=70, nie uwzględniono odpowiedzi nie wiem =3 oraz odmowa =4 Dla większości jednostek naukowych (90%) aktywność w korzystaniu ze wsparcia ze środków publicznych nie ograniczyła się tylko do Działania 1.4 SPO-WKP do chwili obecnej aplikowały one takŝe o wsparcie w ramach innych dostępnych źródeł. Tylko co dziesiąty podmiot, od momentu uzyskania dotacji w Działaniu 1.4 SPO-WKP nie podejmował juŝ Ŝadnych prób w innych konkursach. 81

82 Tabela 5. Programy, w ramach których beneficjenci aplikowali o inne wsparcie ze środków publicznych w okresie od złoŝenia wniosku w ramach Działania 1.4 SPO-WKP do chwili obecnej N Odpowiedzi Procent Procent obserwacji Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka 51 28,3% 83,6% Regionalny Program Operacyjny 18 10,0% 29,5% Program Operacyjny Kapitał Ludzki 29 16,1% 47,5% Program Ramowy UE 34 18,9% 55,7% Projekt celowy dofinansowany przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa WyŜszego 36 20,0% 59,0% Projekt celowy dofinansowany przez NOT 11 6,1% 18,0% Inny program 1 0,6% 1,6% Ogółem ,0% 295,1% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania; odsetki obserwacji nie sumują się do 100%, respondenci mogli wskazać więcej niŝ jeden wariant odpowiedzi Jak widać w powyŝszej tabeli największym zainteresowaniem beneficjentów Działania 1.4 SPO-WKP reprezentujących sektor naukowo-badawczy cieszy się Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, w ramach którego o wsparcie aplikowało 83,6% podmiotów. W związku z powyŝszym uprawnione jest stwierdzenie, Ŝe badane jednostki naukowe, po zakończeniu realizacji projektu w ramach poprzedniego okresu programowania aktywnie poszukują i korzystają z moŝliwości uzyskania wsparcia w kolejnej perspektywie finansowania. Dodatkowym potwierdzeniem powyŝszej konstatacji jest fakt względnie częstego aplikowania o wsparcie w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (dotyczy to niemal połowy 47,5% beneficjentów). Ponad połowa jednostek naukowych aplikowała takŝe o wsparcie w ramach Programów Ramowych oraz konkursu na projekty celowe Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa WyŜszego (aplikowanie w tych obszarach wsparcia potwierdziło odpowiednio: 55,7% oraz 59% badanych podmiotów). Jeśli natomiast chodzi o liczbę złoŝonych wniosków w ramach wskazanych powyŝej programów, to średnia liczba wniosków przypadająca na jedną instytucję wyniosła 17,8, przy czym przynajmniej w połowie jednostek naukowych, które skorzystały we wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO-WKP liczba ta nie przekroczyła 10. Zestawiając te dane z danymi o tym, ile spośród tych wniosków zostało do dnia dzisiejszego zakwalifikowanych do dofinansowania (średnia liczba wniosków zakwalifikowanych do dofinansowania wyniosła 7,6, przy czym przynajmniej w połowie podmiotów liczba ta nie przekroczyła 4) okaŝe się, Ŝe skuteczność aplikacyjna jednostek naukowych będących beneficjentami Działania 1.4 SPO- WKP kształtuje się na poziomie 41,3%. NiemalŜe co drugi złoŝony wniosek kończył się więc dla badanych jednostek naukowych uzyskaniem dofinansowania. 82

83 W badaniu jakościowym beneficjenci często podkreślali występowanie efektu doświadczenia, wskazując w jaki sposób projekt zrealizowany w ramach Działania 1.4 SPO-WKP wpłynął na ich późniejszą aktywność aplikacyjną i potencjał prowadzenia przedsięwzięć o róŝnym stopniu złoŝoności merytorycznej i organizacyjnej: Niesamowicie cennym doświadczeniem związanym z realizacją tego projektu, było doświadczenie związane z zarządzaniem takimi duŝymi przedsięwzięciami. To jest niezaleŝnie juŝ od samej aparatury. Samo doświadczenie w realizacji tak duŝych projektów jest dla nas duŝym atutem, np. właśnie teŝ przy staraniu się o inne środki, albo w ogóle przy podejmowaniu jakiś innych przedsięwzięć. (JN-1) Był to pierwszy tego typu duŝy projekt, który koordynowaliśmy i najwaŝniejszym z naszego punktu widzenia efektem realizacji tego projektu było to, Ŝe w ogóle braliśmy w tym udział - taki duŝy projekt, tylu partnerów, projekt finansowany ze środków publicznych, z naszym równieŝ udziałem. Doświadczenie organizacyjne, prestiŝowe było najistotniejsze. To Ŝe nasza księgowość się musiała przyzwyczaić do tego, Ŝeby rozliczać taki projekt, bardzo zresztą szczegółowo, absurdalnie szczegółowo to juŝ jest osobna kwestia, natomiast musieliśmy przez to przejść, przejść na zarządzanie taką pracą, gdzie jest wielu róŝnych partnerów. DuŜo łatwiej nam w tym momencie uczestniczyć w projektach na przykład w 7 Programie Ramowym, bo juŝ mamy tego typu doświadczenie, juŝ wiemy jak robić spotkania całego konsorcjum, jak przygotowywać pakiety robocze. (JN-4) Jest nam duŝo łatwiej. Mamy juŝ pewne ścieŝki przetarte, wiemy juŝ jak pewne rzeczy robić a inni się po prostu niestety tego muszą uczyć. (JN-6) Merytorycznie ten sam zespól ludzi, który przygotował wniosek i uzyskał dofinansowanie na tamto laboratorium, przygotował wniosek na tą druga część, czyli tą cześć technologiczną, tą w której będą wytwarzane materiały. (JN-9) Rozumieją pojęcia, jakie występują przy aplikacji. Dla nich, w okresie składania czy aplikacji tych wniosków, o których juŝ rozmawialiśmy, te wskaźniki produktu, wskaźniki rezultatów, to oni nie wiedzieli z czym to w ogóle powiązać. JuŜ dzisiaj to jest zrozumiałe, i to są właśnie te rezultaty tych pierwszych wniosków. (JN-10) Jako wysoce uŝyteczny rezultat wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO-WKP uznać naleŝy to, iŝ pozyskane w ramach realizacji projektu doświadczenia wykorzystywane są nie tylko w aplikowaniu o innego rodzaju pomoc ze środków publicznych lub prowadzeniu obsługi administracyjnej tego typu przedsięwzięć, np. w zakresie księgowości (co byłoby dość oczywistą formą zdyskontowania zdobytych doświadczeń), ale takŝe do realizacji innych przedsięwzięć, efektywniejszego zarządzania innymi projektami etc. Jest bardzo korzystne, Ŝe beneficjenci dostrzegają wartość i uŝyteczność zdobytego doświadczenia, bowiem tylko mając jego świadomość mogą podejmować działania związane z jego dyskontowaniem, np. poprzez aplikowanie o wsparcie w ramach kolejnych Programów. Efekt doświadczenia jako pozytywny rezultat wsparcia udzielonego w ramach Działania 1.4 SPO-WKP nie dotyczy tylko poziomu samych beneficjentów i korzyści, które odnoszą oni dzięki niemu. Wpływa on bowiem korzystnie na uruchamianie kolejnych interwencji o zbliŝonym charakterze oraz ułatwia i czyni bardziej skutecznym proces dystrybucji środków w ramach istniejących obszarów wsparcia. Oczywiście istnieje realne ryzyko, iŝ efekt doświadczenia w swym skrajnym wariancie moŝe prowadzić do powstania mającego negatywny charakter efektu roszczeniowego, który m.in. przejawia się tym, iŝ z oferowanego wsparcia korzysta ograniczona ilość powtarzających się podmiotów. Wydaje się jednak, Ŝe w chwili obecnej zagroŝenie taką ekskluzywnością interwencji publicznej jest relatywnie niewielkie. Efekt doświadczenia nie musi jak wykazują wyniki badania jakościowego dotyczyć jedynie pozyskiwania wiedzy i umiejętności związanych z aplikowaniem o wsparcie ze 83

84 środków publicznych. Niekiedy, wynikające z realizacji projektu w ramach Działania 1.4 SPO- WKP, zwiększenie moŝliwości aplikacyjnych beneficjenta związane jest rozwojem potencjału technicznego: Bardzo waŝnym źródłem działalności, czy finansowania naszej działalności są zewnętrzne źródła finansowania, na przykład róŝne programy międzynarodowe. I fakt, Ŝe my mamy tak nowoczesną aparaturę jest niewątpliwym atutem.. Jesteśmy niesamowicie skuteczni w uzyskiwaniu zewnętrznych źródeł finansowania. Między innymi właśnie dzięki temu, Ŝe mamy tak dobrą aparaturę. (JN-1) Dało nam to moŝliwość starania się. Otrzymaliśmy projekt rozwojowy w PO IG, gdzie praktycznie cała aparatura, którą Ŝeśmy zakupili w ramach Działania 1.4 SPO-WKP jest wykorzystywana i dzięki ntemu mogliśmy składać wniosek. Ponadto w projektach, które są realizaowane poza funduszami strukturalnymi (projekty zamawiane, granty, projekty rozwojowe - ministerialne), wszędzie jest wykorzystywana aparatura zakupione w ramach tego projektu. (JN-3) MoŜemy pisać projekty na innowacyjne i technologie i materiały, bo mamy aparat do badań. (JN-7) Jak się ma takie laboratorium, to moŝna wejść do silnych konsorcjów i dostać kawałek duŝego projektu. (JN-9) Innymi słowy, dzięki infrastrukturze badawczej zakupionej w ramach Działania 1.4 SPO-WKP beneficjenci uzyskują dodatkowe moŝliwości pozyskiwania zewnętrznych środków finansowych, gdyŝ wzrasta potencjał organizacji w zakresie realizacji projektów, które wcześniej mogły pozostawać poza zasięgiem danej instytucji. Zrealizowane inwestycje okazują się więc istotnym zasobem wzbogacającym potencjał aplikacyjny beneficjentów, a takŝe zwiększają atrakcyjność podmiotów w kontekście brania udziału w projektach konsorcjalnych (takŝe międzynarodowych). Trzeci obok zdobytej wiedzy i umiejętności oraz posiadanej infrastruktury aspekt budowania doświadczenia projektowego dzięki realizacji przedsięwzięć w ramach Działania 1.4 SPO-WKP dotyczy swoistego networkingu i nawiązywania kontaktów, które później owocują budowaniem konsorcjów i realizacją wspólnych projektów: Na bazie projektu foresight-owego powstały trzy projekty, w których jesteśmy koordynatorem. W przypadku foresight-u energetycznego to, Ŝe realizowaliśmy ten projekt pozwoliło nam uczestniczyć w projektach europejskich (uczestniczymy w projekcie europejskim związanym właśnie z foresight ami energetycznymi i metodyką i prowadzeniem badań w tym zakresie). Na bazie zdobytego doświadczenia wystartowaliśmy w sieci. DuŜym dodatkowym plusem który nie był przewidywany we wskaźnikach, są dodatkowe projekty i przede wszystkim kontakty. Później robienie wspólnych projektów z tymi konsorcjantami jest duŝo prostsze, bo są wypróbowane ścieŝki porozumiewania się. (JN-6) MoŜna więc powiedzieć, Ŝe projekty realizowane w ramach Działania 1.4 SPO-WKP pozwalają na zbudowanie bazy partnerów, z którymi moŝna kooperować przy przyszłych przedsięwzięciach. Co więcej, wspólne konsorcja utworzone na potrzeby ewaluowanej w niniejszym raporcie interwencji nie tylko pozwalają na nawiązanie nowych kontaktów, ale stanowią takŝe wstępny test i weryfikację ewentualnych partnerów do kolejnych projektów. Zresztą doświadczenia nabyte w Działaniu 1.4 SPO-WKP i dyskontowane później w innych projektach mogą jak się okazuje dotyczyć nie tylko moŝliwości nawiązywania współpracy z nowymi partnerami, ale takŝe modeli współpracy i stosowanych w jej ramach procedur. Mieliśmy wypracowane w jednym projekcie pewne rozwiązania dotyczące współpracy konsorcyjne, które są automatycznie przenoszone do drugiego projektu Dla innych instytucji, które realizowały 84

85 projekty inwestycyjne - konsorcyjne, było duŝym problemem jak rozwiązywać kwestie prawne, jak rozwiązywać kwestie własności sprzętu itd. Nam się to udało załatwić przy pierwszym projekcie i później przy kaŝdym następnym juŝ nie mieliśmy problemów dlatego, Ŝe był jeden wzór umowy (oczywiście kaŝdy wnosił jeszcze jakieś t uwagi, moŝna to było dopracować trochę lepiej), ale poniewaŝ to juŝ to raz opracowaliśmy to, kolejny projekt jest duŝo łatwiej realizować i cała procedura zawierania umów partnerskich czy zabezpieczeń przebiega duŝo szybciej, bo po prostu wiemy juŝ na co zwracać uwagę. Poza tym zawsze moŝemy się powołać na to, Ŝe mamy juŝ doświadczenie i wiemy, Ŝe to tak działa. (JN-6) Efekt doświadczenia ujawnia się więc w powyŝszym przypadku poprzez opracowanie i stosowanie w późniejszych projektach określonych standardów kooperacji pomiędzy partnerami projektowymi, co bez wątpienia zwiększa efektywność całego projektu (trudności komunikacyjne i organizacyjne związane z relacjami pomiędzy członkami zespołu projektowego reprezentującymi róŝne podmioty mogą skutecznie ograniczać efektywność całego projektu). Tak rozumiany efekt doświadczenia winien być uznany za szczególnie istotny, jeśli przyjmiemy, Ŝe projekty o charakterze konsorcjalnym zapewniają bardzo skuteczny wariant transferu wiedzy i technologii, a zdobyte w dotychczasowych projektach doświadczenia mogą zwiększać skłonność do formowania konsorcjów projektowych. Efekt doświadczenia w swej nietypowej formie ujawnił się w jednym z projektów typu foresight: My z kolegą uczestniczyliśmy w spotkaniu dotyczącym ankietyzacji Delphi, gdzie oni byli bardzo zainteresowani tym jakie my mamy doświadczenia z ankietyzacji Delphi, którą przeprowadzaliśmy, Ŝeby uniknąć tych samych błędów, które my na przykład popełniliśmy. Same rezultaty naszych projektów (te końcowe) nie były moŝliwe do wykorzystania ze względu na czas, natomiast to, co u nas się na etapach realizacji projektu się pojawiało tam był właśnie wykorzystywane, ale głównie doświadczenia - metodyka, (JN-6) W powyŝszym przypadku chodzi o wykorzystanie doświadczeń realizatorów projektu w badaniu foresight realizowanym na poziomie krajowym. Innymi słowy, dyskontowanie doświadczenia nabytego w ramach projektu finansowanego z Działania SPO-WKP nie ogranicza się tylko do samego beneficjenta, ale takŝe innych podmiotów i osób, dla których doświadczenie to moŝe być uŝyteczne w prowadzonych przez nich przedsięwzięciach. Wydaje się, iŝ jest to najbardziej funkcjonalny wariant efektu doświadczenia, gdyŝ jego pozytywne oddziaływanie ma relatywnie szeroki zakres. W ramach przeprowadzonych porównań między grupą beneficjentów a grupą kontrolną pod względem efektu doświadczenia - częstości aplikowania o dotację w ramach innych, późniejszych konkursów, jak równieŝ ilości składanych wniosków oraz skuteczności w aplikowaniu, nie zdiagnozowano istotnych róŝnic Zmiana zachowania Efekt zmiany zachowania (behavioral additionality) uwzględnia kilka wymiarów funkcjonowania organizacji obejmując zmiany w odniesieniu do: wiedzy (know-how), 32 Chi2=0,005; p=0,943 (dla faktu aplikowania o inne wsparcie ze środków publicznych), U Manna- Whitneya=5047,5; p jednostronna=0,480 (dla ilości złoŝonych wniosków o dotacje); U Manna- Whitneya=4712,0; p jednostronna=0,286 (dla ilości zakwalifikowanych wniosków do dofinansowania) 85

86 rozwoju zasobów ludzkich, strategii instytucji. W związku z tym, Ŝe efekt zmiany zachowania jest podobnie jak wcześniej charakteryzowany efekt poprawy wyników - zmienną wielowymiarową, w celu weryfikacji doboru wskaźników efektu (pytań kwestionariuszowych), które zaproponowano na etapie przygotowywania raportu metodologicznego posłuŝono się metodą analizy czynnikowej i wskaźnikiem alfa Cronbacha 33. Jej wyniki wskazują na przynaleŝność następujących zmiennych do skali mierzącej efekt zmiany zachowania: - zmiana w zakresie zarządzania strategicznego - zmiana w zakresie kwalifikacji i wiedzy personelu - zmiana wizerunku i rozpoznawalności firmy/instytucji. W pierwszej kolejności analizie poddano kwestię zmiany w odniesieniu do sfery zarządzania strategicznego. Wykres 25. Zmiana w aspekcie zarządzania strategicznego w grupie jednostek naukowych beneficjentów Działania 1.4 SPO-WKP od końca 2005 roku Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania N=70, nie uwzględniono odpowiedzi trudno powiedzieć =7 Zarządzanie strategiczne okazuje się być sferą, w której od końca 2005 roku nastąpiła wśród jednostek naukowych będących beneficjentami Działania 1.4 SPO-WKP generalna poprawa aŝ 65,7%podmiotów zadeklarowało poprawę w tym zakresie, a dla 5,7% poprawa ta miała charakter znaczący. Pogorszenie sytuacji beneficjentów w kontekście zarządzania strategicznego ujawniało się incydentalnie i dotyczy łącznie (pogorszenie i znaczące 33 szczegółowy opis zastosowanej procedury czytelnik znajdzie w poprzednim podrozdziale 86

87 pogorszenie) 2,8% podmiotów. Co czwarta jednostka naukowa (25,7%) nie odnotowała zmian w odniesieniu do kwestii zarządzania strategicznego od końca 2005 roku do dnia dzisiejszego. Sytuację, na którą wskazują powyŝsze wyniki ocenić naleŝy pozytywnie zdecydowana większość jednostek naukowych korzystających ze wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO- WKP w analizowanym okresie poprawiła swoje funkcjonowanie poprzez usprawnienie (lub wprowadzenie) elementu zarządzania strategicznego. W badaniu jakościowym beneficjenci podkreślali, Ŝe realizowane projekty wpisywały się w przyjętą przez dany podmiot strategię funkcjonowania (wzmacniając tym samym obrany przez organizację kierunek rozwoju), bądź przyczyniały się do przeorientowania dotychczasowych kierunków rozwoju: Z jednej strony projekt na pewno przyczynił się do zmiany kierunku rozwoju sytuacji, z drugiej strony był kontynuacją pewnych wcześniejszych działań i utwierdził ten kierunek który zaczął się wcześniej rozwijać. Chodzi o kierunek związany z większą otwartością we współpracy z przemysłem. (JN-1) Trochę nam się teŝ zmieniła struktura, poniewaŝ kiedyś było tak, Ŝe większość naszej działalności to były głównie usługi dla przemysłu. Potem staliśmy się bardziej firmą konsultingową. Teraz dzięki temu sprzętowi mamy duŝo więcej projektów rozwojowych Więcej projektów badawczych, więcej działalności badawczej instytut robi.. (JN-6) Co bardzo istotne, powyŝsze wypowiedzi wskazują, Ŝe aktywność w obszarze aplikowania o wsparcie ze środków publicznych stanowi element strategii rozwojowej beneficjentów i pozostaje w ścisłym powiązaniu z kierunkami rozwoju podmiotów korzystających ze wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO-WKP. Oznacza to, Ŝe istnieje bardzo duŝe prawdopodobieństwo trwałości polityki rozwojowej, która będzie ściśle powiązana z korzystaniem z finansowania zewnętrznego opierającego się o środki wspólnotowe (choć tego rodzaju podejście ocenić naleŝy pozytywnie, to jednak nie moŝna nie dostrzegać, iŝ kryje się w nim ryzyko swoistego uzaleŝnienia od wsparcia zewnętrznego, co w sytuacji jego braku oznaczałoby zawieszenie działalności badawczej lub zmniejszenie jej skali). Jednocześnie jednak w niektórych przypadkach problemem jest właśnie przekonanie decydentów do uwzględnienia w strategii rozwoju jednostki kwestii realizacji projektów o charakterze zbliŝonym do przedsięwzięć podejmowanych w ramach ewaluowanej interwencji: Trzeba przekonać teŝ dyrektora, on musi widzieć taką potrzebę, bo najpierw trzeba środki wyłoŝyć, są jakieś zaliczkowania, ale to teŝ musi być w kontekście budŝetu, w kontekście strategii instytutu. (JN- 7) Problemem wydaje się w takich sytuacjach uświadomienie sobie zasadności podejmowania wysiłków i kosztów, które w dłuŝszej perspektywie mogą przynieść określonego rodzaju korzyści (często nie do zrealizowania bez finansowania zewnętrznego). Realizacja projektów badawczych współfinansowanych ze środków publicznych winna więc tu być traktowana w kategoriach inwestycji o bardzo wysokiej (wzrost innowacyjności, zwiększony potencjał badawczy, moŝliwość realizacji działań niedostępnych dla innych instytucji o podobnym rodzaju działalności etc.), lecz niekiedy odroczonej w czasie, stopie zwrotu. PoniŜsza wypowiedź potwierdza, iŝ proces uzyskiwania realnych korzyści z przeprowadzonych inwestycji i prac badawczych moŝe być bardzo rozciągnięty w czasie: 87

88 To są często miesiące opanowywania bardzo wyrafinowanych procedur pomiarowych, to nie jest wiedza standardowa. Te urządzenia są najczęściej unikatowe, w związku z tym te kompetencje teŝ trzeba gromadzić, Ten drugi proces budowania pozycji laboratorium i wykazywania jego przydatności nie tylko naukowej, ale i gospodarczej jest na pewno znacznie dłuŝszy niŝ sam fakt złoŝenia aplikacji, zdobycia środków i zakupu sprzętu. (JN-9) Konkluzja zawarta w powyŝszej wypowiedzi winna być równieŝ uwzględniana w kontekście oceny postępów w zakresie komercjalizacji wyników prac badawczych. Nie moŝna bowiem oczekiwać, Ŝe komercjalizacja będzie postępować w tempie bardzo szybkim jej skuteczny przebieg wymaga niekiedy bardzo długiego czasu (w szczególności dotyczy to przedsięwzięć najbardziej innowacyjnych, w przypadku których proces oswajania rynku z nimi będzie szczególnie długi). Część instytucji, choć nie dokonywała zmian w odniesieniu do zarządzania strategicznego, to jednak w kontekście realizowanego projektu dokonywała innego rodzaju modyfikacji procesów zarządzania w organizacji: Równolegle, kiedy ten projekt zaczął być prowadzony przygotowaliśmy system zarządzania projektami i on zaczął funkcjonować i funkcjonuje do tej pory i pozwala nam lepiej zarządzać tego typu projektami. Struktura działowa firmy zmienia się mocno, wkiedy wchodzi projekt interdyscyplinarny, w którym trzeba realizować róŝne branŝe i wtedy zachodzi konieczność zmiany tej struktury, nałoŝenia takiej struktury trochę macierzowej, gdzie nagle lider projektu nie jest juŝ kierownikiem działu, tylko jest zupełnie gdzieś z boku. Pojawił się lider projektu, który nie był kierownikiem działu, który był osobną komórką, powstało biuro zarządzania projektami i z poziomu biura zarządzania projektami ten projekt był właśnie zarządzany i tutaj zarówno koordynacja, jeŝeli chodzi o sprawozdawczość, o wszystkie kwestie związane z administracyjnymi sprawami, tutaj wspieraliśmy lidera projektu, który teŝ merytorycznie czuwał nad całością. (JN-4) Dyrektor musiał powołać specjalną komórkę, w której zostały zatrudnione osoby, które się na tym znają, czyli jest koordynator wszystkich projektów finansowych ze środków unijnych. (JN-5) My się nie zajmujemy pracą merytoryczną. Naszym zadaniem jest wsparcie pracowników merytorycznych, Ŝeby im powiedzieć, Ŝe tutaj jest fajnie to napisane o to chodzi, co ma być napisane, Ŝeby wniosek miał szanse w ogóle wygrać na konkursie (JN-6) W tej chwili juŝ powstał Dział Obsługi Funduszy Strukturalnych, ta osoba zajęła miejsce kierownicze, są osoby zatrudnione, strona internetowa w tej chwili juŝ kończona lada moment, ankiety się pojawiły, spotkania teraz z poszczególnymi przedstawicielami jednostek, które są realizowane, jest wdroŝona procedura obiegu dokumentów. (JN-10) Jak się okazuje w powyŝej przywołanych przypadkach, w celu rzetelnego i efektywnego zarządzania projektem wdraŝane były niekiedy w jednostce, która uzyskała wsparcie, określone procedury i standardy organizacyjne, czy wręcz przeprowadzono zmiany struktury organizacyjnej. Na szczególną uwagę zasługuje w tym przypadku wyodrębnienie działu w firmie odpowiedzialnego za realizację i administrację obsługi projektów. W sytuacji, gdy jednostka naukowa traktuje projekty współfinansowane ze środków publicznych jako istotny obszar swojej działalności (a obecnie trudno wyobrazić sobie konkurencyjny podmiot sektora B+R, który nie korzystałby z istniejących moŝliwości wsparcia), stworzenie takiej komórki organizacyjnej uznać naleŝy nie tylko za pomocne, ale wręcz niezbędne 34. W przypadku rzeczonego wyodrębnienia kluczowe jest jednak, by tego rodzaju dział obsługujący 34 Tym bardziej Ŝe jak wykaŝą dalsze analizy dotyczące efektu kosztów transakcyjnych obciąŝenie pracowników merytorycznych obowiązkami związanymi z formalno-administracyjnym wymiarem realizacji projektów moŝe w sposób niekorzystny odbić się na działalności badawczej danej jednostki. 88

89 projekty od strony formalnej ściśle współpracował z komórkami i pracownikami merytorycznymi. Tylko wtedy realizowane projekty poza gwarancją napływu środków finansowych do instytucji będą zapewniać merytoryczny rozwój organizacji i wzmacniać jej potencjał w kluczowych obszarach funkcjonowania. Drugi analizowany wymiar zmian dotyczy kwalifikacji i wiedzy personelu. Wykres 26. Zmiana w aspekcie kwalifikacji i wiedzy personelu wśród jednostek naukowych beneficjentów Działania 1.4 SPO-WKP od końca 2005 roku Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania N=75, nie uwzględniono odpowiedzi trudno powiedzieć =2 Sfera zasobów ludzkich jednostek naukowych będących beneficjentami Działania 1.4 SPO- WKP okazuje się być obszarem, w którym poprawa ujawniła się na jeszcze większą skalę niŝ miało to miejsce w przypadku zarządzania strategicznego. Okazuje się bowiem, Ŝe poprawę w odniesieniu do kwalifikacji i wiedzy personelu odnotowało aŝ 92% podmiotów, przy czym dla jednej czwartej (25,3%) jednostek poprawa ta miała charakter znaczący. Brak zmian w tym obszarze dotyczy 8% beneficjentów, natomiast co uznać naleŝy za potwierdzenie faktu rozwijania wiedzy i kwalifikacji personelu przez badane podmioty z pogorszeniem się sytuacji w odniesieniu do jakości zasobów ludzkich nie mamy do czynienia w Ŝadnej z instytucji będącej beneficjentem Działania 1.4 SPO-WKP. Fakt, iŝ niemalŝe wszystkie jednostki naukowe korzystające ze wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO WKP odnotowały jakościową poprawę w obszarze zasobów ludzkich (tj. dotyczącą nie samej ilości personelu, ale jego wiedzy i kwalifikacji) ocenić naleŝy tym bardziej pozytywnie, Ŝe dla jednostek prowadzących działalność naukowo-badawczą to właśnie poziom kapitału ludzkiego, którym dysponują jest, obok posiadanej infrastruktury badawczej, kluczowym czynnikiem determinującym jakość rezultatów prowadzonych badań. 89

90 PoniŜszy wykres przedstawia dane obrazujące skalę i kierunek zmian w odniesieniu do aspektu wizerunku i rozpoznawalności instytucji naukowych będących beneficjentami Działania 1.4 SPO-WKP. Wykres 27. Zmiana w aspekcie wizerunku i rozpoznawalności instytucji wśród beneficjentów Działania 1.4 SPO-WKP od końca 2005 roku Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania N=76, nie uwzględniono odpowiedzi trudno powiedzieć =1 Skala i kierunek zidentyfikowanych zmian w przypadku kwestii wizerunku i rozpoznawalności instytucji tylko nieznacznie odbiegają od tych zidentyfikowanych w odniesieniu do wcześniej analizowanych wiedzy i kwalifikacji personelu. AŜ 84,2% badanych podmiotów odnotowało poprawę w tym zakresie, przy czym dla niemal jednej czwartej jednostek (23,7%) miała ona znaczący charakter. 14,5% jednostek oceniło swoją aktualną sytuację w zakresie wizerunku i rozpoznawalności jako toŝsamą z tą, z końca 2005 roku, zaś pogorszenie odnotowała tylko jedna badana instytucja. Generalną poprawę sytuacji w zakresie wizerunku i rozpoznawalności instytucji naukowych będących beneficjentami Działania 1.4 SPO-WKP traktować naleŝy jako wysoce sprzyjającą okoliczność w kontekście ewentualnej współpracy z partnerami zewnętrznymi, w tym przedsiębiorstwami. Zmiany o charakterze wizerunkowym wynikające z realizacji projektu w ramach Działania 1.4 SPO-WKP sygnalizowane były takŝe przez uczestników badania jakościowego: 90

91 Realizacja tych projektów przyczyniła się do tego, Ŝe zyskaliśmy wiarygodność u partnerów. (JN-1) Pieniądze z tego nie są duŝe, obowiązki są duŝe, ale realizacja projektu w jakiś sposób oddziałuje na innych klientów. Wiedzą, Ŝe to nie jest byle jakie laboratorium. (JN-2) Wizerunek całego instytutu na pewno jest lepszy. Instytut czy na stronie www, czy na targach jest prezentowany i wtedy tą aparaturę ma nowoczesną, lepszą. JuŜ się nie mówi, Ŝe taki zakład taki ( ) Są róŝne zakłady i nowoczesna aparatura, więc na pewno te projekty przyczyniły się do jakiegoś lepszego wizerunku całego instytutu. Zresztą sam fakt pozyskania tych pieniędzy świadczy o tym, Ŝe te wnioski dostały akceptację, więc miały odpowiedni poziom merytoryczny. Instytut się coraz bardziej uwiarygadnia jako jednostka badawcza. (JN-3) Nie wstydzimy się tego laboratorium, chętnie je pokazujemy, duŝo osób nam gratuluje, duŝo osób tu przyjeŝdŝa, obserwuje. Te osoby jeŝeli widzą, Ŝe ktoś ma problemy, nie wie gdzie trafić z badaniami, polecają nas. (JN-5) JeŜeli chodzi o wizerunek to, nie chwaląc się, mamy najwięcej projektów realizowanych rozwojowych w tym roku, foresight- ów nikt nie zrobił więcej w Polsce niŝ my, tak, Ŝe to wpływa na wizerunek i teŝ jesteśmy traktowani jako potentat w tym zakresie. (JN-6) Jak widać, pozytywne zmiany wizerunkowe identyfikowane przez beneficjentów okazują się być róŝnorako rozumiane: bądź jako czysto prestiŝowe, bądź teŝ jako przekładające się np. na zwiększenie wiarygodności podmiotu. Co waŝne, beneficjenci mając świadomość tego, Ŝe korzyści wynikające z realizacji dofinansowanych projektów mogą stanowić skuteczny argument promocyjny, wykorzystują to w prowadzonej działalności marketingowej. Warto teŝ zwrócić uwagę na aspekt rekomendacyjny, tj. pozyskiwanie klientów dzięki rekomendacjom dotychczasowych partnerów, które wspierane są gwarancją wysokiej jakości usług zapewnianej dzięki nowoczesności zakupionego sprzętu. Podsumowując analizę dotyczącą zmiany zachowania stwierdzić naleŝy, iŝ w największym stopniu ujawniła się ona wśród jednostek naukowych będących beneficjentami Działania 1.4 SPO-WKP w przypadku takich obszarów jak: wiedza i kwalifikacje personelu oraz wizerunek i rozpoznawalność instytucji, zaś w nieco mniejszym w odniesieniu do kwestii zarządzania strategicznego. Nawet jednak w przypadku tej ostatniej sfery mamy do czynienia w porównaniu ze stanem z końca 2005 roku z pozytywną zmianą wśród beneficjentów. Wykres 28. Porównanie poszczególnych wymiarów związanych z efektem zmiany zachowania wśród instytucji naukowych - beneficjentów i w grupie kontrolnej Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania; skala od 1 znaczące pogorszenie do 5 znacząca poprawa, na wykresie przedstawiono wartości wskazujące na pozytywną zmianę - powyŝej 3 (3 - oznacza brak zmiany); dane waŝone 91

92 Jak widać na powyŝszym wykresie, największa zidentyfikowana róŝnica między beneficjantami a grupą kontrolną dotyczy kwalifikacji i wiedzy personelu oraz wizerunku. Jeśli chodzi o ten ostatni wymiar zmiany zachowania, to ok. 85% jednostek naukowych, które realizowały projekty w ramach Działania 1.4 SPO-WKP deklaruje znaczącą poprawę lub poprawę, jeśli chodzi o wizerunek instytucji i jej rozpoznawalność wobec 69% takich odpowiedzi w grupie kontrolnej. Zidentyfikowana róŝnica jest istotna statystycznie 35. Jeśli chodzi o kwalifikacje i wiedzę personelu, to ok. 92 % beneficjentów deklaruje znaczącą poprawę i poprawę wobec 87% jednostek naukowych z grupy kontrolnej. Istotność statystyczna tego zróŝnicowania równieŝ została potwierdzona testem nieparametrycznym 36. Nie zidentyfikowano natomiast istotnych róŝnic pomiędzy podmiotami realizującymi projekty w ramach Działania 1.4 SPO-WKP a nierealizującymi w zakresie poprawy w obszarze zarządzania strategicznego 37. W celu jednoznacznej oceny efekty zmiany zachowania poprzez porównanie z grupą kontrolną stworzony został łączny wskaźnik odzwierciedlający stopień zmiany zachowania. Sposób jego konstrukcji został omówiony w poprzednim podrozdziale. Jego średnia wartość dla jednostek naukowych, które realizowały projekty w ramach Działania 1.4 SPO-WKP wynosi 0,15979 dla jednostek, które nie realizowały projektów wynosi -0, Beneficjentów cechuje większa zmiana zachowania niŝ grupę kontrolną - róŝnica jest istotna statystycznie Efekt mnoŝnikowy Ostatni z analizowanych efektów dodatkowych o charakterze pozytywnym to tzw. efekt mnoŝnikowy (multiplier effect). Efekt ten jest związany z faktem pobudzenia wskutek realizacji projektu w ramach Działania 1.4 SPO-WKP do innych działań prorozwojowych (dalszych inwestycji). 35 U Manna-Whitneya=7985,5; p dwustronna=0, U Manna-Whitneya=7984,5; p dwustronna=0, U Manna-Whitneya=7659,5; p dwustronna=0, U Manna-Whitneya=3699,5; p dwustronna=0,040 92

93 Wykres 29. Podjęcie dodatkowych działań prorozwojowych (np. dalszych inwestycji) nieobjętych uzyskaną dotacją w rezultacie wsparcia uzyskanego w ramach Działania 1.4 SPO-WKP (efekt mnoŝnikowy) Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania N=73, nie uwzględniono odpowiedzi nie wiem =2 Jak wynika z danych przedstawionych na powyŝszym wykresie w przypadku zdecydowanej większości jednostek naukowych będących beneficjentami Działania 1.4 SPO-WKP (85,3%) projekt realizowany w ramach ewaluowanego Działania uruchomił dalsze działania prorozwojowe. Tylko wśród 14,7% podmiotów dalsze działania prorozwojowe (wykraczające poza zakres zadań w dofinansowanym projekcie) nie wystąpiły. Z punktu widzenia ogólnej oceny oddziaływania wsparcia udzielonego beneficjentom powyŝszą sytuację uznać naleŝy za korzystną, gdyŝ oznacza ona, Ŝe aktywność inwestycyjna większości badanych podmiotów pobudzona przez projekty realizowane w ramach Działania 1.4 SPO-WKP nie ograniczyła się wyłącznie do inwestycji objętych dofinansowaniem. Jeśli chodzi o rodzaj dodatkowych działań prorozwojowych podjętych przez beneficjentów w rezultacie wsparcia uzyskanego w ramach Działania 1.4 SPO-WKP, to dane dotyczące tego zagadnienia prezentuje poniŝszy wykres. 93

94 Wykres 30. Kategorie dodatkowych działań prorozwojowych podjętych przez beneficjentów w rezultacie wsparcia uzyskanego w ramach Działania 1.4 SPO-WKP Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania N=62 Wśród podjętych przez beneficjentów działań dominuje działalność inwestycyjna blisko połowa podmiotów (46,8%) deklaruje, iŝ w rezultacie wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO- WKP podjęła tego rodzaju działania. W przypadku nieco mniejszego odsetka (40,3%) efekt mnoŝnikowy osiągnięty został dzięki działaniom podjętym w obszarze badań i rozwoju. Wyraźnie rzadziej deklarowanymi działaniami prorozwojowymi, które podjęte zostały w rezultacie wsparcia uzyskanego w ramach Działania 1.4 SPO-WKP okazały się: nawiązanie, poszerzenie, współpracy (8,1%) oraz rozwój wewnętrzny organizacji (4,8%). TakŜe w badaniu jakościowym beneficjenci akcentowali kwestię podejmowania dodatkowych działań prorozwojowych (dalszych inwestycji) w rezultacie uzyskania wsparcia z Działania 1;4 SPO-WKP. W związku z realizacją tych projektów, na własną rękę przeprowadziliśmy część remontów pomieszczeń, Ŝeby je udoskonalić. (JN-1) Jak wynika z powyŝszej wypowiedzi beneficjenci mają świadomość, Ŝe w pełni efektywna realizacja załoŝeń i celów dofinansowanych projektów wymaga określonych działań dodatkowych, które traktować naleŝy jako swego rodzaju przygotowanie danej instytucji do wdroŝenia nowych rozwiązań i stosowania nowego sprzętu i aparatury badawczej. 94

95 Z drugiej jednak strony, zwracano uwagę na fakt obiektywnej niemoŝności podejmowania dalszych działań inwestycyjnych, a tym samym ograniczenia moŝliwości wystąpienia efektu mnoŝnikowego: Mamy potrzeby inwestycyjne, a w tym momencie nasze warunki, czyli lokale, którymi dysponujemy, juŝ za bardzo nam nie umoŝliwiają dokupowania kolejnych sprzetów, kolejnych inwestycji. Musimy to teŝ powiązać z rozwojem instytutu. JeŜeli będziemy mieli zielone światło, jest taka moŝliwość, jeŝeli ten projekt wygramy, dostaniemy nowe lokale, to wtedy jak najbardziej tak i to będzie się teŝ wiązało z poszerzeniem zespołu, bo w tej chwili juŝ jest tak optymalnie skonfigurowany i kaŝdy ma, co robić i jakieś dodatkowe badania, które byśmy musieli robić, będą wymagały zaangaŝowania kolejnych rąk do pracy. (JN-5) W powyŝszym przypadku mamy do czynienia z realnymi potrzebami (oraz, co waŝne, świadomością tychŝe) oraz wolą realizacji kolejnych przedsięwzięć i inwestycji, przy jednoczesnych deficytach kadrowych i lokalowych, które stawiają pod znakiem zapytania realizację nowych działań rozwojowych. W wypowiedzi beneficjenta pojawia się takŝe wątek wpisania rzeczonych działań zorientowanych na dalszy rozwój w strategię całej instytucji tylko bowiem w takiej sytuacji moŝliwe będzie podjęcie wysiłku i poniesienie kosztów niezbędnych do realizacji nowych projektów współfinansowanych ze środków publicznych. Jedną z moŝliwych strategii podejmowania dalszych działań prorozwojowych jest specjalizacja ośrodka i realizacja nowych inwestycji właśnie w wąskim obszarze specjalizacji: Chcielibyśmy, mamy potrzebę, aczkolwiek tak jak mówię juŝ nie idziemy w badania podstawowe, tylko chcielibyśmy oferować takie, które się w tej chwili dopiero rodzą na rynku europejskim. Dzięki temu projektowi zrobiliśmy to, co musieliśmy, czyli tę podstawę uzyskaliśmy, natomiast jeśli chcemy się rozwijać juŝ bardziej naukowo - sprzęt badawczy, ale taki wąsko specjalizowany jest strasznie drogi - są patenty, są wnioski, które trzeba chronić i to kosztuje. (JN-5) Uznając strategię specjalizacji i wąskiego profilowania oferty za potencjalnie funkcjonalną trzeba jednak pamiętać, iŝ wybór niszy, w której planuje się w najbliŝszej przyszłości rozwijać ośrodek musi być nie tylko precyzyjny, ale takŝe bardzo rzetelny w przeciwnym razie zbyt wąska lub nietrafna specjalizacja moŝe skutkować brakiem wystarczającego zapotrzebowania na świadczone usługi Negatywne efekty planowane W niniejszym podrozdziale omówione zostały efekty planowane (zamierzone) o charakterze negatywnym. Trzeba w tym miejscu jednoznacznie podkreślić, Ŝe nie mamy tu do czynienia z efektami negatywnymi, w przypadku których intencją podmiotu projektującego interwencję jest osiągnięcie rezultatu negatywnego, ale raczej o świadomości, iŝ dany efekt wystąpi jako bezpośredni rezultat uruchomionej interwencji, a tym samym o świadomości konieczności podjęcia działań, które zminimalizują oddziaływanie o charakterze negatywnym W przypadku Działania 1.4 SPO-WKP, częściowe zniwelowanie negatywnego efektu planowanego, jakim jest efekt zdarzenia niezaleŝnego moŝliwe było w oparciu o informacje podawane przez wnioskodawców na etapie aplikowania o uzyskanie wsparcia, które dotyczyły tego, czy (a jeśli tak, w jakim terminie i zakresie) dany projekt byłby realizowany w przypadku nieotrzymania dotacji. 95

96 Efekt zdarzenia niezaleŝnego Efekt zdarzenia niezaleŝnego (deadweight effect) oznacza efekty, jakie zostałyby osiągnięte w sytuacji nieuzyskania przez beneficjenta wsparcia. Innymi słowy, identyfikacja efektu zdarzenia niezaleŝnego pozwala stwierdzić, czy projekt zostałby zrealizowany, a jeśli tak, to w jakim stopniu i terminie, bez uzyskania dofinansowania ze środków publicznych. Efekt zdarzenia niezaleŝnego moŝe więc być traktowany jako pośredni wskaźnik tego, na ile otrzymanie wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO-WKP było warunkiem niezbędnym do podjęcia określonego rodzaju aktywności w sferze badawczo-rozwojowej. Efekt deadweight nazywany jest równieŝ biegiem jałowym, gdyŝ pozwala określić, czy rezultaty interwencji wystąpiłyby nawet w sytuacji, gdyby interwencja ta nie miała miejsca. Rzadkie występowanie efektu deadweight świadczyć moŝe o wysokim poziomie trafności i odpowiednim zaadresowaniu wsparcia. Z kolei, jego wysoki stopień wskazywać moŝe na to, iŝ wsparcie trafiło do podmiotów, w przypadku których jego udzielenie nie było niezbędne dla podjęcia określonych działań. Wykres 31. Podjęcie przez beneficjentów działań objętych dofinansowaniem w ramach Działania 1.4 SPO-WKP w sytuacji nieuzyskania dotacji Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań, N=76, nie uwzględniono odpowiedzi nie wiem =1 Wyniki przedstawione na powyŝszym wykresie pozwalają stwierdzić, Ŝe efekt zdarzenia niezaleŝnego (będący przypomnijmy efektem negatywnym interwencji) wystąpił w stopniu ograniczonym, co z kolei świadczy o wysokim poziomie trafności ewaluowanej interwencji. W przypadku niemal połowy beneficjentów (47,4%) działania podjęte w 96

97 rezultacie uzyskanego wsparcia nie miałyby w ogóle miejsca, gdyby podmiot nie otrzymał dotacji. Innymi słowy, dla połowy beneficjentów wsparcie uzyskane w ramach Działania 1.4 SPO-WKP miało charakter niezbędny do podjęcia planowanych działań. Nieco ponad jedna trzecia beneficjentów (34,2%) zrealizowałoby planowane działania nawet bez wsparcia ze środków publicznych, ale zrobiłoby to w węŝszym zakresie i późniejszym terminie lub dłuŝszym okresie. Względnie wysoki odsetek tej kategorii podmiotów równieŝ stanowi potwierdzenie faktu, iŝ w przypadku Działania 1.4 SPO-WKP skala występowania efektu zdarzenia niezaleŝnego jest niewielka. Trzeba tu podkreślić, iŝ jeśli jednostki naukowe podejmowałyby planowane działania w węŝszym zakresie i późniejszym terminie lub dłuŝszym okresie, to mogłoby to niekorzystnie wpłynąć na osiągane rezultaty. Po pierwsze, okrojenie projektu z pewnych działań mogłoby zuboŝyć jego uŝyteczność i wartość merytoryczną. Po drugie, opóźnienie i wydłuŝenie czasu realizacji mogłoby obniŝyć innowacyjność i aktualność wyników prac badawczych (w przypadku prac badawczorozwojowych ma to szczególne znaczenie). Dla 11,8% beneficjentów działania podjęte w rezultacie uzyskanego wsparcia miały na tyle pilny charakter, Ŝe zostałyby podjęte w pierwotnie zaplanowanym terminie, przy jednoczesnym zawęŝeniu zakresu prowadzonych prac. Z kolei co dwudziesta jednostka naukowa (5,3%) zdecydowałaby się na opóźnienie terminu rozpoczęcia planowanych działań (lub wydłuŝenie okresu ich realizacji), zachowując jednak zakres zaplanowanych prac. Tylko w przypadku jednego beneficjenta brak wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO-WKP nie zakłóciłby (zarówno w wymiarze merytorycznym, jak i temporalnym) realizacji zaplanowanych działań. W odniesieniu do tego podmiotu interwencja publiczna nie była więc niezbędna dla realizacji projektu nawet bez otrzymania pomocy dysponowałby on wystarczającymi środkami na realizację określonego projektu lub teŝ miał moŝliwość ich pozyskania z innych źródeł. Nie moŝna tu oczywiście mówić o zmarnotrawieniu środków finansowych (rozumianym jako przekazanie ich podmiotom nieuprawnionym), bez wątpienia jednak dofinansowanie trafiło do jednostki naukowej, która takŝe bez jego otrzymania dysponowałaby moŝliwościami podjęcia działań, których wsparcie przewidywało Działanie 1.4 SPO-WKP. Uczestnicy badania jakościowego swoimi wypowiedziami potwierdzali, Ŝe brak dotacji z Działania 1.4 SPO-WKP uniemoŝliwiłby lub powaŝnie zagroził realizacji dofinansowanych przedsięwzięć: Bardzo moŝliwe, Ŝe mogło by się nie udać tego zrealizować, a jeŝeli tak to w bardzo ograniczonym zakresie. Byłoby to niezmiernie cięŝkie, o ile w ogóle wykonalne, prawdopodobnie by się nie udało tego zrobić. Z jednorazowej, rocznej dotacji na pewno nie bylibyśmy w stanie zrealizować czegoś takiego. Teoretycznie być moŝe moŝna by takie coś zrobić gdyby te środki nie były wydatkowane w ciągu jednego roku. To praktycznie byłoby niemoŝliwe. (JN-1) Byśmy się wtedy bardzo starali o pieniądze z Ministerstwa Nauki, bo z innych źródeł by się nie dało takich pieniędzy pozyskać. Nie ma takich grantów aparaturowych, które by moŝna dostać, Ŝeby zakupić tego rodzaju sprzęt. Nie mogę powiedzieć, Ŝe by to nie było moŝliwe - bardzo by na tym zaleŝało, robilibyśmy wszystko, Ŝeby tego rodzaju sprzęt otrzymać. Być moŝe, Ŝe byśmy go dostali teraz, ale ile to lat by było opóźnienia, ja po prostu nie bardzo wiem, czy by się dało utrzymać poziom laboratorium. (JN-2) Później to na pewno składalibyśmy wniosek w kolejnym konkursie na to samo, natomiast gdybyśmy nie dostali w ogóle, moŝe jakąś jedną rzecz byśmy kupili, tyle na pewno nie, bo nie byłoby jak. (JN- 3) Na pewno taki projekt nie byłby zrealizowany kompleksowo. (JN-4) 97

98 Nie wyobraŝam sobie, to był wprawdzie niezbyt wygórowany projekt, jeŝeli chodzi o cenę, ale ja nie jestem w stanie tutaj ze środków instytutowych, z tego co tu wypracujemy, kupić coś powyŝej 20 tysięcy złotych. Nie ma mowy. (JN-7) Gdyby nie było takiej moŝliwości finansowej, tej moŝliwości finansowania to byśmy długo jeszcze takiego laboratorium nie stworzyli. (JN-9) PowyŜsze wypowiedzi wskazują, z jak duŝym stopniem niezbędności interwencji publicznej mieliśmy do czynienia w przypadku Działania 1.4 SPO-WKP. Przedstawiciele bardzo róŝnych instytucji naukowo-badawczych okazywali się zgodni w ocenie faktu, iŝ obowiązujący model finansowania działalności ich ośrodków nie dawałby szans na realizację inwestycji o skali zbliŝonej do tej, z którą mieliśmy do czynienia w ramach Działania 1.4 SPO-WKP. Rzeczona niezbędność wsparcia winna być równieŝ traktowana jako istotny argument na rzecz utrzymania w katalogu pomocy współfinansowanej ze środków publicznych (w tym: środków wspólnotowych) form i instrumentów wsparcia zbliŝonych do tych, z których wnioskodawcy mogli korzystać w Działaniu 1.4 SPO-WKP. W kontekście rozwaŝania ewentualnych skutków nieotrzymania dotacji zwracano takŝe uwagę na inny aspekt: Mielibyśmy do dyspozycji sprzęt z niŝszej półki obarczony większą niedokładnością, większymi błędami, mielibyśmy ten sprzęt zakupiony w dłuŝszym okresie czasu, być moŝe w całości, być moŝe nie, wszystko by to zaleŝało jakby te badania się układały. Istnieją teŝ obawy utraconych moŝliwości, czyli nasi klienci potencjalni nie mieliby gdzie tego realizować, więc mogliby szukać rozwiązywania swoich problemów poza naszymi granicami i wtedy wiadomo, Ŝe jeŝeli klient się juŝ przyzwyczai do danego ośrodka to niechętnie go zmienia. (JN-5) Innymi słowy, niezrealizowanie projektu w zaplanowanym czasie i terminie mogłoby generować wymierne straty wynikające z braku kontraktów, które nie mogłyby zostać zrealizowane bez sprzętu zakupionego w ramach Działania 1.4 SPO-WKP. Patrząc na to z drugiej strony dzięki przeprowadzeniu dofinansowanej inwestycji wzmocnieniu uległ potencjał rynkowy instytucji i jego skuteczność w pozyskiwaniu zleceń komercyjnych Negatywne efekty dodatkowe Negatywne efekty dodatkowe (niezamierzone) określić naleŝy jako takie rezultaty uruchomienia interwencji publicznej w ramach Działania 1.4 SPO-WKP, które mogły niekorzystnie wpłynąć na osiągnięcie załoŝeń realizowanych projektów lub utrudnić ich realizację. Traktowanie rzeczonych efektów jako dodatkowych (niezamierzonych) oznacza, Ŝe nie zostały one przewidziane jako bezpośredni, czy nawet pośredni, rezultat zrealizowanej interwencji, a tym samym w ramach projektowania tej ostatniej nie przewidywano określonych działań zaradczych. Innymi słowy, choć negatywne efekty dodatkowe niekorzystnie oddziałują na przebieg i rezultaty interwencji, to jednak ich występowanie nie moŝe być traktowane jako niepowodzenie Działania 1.4 SPO-WKP Efekt kosztów transakcyjnych Omawiany poniŝej efekt kosztów transakcyjnych odnosi się do występowania na poziomie beneficjentów kosztów (finansowych i pozafinansowych) związanych z przygotowaniem wniosku o wsparcie, sprawozdawczością, rozliczeniem dotacji oraz innych kosztów (np. wynikających z konieczności realizacji projektu zgodnie z przyjętym harmonogramem). Z kolei na poziomie instytucji odpowiedzialnych za wdraŝanie interwencji są to m.in. koszty związane z kontrolą, zarządzaniem, wdroŝeniem i pośredniczeniem. 98

99 Wykres 32. Ocena wielkości kosztów finansowych i pozafinansowych związanych z przygotowaniem wniosku o wsparcie, realizacją projektu zgodnie z umową, Prawem Zamówień Publicznych i harmonogramem, sprawozdawczością i rozliczeniem projektu Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań, N=77 Jak wynika z danych przedstawionych na powyŝszym wykresie dodatkowe koszty transakcyjne związane z realizacją projektu w ramach Działania 1.4 SPO-WKP nie stanowiły dla beneficjentów znaczącego obciąŝenia blisko połowa (48,1%) respondentów oceniła rzeczone koszty jako średnie. Uwzględniając fakt, iŝ nie jest moŝliwe całkowite wyeliminowanie tego rodzaju kosztów i obciąŝeń, uzyskany wynik ocenić naleŝy jako satysfakcjonujący dla niemal połowy beneficjentów dodatkowe koszty transakcyjne nie okazały się na tyle wysokie, by mogły realnie zagrozić skutecznej i zgodnej z załoŝeniami realizacji projektu. Z wysokimi kosztami transakcyjnymi w trakcie realizacji projektu w ramach Działania 1.4 SPO-WKP borykać się musiało 28,6% jednostek naukowych, przy czym tylko dla 7,8% beneficjentów koszty te okazały się bardzo wysokie. Z kolei, 23,4% podmiotów dodatkowe koszty transakcyjne oceniło jako niskie (w tym: 10,4% jako bardzo niskie, a 13% jako raczej niskie). W badaniu jakościowym zwracano uwagę, Ŝe choć róŝnego typu koszty dodatkowe i obciąŝenia rzeczywiście wystąpiły na etapie realizacji projektu, to jednak miały one charakter niezbywalny i stanowiły naturalny a więc wcześniej uświadamiany i uwzględniany przez beneficjentów koszt uzyskania wsparcia przez instytucję. To jest oczywiste Ŝe naukowcy, którzy musieli zaangaŝować się w zakup tych urządzeń, musieli poświęcić swój czas, na to Ŝeby osobom, które się zajmują zarządzaniem tymi projektami pomóc w kwestiach merytorycznych. Ale oni o tym wiedzieli od początku. Wiadomo, Ŝe to dla nich było duŝym 99

100 wysiłkiem, obciąŝeniem. W gruncie rzeczy to oni są głównymi beneficjentami. To było zrozumiałe, Ŝe tak to będzie wyglądać.. (JN-1) Oczywiście, Ŝe pewne wymagania, które w funduszach są Niektórzy by chcieli by było trochę inaczej, ale są takie wymagania jakie są i trzeba się po prostu do nich dostosować. (JN-6) PowyŜsze opinie beneficjentów, choć znajduje w nich potwierdzenie fakt występowania określonych trudności i problemów związanych z realizacją projektów w ramach Działania 1.4 SPO-WKP, to jednak wydaje się, Ŝe mogą być interpretowane pozytywnie. Jeśli bowiem istniejące trudności uznawane są za niezbywalny i naturalny element wsparcia ze środków publicznych, to nie będą one przez wnioskodawców jako czynnik zniechęcający do korzystania ze wsparcia, ale raczej uruchamiać będą działania dostosowawcze i skłaniać do przezwycięŝenia występujących barier i ograniczeń. Jeśli chodzi o rodzaj ponoszonych przez beneficjentów kosztów, to zwracano m.in. uwagę na obciąŝenia czasowe konieczność realizacji w relatywnie krótkim czasie wielu zadań związanych np. z etapem aplikowania o uzyskanie wsparcia, księgowością projektu, czy sprawozdawczością: Koszty to były jedynie czasowe. Trzeba było czas na to poświęcać ( ) tylko czas, zajmowały czas, bo były bardzo obciąŝające. (JN-2) Nie spodziewaliśmy się aŝ takiego stopnia skomplikowania całej procedury rozliczania tych środków. Musieliśmy kaŝdy telefon, który był nie przypisany wprost do projektu rozliczać na zasadzie bilingu (ten telefon był wykonany w ramach projektu, a ten nie), liczyć powierzchnię, metry kwadratowe, nie moŝna było przyjąć jakiegoś wskaźnika tylko dokładnie rzeczywisty koszt pośredni trzeba było wyliczyć na projekt, co sprawiało, Ŝe nasza księgowość przy rozliczaniu siedziała naprawdę dniami i nocami i to jest zupełnie niepotrzebne, bo są duŝo łatwiejsze środki i sposoby na to, Ŝeby tego typu koszty pośrednie liczyć. (JN-4) Po pierwsze to było nowe i było strasznie duŝo papierów przy tym, więc to na pewno odciągało, mnie osobiście bardzo odciągało od na przykład robienia badań, ja bardzo duŝo czasu musiałam poświęcać na jakieś sprawozdania, które przy kaŝdych projektach są, ale tam było duŝo innych rzeczy, które trzeba było robić, co kwartał i te wnioski o płatność, sprawozdania teŝ były bardzo często. Wydaje mi się, Ŝe to powinno być dokładniej sprecyzowane i powiedziane, co jest płacone, ile trzeba na to pieniędzy, Ŝeby pracownik koncepcyjny, badawczy, no mógł być odciąŝany, bo my w naszym laboratorium widzimy taką potrzebę, My się wywiązujemy, ale kosztem naszej pracy badawczej. (JN- 3) Musieliśmy robić to sami, czyli ta cała strona biurokratyczna obciąŝała nas. Albo robiliśmy to w ramach pracy, co automatycznie odbijało się na tym, Ŝe mieliśmy mniej czasu na to co robimy statutowo, albo robiliśmy to w ramach wolnego czasu, Ŝeby móc ten projekt zrealizować. (JN-5) Została oddelegowana jedna osoba, praktycznie jeden etat, który później się przemienił w etat kierownika projektu. Na etapie przygotowania projektu został zupełnie oddelegowany do przygotowania tego, było mnóstwo pracy z przygotowaniem planu merytorycznego, pakietów roboczych, budŝetu, przygotowaniem całej współpracy z partnerami w ramach konsorcjum, takŝe ten jeden etat na etapie przygotowań został oddelegowany zupełnie do tego projektu, jeszcze bez środków finansowych, czyli to był nasz koszt. (JN-4) Trzeba pamiętać, Ŝe mamy podstawowe obowiązki naukowe, dydaktyczne, a tu jest bardzo duŝo pracy organizacyjnej, typu właśnie przetargi. RównieŜ trzeba jakąś wiedzę z zakresu finansowania opanować. Nie mówiąc o tym, Ŝe specyfika środków strukturalnych polega na tym, Ŝe dobrą aplikację nie robi się z marszu, tylko to trzeba nad tym popracować. (JN-9) W przypadku, gdy za zadania administracyjne odpowiedzialni byli pracownicy merytoryczni instytucji, wtedy obciąŝanie ich obowiązkami z formalną obsługą projektu mogła znacząco 100

101 utrudniać lub wręcz uniemoŝliwiać prowadzenie przez nich prac badawczych. Z drugiej strony, nie wszystkie podmioty mogły z powodu ograniczeń finansowych lub kadrowych pozwolić sobie na rozdzielenie zadań merytorycznych i administracyjnych pomiędzy róŝne osoby. Jednocześnie, beneficjenci zwracali uwagę na to, iŝ róŝne kategorie kosztów finansowanych i niefinansowych ponoszonych przez nich w trakcie realizacji projektu nie mogły być uwzględnione w otrzymanym dofinansowaniu (lub Ŝe procedura uwzględniania tych kosztów była tak skomplikowana i niezrozumiała, Ŝe bardzo trudne było skwantyfikowanie kosztów faktycznie ponoszonych przez beneficjenta). Wydaje się, iŝ zasygnalizowany tu problem wymaga określonej reakcji i podjęcia działań zaradczych ze strony instytucji odpowiedzialnych za projektowanie i zarządzanie interwencją publiczną. W przeciwnym razie, część beneficjentów moŝe rezygnować z aplikowania o wsparcie z powodu niemoŝności poniesienia róŝnego rodzaju kosztów dodatkowych lub obaw o to, Ŝe aplikowanie i realizacja projektu sparaliŝują prawidłowe funkcjonowanie ośrodka. Czynnikiem generującym dodatkowe koszty transakcyjne i utrudniającym realizację projektu były teŝ określone regulacje prawne: Największy problem to jest właśnie terminowość wydatkowania. Z jednej strony trudno partnerom narzucać, Ŝe mają wydać tyle i tyle, bo oni muszą gospodarować według swoich własnych procedur i swoich własnych regulacji, a dwa to Prawo Zamówień Publicznych - to spowalnia czasami zakupy. (JN-6) Wskazane powyŝej czynniki, choć mogą znacząco utrudniać realizację projektów, to jednak nie mogą zostać wyeliminowane całkowicie, ze względu na fakt, iŝ beneficjenci korzystają ze środków publicznych i musi obowiązywać określona dyscyplina oraz kontrola wydatkowania tego rodzaju środków. Z drugiej jednak strony, okres, w których Polska korzysta ze środków wspólnotowych wydaje się juŝ być na tle długi, iŝ moŝna coraz odwaŝniej rozwaŝać róŝne moŝliwości i instrumenty zapewniania beneficjentom większej swobody w realizacji swoich projektów. W niektórych przypadkach efekt kosztów transakcyjnych okazywał się być powiązany z analizowanym w dalszej części efektem doświadczenia 40 : JuŜ nie było tak sami pisaliśmy projekt, tylko wynajęliśmy firmę zewnętrzną, dyrekcja wiedziała, Ŝe to jest obciąŝenie zbyt duŝe, Ŝeby to ludzie to mogli sami to napisać, więc o tyle przydała się [realizacja projektu w ramach Działania 1.4]. (JN-2) Doświadczenia wynikające z realizacji projektu w ramach Działania 1.4 SPO-WKP, które związane są z koniecznością zaangaŝowania znacznych zasobów na etapie aplikowania o uzyskanie wsparcia zostały wykorzystane w taki sposób, Ŝe przy kolejnych projektach decydowano się na zaangaŝowanie w proces aplikowania specjalistycznej firmy doradczej. Wydaje się, Ŝe jeśli tylko organizacja dysponuje środkami finansowymi na tego rodzaju outsourcing jest to wysoce funkcjonalny model pozyskiwania zewnętrznego dofinansowania, pozwala on bowiem pracownikom instytucji skupić się na zadaniach 40 Na inny aspekt tego powiązania zwrócono uwagę we wcześniej analizie efektu doświadczenia projekt realizowany w ramach Działania 1.4 SPO-WKP pozwolił beneficjentom na zdobycie doświadczeń w obszarze funkcjonowania konsorcjum projektowego, które znacznie ułatwiły późniejsze zarządzanie konsorcjami w innych przedsięwzięciach. 101

102 merytorycznych i opracowaniu koncepcji projektu, bez konieczności poświęcania duŝej ilości czasu na kwestie formalne. Akcentowano teŝ, Ŝe szczególnie problematyczny i obciąŝający beneficjentów był początkowy moment realizacji projektu, tj. moment wdraŝania (a czasami wręcz testowania) nowych rozwiązań administracyjnych, czy organizacyjnych, które były niezbędne dla sprawnego przebiegu projektu: Realizacja takiego projektu to jest praca wielu osób. Z jednej strony to jest nasz dział, który się zajmuje kwestiami administracyjnymi i monitorowaniem całości przebiegu projektu. Z drugiej strony jest dział księgowy, który monitoruje wszystkie wydatki, wszystkie faktury odpowiednio księguje. To jest ich praca. Oczywiście musieli na początku duŝo wysiłku włoŝyć, Ŝeby to zacząć, odpowiednie procedury opisu np. faktur opracować, odpowiednio księgować wydatki. Natomiast w momencie, kiedy to zostało wdroŝone, to później to przebiegało jak przy jakichkolwiek innych zakupach. Ujmując całość działania instytutu to zostało dosyć sprawnie wdroŝone i nie było pod tym względem jakiś większych problemów. (JN-1) Uwzględniając powyŝsze, stwierdzić naleŝy, Ŝe moment rozpoczęcia realizacji projektu winien być uznany za krytyczny, ze względu na jednoczesne występowanie dwóch okoliczności: (a) szczególnie duŝego obłoŝenia zadaniowego związanego z procesem uruchamiania projektu i wprowadzania w organizacji określonych rozwiązań i procedur dotyczących projektu, (b) znaczącego wpływu przyjętych na wstępie rozwiązań na późniejszy przebieg oraz rezultaty projektu Efekt substytucji Ostatni z omawianych efektów dodatkowych o charakterze negatywnym to efekt substytucji (substitution effect). Ów efekt polega na przynoszeniu korzyści grupie objętej interwencją kosztem innej nieobjętej, np. wymiana zasobów ludzkich (likwidacja stanowisk prac, które w wyniku wdroŝenia inwestycji stały się niepotrzebne) lub zaniechanie pewnych działań na rzecz działań związanych z realizacją projektu (niezrealizowanie innej inwestycji w związku z koniecznością sfinansowania inwestycji w ramach projektu). 102

103 Wykres 33. Konieczność likwidacji stanowisk pracy, które w wyniku realizacji projektu (np. wdroŝenia inwestycji) stały się niepotrzebne Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań, N=76, nie uwzględniono odpowiedzi nie wiem =1 W oparciu o dane przedstawione na powyŝszym wykresie moŝna jednoznacznie stwierdzić, iŝ efekt substytucji dotyczący obszaru zasobów ludzkich praktycznie w przypadku beneficjentów Działania 1.4 SPO-WKP nie występuje. Do likwidacji stanowisk pracy w rezultacie inwestycji zrealizowanej w wyniki uzyskanej dotacji zmuszonych było tylko 3,9% jednostek naukowych. Pozostałe podmioty korzystające ze wsparcia (tj. aŝ 96,1%) nie zlikwidowały dotychczas istniejących stanowisk pracy, ze względu na brak zasadności ich utrzymywania po zrealizowaniu inwestycji. Uwzględniając wcześniej prezentowane dane dotyczące zmian w zakresie zasobów ludzkich beneficjentów, gdzie na zmniejszenie liczby pracowników w porównaniu z okresem sprzed uzyskania wsparcia wskazało tylko 7,8% oraz dane dotyczące występowania efektu substytucji w obszarze personelu instytucji korzystających ze wsparcia stwierdzić naleŝy, iŝ wśród beneficjentów nie ujawniły się przynajmniej w wymiarze ilościowym tendencje świadczące o pogorszeniu się sytuacji dotyczącej potencjału ludzkiego organizacji. 103

104 Drugi wymiar efektu substytucji dotyczy działań lub inwestycji, które w związku z realizacją zadań związanych z projektem w ramach Działania 1.4 SPO-WKP musiałby zostać odłoŝone w czasie lub zaniechane. Wykres 34. Konieczność odłoŝenia w czasie lub zaniechania innych planowanych w tym czasie działań lub inwestycji w związku z realizacją działań związanych z projektem w ramach Działania 1.4 SPO-WKP Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań, N=77 Choć odsetek beneficjentów, w przypadku których wystąpił efekt substytucji dotyczący zaniechania lub odłoŝenia w czasie innych działań lub inwestycji okazał się nieznacznie wyŝszy niŝ miało to miejsce w przypadku efektu substytucji odnoszącego się do zasobów ludzkich, to nadal skala jego występowania jest bardzo niewielka i dotyczy tylko co dwudziestej jednostki (5,2%). Realizacja projektu w ramach Działania 1.4 SPO-WKP nie ograniczyła natomiast innych działań i inwestycji w zdecydowanej większości podmiotów (94,8%). Zidentyfikowany powyŝej brak kolizji pomiędzy realizacją zadań w ramach Działania 1.4 SPO- WKP, a innego typu działaniami i inwestycjami traktować naleŝy jako istotny czynnik, który moŝe wspierać proces decyzyjny podmiotu związany z przygotowaniem wniosku aplikacyjnego, jego złoŝeniem i staraniem się o uzyskanie dotacji. Jeśli bowiem byłoby tak, Ŝe realizacja dotowanego projektu wymagałaby ze strony beneficjenta rezygnacji lub odłoŝenia w czasie innych przedsięwzięć, to mogłoby to skutkować wycofaniem się z procesu 104

105 aplikacyjnego (nie jest bowiem jednoznaczne, iŝ projekty realizowane w ramach Działania 1.4 SPO-WKP dla wszystkich beneficjentów miały charakter priorytetowy i nadrzędny wobec innych obszarów funkcjonowania). Uczestnicy badania jakościowego w swoich wypowiedziach częściowo potwierdzili wyniki badania ilościowego realizowanego wśród wszystkich beneficjentów Działania 1.4 SPO-WKP: To równolegle szło, mamy takie zasoby kadrowe, Ŝe nie było takiej konieczności. (JN-4) Nie było takiego problemu, bo jakby ten temat nam spadł z nieba, no został idealnie dopasowany do nas, to był strzał w 10, uczestnictwo w tym programie, właśnie się zastanawialiśmy, co by się stało, gdybyśmy tych pieniędzy nie dostali i nie byłoby na pewno takiego zespołu, nie bylibyśmy tak pozycjonowani na rynku jak w tej chwili jesteśmy. (JN-5) Zestawiając powyŝsze wypowiedzi z wcześniej przywoływanymi opiniami na temat kosztów transakcyjnych (prezentowanych zresztą przez tych samych uczestników badania jakościowego) stwierdzić naleŝy, iŝ pomimo tego, Ŝe beneficjenci dostrzegają wiele obciąŝeń wynikających z realizowania projektów w ramach Działania 1.4 SPO-WKP, to jednak stopień ich dotkliwości nie był na tyle duŝy, by przy podjęciu decyzji o realizacji projektów w ramach rzeczonej interwencji konieczna była rezygnacja z innych aktywności ośrodka lub by musiały być ograniczane innego rodzaju koszty (np. związane z zasobami ludzki instytucji). Podsumowując dane dotyczące obu analizowanych wymiarów efektu substytucji stwierdzić moŝna jednoznacznie, iŝ w przypadku Działania 1.4 SPO-WKP ów dodatkowy efekt o charakterze negatywnym wystąpił w bardzo ograniczonym zakresie. 105

106 2.3 Efekty interwencji w ramach działania 1.4 SPO-WKP wśród przedsiębiorstw W niniejszym podrozdziale przedmiotem analizy są efekty interwencji w ramach Działania 1.4 SPO-WKP wśród przedsiębiorstw. Podobnie jak w przypadku wcześniejszej analizy przeprowadzonej dla jednostek naukowych, wyniki analizy dla beneficjentów reprezentujących sektor przedsiębiorstw przedstawione zostały w podziale na kategorie efektów identyfikowanych w trakcie przeprowadzonego badania: pozytywne efekty planowane (zamierzone), pozytywne efekty dodatkowe (niezamierzone), negatywne efekty planowane (zamierzone), negatywne efekty dodatkowe (niezamierzone). W ramach poniŝszej analizy prezentowane będą zarówno dane dla beneficjentów Działania 1.4 SPO-WKP (pozwalające na określenie efektu brutto zrealizowanej interwencji), jak i wnioskodawców, którzy nie otrzymali wsparcia (pozwalające w zestawieniu z danymi dla beneficjentów na określenie wielkości efektu netto, który ma kluczowe znaczenie dla oszacowania rzeczywistych rezultatów udzielonego wsparcia) Pozytywne efekty planowane Charakteryzowane w tym miejscu efekty planowane (zamierzone) o charakterze pozytywnym rozumieć naleŝy jako efekty ujęte w dokumentach programowych i teorii programu jako zamierzony i bezpośredni rezultat zastosowania określonych instrumentów wsparcia. Innymi słowy, działania podejmowane w ramach określonego programu zorientowane są właśnie na osiągnięcie pozytywnych efektów planowanych, a więc stopień realizacji (osiągnięcia) tych ostatnich w sposób precyzyjny i bezpośredni weryfikuje stopień realizacji załoŝeń i celów określonej interwencji (w tym przypadku Działania 1.4 SPO-WKP) Wzrost nakładów na prace B+R Niniejszy efekt zostanie opisany poprzez prezentację danych stanowiących odpowiedź na następujące pytania badawcze: (1) Czy wsparcie udzielone w ramach działania wpłynęło na zwiększenie wydatków przedsiębiorstw na działalność badawczo-rozwojową? (2) Czy moŝliwość uzyskania wsparcia przyczyniła się do rozpoczęcia działalności badawczo-rozwojowej przez przedsiębiorstwa, które wcześniej nie prowadziły takiej działalności? (3) Czy rezultaty prowadzonych badań zostały wdroŝone do praktyki gospodarczej? Uwzględnienie trzech odrębnych nakreślonych powyŝej kwestii jest niezbędne dla uchwycenia zróŝnicowań dotyczących omawianego efektu, które wynikają z odrębności typów projektów realizowanych przez przedsiębiorstwa oraz wyjściowej specyfiki beneficjentów (np. dotyczącej tego, czy prowadziły one działalność badawczo-rozwojową, czy teŝ nie). Dla oceny ewentualnych zmian w aktywności beneficjentów Działania 1.4 SPO-WKP reprezentujących sektor przedsiębiorstw niezbędne jest określenie ich działań w tym obszarze przed 2005 rokiem. 106

107 Wykres 35. Prowadzenie działalności badawczo-rozwojowej przez beneficjentów przed 2005 rokiem Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania; N= 61, pytanie zadawane było tylko przedsiębiorstwom, nie uwzględniono odpowiedzi nie wiem =1 Ponad ¾ przedsiębiorstw (77%), które skorzystały ze wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO- WKP juŝ przed 2005 rokiem prowadziło działalność badawczo-rozwojową. Siłą rzeczy więc dla większości firm skorzystanie z rzeczonego wsparcia nie miało na celu zainicjowania działalności B+R, ale raczej realizacji w jej ramach nowych przedsięwzięć. 23% beneficjentów z sektora przedsiębiorstw przed 2005 rokiem nie prowadziło działalności o charakterze badawczo-rozwojowym. Wydaje się, Ŝe tak wyraźna dominacja przedsiębiorstw, które przed 2005 rokiem prowadziły działalność badawczo-rozwojową nie powinna dziwić. Realizacja projektów B+R w ramach Działania 1.4 SPO-WKP, kooperacja z partnerami ze świata nauki, precyzyjne zdefiniowanie celów badawczych oraz zaprojektowanie całości prac badawczych wszystko to wymagało na tyle duŝych kompetencji i doświadczenia, Ŝe na aplikowanie o wsparcie w ramach Działania 1.4 SPO-WKP decydowały się przede wszystkim takie firmy, które dysponowały nawet niewielkim doświadczeniem w działalności B+R. Z drugiej strony, dla 23% beneficjentów, którzy nie prowadzili działalności badawczorozwojowej przed 2005 rokiem, to właśnie realizacja projektu o takim charakterze w ramach Działania 1.4 SPO-WKP mogła stanowić bodziec do podjęcia aktywności w tym obszarze. W 107

108 takim przypadku oddziaływanie interwencji wykraczałoby znacząco poza rezultaty konkretnego projektu, na którego realizację firma otrzymała dotację. W badaniu jakościowym zwrócono uwagę na zasadność instytucjonalizacji badań i rozwoju w przedsiębiorstwach, takŝe w aspekcie struktury organizacyjnej: Ja myślę, Ŝe ono było takim triggerem" wydzielenia centrum badawczo-rozwojowego, chociaŝ tu trudno powiedzieć, który projekt najbardziej się do tego przyczynił. (P-1) Okazuje się więc, Ŝe aktywność w pozyskiwaniu wsparcia ze środków publicznych i realizacji projektów badawczych w ramach róŝnego typu programów, jeśli tylko jest efektywna, moŝe prowadzić do zinstytucjonalizowania działalności B+R w firmie i nadania jej charakteru systematycznego. Oczywiście ujawnia się tu problem dalszego finansowania działalności tego typu komórek organizacyjnych, bowiem prawdopodobnie tylko w przypadku bardzo duŝych podmiotów, dla których działalność B+R jest istotnym elementem ich aktywności, wyodrębnione centra badawczo-rozwojowe będą mogły funkcjonować bez zewnętrznego finansowania dotującego konkretne przedsięwzięcia badawcze przez nie realizowane. W kontekście angaŝowania się w działalność badawczo-rozwojową przedsiębiorstw pojawiła się teŝ opinia sugerująca potrzebę stworzenia specjalnego programu wsparcia dla duŝych niekiedy mających znaczenie strategiczne projektów badawczo-rozwojowych. Wydaje się, Ŝe powinien być inny program, ale badawczy, bo inwestycyjne są, gdzie są projekty o znaczeniu strategicznym dla państwa ( ) W Stanach jest to świetnie rozwiązane, jakby ktoś znalazł chwilę czasu i się pochylił nad tym to by zobaczył jak działa system, jest to zwykle prowadzone przez wojsko i sektor rządowy w Stanach. Brakuje takiego systemu duŝych projektów badawczorozwojowych, innowacyjnych dla średnich i duŝych przedsiębiorstw, moŝe nawet o znaczeniu strategicznym (P-1) NaleŜy jednak zwrócić uwagę na problem bardzo ograniczonego zasięgu tego rodzaju wsparcia. Postulowana skala dofinansowywanych przedsięwzięć byłaby tak duŝą, Ŝe liczba potencjalnych beneficjentów w skali kraju byłaby bardzo niewielka. Z drugiej jednak strony, być moŝe jest to najbardziej optymalny wariant kreowania najbardziej zaawansowanych rozwiązań w kluczowych dla kraju obszarach. PoniŜszy wykres prezentuje dane dotyczące zmiany wielkości wydatków beneficjentów na działalność badawczo-rozwojową od końca 2005 roku. 108

109 Wykres 36. Zmiana wielkości wydatków beneficjentów na działalność badawczorozwojową od końca 2005 roku Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania; N= 41, nie uwzględniono odpowiedzi nie wiem = 6 W zdecydowanej większości firm (73,2%) nakłady na działalność badawczo-rozwojową wzrosły w porównaniu z rokiem 2005, przy czym z bardzo duŝym wzrostem mamy do czynienia w niespełna ¼ podmiotów (24,4%). W przypadku 17,1% przedsiębiorstw dotychczasowa wysokość nakładów nie uległa zmianie. Jeśli chodzi o przedsiębiorstwa, które odnotowały spadek nakładów na działalność badawczo-rozwojową, to ich udział okazał się bardzo niewielki i wyniósł jedynie 9,7% wszystkich beneficjentów reprezentujących sektor przedsiębiorstw, przy czym nakłady te bardzo zmalały w przypadku tylko 2,4% podmiotów. Wśród beneficjentów Działania 1.4 SPO-WKP mamy więc do czynienia z sytuacją, w której w analizowanym okresie nastąpił wyraźny wzrost aktywności w sferze badawczo-rozwojowej mierzony wielkością nakładów ponoszonych na działalność w tym obszarze. Zwiększenie nakładów na działalność badawczo-rozwojową wśród przedsiębiorstw, które korzystały ze wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO-WKP, porównaniu z sytuacją w grupie kontrolnej jest szczególnie widoczne (por. wykres). śadne z przedsiębiorstw, które nie uzyskały wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO-WKP nie deklaruje, Ŝe wydatki na prace B+R w okresie bardzo wzrosły. W grupie objętej wsparciem, odpowiedź tę wskazała czwarta część beneficjentów. Istnieje róŝnica istotna statystycznie pomiędzy beneficjentami a wnioskodawcami, którzy nie uzyskali dofinansowania w ramach Działania 1.4 SPO-WKP jeśli chodzi o wzrost nakładów na prace B+R U Manna-Whitneya=816,5; p dwustronna<0,

110 Wykres 37. Zmiana w zakresie wydatków na działalność B+R ponoszonych przez przedsiębiorstwa, które uzyskały wsparcie i w grupie kontrolnej Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania; dane waŝone Trzeci aspekt oceny efektów wsparcia prowadzonej w niniejszym podrozdziale dotyczy wdroŝenia rezultatów badań prowadzonych w ramach projektu do praktyki gospodarczej. Wykres 38. Zakres rezultatów badań w ramach projektu wdroŝonych do praktyki gospodarczej Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania; N=62, pytanie zadawane było tylko przedsiębiorcom, którzy otrzymali wsparcie 110

111 Wśród przedsiębiorstw, które skorzystały ze wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO-WKP problem wdraŝania rezultatów prac badawczych do praktyki gospodarczej występuje w stopniu bardzo małym. AŜ dwie trzecie beneficjentów (66,1%) zdołało wdroŝyć do praktyki gospodarczej całość uzyskanych rezultatów badawczych, co oznacza, Ŝe w ich przypadku mówić moŝemy o pełnym sukcesie komercjalizacyjnym realizowanych przedsięwzięć. Nieco ponad jedna czwarta firm (25,8%) wdroŝyła do praktyki gospodarczej przynajmniej część osiągniętych rezultatów 42. W odniesieniu do 8,1% beneficjentów mamy do czynienia z brakiem skutecznego przełoŝenia wyników prac badawczych na praktykę gospodarczą. Bez wątpienia w przypadku projektów realizowanych przez te podmioty mówić moŝemy o niepowodzeniu, jeśli przyjąć a jest to załoŝenie jak najbardziej uzasadnione iŝ w przypadku przedsiębiorstw wdroŝenie rezultatów badań do praktyki gospodarczej stanowić winno jeden z najistotniejszych efektów prowadzonego przedsięwzięcia badawczego. Beneficjentów, którzy zadeklarowali wdroŝenie rezultatów badań do praktyki gospodarczej dodatkowo zapytano o to, na czym dokładnie polegało rzeczone wdroŝenie. Wykres 39. Sposób wdroŝenia rezultatów badań do praktyki gospodarczej Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania; N=56, pytanie zadawane było tylko przedsiębiorcom, którzy wdroŝyli rezultaty badań do praktyki gospodarczej 42 Biorąc pod uwagę względnie długi czas od momentu opracowania koncepcji projektu badawczego aŝ do jego zakończenia (co z kolei otwiera drogę do komercjalizacji osiągniętych rezultatów), ograniczony zakres wdroŝeń do praktyki gospodarczej moŝe częściowo wynikać ze zmiany sytuacji rynkowej (obniŝenie się popytu na dany produkt, zmiana oczekiwań odbiorców, wprowadzenie rozwiązań o podobnym charakterze przez przedsiębiorstwa konkurencyjne itp.). 111

112 Z danych przedstawionych na powyŝszym wykresie wynika, iŝ w zdecydowanej większości przypadków wdroŝenia rezultatów badań do praktyki gospodarczej mamy do czynienia z wariantem najbardziej oczywistym, ale jednocześnie świadczącym o wysokim stopniu skuteczności wdroŝenia, tj. produkcją, oferowaniem i sprzedaŝą produktu/usług (dotyczy to 82,1% przedsiębiorstw, które potwierdziły dokonanie wdroŝenia rezultatów prowadzonych badań do praktyki gospodarczej). Opisany wariant interpretować naleŝy przede wszystkim jako wprowadzenie do oferty handlowej firmy produktu lub usługi, które opracowane zostały w rezultacie prac badawczych dofinansowanych w ramach Działania 1.4 SPO-WKP. Zdecydowanie rzadziej wskazywano na takie warianty jak: wdroŝenie technologii (5,4%), czy teŝ wykorzystanie rezultatów badań do realizacji innych zadań, celów (7,1%). Na sukcesy sprzedaŝowe powodowane realizacją projektu w ramach Działania 1.4 SPO-WKP zwracano uwagę takŝe w badaniu jakościowym: [...] który tak naprawdę potem komercyjnie sprzedaliśmy do jednego z wiodących operatorów komórkowych, w związku z tym z naszego punktu widzenia [projekt] idealnie spełnił swoje oczekiwania, bo wynik prac badawczo-rozwojowych został zamieniony w produkt komercyjny, który teraz oferujemy na rynku. (P-1) PowyŜsza wypowiedź wskazuje, iŝ przedsiębiorcy co zresztą winno być traktowane jako naturalny stan rzeczy postrzegają realizowane przez siebie w ramach ewaluowanej interwencji projekty jako sukces w momencie powodzenia rynkowego i skutecznej komercjalizacji opracowanych produktów. Nacisk na komercjalizację wyników prowadzonych w ramach projektów prac badawczych świadczy o uchwyceniu przez beneficjentów logiki i celu ewaluowanego wsparcia. Beneficjenci wsparcia wysoko oceniali teŝ stopień nowoczesności rozwiązań, których opracowanie było przedmiotem projektu: Przez to, Ŝe stworzyliśmy system niedawno, to automatycznie ten system jest duŝo nowocześniejszy od rozwiązań, które są na rynku. Przez nasze doświadczenie, które posiadaliśmy i przez tą analizę w czasie projektu, którą robiliśmy uniknęliśmy powielania błędów, które były powielone przez te firmy, które mają systemy. MoŜemy się chwalić tym, Ŝe mamy system nowocześniejszy, jak nie najnowocześniejszy na rynku, ( ) Jest wiele takich elementów, które pokazują naszą firmę, jako ten podmiot, który faktycznie jest nowoczesny i ma coś fajnego, coś nowego, dobrze zrobionego. (P-2) W powyŝszej wypowiedzi pojawia się sugestia, Ŝe osiągniecie wysokiego stopnia nowoczesności uzyskanych rozwiązań nie byłoby moŝliwe bez wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO-WKP. Co waŝne, nie chodzi tu tylko o aspekt finansowy, ale takŝe np. to, Ŝe projekt przewidywał odpowiednią ilość czasu na przeprowadzenie niezbędnych analiz (co byłoby prawdopodobnie nie do zrealizowania w ramach projektu stricte komercyjnego, gdzie etap prac badawczych próbuje się maksymalnie ograniczyć, by jak najszybciej doprowadzić do wdroŝenia uzyskanego rozwiązania do praktyki gospodarczej, a to z kolei moŝe skutkować nieskutecznością lub błędami w przeprowadzonym wdroŝeniu). Podsumowując analizę dotyczącą efektu wsparcia odnoszącego się do prowadzonej przez firmy działalności badawczo-rozwojowej zauwaŝyć naleŝy, Ŝe beneficjenci Działania 1.4 SPO- WKP w większości przypadków juŝ przed realizacją projektów prowadzili działalność 112

113 badawczo-rozwojową. Być moŝe to właśnie te doświadczenia sprawiły, Ŝe beneficjenci generalnie nie mieli problemów z wdroŝeniem rezultatów przeprowadzonych badań do praktyki gospodarczej. Jednocześnie, za wysoce korzystną uznać naleŝy zidentyfikowaną w oparciu wyniki badania sytuację wzrostu nakładów na działalność badawczo-rozwojową w porównaniu z 2005 rokiem, która odnosi się do zdecydowanej większości podmiotów Zacieśnienie współpracy z sektorem B+R Niniejszy efekt zostanie opisany poprzez prezentację danych stanowiących odpowiedź na pytanie badawcze dotyczące stopnia, w jakim realizacja projektów wpłynęła na rozwój współpracy przedsiębiorstw z sektorem B+R (np. przy realizacji wspólnych projektów). Nim jednak przedstawione zostaną dane na temat zmiany stopnia intensywności kooperacji przedsiębiorstw z jednostkami naukowymi w okresie następującym po realizacji projektów w ramach Działania 1.4 SPO-WKP, zrekonstruowana zostanie aktywność beneficjentów w tym obszarze, przed 2005 rokiem (tj. przed rozpoczęciem realizacji projektów w ramach Działania 1.4 SPO-WKP). Wykres 40. Współpraca beneficjentów z jednostkami naukowymi przy realizacji wspólnych projektów Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania; N= 56, pytanie zadawane było tylko przedsiębiorstwom; nie uwzględniono odpowiedzi nie wiem =6 113

114 Większość przedsiębiorstw (62,5%), które skorzystały ze wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO-WKP współpracowała wcześniej z podmiotami reprezentującymi sektor badawczorozwojowy. Z kolei 37,5% firm nie miało wcześniej doświadczeń w tego rodzaju kooperacji. Jeśli zestawimy powyŝsze dane z analizowanymi w poprzedniej części danymi dotyczącymi współpracy jednostek naukowych z przedsiębiorstwami, to okaŝe się, Ŝe wśród beneficjentów Działania 1.4 SPO-WKP doświadczenia kooperacyjne z partnerami reprezentującymi inny sektor (w przypadku przedsiębiorstw sektor naukowy, w przypadku jednostek naukowych sektor przedsiębiorstw) miały w większym stopniu jednostki naukowe, gdzie ponad 90% podmiotów współpracowało wcześniej z przedsiębiorstwami. Uwzględniając powyŝsze, stwierdzić naleŝy, Ŝe wsparcie w ramach Działania 1.4 SPO-WKP udzielone przedsiębiorcom w większym stopniu spełniło swoją rolę jako impuls do nawiązania współpracy z sektorem badawczo-rozwojowym. Wykres 41. Zmiana stopnia intensywności współpracy beneficjentów z instytucjami naukowymi Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania; N=35, pytanie zadawane były tylko przedsiębiorstwom Jeśli chodzi o ewentualne zacieśnienie współpracy z sektorem B+R, to dotyczy ono 65,7% przedsiębiorstw, które skorzystały ze wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO-WKP, przy czym bardzo duŝy wzrost intensywności rzeczonej kooperacji odnotowało 14,3% beneficjentów. Dla ponad jednej trzeciej (34,3%) przedsiębiorstw bieŝąca intensywność współpracy z sektorem B+R jest taka sama jak przed 2005 rokiem. Porównując zidentyfikowaną powyŝej zmienność stopnia intensywności współpracy przedsiębiorstw z sektorem B+R, z analizowaną wcześniej zmiennością relacji jednostek naukowych z firmami, dostrzec moŝna bardzo duŝe podobieństwo struktury badanych podmiotów ze względu na zmianę stopnia intensywności kooperacji międzysektorowej. 114

115 W badaniu jakościowym, z jednej strony akcentowano znaczenie współpracy z sektorem B+R oraz jej funkcjonalny charakter, z drugiej zaś i niekiedy opinie te wyraŝali ci sami beneficjenci zwracano uwagę na realne problemy w tej kooperacji: Podejście nauki jest takie trochę roszczeniowe, oni uwaŝają, Ŝe jeŝeli biorą w czymś udział, to niewaŝne czy to jest ich pomysł czy nie, czy oni są liderem czy nie, to Ŝe oni powinni partycypować we własności. To jest bardzo powaŝny problem, dlatego Ŝe firmy szczególnie rozwijające swoje technologie, które są strategicznie dla nich waŝne bardzo niechętnie ( ) za kaŝdym razem będziemy pytać Politechnikę czy ona się zgadza, albo będziemy im odprowadzać jakiś procent (P-1) Ujawnia się w takim przypadku utrudniająca współpracę róŝnica logik funkcjonowania obu wskazanych kategorii partnerów. Wydaje się, iŝ problem ten powinien być precyzyjnie regulowany juŝ na etapie aplikowania o wsparcie i powinno być to rozwiązane poprzez hierarchizację określonych korzyści z realizacji projektu dla poszczególnych partnerów i zapewnienia uzyskania tych korzyści, w niektórych przypadkach na zasadach wyłączności. Odmienność logik funkcjonowania ujawnia się teŝ w poniŝej przywołanej uwadze: Oni Ŝyją w trochę innym świecie, cała sfera budŝetowa oni po prostu wydają pieniądze, a my musimy przede wszystkim zarabiać i nam się śpieszy, bo jak dziś nie zarobimy, to nie mamy pieniędzy dla pracowników. Inny jest horyzont czasowy, my mamy pensje kaŝdego miesiąca do wypłacenia. (P- 4) Co ciekawe, ten sam beneficjent wskazał na obszary, w których jego firma kooperuje ze światem naukowym: Pomagamy im uczyć studentów. Na tej zasadzie prowadzimy dla nich szkolenia. (P-4) Przekonanie o odmienności logik funkcjonowania obu typów podmiotów, przy jednoczesnym fakcie prowadzenia wspólnych przedsięwzięć oznacza, Ŝe róŝnice pomiędzy sektorem B+R a przedsiębiorstwami, choć niekiedy znaczące i utrudniające kooperację, to jednak nie mają takiego charakteru, by uniemoŝliwiać ewentualną współpracę. W związku z powyŝszym kluczowe jest by w ramach nawiązywania relacji pomiędzy oboma sektorami (w tym: poprzez realizację wspólnych projektów) dąŝyć do wypracowania takich modeli i form wspólnego działania, które będą czytelne i akceptowalne dla obu stron. Inny rodzaj utrudnień dotyczących ewentualnej kooperacji międzysektorowej odnosi się do sposobu postrzegania przedsiębiorców i świata nauki: W tych projektach naukowych jest bardzo nierówno traktowana nauka i przedsiębiorcy i to jest moim zdaniem bardzo niedobre, dlatego Ŝe się rezerwuje dla nauki tą innowacyjność i to Ŝe oni są dofinansowani w pełni, a przedsiębiorca robiąc to samo nie robi projektów badawczych, tylko robi badania przemysłowe. Ci ludzie to są bardzo często ci sami ludzie, albo ludzie którzy są powiedzmy duŝo lepsi od tych, którzy zostali na uczelni i oni robią ciekawsze rzeczy, publikują ( ) są finansowane w taki sposób trochę krzywdzący dla przedsiębiorcy. Nauka jest dość hermetyczna w Polsce, silne są nauki podstawowe, natomiast nauki aplikacyjne czasami mamy wraŝenie i róŝne publikacje to potwierdzają, Ŝe takie czysto aplikacyjne prace, które są prowadzone w innowacyjnych przedsiębiorstwach, czasami są na nie gorszym poziomie, a moŝe naleŝałoby powiedzieć, Ŝe moŝe na wyŝszym, niŝ analogiczne prace o charakterze uŝytkowym prowadzone na uczelniach. (P-1) 115

116 Tego rodzaju problem streścić moŝna jako negatywne postrzeganie komercyjnego podejścia przedsiębiorstw do rozwijania innowacyjności i prowadzenia działalności badawczorozwojowej. Wynika to z niezrozumienia faktu, iŝ w praktyce wszystkie działania podejmowane przez podmioty komercyjne motywowane są perspektywą zysków pozostając jednocześnie uŝytecznymi nie tylko w sensie ekonomicznym i wykraczając w swym oddziaływaniu poza logikę biznesową. Bez zmiany rzeczonego wariantu recepcji aktywności badawczej i proinnowacyjnej przedsiębiorstw trudno oczekiwać, by ich zaangaŝowanie w ten obszar zwiększało się lub było trwałe. Odmienność podmiotów komercyjnych i jednostek naukowych wskazywano jednak takŝe jako szansę na zyskanie nowej dotychczas niedostępnej perspektywy: My współpracowaliśmy z Akademią Medyczną i faktycznie te działania wspólne były bardzo ciekawe i duŝo się nauczyliśmy od nich. Jednak przedsiębiorca inaczej patrzy na pewne zagadnienia, a inaczej na to patrzy naukowiec, dlatego zderzenie tych dwóch światów jest dosyć ciekawym i duŝo wiedzy się pozyskuje i uczy się wielu rzeczy, człowiek, całe przedsiębiorstwo, ludzie, pracownicy, takŝe my sobie to bardzo chwalimy. ( ) My oczywiście parę rzeczy dzięki tej współpracy uzyskaliśmy, na pewno jakieś spojrzenie szersze i ciekawsze i moŝe bardziej takie analityczne., Były teŝ rozwiązania, których my nie mogliśmy zastosować. (P-2) Okazuje się więc, Ŝe róŝnice pomiędzy jednostkami naukowo-badawczymi a przedsiębiorstwami są niekiedy przez te ostatni postrzegane nie tylko w kategoriach problemu i trudności, którą naleŝy przezwycięŝyć, ale takŝe jako szansa na nabycie zupełnie nowych doświadczeń. Biorąc pod uwagę, Ŝe zidentyfikowane róŝnice nigdy nie będą mogły być całkowicie zniwelowane, tego rodzaju podejście jest bardzo cenne i powinno korzystnie wpływać na skłonność do nawiązywania współpracy. RóŜnice między grupą beneficjentów a grupą kontrolną, jeśli chodzi o wzrost intensywności współpracy z jednostkami naukowymi w realizacji wspólnych projektów w porównaniu z okresem sprzed aplikowania o wsparcie są bardzo duŝe zdecydowana większość przedsiębiorstw (ponad 65%) przyznaje, Ŝe intensywność współpracy międzysektorowej wzrosła (suma wskazań bardzo wzrosła i trochę wzrosła ), podczas gdy wśród przedsiębiorstw z grupy kontrolnej takie odpowiedzi pojawiają się ponad 1,5 razy rzadziej. 116

117 Wykres 42. Zmiana intensywności współpracy przedsiębiorstw z sektorem B+R wśród Beneficjentów i w grupie kontrolnej Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania; dane waŝone Przeprowadzone testy wykazały, Ŝe wzrost intensywności współpracy z jednostkami naukowymi w grupie beneficjentów wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO-WKP był istotnie pod względem statystycznym większy niŝ miało to miejsce w przypadku przedsiębiorstw naleŝących do grupy kontrolnej Poprawa wyników Niniejszy efekt zostanie opisany poprzez prezentację danych stanowiących odpowiedź na następujące pytania badawcze: (1) Czy firmy dzięki wsparciu pozyskały nowych zleceniodawców? (2) Czy realizacja projektów przyczyniła się do poprawy wyników ekonomicznych działalności wspartych przedsiębiorstw? Kwestia pozyskania od końca 2005 roku nowych zleceniodawców (w tym: przedsiębiorców) przez instytucje naukowe przedstawiona została na poniŝszym wykresie. 43 U Manna-Whitneya=585,0, p dwustronna=0,

118 Wykres 43. Zmiana liczby klientów/zleceniodawców beneficjentów od końca 2005 roku Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania N =60, nie uwzględniono odpowiedzi trudno powiedzieć =2 Jeśli chodzi o grupę przedsiębiorstw, to mamy w niej do czynienia z sytuacją zbliŝoną do zidentyfikowanej w poprzedniej części raportu sytuacji beneficjentów reprezentujących sektor B+R. Od końca 2005 roku większość podmiotów (76,7%) odnotowała poprawę jeśli chodzi o liczbę klientów / zleceniodawców, przy czym: dla 16,7% wzrost liczby klientów miał charakter bardzo duŝy, a dla 60% - umiarkowany. Utrzymywanie się liczby klientów na stabilnym poziomie dotyczy jednej piątej przedsiębiorstw (20%), które otrzymały dotację w ramach Działania 1.4 SPO-WKP, a spadek odnotowało 3,3% podmiotów. W przypadku tej ostatniej kwestii sytuacja przedsiębiorstw okazuje się nieznacznie lepsza w porównaniu z sytuacją jednostek naukowych, wśród tych ostatnich bowiem problem zmniejszenia się liczby klientów/zleceniodawców dotknął w znacznym lub umiarkowanym stopniu 7% badanych podmiotów. Poprawa wyników w tym obszarze jak wskazują wyniki badania jakościowego nie zawsze miała charakter ilościowy, czasami było to wejście z nowym produktem na dotychczas niezagospodarowany rynek: Pozycja na rynku znacząco się poprawiła. Dlatego Ŝe powstał nowy produkt i to w dobrym momencie (P-2) W powyŝszej wypowiedzi pojawia się równieŝ element swoistego timingu wybrania właściwego momentu wprowadzenia nowego produktu czy usługi na rynek. Niestety, w przypadku korzystania z finansowania ze środków publicznych nie zawsze moŝliwy jest optymalny wybór takiego momentu w duŝej mierze czas, w którym realizowany jest projekt nie wynika z decyzji firmy, lecz harmonogramu konkursów ogłaszanych w ramach poszczególnych obszarów wsparcia. Istotne jest jednak w związku z tym, utrzymywanie 118

119 terminowości procedur związanych z wdraŝaniem interwencji ze strony instytucji odpowiedzialnych za jej poszczególne elementy tylko wtedy bowiem beneficjenci będą mogli w sposób rzetelny planować swoje działania. Obok aspektu poprawy wyników sprzedaŝowych (liczba klientów/zleceniodawców) analizie poddano takŝe wyniki finansowe (przychody przedsiębiorstwa) 44. Wykres 44. Zmiana wysokości przychodów beneficjentów od końca 2005 roku Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania N=57, nie uwzględniono odpowiedzi trudno powiedzieć =5 W porównaniu z sytuacją z końca 2005 roku mamy wśród przedsiębiorstw korzystających ze wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO-WKP do czynienia z wyraźną poprawą wyników finansowych mierzonych wysokością przychodów. AŜ 84,2% beneficjentów zwiększyło swoje przychody, przy czym bardzo duŝy wzrost odnotowała niespełna jedna piąta firm (19,3%). Spadek uzyskiwanych przychodów dotyczy 12,3% przedsiębiorstw, ale tylko 1,8% podmiotów zanotowało bardzo duŝy spadek przychodów w porównaniu z sytuacją z końca 2005 roku. 44 Oceniano tez udział kosztów w przychodach podobnie jak w przypadku jednostek naukowych, takŝe i w grupie beneficjentów reprezentujących sektor przedsiębiorstw dominuje wariant umiarkowanego wzrostu udziału kosztów w przychodach przedsiębiorstwa (dotyczy on 38,8% firm). Względnie wysokie okazały się takŝe odsetki respondentów wskazujących na umiarkowanych spadek (26,5%) lub niezmienność (22,4%) udziału kosztów w przychodach. W odniesieniu do tego ostatniego wariantu zmienności udziału kosztów w przychodach ponownie ujawnia się zróŝnicowanie sytuacji przedsiębiorstw i jednostek naukowych stabilizacja dotycząca udziału kosztów w przychodach cechuje w sektorze B+R aŝ 37% beneficjentów. 119

120 Porównanie zmienności sytuacji firm ze względu na zmianę wielkości uzyskiwanych przychodów z sytuacją jednostek naukowych, które równieŝ korzystały ze wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO-WKP nie prowadzi do jednoznacznych konkluzji. Z jednej bowiem strony odsetek firm, które odnotowały bardzo duŝy wzrost przychodów jest ponad dwukrotnie wyŝszy niŝ ten sam odsetek w grupie jednostek naukowych. Z drugiej zaś wśród przedsiębiorstw nieco większy udział mają podmioty, które zanotowały spadek przychodów w porównaniu z sytuacją z końca 2005 roku. Jednak największe zróŝnicowanie pomiędzy obiema grupami dotyczy wariantu utrzymania przychodów na tym samym poziomie podczas, gdy wśród firm odsetek podmiotów w takiej sytuacji wyniósł tylko 3,5%, to wśród jednostek naukowych aŝ 17,4%. Wydaje się, Ŝe wynika to przede wszystkim z odmienności uwarunkowań, w jakich funkcjonują obie kategorie beneficjentów przedsiębiorstwa w większym stopniu naraŝone są na wahania rynkowe (zarówno korzystne, jak i niekorzystne), z kolei jednostki naukowe w duŝej mierze opierają się na stałych i systematycznych przychodach. Na wzrost przychodów generowany dzięki realizacji projektu w ramach ewaluowanej interwencji wskazywano takŝe w badaniu jakościowym: Generalnie wzrost przychodów. Są nowe produkty, jest wzbogacona gama produktowa i są bezpośrednio przychody finansowe ze sprzedaŝy nowych produktów. (P-3) W powyŝszym przypadku wzrost przychodów nie jest rezultatem prostego wzrostu wolumenu sprzedaŝy, ale wynika z faktu, iŝ dzięki dofinansowanemu projektowi moŝliwe było wprowadzenie do oferty firmy nowych produktów, które spotkały się z duŝym rynkowym zapotrzebowaniem. Wzrost sprzedaŝy (i przychodów) przestaje mieć w takim przypadku wyłącznie ilościowy charakter, a staje się zmianą o charakterze jakościowym. 120

121 Wykres 45. Poprawa w aspekcie udziałów w rynku (pozycji rynkowej przedsiębiorstwa) w grupie beneficjentów Działania 1.4 SPO-WKP od końca 2005 roku Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania N=57, nie uwzględniono odpowiedzi trudno powiedzieć =5 Ostatni spośród analizowanych wymiarów zmiany zachowania przedsiębiorstwa dotyczy pozycji rynkowej (udziałów w rynku). Poprawę sytuacji w tym obszarze odnotowało 71,9% firm, przy czym dla co dziesiątego przedsiębiorstwa (10,5%) poprawa ta była bardzo duŝa. W przypadku nieco ponad jednej czwartej beneficjentów (26,3%) w analizowanym okresie nie nastąpiły zauwaŝalne zmiany w kwestii pozycji rynkowej. Z kolei w odniesieniu do jednej firmy mówić moŝemy o osłabieniu pozycji rynkowej przedsiębiorstwa. Sytuacja przedsiębiorstw pod względem zmienności sytuacji rynkowej organizacji okazała się być bardzo mocno zbliŝona do sytuacji jednostek naukowych korzystających ze wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO-WKP. Warto jednak zauwaŝyć, Ŝe w sektorze B+R nieco większy, bo wynoszący 14,7%, okazał się odsetek podmiotów, w których wzrost udziałów w rynku okazał się bardzo duŝy. W badaniu jakościowym potwierdzono, Ŝe rezultaty wsparcia przyczyniły się do poprawy pozycji konkurencyjnej beneficjentów: JeŜeli chodzi o pozycję firmy na rynku to na pewno znacząco ta pozycja się wzmocniła. Zdecydowanie. Zaczęliśmy być postrzegani w inny sposób przez konkurencję, która tak naprawdę do jakiegoś tam czasu nie do końca była konkurencją, bo to były firmy, z którymi my współpracowaliśmy jako podwykonawcy, a w tej chwili przeszliśmy jak gdyby na drugą stronę - jesteśmy dla nich konkurencją. (P-2) 121

122 Wyniki badania jakościowego wskazały teŝ na wariant aktywnego działania beneficjentów Działania 1.4 SPO-WKP w celu zoptymalizowania wpływu rezultatów projektu na poprawę sytuacji rynkowej firmy: W tym momencie przyjęliśmy taką strategię, Ŝe sprzedajemy nie tylko cały produkt, a takŝe po prostu poszczególne moduły tego produktu. Dostosowujemy się w ten sposób do innego niŝ wcześniej jak zakładaliśmy popytu na ten produkt i innych zapatrywań naszych klientów. Niemniej jednak staramy się, dla swojego dobra przede wszystkim, dla uzyskania komercyjnych korzyści dostosować. To jest taka sfera, Ŝe dystans czasowy pomiędzy momentem złoŝenia wniosku, a kilkuletnim etapem realizacji samej sprzedaŝy produktu jest na tyle duŝy ( ) (JN-7) Mając świadomość, iŝ upływ czasu od momentu opracowania koncepcji projektu do jego komercjalizacji jest relatywnie długi, czasem niezbędne jest wprowadzenie takich modyfikacji, które pozwolą dokonać skutecznej komercjalizacji, a tym samym utrzymać lub poprawić pozycję rynkową podmiotu. Za wysoce funkcjonalne uznać naleŝy, iŝ beneficjenci dostrzegają taką konieczność i podejmują niezbędne działania, by optymalnie wykorzystać rynkowy potencjał produktów wytworzonych w rezultacie przeprowadzonego projektu. Podsumowując analizę dotyczącą efektu poprawy wyników przez przedsiębiorstwa zauwaŝyć naleŝy, Ŝe podobnie jak miało to miejsce w przypadku jednostek naukowych w największym stopniu ujawnia się on w przypadku liczby klientów/zleceniodawców oraz wielkości przychodów. Zdecydowana większość beneficjentów Działania 1.4 SPO-WKP odnotowała w analizowanym okresie (od końca 2005 roku) umiarkowany lub znaczący, choć głównie ten pierwszy wzrost we wskazanych obszarach. PoniŜej przedstawiono porównanie wielkości zmiany poszczególnych wymiarów związanych z poprawą wyników przedsiębiorstw dla beneficjentów oraz grupy kontrolnej. Wykres 46. Porównanie poszczególnych wymiarów związanych z wynikami przedsiębiorstw wśród beneficjentów i w grupie kontrolnej Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania; skala od 1 bardzo zmalało do 5 bardzo wzrosło, na wykresie przedstawiono wartości wskazujące na pozytywną zmianą - powyŝej 3 (3 - oznacza brak zmiany); dane waŝone 122

123 Beneficjenci Działania 1.4 SPO-WKP nie odnotowali w okresie istotnie pod wglądem statystycznym większych przychodów ani większej liczby klientów 45. RóŜnice między beneficjentami wsparcia a przedsiębiorstwami z grupy kontrolnej na korzyść beneficjentów okazały się być istotne statystycznie w odniesieniu do wzrostu udziałów w rynku (poprawy pozycji rynkowej) 46. W celu jednoznacznej oceny stopnia poprawy wyników przedsiębiorstw poprzez porównanie z grupą kontrolną stworzony został łączny wskaźnik odzwierciedlający stopień poprawy wyników. Sposób jego konstrukcji został omówiony w poprzednim rozdziale. Jego średnia wartość dla przedsiębiorstw, które realizowały projekty w ramach Działania 1.4 SPO-WKP wynosi 0, Dla przedsiębiorstw, które nie realizowały projektów średnia wynosi 0, Beneficjenci osiągnęli statystycznie lepsze wyniki niŝ grupa kontrolna Wzrost konkurencyjności i innowacyjności Niniejszy efekt zostanie opisany poprzez prezentację danych stanowiących odpowiedź na pytanie badawcze dotyczące wpływu udzielonego wsparcia na zwiększenie konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw U Manna-Whitneya=2328,0; p jednostronna=0,274 (dla zmiany przychodów); U Manna- Whitneya=2490,5; p jednostronna=0,228 (dla zmiany liczby klientów) 46 U Manna-Whitneya=2112,5; p dwustronna=0, U Manna-Whitneya=1714,500; p jednostronna=0, Niezbędne jest w tym przypadku zastrzeŝenie dotyczące tego, iŝ respondenci dokonywali subiektywnej oceny konkurencyjności i innowacyjności swojej firmy i jej oferty. Choć naleŝy przypuszczać, Ŝe respondenci dysponują wystarczającą wiedzą do tego, by dokonać wiarygodnego porównania stopnia konkurencyjności i innowacyjności swojego przedsiębiorstwa i jego oferty wobec innych podmiotów, to jednak nie jest wykluczone, iŝ analiza konkurencyjności i innowacyjności dokonana z wykorzystaniem obiektywnych miar mogłaby w niektórych przypadkach dać rezultaty odmienne niŝ ocena dokonana przez respondentów. 123

124 Wykres 47. Zmiana w odniesieniu do poziomu konkurencyjności beneficjentów i ich oferty od końca 2005 roku Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania N=61, nie uwzględniono odpowiedzi trudno powiedzieć =1 Zdecydowana większość przedsiębiorstw (91,8%) odnotowała w analizowanym okresie wzrost poziomu konkurencyjności swojej firmy i jej oferty. W opinii 68,85% respondentów konkurencyjność ich podmiotu oraz jego oferty zwiększyła się od końca 2005 roku w stopniu umiarkowanym. Bardzo duŝy wzrost poziomu odnotowała blisko jedna czwarta przedsiębiorstw (22,95%) będących beneficjentami Działania 1.4 SPO-WKP. Sytuacja braku zmian w poziomie konkurencyjności samej firmy oraz jej oferty dotyczy jedynie 8,2% beneficjentów. W porównaniu z jednostkami naukowymi w sektorze przedsiębiorstw ujawnia się większy (o blisko 10 punktów procentowych) odsetek beneficjentów, którzy w analizowanym okresie odnotowali poprawę w zakresie konkurencyjności, przy jednocześnie blisko dwukrotnie mniejszym udziale podmiotów, które utrzymały swoją konkurencyjność na poziomie z końca 2005 roku. W przypadku przedsiębiorstw korzystających ze wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO-WKP dokonano takŝe identyfikacji ewentualnych zmienności dotyczących poziomu innowacyjności (kwestia ta nie została wprowadzona do badania jednostek naukowych). 124

125 Wykres 48. Zmiana w odniesieniu do poziomu innowacyjności beneficjentów i ich oferty od końca 2005 roku Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania N=56, nie uwzględniono odpowiedzi trudno powiedzieć =6 Wzrost poziomu innowacyjności beneficjentów Działania 1.4 SPO-WKP reprezentujących sektor przedsiębiorstw okazał się w analizowanym okresie nieznacznie większy niŝ zidentyfikowany wcześniej wzrost poziomu konkurencyjności i dotyczy 92,9% podmiotów. Brak zmian w tym obszarze odnotowało 7,1% przedsiębiorstw. Zmiany, z jakimi mamy do czynienia wśród przedsiębiorstw korzystających ze wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO-WKP, a dotyczące konkurencyjności i innowacyjności ocenić naleŝy bardzo pozytywnie absolutna większość firm w analizowanym okresie zanotowała poprawę swojej sytuacji w obu obszarach. PoniŜej przedstawione zostanie porównanie beneficjentów z grupą kontrolna w odniesieniu do konkurencyjności i innowacyjności. 125

126 Wykres 49. Wzrost konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw objętych wsparciem ramach Działania 1.4 SPO-WKP w porównaniu z grupą kontrolną Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania; dane waŝone Jak widać na powyŝszym wykresie więcej niŝ piąta część przedsiębiorstw, które realizowały projekty w ramach Działania 1.4 SPO-WKP, przyznaje, Ŝe ich konkurencyjność bardzo wzrosła. Natomiast w grupie przedsiębiorstw, które nie realizowały projektów, odsetek ten wynosi niecałe 15%. Ponadto, dwa razy więcej przedsiębiorstw z grupy kontrolnej niŝ ma to miejsce w przypadku beneficjentów przyznaje, Ŝe konkurencyjność jego firmy i jej oferty w okresie od aplikowania o wsparcie do chwili obecnej się nie zmieniła. W przypadku beneficjentów odnotowano istotny statystycznie wzrost konkurencyjności 49. W przypadku innowacyjności, zidentyfikowane róŝnice między grupą kontrolną a przedsiębiorcami, którzy realizowali projekty są jeszcze większe i uwidaczniają się przede wszystkim w odniesieniu do odpowiedzi bardzo wzrosła. Przeprowadzone testy potwierdzają istotność róŝnicy 50. TakŜe w komponencie jakościowym badania potwierdzono wzrost innowacyjności beneficjentów: Projekty dały nowe technologie i rzeczywiście takie technologie bardzo innowacyjne, które są w jakiś sposób juŝ wykorzystane, a będą jeszcze bardziej wykorzystywane przez firmę. (P-4) Co waŝne w powyŝszej wypowiedzi, innowacyjne technologie nie są postrzegane w kategoriach jednorazowości i incydentu, który dzięki zewnętrznym źródłom finansowania przydarzył się firmie, ale jako trwały i konsekwentnie rozwijany element jej działalności. 49 U Manna-Whitneya=2302,5; p jednostronna=0, U Manna-Whitneya=1890,0; p dwustronna=0,

127 2.3.2 Pozytywne efekty dodatkowe Charakteryzowane w tym miejscu efekty dodatkowe (niezamierzone) o charakterze pozytywnym rozumieć naleŝy jako efekty, które nie zostały ujęte w dokumentach programowych i teorii programu jako zamierzony i bezpośredni rezultat zastosowania określonych instrumentów wsparcia, ale które zostały osiągnięte pośrednio dzięki podjętej interwencji. W przeciwieństwie do efektów planowanych, nieosiągnięcie efektów dodatkowych nie moŝe być traktowane jako niepowodzenie programu, jednocześnie jednak w przypadku uzyskania efektów dodatkowych o charakterze pozytywnym mówić moŝemy o wzroście wartości dodanej interwencji publicznej (w tym przypadku: Działania 1.4 SPO- WKP) Efekt synergii O efekcie synergii (synergy effect) mówić moŝemy w sytuacji powiązania projektów realizowanych w ramach Działania 1.4 SPO-WKP z innymi projektami realizowanymi równolegle przez beneficjentów, co wpłynęło na zwiększenie osiąganych rezultatów. Na poniŝszym wykresie przedstawiono dane dotyczące tej kwestii. Wykres 50. Równoległa realizacja innych projektów, które wpłynęły korzystnie na rezultaty projektu realizowanego w ramach Działania 1.4 SPO-WKP Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania N=61, nie uwzględniono odpowiedzi trudno powiedzieć =1 127

128 Efekt synergii dotyczy blisko 1/4 beneficjentów (23%) w tej grupie przedsiębiorstw równolegle z projektem w ramach Działania 1.4 SPO-WKP realizowane były inne projekty, które przyczyniły się zwiększenia jego rezultatów. W przypadku 77% przedsiebiorstw efekt synergii nie wystąpił. W porównaniu z jednostkami naukowymi, wśród przedsiębiorstw skala występowania efektu synergii okazała się zdecydowanie mniejsza wśród tych pierwszych z efektem synergii mieliśmy do czynienia u ponad połowy beneficjentów. Respondentów, którzy zadeklarowali równoległą realizację innych projektów dodatkowo zapytano, w ramach jakich programów prowadzone były te projekty. Prezentację danych dotyczących tej kwestii zawiera poniŝsza tabela. Tabela 6. Programy, w ramach których realizowane były równolegle inne projekty, które wpłynęły korzystnie na rezultaty projektu realizowanego w ramach Działania 1.4 SPO- WKP N Odpowiedzi Procent Procent obserwacji Program Ramowy UE 5 27,8% 38,5% SPO WKP (inne działanie niŝ 1.4) 5 27,8% 38,5% SPO RZL 1 5,6% 7,7% Projekt celowy dofinansowany przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa WyŜszego 7 38,9% 53,8% Ogółem ,0% 138,5% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania; odsetki obserwacji nie sumują się do 100%, respondenci mogli wskazać więcej niŝ jeden wariant odpowiedzi Dwa obszary wsparcia, które wskazywano najczęściej to: projekty celowe dofinansowane przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa WyŜszego (53,8%) oraz Program Ramowy UE i SPO- WKP, z wyłączeniem Działania 1.4 (oba programy wskazał ten sam odsetek respondentów: 38,5%). Programy, w ramach których realizowane były projekty współkreujące u beneficjentów Działania 1.4 SPO-WKP efekt synergii są więc w grupie przedsiębiorstw toŝsame z obszarami, w których dodatkowe projekty realizowały jednostki naukowe. W przeciwieństwie do jednostek naukowych respondenci z grupy przedsiębiorstw nie wskazali na ZPORR, jako program, w którym były realizowane równolegle inne projekty, które wpłynęły korzystnie na rezultaty projektu realizowanego w ramach Działania 1.4 SPO- WKP, podczas, gdy w sektorze B+R program ten wskazała jedna piąta respondentów. Ponadto, naleŝy zwrócić takŝe uwage na relatywnie niewielki odsetek przedsiębiorców korzystających ze wsparcia w ramach innych działań SPO-WKP. Efekt synergii przejawiał się w przypadku firm nie tylko ścisłym powiązaniem konkretnych projektów, ale takŝe wpisywaniem się wszystkich projektów w ogólną ścieŝkę rozwojową firmy w takiej sytuacji bez wątpienia wszystkie realizowane projekty będą na siebie synergicznie oddziaływać: 128

129 Ten projekt miał kontynuację. Robimy bardzo duŝo projektów i zwykle one moŝe rzadko są prostą kontynuacją, ale zwykle moŝna wskazać jakąś logiczną ścieŝkę. (P-1) W badaniu jakościowym zwracano takŝe uwagę, Ŝe synergia moŝe mieć niekiedy bardziej ogólny ale takŝe uŝyteczny z punktu widzenia funkcjonowania przedsiębiorstwa charakter: Na pewno istnieje jakaś synergia między realizacją projektów w ramach programów ramowych i projektów w ramach projektów strukturalnych, w ramach SPO - WKP. W projektach ramowych jest większy nacisk na to zdobywanie wiedzy, troszeczkę efekt komercyjny jest oddalony w czasie, niemniej jednak ta wiedza, którą uzyskujemy, podczas tworzenia tych projektów, to doświadczenie, które zyskujemy między innymi podczas współpracy z jednostkami badawczo-rozwojowymi w zasadzie z całej Europy. To wszystko ma na pewno wpływ na pełniejszą realizację projektów juŝ w SPO - WKP. (P-3) Realizacja innych projektów traktowana jest więc jako instrument merytorycznego rozwoju organizacji i jej pracowników, który moŝe być dyskontowany w projektach bardziej precyzyjnie ukierunkowanych, często z konkretnym elementem dotyczącym komercjalizacji, jak te realizowane w ramach Działania 1.4 SPO-WKP Wzrost zatrudnienia Kolejnym moŝliwym efektem dodatkowym o charakterze pozytywnym jest wzrost zatrudnienia rozumiany jako utworzenie nowych stanowisk pracy lub utrzymanie planowanych do likwidacji dzięki realizacji projektu. Wykres 51. Zmiana stanu zatrudnienia wśród beneficjentów od końca 2005 roku Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań N=62 Wzrost zatrudnienia w analizowanym okresie wystąpił w zdecydowanej większości przedsiębiorstw: umiarkowany wśród 53,2% firm, bardzo duŝy wśród 14,5% podmiotów. 129

130 W przypadku ¼ beneficjentów (24,2%) reprezentujących sektor przedsiębiorstw poziom zatrudnienia nie zmienił się, a jedynie w 8,1% podmiotów zatrudnienie zmalało. W porównaniu z jednostkami naukowymi udział podmiotów, które zwiększyły poziom zatrudnienia w analizowanym okresie okazał się wśród przedsiębiorstw większy (67,7% wobec 54,6% w grupie jednostek naukowych). Podobnie jak w przypadku wcześniej analizowanych efektów większy okazał się natomiast w sektorze B+R odsetek podmiotów, które nie odnotowały zmian we wskazanym obszarze (w tym przypadku: w obszarze zatrudnienia). W kontekście wzrostu zatrudnienia zwracano w badaniu jakościowym uwagę nie tylko na progresje ilościową, ale takŝe jakościową: Na pewno mamy do czynienia ze wzrostem wiedzy, wzrostem zatrudnienia wyspecjalizowanych pracowników umiejących pracować właśnie w projektach innowacyjnych tego rodzaju. (JN-7) PoniŜszy wykres prezentuje róŝnice pomiędzy obiema grupami przedsiębiorstw objętych wsparciem w ramach Działania 1.4 SPO-WKP oraz grupy kontrolnej, jeśli chodzi o zmianę zatrudnienia w okresie Wykres 52. Zmiana wielkości zatrudnienia w przedsiębiorstwach, które realizowały projekty w ramach Działania 1.4 SPO-WKP oraz w grupie kontrolnej Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania; dane waŝone RóŜnica w zmianie zatrudnienia pomiędzy dwoma grupami beneficjentów i kontrolną nie jest istotna statystycznie U Manna-Whitneya=2556,0; p dwustronna=0,

131 Efekt doświadczenia Identyfikowany w tym miejscu efekt doświadczenia określić naleŝy jako stanowiące rezultat realizacji projektu w ramach Działania 1.4 SPO-WKP wiedzę i umiejętności związane z aplikowaniem o wsparcie publiczne i jego rozliczaniem zwiększające skuteczność w staraniach o kolejne dotacje, a takŝe wzrost zainteresowania innymi formami wsparcia. Na poniŝszym wykresie przedstawiono strukturę beneficjentów wsparcia reprezentujących sektor przedsiębiorstw, ze względu na aktywność w aplikowaniu o inne wsparcie ze środków publicznych w okresie od złoŝenia wniosku w ramach Działania 1.4 SPO-WKP do chwili obecnej). Wykres 53. Aktywność beneficjentów w aplikowaniu o inne wsparcie ze środków publicznych w okresie od złoŝenia wniosku w ramach Działania 1.4 SPO-WKP do chwili obecnej Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania N=56, nie uwzględniono odpowiedzi nie wiem =1 oraz odmowa odpowiedzi =5 Większość, bo ponad dwie trzecie przedsiębiorstw (67,9%), od momentu złoŝenia wniosku w ramach Działania 1.4 SPO-WKP do chwili obecnej aplikowało o wsparcie takŝe z innych źródeł publicznych. Na tego rodzaju działanie nie zdecydowało się 32,1% podmiotów reprezentujących sektor przedsiębiorstw, co oznacza, iŝ realizacja projektu w ramach ewaluowanej interwencji była dla tych firm incydentem, jeśli chodzi o pozyskiwanie zewnętrznego finansowania pochodzącego ze środków publicznych. Ujawnia się tu wyraźna róŝnica pomiędzy dwiema głównymi kategoriami beneficjentów Działania 1.4 SPO-WKP, wśród instytucji naukowych bowiem odsetek podmiotów, w których mamy do czynienia z aplikowaniem o wsparcie z innych źródeł, wyniósł aŝ 90%. Wydaje się, iŝ zidentyfikowana rozbieŝność wynika głównie z odmiennej logiki funkcjonowania obu typów podmiotów dla przedsiębiorstw główny przedmiot działalności ma charakter komercyjny i wiąŝe się z prowadzeniem sprzedaŝy oferowanych produktów i usług, zaś wsparcie ze źródeł zewnętrznych ma tylko charakter pomocniczy. Z kolei dla jednostek naukowych, realizacja 131

132 projektów finansowanych ze środków publicznych moŝe wpisywać się w podstawowy obszar prowadzonej działalności, który związany jest z realizacją zadań badawczo-rozwojowych. Jeśli chodzi o programy, w których badane firmy starały się aplikować o wsparcie, juŝ po uzyskaniu dofinansowania w ramach Działania 1.4 SPO-WKP, to wskazane one zostały w poniŝszej tabeli. Tabela 7. Programy, w ramach których beneficjenci aplikowali o inne wsparcie ze środków publicznych w okresie od złoŝenia wniosku w ramach Działania 1.4 SPO-WKP do chwili obecnej N Odpowiedzi Procent Procent obserwacji Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka 25 37,9% 73,5% Regionalny Program Operacyjny 9 13,6% 26,5% Program Operacyjny Kapitał Ludzki 5 7,6% 14,7% Program Ramowy UE 7 10,6% 20,6% Projekt celowy dofinansowany przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa WyŜszego 15 22,7% 44,1% Projekt celowy dofinansowany przez NOT 2 3,0% 5,9% Inny program 3 4,5% 8,8% Ogółem ,0% 194,1% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania; odsetki obserwacji nie sumują się do 100%, respondenci mogli wskazać więcej niŝ jeden wariant odpowiedzi Podobnie jak w przypadku jednostek naukowych, takŝe i wśród przedsiębiorstw największym zainteresowaniem beneficjentów Działania 1.4 SPO-WKP cieszy się Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka (73,5% podmiotów potwierdziło aplikowanie o wsparcie właśnie w ramach tego programu). 44,1% wskazało na program dofinansowania projektów celowych Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa WyŜszego, natomiast wyraźnie mniejsze co nie powinno dziwić biorąc pod uwagę charakter programu okazało się zainteresowanie przedsiębiorców Programami Ramowymi UE (tylko 20,6% firm starało się o uzyskanie wsparcia w ramach tego programu, podczas gdy w grupie jednostek naukowych było to aŝ 55,7% podmiotów). Jeśli natomiast chodzi o liczbę złoŝonych wniosków w ramach wskazanych powyŝej programów, to średnia liczba wniosków przypadająca na jedną firmę wyniosła 6,3, przy czym przynajmniej w połowie przedsiębiorstw, które skorzystały we wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO-WKP liczba ta nie przekroczyła 4. Zestawiając te dane z danymi o tym, ile spośród tych wniosków zostało do dnia dzisiejszego zakwalifikowanych do dofinansowania (średnia liczba wniosków zakwalifikowanych do dofinansowania wyniosła 2,8, przy czym przynajmniej w połowie podmiotów liczba ta nie przekroczyła 2) okaŝe się, Ŝe skuteczność aplikacyjna przedsiębiorstw będących beneficjentami Działania 1.4 SPO-WKP kształtuje się na poziomie 45,6%. W porównaniu z jednostkami naukowymi poziom aktywności przedsiębiorstw w aplikowaniu o uzyskanie wsparcia ze środków publicznych jest więc wyraźnie mniejszy (w pierwszej 132

133 wspomnianej kategorii podmiotów średnia liczba złoŝonych wniosków aplikacyjnych wyniosła bowiem 17,8, przy medianie wynoszącej 10). Z drugiej jednak strony mniejsza aktywność firm w aplikowaniu o wsparcie współwystępuje z nieco wyŝszym niŝ w sektorze B+R poziomem skuteczności w pozyskiwaniu wsparcia (choć róŝnica ta 45,6% projektów zakwalifikowanych do dofinansowania wśród przedsiębiorstw wobec 41,3% w sektorze B+R nie jest bardzo duŝa). W badaniu jakościowym potwierdzono występowanie efektu doświadczenia rozumianego jako dyskontowanie doświadczeń osiągniętych w ramach SPO-WKP w innych obszarach wsparcia: Między innymi jedną z konsekwencji tego, Ŝe te projekty SPO WKP realizowane w naszej firmie oceniamy jako udany krok, był fakt chęci uczestniczenia, zaistnienia równieŝ w kolejnych programach, na przykład w programie Innowacyjna Gospodarka. W tym programie mamy nadzieję realizować dość duŝą liczbę projektów. (P-3) To, Ŝe beneficjenci sektora przedsiębiorstw, którzy realizowali projekty w ramach Działania 1.4 SPO-WKP wyraŝają aktualnie zainteresowanie wsparciem oferowanym w ramach PO IG świadczy o tym, Ŝe drugi spośród wspomnianych programów został właściwe zaprojektowany umoŝliwiając wnioskodawcom kontynuację działań badawczych i proinnowacyjnych zainicjowanych w poprzednim okresie programowania. W ramach przeprowadzonych porównań między grupą beneficjentów a grupą kontrolną pod względem efektu doświadczenia - częstości aplikowania o dotację w ramach innych, późniejszych konkursów, nie zdiagnozowano istotnych róŝnic 52. RóŜnice natomiast ujawniły się w odniesieniu do ilości składanych wniosków oraz skuteczności w aplikowaniu. Przedsiębiorstwa, które realizowały projekty w ramach Działania 1.4 SPO-WKP składały więcej niŝ przedsiębiorstwa z grupy kontrolnej wniosków o dotacje, jak równieŝ okazały się być bardziej skuteczne w uzyskiwaniu wsparcia Zmiana zachowania Efekt zmiany zachowania (behavioral additionality) uwzględnia kilka wymiarów funkcjonowania organizacji obejmując zmiany w odniesieniu do: wiedzy (know-how), rozwoju zasobów ludzkich, strategii przedsiębiorstwa, pozycji rynkowej (w tym wizerunku). W pierwszej kolejności analizie poddano kwestię zmiany w odniesieniu do sfery zarządzania strategicznego. 52 Chi2=2,9; p=0, U Manna-Whitneya=475,0; p jednostronna=0,48 (dla ilości złoŝonych wniosków o dotacje); U Manna- Whitneya=151,5; p dwustronna<0,001 (dla ilości zakwalifikowanych wniosków do dofinansowania) 133

134 Wykres 54. Zmiana w aspekcie zarządzania strategicznego w grupie przedsiębiorców - beneficjentów Działania 1.4 SPO-WKP od końca 2005 roku Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania N=60, nie uwzględniono odpowiedzi trudno powiedzieć =2 Większość przedsiębiorstw (63,3%), które skorzystały ze wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO-WKP deklaruje poprawę w aspekcie zarządzania strategicznego, przy czym tylko w przypadku 6,7% firm poprawa ta była znacząca. Dla ponad jednej trzeciej beneficjentów reprezentujących sektor przedsiębiorstw (36,7%) w analizowanym okresie sytuacja w obszarze zarządzania strategicznego nie uległa zmianie. Odsetek firm, które odnotowały poprawę w aspekcie zarządzania strategicznego okazał się zbliŝony do odsetka jednostek naukowych, w których wystąpiła taka poprawa. Jednocześnie jednak, większy (o ponad 10 punktów procentowych) jest w sektorze przedsiębiorstw udział beneficjentów, których sytuacja odnosząca się kwestii strategicznego zarządzania organizacją nie uległa zauwaŝalnej zmianie w porównaniu z 2005 rokiem. Warto w tym miejscu podkreślić, Ŝe (jak potwierdzają wyniki badania jakościowego) dla części beneficjentów z sektora biznesowego istotnym aspektem strategicznego zarządzania okazało się być wprowadzenie do strategii firmy elementu pozyskiwania środków finansowych ze źródeł publicznych. Podobnie jak w przypadku jednostek naukowych wiąŝe się to niekiedy z wyodrębnieniem w strukturze firmy działu odpowiedzialnego za pozyskiwanie i obsługę administracyjną projektów współfinansowanych ze środków publicznych: Jest sześć osób, które bezpośrednio zajmują się obsługą całej dokumentacji, pozyskiwaniem tych funduszy, ale tak od strony czysto formalnej. Natomiast współpracujemy z komórkami badawczorozwojowymi juŝ osobnymi w całej firmie. Z komórkami z róŝnych w zasadzie sektorów, bo to chodzi o 134

135 sektory: komunikacja, małe, średnie przedsiębiorstwa, no i oczywiście z tymi osobami, które później zostają kierownikami projektu, które później naprawdę merytorycznie odpowiadają za projekt. (P-3) Być moŝe najistotniejszą korzyścią wynikającą z wyodrębnienia w strukturze firmy tego rodzaju komórki organizacyjnej jest fakt zadaniowego odciąŝenia osób, które mogą i powinny zajmować się przede wszystkim pracą merytoryczną w ramach dofinansowanych projektów. Tego rodzaju rozwiązanie bez wątpienia pozytywnie wpływa na późniejsze rezultaty prowadzonych przedsięwzięć i efektywność całego projektu. Drugi analizowany wymiar zmian dotyczy kwalifikacji i wiedzy personelu. Wykres 55. Zmiana w aspekcie kwalifikacji i wiedzy personelu w grupie przedsiębiorców - beneficjentów Działania 1.4 SPO-WKP od końca 2005 roku Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania N=61, nie uwzględniono odpowiedzi trudno powiedzieć =1 Poprawę sytuacji w aspekcie jakości posiadanych zasobów ludzkich (wiedza i kwalifikacje personelu) odnotowało 88,5% przedsiębiorstw, które skorzystały ze wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO-WKP, przy czym w przypadku 14,8% podmiotów poprawa ta miała charakter znaczący. 11,5% respondentów oceniło poziom wiedzy i kwalifikacji swoich pracowników jako toŝsamy ze stanem z 2005 roku. Choć powyŝej przedstawiony wynik wskazuje na duŝą skalę rozwoju badanych przedsiębiorstw w obszarze jakości kapitału ludzkiego, to jednak zauwaŝyć trzeba, Ŝe w sektorze B+R sytuacja okazała się nieco lepsza. Po pierwsze, nieznacznie wyŝszy okazał się ogólny odsetek podmiotów, które odnotowały poprawę w zakresie wiedzy i kwalifikacji personelu (zaznaczmy jednak, Ŝe róŝnica ta wyniosła jedynie 3,5 punktu procentowego). Po drugie, wśród jednostek naukowych wyraźnie większy jest odsetek beneficjentów, w przypadku których poprawa miała znaczący charakter (25,3% wobec 14,8% w sektorze przedsiębiorstw). 135

136 PoniŜszy wykres przedstawia dane obrazujące skalę i kierunek zmian w odniesieniu do aspektu wizerunku i rozpoznawalności przedsiębiorstw będących beneficjentami Działania 1.4 SPO-WKP. Wykres 56. Zmiana w aspekcie wizerunku i rozpoznawalności przedsiębiorstwa w grupie beneficjentów Działania 1.4 SPO-WKP od końca 2005 roku Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania N=61, nie uwzględniono odpowiedzi trudno powiedzieć =1 Struktura odpowiedzi respondentów na pytanie o zmianę w zakresie wizerunku i rozpoznawalności przedsiębiorstwa okazała się bardzo zbliŝona do struktury odpowiedzi na pytanie o zmianę w poprzednio analizowanym obszarze (tj. odnoszącym się do wiedzy i kwalifikacji personelu). Wyraźnie dominuje (86,9%) przekonanie o poprawie wizerunku i rozpoznawalności firmy w analizowanym okresie, przy czym dla 18% podmiotów rzeczona poprawa była znacząca. śadnych zmian w sferze wizerunkowej nie odnotowało 13,1% przedsiębiorstw. Największą róŝnicą ujawniającą się w odniesieniu do analizowanej kwestii pomiędzy przedsiębiorstwami a jednostkami naukowymi jest fakt, iŝ choć ogólny udział podmiotów, które zanotowały poprawę sytuacji w obszarze wizerunku i rozpoznawalności organizacji jest w obu grupach zbliŝony, to wśród jednostek naukowych większy okazał się odsetek instytucji, w przypadku których poprawa była znacząca (23,7% wobec 18% wśród przedsiębiorstw). W badaniu jakościowym zwracając uwagę na zmianę w obszarze wizerunkowym akcentowano m.in. moŝliwość poprawy (czy w niektórych przypadkach budowania) wizerunku firmy w sektorze naukowym: 136

137 Jesteśmy rozpoznawani w świecie naukowym, zresztą tak naprawdę firma ma w ogóle rodowód akademicki. Na pewno w tym środowisku jesteśmy znani i staliśmy się bardziej znani, rozpoznawani dzięki projektom. (P-3) Bez wątpienia tego rodzaju rezultat wsparcia uzyskanego w ramach Działania 1.4 SPO-WKP stanowi bardzo istotny wkład w rozwój relacji pomiędzy firmami a jednostkami naukowymi, co z kolei stanowi przecieŝ jeden z waŝniejszych celów ewaluowanej interwencji publicznej. Podsumowując analizę w części poświeconej zmianie zachowania beneficjentów Działania 1.4 SPO-WKP stwierdzić naleŝy, iŝ w odniesieniu do wszystkich jej aspektów mamy do czynienia z wyraźną prawidłowością zdecydowaną dominacją podmiotów, które odnotowały poprawę sytuacji w analizowanym okresie, przy czym głównie poprawa ta miała charakter umiarkowany, a nie znaczący. Najwyraźniejsze odchylenie od tej prawidłowości ujawniło się w przypadku zarządzania strategicznego, gdzie ponad jedna trzecia firm nie odnotowała Ŝadnych zmian. Wykres 57. Porównanie poszczególnych wymiarów związanych z efektem zmiany zachowania wśród przedsiębiorstw - beneficjentów i w grupie kontrolnej Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania; skala od 1 znaczące pogorszenie do 5 znacząca poprawa, na wykresie przedstawiono wartości wskazujące na pozytywną zmianę - powyŝej 3 (3 - oznacza brak zmiany); dane waŝone Największa zidentyfikowana róŝnica między beneficjantami a grupą kontrolną dotyczy wizerunku i rozpoznawalności firmy. W przypadku przedsiębiorstw objętych wsparciem w ramach działania 1.4 SPO-WKP poprawa wizerunku jest statystycznie większa niŝ w przypadku przedsiębiorstw z grupy kontrolnej 54. Jeśli chodzi o kwalifikacje i wiedzę personelu oraz zarządzanie strategiczne nie zidentyfikowano istotnych róŝnic pomiędzy przedsiębiorstwami realizującymi projekty w ramach Działania 1.4 SPO-WKP a grupą kontrolną U Manna-Whitneya=7985,5; p jednostronna=0, U Manna-Whitneya=2616,0; p dwustronna=0,755 (dla zmiany w odniesieniu do kwalifikacji i wiedzy personelu); U Manna-Whitneya=2539,0; p dwustronna=0,727 (dla zmiany w odniesieniu do zarządzania strategicznego) 137

138 W celu jednoznacznej oceny efekty zmiany zachowania poprzez porównanie z grupą kontrolną stworzony został łączny wskaźnik odzwierciedlający stopień zmiany zachowania. Sposób jego konstrukcji został omówiony w poprzednim rozdziale. Jego średnia wartość dla przedsiębiorstw, które realizowały projekty w ramach Działania 1.4 SPO-WKP wynosi - 0, Dla przedsiębiorstw, które nie realizowały projektów wynosi -0, Przeprowadzone testy wykazały, Ŝe Beneficjentów nie cechuje większa zmiana zachowania niŝ miało to miejsce w przypadku grupy kontrolnej - róŝnica nie jest istotna statystycznie Efekt mnoŝnikowy Ostatni z analizowanych efektów dodatkowych o charakterze pozytywnym to tzw. efekt mnoŝnikowy (multiplier effect). Efekt ten jest związany z faktem pobudzenia wskutek realizacji projektu w ramach Działania 1.4 SPO-WKP do innych działań prorozwojowych (dalszych inwestycji). Wykres 58. Podjęcie dodatkowych działań prorozwojowych (np. dalszych inwestycji) nieobjętych uzyskaną dotacją w rezultacie wsparcia uzyskanego w ramach Działania 1.4 SPO-WKP (efekt mnoŝnikowy) Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania N=61, nie uwzględniono odpowiedzi nie wiem =1 56 U Manna-Whitneya=2048,5; p jednostronna=0,

139 Ponad ¾ badanych przedsiębiorstw (78,7%), które skorzystały ze wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO-WKP podjęło dodatkowe działania prorozwojowe (np. dalsze inwestycje) nieobjęte uzyskaną dotacją w rezultacie wsparcia uzyskanego w ramach Działania 1.4 SPO- WKP, co świadczy o wystąpieniu w ich przypadku tzw. efektu mnoŝnikowego. Efekt mnoŝnikowy nie wystąpił natomiast w 21,3% firm. Choć dominacja przedsiębiorstw, w przypadku których mamy do czynienia z efektem mnoŝnikowym, jest bardzo wyraźna i świadczy o tym, Ŝe oddziaływanie projektu w ramach Działania 1.4 SPO-WKP wykracza poza dofinansowane przedsięwzięcie i uruchamia aktywność beneficjentów takŝe w innych obszarach, to jednak zauwaŝyć naleŝy, Ŝe wśród jednostek naukowych efekty mnoŝnikowy ujawnił się wśród nieco większego odsetka podmiotów (85,3%). Jeśli chodzi o rodzaj dodatkowych działań prorozwojowych podjętych przez beneficjentów w rezultacie wsparcia uzyskanego w ramach Działania 1.4 SPO-WKP, to dane dotyczące tego zagadnienia prezentuje poniŝszy wykres. Wykres 59. Kategorie dodatkowych działań prorozwojowych podjętych przez beneficjentów w rezultacie wsparcia uzyskanego w ramach Działania 1.4 SPO-WKP Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania N=47 Wśród podjętych przez beneficjentów działań zdecydowanie dominuje działalność badawczorozwojowa 63,8% podmiotów deklaruje, iŝ w rezultacie wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO-WKP podjęła tego rodzaju działania. W przypadku nieco mniejszego odsetka (23,4%) efekt mnoŝnikowy osiągnięty został dzięki działaniom inwestycyjnym. Wyraźnie rzadziej deklarowanymi działaniami prorozwojowymi, które podjęte zostały w rezultacie wsparcia uzyskanego w ramach Działania 1.4 SPO-WKP okazały się: rozwój wewnętrzny organizacji (8,5%) oraz nawiązanie, poszerzenie, współpracy (4,3%). 139

140 Mamy tu do czynienia z wyraźnie odmienną sytuacją niŝ wcześniej zidentyfikowany stan rzeczy dotyczący jednostek naukowych wśród tych ostatnich najistotniejsza okazała się dodatkowa działalność inwestycyjna, w sektorze przedsiębiorstw dodatkowe działania prorozwojowe podejmowane w rezultacie Działania 1.4 SPO-WKP dotyczy przede wszystkim działalności badawczo-rozwojowej. MoŜe to wynikać z faktu, iŝ dla jednostek naukowych działalność badawczo-rozwojowa ma z reguły niemalŝe charakter działalności statutowej, a więc siłą rzeczy nie mogła być inspirowana projektem w ramach Działania 1.4 SPO-WKP. Z kolei dla przedsiębiorstw realizacja stricte badawczego projektu mogła uzmysłowić beneficjentom wcześniej nieuświadamianą konieczność podjęcia dodatkowych działań badawczych. W badaniu jakościowym zwrócono uwagę na fakt, iŝ efekt mnoŝnikowy moŝe być niekiedy wymuszany uwarunkowaniami rynkowymi, które z kolei sprawiają, Ŝe konieczne są dalsze prace, kolejne działania rozwijające produkt i bardziej pogłębione badania: Zrealizowaliśmy oba projekty zgodnie z załoŝeniami całkowicie. W tej chwili realizujemy nawet więcej niŝ tu zostało zapisane w ramach tych projektów. Świat się okazał bogatszy i realizujemy więcej niŝ to zostało napisane. Wyszło Ŝe do tych projektów trzeba coś dołączyć, Ŝeby produkt był sprzedany. Rynek wymaga więcej, rynek się robi coraz bardziej wymagający. (P-4) Jak się więc okazuje, mając świadomość znaczenia realizowanych projektów dla rozwoju firmy, przedsiębiorstwa gotowe są na podejmowanie róŝnego rodzaju działań dodatkowych działań, by nie zmarnować potencjału tkwiącego w juŝ osiągniętych wynikach dofinansowanego przedsięwzięcia Negatywne efekty planowane W niniejszym podrozdziale omówione zostały efekty planowane (zamierzone) o charakterze negatywnym. Trzeba w tym miejscu jednoznacznie podkreślić, Ŝe nie mamy tu do czynienia z efektami negatywnymi, w przypadku których intencją podmiotu projektującego interwencję jest osiągnięcie rezultatu negatywnego, ale raczej o świadomości, iŝ dany efekt wystąpi jako bezpośredni rezultat uruchomionej interwencji, a tym samym o świadomości konieczności podjęcia działań, które zminimalizują oddziaływanie o charakterze negatywnym Efekt zdarzenia niezaleŝnego Efekt zdarzenia niezaleŝnego (deadweight effect) oznacza efekty, jakie zostałyby osiągnięte w sytuacji nieuzyskania przez beneficjenta wsparcia. Innymi słowy, identyfikacja efektu zdarzenia niezaleŝnego pozwala stwierdzić, czy projekt zostałby zrealizowany, a jeśli tak, to w jakim stopniu i terminie, bez uzyskania dofinansowania ze środków publicznych. Efekt zdarzenia niezaleŝnego moŝe więc być traktowany jako pośredni wskaźnik tego, na ile otrzymanie wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO-WKP było warunkiem niezbędnym do podjęcia określonego rodzaju aktywności w sferze badawczo-rozwojowej. Efekt deadweight nazywany jest równieŝ biegiem jałowym, gdyŝ pozwala określić, czy rezultaty interwencji wystąpiłyby nawet w sytuacji, gdyby interwencja ta nie miała miejsca. Rzadkie występowanie 57 W przypadku Działania 1.4 SPO-WKP, częściowe zniwelowanie negatywnego efektu planowanego, jakim jest efekt zdarzenia niezaleŝnego moŝliwe było w oparciu o informacje podawane przez wnioskodawców na etapie aplikowania o uzyskanie wsparcia, które dotyczyły tego, czy (a jeśli tak, w jakim terminie i zakresie) dany projekt byłby realizowany w przypadku nieotrzymania dotacji. 140

141 efektu deadweight świadczyć moŝe o wysokim poziomie trafności i odpowiednim zaadresowaniu wsparcia. Z kolei, jego wysoki stopień wskazywać moŝe na to, iŝ wsparcie trafiło do podmiotów, w przypadku których jego udzielenie nie było niezbędne dla podjęcia określonych działań. Wykres 60. Podjęcie przez beneficjentów działań objętych dofinansowaniem w ramach Działania 1.4 SPO-WKP w sytuacji nieuzyskania dotacji Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań, N=60, nie uwzględniono odpowiedzi nie wiem =2 Wśród badanych przedsiębiorstw dominuje (40% wskazań) wariant realizacji projektów w węŝszym zakresie oraz późniejszym terminie lub dłuŝszym okresie w przypadku, gdyby firma nie otrzymała dotacji. Innymi słowy, nieotrzymanie wsparcia wymusiłoby tak duŝą (merytoryczną i temporalną) modyfikację, Ŝe mogłoby to zagrozić osiągnięciu załoŝonych celów. W przypadku niespełna jednej trzeciej podmiotów (31,7%) brak dotacji sprawiłby, Ŝe dany projekt nie byłby w ogóle realizowany. Jeśli chodzi o pozostałe warianty odpowiedzi, to 15% beneficjentów reprezentujących sektor przedsiębiorstw zadeklarowało, Ŝe wobec faktu nieotrzymania wsparcia zmuszeni byliby do opóźnienia terminu realizacji projektu lub wydłuŝenia okresu jego realizacji. Z kolei 11,7% zdecydowałoby się raczej na zawęŝenie zakresu merytorycznego projektu i utrzymanie jego ram czasowych. Tylko jedna firma zrealizowałaby projekt w takim samym zakresie i czasie, nawet w przypadku nieotrzymania wsparcia z SPO-WKP. Efekt zdarzenia niezaleŝnego wystąpił więc w przypadku przedsiębiorstw w bardzo niewielkim stopniu nawet jeśli firmy decydowałyby się na realizację dofinansowanych przedsięwzięć w sytuacji nieotrzymania wsparcia, to wymagałoby to zawęŝenia zakresu projektu lub modyfikacji w jego harmonogramie. Jeśli jednak porównamy skalę występowania efektu 141

142 niezaleŝnego w grupie przedsiębiorstw z sektorem B+R, to fakt większej niezbędności udzielonego wsparcia ujawni się wśród jednostek naukowych, gdzie aŝ 47,4% podmiotów w przypadku nieuzyskania wsparcia w ogóle nie zrealizowałoby zaplanowanych działań. W badaniu jakościowym beneficjenci reprezentujący sektor przedsiębiorstw zwracali uwagę na to, jakim modyfikacjom (czytaj: zawęŝeniom i opóźnieniom) zostały poddany ich projekt w przypadku nieotrzymania dotacji w ramach Działania 1.4 SPO-WKP: Zrobilibyśmy to wolniej, w mniejszej skali, trwało by to dłuŝej, ale byśmy to zrobili, dlatego Ŝe to jest dla nas waŝne, my nie robimy projektów tylko po to, Ŝeby dostać na nie wsparcie, my robimy projekty, których wyniki są dla nas waŝne, a jeŝeli dostajemy wsparcie, robimy je szybciej, lepszą funkcjonalność, na większą skalę. (P-1) Tak naprawdę i tak byśmy realizowali te projekty i tak dokonywalibyśmy pewnych działań, z tym Ŝe na pewno być moŝe na mniejszą skalę, moŝe wymagałoby to dłuŝszego okresu działań. (P-3) lub na fakt całkowitej niemoŝności zrealizowania projektu bez zewnętrznego dofinansowania: W ogóle nie wchodzi w grę, Ŝebyśmy w ogóle cokolwiek zrobili. To są za duŝe pieniądze i bez tego wsparcia nie byłoby mowy. Poza tym wsparcie działa zawsze mobilizująco, robi się pewne rzeczy szybciej, te które by się rozciągały w czasie. (P-4) Badanie jakościowe potwierdziło więc, Ŝe brak dotacji uniemoŝliwiłby lub znacząco utrudnił przeprowadzenie tych działań, które stanowiły element projektów dofinansowanych w ramach Działania 1.4 SPO-WKP Negatywne efekty dodatkowe Negatywne efekty dodatkowe (niezamierzone) określić naleŝy jako takie rezultaty uruchomienia interwencji publicznej w ramach Działania 1.4 SPO-WKP, które mogły niekorzystnie wpłynąć na osiągnięcie załoŝeń realizowanych projektów lub utrudnić ich realizację. Traktowanie rzeczonych efektów jako dodatkowych (niezamierzonych) oznacza, Ŝe nie zostały one przewidziane jako bezpośredni, czy nawet pośredni, rezultat zrealizowanej interwencji, a tym samym w ramach projektowania tej ostatniej nie przewidywano określonych działań zaradczych. Innymi słowy, choć negatywne efekty dodatkowe niekorzystnie oddziałują na przebieg i rezultaty interwencji, to jednak ich występowanie nie moŝe być traktowany jako niepowodzenie Działania 1.4 SPO-WKP Efekt kosztów transakcyjnych Omawiany poniŝej efekt kosztów transakcyjnych odnosi się do występowania na poziomie beneficjentów kosztów (finansowych i pozafinansowych) związanych z przygotowaniem wniosku o wsparcie, sprawozdawczością, rozliczeniem dotacji oraz innych kosztów (np. wynikających z konieczności realizacji projektu zgodnie z przyjętym harmonogramem). Z kolei na poziomie instytucji odpowiedzialnych za wdraŝanie interwencji są to m.in. koszty związane z kontrolą, zarządzaniem, wdroŝeniem i pośredniczeniem. 142

143 Wykres 61. Ocena wielkości kosztów finansowych i pozafinansowych związanych z przygotowaniem wniosku o wsparcie, realizacją projektu zgodnie z umową, Prawem Zamówień Publicznych i harmonogramem, sprawozdawczością i rozliczeniem projektu Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań, N=62 Jak wynika z danych przedstawionych na powyŝszym wykresie, w przypadku jednej trzeciej przedsiębiorstw (33,9%) dodatkowe koszty transakcyjne związane z realizacją projektu w ramach Działania 1.4 SPO-WKP zostały ocenione jako średnie, a więc raczej jako obciąŝenie, które nie zagraŝa realizacji projektu. Jednocześnie jednak aŝ 45,2% beneficjentów uznało istniejące koszty transakcyjne za wysokie (bardzo wysokie okazały się one dla 12,9% podmiotów). 20,9% firm uznało koszty transakcyjne, z którymi zetknęły się w trakcie realizacji projektu jako niskie. Dodatkowe obciąŝenia wynikające z realizacji projektu w ramach Działania 1.4 SPO-WKP okazały się dla przedsiębiorstw bardziej dotkliwe niŝ dla jednostek naukowych, gdzie koszty transakcyjne ocenione zostały jako wysokie przez 28,6% podmiotów. Wydaje się, Ŝe róŝnica ta moŝe po części wynikać z większego doświadczenia jednostek naukowych w realizacji projektów zbliŝonych swym charakterem do przedsięwzięć dofinansowanych w Działaniu 1.4 SPO-WKP. Doświadczenie to moŝe ułatwiać redukowanie pojawiających się problemów i trudności lub obniŝać koszty ich niwelowania. Wskazując na ewentualne koszty transakcyjne ponoszone przez beneficjentów akcentowano przede wszystkim kwestię kosztów związanych z administracją projektem: Wszystkie regulaminy związane z obsługą tych projektów powstały w ministerstwie, czy w organizacji, w związku z tym te procedury związane z odbiorami, z tym wszystkim są raczej z tamtego świata. To nie są procedury z tego świata prywatnego. To jest bardzo duŝy koszt. Tu jest cały pokój dokumentacji, wydruków i tak dalej, który po dwóch latach to juŝ wszystko jest makulatura. (P-4) Warto podkreślić przywołane przez rozmówcę sformułowanie tamten świat inaczej niŝ w przypadku jednostek naukowo-badawczych procedury obowiązujące w ramach Działania

144 SPO-WKP ocenić naleŝy jako zupełnie odmienne od typowej logiki funkcjonowania przedsiębiorstwa. Firmy muszą więc ze względu na konieczność oswojenia nie zawsze czytelnych dla nich procedur ponieść odpowiednio większy wysiłek, by zniwelować lub ograniczyć pojawiające się trudności. Propozycją zmiany sytuacji i redukcji obciąŝeń jest w tym przypadku modyfikacja sposobu rozliczania samej realizacji projektu: To jest specyfika nasza polska. W innych krajach ludzie są rozliczani z rezultatów pokaŝ co zrobiłeś. MoŜesz mieć fantastycznie przeprowadzone procedury przetargowe, moŝesz mieć kapitalnie podpisaną umowę ale jak nic nie zrobiłeś, to oddaj pieniądze i moim zdaniem to jest klucz programu. (P-4) W kontekście kosztów transakcyjnych jeden z beneficjentów wskazał na konieczność zmian w obliczaniu rzeczywistych kosztów projektów, co miałoby słuŝyć m.in. skwantyfikowaniu (a docelowo refundowaniu) tego, co teraz ma właśnie charakter dodatkowych kosztów transakcyjnych ponoszonych przez beneficjentów 58 : W naszej opinii jest to bardzo źle rozwiązane, dlatego Ŝe w przypadku kaŝdej firmy, a szczególnie większej, inŝynier, który pracuje nad projektem, jego wynagrodzenie, to jest tylko część kosztów, które firma ponosi, dlatego, Ŝe on nie jest w próŝni, to nie jest tak, Ŝe on jest gdzieś zawieszony, ma swoje wynagrodzenie, które do niego spływa. On korzysta z laboratoriów, które są w firmie, on korzysta ze wsparcia innych działów, juŝ nie mówiąc o księgowości i innych firmach. Sposób rozliczania kosztów woła o pomstę do nieba, dlatego Ŝe, koszty są znacznie większe. My proponowaliśmy pewien algorytm statystyczny, wiadomo, jakie są koszty w firmie, moŝna je uśrednić. Nawet zrobiliśmy to mądrze, to znaczy wzięliśmy tylko tą część inŝynierską, Ŝeby nie liczyć kosztów sprzątaczek czy czegoś takiego, to teŝ moŝna zrobić, moŝna wziąć część inŝynierską, wiedząc ile tam jest osób, moŝna policzyć, jaki jest średni koszt osoby zaangaŝowanej w te projekty na stanowisku właśnie takim inŝynierskim i moŝna w związku z tym zobaczyć jaki jest narzut, biorąc teŝ średnią pensję. Większość firm macha na to ręką, natomiast to się rozmija z rzeczywistością, jeŝeli te firmy działają na rynku, ponoszą jakieś koszty swojej działalności to wydaje się, Ŝe absolutnie nie powinno być tak, Ŝe tylko część ich jest uznawana na zasadzie dość arbitralnej. System został opracowany dla bardzo małych podmiotów, gdzie w zasadzie koszty wynagrodzeń są prawie całymi kosztami, natomiast uczestniczy w tym coraz więcej firm średnich, duŝych i to naleŝałoby zmienić. (P-1) Postulat beneficjenta odnosi się do uwzględniania kosztów, które w chwili obecnej nie mogą być objęte refundacją, a które są realnymi i często niemałymi wydatkami ponoszonymi przez odbiorców wsparcia. Z drugiej strony, wprowadzenie proponowanego modelu określania kwalifikowanych kosztów projektu (i konkretnej metody ich kwantyfikacji) stanowiłoby bardzo istotną zmianę całej logiki udzielania wsparcia i dlatego powyŝszą propozycję traktować naleŝy raczej jako impuls do dalszych analiz niŝ gotową propozycję usprawnienia procesu dofinansowywania działalności B+R Efekt substytucji Ostatni z omawianych efektów dodatkowych o charakterze negatywnym to efekt substytucji (substitution effect). Ów efekt polega na przynoszeniu korzyści grupie objętej interwencją kosztem innej nieobjętej, np. wymiana zasobów ludzkich (likwidacja stanowisk prac, które 58 W niniejszym przypadku przywołany został bardzo duŝy fragment wypowiedzi beneficjenta, co uzasadnione jest wagą sygnalizowanego problemu i przedstawioną przez rozmówcę propozycją zmian reguł finansowania wspieranych projektów. 144

145 w wyniku wdroŝenia inwestycji stały się niepotrzebne) lub zaniechanie pewnych działań na rzecz działań związanych z realizacją projektu (niezrealizowanie innej inwestycji w związku z koniecznością sfinansowania inwestycji w ramach projektu). Wykres 62. Konieczność likwidacji stanowisk pracy, które w wyniku realizacji projektu (np. wdroŝenia inwestycji) stały się niepotrzebne Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań, N=61, nie uwzględniono odpowiedzi nie wiem =1 W oparciu o dane przedstawione na powyŝszym wykresie moŝna jednoznacznie stwierdzić, iŝ efekt substytucji dotyczący obszaru zasobów ludzkich praktycznie w przypadku beneficjentów Działania 1.4 SPO-WKP reprezentujących sektor przedsiębiorstw nie występuje. Do likwidacji stanowisk pracy w rezultacie inwestycji zrealizowanej w wyniki uzyskanej dotacji zmuszonych było tylko 6,6% firm. Pozostałe podmioty korzystające ze wsparcia (tj. aŝ 93,4%) nie zlikwidowały dotychczas istniejących stanowisk pracy, ze względu na brak zasadności ich utrzymywania po zrealizowaniu inwestycji. Drugi wymiar efektu substytucji dotyczy działań lub inwestycji, które w związku z realizacją zadań związanych z projektem w ramach Działania 1.4 SPO-WKP musiałby zostać odłoŝone w czasie lub zaniechane. 145

146 Wykres 63. Konieczność odłoŝenia w czasie lub zaniechania innych planowanych w tym czasie działań lub inwestycji w związku z realizacją działań związanych z projektem w ramach Działania 1.4 SPO-WKP Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań, N=61, nie uwzględniono odpowiedzi nie wiem =1 Choć odsetek beneficjentów, w przypadku których wystąpił efekt substytucji dotyczący zaniechania lub odłoŝenia w czasie innych działań lub inwestycji okazał się nieznacznie wyŝszy niŝ miało to miejsce w przypadku efektu substytucji odnoszącego się do zasobów ludzkich, to nadal wyraźnie dominują (90,2%) przedsiębiorstwa, które nie były zmuszone do Ŝadnych ograniczeń w rezultacie realizacji projektu w ramach Działania 1.4 SPO-WKP. Tylko 9,8% respondentów przyznało, iŝ realizacja projektu w ramach ewaluowanej interwencji wymusiła zaniechanie lub odłoŝenie w czasie innych planowanych działań lub inwestycji. W odniesieniu do efektu substytucji mamy do czynienia z bardzo zbliŝoną sytuacją wśród przedsiębiorstw i jednostek naukowych konieczność likwidacji stanowisk pracy lub zaniechania bądź odłoŝenia w czasie planowanych działań i inwestycji wystąpiła u beneficjentów Działania 1.4 SPO-WKP w stopniu incydentalnym, nie czyniąc z udzielonego wsparcia (i związanych z nim wymogów i zobowiązań) czynnika blokującego rozwój organizacji w innych obszarach. 146

147 2.4 Efektywność wsparcia udzielonego w ramach Działania 1.4 SPO-WKP W niniejszym podrozdziale analizie poddana została efektywność wsparcia udzielonego w ramach Działania 1.4 SPO-WKP. Ocena efektywności dokonana została w ramach następujących wymiarów: a) uŝyteczność wsparcia, b) efekt netto interwencji, c) efekt dodatkowości, d) trwałość rezultatów UŜyteczność wsparcia Jednym z koniecznych warunków efektywności wsparcia jest jego uŝyteczność charakteryzowana w niniejszej części raportu. Ocena uŝyteczności dokonana została poprzez analizę danych stanowiących odpowiedź na następujące pytania badawcze: (1) Które instrumenty wsparcia (typy projektów/poddziałania) były najbardziej adekwatne do potrzeb Beneficjentów? (2) Czy zakres wsparcia dostępny w ramach poszczególnych Podziałań był adekwatny do potrzeb Beneficjentów? Czy powinien być modyfikowany, jeśli tak w jaki sposób? PoniŜej przedstawiono dane dotyczące adekwatności wsparcia udzielonego w ramach Działania 1.4 SPO-WKP. Adekwatność odnosi się w prowadzonych analizach do dwóch zakresów: przedmiotowego i finansowego. Zakres przedmiotowy wsparcia odnosi się do przedmiotu wsparcia, zaś zakres finansowy do wartości (wielkości) wsparcia. Na poniŝszym wykresie przedstawiono dane dotyczące adekwatności zakresu przedmiotowego udzielonego wsparcia. Wykres 64. Stopień, w jakim zakres przedmiotowy wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO- WKP odpowiadał rzeczywistym potrzebom Beneficjentów Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania; N= 141, nie uwzględniono odpowiedzi trudno powiedzieć =3 147

148 Dane przedstawione na powyŝszym wykresie pozwalają na stwierdzenie, iŝ w przypadku beneficjentów wsparcia udzielonego w ramach Działania 1.4 SPO-WKP mamy do czynienia z wysokim stopniem adekwatności jego przedmiotu do potrzeb beneficjentów (tak oceniło adekwatność zakresu przedmiotowego wsparcia 78,8% respondentów), przy czym w odniesieniu do ponad jednej trzeciej beneficjentów (34,8%) zrealizowany projekt odpowiadała ich potrzebom w stopniu bardzo wysokim. Wykres 65. Stopień, w jakim zakres finansowy wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO- WKP odpowiadał rzeczywistym potrzebom Beneficjentów Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania; N=141, nie uwzględniono odpowiedzi trudno powiedzieć =3 Ocena stopnia adekwatności udzielonego wsparcia w odniesieniu do jego zakresu finansowego, choć nadal zdecydowanie pozytywna (65,3%), to jednak wskazuje na fakt nieco mniejszej adekwatności wartości wsparcia niŝ analizowanego wcześniej przedmiotowego przedmiotu wsparcia. Świadczy o tym m.in. fakt, iŝ z bardzo wysokim stopniem adekwatności mamy do czynienia wśród jednej piątej (a nie ponad jednej czwartej, jak miało to miejsce w przypadku oceny zakresu przedmiotowego) beneficjentów (20,6%). Jednocześnie mamy tu do czynienia z większym (niŝ w przypadku oceny adekwatności zakresu przedmiotowego) odsetkiem ocen wskazujących na przeciętny (27,7% wobec 18,4% w przypadku zakresu przedmiotowego) oraz niski (7,1% wobec 2,8% w przypadku zakresu przedmiotowego) stopień adekwatności zakresu finansowego wsparcia wobec rzeczywistych potrzeb beneficjentów. Kwestię adekwatności wyodrębnionych zakresów wsparcia poddano takŝe analizie statystycznej pozwalającej na zidentyfikowanie ewentualnych korelacji pomiędzy oceną adekwatności zakresu przedmiotowego i finansowego. W wyniku przeprowadzonych analiz stwierdzono, iŝ ocena adekwatności wsparcia w zakresie finansowym jest dodatnio związana z oceną adekwatności wsparcia w zakresie finansowym. Oznacza to, Ŝe beneficjenci, którzy z punktu widzenia swoich potrzeb wysoko oceniają wartość udzielonego wsparcia, równieŝ 148

149 wysoko oceniają jego przedmiot, i odwrotnie. Siła związku jest przeciętna, ale jest on istotny statystycznie 59. Adekwatność udzielonego wsparcia analizowano takŝe odrębnie dla poszczególnych obszarów interwencji (Poddziałań). Na poziomie ogólnym (bez rozróŝniania na poszczególne zakresy) z najwyŝszą oceną stopnia adekwatności mamy do czynienia w odniesieniu do Poddziałania 1.4.3, gdzie średnia ocena stopnia adekwatności wyniosła 4,14 (na skali 1-5, gdzie 1 oznacza, iŝ wsparcie było adekwatne w bardzo niskim stopniu, a 5, Ŝe wsparcie było adekwatne w bardzo wysokim stopniu). Kolejne obszary wsparcia ocenione zostały następująco: Podziałanie ,78, Podziałanie ,99, Podziałanie ,86, Podziałanie ,94. Na poniŝszym wykresie przedstawiono natomiast odrębnie poziom ocen dotyczących stopnia adekwatności obu wyróŝnionych zakresów: przedmiotowego i finansowego. Wykres 66. Średni stopień, w jakim zakres finansowy i przedmiotowy wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO-WKP odpowiadał rzeczywistym potrzebom Beneficjentów (w podziale na poszczególne Poddziałania) Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania; N=141, nie uwzględniono odpowiedzi trudno powiedzieć =3; ocena na skali 1-5, gdzie 1 oznacza, iŝ wsparcie było adekwatne w bardzo niskim stopniu, a 5, Ŝe wsparcie było adekwatne w bardzo wysokim stopniu Okazuje się, Ŝe z największą zbieŝnością ocen adekwatności obu zakresów mamy do czynienia w przypadku Poddziałania 1.4.1, przy czym akurat w odniesieniu do tego obszaru wsparcia oceny stopnia adekwatności są relatywnie niskie (zakres finansowy 3,69, zakres przedmiotowy 3,87). To właśnie wśród beneficjentów Poddziałania znalazł się jedyny respondent, który ocenił zakres przedmiotowy udzielonego wsparcia jako adekwatny w bardzo niskim stopniu, to równieŝ w przypadku tego obszaru wsparcia najniŝszy (23,3%) okazał się odsetek beneficjentów, którzy stopień adekwatności zakresu przedmiotowego wsparcia ocenili bardzo wysoko. Z kolei w odniesieniu do oceny zakresu finansowego w Poddziałaniu najwyŝszy okazał się odsetek oceniających stopień adekwatności tego zakresu jako raczej wysoki (54,2%), ale w przypadku ocen najwyŝszych odsetek ten był w 59 r Pearsona=0,392; p<0,

150 ramach wskazanego Poddziałania ponownie najniŝszy (11,9%, podczas gdy w przypadku pozostałych Poddziałań odsetek ten nie był niŝszy niŝ 25%). Z kolei największy rozdźwięk pomiędzy oceną stopnia adekwatności wsparcia w zakresie przedmiotowym i finansowym ujawnił się w Poddziałaniu 1.4.4, gdzie ocena adekwatności zakresu finansowego (wartości wsparcia) wyniosła 3,57, zaś zakresu przedmiotowego (przedmiotu wsparcia) 4,14. Przeprowadzono równieŝ analizę róŝnic w stopniu adekwatności wsparcia udzielonego w ramach Działania 1.4 SPO-WKP pomiędzy głównymi kategoriami beneficjentów, tj. przedsiębiorstwami i jednostkami naukowymi. Dane dotyczące tej kwestii przedstawiono na poniŝszym wykresie. Wykres 67. Średni stopień, w jakim zakres finansowy i przedmiotowy wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO-WKP odpowiadał rzeczywistym potrzebom Beneficjentów (w podziale na kategorie beneficjentów) Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania; N=136, nie uwzględniono odpowiedzi dla kategorii inna forma =5; ocena na skali 1-5, gdzie 1 oznacza, iŝ wsparcie było adekwatne w bardzo niskim stopniu, a 5, Ŝe wsparcie było adekwatne w bardzo wysokim stopniu Jak wynika z danych przedstawionych na powyŝszym wykresie, nieco lepiej adekwatność udzielonego wsparcia oceniają jednostki naukowe. Szczególnie dotyczy to oceny adekwatności zakresu przedmiotowego (4,21 wobec 3,93 w przypadku przedsiębiorstw). W przypadku zakresu finansowego średnia ocena jego adekwatności wśród przedsiębiorstw wyniosła 3,73 wobec 3,86 w grupie jednostek naukowych. Analizując odsetki wskazań dla poszczególnych wariantów odpowiedzi okaŝe się, Ŝe choć ogólny odsetek respondentów oceniających stopień adekwatności (uwzględniający warianty w raczej wysokim stopniu i w bardzo wysokim stopniu ) zakresu przedmiotowego jest w obu grupach zbliŝony (przedsiębiorstwa 73,3,%, jednostki naukowe 81,6%), to faktycznie duŝe, bo prawie dwukrotne, zróŝnicowania ujawniają się w odniesieniu do odsetka beneficjentów, którzy rzeczony stopień adekwatności oceniają bardzo wysoko (przedsiębiorstwa 23,3%, jednostki naukowe 43,4%). Bardzo podobna sytuacja ma miejsce w przypadku zakresu finansowego, tam jednak róŝnice odsetków podmiotów oceniających stopień adekwatności rzeczonego zakresu jako bardzo wysoki okazały się jeszcze większe (przedsiębiorstwa 11,9%, jednostki naukowe 27,3%). 150

151 Przeprowadzono takŝe test U Manna-Whitneya, którego wynik potwierdził występowanie róŝnic istotnych statystycznie w odniesieniu do oceny adekwatności zakresu przedmiotowego udzielonego wsparcia 60. Obie kategorie beneficjentów róŝnią się więc pod względem oceny stopnia adekwatności wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO-WKP w odniesieniu do jego zakresu przedmiotowego. W przypadku zakresu finansowego (gdzie, jak stwierdziliśmy wcześniej, średni stopień oceny adekwatności wsparcia jest w obu grupach bardziej zbliŝony), zidentyfikowane róŝnice nie mają charakter istotnego statystycznie 61. Podsumowując przeprowadzoną analizę stwierdzić naleŝy, iŝ beneficjenci Działania 1.4 SPO- WKP generalnie pozytywnie ocenili jego uŝyteczność. I choć ocena zakresu przedmiotowego i finansowego okazały się ze sobą powiązane, to jednak nieco lepiej badane podmioty oceniły adekwatność zakresu przedmiotowego udzielonego wsparcia. Z wyŝszym poziomem uŝyteczności mamy do czynienia w przypadku jednostek naukowych, przy czym róŝnice istotne statystycznie pomiędzy obiema kategoriami beneficjentów dotyczą jedynie zakresu przedmiotowego wsparcia. Wynika to zapewne z większej rozległości tematycznej instrumentów wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO-WKP skierowanych do jednostek naukowych w porównaniu z ofertą wsparcia skierowaną bezpośrednio do przedsiębiorstw Produkty i rezultaty wsparcia PoniŜej przedstawione zostały dane o osiągniętych produktach i rezultatach na poziome projektów realizowanych w ramach Działania 1.4 SPO-WKP. Dane pochodzą ze sprawozdań końcowych składanych przez beneficjentów. W związku z tym, Ŝe wskaźniki produktu i rezultatu dla projektów realizowanych w ramach działania 1.4 SPO-WKP nie były wystandaryzowane, dane zostały przez Wykonawcę zagregowane i skategoryzowane. Są one prezentowane według typów projektów oraz Poddziałań Produkty Tabela 8. Produkty inwestycji związane z budową, modernizacją i wyposaŝeniem laboratoriów realizowanych w ramach Działania 1.4 SPO-WKP Poddziałanie Poddziałanie Ogółem Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma Aparatura, sprzęt Liczba zmodernizowanych bądź zbudowanych laboratoriów Liczba zmodernizowanych pomieszczeń laboratoryjnych Liczba nowo zatrudnionych osób Nowe bądź zmodernizowane stanowiska badawcze Powierzchnia budowanych bądź 223,3 3796,1 285,1 4276,8 252,3 8072,9 modernizowanych pomieszczeń laboratoriów Inne: samochód źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań końcowych z realizacji projektów 60 U Manna-Whitneya=1815,500; p (dwustronne)=0, U Manna-Whitneya=2070,500; p (dwustronne)=0,

152 Tabela 9. Produkty projektów celowych realizowanych w ramach Działania 1.4 SPO-WKP Poddziałanie Poddziałanie Ogółem Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma Konstrukcje modułów pomiarowych Liczba wykonanych badań Liczba przebadanych modułów/prototypów Liczba opracowanych metod badawczych Liczba opracowań badawczych Liczba prototypów Liczba stanowisk badawczych/pomiarowych Liczba wykonanych zadań badawczych Liczba wytworzonych narzędzi badawczych Liczba wytworzonych nowych struktur do badania Liczba zaangaŝowanych laboratoriów Wzrost liczby nowych pracowników Zrealizowane zadania wdroŝeniowe Zmodernizowane linie produkcyjne Liczba opracowanych technologii źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań końcowych z realizacji projektów Tabela 10. Produkty projektów foresight realizowanych w ramach Działania 1.4 SPO-WKP Poddziałanie (foresight) Średnia Suma Baza danych ekspertów bądź technologii 2 23 Raport zawierający scenariusze rozwoju Utworzenie portalu internetowego, zawierającego opracowania projektu 2 13 (analizy, ksiąŝka, raporty) Liczba opracowań dot.: prognoz, potencjału rozwojowego, dorobku 8 15 innowacyjnego, specjalizacji i ekspansywności, scenariusza zagroŝeń oraz sieci osiedleńczej województwa Liczba zaangaŝowanych ekspertów kluczowych Liczba wywiadów z ekspertami Liczba zorganizowanych konferencji 3 31 Liczba przeprowadzonych ankiet Liczba paneli eksperckich 5 9 Liczba spotkań w ramach projektu Liczba recenzji powstałych na potrzeby projektu 6 6 Seminaria 9 17 KsiąŜka/przewodnik/monografie Liczba partnerów społecznych/firm towarzyszących pracom Liczba technologii objętych prognozą źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań końcowych z realizacji projektów 152

153 Rezultaty Tabela 11. Rezultaty inwestycji związane z budową, modernizacją i wyposaŝeniem laboratoriów realizowanych w ramach Działania 1.4 SPO-WKP Poddziałanie Poddziałanie Ogółem Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma Uzyskane akredytacje Liczba wykonanych badań Liczba patentów Liczba produktów Liczba rodzajów badań Projekty badawcze Liczba świadczonych usług Liczba umów na współpracę badawczą Liczba wydanych certyfikatów Liczba wykonanych usług Nowe produkty i technologie Nowe usługi Nowe usługi wykonane Wzrost liczby usług wykonanych (w %) 21,15-10,58 - Wzrost liczby projektów badawczych (w %) 119,50-5,00 5,00 81,33 - Wzrost świadczonych usług Prowadzenie szkoleń Publikacje WdroŜenia technologii Wzrost liczby firm korzystających z usług Liczba firm, które będą współpracować w pracach B+R Liczba firm, które skorzystają z usług laboratorium Liczba placówek badawczych, które skorzystają z laboratorium Wzrost zatrudnienia (w %) Wzrost zatrudnienia ilościowy (liczba osób) Liczba naukowców zaangaŝowanych we współpracę Liczba uzyskanych tytułów, stopni naukowych źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań końcowych z realizacji projektów 153

154 Tabela 12. Rezultaty projektów celowych realizowanych w ramach Działania 1.4 SPO- WKP Poddziałanie Poddziałanie Ogółem Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma Certyfikaty Długość wykonanych umocnień (km) 2,5 2,5 2,5 2,5 Dokumentacja Liczba kontraktów na sprzedaŝ rozwiązań Liczba map Liczba przedsiębiorstw, które zakupią produkty/technologie Liczba technologii Liczba wdroŝeń Liczba współpracujących partnerów Liczba wyprodukowanych wyrobów Liczba zgłoszeń patentowych Nowe rodzaje produktów Nowe technologie ObniŜka cen produktu (w %) ObniŜka kosztów materiało- i energochłonności ( w %) Przekroje geologiczne Wielkość wytworzonych produktów (szt.) Wielkość wytworzonych produktów (t) 29,4 58,8 29,4 58,8 Wzrost wartości sprzedaŝy (w PLN) Wzrost zatrudnienia u przedsiębiorcy (liczba osób) Wzrost zatrudnienia w laboratorium B+R (liczba osób) Nowi dostawcy Liczba uŝytkowników systemów (tys.) źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań końcowych z realizacji projektów 154

155 Tabela 13. Rezultaty projektów foresight realizowanych w ramach Działania 1.4 SPO-WKP Liczba podmiotów gospodarczych, naukowo-dydaktycznych, terytorialnych, które skorzystały z portalu w zakresie foresightu technologicznego w celu podniesienia swojej innowacyjności Poddziałanie Średnia Suma Liczba osób mogących zaznajomić się z wynikami Udział przedsiębiorców korzystających z bazy danych ekspertów i technologii w 19,15 - ogólnej liczbie przedsiębiorców zainteresowanych wynikami projektu Liczba prognoz 9 37 Strategie 7 20 Wzrost wydatków przedsiębiorstw na B+R w obszarze technologii wskazanych za 6,25 - kluczowe dla rozwoju regionalnego ( w %) Liczba cytowanych wyników badań Liczba nawiązanych sieci współpracy pomiędzy sferą naukowo-badawczą a przedsiębiorstwami Ilość programów rządowych, w których zostaną uwzględnione wyniku foresightu 1 2 Liczba wdroŝeń 8 8 Liczba opublikowanych raportów zawierających prognozowane scenariusze rozwoju technologicznego 9 85 źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań końcowych z realizacji projektów Efekt netto interwencji W niniejszej części podjęto próbę identyfikacji efektu netto interwencji, tj. efektu osiągniętego wyłącznie dzięki zrealizowanej interwencji publicznej. Efekt netto zostanie oszacowany poprzez udzielenie odpowiedzi na następujące pytania badawcze: (1) Czy efekty podobne do uzyskanych moŝna było osiągnąć bez interwencji publicznej? (2) Czy istnieją bardziej efektywne metody osiągnięcia uzyskanych rezultatów? (3) Jakie instrumenty wsparcia w największym/najmniejszym stopniu wpływały pozytywnie na uzyskane efekty? Ocena wpływu wsparcia poprzez porównanie z sytuacją kontrfaktyczną Na potrzeby oceny wpływu wsparcia udzielonego w ramach Działania 1.4 SPO-WKP dokonanej poprzez porównanie z sytuacją kontrfaktyczną ocenie poddane zostały tylko efekty pozytywne, które mogły zaistnieć takŝe w przypadku grupy kontrolnej. W rezultacie w analizie uwzględniono następujące kategorie efektów 62 : (1) zacieśnienie współpracy międzysektorowej (z przedsiębiorstwami/jednostkami naukowymi), (2) poprawa wyników, (3) wzrost konkurencyjności, (4) wzrost innowacyjności, (5) wzrost zatrudnienia, (6) efekt doświadczenia, (7) zmiana zachowania, 62 Operacjonalizacja efektów, na które składa się więcej niŝ jedna zmienna (tj. poprawa wyników oraz zmiana zachowania ) została przedstawiona w podrozdziałach: 2.2. i 2.3 dotyczących efektów interwencji w ramach Działania 1.4 SPO-WKP. 155

156 (8) wzrost nakładów na prace B+R. Na poniŝszym wykresie dokonano syntetycznej prezentacji róŝnic w sytuacji dotyczącej wyróŝnionych obszarów wśród beneficjentów Działania 1.4 SPO-WKP oraz wnioskodawców, którzy nie otrzymali dotacji w okresie od 2005 roku do chwili obecnej. Wykres 68. Poprawa sytuacji organizacji w wyróŝnionych obszarach Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań; dane poddano procedurze waŝenia Jak widać, we wszystkich obszarach wielkość osiągniętych efektów okazuje się większa wśród beneficjentów Działania 1.4 SPO-WKP (obrazowo moŝna powiedzieć, iŝ skalę występowania poszczególnych efektów wśród beneficjentów, czyli wielkość efektu netto wsparcia, wyznacza wielkość części wykresu mającej kolor bordowy). Z drugiej strony, zidentyfikowane róŝnice choć w odniesieniu do wszystkich obszarów mają charakter istotny statystycznie 63 są stosunkowo niewielkie. W Ŝadnym obszarze udzielone wsparcie nie wygenerowało znaczącego dystansu pozytywnego dzielącego beneficjentów od podmiotów, które nie otrzymały dofinansowania. Największe róŝnice ujawniły się w przypadku efektu związanego ze wzrostem nakładów na prace B+R, co jest o tyle oczywiste, Ŝe sama dotacja stanowiła istotne wsparcie finansowe budŝetów badawczych beneficjentów. Gdy jednak przyjrzymy się obszarom pozostałym, które pośrednio wskazują, z jakim 63 Przeprowadzono test nieparametryczny Manna-Whithneya i w przypadku wszystkich wyróŝnionych obszarów zidentyfikowano istotne statystycznie róŝnice w odniesieniu do wielkości poszczególnych efektów pomiędzy beneficjentami Działania 1.4 SPO-WKP a wnioskodawcami, którzy nie otrzymali dotacji. 156

157 rezultatem ta zwiększona pula środków finansowych została wykorzystana, to okaŝe się, Ŝe róŝnice pomiędzy obiema grupami podmiotów wyraźnie się zmniejszają. PowyŜsza sytuacja musi rodzić skierowane do instytucji projektujących i kierunkujących wsparcie pytanie, o to jakiej wielkości róŝnica w poprawie sytuacji pomiędzy beneficjentami a podmiotami, które nie otrzymały dotacji będzie potwierdzać zasadność zastosowanej interwencji. Biorąc bowiem pod uwagę wielkość zaangaŝowanych środków sam fakt osiągnięcia przez beneficjentów lepszych efektów nie moŝe zostać uznany za satysfakcjonujący. Jeśli chodzi o ranking efektów, które ujawniły się w największym stopniu w kaŝdej z omawianych grup to wśród beneficjentów z największą poprawą mamy do czynienia w obszarach: wzrost innowacyjności, zmiana zachowania, wzrost konkurencyjności. Z kolei wśród podmiotów, które nieskutecznie aplikowały o wsparcie ów ranking przedstawia się następująco: wzrost innowacyjności, wzrost konkurencyjności, zmiana zachowania. Dane dotyczące zidentyfikowanych efektów wsparcia poddano równieŝ analizie w podziale na poszczególne Poddziałania 64. Wykres 69. Poprawa sytuacji organizacji w wyróŝnionych obszarach (w podziale na Poddziałania) Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań; wartości >=3 oznaczają wzrost/poprawę w danym obszarze Poddziałaniem, w których nastąpiła największa poprawa/wzrost jest Poddziałanie (w Poddziałaniu tym ujawniła się największa spośród wszystkich obszarów wsparcia poprawa w odniesieniu do konkurencyjności, zatrudnienia oraz wyników organizacji oraz relatywnie wysoka, choć nie najwyŝsza w odniesieniu do współpracy międzysektorowej). Warto takŝe zwrócić uwagę na Poddziałanie 1.4.5, które choć uzyskało najwyŝszy wynik tylko w 64 W niniejszym przypadku analizowano dane niewaŝone, tylko dla beneficjentów Działania 1.4 SPO- WKP. Mamy tu więc do czynienia właściwie z identyfikacją efektu brutto (nie ma danych do porównań pochodzących z grupy kontrolnej, gdyŝ nie występuje tam podział na Poddziałania). Analizą objęto tylko te efekty, które dotyczą wszystkich typów beneficjentów, a więc z pominięciem wzrostu innowacyjności oraz nakładów na prace B+R, bo te dotyczyły tylko przedsiębiorstw). 157

158 odniesieniu do jednego obszaru (zmiana zachowania), to ów wynik okazał się najwyŝszy spośród wszystkich wyróŝnionych obszarów. Jeśli natomiast chodzi o zróŝnicowania zidentyfikowanych efektów w odniesieniu do poszczególnych Poddziałań, to z największym zróŝnicowaniem mamy do czynienia w obszarze zatrudnienia, gdzie efekty osiągnięte w Poddziałaniach: i wyraźnie odbiegają od wielkości efektów w pozostałych Poddziałaniach. Podsumowując analizę efektu netto interwencji stwierdzić naleŝy co najistotniejsze iŝ efekt ten ujawnił się wśród beneficjentów Działania 1.4 SPO-WKP. Jednocześnie jednak trudno za satysfakcjonujące uznać róŝnice wielkości efektów osiągniętych przez beneficjentów i podmioty, które nie otrzymały wsparcia. Wydaje się bowiem, iŝ skala środków zaangaŝowanych w interwencję winna znaleźć odzwierciedlenie w większym zróŝnicowaniu bieŝącej sytuacji podmiotów, którzy otrzymały dofinansowanie i tych, które nie miały moŝliwości skorzystania z takiej pomocy Subiektywna ocena wpływu wsparcia PoniŜej przedstawiono dane obrazujące subiektywną ocenę wpływu wsparcia uzyskanego przez beneficjentów w ramach Działania 1.4 SPO-WKP. Oczywiście interpretacja tego rodzaju danych musi uwzględniać ryzyko arbitralności ocen respondentów i ich rozbieŝności ze stanem faktycznym. JednakŜe biorąc pod uwagę, Ŝe w niniejszym badaniu podjęto próbę zobiektywizowanej identyfikacji efektu netto interwencji, analiza wpływu wsparcia w aspekcie subiektywnym stanowi nie podstawę (co byłoby metodologicznie wątpliwe), lecz wzbogacenie przeprowadzonej oceny efektywności interwencji publicznej, jaką jest Działanie 1.4 SPO-WKP. Wykres 70. Subiektywna ocena wpływu wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO-WKP Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania; pytanie dotyczące poszczególnych obszarów wpływu wsparcia zadawano tylko tym respondentom, którzy w danym obszarze odnotowali oprawę, wzrost; oceny dokonywano na skali 1-6, gdzie 1 oznacza brak wpływu, a 6 bardzo duŝy wpływ Spośród wyróŝnionych obszarów z najwyŝszą oceną subiektywną wpływu wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO-WKP mamy do czynienia w przypadku wzrostu innowacyjności, gdzie siłę 158

159 wpływu oceniono na poziomie 4,98. W zdecydowanej większości obszarów siła wpływu wsparcia udzielonego w ramach Działania 1.4 SPO-WKP przekroczyła 4 i wyniosła odpowiednio: zwiększenie intensywności współpracy międzysektorowej 4,84, wzrost konkurencyjności 4,69, zwiększenie wydatków na działalność B+R 4,62, zmiana zachowania 4,30, poprawa wyników 4,03. Jedynie w przypadku obszaru, jakim jest wzrost zatrudnienia ocena okazała się niŝsza niŝ 4 i wyniosła 3,84. Generalnie więc mamy do czynienia z subiektywnym przekonaniem respondentów o relatywnie duŝym wpływie wsparcia udzielonego w ramach Działania 1.4 SPO-WKP na wyróŝnione obszary zmiany w organizacji. Jednocześnie, za wysoce funkcjonalne z punktu widzenia celów i załoŝeń ewaluowanej interwencji uznać naleŝy to, Ŝe zidentyfikowany przez respondentów wpływ największy okazał się w dwóch obszarach: wzrost innowacyjności i zwiększenie intensywności współpracy międzynarodowej. Respondenci dokonując oceny wpływu wsparcia uzyskanego w ramach Działania 1.4 SPO- WKP mogli takŝe wskazać na wariant odpowiedzi brak wpływu. Z wyraźnie największymi odsetkami wskazań tego wariantu odpowiedzi mamy do czynienia w przypadku obszarów: zmniejszenie kosztów (13% wskazań) oraz poprawa w zakresie zarządzania strategicznego (12,4%). Innymi słowy, w tych wymiarach mamy do czynienia z największą skalą występowania problemu braku pozytywnego oddziaływania udzielonego wsparcia. Choć jednak poprawa w tych obszarach z punktu widzenia beneficjentów byłaby jak najbardziej poŝądana, to jednak nie są to obszary, które uznać naleŝy za kluczowe jako obszar oddziaływania Działania 1.4 SPO-WKP. Z tego teŝ powodu stosunkowo duŝy odsetek podmiotów, które nie odnotowały w tym aspekcie zmian nie powinien być traktowany jako niepowodzenie interwencji. Z kolei, jeśli chodzi o obszary, które najczęściej wskazywano jako te, w których wpływ Działania 1.4 SPO-WKP oceniony został jako bardzo duŝy to: wzrost innowacyjności 36,5%, wzrost konkurencyjności firmy/instytucji i/lub jej oferty 27,4%, zwiększenie intensywności współpracy z instytucjami naukowymi 27,3%, zwiększenie intensywności współpracy z przedsiębiorstwami 23,4%, zwiększenie wydatków na działalność badawczo-rozwojową 20,7%, podniesienie kwalifikacji i wiedzy personelu 20,5%. Analizując powyŝszy zestaw obszarów o najwyŝszym odsetku wskazań identyfikujących wpływ Działania 1.4 SPO-WKP jako bardzo duŝy stwierdzić moŝna, iŝ respondenci postrzegają ewaluowaną interwencję przede wszystkim jako instrument: zwiększania innowacyjności, podnoszenia poziomu konkurencyjności, intensyfikowania kooperacji międzysektorowej, rozwijania aktywności w obszarze B+R oraz podnoszenia poziomu kapitału ludzkiego. Analizę subiektywnej oceny wpływu wsparcia przeprowadzono takŝe w odniesieniu do dwóch głównych kategorii beneficjentów (jednostek naukowych i przedsiębiorstw) dane dotyczące tej kwestii przedstawiono na poniŝszym wykresie. 159

160 Wykres 71. Subiektywna ocena wpływu wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO-WKP (w podziale na kategorie beneficjentów) Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania; pytanie dotyczące poszczególnych obszarów wpływu wsparcia zadawano tylko tym respondentom, którzy w danym obszarze odnotowali oprawę, wzrost; oceny dokonywano na skali 1-6, gdzie 1 oznacza brak wpływu, a 6 bardzo duŝy wpływ RóŜnice istotne statystycznie w subiektywnej ocenie wpływu wsparcia zidentyfikowano w odniesieniu do: poprawy wyników (zmienna agregująca w sobie takie kwestie jak: zmiana liczby klientów/zleceniodawców, zmiana wysokości przychodów, zmiana w aspekcie udziałów w rynku/pozycji rynkowej przedsiębiorstwa) 65 oraz zmiany zachowania (zmienna agregująca w sobie takie kwestie jak: zmiana w aspekcie zarządzania strategicznego, zmiana w aspekcie kwalifikacji i wiedzy personelu, zmiana w aspekcie wizerunku i rozpoznawalności przedsiębiorstwa) 66. W obu przypadkach, to przedstawiciele jednostek naukowych wskazali na większą siłę oddziaływania ewaluowanej interwencji. Innymi słowy przynajmniej w przywołanych powyŝej dwóch obszarach i w subiektywnym odczuciu respondentów Działanie 1.4 SPO-WKP silniej wpłynęło na funkcjonowanie beneficjentów reprezentujących sektor naukowy. Na poniŝszym wykresie przedstawiono dane dotyczące subiektywnej oceny wpływu wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO-WKP w podziale na poszczególne obszary wsparcia (Poddziałania) U Manna-Whitneya=1447,500; p (jednostronne)=0, U Manna-Whitneya=1690,500; p (jednostronne)=0, Nie wszystkie analizowane obszary wpływu dotyczą obu kategorii beneficjentów, dlatego biorąc pod uwagę, Ŝe w niektórych Poddziałaniach reprezentowana była przede wszystkim jedna kategoria beneficjentów nie zawsze w ramach danego obszaru przedstawiane będą dane dla wszystkich Poddziałań. 160

161 Wykres 72. Subiektywna ocena wpływu wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO-WKP (w podziale na Poddziałania) Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania; pytanie dotyczące poszczególnych obszarów wpływu wsparcia zadawano tylko tym respondentom, którzy w danym obszarze odnotowali oprawę, wzrost; oceny dokonywano na skali 1-6, gdzie 1 oznacza brak wpływu, a 6 bardzo duŝy wpływ Analizując dane przedstawione na powyŝszym wykresie stwierdzić naleŝy, Ŝe choć nie ma Poddziałania, w przypadku którego najwyŝej oceniono by wpływ wsparcia uzyskanego w ramach Działania 1.4 SPO-WKP na wszystkie obszary, to jednak Poddziałania: i są tymi, w których wpływ ewaluowanej interwencji oceniono szczególnie wysoko. W przypadku Poddziałania respondenci wskazali przede wszystkim na oddziaływanie wsparcia na takie wymiary jak: wzrost konkurencyjności, zwiększenie wydatków na działalność B+R, poprawa wyników. Z kolei w przypadku Poddziałania są to: wzrost zatrudnienia oraz zmiana zachowania. To właśnie we wskazanych Poddziałaniach oceny wpływu udzielonego wsparcia na dany obszar okazywały się najwyŝsze Efekt dodatkowości Efekt dodatkowości (additionality effect) jest odwróceniem efektu zdarzenia niezaleŝnego i powiązany jest z efektem utopionych kosztów (kontynuacja projektu ze względu na poczynione juŝ inwestycje na etapie jego przygotowywania mimo nieuzyskania wsparcia). Efekt dodatkowości dotyczy określenie stopnia, w jakim realizacja projektu była moŝliwa dzięki uzyskanemu wsparciu. Z kolei efekt zdarzenia niezaleŝnego (deadweight effect) oznacza efekty, jakie zostałyby osiągnięte w sytuacji nieuzyskania wsparcia (czy projekt zostałby zrealizowany i w jakim stopniu i terminie). Ocena występowania efektu dodatkowości dokonana została poprzez analizę danych stanowiących odpowiedź na następujące pytania badawcze: (1) Na ile pomoc publiczna była potrzebna do realizacji danego projektu? (2) Czy istniały moŝliwości sfinansowania projektu wyłącznie ze źródeł komercyjnych? (3) Jaka była skłonność do realizacji projektu bez względu na fakt otrzymania wsparcia? 161

162 Na poniŝszym wykresie przedstawiono dane dotyczące skali występowania efektu zdarzenia niezaleŝnego 68. Wykres 73. Podjęcie przez beneficjentów działań objętych dofinansowaniem w ramach Działania 1.4 SPO-WKP w sytuacji nieuzyskania dotacji Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania; N= 141 Jak wynika z danych przedstawionych na powyŝszym wykresie, dominuje wariant niezbędności uzyskania dotacji dla realizacji danego przedsięwzięcia 40,4% podmiotów nie zrealizowałoby projektu, gdyby nie dotacja uzyskana w ramach Działania 1.4 SPO-WKP. Niewiele mniejszy odsetek respondentów (36,2%), nawet w przypadku podjęcia decyzji o realizacji projektu w sytuacji nieuzyskania dotacji zmuszony byłby do ograniczenia zakresu realizowanego przedsięwzięcia lub zmian dotyczących harmonogramu projektu. Mniej więcej co dziesiąty beneficjent wobec braku otrzymania dotacji w ramach Działania 1.4 SPO-WKP dokonałby jednej ze wskazanych modyfikacji: zawęŝenie zakresu projektu (11,3%) lub jego opóźnienie, bądź wydłuŝenie czasu realizacji (9,9%). Tylko w przypadku 2,1% podmiotów brak dofinansowania nie zakłóciłby w Ŝaden sposób realizacji planowanego projektu. 68 We wcześniejszej części raportu efekt zdarzenia niezaleŝnego opisany został odrębnie dla dwóch kategorii beneficjentów: jednostek naukowych i przedsiębiorstw. Z przeprowadzonej analizy wynika, iŝ w przypadku jednostek naukowych ujawnił się fakt większej niezbędności udzielonego wsparcia, gdyŝ aŝ 47,4% podmiotów z tej grupy w przypadku nieuzyskania wsparcia w ogóle nie zrealizowałoby zaplanowanych działań. RóŜnica ta ma charakter istotny statystycznie (U Manna-Whitneya=1844,000; p (dwustronne)=0,

163 Uwzględniając powyŝsze dane stwierdzić naleŝy, iŝ mamy w przypadku Działania 1.4 SPO- WKP do czynienia z relatywnie duŝą skalą występowania efektu dodatkowości, a tym samym ograniczonym zakresie efektu zdarzenia niezaleŝnego. Na poniŝszym wykresie przedstawiono dane dotyczące występowania efektu zdarzenia niezaleŝnego wśród beneficjentów poszczególnych obszarów wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO-WKP. Wykres 74. Podjęcie przez beneficjentów działań objętych dofinansowaniem w ramach Działania 1.4 SPO-WKP w sytuacji nieuzyskania dotacji (w podziale na Poddziałania) Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania; N= 141; dokonano rekodowania skali uŝytej w pytaniu o realizację projektu w sytuacji nieuzyskania dotacji; im wyŝsza wartość punktowa, tym większy efekt zdarzenia niezaleŝnego; skala przyjmuje wartości od 1 do 5 Z największą skalą (2,22) występowania efektu zdarzenia niezaleŝnego mamy do czynienia w przypadku Poddziałania W kolejnych obszarach wsparcia efekt zdarzenia niezaleŝnego cechuje mniejsza intensywność, a najmniejsza okazała się ona w odniesieniu do Poddziałania 1.4.4, co czyniłoby ten komponent Działania 1.4 SPO-WKP obszarem o największym poziomie efektu dodatkowości. Wartość punktowa obrazująca skalę występowania efektu zdarzenia niezaleŝnego w pozostałych Poddziałaniach była następująca: Poddziałanie ,83, Poddziałanie ,72, Poddziałanie ,5. Analiza skali występowania efektu zdarzenia niezaleŝnego, która pozwala wnioskować o wielkości efektu dodatkowości została takŝe zestawiona z dotyczącymi wnioskodawców, którzy nie otrzymali wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO-WKP informacjami na temat 69 Uwzględniając fakt, iŝ Poddziałanie jest tym obszarem wsparcia, z którego przede wszystkim korzystali przedsiębiorcy, zidentyfikowany wynik nie powinien dziwić, skoro jak wynika z wcześniejszych analiz efekt zdarzenia niezaleŝnego w większym stopniu dotyczy właśnie przedsiębiorstw. 163

164 tego, czy zrealizowali oni planowaną inwestycję (tj. inwestycję, na którą nie otrzymali dotacji, o którą aplikowali) 70. Tabela 14. Podjęcie działań objętych dofinansowaniem w ramach Działania 1.4 SPO-WKP w sytuacji nieuzyskania dotacji w grupie beneficjentów i wnioskodawców, którzy nie otrzymali dotacji Czy działania podjęte w rezultacie wsparcia uzyskanego w ramach Działania 1.4 SPO- WKP byłyby realizowane w sytuacji nieuzyskania dotacji? Czy działania planowane w ramach projektu, na który nie uzyskaliście P. dotacji w ramach Działania 1.4 SPO-WKP zostały zrealizowane? % byłyby realizowane w takim samym zakresie oraz tym samym terminie/okresie 1,7% byłyby realizowane w takim samym zakresie, lecz w późniejszym terminie lub dłuŝszym okresie 8,2% byłyby realizowane w węŝszym zakresie, ale tym samym terminie/okresie 12,2% byłyby realizowane w węŝszym zakresie oraz późniejszym terminie lub dłuŝszym okresie 37,6% nie byłyby w ogóle realizowane 40,3% Ogółem 100,0% zostały zrealizowane w pierwotnie planowanym zakresie oraz planowanym terminie lub planowanym okresie 3,1% zostały zrealizowane w planowanym zakresie lecz późniejszym terminie lub dłuŝszym okresie 5,7% zostały zrealizowane w węŝszym niŝ planowanym na etapie aplikowania zakresie, ale w tym samym terminie/okresie 7,3% zostały zrealizowane w węŝszym niŝ planowany zakresie oraz późniejszym terminie lub dłuŝszym okresie 16,5% nie zostały w ogóle zrealizowane 67,5% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania Ogółem 100,0% Jak wynika z danych przedstawionych w powyŝszej tabeli, przekonanie beneficjentów o tym, iŝ bez dotacji w ramach Działania 1.4 SPO-WKP nie zrealizowaliby swoich projektów (40,3%) okazało się nad wyraz optymistyczne, jeśli porównamy je z faktem, iŝ wnioskodawcy, którzy nie otrzymali dotacji zaniechali zaplanowanych działań aŝ w 67,5% przypadków. Innymi słowy, efekt dodatkowości, który w oparciu o deklaracje beneficjentów oceniony został jako relatywnie duŝy, przy uwzględnieniu danych pochodzących od wnioskodawców, którzy nie otrzymali dotacji okazuje się być jeszcze większy. Ponad dwie trzecie podmiotów (67,5%) zaniechało działań o dofinansowanie których starali się w ramach Działania 1.4 SPO-WKP w ich przypadku dotację przyznawaną w ramach ewaluowanej interwencji ocenić naleŝy jako niezbędną do podjęcia określonych działań. 70 W analizie porównawczej beneficjentów i wnioskodawców, którzy nie otrzymali wsparcia uwzględniono dane waŝone, stąd odsetki dla grupy beneficjentów mogą się nieznacznie róŝnić w porównaniu z wcześniej analizowanymi danymi, które miały charakter niewaŝony. Dodatkowo naleŝy w tym miejscu podkreślić róŝnicę w sposobie interpretacji odpowiedzi udzielonych przez dwie wyodrębnione grupy: beneficjentów i wnioskodawców, którzy nie otrzymali dotacji. W pierwszym przypadku, przedmiotem analizy są deklaracje respondentów a nie dane o ich faktycznym postępowaniu. Z kolei wśród wnioskodawców, którzy nie uzyskali dotacji dane odnoszą się do faktycznie zrealizowanych lub zaniechanych działań. 164

165 Podsumowując analizę dotyczącą występowania efektu dodatkowości zauwaŝyć naleŝy, iŝ skala jego występowania w przypadku Działania 1.4 SPO-WKP okazała się relatywnie duŝa. Co więcej, uwzględnienie w analizie takŝe danych zebranych wśród wnioskodawców, którzy nie otrzymali dotacji, pozwoliło stwierdzić, iŝ w rzeczywistości skala zaniechań planowanych działań była wyraźnie większa niŝ mogłoby to wynikać z deklaracji beneficjentów. Oznacza to, Ŝe nawet jeśli przedsiębiorstwa planowałyby realizację swoich projektów w sytuacji braku zewnętrznego dofinansowania to późniejsza praktyka moŝe negatywnie zweryfikować te plany. Tym większa jest więc niezbędność interwencji publicznej, a w kontekście ewaluacji Działania 1.4 SPO-WKP efektywność udzielonego wsparcia (jego brak oznaczałby, Ŝe w zdecydowanej większości przypadków podmioty, które skorzystały z dofinansowania nie podjęłyby zaplanowanych działań) Trwałość rezultatów Analiza trwałości rezultatów interwencji w kontekście oceny efektywności wsparcia udzielonego w ramach Działania 1.4 SPO-WKP ma swoje uzasadnienie przede wszystkim ze względu na fakt, iŝ trwałość rezultatów moŝe być traktowana jako ostateczny warunek rzeczonej efektywności. Nawet bowiem w przypadku bardzo wysokiej uŝyteczności, czy skuteczności, ograniczona trwałość moŝe skutecznie zakwestionować lub ograniczyć efektywność udzielonego wsparcia. Ocena trwałości dokonana została poprzez analizę danych stanowiących odpowiedź na następujące pytania badawcze 71 : (1) Jaka jest trwałość uzyskanych efektów? (2) Jakie czynniki warunkują trwałość efektów? W pierwszej kolejności przedstawione zostaną dane dotyczące oceny przez beneficjentów trwałości bezpośrednich i pośrednich efektów udzielonego wsparcia. 71 W przypadku analizy trwałości rezultatów wsparcia niezbędne jest zastrzeŝenie metodologiczne. Uwzględniając moment w którym przeprowadzana jest ewaluacja nie jest moŝliwe przeprowadzenie rzeczywistej oceny trwałości rezultatów. Dlatego teŝ poniŝsza ocena trwałości rezultatów dotyczy tak naprawdę trwałości prognozowanej przez beneficjentów. Stąd np. w pytaniu o utrzymanie rezultatów projektu w określonym horyzoncie czasowym respondenci proszeni byli o ocenę prawdopodobieństwa utrzymania danych rezultatów. 165

166 Wykres 75. Ocena trwałości bezpośrednich i pośrednich efektów udzielonego wsparcia Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania; oceny dokonywano na skali 1-5, gdzie 1 oznacza przewagę rezultatów incydentalnych (krótkofalowych), a 5 przewagę rezultatów trwałych (długofalowych), N=140, nie uwzględniono wariantu trudno powiedzieć =4 W opinii respondentów co nie powinno dziwić jako bardziej trwałe ocenione zostały efekty o charakterze bezpośrednim (a więc konkretnych inwestycji, wdroŝeń, opracowań). 38,6% beneficjentów jest przekonanych, Ŝe w przypadku efektów bezpośrednich przewaŝać będą te o charakterze długofalowym, podczas gdy w odniesieniu do efektów pośrednich (poprawy pozycji rynkowej, wizerunku, zwiększenia przychodów, oszczędności, rozwoju zasobów organizacji itp.) tego rodzaju wariant odpowiedzi wybrało 19,3% badanych. Średnia ocena trwałości efektów bezpośrednich wyniosła na skali 1-5 wyniosła 4,11 wobec 3,68 w odniesieniu do efektów pośrednich. NaleŜy teŝ zwrócić uwagę na fakt, iŝ przekonaniu o mniejszej trwałości efektów pośrednich towarzyszy takŝe generalnie mniejsza pewność co do tego, jak w ogóle oceniać trwałość tej kategorii efektów. Świadczy o tym fakt, iŝ ocenę przeciętną (3) wybrało w przypadku efektów pośrednich aŝ 33,6% respondentów wobec 16,4% w odniesieniu do efektów bezpośrednich. Ocena trwałości efektów bezpośrednich i pośrednich przeprowadzonych projektów dokonana została takŝe w podziale na kategorie beneficjentów jednostki naukowe i przedsiębiorstwa. Jeśli chodzi o efekty bezpośrednie, to z większym przekonaniem o ich trwałości mamy do czynienia wśród jednostek naukowych przewagę rezultatów długofalowych w tym przypadku dostrzega 49,3% beneficjentów wobec 26,7% beneficjentów reprezentujących sektor przedsiębiorstw. Obie kategorie beneficjentów choć juŝ nie w tak duŝym stopniu róŝnią się teŝ w ocenie pośrednich efektów wsparcia, gdzie przewagę rezultatów długofalowych dostrzega 24% jednostek naukowych wobec 14,8% przedsiębiorstw. Na poniŝszym wykresie przedstawiono natomiast średnią ocenę trwałości efektów bezpośrednich i pośrednich przez obie kategorie beneficjentów. 166

167 Wykres 76. Średnia ocena trwałości bezpośrednich i pośrednich efektów udzielonego wsparcia (w podziale na kategorie beneficjentów) Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań; oceny dokonywano na skali 1-5, gdzie 1 oznacza przewagę rezultatów incydentalnych (krótkofalowych), a 5 przewagę rezultatów trwałych (długofalowych), N=140, nie uwzględniono wariantu trudno powiedzieć =4 W przypadku obu rodzajów efektów udzielonego wsparcia z wyŝszą oceną ich trwałości mamy do czynienia w grupie jednostek naukowych. Jeśli chodzi efekty bezpośrednie to ocena ich trwałości wśród jednostek naukowych wyniosła 4,29 wobec 3,9 w grupie przedsiębiorstw. Z kolei trwałość efektów pośrednich przedstawiciele jednostek naukowych ocenili średnio na 3,81 wobec 3,52 wśród przedsiębiorstw. Wydaje się, Ŝe powyŝsze róŝnice pomiędzy obiema kategoriami beneficjentów nie wynikają z róŝnic w przedmiocie i charakterze realizowanych projektów (trudno bowiem wskazać jakiekolwiek powody, dla których projekty przedsiębiorstw miałaby cechować mniejsza trwałość efektów), lecz raczej odmienność perspektyw beneficjentów reprezentujących oba sektory. Wszelako rozumiana zmienność w obszarze komercyjnym jest bowiem bez wątpienia większa niŝ w działalności prowadzonej przez jednostki naukowe 72. Ostatni aspekt analizy trwałości rezultatów projektów realizowanych w ramach Działania 1.4 SPO-WKP uwzględnia poszczególne obszary wsparcia (Poddziałania). 72 W badaniu jakościowym, które prowadzone było m.in. wśród firm informatycznych sygnalizowano ryzyko dezaktualizowania się prac badawczych jeszcze przed zakończeniem realizacji projektu, co częściowo potwierdza dlaczego wśród podmiotów komercyjnych mamy do czynienia z bardziej ostroŝną (czy wręcz pesymistyczną) oceną trwałości bezpośrednich i pośrednich efektów projektu. 167

168 Wykres 77. Średnia ocena trwałości bezpośrednich i pośrednich efektów udzielonego wsparcia (w podziale na Poddziałania) Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań; oceny dokonywano na skali 1-5, gdzie 1 oznacza przewagę rezultatów incydentalnych (krótkofalowych), a 5 przewagę rezultatów trwałych (długofalowych), N=140, nie uwzględniono wariantu trudno powiedzieć =4 Jak wynika z danych przedstawionych na powyŝszym wykresie wynika, iŝ z największym przekonaniem o trwałości efektów (zarówno bezpośrednich, jak i pośrednich) mamy do czynienia wśród beneficjentów Poddziałania i Zarówno w przypadku efektów bezpośrednich, jak i pośrednich we wskazanych Poddziałaniach średnia ocena trwałości rezultatów okazała się wyŝsza niŝ 4. Z kolei, najniŝsza średnia ocena trwałości efektów bezpośrednich i pośrednich projektów realizowanych w ramach Działania 1.4 SPO-WKP ujawniła się w przypadku zdominowanego przez przedsiębiorców Poddziałania Drugi wymiar oceny trwałości rezultatów udzielonego wsparcia dotyczy prawdopodobieństwa utrzymania rezultatów projektów realizowanego w ramach Działania 1.4 SPO-WKP. Dokładnie połowa beneficjentów oceniła jako bardzo duŝe prawdopodobieństwo utrzymania rezultatów wsparcia w okresie do 5 lat. Wyraźnie mniejsze odsetki respondentów wskazywały na bardzo duŝe prawdopodobieństwo utrzymania rezultatów projektu w dłuŝszej perspektywie czasowej: w okresie od 5 do 10 lat 18,5%, powyŝej 10 lat 12,3%. Świadczy to o tym, iŝ beneficjenci akcentują przede wszystkim kwestię sprostania obligatoryjnemu wymogowi utrzymania rezultatów projektu przez okres 5 lat, znacznie bardziej krytycznie podchodząc do moŝliwości utrzymania rezultatów w dłuŝszym okresie czasu. Na poniŝszym wykresie przedstawiono dane dotyczące oceny przez poszczególne kategorie beneficjentów prawdopodobieństwa utrzymania rezultatów projektu w horyzoncie czasowym: do 5 lat, powyŝej 5 do 10 lat, powyŝej 10 lat. 168

169 Wykres 78. Średnia ocena prawdopodobieństwa utrzymania rezultatów projektu realizowanego w ramach Działania 1.4 SPO-WKP (w podziale na kategorie beneficjentów) Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań; oceny dokonywano na skali 1-5, gdzie 1 oznacza, Ŝe prawdopodobieństwo jest bardzo małe, a 5 Ŝe prawdopodobieństwo jest bardzo duŝe, N=140, nie uwzględniono wariantu trudno powiedzieć =4 Analizując dane przedstawione na powyŝszym wykresie stwierdzić naleŝy, iŝ po pierwsze zarówno wśród przedsiębiorstw, jak i jednostek naukowych występuje naturalna tendencja do tego, by jako bardziej prawdopodobne oceniane było utrzymanie rezultatów projektu w relatywnie krótszym horyzoncie czasowym. Po drugie, w odniesieniu do wszystkich wyróŝnionych perspektyw czasowych, to przedstawiciele jednostek naukowych wyŝej ocenili prawdopodobieństwo utrzymania rezultatów projektu. Wynik ten jest zgodny z wcześniej analizowanymi danymi na temat oceny trwałości rezultatów, gdzie równieŝ to jednostki naukowe cechowało przekonanie o większej trwałości efektów osiągniętych dzięki realizacji projektu w ramach Działania 1.4 SPO-WKP. W przypadku oceny prawdopodobieństwa utrzymania rezultatów wsparcia w okresie do 5 lat za bardzo wysokie uznała je mniej niŝ połowa (45,9%) beneficjentów reprezentujących sektor przedsiębiorstw, podczas gdy wśród jednostek naukowych beneficjenci w taki sposób szacujący szanse na utrzymanie rezultatów w ciągu 5 lat stanowią większość (54,7%) podmiotów, które uzyskały dotację w ramach Działania 1.4 SPO-WKP. W odniesieniu do horyzontu czasowego mieszczącego się pomiędzy 5 a 10 latami bardzo wysokie prawdopodobieństwo utrzymania rezultatów projektu dostrzegło 15,3% przedsiębiorstw, zaś wśród jednostek naukowych odsetek ten wyniósł 22,2%. Jeśli natomiast chodzi o najdłuŝszą perspektywę czasową, tj. powyŝej 10 lat, to róŝnica pomiędzy przedsiębiorstwami a jednostkami naukowymi w ocenie prawdopodobieństwa utrzymania rezultatów wsparcia (dotycząca odsetka beneficjentów uznających to prawdopodobieństwo za bardzo wysokie) okazała się minimalna. Wśród przedsiębiorstw odsetek ten wyniósł 12,2%, podczas gdy w grupie jednostek naukowych 12,9%. RóŜnice w postrzeganiu szans na długookresowe utrzymanie rezultatów wsparcia pomiędzy przedsiębiorstwami a jednostkami naukowymi ujawniły się jednak w odniesieniu do odsetka respondentów, którzy prawdopodobieństwo utrzymania rezultatów projektu w okresie powyŝej 10 lat oceniają jako bardzo niskie (przedsiębiorstwa 22,4%, jednostki naukowe 8,1%). PoniŜszy wykres prezentuje dane na temat średniej oceny prawdopodobieństwa utrzymania rezultatów wsparcia w określonych horyzontach czasowych przez beneficjentów realizujących projekty w poszczególnych obszarach wsparcia. 169

170 Wykres 79. Średnia ocena prawdopodobieństwa utrzymania rezultatów projektu realizowanego w ramach Działania 1.4 SPO-WKP (w podziale na Poddziałania) Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań; oceny dokonywano na skali 1-5, gdzie 1 oznacza, Ŝe prawdopodobieństwo jest bardzo małe, a 5 Ŝe prawdopodobieństwo jest bardzo duŝe, N=140, nie uwzględniono wariantu trudno powiedzieć =4 RóŜnice w ocenie prawdopodobieństwa utrzymania rezultatów projektu realizowanego w ramach Działania 1.4 SPO-WKP pomiędzy beneficjentami realizującymi projekty w róŝnych Poddziałaniach okazały się bardzo niewielkie. Jeśli chodzi o prawdopodobieństwo utrzymania rezultatów w okresie do 5 lat, to z najwyŝszymi ocenami mamy do czynienia w przypadku Poddziałania 1.4.3, gdzie średnia ocena prawdopodobieństwa utrzymania rezultatów projektu wyniosła 4,5. W przypadku horyzontu czasowego wynoszącego od 5 do 10 lat, największe prawdopodobieństwo utrzymania rezultatów projektu wyraŝone były przez beneficjentów realizujących projekty w ramach Poddziałania Beneficjenci tego Poddziałania najwyŝej ocenili prawdopodobieństwo utrzymania rezultatów równieŝ w okresie powyŝej 10 lat (w odniesieniu do tego horyzontu czasowego warto wskazać na niską wynoszącą tylko 2,5 ocenę prawdopodobieństwa utrzymania rezultatów projektu wśród przedstawicieli Poddziałania 1.4.4). Podsumowując, beneficjenci raczej wysoko oceniają trwałość rezultatów projektów realizowanych w ramach Działania 1.4 SPO-WKP. Jednocześnie co nie powinno dziwić zaakcentowano fakt, iŝ większą trwałością cieszyć się będą efekty bezpośrednie (w porównaniu z efektami, które stanowią pośredni rezultat realizowanych projektów) oraz, Ŝe szansa na utrzymanie rezultatów projektu będzie maleć wraz z wydłuŝaniem się horyzontu czasowego, w którym trwałość rezultatów projektu jest oceniana. Przyjmując, iŝ prognozy beneficjentów będą zgodne ze stanem faktycznym ryzyko doraźności i tymczasowości efektów projektów realizowanych w ramach Działania 1.4 SPO-WKP ocenić trzeba jako relatywnie niskie. 170

171 2.5 Przewidywane efekty realizacji 1 i 2 priorytetu Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka Bezpośrednie efekty wsparcia W niniejszej części przedstawione zostaną tabele zawierające dane pozwalające na opisanie efektów realizacji Działań i Poddziałań w ramach 1 i 2 priorytetu Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka według stanu na I półrocze 2009 roku oraz znane na dzień dane pozwalające na określenie docelowych (zakładanych) efektów. NaleŜy podkreślić, Ŝe ze względu na początkowy etap wdraŝania Programu, na pewną bezwładność tego typu przedsięwzięć, a takŝe czas niezbędny do przygotowywania sprawozdań i wprowadzania danych do KSI trudno jednoznacznie ocenić stan jego realizacji i przewidzieć końcowe efekty. Dane, które są analizowane są w gruncie rzeczy na chwilę obecną juŝ nieaktualne cały czas ogłaszane i rozstrzygane są kolejne konkursy, kolejne wnioski są oceniane i podpisywane umowy o dofinansowanie. Niemniej jednak, próba oszacowania efektów realizacji 1 i 2 Priorytetu została przez Wykonawcę badania podjęta, a jej wyniki zostały zaprezentowane w tej oraz dalszych częściach niniejszego podrozdziału. Tabela 15. Ilość realizowanych projektów w ramach 1 i 2 osi POIG według działań i typów projektów (stan na ) Typ Konkursowe Kluczowe Ogółem Projekty badawcze z wykorzystaniem metody foresight Strategiczne programy prac rozwojowych i badań naukowych Liczebność Liczebność Liczebność Wzmocnienie potencjału kadrowego gospodarki Projekty rozwojowe Wsparcie ochrony własności przemysłowej tworzonej w jednostkach naukowych w wyniku prac B+R Wsparcie projektów celowych Rozwój ośrodków o wysokim potencjale badawczym Wsparcie tworzenia wspólnej infrastruktury badawczej jednostek naukowych Inwestycje związane z rozwojem infrastruktury informatycznej nauki Ogółem Liczebność projektów realizowanych w ramach 1 osi priorytetowej jest wyraźnie większa niŝ w przypadku 2 osi priorytetowej. Spośród wszystkich 212 poddanych analizie wniosków aplikacyjnych, 171 z nich dotyczy projektów zakwalifikowanych do wsparcia w ramach 1 priorytetu, zaś pozostałe 41-2-giego. W okresie objętym analizą, największa liczba umów 171

172 została podpisana w przypadku projektów rozwojowych (Poddziałanie 1.3.1). Drugie na liście, pod względem ilości uruchomionych dotychczasowo projektów znajduje się Działanie 1.4 ( ) projekty celowe. Uwzględniając charakter projektów realizowanych w ramach powyŝszych obszarów interwencji, a takŝe biorąc pod uwagę cele i załoŝenia PO IG, zidentyfikowany stan rzeczy uznać naleŝy za korzystny i funkcjonalny największym zainteresowaniem cieszą się te projekty, w których mamy do czynienia z bezpośrednią współpracą sektora przedsiębiorstw i sfery B+R. W ramach 2 priorytetu PO IG, wśród form wsparcia, w których mamy do czynienia z procedurą konkursową, najmniejszym zainteresowaniem cieszy się jak do tej pory Działanie 2.2 Wsparcie tworzenia wspólnej infrastruktury badawczej jednostek naukowych. Wpływ na ten stan rzeczy mogą mieć czynniki mentalne i formalno-prawne. Wnioskodawcy mogą traktować jako bardziej korzystną ze swojego punktu widzenia sytuację rozproszenia infrastruktury B+R, w której będą mogli samodzielnie dysponować posiadanym sprzętem (co moŝe mieć takŝe wpływ na ich pozycje konkurencyjną). Pomimo tego, Ŝe na poziomie systemowym realizacja celów Działania 2.2 jest niewątpliwie korzystna ze względu na synergię potencjałów róŝnych podmiotów sfery B+R), to na poziomie konkretnych instytucji naukowo-badawczych moŝe być w wielu przypadkach słusznie postrzegana jako utrudnienie. Wspomniane wyŝej czynniki formalno-prawne mogą dotyczyć kwestii własnościowych i finansowych, a takŝe zagadnień związanych z kwestią praw własności intelektualnej rezultatów prac badawczych osiągniętych z wykorzystaniem wspólnej infrastruktury badawczej. PoniŜsza tabela odzwierciedla stan realizacji działań w ramach 1 i 2 priorytetu PO IG (dane wprowadzone na dzień 30 czerwca 2009 do systemu KSI). Stan realizacji poszczególnych działań musi być oceniany w sposób bardzo ostroŝny, uwzględniając początkowy okres realizacji całego Programu. NaleŜy powstrzymać się od oceny szans i zagroŝeń dla ostatecznej realizacji ewaluowanej interwencji tylko i wyłącznie w oparciu o dane sprawozdawcze dostępne w momencie przygotowywania niniejszego opracowania. Tabela 16. Postęp fizyczny realizacji 1 i 2 priorytetu POIG (od początku realizacji programu, stan na ) Liczba wspartych projektów Oś 1. Realizacja ,6 % Cel Liczba nowych miejsc pracy związanych z działalnością B+R Realizacja 0 0,0 % powstałych w trakcie realizacji Cel Działanie 1.1. Liczba projektów foresight wspartych w ramach działania (1.1.1) Realizacja 14 17,5 % Cel 80 Liczba strategicznych projektów badawczych wspartych w ramach Realizacja 12 60,0 % działania (1.1.2) Cel 20 Działanie 1.2. Liczba projektów realizowanych przez studentów, absolwentów, Realizacja ,8 % doktorantów i uczestników staŝy podoktorskich Cel 290 Liczba studentów realizujących projekty w ramach działania Liczba doktorantów realizujących międzynarodowe projekty doktoranckie we współpracy z instytucjami zagranicznymi dofinansowane w ramach działania Realizacja 33 41,3 % Cel 80 Realizacja 21 16,2 % Cel

173 Liczba uczestników staŝy podoktorskich realizujących projekty w Realizacja 22 88,0 % ramach działania Cel 25 Liczba uczonych z zagranicy zaangaŝowanych w projekty realizowane Realizacja ,5 % w Polsce dofinansowane w ramach działania Cel 55 Liczba doktorantów, którzy otrzymali wsparcie w ramach działania Realizacja 55 18,6 % Cel 295 Liczba pracowników naukowych zaangaŝowanych w realizację Realizacja ,1 % projektów Cel 160 Liczba osób, które rozpoczęły studia doktoranckie w efekcie Realizacja 20 33,3 % realizowanych projektów Cel 60 Działanie 1.3. Liczba projektów rozwojowych dofinansowanych w ramach działania Realizacja 67 33,5 % (1.3.1) Cel 200 Liczba wspartych projektów o dofinansowanie ochrony prawnej własności przemysłowej (1.3.2.) Realizacja 28 5,6 % Cel 500 Działanie 1.4. Liczba projektów celowych dofinansowanych w ramach działania Liczba przedsiębiorstw współpracujących z jednostkami naukowymi przy realizacji projektów celowych dofinansowanych w ramach działania Oś 2. Realizacja 34 2,4 % Cel 1400 Realizacja 22 2,8 % Cel 800 Liczba wspartych projektów infrastruktury B+R w tym projektów Realizacja ,3-0,0% duŝej infrastruktury badawczej Cel Liczba nowych specjalistycznych miejsc pracy powstałych w wyniku realizacji projektów związanych z funkcjonowaniem i obsługą duŝej infrastruktury badawczej Działanie 2.1. Liczba wspartych ośrodków o wysokim potencjale badawczym Realizacja 5 0,5% Cel 1000 Realizacja 11 36,7 % Cel 30 Liczba projektów w zakresie infrastruktury sfery B+R (łącznie Realizacja 4 20,0 % laboratoriów badawczych i specjalistycznych) Cel 20 Działanie 2.2. Liczba projektów wspierających powstanie nowej wspólnej Realizacja 9 30,0 % infrastruktury naukowo-badawczej Cel 30 Liczba jednostek naukowych tworzących wspólną infrastrukturę Realizacja 14 35,0 % (skonsolidowane ośrodki badawcze) Cel 40 Działanie 2.3. Liczba zrealizowanych projektów z obszaru infrastruktury IT Liczba utworzonych baz danych dofinansowanych w ramach działania Realizacja 0 0,0% Cel 20 Realizacja 0 0,0% Cel 30 Liczba utworzonych aplikacji oraz udostępnionych usług Realizacja 0 0,0% teleinformatycznych dofinansowanych w ramach działania Cel 50 źródło: opracowanie na podstawie: Sprawozdanie okresowe z realizacji Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka za I półrocze 2009 r. 173

174 Z powyŝszej tabeli wynika, Ŝe w przypadku Działania 1.4 mimo, relatywnie duŝej w porównaniu z pozostałymi Działaniami ilości podpisanych umów, postęp realizacji jest niewielki, na poziomie 2-3% w stosunku do zakładanego w Uzupełnieniu Programu. Największy postęp w realizacji cechuje Działanie 1.2. Z najwyŝszym poziomem realizacji załoŝonych wartości wskaźników mamy do czynienia w przypadku takich wskaźników jak: liczba uczonych z zagranicy zaangaŝowanych w projekty realizowane w Polsce dofinansowane w ramach działania; liczba uczestników staŝy podoktorskich realizujących projekty w ramach działania; liczba pracowników naukowych zaangaŝowanych w realizację projektów. Ich wartości docelowe juŝ zostały osiągnięte lub są bliskie osiągnięcia. Wszystkie trzy wskaźniki odnoszą się do charakterystyki zasobów ludzkich zaangaŝowanych w realizowane projekty w ramach Działania 1.2 PO IG. Znacznie większa jest liczba wskaźników, w przypadku których stopień realizacji ich załoŝonych wartości jest w chwili obecnej bardzo niski lub wręcz zerowy (co nie powinno dziwić i niepokoić, jeśli uwzględni się wstępny etap realizacji całego Programu). W przypadku następujących wskaźników według stanu na stopień realizacji załoŝonych wartości wskaźników wynosi 0%: liczba nowych miejsc pracy związanych z działalnością B+R powstałych w trakcie realizacji; liczba wspartych projektów duŝej infrastruktury badawczej; liczba zrealizowanych projektów z obszaru infrastruktury IT; liczba utworzonych baz danych dofinansowanych w ramach działania; liczba utworzonych aplikacji oraz udostępnionych usług teleinformatycznych dofinansowanych w ramach działania. Trzy ostatnie wskaźniki dotyczą Działania 2.3 Inwestycje związane z rozwojem infrastruktury informatycznej nauki - w przypadku tego obszaru wsparcia mamy do czynienia z najmniejszym postępem realizacji. Obecny (początkowy) etap wdraŝania Programu nie daje podstaw do tego, by zidentyfikowany stan rzeczy w zakresie braku postępu w realizacji poszczególnych wskaźników traktować jako zagroŝenie dla osiągnięcia załoŝonych celów, a tym bardziej nie uzasadnia podejmowania działań o charakterze zaradczym. Konieczne jest natomiast konsekwentne i ciągłe monitorowanie stanu realizacji Programu. PoniŜej zaprezentowano dane dotyczące docelowych wartości obligatoryjnych wskaźników produktu oraz rezultatu na poziomie projektów. Zestawienie uwzględnia dane dotyczące tylko tej części projektów, które do dnia 30 czerwca 2009 r. zostały zakwalifikowane do wsparcia w ramach Działań i Poddziałań 1 i 2 priorytetu PO IG. Pełne zestawienie zakładanych wartości wszystkich wskaźników (takŝe fakultatywnych) produktu i rezultatu zostało przedstawione w aneksie do niniejszego raportu. W ramach tabeli zaznaczono kolorami te wskaźniki, które przekładają się na realizację wskaźników dla działań. Kolorem Ŝółtym oznaczono wskaźniki, których wartości załoŝone na poziomie projektów (po zsumowaniu) osiągają poziom poniŝej 50% wartości docelowych na poziomie działania/poddziałania. Kolorem zielonym wskaźniki, których załoŝone przez projektodawców wartości docelowe przyczyniają się do realizacji wskaźników monitorowania na poziomie działania na poziomie od 50 do 99%. Kolorem niebieskim wskaźniki, w odniesieniu do których zakładany poziom biorąc pod uwagę deklarowane przez beneficjentów wartości - został juŝ osiągnięty lub nawet przekroczony. Tabela zawierająca zestawienie wartości wskaźników na poziomie projektów zadeklarowanych przez beneficjentów we wnioskach aplikacyjnych przełoŝonych na wskaźniki monitorowania na poziomie działań wraz z wartościami docelowymi przyjętymi w Szczegółowym opisie priorytetów Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, (z dnia 12 czerwca 2009) oraz stopniem ich realizacji (w %) została zamieszczona w aneksie do niniejszego raportu. 174

175 EFEKTY WSPARCIA SFERY BADAWCZO-ROZWOJOWEJ W SPO-WKP W KONTEKŚCIE ROZPOCZĘCIA REALIZACJI PO IG RAPORT KOŃCOWY Tabela 17. Docelowe (zakładane) wartości obligatoryjnych wskaźników produktu w projektach zaakceptowanych do dofinansowania w ramach 1 i 2 priorytetu PO IG dla poszczególnych Działań Projekty badawcze z wykorzystanie m metody foresight Strategiczne programy prac rozwojowych i badań naukow Wzmocnienie potencjału kadrowego gospodarki Projekty rozwojowe Wsparcie ochrony prawnej własności przemysłowej Wsparcie projektów celowych Rozwój ośrodków o wysokim potencjale badawczym Wsparcie tworzenia wspólnej infrastr. bad. jedn. nauk rozwój infrastruktury inf. nauki oraz zapewn. jej dz Rozwój zasobów informatycznyc h nauki w postaci cyfr Rozwój zaaw. aplikacji i usług teleinf. dla śr. naukow Ogółem Liczba jednostek naukowych zaangaŝowanych w realizację projektu Liczba bezpośrednio utworzonych nowych miejsc pracy (EPC) Liczba utworzonych baz danych dofinansowanych w ramach projektu Liczba utworzonych aplikacji oraz udostępnionych usług teleinformatycznych dofinansowanych w ramach projektu Liczba instytucji (jednostek naukowych) objętych wsparciem Liczba nowych miejsc pracy (EPC) związanych z działalnością B+R powstałych w trakcie realizacji projektu Liczba pracowników naukowych zaangaŝowanych w realizację projektu Liczba studentów zaangaŝowanych w realizację projektu Liczba doktorantów zaangaŝowanych w realizację projektu Liczba przedsiębiorstw współpracujących z jednostką naukową w trakcie realizacji projektu Liczba zgłoszeń krajowych w zakresie ochrony własności przemysłowej w ramach projektu Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma ,7 37 3,9 35 3, ,3 43 2, ,8 153,5 7,08 219, , , ,8 93 7, ,21 45,00 22,59 271,10.. 5,88 458,75.. 4,31 56, ,10 830, Liczba zgłoszeń za granicą Liczba projektów realizowanych przez studentów, absolwentów i doktorantów, uczestników staŝy podoktorskich

176 EFEKTY WSPARCIA SFERY BADAWCZO-ROZWOJOWEJ W SPO-WKP W KONTEKŚCIE ROZPOCZĘCIA REALIZACJI PO IG RAPORT KOŃCOWY Projekty badawcze z wykorzystanie m metody foresight Strategiczne programy prac rozwojowych i badań naukow Wzmocnienie potencjału kadrowego gospodarki Projekty rozwojowe Wsparcie ochrony prawnej własności przemysłowej Wsparcie projektów celowych Rozwój ośrodków o wysokim potencjale badawczym Wsparcie tworzenia wspólnej infrastr. bad. jedn. nauk rozwój infrastruktury inf. nauki oraz zapewn. jej dz Rozwój zasobów informatycznyc h nauki w postaci cyfr Rozwój zaaw. aplikacji i usług teleinf. dla śr. naukow Ogółem Liczba absolwentów zaangaŝowanych w realizację projektu Liczba uczonych z zagranicy zaangaŝowanych w projekty realizowane w Polsce Liczba projektów realizowanych przez doktorantów Liczba osób, które rozpoczęły studia doktoranckie w efekcie realizacji projektów Liczba doktorantów realizujących międzynarodowe projekty doktoranckie we współpracy z zagraniczną jednostką naukową Liczba uczestników staŝy podoktorskich zaangaŝowanych w realizację projektu Liczba objętych wsparciem ośrodków o wysokim potencjale badawczym Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma Liczba wybudowanych laboratoriów Liczba zmodernizowanych laboratoriów Liczba nowych specjalistycznych miejsc pracy (EPC) powstałych w wyniku realizacji projektu związanych z funkcjonowaniem i obsługą duŝej infrastruktury badawczej Liczba jednostek naukowych tworzących wspólną infrastrukturę (skonsolidowane ośrodki badawcze) Liczba przedsiębiorstw zaangaŝowanych w realizację projektu ,04 85,65 7,57 53, ,78 138, źródło: opracowanie własne na podstawie danych z wniosków aplikacyjnych, uwzględniono wnioski beneficjentów POIG wg stanu na dzień

177 EFEKTY WSPARCIA SFERY BADAWCZO-ROZWOJOWEJ W SPO-WKP W KONTEKŚCIE ROZPOCZĘCIA REALIZACJI PO IG RAPORT KOŃCOWY Tabela 18. Docelowe (zakładane) wartości obligatoryjnych wskaźników rezultatu w projektach zaakceptowanych do dofinansowania w ramach 1 i 2 priorytetu PO IG dla poszczególnych Działań Liczba jednostek naukowych korzystających z zawansowanych aplikacji i usług teleinformatycznych Liczba jednostek naukowych korzystających z infrastruktury informatycznej nauki dofinansowanej w ramach projektu Liczba bezpośrednio utworzonych nowych miejsc pracy (EPC) Liczba utworzonych nowych etatów badawczych Liczba jednostek naukowych korzystających z baz danych dofinansowanych w ramach projektu Liczba dokumentów strategicznych, w tym takŝe regionalnych w zakresie rozwoju poszczególnych dziedzin nauki i gospodarki opracowanych lub aktualizowanych jako efekt projektu foresight Liczba skomercjalizowanych wyników badań B+R wykonanych w jednostce naukowej Liczba wdroŝeń jako rezultat realizacji projektu rozwojowego Liczba wynalazków zgłoszonych do ochrony patentowej jako efekt realizacji projektu rozwojowego (w tym patenty w zakresie wysokich technologii) Liczba opublikowanych raportów zawierających wyniki realizacji projektu Projekty badawcze z wykorzystaniem metody foresight Strategiczne programy prac rozwojowych i badań nauko Wzmocnienie potencjału kadrowego gospodarki Projekty rozwojowe Wsparcie ochrony prawnej własności przemysłowej Wsparcie projektów celowych Rozwój ośrodków o wysokim potencjale badawczym Wsparcie tworzenia wspólnej infrastr. bad. jedn. nauk rozwój infrastruktury inf. nauki oraz zapewn. jej dz Rozwój zasobów informatycznyc h nauki w postaci cyfr Rozwój zaaw. aplikacji i usług teleinf. dla śr. naukow Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma , , , , ,4 20,0 22,0 264,1 3,9 300,0.. 15,6 78,0 5,7 97,5 8,8 61,5 5,4 54 2, ,8 955,1 1,6 23,0 19,4 233,0 3,3 260,5.. 13,0 13,0 4,0 68,0 9,3 65,0 1, ,8 20 4,4 702, , , Liczba patentów uzyskanych w kraju Ogółem

178 EFEKTY WSPARCIA SFERY BADAWCZO-ROZWOJOWEJ W SPO-WKP W KONTEKŚCIE ROZPOCZĘCIA REALIZACJI PO IG RAPORT KOŃCOWY w wyniku realizacji projektu Liczba patentów uzyskanych za granicą w wyniku realizacji projektu Liczba publikacji powstałych w efekcie realizacji projektu Liczba stopni naukowych uzyskanych bezpośrednio w związku realizowanym projektem - doktora i doktora habilitowanego Liczba stopni naukowych (w podziale) uzyskanych bezpośrednio w związku realizowanym projektem - Doktorat Udział środków (w tym budŝetowych i PO IG) przeznaczonych na zakup aparatury naukowo-badawczej o znaczeniu środowiskowym* w kwocie całości środków przeznaczonych na zakup aparatury B+R Liczba przedsiębiorstw korzystających z usług wybudowanych laboratoriów badawczych i specjalistycznych (łącznie) Liczba przedsiębiorstw korzystających z usług zmodernizowanych laboratoriów badawczych i specjalistycznych (łącznie) Liczba uzyskanych akredytacji przez wsparte laboratoria badawcze i specjalistyczne Liczba projektów badawczych, rozwojowych i celowych realizowanych przy wykorzystaniu wspartej infrastruktury sfery B+R Liczba projektów prowadzonych w ramach współpracy międzynarodowej realizowanych przy wykorzystaniu wspartej infrastruktury sfery B+R Projekty badawcze z wykorzystaniem metody foresight Strategiczne programy prac rozwojowych i badań nauko Wzmocnienie potencjału kadrowego gospodarki Projekty rozwojowe Wsparcie ochrony prawnej własności przemysłowej Wsparcie projektów celowych Rozwój ośrodków o wysokim potencjale badawczym Wsparcie tworzenia wspólnej infrastr. bad. jedn. nauk rozwój infrastruktury inf. nauki oraz zapewn. jej dz Rozwój zasobów informatycznyc h nauki w postaci cyfr Rozwój zaaw. aplikacji i usług teleinf. dla śr. naukow Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma ,16 97, , Ogółem 178

179 EFEKTY WSPARCIA SFERY BADAWCZO-ROZWOJOWEJ W SPO-WKP W KONTEKŚCIE ROZPOCZĘCIA REALIZACJI PO IG RAPORT KOŃCOWY Liczba jednostek naukowych korzystających ze wspartej infrastruktury badawczej Liczba wdroŝeń powstałych w wyniku realizacji strategicznych programów badawczych (jeśli dotyczy) Liczba przedsiębiorstw korzystających z usług wspartych laboratoriów badawczych i specjalistycznych Wzrost zatrudnienia personelu badawczego Projekty badawcze z wykorzystaniem metody foresight Strategiczne programy prac rozwojowych i badań nauko Wzmocnienie potencjału kadrowego gospodarki Projekty rozwojowe Wsparcie ochrony prawnej własności przemysłowej Wsparcie projektów celowych Rozwój ośrodków o wysokim potencjale badawczym Wsparcie tworzenia wspólnej infrastr. bad. jedn. nauk rozwój infrastruktury inf. nauki oraz zapewn. jej dz Rozwój zasobów informatycznyc h nauki w postaci cyfr Rozwój zaaw. aplikacji i usług teleinf. dla śr. naukow Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma Średnia Suma Wzrost nakładów na działalność B+R ,3 Utworzenie/rozbudowa trwałej komórki badawczo-rozwojowej Udział przychodów ze sprzedaŝy poza teren Polski danego produktu/technologii w przychodach ze sprzedaŝy danego produktu/technologii w ogóle Zgłoszenie wzoru przemysłowego lub wzoru uŝytkowego w celu ochrony praw własności przemysłowej Liczba zgłoszeń patentowych jako efekt realizacji przedsięwzięcia Wzrost zatrudnienia w działalności B+R Liczba nowych produktów lub technologii wprowadzanych na rynek Liczba wdroŝeń wyników projektów celowych , , ,09 248,0 0 Ogółem , ,09 248, ,70 17, ,70 17, ,20 6, ,20 6,00 Liczba wdroŝonych wyników prac B+R ,00 6, ,00 6,00 źródło: opracowanie własne na podstawie danych z wniosków aplikacyjnych, uwzględniono wnioski beneficjentów POIG wg stanu na dzień

180 W realizację analizowanych projektów zaangaŝowanych będzie łącznie ponad 5 tysięcy pracowników naukowych i ponad 1100 doktorantów. Wsparciem zostaną objęte 473 jednostki naukowe. Ponad 420 przedsiębiorstw współpracuje lub będzie współpracowało w trakcie realizacji projektów z jednostką naukową. Przewiduje się, Ŝe rezultatem analizowanych projektów w ramach poszczególnych Działań 1 i 2 Priorytetu PO IG będzie łącznie 1657 miejsc pracy, w tym 955 bezpośrednio utworzonych nowych miejsc pracy (EPC) (z czego 31% będzie wynikiem projektów realizowanych w ramach 2 priorytetu PO IG) oraz 702 nowe etaty badawcze (co czwarty z nich będzie rezultatem projektów realizowanych w ramach 2 priorytetu). Beneficjenci wsparcia w ramach Poddziałania zakładają równieŝ dokonanie 169 patentowych zgłoszeń krajowych oraz 80 zgłoszeń za granicą. Ponadto, o ile zakładane rezultaty zostaną osiągnięte, projekty, które uzyskały do I półrocza 2009 r. dofinansowanie, przyczynią się do skomercjalizowania blisko 1400 wyników badań B+R wykonanych w jednostce naukowej. Wynik ten będzie głównie rezultatem realizacji projektów rozwojowych w ramach Poddziałania Porównując zakładane efekty projektów realizowanych obecnie w ramach 1 i 2 priorytetu POIG z efektami uzyskanymi w ramach Działania 1.4 SPO-WKP naleŝy stwierdzić, Ŝe są one kilkukrotnie większe. Docelowo w projektach, które do dnia 30 czerwca 2009 uzyskały decyzję o dofinansowaniu planuje się zatrudnić 3 razy więcej osób niŝ wynosił wzrost zatrudnienia będący rezultatem projektów realizowanych w ramach Działania 1.4 SPO-WKP. Jeśli chodzi o ilość zgłoszeń patentowych róŝnica ta jest jeszcze większa: rezultatem projektów realizowanych w ramach 1 i 2 priorytetu POIG, które zostały poddane analizie będzie 226 zgłoszeń patentowych. Rezultatem Działania 1.4 SPO-WKP było 13 zgłoszeń. Docelowym produktem priorytetu 1 i 2 POIG jak wynika z wartości wskaźników zadeklarowanych przez Beneficjentów we wnioskach aplikacyjnych - będzie równieŝ modernizacja lub utworzenie 271 laboratoriów, podczas gdy w ramach Działania 1.4 SPO- WKP ilość zmodernizowanych lub utworzonych laboratoriów była 2-krotnie mniejsza. Ponadto, w wyniku wsparcia w ramach POIG do tej pory juŝ jest opracowywanych jest 27 raportów foresight, podczas gdy rezultatem Działania 1.4 SPO-WKP było łącznie 36 takich raportów. Z usług wspartych w ramach działania 1.4 SPO-WKP laboratoriów skorzystało łącznie 2181 przedsiębiorstw, z usług wspartych do dnia w ramach POIG laboratoriów skorzysta 303 przedsiębiorców 73. Biorąc pod uwagę kwoty alokacji, która w przypadku 1 i 2 priorytetu PO IG jest 15-krotnie wyŝsza niŝ budŝet Działania 1.4 SPO-WKP oraz początkowy etap wdraŝania programu - naleŝy się spodziewać większych efektów niŝ zakładane efekty projektów PO IG realizowanych w chwili obecnej oraz zdecydowanie większych efektów niŝ efekty, które zostały osiągnięte poprzez realizację projektów w ramach Działania 1.4 SPO-WKP 74. NaleŜy jednak jeszcze raz podkreślić, Ŝe 1 i 2 priorytet POIG znajduje się w chwili obecnej w początkowym etapie wdraŝania. Przytaczane liczby dotyczą zakładanych (docelowych) na chwilę obecną wartości wskaźników produktu i rezultatu. Nie jest w związku z tym uprawione wyciąganie wniosków o ostatecznych efektach wsparcia sfery B+R w ramach PO IG. 73 źródło danych: Sprawozdanie roczne z realizacji Działania 1.4 w ramach SPO-WKP, lata w 2008 roku 74 budŝet Działania 1.4 SPO-WKP euro (źródło: Uzupełnienie Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw, lata , Tekst jednolity, Po siódmej nowelizacji); łączny budŝet 1 i 2 priorytetu PO IG euro (źródło: Szczegółowy opis priorytetów Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, (wersja ósma) z dnia 12 czerwca 2009 r.) 180

181 Analizując przełoŝenie załoŝonych wartości wskaźników produktu i rezultatu dla projektów na realizację wskaźników monitorowania na poziomie poszczególnych Działań POIG moŝna stwierdzić, Ŝe najwyŝszy stopień realizacji przyjętych w Szczegółowym Opisie Priorytetów wartości wskaźników cechuje na chwilę obecną Działanie 2.1 Rozwój ośrodków o wysokim potencjale badawczym oraz Działanie 2.3 Inwestycje związane z rozwojem infrastruktury informatycznej nauki. NajniŜszy zaś Działanie 1.4 Wsparcie projektów celowych 75. W odniesieniu do Działania 1.1 Wsparcie badań naukowych dla budowy gospodarki opartej na wiedzy o dwóch z czterech wskaźników monitorowania efektów na poziomie całego działania uwzględniając wartości wskaźników dla projektów zadeklarowane przez beneficjentów we wnioskach aplikacyjnych moŝna powiedzieć, Ŝe osiągnęły one wartości docelowe (są to: liczba dokumentów strategicznych, w tym takŝe regionalnych w zakresie rozwoju poszczególnych dziedzin nauki i gospodarki opracowanych lub aktualizowanych jako efekt projektów foresight (1.1.1) oraz liczba wdroŝeń powstałych w wyniku realizacji strategicznych projektów badawczych wspartych w ramach działania (1.1.2)). W przypadku Działania 1.2 Wzmocnienie potencjału kadrowego nauki, sześć z dziesięciu wskaźników monitorowania (liczba studentów realizujących projekty w ramach działania, liczba doktorantów realizujących międzynarodowe projekty doktoranckie we współpracy z instytucjami zagranicznymi dofinansowane w ramach działania, liczba uczestników staŝy podoktorskich realizujących projekty w ramach działania, liczba uczonych z zagranicy zaangaŝowanych w projekty realizowane w Polsce dofinansowane w ramach działania, liczba pracowników naukowych zaangaŝowanych w realizację projektów, liczba osób, które rozpoczęły studia doktoranckie w efekcie realizowanych projektów) w tym momencie osiąga juŝ załoŝoną dla działania wartość docelową. Jeśli chodzi o Działanie 1.3 Wsparcie projektów B+R na rzecz przedsiębiorców realizowanych przez jednostki naukowe sytuacja taka dotyczy trzech z sześciu wskaźników (liczba wdroŝeń jako rezultat realizacji projektów rozwojowych dofinansowanych w ramach działania (1.3.1), liczba wynalazków zgłoszonych do ochrony patentowej jako efekt realizacji projektu rozwojowego dofinansowanego (1.3.1), liczba patentów uzyskanych za granicą w wyniku realizacji projektów (1.3.2)). W przypadku Działania 1.4 Wsparcie projektów celowych Ŝaden ze wskaźników monitorowania nie osiąga w chwili obecnej wartości docelowej. W przypadku Działania 2.1 Rozwój ośrodków o wysokim potencjale badawczym dwa z trzech wskaźników na poziomie działania osiągają juŝ wartość docelową (liczba wspartych ośrodków o wysokim potencjale badawczym, liczba projektów w zakresie infrastruktury sfery B+R (łącznie laboratoriów badawczych i specjalistycznych), wartości pozostałych trzech są na poziomie powyŝej 50% w stosunku do wartości docelowych dla działania. W Działaniu 2.2 Wsparcie tworzenia wspólnej infrastruktury badawczej jednostek naukowych tylko jeden (z czterech) wskaźników - - po przełoŝeniu deklarowanych przez dotychczasowych beneficjentów wartości wskaźników z poziomu projektów osiąga, a nawet przekracza wartość docelową (liczba jednostek naukowych korzystających ze wspartej infrastruktury badawczej). Jeśli chodzi o wskaźniki monitorowania Działania 2.3 Inwestycje związane z rozwojem infrastruktury informatycznej nauki, wartości wszystkich wskaźników, z wyjątkiem jednego znacznie przekraczają przyjętą dla działania (liczba zrealizowanych projektów z obszaru infrastruktury IT) wartość docelową. 75 szczegółowe dane procentowe czytelnik znajdzie w tabeli zawartej w aneksie do niniejszego raportu 181

182 2.5.2 Ogólna ocena efektów wsparcia W badaniu jakościowym przedstawiciele Instytucji Pośredniczącej dla PO IG Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa WyŜszego oraz Instytucji WdraŜających: Ośrodka Przetwarzania Informacji (dla Działań 1.1. i 1.3 PO IG) oraz Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości (dla Działania 1.4 PO IG), zostali poproszeni o ogólną ocenę antycypowanych rezultatów wsparcia w ramach 1 i 2 Priorytetu Programu Innowacyjna Gospodarka. Abstrahując od tego, jaki byłby charakter i skala efektów, to uczestnicy badania jakościowego trafnie zauwaŝyli, Ŝe efekt nawet jeśli niesatysfakcjonujący zawsze będzie pozytywny: Ale tak naprawdę jak juŝ ktoś bierze pieniądze z dotacji ( ) przedsiębiorcy i tak na tym zyskują tak, czy to poprzez stworzenie nowych miejsc pracy czy przez nowe inwestycje czy przez współprace z jednostkami, raczej to nie stoi na tym samym poziomie, co było przed inwestycją, raczej zawsze się poprawia (..) Znaczy one [efekty realizacji projektów] zawsze będą pozytywne (FGI) Zawsze będą pozytywne tak naprawdę, bo jak się inwestuje w coś to nic nigdy nie będzie w miejscu stało( ) nie będzie się cofało ( ) wtedy raczej następuje rozwiązanie umowy i zwrot pieniędzy (FGI) Jednak większe [efekty wsparcia] jak ktoś inwestuje, to jednak jakieś zyski z tego będą (FGI) Innymi słowy, wsparcie udzielone w ramach 1 i 2 Priorytetu PO IG nie moŝe pogorszyć sytuacji beneficjentów, gdyŝ zawsze oznaczać będzie poprawę (wzrost, zwiększenie itd.) w jakimś aspekcie funkcjonowania ich organizacji. Rodzi się jednak pytanie, czy ów fakt oznacza, iŝ bez względu na ostateczne rezultaty i ich skalę, juŝ teraz moŝna ocenić efekt PO IG pozytywnie. Jeśli bowiem będzie tak, Ŝe jak wspomniał jeden z rozmówców, jedynym realnym rezultatem będzie stworzenie nowych miejsc pracy dzięki realizacji projektu w ramach PO IG, to nie będzie moŝna traktować tego jako wystarczającego argumentu na rzecz postrzegania ewaluowanej interwencji w kategoriach sukcesu (nie taki był bowiem cel uruchomionej pomocy). Efektami, których wystąpienie mogłoby oznaczać, iŝ PO IG w Priorytecie 1 i 2 spełniło zawarte w Programie załoŝenia byłyby np. zbudowanie potencjału wśród beneficjentów na późniejsze prowadzenie samodzielnej działalności badawczo-rozwojowej (juŝ bez konieczności pozyskiwania zewnętrznego wsparcia), czy teŝ skuteczna komercjalizacja rezultatów prac badawczych: Musimy jeszcze zacząć wchodzić powoli w tą fazę wdroŝeniową, nie tylko w tę fazę finansowaną z tego budŝetu Ministerstwa Nauki 1.4 tylko w tą fazę wdroŝeniową, czy rzeczywiście te projekty później się będą kończyły sukcesem i czy tylko badania dla badań, czy badania juŝ z konkretnymi wymiernymi, efektami ekonomicznymi. (I-4) W kontekście zwiększania generalnej efektywności zaplanowanej interwencji za kluczowe naleŝy uznać prawidłowe zaadresowanie i ukierunkowanie wsparcia, w tym przyjęcia modelu względnej koncentracji uruchamianych środków, a nie ich swobodnego rozdawnictwa w sposób nieskoordynowany, w obszarach ze sobą niepowiązanych (co uniemoŝliwia osiągniecie efektu synergii), a często wręcz przypadkowych: Na pewno znaczne efekty (...) to nie są rzędu kilku, ale to są rzędu jak na badania kilkudziesięciu milionowe środki. MoŜna za to zrealizować powaŝne zadania badawcze ( ) Nie chodzi o to, Ŝeby finansować małą ilość bardzo duŝych projektów, ale po prostu, Ŝeby te środki były skoncentrowane ( ) Słabą stroną polskiej nauki jest to, Ŝe te pieniądze są tak rozstrzeliwane jak śrut. CóŜ, za kilkaset 182

183 tys. zł się nie zbuduje nowej doliny krzemowej ani niczego, w to trzeba włoŝyć znaczne duŝe środki. Nie wszystko powinniśmy rozwijać ( )Czy my mamy w Polsce wszystko finansować? Pieniądze powinny przynosić efekty, ale to nie znaczy, Ŝe je jakoś tak rozsypywać. (I-5) NaleŜy przeznaczyć środki na bardziej szczegółowe działania, nie na sferę badawczo-rozwojową, ale na przykład na medycynę konkretnie. Wąsko, ale duŝe środki dla wąskiej dziedziny. ( ) Taki węŝszy kanał, ale bardziej taki sprecyzowany. ( ) Gdyby ukierunkować te pieniądze, to efekty byłyby chyba bardziej widoczne. (FGI) Oczywiście, realizacja przedstawionego tu postulatu wymagałaby pogłębionych prac analitycznych oraz działań konsultacyjnych, by ostateczny wybór preferowanych obszarów wsparcia miał charakter funkcjonalny z punktu widzenia całego kraju i gospodarki, a nie poszczególnych grup interesu Realizacja celów i załoŝonych wskaźników Obok ogólnej zarysowanej powyŝej oceny efektów Priorytetu 1 i 2 PO IG uczestnicy badania jakościowego zwracali takŝe uwagę na realizację Programu w kontekście załoŝonych wartości wskaźników i osiągnięcia celów interwencji. Nim przejdziemy do właściwej analizy warto poczynić w tym miejscu uwagę natury metodologicznej, która wynika z wypowiedzi uczestników badania jakościowego reprezentujących IP i IW. OtóŜ, w trakcie zogniskowanego wywiadu grupowego zasygnalizowano problem nieadekwatności wskaźnikowego sposobu pomiaru do rzetelnej oceny sukcesu danej interwencji publicznej. Ów problem wynika z faktu arbitralności określenia wartości docelowych i determinowania przez te wartości sukcesu lub niepowodzenia całego Programu (lub jego komponentów). W rezultacie to, Ŝe na obecnym etapie realizacji Programu będziemy mieć do czynienia ze znaczącym przekroczeniem załoŝonych wartości wskaźników (lub przeciwnie z bardzo niskim stopniem ich realizacji) moŝe być nie tyle symptomem, odpowiednio: sukcesu lub niepowodzenia interwencji publicznej, ale stanowić prostą konsekwencję załoŝeń przyjętych na etapie projektowania wsparcia. Oczywiście, ilościowy pomiar wskaźnikowy nie jest charakterystyczny tylko dla PO IG, jest to bowiem standardowy sposób na ocenę postępów i efektów w realizacji róŝnego typu programów. Tym samym, ewentualne zmiany w tym zakresie miałyby charakter fundamentalny i wykraczający tylko poza Priorytety: 1 i 2 PO IG. Niniejsza okoliczność nie moŝe być jednak traktowana jako argument na rzecz zaprzestania prac analitycznych i koncepcyjnych zorientowanych na poszukiwanie alternatywnych sposobów pomiaru realizacji celów w ramach ewaluowanych interwencji publicznych. Pierwszym a w chwili obecnej takŝe najpewniejszym miernikiem realizacji załoŝonych celów i wskaźników jest sama popularność Programu mierzona liczbą złoŝonych wniosków aplikacyjnych i podpisanych umów. Niewielki poziom zainteresowania wnioskodawców moŝe bowiem zagraŝać realizacji celów i wskaźników, podczas gdy duŝa popularność wśród wnioskodawców danym obszarem wsparcia ryzyko to znacząco eliminuje: Zainteresowanie jest bardzo duŝe, na przykład projektami badawczymi w Działaniu (FGI) Na 100 moŝliwych punktów, projekt, który jest na dole listy rankingowej na przykład ma 85 punkta, bo to są najsłabsze projekty z taką punktacją. To są naprawdę bardzo dobre projekty. Są odrzucane tylko dlatego, Ŝe na przykład pomimo tego, Ŝe zwiększona alokacja, no to i tak właśnie te projekty z wysoką punktacją no nie dostają dofinansowania. I zainteresowanie jest bardzo duŝe (FGI) Zainteresowanie jest rzeczywiście duŝe i tych wniosków naprawdę, jeŝeli one są ogłaszane, tak samo jak projekty kluczowe przecieŝ było bardzo duŝo zgłoszeń. Lista była dwa razy weryfikowana. (FGI) 183

184 Myślę, Ŝe przy foresight cie jest to dosyć duŝe zainteresowanie, znaczy średnie w porównaniu z , natomiast cieszy się ogromnym powodzeniem i myślę, Ŝe jest to efekt właśnie aktywnej działalności jednostek naukowych. Natomiast cieszy się niewielkim zainteresowaniem. (I-3) Ja się nie spodziewałam, Ŝe aŝ tak szybko będziemy mieć tyle wniosków. Ja myślałam, Ŝe to po prostu będzie stopniowo narastało, natomiast jednak potencjał jest znacznie większy niŝ nam się tutaj wszystkim wydawało i tych pomysłów i tych projektów, takich których się rzeczywiście w to działanie wpisują jest sporo, co moŝe mieć o tyle dobry skutek ( ), Ŝe poprawi się nam chociaŝby ten sposób finansowania działalności badawczej (I-4) PowyŜsze wypowiedzi wskazują na duŝe zainteresowanie ze strony beneficjentów poszczególnymi obszarami wsparcia. Jeśli więc uznajemy duŝe zainteresowanie za warunek niezbędny (choć niewystarczający) do realizacji załoŝeń i celów danego programu, to w przypadku Priorytetów 1 i 2 PO IG uznać moŝna, Ŝe w opinii uczestników badania jakościowego efekt ten zostanie osiągnięty. Pośrednio przywołane wypowiedzi świadczą równieŝ o wysokim stopniu trafności uruchomionej interwencji bardzo duŝe zainteresowanie ze strony wnioskodawców oznacza bowiem, Ŝe oceniają oni oferowane im moŝliwości wsparcia jako uŝyteczne i adekwatne do ich potrzeb. Pojawiały się jednak takŝe opinie sygnalizujące ryzyko nieosiągnięcia załoŝonych wartości wskaźników w niektórych obszarach wsparcia. Wskaźnik liczba nowych miejsc pracy, u nas prawie w kaŝdym projekcie, myślę Ŝe dziewięćdziesiąt parę procent jest zawsze 1 miejsce pracy nowe, które powstaje w ramach tej, jest punktowane. Więc jeŝeli mamy juŝ 200 teraz będziemy mieć podpisanych umów to juŝ mamy 200 miejsc pracy, jeŝeli podpiszemy ich 1400 to myślę, Ŝe 1400 miejsc pracy stworzymy w jednym działaniu prawda więc wskaźnik 3000 w ramach całej tej 1 osi (FGI) Ale poniewaŝ jest takie zainteresowanie w innych działaniach więc myślę, Ŝe nie będzie problemów. (FGI) W Działaniu 2.3 jest kiepsko (FGI) W kontekście powyŝszych opinii, otwartym pozostaje pytanie jaka jest zasadnicza przyczyna zaistniałego stanu rzeczy i zagroŝeń w realizacji przyjętych wartości wskaźników. Inne wypowiedzi uczestników zogniskowanego wywiadu grupowego sugerują jednak, Ŝe przynajmniej częściowo czynnikiem generującym problemy w realizacji załoŝonych wartości wskaźników jest ich przeszacowanie. Bez względu na fakt, czy dominować będą wskaźniki dobrze rokujące (tj. takie, gdzie poziom prawdopodobieństwa osiągnięcia załoŝonych wartości jest wysoki), czy teŝ takie, w przypadku których wysokie okazuje się ryzyko ich nieosiągnięcia, nie zawsze odpowiednio: wysoka i niska wartość zrealizowanych wskaźników będzie wystarczającym narzędziem pomiaru sukcesu projektu. Wynikać to moŝe z samych ograniczeń metodologii konstruowania wskaźników (a konkretnie, zapisów dotyczących ich wartości, a nie zakresu): To były kwestie opóźnienia w wpisywaniu do KSI, tak i dlatego na przykład są niŝsze te wartości (FGI) To jest kwestia podawania, znaczy określania wskaźników, najczęściej robi się tak, Ŝeby były niŝsze i później się cieszymy, Ŝe są spełnione 600%, 800% prawda, podejrzliwie to tak wygląda więc poziom określania tych wskaźników wyjściowych to jest tutaj kluczowy. My sobie określiliśmy na przykład 1400 takich mamy projektów, Ŝe tyle podpiszemy umów ale tyle tak naprawdę nie będzie ( ) jest to duŝa liczba prawda, moŝe się okazać, Ŝe osiągniemy 1200, ale to znaczy, Ŝe to jest źle? (FGI) No czy przestrzelonych, ale no tak to były załoŝenia więc załoŝenia zmieniać w trakcie, ja nie wiem, 184

185 moŝna wykazać, Ŝe zrobiliśmy, wykonaliśmy 10% załoŝeń no i tyle, albo zmniejszyć je o 100% ( ) ale zmienimy o 100% no i co, no i nic ( ) Ale PR- owsko to będzie ładnie wyglądało. Ale to przecieŝ nie o to chodziło. Chodziło o to, Ŝeby wykazać właśnie komuś, decydentom, Ŝe coś tutaj nie tak jest, jeśli chodzi o patenty i widocznie powinien tam no moŝe się tym moŝe i zająć, moŝe by więcej było patentów. (FGI) Zwiększenie efektów w POIG z porównaniu z SPO-WKP wynikające z efektu doświadczenia Wcześniej, w odniesieniu do wyników badania ilościowego analizie poddano kwestię efektu doświadczenia jako jednego z rezultatów wsparcia udzielonego w ramach Działania 1.4 SPO- WKP. Urzędników biorących udział w badaniu jakościowym zapytano z kolei o to, czy efekt doświadczenia moŝe pozytywnie wpłynąć na zwiększenie efektów wsparcia uruchomionego w ramach PO IG. Będzie to w duŝej mierze ocena stopnia zdyskontowania przez beneficjentów 1.4 SPO-WKP doświadczeń nabytych w poprzednim okresie programowania 76. Jak wynika z poniŝszych wypowiedzi, z punktu widzenia Instytucji WdraŜających i Pośredniczących zauwaŝalne jest zwiększenie kompetencji potencjalnych beneficjentów w ramach obszaru, który określić moŝemy mianem potencjału aplikacyjnego : Jak na początek, na te pierwsze lata programowania i na te środki, które do nas spłynęły to były nowością, moŝe mało teŝ beneficjentów zwróciło się w tym kierunku, ale teraz patrząc jakie moŝna z tego wyciągnąć korzyści no więcej będzie beneficjentów, więcej moŝna będzie osiągnąć przez to rezultatów. (FGI) Jak mieliśmy spotkanie z beneficjentami to chyba, byli zadowoleni z tego okresu i to widać teraz ilością wniosków w POIG u Ŝe juŝ ci beneficjenci są obeznani w dokumentacji i wiedzą, Ŝe to funkcjonuje. (FGI) Na pewno przedsiębiorcy zawsze będą mówić, Ŝe woleliby łatwiejszy, prostszy, szybszy system dostępny dostępu do pieniędzy unijnych. Natomiast to na pewno nie jest przeszkodą, oni po prostu na tyle juŝ znają te systemy i na tyle się z tym zaznajomili, zaprzyjaźnili, Ŝe po prostu wiedzą jaka jest procedura i wiedzą, Ŝe po prostu swoje trzeba odczekać, określone etapy przejść i później, jeŝeli próg jest dobry to dostaje dofinansowanie i juŝ. (FGI) Doświadczenia w zakresie aplikowania i realizacji projektów finansowanych ze środków wspólnotowych okazują się mieć korzystny wpływ na proces wdraŝania Programu przede wszystkim w dwóch perspektywach. Pierwsza dotyczy samych beneficjentów i związana jest z usprawnieniem realizacji projektów oraz świadomością niezbywalnych trudności takich jak np. względnie długi czas oczekiwania na wynik procedury aplikacyjnej. Druga identyfikowana moŝe być w odniesieniu do całego Programu i zwiększania sprawności jego wdraŝania oraz podnoszenia poziomu efektywności podejmowanych działań część zasobów (finansowych, czasowych, kadrowych) dotychczas przeznaczana na przezwycięŝanie trudności związanych z brakiem wystarczających kompetencji i wiedzy wśród wnioskodawców, w chwili obecnej moŝe być alokowana w zupełnie inny sposób, przyczyniając się tym samym do potencjalnego osiągnięcia lepszych rezultatów całej interwencji. Modelowym wariantem i przejawem budowania doświadczenia poprzez realizację wcześniejszych projektów jest tworzenie w organizacjach specjalnych zespołów lub 76 Zwróćmy uwagę, Ŝe sami beneficjenci w badaniu jakościowym zwracali uwagę na to, Ŝe wystąpił w ich przypadku efekt doświadczenia będący wynikiem realizacji projektów w ramach Działania 1.4 SPO- WKP. Priorytety 1 i 2 PO IG ze względu na swe tematyczne podobieństwo do Działania 1.4 SPO-WKP są naturalnym obszarem dyskontowania nabytych wcześniej doświadczeń. 185

186 formalnie wyodrębnionych działów odpowiedzialnych za koordynację procesu pozyskiwania zewnętrznego finansowania ze środków publicznych: Nagle okazało się, Ŝe jak grzyby po deszczu w jednostkach naukowych w uczelniach zaczęły powstawać takie zespoły, które zajmują się właśnie realizacją projektów, które umieją jak to liczyć, wiedzą jak to robić, wiedzą co jest kwalifikowane, co nie jest kwalifikowane, wiedzą jak to dokumentować i tak dalej. Czyli jednostka naukowa przestała się poruszać, w małym stopniu związana z ziemią, ale rzeczywiście nauczyli się to robić. Zmuszeni zostali do wskazania, do rozliczania się juŝ nie finansowego, ale z wyników, nagle okazuje się, Ŝe ktoś chce jakichś wyników. (I-2) Oczywiście, powyŝsze rozwiązanie w duŝej mierze dotyczyć będzie wyłącznie duŝych instytucji. Mniejsze jednostki nie mogą sobie pozwolić na oddelegowanie części pracowników wyłącznie do powyŝej wskazanych zadań. Bez wątpienia jednak warto wspierać i rozpowszechniać tego rodzaju inicjatywy, jako przedsięwzięcia pozwalające na skuteczne kumulowanie wiedzy organizacyjnej oraz przezwycięŝanie ryzyka związanego z brakiem kompetencji instytucji w pozyskiwaniu źródeł zewnętrznego finansowania a dotyczącymi sytuacji, w której odejście jednego pracownika moŝe zagrozić aktywności instytucji w tym obszarze Zacieśnienie współpracy pomiędzy nauką a gospodarką W badaniu jakościowym podjęto takŝe kwestię moŝliwości zacieśnienia współpracy pomiędzy nauką a gospodarką. Jeden z rozmówców ocenił ją zresztą jako jeden z kluczowych efektów wsparcia udzielanego w ramach PO IG: Przede wszystkim, rezultatem, będą zarówno utworzone nowe miejsca pracy w jednostkach realizujących, jak teŝ to, o co nam najbardziej chodzi, czyli tak naprawdę, określone rozwiązania, nowe, innowacyjne rozwiązania, nowe technologie zostaną wdroŝone do gospodarki, czyli zostanie spełnione to oczekiwanie przepływu wiedzy z nauki do gospodarki, czyli tak naprawdę jest to najistotniejszy tutaj element i rezultatem będą równieŝ patenty. (I-3) Jest to kolejne potwierdzenie i zaakcentowanie elementu skutecznej komercjalizacji wyników przeprowadzonych prac badawczych. Częstość wskazywania na tę kwestię pozwala traktować wprowadzenie wyników badań do praktyki gospodarczej jako być moŝe najwaŝniejszy rezultat interwencji publicznej jaką są Priorytety 1 i 2 PO IG. Tym samym, to właśnie fakt komercjalizacji wyników badań lub jej braku postrzegać naleŝy jako kluczowy miernik sukcesu udzielanego wsparcia. Uczestnicy badania jakościowego potwierdzając związek pomiędzy uruchomioną interwencją publiczną a zacieśnianiem współpracy nauki i gospodarki w sposób zgodny zrekonstruowali sposób generowania przez Program rzeczonej kooperacji: Wszyscy od nich wymagają [współpracy], ale to właściwie te środki stwarzają dla nich szansę i po prostu myślę, Ŝe to w duŝej mierze to się przyczynią do tego, Ŝe jednak efekt będzie pozytywny. (FGI) Poza tym teŝ jakby konstruując nawet kryteria wyboru projektów staraliśmy się premiować tą współpracę znaczy zmuszać te jednostki do współpracy z przedsiębiorcami i do tego by jednak robiły te projekty jak najbardziej ukierunkowane na [współpracę]. (FGI) Wymuszamy jakby tą współpracę, punktując ją prawda w tych projektach. (FGI) Współpraca na pewno będzie Ona musi zrealizować wskaźnik (FGI) Wszystkie jednostki badawczo-rozwojowe deklarują nam, listami intencyjnymi właśnie współpracę, 186

187 Ŝeby te nowe technologie, nowe badania będą wdraŝane właśnie u przedsiębiorców (FGI) Przedstawiciele IP i IW potwierdzają, iŝ mamy do czynienia niejako z mechanizmem wymuszenia współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami a jednostkami naukowymi poprzez odpowiednie zaprojektowanie procedury aplikacyjnej, ze szczególnym uwzględnieniem kryteriów wyboru. Nawet jeśli powyŝsze podejście niesie w sobie element ryzyka (kooperacja moŝe w niektórych przypadkach przyjmować charakter pozorowany, by tylko zwiększyć swoje szanse na uzyskanie dofinansowania), to późniejsze jego rezultaty mogą się okazać korzystne, przynajmniej w kontekście nawiązania współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami a jednostkami naukowymi. To, czy kooperacja ta będzie mieć charakter jednorazowy (związany z realizacją projektu w ramach PO IG), czy teŝ będzie kontynuowana w duŝej mierze zaleŝy tak naprawdę od rezultatów nawiązanej współpracy i tego, czy zostanie ona oceniona jako opłacalna. Obok dostrzegania samego faktu oddziaływania interwencji publicznej na kreowanie współpracy pomiędzy biznesem a sferą B+R zwrócono takŝe uwagę na długofalowe rezultaty tej współpracy, w tym przypadku dla jednostek naukowych: Przed programem SPO WKP jednostki naukowe funkcjonowały w oderwaniu od gospodarki. Nie miało znaczenia, co tam się dzieje, czy coś się sprzeda, czy coś się nie sprzeda nie miało Ŝadnego znaczenia. W tej chwili nagle okazało się, Ŝe trzeba się z tego wszystkiego rozliczyć, trzeba wskazać, to musi przynosić przychody, pojawił się problem zysku. To jest, wydaje mi się, absolutnie największe osiągnięcie - jednostki naukowe nagle się okazało Ŝe są blisko Ŝycia (I-2) Warto w tym miejscu przypomnieć, iŝ na podobny efekt zacieśniania współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami a sektorem B+R zwracali uwagę takŝe beneficjenci Działania 1.4 SPO- WKP. Oznacza to więc, Ŝe przynajmniej w opinii podmiotów zaangaŝowanych we wdraŝanie PO IG rzeczona interwencja utrzyma aspekt oddziaływania na beneficjentów związany z faktem zmian mentalnych dotyczących prowadzonej działalności i uwzględniania w podejmowanych działaniach logiki typowej dla innego rodzaju podmiotów. Inny aspekt wymuszenia współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami a jednostkami naukowymi określić moŝna mianem rynkowego i dotyczy on sytuacji, w której to realia rynkowe tak naprawdę nie dają innej moŝliwości instytucjom naukowym na stabilne funkcjonowanie jak współpraca z przedsiębiorstwami: Tak naprawdę instytucje naukowe nie za bardzo mają inne wyjście, bo to jest taki trend (FGI) Pomimo tego, iŝ uczestnicy badania jakościowego akcentowali przede wszystkim pozytywny wpływ PO IG na zacieśnianie współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami a jednostkami naukowymi, to sygnalizowano równieŝ istnienie czynników mogących tego rodzaju kooperację ograniczać: To samo obserwujemy wśród PO IG, mianowicie formy współpracy zawsze znajdują mniejsze powodzenie niŝ indywidualne dostanie grubszych pieniędzy. Problem jest bardziej, psychologiczny i związany z naturą Polaków ( ) zawsze współpraca jest kłopotliwa ( ) W PO-IG do 2.1 gdzie są indywidualne w tym konkursie mamy 209 wniosków, do 2.2 gdzie są właśnie formy kooperacyjne współpracy poszczególnych jednostek naukowych mamy 25 wniosków. (I-2) 187

188 Problem wydaje się dotyczyć niekorzystnego bilansu zysków i strat wynikających z ewentualnej kooperacji. Jest bowiem rzeczą naturalną, iŝ projekty kooperacyjne (w szczególności angaŝujące podmioty o odmiennym charakterze, a więc często działające w róŝnych logikach) są przedsięwzięciami organizacyjnie trudniejszymi, a takŝe dodatkowo kreują dodatkowe problemy, takie jak np. podział praw własności rezultatów projektu 77. Jeśli więc korzyści z projektu konsorcjalnego nie przewyŝszają znacząco zysków z projektów samodzielnych, to faktycznie motywacja do budowania konsorcjów projektowych moŝe być niska. W badaniu jakościowym, w kontekście współpracy międzysektorowej, zwrócono takŝe uwagę aspekt kooperacji międzynarodowej i jej zasadność. Celowość tego rodzaju współpracy związana byłaby przede wszystkim z faktem zwiększania dostępu polskich beneficjentów do najbardziej innowacyjnych rozwiązań technologicznych i koncepcji badawczych. Oczywiście, w chwili obecnej uwzględniając zapisy dokumentów programowych dotyczących PO IG wpisanie tego rodzaju współpracy w dofinansowany projekt byłoby niemoŝliwe. Wydaje się jednak uzasadnione, by rozwaŝyć moŝliwość adresowania wsparcia do takŝe do podmiotów spoza Polski (ale tylko w przypadku ich funkcjonowania w ramach konsorcjów projektowych tworzonych przez polskich beneficjentów). MoŜliwość wspólnego prowadzenia dofinansowywanych prac badawczych z partnerami zagranicznymi bez wątpienia stanowiłoby dla polskich podmiotów szansę nie tylko na nawiązanie uŝytecznych kontaktów, ale takŝe na zapewnienie sobie dostępu do wyników prac badawczych lub infrastruktury, które bez realizacji danego projektu pozostawałyby poza zasięgiem beneficjenta Wpływ wsparcia na poziom konkurencyjności i innowacyjności beneficjentów Jeśli chodzi o proinnowacyjny aspekt oddziaływania PO IG na sytuację beneficjentów, to w badaniu jakościowym zwrócono uwagę przede wszystkim na dwie kwestie. Z jednej strony akcentowano uruchomienie lub wyzwolenie wśród beneficjentów potencjału innowacyjnego na bardzo duŝą niekiedy nawet światową skalę: Niektóre z tych projektów to są projekty innowacyjne, nawet na skalę światową i w momencie powodzenia takiego projektu to taka firma moŝe naprawdę znacznie poprawić swoją pozycję czy po prostu wyprzedzić całkowicie swoją konkurencję. I to często właśnie są takie fajne projekty, w których są wykorzystywane całkowicie polskie pomysły, rozwiązania, naszych własnych naukowców ( ) mam nadzieję, Ŝe trochę takich projektów teŝ będziemy mieć, które po prostu jako takie przykłady, pociągną za sobą kolejne przypadki. (I-4) Przez tę działalność naukowo-badawczą, innowacyjną mają powstawać innowacyjne pomysły - rozwiązania na tyle nowoczesne, na tyle konkurencyjne, Ŝeby były w stanie troszeczkę wzmocnić naszą gospodarkę od środka tak, nie tylko jakimiś wtórnymi, jakimiś odtwórczymi rozwiązaniami kopiowanymi z innych krajów, tylko Ŝeby wykorzystać własny potencjał. I tutaj, tak jak sądzę to naprawdę teŝ są takie projekty i teŝ są takie firmy w Polsce, które naprawdę duŝo ciekawych, róŝnych rzeczy robią o których nam się nie śni czasami i które dzięki temu wsparciu mają szansę właśnie w miarę szybko zostać zrealizowane i przez to mogą tą przewagę konkurencyjną uzyskać (I-4) 77 W badaniu jakościowym beneficjentów na kwestię tę zwracali uwagę przedstawiciele przedsiębiorstw sygnalizując, iŝ w niektórych przypadkach jednostki naukowe przyjmują tu silnie roszczeniową postawę, która nie uwzględnia reguł komercyjnych i rynkowej wartości określonych rozwiązań. 188

189 Biorąc pod uwagę, z jak wysokim poziomem prognozowanej innowacyjności związanej z uzyskanym wsparciem mamy tu do czynienia, sytuacja dotyczyć będzie względnie ograniczonej liczby beneficjentów. Ów fakt nie powinien być traktowany w kategoriach niepowodzenia Programu, ale raczej naturalnej prawidłowości polegającej na tym, Ŝe z im wyŝszym poziomem innowacyjności mamy do czynienia, tym mniejsza jest liczba podmiotów, które dysponują wystarczającym potencjałem do jej wdroŝenia. W takim kontekście jednak, im większa jest liczba wnioskodawców/beneficjentów ewaluowanej interwencji, tym bardziej ograniczona a niekiedy kwestionowana całkowicie będzie ich innowacyjność: Tak naprawdę biorąc nawet pod uwagę teraz 1.4 POIG, to juŝ jest trochę masówka, bo tam 500 wniosków na 1 konkurs. To jest dosyć duŝa liczba i nie sadzę, Ŝeby kaŝdy z tych wnioskodawców był aŝ tak innowacyjny (FGI) Zasygnalizowany tu problem winien być monitorowany przez instytucje odpowiedzialne za wdraŝanie ewaluowanej interwencji, jeśli bowiem teza postawiona przez uczestnika zogniskowanego wywiadu grupowe znajdowałaby potwierdzenie w jakości wniosków składanych w ramach kolejnych konkursów, to zasadne byłoby rozwaŝanie modyfikacji systemu kryteriów w taki sposób, by zapewnić w puli realizowanych projektów odpowiednio duŝy udział przedsięwzięć o wysokim poziomie innowacyjności. Z drugiej jednak strony, podkreślano Ŝe PO IG w kontekście wspierania innowacyjności beneficjentów nie zamyka się wyłącznie na projekty o bardzo wysokim stopniu innowacyjności: W tym działaniu przynajmniej nacisk jest na to, Ŝeby przedsiębiorca wprowadzał innowacje, przynajmniej na poziomie przedsiębiorstwa, czyli ta innowacyjność wymagana, nie jest innowacyjnością na takim najwyŝszym poziomie, światowym czy europejskim, natomiast to ma właśnie taki cel, Ŝeby zachęcić raczej przedsiębiorców do wprowadzenia samej działalności badawczej i jeŝeli tą działalność badawczą, nawet na poziomie przedsiębiorstwa tak, innowacyjność będą sobie wprowadzać swoje rozwiązania, których nie są w stanie w jakiś tam sposób na rynku znaleźć, to wówczas mają szansę na wyjście na rynek z takimi produktami, które są juŝ konkurencyjne w stosunku do innych firm, więc tak naprawdę, to się tak troszeczkę jedno drugie nakręca (I-4) Przedsiębiorcy mają tutaj moŝliwość wykazywania się, nie są przywiązani powiedzmy do jednostki naukowej, która realizuje projekt i dobiera beneficjentów. Danie przedsiębiorcom moŝliwości badań, gdzie po ich stronie tak naprawdę leŝy ta innowacyjność, oni potrzebują tylko wykonania pewnych rzeczy, które są bardzo specjalistyczne i zlecić to na zewnątrz a tak naprawdę to oni są pomysłodawcą i tutaj tkwi ta siła, którą myślę, Ŝe w tym POIG-u uda nam się to wykorzystać (FGI) Innymi słowy, chodzi o wspieranie pewnego podejścia i modelu inkubowania innowacyjności wewnątrz przedsiębiorstwa, a nie tylko poprzez transfer rozwiązań innowacyjnych ze sfery B+R. W takim ujęciu wartością nadrzędną jest skłonienie firm do aktywnego rozwijania innowacyjnych produktów i rozwiązań, mniejszą zaś przynajmniej w okresie początkowym zapewnienie pełnej unikatowości i bardzo wysokiej innowacyjności rezultatów projektu. Jeśli natomiast chodzi o wpływ wsparcia na poziom konkurencyjności beneficjentów, to dostrzegano, iŝ charakter tego wpływu moŝe być zróŝnicowany w przypadku przedsiębiorstw ze względu na ich wielkość: Firmy duŝe sobie na rynku zawsze poradzą i one prowadzą badania, prowadzą prace rozwojowe czy to w zakresie programowania itd. więc te firmy najmniej tak naprawdę odczuwają pomoc publiczną, 189

190 tylko tyle, Ŝe mają niŝsze koszty funkcjonowania, bo mają dotację. Najbardziej to odczuwają właśnie MSP, które nie do końca by chciały, nie do końca by weszły w ten temat gdyby nie to finansowanie publiczne, tak mi się wydaje przynajmniej, tak oceniając te dwa lata tych przymiarek do POIG (FGI) W przypadku mniejszych firm wsparcie oferowane w ramach PO IG wyczerpywać więc będzie znamiona niezbędności bez niego określone działania inwestycyjne, prorozwojowe etc. nie byłyby w ogóle podejmowane. Z kolei duŝe podmioty traktują uzyskanie dotacji jako instrument minimalizowania kosztów prowadzonej działalności, a nie warunek aktywności w obszarze poprawy swojej konkurencyjności czy innowacyjności (co z kolei oznacza, Ŝe w tym drugim przypadku moŝemy mieć do czynienia z podwyŝszonym ryzykiem występowania efektu zdarzenia niezaleŝnego). W ocenie wpływu wsparcia w ramach Priorytetu 1 i 2 PO IG na poziom konkurencyjności beneficjentów zwrócono takŝe uwagę na kwestię sygnalizowaną wcześniej w kontekście ogólnej oceny efektów wsparcia: KaŜde kroki, które są podejmowane przez przedsiębiorcę, są to kroki takie, które jeśli się nie zmarnuje pieniędzy to zawsze poprawiają konkurencyjność. [Przedsiębiorcy] chcą zawsze o głowę wyprzedzić nowym produktem, nową usługą, nową technologią konkurencję albo nawet jeŝeli ich wyprzedzi to przynajmniej będzie porównywał albo nawet oferował podobne usługi po niŝszej cenie. Więc konkurencyjność raczej powinna wzrosnąć (FGI) Pojawia się więc tu optymistyczne być moŝe, zbyt optymistyczne załoŝenie o tym, iŝ wzrost konkurencyjności stanowić będzie naturalną konsekwencję prorozwojowej działalności podjętej w ramach projektu dofinansowanego w ramach PO IG Trwałość rezultatów W odniesieniu do kwestii trwałości rezultatów projektów realizowanych w ramach PO IG zwracano uwagę przede wszystkim na zróŝnicowanie trwałości rezultatów projektów ze względu na charakter tych ostatnich oraz na czynniki, które mogą rzeczonej trwałości zagraŝać. Patrząc na harmonogramy [projektów realizowanych w ramach PO IG] naszych jednostek naukowych moŝna powiedzieć, Ŝe w większości przypadków, w ¾ projektów generalnie bardzo duŝa kwota jest przeznaczona na wynagrodzenia, więc są to pieniądze, które są dysponowane osobno, natomiast same zakupy (FGI) Znaczy teraz mówimy tylko o projektach badawczych, gdzie po prostu wiadomo, Ŝe te badania przeprowadzają ludzie. W projektach inwestycyjnych to jest teŝ troszkę inna specyfika. Musimy to takŝe wziąć pod uwagę. Tutaj jest prowadzenie badań,a tutaj jest zakup aparatury (FGI) Wszyscy muszą utrzymać [trwałość] przez 5 lat. Myślę, Ŝe w foresight cie [trwałość] będzie najkrótsza, bo przygotowuje się kolejne dokumenty, pomimo jakiegoś tam zakresu czasowego, roku 2009 do Po drodze znajdują się kolejne dane, które powodują, Ŝe naleŝało by kolejne dokumenty przygotować, zaktualizować; tak, jak się przygotowuje strategię rozwoju sektora/branŝy/województwa - one są aktualizowane. Tutaj będzie najmniej takich projektów, które wykroczą poza te 5 lat, przy , tam, gdzie jest ochrona własności, będzie na pewno trwałe, zapewniamy trwałość rezultatów przez okres nawet dłuŝszy niŝ 5 lat, chociaŝ moŝna się zastanawiać, czy po tym okresie po prostu, beneficjent nie sprzeda. (I-3) Z powyŝszych wypowiedzi wysnuć naleŝy wniosek, iŝ nie jest moŝliwe stosowanie jednej i tej samej miary trwałości rezultatów projektów do przedsięwzięć o odmiennym charakterze 190

191 (dotyczących rozwoju zasobów ludzkich, badawczych, inwestycyjnych itd.). Innymi słowy, rzetelna ocena tego, czy w danym projekcie mamy do czynienia z wysokim czy niskim stopniem trwałości musi uwzględniać rodzaj projektu w niektórych projektach wymóg utrzymania rezultatów przez okres 5 lat będzie wysoce dyskusyjny ze względu na szybką (ale naturalną, a nie wynikającą z błędów beneficjenta) dezaktualizację rezultatów projektu, w innych zaś trwałość będzie znacznie wykraczać poza wymagane 5 lat. Druga grupa opinii dotyczy czynników zagraŝających utrzymaniu trwałości rezultatów projektu: Zakładamy, Ŝe wszyscy beneficjenci, którzy składają do nas wnioski i dostają dofinansowanie, dotrzymają tego terminu minimum 5 lat. Jest problem własności infrastruktury, zaprzestania działalności. Nie da się przewidzieć, jeśli chodzi o zaprzestanie działalności, przy czym jednostki naukowe są dosyć stabilnym podmiotem ( ) Aktualnie nasi beneficjenci to są właśnie jednostki naukowe, szkoły wyŝsze, JBRy, instytuty PAN-owskie, to jest samorząd województwa, więc nie sądzę, Ŝeby cokolwiek mogło się zmienić i Ŝeby było jakiekolwiek zagroŝenie zaprzestania działalności samorządu. MoŜe być większy problem przy spółkach, które są zakładane dla realizacji określonego zadania. Bo występują takie spółki, jako nasz beneficjent, które są utworzone przez jednostki naukowe, w powiązaniu z innymi podmiotami, spółki te nie działają dla zysku, więc realizują najczęściej określony projekt. ( ) Jest to dosyć trudna konstrukcja i myślę, Ŝe jest, byłoby duŝe zagroŝenie związane z zaprzestaniem działalności czy spełnieniem kryterium trwałości. (I-3) Czy część badawcza projektów zakończy się takim rezultatem jakim przedsiębiorca oczekiwał, czy na tyle się nie zmienią warunki rynkowe, Ŝe będzie sens wdraŝać? JeŜeli te warunki będą spełnione, to trwałość będzie większa, w tym sensie, Ŝe da na pewno przedsiębiorcom źródło kolejnego rozwoju (I- 4) Na pewno sytuacja rynkowa ma wpływ na to, co z tego dalej będzie i na jak bardzo się przełoŝy na sytuację firmy. Na pewno sytuacja wewnętrzna firmy, na pewno zasoby tej firmy, na pewno ludzie, z którymi ta firma współpracuje, bo w duŝej mierze to w jaki sposób projekt przebiega i jak się on kończy zaleŝy od tego jakimi osobami jest ten projekt realizowany (I-4) Zmiany warunków realizacji projektu. Nie spodziewamy się, Ŝeby to wynikało z winy beneficjenta, tylko raczej z przyczyn zewnętrznych, od niego niezaleŝnych, w związku z wystąpieniem jakiejś siły wyŝszej (I-3) Oczywiście trzeba się ze wszystkim liczyć, tak jak ostatnio kryzys się pojawił, który wielu firmom pokrzyŝował plany. Teraz teŝ moŝe być róŝnie, a akurat w takiej działalności bardzo wraŝliwej, tej badawczej, oni są jeszcze bardziej na to naraŝeni (I-4) Spośród wskazywanych przez uczestników badania jakościowego czynników zagraŝających trwałości projektu za najistotniejsze uznać naleŝy: zaprzestanie działalności przez beneficjenta (co szczególnie mocno dotyczy podmiotów tworzonych specjalnie na potrzeby projektu), uwarunkowania rynkowe (włącznie ze skrajnym przykładem ich oddziaływania, jakim jest kryzys gospodarczy), sytuacja wewnętrzna i zasoby organizacji. Mamy tu więc do czynienia zarówno z czynnikami o charakterze zewnętrznym, jak i wewnętrznym (dotyczącym samej organizacji). Trudno oczekiwać, Ŝe moŝliwe jest zapobieŝenie negatywnemu oddziaływaniu wszystkich czynników wpływających niekorzystnie na trwałość rezultatów projektu (szczególnie tych, które mają charakter zewnętrzny i nie poddają się modyfikacji ze strony beneficjenta). Dodatkowo, specyfika większości projektów realizowanych w ramach Działania 1.4 SPO-WKP moŝe utrudniać uzyskanie duŝej trwałości osiąganych rezultatów. Dlatego teŝ, wydaje się, iŝ w chwili obecnej nie jest niezbędne projektowanie i podejmowanie przez instytucje odpowiedzialne za wdraŝanie 1 i 2 osi priorytetowej PO IG działań zorientowanych na zwiększanie trwałości rezultatów dofinansowanych projektów. 191

192 2.5.8 ZagroŜenia W niniejszej części przedstawione zostały zidentyfikowane przez uczestników badania jakościowego zagroŝenia dla prawidłowej i efektywnej realizacji załoŝeń i celów Priorytetu 1 i 2 PO IG: ryzyko dezaktualizacji poszczególnych elementów projektu: MoŜe być sytuacja, Ŝe pomoc jak gdyby Ŝe minęły 2-3 lata i pomysł [nie jest juŝ nowatorski] (FGI) I pomysł w jakiejś dłuŝszej perspektywie. Natomiast myślę, Ŝe w krótkim terminie jednak zawsze zysk jakiś tam na plus będzie, a nie na minus (FGI) Albo w momencie składania wniosków ( ) juŝ widać to po aneksach, Ŝe doszli juŝ do jakiś lepszych rozwiązań, które zakładali i chcieliby by tam bardziej w tym kierunku pójść (FGI) Tak nawet było trochę z programami inwestycyjnymi 2.2.1, 2.3, w momencie gdy ktoś składał wniosek, później jak juŝ podpisał umowę kupował co innego, bo było to nawet pół roku czy był rok czasu gdzie jakieś środki trwałe czy to komputery czy jakieś maszyny były juŝ przestarzałe, technologia (FGI) PrzecieŜ my w grudniu podpisywaliśmy umowy, w tej chwili juŝ mamy do projektów po jednym lub dwa aneksy. Zmieniają aparaturę, bo juŝ jest nieaktualna, gdzie prawie rok [wniosek] był oceniany, jeŝeli chodzi o projekty kluczowe, zmieniają w ogóle metody badawcze, bo to juŝ jest nieaktualne, bo teraz tak szybko postępuje technologia (FGI) Są pewne jakieś tam załoŝenia a później sytuacja się zmienia cały czas, w tej dziedzinie, na przykład w farmaceutykach. Czasami miesiąc moŝe stanowić olbrzymia róŝnicę i ktoś inny moŝe dojść do podobnych rezultatów (FGI) Jest przede wszystkim kwestia taka, czy te projekty badawcze, ta część badawcza tych projektów zakończy się takim rezultatem jakim przedsiębiorca oczekiwał, Ŝe się zakończy czy na tyle się nie zmienią warunki rynkowe, Ŝe będzie sens wdraŝać (I-4) Ryzyko dezaktualizacji wynika przede wszystkim z rozbieŝności temporalnej dwóch aspektów: z jednej strony czasu przeznaczonego na ocenę wniosku i realizację wszelkich procedur w ramach projektu, z drugiej zaś tempa rozwoju technologicznego (a pamiętajmy, Ŝe w ramach projektów z Priorytetu 1 i 2 PO IG mamy najczęściej do czynienia z technologiami, w przypadku których okres innowacyjności produktu jest bardzo krótki). Mniejszym problemem rzeczona dezaktualizacja jest w przypadku projektów inwestycyjnych. Wtedy rozwiązaniem przywoływanym w powyŝszych wypowiedziach jest aneksowanie umów i zakup sprzętu innego niŝ pierwotnie planowany, by zachować wysoką innowacyjność projektu. Większe zagroŝenie dla efektywności realizowanych projektów ma jednak sytuacja, w której dezaktualizacja dotyczy samych rezultatów projektu, co ma miejsce najczęściej w projektach badawczych. Jednocześnie jednak naleŝy pamiętać, z jakiego rodzaju przedsięwzięciami mamy tu do czynienia są to projekty realizowane w obszarze badawczym, który ze względu na ciągłość i intensywność prac rozwojowych cechuje wyŝszy poziom zmienności (a tym samym dezaktualizacji) niŝ ma to miejsce w innych dziedzinach. Innymi słowy, problem dezaktualizacji traktować naleŝy jako swego rodzaju koszt realizowania projektów w obszarach o bardzo duŝej innowacyjności i tempie rozwoju. I choć naleŝy uznać, Ŝe całkowite wyeliminowanie rzeczonego problemu nie jest moŝliwe (właśnie ze względu na scharakteryzowaną powyŝej specyfikę), to jednak nie oznacza to, Ŝe nie naleŝy podejmować działań korygujących w odniesieniu do czasu trwania procedur administracyjnych związanych z prowadzeniem projektów, które mogą wzmacniać skalę zjawiska dezaktualizacji osiąganych rezultatów. 192

193 patologie związane z samym faktem stosowania interwencji publicznych: Są firmy, tak jak ja spotykam w POIG, spółki celowe, które powstają konkretnie pod realizację konkretnego projektu badawczego biotechnologiczne, farmaceutyczne itd., i one mają ściśle określony cel, ale nie poradzą sobie bez finansowania publicznego i to jest jasno określone. Oni od razu startują z tylko i wyłącznie to zrobimy jeŝeli będą mieć dotację. (FGI) Jest na przykład teŝ jest grono wniosków składanych przez jedną firmę. (FGI) W kaŝdym programie, w którym dajemy dotacje to jest po prostu do pewnego stopnia psucie rynku. przedsiębiorca, który właściwie powinien sobie radzić źródłami rynkowymi widząc takie źródło bardzo chętnie po nie sięga i są tacy przedsiębiorcy, którzy niejednokrotnie po takie źródło sięgają, poniewaŝ jak raz spróbują i zobaczą, Ŝe to nie jest wcale takie straszne, to po prostu idą do przodu i idą z kolejnymi projektami. Czasami to jest tak, Ŝe oni wcale niekoniecznie muszą juŝ po to wsparcie sięgać (I-4) Firmom na tym rynku, na którym one działają na pewno pomagają a konkurencji szkodzą (I-4) Interwencja publiczna juŝ w swej definicji zawiera element zniekształcania realnych uwarunkowań rynkowych, które potocznie określić moŝemy mianem psucia rynku, ograniczając konkurencję i uprzywilejowując niektórych aktorów sfery gospodarczej. Jest to szczególnie ryzykowne, gdy jeden podmiot realizuje duŝą liczbę projektów, czyniąc niekiedy ze środków wspólnotowych instrument redukowania kosztów np. działalności badawczorozwojowej. Wydaje się jednak, Ŝe nieracjonalne byłoby limitowanie liczby projektów realizowanych przez jeden podmiot jeśli bowiem to właśnie dana firma czy instytucja gwarantuje najbardziej efektywne wydatkowanie środków i swoim projektem przyczynia się do osiągnięcia celów Programu, to właśnie do niej powinny trafić środki publiczne, bez względu na otrzymaną liczbę dotacji. brak moŝliwości dofinansowania projektów wysokiej jakości: Zainteresowanie jest bardzo duŝe. Na przykład na 100 moŝliwych punktów na projekt, który jest na dole listy rankingowej na przykład ma 85 punkta, bo to są najsłabsze projekty z taką punktacją. To są naprawdę bardzo dobre projekty są odrzucane (FGI) My jesteśmy na początku perspektywy, na początku dwa lata konkursy się zaczęły w wielu tych projektach tych rozwojowych, przynajmniej w naszym tutaj zakresie jest około 900 mln alokacji na te poddziałanie a do dzisiejszego dnia złoŝono wniosków na 2 mld, to jesteśmy na początku, jesteśmy no w połowie moŝe więc takie jest zainteresowanie. ( ) dobre wnioski nie przechodzą (FGI) Zainteresowanie wsparciem oferowanym w ramach Priorytetu 1 i 2 PO IG okazuje się tak duŝe, Ŝe kwota alokacji pozostaje zdecydowanie zbyt mała w kontekście zapotrzebowania wyraŝanego przez beneficjentów. W rezultacie bardzo duŝej liczby złoŝonych wniosków znacząca ich liczba nie otrzymuje dofinansowania nie z powodu niskiej jakości, lecz braku środków na ich realizację. Paradoksalnie, powyŝszy problem moŝna interpretować takŝe w aspekcie pozytywnym zaistniała sytuacja świadczy bowiem o tym, iŝ ewaluowane Priorytety cechuje wysoki poziom trafności i adekwatności wobec potrzeb potencjalnych beneficjentów. Poza tym, trudno oczekiwać wobec ograniczonej ilości środków publicznych i wielości obszarów, do których są one adresowane by kiedykolwiek udało się zrównowaŝyć zapotrzebowanie wnioskodawców z moŝliwościami budŝetowymi grantodawcy (z kolei jeśli taka sytuacja będzie mieć miejsce, to równie dobrze moŝe ona być symptomem nieadekwatności danego 193

194 wsparcia do potrzeb beneficjentów, a tym samym braku duŝego zainteresowania ze strony wnioskodawców). problemy z kwestią pomocy publicznej: Przewidziana została konstrukcja konsorcjum naukowo przemysłowego, jako wnioskodawcy, natomiast w związku z tym, Ŝe w Poddziałaniu pomoc publiczna nie występuje, przedsiębiorca i jego rola w konsorcjum ogranicza się do udziałów w róŝnych spotkaniach ( ) Nie ma finansowego udziału, nie otrzymuje Ŝadnych kwot w związku nawet z realizacją zadań i dodatkowo, przedsiębiorca uczestniczący w konsorcjum nie ma Ŝadnych ułatwień w nabyciu rozwiązania, które wypracował wspólnie z jednostką naukową i innymi konsorcjantami, czyli uczestnicząc w tym konsorcjum ma świadomość i musi mieć świadomość obecnie, Ŝe Ŝeby zakupić to rozwiązanie i je wdroŝyć, musi przystąpić do przetargu, po prostu będzie miał udostępnione na równych zasadach z innymi przedsiębiorcami (I-3) Zasygnalizowany tu problem nie dotyczy tylko ewaluowanych Priorytetów 1 i 2 PO IG, ale takŝe innych kategorii interwencji, w których mamy do czynienia z pomocą publiczną. Trudności w tej kwestii dotyczą, z jednej strony, niekiedy niejasnych regulacji w zakresie pomocy publicznej. Z drugiej zaś, tworzenia takich ograniczeń dla odnoszenia przez przedsiębiorstwa korzyści z udziału w projektach, które stawiają pod znakiem zapytania zasadność angaŝowania się podmiotów komercyjnych w przedsięwzięcia finansowane ze środków publicznych. zagroŝenia terminowości realizacji projektów: Beneficjenci musieli przewidzieć, co chcą osiągnąć i muszą dąŝyć do tego, Ŝeby osiągnęli zakładane wskaźniki, natomiast są elementy, które im przeszkadzają w osiągnięciu tych wskaźników, takie, jak przedłuŝające się postępowania w sprawie zamówień publicznych, albo np. okazuje się, Ŝe otrzymują informację z urzędu patentowego, Ŝe nie otrzymają patentu, nie uzyskają patentu na to rozwiązanie, które opracowali. I tutaj myślę, Ŝe tego typu problemy bardziej wpływają na terminową realizację projektów (I-3) Bardzo rygorystycznie trzymamy się tego, Ŝeby beneficjenci przestrzegali prawa zamówień publicznych i prosimy ich o aktualizację oświadczeń w sprawie kwalifikowalności VAT-u, szczególnie tam, gdzie rozliczają się w strukturach, bądź tam gdzie występuje konsorcjum, (I-3) Zmieniają się stanowiska instytucji w trakcie [realizacji projektu]. A chodzi o to, by były prostsze zasady i mniej zmian w trakcie [realizacji projektu]. (FGI) Tutaj kaŝda kolejna nowina to jest po prostu zaburzenie w systemie i właśnie zamiast ułatwienia to jest to jeszcze utrudnienie w działaniu. (I-4) Najistotniejszy wpływ na moŝliwe ryzyko opóźniania się terminów realizacji projektów ma konieczność sprostania przez beneficjentów wielu wymogom i procedurom określonym w dokumentacji konkursowej, przede wszystkim w odniesieniu do Prawa Zamówień Publicznych. Warto w tym miejscu podkreślić, iŝ kwestię opóźnień spowodowanych obciąŝeniami administracyjnymi zaakcentowali nie przedstawiciele beneficjentów (w tej grupie negatywna ocena wszelkich obowiązków formalno-administracyjnych jest rzeczą naturalną), ale osoby reprezentujące IP i IW. Wydaje się, Ŝe w związku z powyŝszym uznać naleŝy, iŝ rygoryzm proceduralny występujący w PO IG rzeczywiście jest zbyt duŝy. W rezultacie istniejących obwarowań i wymogów dochodzi do sytuacji paradoksalnych, w których np. beneficjent we wniosku aplikacyjnym zobowiązany jest przedstawić członków 194

195 zespołu realizującego projekt, podczas gdy juŝ po uzyskaniu dotacji musi wyłaniać pracowników zaangaŝowanych w realizację projektu w postępowaniach prowadzonych w oparciu o Prawo Zamówień Publicznych. Nie bez znaczenia dla kwestii terminowości realizacji projektów jest równieŝ sygnalizowana przez uczestników badania jakościowego kwestia zmian dokonywanych w regulacjach dotyczących wdraŝania interwencji, które przeprowadzane są nad wyraz często i obowiązują takŝe tych beneficjentów, którzy juŝ realizują swoje projekty. Niejednokrotnie wymaga to podejmowania dodatkowych (nieprzewidzianych) działań przez beneficjentów utrudniając tym samym dochowanie pierwotnie załoŝonego harmonogramu. skomplikowana procedura ochrony własności przemysłowej: Chodziło o to, Ŝeby wykazać decydentom, Ŝe coś tutaj nie tak jest, jeśli chodzi o patenty i widocznie powinien się tym zająć, moŝe by więcej było patentów. Skoro przychodzi do mnie człowiek i mówi jakie patenty, jakie dofinansowanie, pójdę do Helmuta, Helmut mi da 10 tys. marek, euro mi da i juŝ patent ma załatwiony. A tutaj będę sześć lat czekał na takie są realia jeśli chodzi o prototypy działania i moŝliwości (FGI) Znaczy to ministerialny instrument [Patent Plus] był bardziej [atrakcyjny]. Zresztą w ogóle są problemy z patentowaniem technologii (FGI) To są ogólne problemy i ktoś kto zakładał takie optymistycznie, no chyba realiów znał takich jakie panują na etapie uzyskania patentu (FGI) W niniejszym przypadku problem wykracza poza zakres PO IG i odnosi się do duŝego stopnia skomplikowania procedur patentowych w Polsce. W kontekście ewaluowanego Programu kwestia ta ma szczególne znaczenie ze względu na fakt, iŝ projekty realizowane w ramach interwencji często zakładają komercjalizację rezultatów prac badawczych, której kluczowym etapem jest uzyskanie patentu chroniącego prawa podmiotu opracowującego nowy produkt. problemy ze skuteczną komercjalizacją wyników prac badawczych: JeŜeli kierujemy środki publiczne, to powinniśmy je kierować bezpośrednio na rynek, czyli w stronę przedsiębiorców, a nie w stronę jednostek naukowych albo przynajmniej, by znaleźć równowagę pomiędzy wspieraniem obu kategorii. Bo choć na pewno konieczne jest bezpośrednie wspieranie sektora naukowego, to naleŝy to robić w taki sposób, by miało to później przełoŝenie na jakieś konkretne rezultaty rynkowe, a nie tylko na to, Ŝeby ktoś np. zbudował sobie jakąś instalację, która później nie będzie uŝywana albo jej budowa będzie nieopłacalna. (I-4) PowyŜszej wypowiedzi nie naleŝy traktować jako argumentu na rzecz całkowitej eliminacji wsparcia skierowanego do instytucji naukowych, których prace badawcze nie są powiązane z praktyką gospodarczą. Wydaje się, iŝ jest to raczej zaakcentowanie tego, iŝ PO IG jest interwencją publiczną o określonym profilu, w ramach którego wsparcie oferowane podmiotom sfery B+R powinno ostatecznie znajdować odzwierciedlenie w sferze gospodarczej, a nie tylko prowadzić do akumulacji i rozwoju wiedzy naukowej. Specyfika celów i załoŝeń PO IG niejako wymusza, by nie traktować samego faktu osiągnięcia zaplanowanych rezultatów badawczych jako miary sukcesu dofinansowywanych przedsięwzięć jest to raczej punkt wyjścia do dalszych, równie istotnych, działań w zakresie wykorzystania efektów prac badawczych. 195

196 Zasygnalizowane w tym miejscu zagroŝenie wymaga w związku z tym podjęcia określonych działań zaradczych, które ograniczą ryzyko polegające na niewprowadzeniu wyników przeprowadzonych prac badawczych do praktyki gospodarczej. Uwzględniając początkowy moment realizacji Programu (oraz to, iŝ komercjalizacja wyników jest z reguły jednym z końcowych elementów projektu), zaprojektowanie i podjęcie tego rodzaju działań jest nie tylko moŝliwe, ale i jak najbardziej wskazane. Spośród pozostałych zagroŝeń, sygnalizowanych przez pojedyncze osoby uczestniczące w badaniu jakościowym wskazać naleŝy jeszcze na następujące kwestie: coraz mniejsza moc dyskryminacyjna kryteriów wyboru projektów wynikająca z faktu specjalizowania się podmiotów w aplikowaniu oraz profesjonalizacji procesu aplikacji 78, dokonywanie znaczących zmian róŝnych elementów projektu w trakcie jego trwania, niewykorzystanie rezultatów projektu brak twardych efektów z uwagi na miękki charakter celów, brak całościowego systemu oceny i ewaluacji realizacji Programu, problemy w komunikacji pomiędzy poszczególnymi instytucjami zaangaŝowanymi w realizację Priorytetu 1 i 2 PO IG. 78 Moc dyskryminacyjna kryteriów wyboru projektów przejawia się w róŝnicowaniu projektów za pomocą kryteriów wyboru, czyli podziale projektów na lepsze i gorsze w oparciu o przyznane punkty w poszczególnych kryteriach. W celu szczegółowego wskazania, które z kryteriów wyboru projektów cechują się większą, a które mniejszą mocą dyskryminacyjną naleŝałoby przeprowadzić statystyczną analizę dyskryminacyjną w oparciu o dane dla kaŝdego projektu poddanego ocenie obejmujące liczbę przyznanych punktów w poszczególnych kryteriach. Analiza tego rodzaju wykracza poza zakres niniejszego badania. 196

197 3. STUDIA PRZYPADKU W niniejszej części raportu przedstawiono przykłady 5 projektów realizowanych w ramach Priorytetu 1 SPO-WKP. Szczegółowe kryteria doboru projektów przedstawione zostały we wstępie metodologicznym. PoniŜej scharakteryzowane zostały wybrane projekty ze szczególnym uwzględnieniem następujących kwestii: opis Beneficjenta, opis Projektu (m.in. cel projektu, zrealizowane zadania), efekty wsparcia, współpraca z przedsiębiorstwami/jednostkami naukowymi (doświadczenia, przyjęte rozwiązania itp.). Zgodnie z oczekiwaniami Zamawiającego w prezentacji uwzględniono dwa projekty realizowane przez przedsiębiorstwa oraz trzy projekty prowadzone przez jednostki naukowe Studium przypadku 1 Poddziałanie Przedsiębiorstwo Pierwszy spośród omawianych projektów to Opracowanie oraz wytworzenie elastycznego i skalowalnego Medycznego Systemu Informatycznego MSI, realizowany w ramach Poddziałania Projekty celowe obejmujące badania stosowane i prace rozwojowe wyłącznie w zakresie badań przemysłowych i przedkonkurencyjnych prowadzonych przez przedsiębiorstwa lub grupy przedsiębiorstw samodzielnie albo we współpracy z instytucjami sfery B + R w okresie r Pomysłodawcą i wnioskodawcą była w przypadku tego projektu firma SPIN SA. Późniejsze przekształcenia o charakterze własnościowym sprawiły jednak, Ŝe realizacja projektu kontynuowana była przez ABG SA (następcę prawnego SPIN SA), a od przez następcę prawnego firmy ABG SA, tj. Asseco Poland SA, czyniąc z tego ostatniego przedsiębiorstwa podmiot finalizujący realizację całości projektu. PowyŜsze przekształcenia własnościowe i strukturalne stanowiły zresztą istotne wyzwanie na etapie realizacji projektu i jego formalno-administracyjnej obsługi, w szczególności w odniesieniu do kontaktów z Instytucją WdraŜającą. Dla efektywności projektu i sprawności jego realizacji istotniejsze było jednak to, Ŝe pomimo wskazanych zmian strukturalnych względnie stały pozostał zespół osób odpowiedzialnych za prowadzenie projektu. ABG SA to jeden z wiodących dostawców oprogramowania przygotowywanego na zamówienie odbiorców. Wg rankingów branŝowych (Teleinfo , Computerworld Top ) firma jest liderem w tworzeniu rozwiązań informatycznych dla takich sektorów, jak administracja, telekomunikacja, media, rolnictwo. Szczególne miejsce w ofercie firmy zajmują rozwiązania skierowane dla jednostek systemu ochrony zdrowia ABG SA zajmuje wiodącą pozycję w segmencie autorskich rozwiązań IT dla szpitali, przychodni oraz Narodowego Funduszu Zdrowia (z produktów ABG SA korzysta ponad 400 szpitali). Uwzględniając powyŝsze, stwierdzić naleŝy, Ŝe wybór tematyki projektu był zgodny z dotychczasowym profilem działalności firmy, a wręcz wpisywał się w kluczowy obszar jej aktywności. O pozycji rynkowej oraz jakości oferowanych rozwiązań świadczy równieŝ fakt, iŝ ABG SA jako jedyna firma z Europy Środkowo-Wschodniej współpracuje bezpośrednio z takimi instytucjami międzynarodowymi jak Unia Europejska, czy NATO realizując dla tych organizacji projekty na terenie Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Portugalii oraz Belgii. Poza liderem w skład konsorcjum projektowego wchodziły takŝe następujące podmioty: 197

198 Instytut Innowacji i Społeczeństwa Informacyjnego Sp. z o.o. (wykonawca zadań badawczych oraz wsparcie sprawozdawczości i rozliczeń z MNiSW), S-Project (wykonawca określonych prac badawczych projektu), TIP Sp z o.o. (wykonawca zadań badawczych i przedkonkurencyjnych z zakresu rozwiązań lingwistycznych), Uniwersytet Szczeciński Instytut Informatyki w Zarządzaniu (wykonawca prac badawczych nt. efektywności zmian ekonomiczno-organizacyjnych w jednostce słuŝby zdrowia oraz podmiot odpowiedzialny za przygotowanie oceny eksperckiej wyników badań przeprowadzonych w ramach projektu MSI). Celem głównym projektu było: oraz Opracowanie oraz wytworzenie kompletnej koncepcji elastycznego i skalowalnego Medycznego Systemu Informatycznego Przebadanie potencjalnej uŝyteczności i zakresu moŝliwej stosowalności. Z kolei cele szczegółowe projektu określone zostały w sposób następujący: przeprowadzenie badań przemysłowych, w których zostaną opracowane modele pod kątem wyspecyfikowanych zagadnień badawczych i pod kątem przygotowania do następnej fazy wytworzenia prototypów, przeprowadzenie badań przedkonkurencyjnych, w których zostaną wyprodukowane prototypy i seria próbna systemu informatycznego, dokonanie pilotaŝowego wdroŝenia serii próbnej u przedstawiciela(i) przyszłych uŝytkowników produktu w celu oceny moŝliwości jego przyszłego komercyjnego zastosowania w praktyce, zapewnienie współpracującym instytucjom i organizacjom środowiska współpracy na rzecz realizacji załoŝeń i zadań projektowych. W ramach projektu zrealizowano następujące działania: Opracowanie modeli rdzenia i architektury systemu, w tym procesów biznesowych Opracowanie modeli źródeł danych i przetwarzania danych w systemie Opracowanie modelu dla interfejsu systemu Opracowanie modelu struktury wymiany danych i schematu komunikacji Opracowanie modelu dostępu do danych i interakcji ze środowiskiem zewnętrznym Określenie parametrów technicznych i generacja standardów Zaprojektowanie i wykonanie trójwarstwowej architektury Zaprojektowanie i wykonanie prototypu warstwy komunikacyjnej systemu Zaprojektowanie i wykonanie modułów wraz z elementami komunikacji warstwy SOA oraz kilka iteracji typu "test poprawka Przygotowanie wdroŝenia Instalacja i wdroŝenie serii próbnej rozwiązania Test akceptacyjny całości rozwiązania Stworzenie strony WWW projektu opisującej rezultaty projektu 198

199 Opracowany prototypowy system informatyczny opierał się zarówno o juŝ istniejące systemy medyczne firmy ABG SA, jak i zupełnie nowe rozwiązania informatyczne zawierał następujące moduły: Platforma integracyjna stanowiąca warstwę pośrednią pomiędzy rozłącznymi systemami medycznymi grupy kapitałowej Asseco, erejestracja (jego zadaniem jest ułatwienie dostępu do usług medycznych zakładom opieki zdrowotnej, korzystających z usług innych jednostek np. w zakresie diagnostyki medycznej oraz pacjentom), Przychodnia przyszpitalna, Aplikacja dla urządzenia mobilnego MobiLek (umoŝliwiająca: rejestrację lekarza do aplikacji, przegląd historii choroby pacjenta oraz zlecanie leków pacjentowi i przeznaczona dla lekarzy pracujących na oddziałach szpitalnych i pracujących na urządzeniu mobilnym; aplikacja została wyposaŝona w moduł Parser quasi-lingwistyczny, słuŝący do wyszukiwania leków na podstawie nazwy handlowej, międzynarodowej i kodu ATC, który umoŝliwia odnalezienie leku nawet wówczas, gdy podano błędną jego nazwę). PoniŜej przedstawiono zrzuty ekranowe aplikacji MobiLek wraz z prezentacją urządzenia mobilnego Motion C5. Rysunek 1. Urządzenie mobilne Motion C5 wraz z prezentacją zrzutów ekranowych aplikacji MobiLek Źródło: Podręcznik uŝytkownika Medyczny System Informatyczny MSI. Podsystem MobiLek System skonstruowany został w architekturze trójwarstwowej: Warstwa prezentacji (Web) zapewniająca prawidłowe działanie graficznego interfejsu uŝytkownika, Warstwa logiki biznesowej zawierająca metody biznesowe, Warstwa dostępu do danych zajmująca się odczytem i zapisem danych z bazy danych (lub teŝ innego źródła danych) i bezpośrednimi operacjami na tych danych. 199

200 Schemat 4. Schemat trójwarstwowej architektury systemu Źródło: Podsumowanie projektu MSI Opracowanie oraz wytworzenie elastycznego i skalowalnego "Medycznego Systemu Informatycznego" Nr WKP 1/1.4.1/1/2006/83/83/638/2007 Istotnym elementem zrealizowanego projektu było przeprowadzenie pilotaŝowej instalacji systemu, które przeprowadzono pod koniec 2008 roku w następujących jednostkach: Szpital Wielospecjalistyczny w Gliwicach zainstalowane moduły: Platforma integracyjna, Integracja ADM<>MED, Szpital Specjalistyczny w Dąbrowie Górniczej zainstalowane moduły: Przychodnia Przyszpitalna, MobiLek, Laboratorium wewnętrzne firmy ABG SA erejestracja. W ramach działań pilotaŝowych przedstawiono prezentację opracowanych prototypów, wykonano szkolenie pracowników placówek wyznaczonych do przeprowadzenia pilotaŝu oraz dokonano testowania prototypów. Po wstępnym okresie testowania przeprowadzono tzw. strojenie systemu polegające na konfiguracji środowiska testów w celu optymalizacji działania prototypów. W rezultacie przeprowadzonych testów stwierdzono przydatność opracowanego systemu dla jednostek słuŝby zdrowia. 200