Wykładniki zespołu metabolicznego u kobiet po przebytej cukrzycy ciążowej
|
|
- Eugeniusz Małek
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Wykładniki zespołu metabolicznego u kobiet po przebytej cukrzycy ciążowej Ewa Wender-Ożegowska 1, Małgorzata Sporna 2, Agnieszka Zawiejska 1, Agnieszka Sporna 3, Jacek Brązert 1 1 Klinika Położnictwa i Chorób Kobiecych, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego, Poznań 2 Poradnia Diabetologiczna NFZ, Kalisz 3 Studenckie Koło Naukowe przy Klinice Położnictwa i Chorób Kobiecych, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego, Poznań Streszczenie: Cele. Celem pracy jest ocena występowania zespołu metabolicznego (ZM) u kobiet po przebytej cukrzycy ciążowej (gestational diabetes mellitus GDM). Pacjenci i metody. Wysłano 495 listów do pacjentek po przebytej GDM, leczonych w latach Odpowiedziały 153 pacjentki (30,9%), które stanowiły grupę badaną. Spośród nich 74 były już leczone z powodu cukrzycy, 5 miało rozpoznaną nieprawidłową tolerancję glukozy. U pozostałych 74 pacjentek przprowadzono test obciążenia 75 g glukozy, podobnie jak u pacjentek z grupy kontrolnej (stanowiło ją 155 wieloródek, leczonych w tym samym okresie w poradni przyklinicznej, u których nie stwierdzono GDM). U każdej badanej dokonano pomiaru parametrów lipidowych, ciśnienia tętniczego, obwodu talii, masy ciała i wzrostu, a także obliczono wskaźnik masy ciała (body mass index BMI). Zespół metaboliczny u badanych kobiet rozpoznawano na podstawie zmodyfikowanych kryteriów NCEP-ATP III z 2005 roku (obecność 3 spośród 5 czynników). Wyniki. Pacjentki z grupy badanej były starsze od ciężarnych z grupy kontrolnej (p <0,05), ich BMI był większy zarówno w momencie zajścia w ciążę, jak i po okresie obserwacji (p <0,0001). Zespół metaboliczny rozwinął się u 47 (30,7%) pacjentek z grupy badanej oraz u 8 (5,2%) z grupy kontrolnej (p <0,001). Grupa badana w porównaniu z grupą kontrolną znamiennie częściej manifestowała wszystkie składowe ZM w obu grupach stwierdzono odpowiednio: nieprawidłowy obwód talii 57,5% oraz 36,7% (p <0,005), nadciśnienie tętnicze 18,9% oraz 1,9% (p <0,001), zwiększoną glikemię na czczo 79,1% oraz 1,9% (p <0,0001), zwiększone stężenie triglicerydów 21,6% oraz 2,6% (p <0,0001), zmniejszone stężenie lipoprotein o dużej gęstości 11,1% oraz 2,6% (p <0,005). Wnioski. Pacjentki po przebytej GDM stanowią grupę obciążoną dużym ryzykiem rozwoju zaburzeń gospodarki węglowodanowej oraz ZM po ciąży. W związku z tym powinno się je objąć regularną opieką specjalistyczną, mającą na celu wczesne wykrycie zaburzeń metabolicznych i włączenie odpowiedniego leczenia. Słowa kluczowe: cukrzyca ciążowa, wskaźniki ryzyka, zespół metaboliczny WPROWADZENIE Cukrzyca ciążowa (gestational diabetes mellitus GDM) to każdy rodzaj zaburzeń gospodarki węglowodanowej, który wystąpił lub został po raz pierwszy rozpoznany podczas ciąży niezależnie od tego, czy stosowano leczenie insuliną czy dietą, oraz od tego, czy zaburzenia te trwały, czy ustąpiły po zakończeniu ciąży. Do rozwoju cukrzycy ciążowej dochodzi na skutek zmian hormonalnych obserwowanych w czasie ciąży, głównie w jej drugiej połowie. W wyniku działania zwiększającego się stężenia estrogenów, progesteronu, prolaktyny oraz hormonów łożyskowych zaczyna narastać insulinoopor- Adres do korespondencji: dr hab. med. Ewa Wender-Ożegowska, Klinika Położnictwa i Chorób Kobiecych, Uniwersytet Medyczny, ul. Polna 33, Poznań, tel.: , ewaoz@ gpsk.am.poznan.pl Praca wpłynęła: Przyjęta do druku: Nie zgłoszono sprzeczności interesów. Pol Arch Med. Wewn. 2007; 117 (10): Copyright by Medycyna Praktyczna, Kraków 2007 ność i to zarówno pochodzenia obwodowego (dotycząca mięśni szkieletowych), jak i wątrobowego [1,2]. U podstaw insulinooporności komórek docelowych leży zmniejszenie wrażliwości receptorów insulinowych w tych komórkach oraz upośledzenie postreceptorowego działania insuliny, głównie w tkance mięśniowej [1-3]. Do wystąpienia insulinooporności w ciąży przyczynia się także rozkład insuliny przez łożyskowe insulinazy. Po porodzie u większości pacjentek z GDM zaburzenia w metabolizmie węglowodanów ustępują całkowicie, jednak po kilku latach u tych kobiet może dochodzić do rozwoju różnego stopnia nieprawidłowości w metabolizmie węglowodanów wraz z objawami jawnej klinicznie cukrzycy, jak również do rozwoju zespołu metabolicznego (ZM) [3-5]. Cukrzyca rozwijająca się po ciąży powikłanej GDM to głównie cukrzyca typu 2, choć u pewnej liczby pacjentek rozwija się cukrzyca typu 1. Rosnące znaczenie kliniczne i epidemiologiczne zespołu metabolicznego wynika zarówno z jego znacznego rozpowszechnienia, jak i ze zwiększonego ryzyka rozwoju miażdży- Wykładniki zespołu metabolicznego u kobiet po przebytej cukrzycy ciążowej 1
2 cy, cukrzycy typu 2 i powikłań sercowo-naczyniowych występujących w przebiegu tej choroby. Według zmodyfikowanych kryteriów NCEP-ATP III z 2005 roku, do rozpoznania ZM niezbędne jest stwierdzenie co najmniej trzech z poniższych nieprawidłowości: otyłość brzuszna określana jako obwód talii u kobiety >88 cm, stężenie triglicerydów we krwi >150 g/dl, stężenie cholesterolu lipoprotein o dużej gęstości (high-density lipoproteins HDL) <50 mg/dl, ciśnienie tętnicze 130/ 85 mm Hg i glikemia na czczo 100 mg/dl [6]. Wczesna identyfikacja składowych ZM i zintegrowane działania profilaktyczne i farmakologiczne mają na celu redukcję śmiertelności i chorobowości sercowo-naczyniowej oraz poprawę jakości życia znacznego odsetka populacji. Celem pracy jest ocena występowania ZM u kobiet po przebytej GDM. PACJENCI I METODY Grupę badaną stanowiło 495 pacjentek, które leczono w Klinice Położnictwa i Chorób Kobiecych z powodu GDM w latach Wysłano 495 listów, na które pozytywnie odpowiedziały 153 pacjentki (30,9%). Spośród 79 pacjentek z przebytą GDM większość była już leczona z powodu rozwiniętej cukrzycy (n = 74), a część z powodu rozpoznanej nieprawidłowej tolerancji węglowodanów (n = 5). Pozostałe 74 pacjentki poddano badaniu oceniającemu gospodarkę węglowodanową. Grupę kontrolną stanowiło 155 pacjentek, które urodziły dzieci w latach i pozostawały pod opieką Poradni Przyklinicznej Kliniki Położnictwa i Chorób Kobiecych AM w Poznaniu. Włączano do badania tylko te pacjentki, u których w okresie ciąży diagnostyka w kierunku GDM wypadła negatywnie i które zgodziły się na udział w badaniu. U każdej pacjentki oceniono następujące parametry: wiek, czas, jaki minął od ciąży powikłanej GDM (w grupie badanej), ciśnienie tętnicze, wskaźnik masy ciała (body mass index BMI) przed pierwszą ciążą oraz po okresie obserwacji, stopień tolerancji węglowodanów (w teście obciążenia 75 g glukozy), wywiad położniczy, wywiad rodzinny w kierunku cukrzycy. Metodyka badania Do badania każda pacjentka zgłaszała się na czczo, stosując przez 3 dni poprzedzające badanie typową dietę o zawartości węglowodanów >150 g/d (przy normalnym poziomie aktywności fizycznej). U każdej badanej oznaczono we krwi żylnej stężenie triglicerydów oraz frakcji HDL-cholesterolu, a także wykonano test obciążenia 75 g glukozy (jeśli pacjentka nie chorowała do tej pory na cukrzycę). Badania laboratoryjne prowadzono w centralnym laboratorium w Szpitalu Miejskim im. Franciszka Raszei w Poznaniu. Stężenie glukozy w krwi żylnej było oznaczane metodą enzymatyczną (przy użyciu heksokinazy) zestawami Roche Diagnostics z wykorzystaniem analizatora Hitachi 912. Stężenie HDL-cholesterolu oraz triglicerydów oznaczano przy użyciu zestawów Roche Diagnostics (HDL-C plus, Triglicerydy GPO-PAP), wykorzystując to samo urządzenie. Interpretacji wyników testu obciążenia glukozą dokonano na podstawie norm Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego opublikowanych w 2006 roku [7]. Zespół metaboliczny rozpoznano na podstawie zmodyfikowanych kryteriów NCEP-ATP III z 2005 roku [6]. Do rozpoznania konieczne było stwierdzenie co najmniej trzech z poniższych nieprawidłowości: 1) otyłość brzuszna określana jako obwód talii 88 cm 2) glikemia na czczo 100 mg/dl lub terapia hipoglikemizująca 3) ciśnienie tętnicze: 130 mm Hg skurczowe lub 85 mm Hg rozkurczowe, lub terapia hipotensyjna u chorych na nadciśnienie tętnicze 4) triglicerydy 150 mg/dl lub terapia hipertriglicerydemii 5) cholesterol HDL <50 mg/dl u kobiet lub odpowiednia terapia. Protokół badania został zatwierdzony przez Komisję Bioetyczną Akademii Medycznej im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, a wszystkie pacjentki wyraziły zgodę na udział w badaniu. Analiza statystyczna Uzyskane dane analizowano przy użyciu programu statystycznego STATISTICA 6.0. Wyniki przedstawiono jako wartości średnie ± odchylenie standardowe. Normalność rozkładu sprawdzano testem Kołmogorowa i Smirnowa. Do porównania wartości średnich badanych parametrów o rozkładzie normalnym stosowano test t Studenta, a w grupach bez rozkładu normalnego zastosowano test U Manna i Whitney a. Dla porównania danych jakościowych między dwoma grupami przeprowadzono nieparametryczny test niezależności χ 2. Dla porównania danych w kilku podgrupach stosowano test ANOVA rang Kruskala i Wallisa. Za znamienne statystycznie uznano wyniki, w których p <0,05. WYNIKI W tabeli 1 przedstawiono charakterystykę grupy badanej oraz grupy kontrolnej. Średni okres czasu, jaki minął od ciąży, w której prowadzono diagnostykę w kierunku cukrzycy ciążowej, to w grupie badanej 6,0 ±2,7 roku, a w grupie kontrolnej 5,1 ±2,7 roku (p <0,05). Pacjentki z grupy badanej były znamiennie starsze od ciężarnych z grupy kontrolnej. Znamiennie większy był również ich BMI w momencie zajścia w ciążę. Tendencja do nadwagi utrzymywała się również w okresie po ciąży. Aż 35% ciężarnych z cukrzycą ciążową podawało w wywiadzie występowanie cukrzycy u krewnych 1. stopnia, podczas gdy w grupie kontrolnej tylko 9% (p <0,0001). 2 POLSKIE ARCHIWUM MEDYCYNY WEWNĘTRZNEJ 2007; 117 (10)
3 Tabela 1. Charakterystyka grupy badanej i grupy kontrolnej długość obserwacji (lata) wiek pacjentek w pierwszej ciąży (lata) BMI przed badaną ciążą (kg/m 2 ) BMI po okresie obserwacji (kg/m 2 ) cukrzyca u krewnych 1. stopnia Grupa badana Grupa kontrolna 6,0 ±2,7 5,1 ±2,7 <0,05* 28,3 ±6,0 26,5 ±3,7 <0,05 26,0 ±5,7 21,2 ±2,3 <0, ,6 ±6,0 21,7 ±2,3 <0, (35,3) 14 (9,0) <0,0001** * test U Manna i Whitney a ** test χ 2 Dane wyrażono jako liczbę ±odchylenie standardowe lub odsetek. BMI wskaźnik masy ciała (body mass index) Kryteria ZM spełniało znamiennie więcej pacjentek z grupy badanej aniżeli z grupy kontrolnej (odpowiednio 30,7% i 5,2%; p <0,001). W tabeli 2 przedstawiono występowanie poszczególnych składowych ZM w obu analizowanych grupach kobiet. Na uwagę zasługuje fakt, że wszystkie elementy ZM występowały znamiennie częściej w grupie badanej aniżeli w grupie kontrolnej. Najczęściej, bo aż u 79% pacjentek z grupy badanej, stwierdzano zwiększoną wartość glikemii na czczo. Kolejny parametr ZM, który obserwowano u ponad 50% z grupy badanej, to powiększony obwód talii. Wiadomo, że właśnie otyłość jest jednym z uznanych czynników ryzyka cukrzycy i innych zaburzeń metabolicznych. W tabeli 3 przeanalizowano BMI przed i po ciąży w obu grupach pacjentek. Wykazano znamiennie częstsze występowanie nadwagi (28,1%) i otyłości (22,2%) u kobiet z GDM w stosunku do kobiet z grupy kontrolnej odpowiednio 5,2% i 1,2% (p <0,00001). Prawidłową masę ciała stwierdzono natomiast u 45,8% kobiet z grupy badanej i u 86,5% kobiet z grupy p kontrolnej. Po ciąży wykazano, że u kobiet z grupy badanej znamiennie częściej niż w grupie kontrolnej utrzymywała się nadwaga (odpowiednio 24,8% i 8,4%) oraz otyłość (odpowiednio 32% i 0%). U 2% pacjentek po przebytej GDM występowała otyłość olbrzymia (BMI >40). W tabeli 4 przedstawiono wyniki tolerancji węglowodanów w badanych grupach ciężarnych. W grupie po przebytej GDM 79 pacjentek miało zdiagnozowane zaburzenia tolerancji węglowodanów: pod postacią cukrzycy 74 (48,4%) pacjentek, a 5 (3,3%) pod postacią nieprawidłowej tolerancji węglowodanów. W wyniku obecnie przeprowadzonego badania uzyskano następujący wynik: spośród pozostałych pacjentek, których po ciąży nie poddano badaniu gospodarki węglowodanowej, 12 (7,8%) spełniało kryteria cukrzycy, 7 (4,5%) nieprawidłowej tolerancji węglowodanów, a 26 (17%) zwiększonej glikemii na czczo. Z całej grupy po przebytej GDM tylko 29 (19%) pacjentek uzyskało prawidłowe wyniki glikemii w teście obciążenia glukozą. W grupie kontrolnej natomiast 98,1% kobiet spełniało kryteria prawidłowej tolerancji węglowodanów, a u 2 kobiet (1,3%) rozpoznano cukrzycę. W dalszym etapie pracy przeanalizowano występowanie ZM w grupie badanej, w zależności od stwierdzonych zaburzeń gospodarki węglowodanowej. Tabela 5 przedstawia parametry zespołu metabolicznego w analizowanej grupie pacjentek po przebytej cukrzycy ciążowej. Wśród kobiet, które po ciąży poddały się badaniu, i u których rozpoznano cukrzycę, 24 (32,3%) pacjentki spełniały kryteria ZM. Na uwagę zasługuje duży BMI w tej podgrupie. Należy zwrócić uwagę, że ZM wystąpił u 17,2% kobiet bez zaburzeń gospodarki węglowodanowej, u 15,4 % ze stwierdzoną zwiększoną glikemią na czczo, u 58,3% pacjentek z zaburzoną tolerancją glukozy (impaired glucose tolerance IGT) oraz u 58,3% ze świeżo rozpoznaną cukrzycą. Pacjentki bez zaburzeń gospodarki węglowodanowej w chwili badania miały znamiennie najmniejszy BMI, najmniejsze średnie ciśnienie skurczowe oraz średnie stężenie triglicerydów. W podgrupach pacjentek z wykrytymi zaburzeniami gospodarki węglowodanowej na uwagę zasługuje przede wszystkim wyraźna tendencja do hipertriglicerydemii. Tabela 2. Wykładniki zespołu metabolicznego w badanych grupach kobiet Badany parametr Grupa badana obwód talii >88 cm 88 (40)* (57,5) 57 (36,7) <0,005 nadciśnienie tętnicze 130/85 mm Hg 29 (14)* (18,9) 3 (1,9) <0,001 glikemia na czczo 100 mg/dl 121 (42) # (79,1) 3 (1,9) <0,0001 triglicerydy >1,7 mmol/l (150 mg/dl) 33 (13)* (21,6) 4 (2,6) <0,0001 HDL-cholesterol <1,03 mmol/l (<50 mg/dl)) 17 (7)* (11,1) 4 (2,6) <0,005 * grupa z nierozpoznanymi do czasu badania zaburzeniami gospodarki węglowodanowej ** test χ 2 # 3 pacjentki z zaburzoną tolerancją glukozy miały prawidłową glikemię na czczo Dane wyrażono jako liczbę i odsetek. HDL lipoproteiny o dużej gęstości (high-density lipoproteins) p** Wykładniki zespołu metabolicznego u kobiet po przebytej cukrzycy ciążowej 3
4 OMÓWIENIE Pierwsza dekada XXI wieku to okres gwałtownego wzrostu problemu otyłości, zwłaszcza u kobiet. Zaobserwowano wzrost częstości tego problemu o 74% w stosunku do lat 90. ubiegłego stulecia [8]. Z dostępnych doniesień wynika, że właśnie otyłość i towarzysząca jej cukrzyca typu 2 są głównymi przyczynami zwiększonego ryzyka rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego, szczególnie u kobiet [8,9]. Według definicji zespół metaboliczny rozpoznajemy wówczas, gdy u badanej osoby stwierdza się występowanie trzech spośród pięciu parametrów: otyłości brzusznej, zwiększonego stężenia triglicerydów, zmniejszonego stężenia frakcji HDL- cholesterolu, zwiększonego ciśnienia tętniczego oraz zwiększonego poziomu glikemii na czczo. Te kryteria spełniło około 47 mln Amerykanów, przede wszystkim w związku z 61% wzrostem otyłości w latach [8]. Jak wiadomo, ZM towarzyszy bardzo często insulinooporności, w związku z czym grupa kobiet po przebytej cukrzycy ciążowej zarówno z uwagi na istniejącą insulinooporność, jak i bardzo częstą nadwagę lub otyłość wydaje się w szczególny sposób zagrożona rozwojem zespołu metabolicznego. Do badania zgłosiła się tylko 1/3 zaproszonych, co może niestety świadczyć o małej świadomości zagrożenia chorobą. Wśród kobiet po przebytej cukrzycy ciążowej, które zgłosiły się do badania, cechy ZM prezentowało 47 (30,7%), podczas gdy w grupie kontrolnej znamiennie mniej 5,2%. Spośród elementów ZM najczęściej występowała zwiększona glikemia na czczo oraz zwiększony obwód talii. Na uwagę zasługuje fakt, że w grupie kontrolnej obwód talii >88 cm stwierdzono u ponad 1/3 badanych. Jak już powiedziano, jednym z najistotniejszych czynników ryzyka rozwoju zarówno zaburzeń gospodarki węglowodanowej, jak i zespołu metabolicznego jest właśnie nadmierna masa ciała pacjentek [8-10]. Przeprowadzone badania wykazały, że kobiety z cukrzycą ciążową znamiennie częściej w stosunku do grupy kontrolnej manifestowały nadwagę i otyłość, które to zaburzenia w większości przypadków utrzymywały się bądź nawet nasilały po okresie ciąży. Aż u 38% z tych pacjentek współczynnik masy ciała przekraczał wartość 29 kg/ m 2, a 2% manifestowało otyłość olbrzymią. Wyniki Nurses Heart Study (NHS) wyraźnie wskazują na zwiększenie śmiertelności u kobiet z BMI >29 kg/m 2 [11,12]. Otyłość jest również niezależnym czynnikiem ryzyka Tabela 3. Wskaźnik masy ciała (BMI) u pacjentek z cukrzycą ciążową oraz w grupie kontrolnej (przed badaną ciążą i po okresie obserwacji) BMI (kg/m 2 ) Przed ciążą Po okresie obserwacji GDM GDM <18,5 6 (3,9) 11 (7,1) 3 (1,9) 6 (3,9) 18,5 24,9 70 (45,8) 134 (86,5)* 63 (41,2) 136 (87,7)* 25,0 29,9 43 (28,1) 8 (5,2)* 38 (24,8) 13 (8,4)* >30 34 ( 22,2) 2 (1,2)* 49 (32) >35 9 (5,9) 0* >40 3 (2,0) * Test χ 2 p <0,0001 Dane wyrażono jako liczbę i odsetek. GDM cukrzyca ciążowa (gestational diabetes mellitus) Tabela 4. Rodzaj zaburzeń gospodarki węglowodanowej w grupie badanej i w grupie kontrolnej Grupa badana Wynik prawidłowy IFG IGT DM 29 (19) 26 (17) 7 (4,5) 12 (7,8) 152 (98,1) 0 1 (0,6) 2 (1,3) 0 Zaburzenia gospodarki węglowodanowej zdiagnozowane przed prowadzonym badaniem (po ciąży) 79 (74 DM + 5 IGT; 48,4 + 3,3) DM = 86 (56,2) * pacjentki z IGT rozpoznaną przed prowadzonym badaniem DM cukrzyca (diabetes mellitus), IFG nieprawidłowa glikemia na czczo (impaired fasting glycemia), IGT zaburzona tolerancja glukozy (impaired glucose tolerance) 4 POLSKIE ARCHIWUM MEDYCYNY WEWNĘTRZNEJ 2007; 117 (10)
5 choroby niedokrwiennej serca (coronary heart disease CHD), co wykazano zarówno we Framingham Heart Study, jak i w cytowanym powyżej NHS [11]. W badaniach tych stwierdzono 3,3-krotne zwiększenie ryzyka zachorowania na CHD w grupie kobiet z BMI >29 kg/m 2. Ryzyko zachorowania na CHD oceniono również w stosunku do współczynnika talia/biodra i wykazano, że parametr ten jest czulszym niż sam BMI predyktorem ryzyka zachorowania na CHD [11]. Należy pamiętać, że otyłość jest nie tylko jedną ze składowych ZM, ale stanowi także czynnik ryzyka niektórych chorób nowotworowych, jak choćby raka endometrium czy raka sutka, oraz chorób pęcherzyka żółciowego [13-15]. Do występowania jawnych objawów cukrzycy dochodzi u około 50% kobiet obciążonych GDM w ciągu niespełna 10 lat [3,16]. W badanej przez nas grupie zapadalność na różnego stopnia zaburzenia gospodarki węglowodanowej po przebytej GDM sięgała 81% były to kolejno: cukrzyca (56,2%), nieprawidłowa glikemia na czczo (17%) oraz IGT (7,8%). W grupie kontrolnej zaburzenia tolerancji węglowodanów o różnym nasileniu wystąpiły u 1,9% pacjentek. Czas obserwacji był stosunkowo krótki wynosił średnio 6 lat; im dłuższy jest okres obserwacji po porodzie, tym, zgodnie z oczekiwaniami, większy jest procent pacjentek, u których dojdzie do zaburzeń tolerancji węglowodanów. Inni polscy autorzy w podobnym jak w naszym badaniu okresie obserwacji (5 6 lat) stwierdzili występowanie cukrzycy po ciąży powikłanej GDM u około 50% badanych [16,17]. Wśród pacjentek, które zgłosiły się do badania z już rozpoznanymi po ciąży zaburzeniami gospodarki węglowodanowej, cechy ZM stwierdzono u 24 (32,3%) badanych z cukrzycą oraz u 4 (80%) badanych z IGT. Należy zwrócić uwagę na fakt, że wśród kobiet z IGT wykazano duże średnie stężenie triglicerydów, w związku z czym grupa tych kobiet powinna być również objęta dalszą obserwacją i leczeniem ZM. Już pod koniec lat 80. Reaven [18] zwracał uwagę, że nawet umiarkowanie zwiększone stężenie triglicerydów jest jedną z kluczowych składowych ZM prowadzącą do rozwoju kolejnych zaburzeń metabolicznych i stanowi niezależny czynnik ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego. Zmniejszanie tego ryzyka jest obecnie jednym z celów leczenia chorych na cukrzycę, dlatego też ocena lipidowych czynników ryzyka powinna być istotnym elementem monitorowania leczenia. Na kolejnym etapie badania przeanalizowano składowe ZM w grupie tych pacjentek, które do tej pory nie poddały się po ciąży badaniu w kierunku diagnostyki cukrzycy i ZM. Okazało się, że pacjentki, u których w chwili obecnej wykryto cukrzycę, prezentowały najczęściej również objawy ZM. Tylko u 29 pacjentek, które poddały się badaniu po ciąży, czyli u 19% z wszystkich badanych kobiet po przebytej GDM, nie wykryto nawet najmniejszych nieprawidłowości w gospodarce węglowodanowej. Pacjentki te charakteryzował mały BMI, prawidłowe ciśnienie tętnicze oraz prawidłowe stężenia triglicerydów i frakcji HDL-cholesterolu. Przedstawione wyniki dowodzą, że pacjentki po przebytej cukrzycy ciążowej stanowią grupę ryzyka rozwoju zarówno zaburzeń gospodarki węglowodanowej, jak i ZM w późniejszym życiu. Niepokojący jest fakt, że tylko 1/3 zaproszonych zgłosiła się na badanie, jak również fakt, że spośród tych, które się zgłosiły, blisko połowa nie poddała się po ciąży analizie gospodarki węglowodanowej. Świadczy to niestety o niedostatecznej jeszcze wiedzy pacjentek (ale często także lekarzy) o zagrożeniu, jakie niesie ze sobą przebycie cukrzycy ciążowej. Coraz częściej podnosi się bowiem fakt, że rozwój cukrzycy ciążowej (zaburzona tolerancja węglowodanów w czasie ciąży) powinien być traktowany jako stan przedcukrzycowy ze wszystkimi potencjalnymi konsekwencjami w przyszłości, czyli arterosklerozą, otyłością, dyslipidemią, zaburzeniami fibrynolizy, a w późniejszym życiu z cukrzycą i chorobą niedokrwienną serca. Wczesne wykrycie tych zaburzeń mogłoby pozwolić na wdrożenie odpowiedniego postępowania zarówno profilaktycznego (zmiany stylu życia), jak i terapeutycznego dla zapobieżenia Tabela 5. Wybrane wykładniki zespołu metabolicznego u kobiet po przebytej cukrzycy ciążowej w zależności od wykrytych zaburzeń () Badany parametr zespół metaboliczny Pacjentki bez zaburzeń n = 29 Cukrzyca leczona po ciąży n = 74 Cukrzyca wykryta w chwili badania n = 12 IGT n = 12 IFG n = 26 5 (17,2) 24 (32,4) 7 (58,3) 7 (58,3) 4 (15,4) BMI (kg/m 2 ) 23,4 ±3,9 32,0 ±17,0 29,5 ±7,1 28,3 ±5,6 27,0 ±5,9 średnie ciśnienie skurczowe (mm Hg) średnie ciśnienie rozkurczowe (mm Hg) triglicerydy (mg/dl) 118 ± ± ± ± ±12 77 ±10 85 ±9 85 ±9 84 ±14 82 ±12 94 ±52,2 153,2 ±74,1 168,5 ±112,9 (52 437) 143,6 ±108,1 (58 359) 93,8 ±71,3 (29 382) HDL-cholesterol (mg/dl) 66 ±13,5 58,9 ±18 60,8 ±14,1 62,6 ±19,8 65,5 ±16,2 Dane wyrażono jako liczbę ±odchylenie standardowe lub odsetek. Skróty jak w tabelach 1 i 2 Wykładniki zespołu metabolicznego u kobiet po przebytej cukrzycy ciążowej 5
6 rozwoju pełnoobjawowej cukrzycy i wszystkich objawów zespołu metabolicznego. Wnioski z przeprowadzonego badania są następujące: 1) pacjentki po przebytej GDM stanowią grupę obciążoną dużym ryzykiem rozwoju zaburzeń gospodarki węglowodanowej oraz zespołu metabolicznego po ciąży 2) pacjentki po przebytej GDM powinny być objęte regularną opieką specjalistyczną mającą na celu wczesne wykrycie zaburzeń metabolicznych i włączenie odpowiedniego postępowania terapeutycznego. PIŚMIENNICTWO 1. Catalano PM, Tyzbir ED, Wolfe RR, et al. Carbohydrate metabolism during pregnancy. Am J Physiol. 1993; 264: E60-E Crenshaw C Jr. Fetal glucose metabolism. Clin Obstet Gynecol.1970; 13, Malinowska-Polubiec A, Czajkowski K. Ryzyko cukrzycy po przebytej cukrzycy ciążowej przegląd piśmiennictwa. Diabet Prakt. 2005; 6: Tatoń J, Czech A. Diabetologia. Warszawa, PZWL, 2001; 2: Petersen J, S, Dyrberg T, Damm P, et al. GAD65 autoantibodies in women with gestational or insulin dependent diabetes mellitus diagnosed during pregnancy. Diabetologia. 1996; 39: Stone NJ, Bilek S, Rosenbaum S. Third Report of the National Cholesterol Education Program (NCEP) Expert Panel on Detection, Evaluation, and Treatment of High Blood Cholesterol in Adults (Adult Treatment Panel III, or ATP III). Am J Cardiol, 2005; 22 (4A): E Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Diabet Dośw Klin. 2006; 6 (Suppl A): A1-A Steinbaum SR. The metabolic syndrome: an emerging health epidemic in women. Prog Cardiovasc Diseases. 2004; 46: Hu FB. Overweight and obesity in women: health risk and consequences. J Womens Health (Larchmt). 2003; 12: Ford ES, Giles WH, Dietz WH. Prevalance of the metabolic syndrome among US adults; findings from the Third National Health and Nutrition Examination Survey. JAMA. 2002; 287: Meigs JB, D Agostino RB Sr, Wilson PW, et al. Risk variable clustering in the insulin resistance syndrome. The Framingham Offspring Study. Diabetes. 1997; 46: Hu FB, Stampfer MJ, Solomon CG, et al. The impact of diabetes mellitus on mortality from all causes and coronary heart disease in women: 20 years of follow-up. Arch Intern Med. 2001; 161: Manson JE, Willett WC, Stampfer MJ, et al. Body weight and morality among women. N Engl J Med.1995; 333: Iemura A, Douchi T, Yamamoto S, et al. Body fat distribution as a risk factor of endometrial cancer. J Obstet Gynaecol Res. 2000; 26: Willett WC, Dietz WH, Colditz GA. Guidelines for healthy weight. N Engl J Med. 1999; 341: Cypryk K, Loba J, Wilczyński J, et al. Ocena gospodarki węglowodanowej u kobiet z przebytą cukrzycą ciężarnych. Ginekol Pol.1994; 65: Wójcikowski C. Cukrzyca ciężarnych problem końca XX wieku. Diabet Pol. 1997: Reaven GM. Are insulin resistance and/or compensatory hyperinsulinemia involved in the etiology and clinical course of patients with hypertension? Int J Obes Metab Disord. 1995; 19 (Suppl 1): S2-S5. 6 POLSKIE ARCHIWUM MEDYCYNY WEWNĘTRZNEJ 2007; 117 (10)
PROGRAM ZAPOBIEGANIA I WCZESNEGO WYKRYWANIA CUKRZYCY TYPU 2
Załącznik Nr 1 do Umowy Nr z dnia PROGRAM ZAPOBIEGANIA I WCZESNEGO WYKRYWANIA CUKRZYCY TYPU 2 Łódź, listopad 2009 rok Podstawa prawna: Art. 55 ust. 1 oraz ust. 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 roku o zakładach
Bardziej szczegółowoOsoby z cukrzycą pomagają innym prewencja cukrzycy w rodzinie
3 Osoby z cukrzycą pomagają innym prewencja cukrzycy w rodzinie Samokontrolne, przesiewowe rozpoznanie ryzyka stanu przedcukrzycowego lub cukrzycy utajonej mogą wykonać pacjenci w swoich rodzinach. W praktyce
Bardziej szczegółowoAKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY. Cukrzyca co powinniśmy wiedzieć
AKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY Cukrzyca co powinniśmy wiedzieć Cukrzyca jest chorobą metaboliczną, której głównym objawem jest podwyższone stężenie glukozy we krwi (hiperglikemia). Stan taki
Bardziej szczegółowoZnaczenie wczesnego wykrywania cukrzycy oraz właściwej kontroli jej przebiegu. Krzysztof Strojek Śląskie Centrum Chorób Serca Zabrze
Znaczenie wczesnego wykrywania cukrzycy oraz właściwej kontroli jej przebiegu Krzysztof Strojek Śląskie Centrum Chorób Serca Zabrze Czynniki ryzyka rozwoju i powikłania cukrzycy Nadwaga i otyłość Retinopatia
Bardziej szczegółowoNADCIŚNIENIE ZESPÓŁ METABOLICZNY
NADCIŚNIENIE ZESPÓŁ METABOLICZNY Poradnik dla pacjenta i jego rodziny Konsultacja: prof. dr hab. med. Zbigniew Gaciong CO TO JEST ZESPÓŁ METABOLICZNY Nadciśnienie tętnicze (inaczej podwyższone ciśnienie
Bardziej szczegółowoZałącznik nr 1 do zarządzenia Nr 53/2006 Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. Program profilaktyki chorób układu krążenia
Program profilaktyki chorób układu krążenia 1 I. UZASADNIENIE CELOWOŚCI WDROŻENIA PROGRAMU PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA, zwanego dalej Programem. 1. Opis problemu zdrowotnego. Choroby układu krążenia
Bardziej szczegółowoMateriały edukacyjne. Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego
Materiały edukacyjne Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego Klasyfikacja ciśnienia tętniczego (mmhg) (wg. ESH/ESC )
Bardziej szczegółowoZAPROSZENIE NA BADANIA PROFILAKTYCZNE WYKONYWANE W RAMACH PODSTAWOWEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ ( )
ZAPROSZENIE NA BADANIA PROFILAKTYCZNE WYKONYWANE W RAMACH PODSTAWOWEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ (2015-08-03) PROFILAKTYKA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA ADRESACI - Osoby zadeklarowane do lekarza POZ, w wieku 35, 40, 45,
Bardziej szczegółowo10 FAKTÓW NA TEMAT CUKRZYCY
10 FAKTÓW NA TEMAT CUKRZYCY FAKT 1. Około 347 mln ludzi na świecie choruje na cukrzycę. Istnieje rosnąca globalna epidemia cukrzycy, u której podłoża leży szybki przyrost przypadków nadwagi i otyłości
Bardziej szczegółowoAKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY. Powikłania cukrzycy Retinopatia
AKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY Powikłania cukrzycy Retinopatia PRZEWLEKŁE POWIKŁANIA CUKRZYCY Cukrzyca najczęściej z powodu wieloletniego przebiegu może prowadzić do powstania tak zwanych
Bardziej szczegółowoKarta badania profilaktycznego w Programie profilaktyki chorób układu krążenia
Pieczątka świadczeniodawcy nr umowy z NFZ Karta badania profilaktycznego w Programie profilaktyki chorób układu krążenia Uwaga! Kartę należy wypełnić drukowanymi literami, twierdzące odpowiedzi na pytania
Bardziej szczegółowoUrząd Miasta Bielsko-Biała - um.bielsko.pl Wygenerowano: /14:10: listopada - Światowym Dniem Walki z Cukrzycą
14 listopada - Światowym Dniem Walki z Cukrzycą Cukrzyca jest chorobą, która staje się obecnie jednym z najważniejszych problemów dotyczących zdrowia publicznego. Jest to przewlekły i postępujący proces
Bardziej szczegółowoHipercholesterolemia najgorzej kontrolowany czynnik ryzyka w Polsce punkt widzenia lekarza rodzinnego
XVI Kongres Medycyny Rodzinnej Kielce, 2 5 czerwca 2016 Prof. UJ dr hab. med. Adam Windak Kierownik Zakładu Medycyny Rodzinnej CM UJ Wiceprezes Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce Hipercholesterolemia
Bardziej szczegółowoUNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA.
UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA Małgorzata Biskup Czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego u chorych na reumatoidalne zapalenie
Bardziej szczegółowoUNIWERSYTET WARMIŃSKO MAZURSKI W OLSZTYNIE
UNIWERSYTET WARMIŃSKO MAZURSKI W OLSZTYNIE Katarzyna Myszka Podgórska Ocena częstości występowania zespołu metabolicznego u osób z przypadkowo wykrytymi guzami nadnerczy z prawidłową aktywnością hormonalną
Bardziej szczegółowoCzy Polakom grozi niealkoholowe stłuszczenie wątroby? NAFL (non-alkoholic fatty liver ) Czy można ten fakt lekceważyć?
Czy Polakom grozi niealkoholowe stłuszczenie wątroby? NAFL (non-alkoholic fatty liver ) Czy można ten fakt lekceważyć? Beata Cywińska-Durczak SAPL.PCH.18.10.1754 NAFLD (non-alkoholic fatty liver disease)
Bardziej szczegółowoMateriał edukacyjny Cukrzyca ciążowa Przewodnik dla ciężarnej został przygotowany przez:
2 Materiał edukacyjny Cukrzyca ciążowa Przewodnik dla ciężarnej został przygotowany przez: Prof. dr hab. med. Katarzyna Cypryk Klinika Diabetologii i Chorób Przemiany Materii Uniwersytet Medyczny w Łodzi,
Bardziej szczegółowoZmodyfikowane wg Kadowaki T in.: J Clin Invest. 2006;116(7):1784-92
Magdalena Szopa Związek pomiędzy polimorfizmami w genie adiponektyny a wybranymi wyznacznikami zespołu metabolicznego ROZPRAWA DOKTORSKA Promotor: Prof. zw. dr hab. med. Aldona Dembińska-Kieć Kierownik
Bardziej szczegółowoKarta badania profilaktycznego w Programie profilaktyki chorób układu krążenia
Pieczątka świadczeniodawcy nr umowy z NFZ Karta badania profilaktycznego w Programie profilaktyki chorób układu krążenia Uwaga! Kartę należy wypełnić drukowanymi literami, twierdzące odpowiedzi na pytania
Bardziej szczegółowoAKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY. Cukrzyca co powinniśmy wiedzieć
AKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY Cukrzyca co powinniśmy wiedzieć Cukrzyca jest chorobą metaboliczną, której głównym objawem jest podwyższone stężenie glukozy we krwi (hiperglikemia). Stan taki
Bardziej szczegółowoWarszawa, r.
Klinika Chorób Wewnętrznych i Diabetologii Warszawski Uniwersytet Medyczny SP CSK ul. Banacha 1a, 02-097 Warszawa Tel. 599 25 83; fax: 599 25 82 Kierownik: dr hab. n. med. Leszek Czupryniak Warszawa, 24.08.2016r.
Bardziej szczegółowoRozpowszechnienie dyslipidemiii leczenie zaburzeń lipidowych wśród lekarzy POZ
Rozpowszechnienie dyslipidemiii leczenie zaburzeń lipidowych wśród lekarzy POZ w Polsce. Badanie LIPIDOGRAM 5 LAT dr n. med. Jacek Jóźwiak KLRWP, Poznań 2013 Cel Celem strategicznym badań LIPIDOGRAM była
Bardziej szczegółowoCukrzyca. epidemia XXI wieku
Cukrzyca epidemia XXI wieku Typy cukrzycy Cukrzyca typu 2 Cukrzyca typu 1 (Insulinozależna, Młodzieńcza) Cukrzyca ciążowa i przedciążowa Cukrzyca noworodków (wrodzona i przejściowa) Cukrzyca typu LADA
Bardziej szczegółowoOcena ryzyka sercowo naczyniowego w praktyce Katedra i Zakład Lekarza Rodzinnego Collegium Medicum w Bydgoszczy UMK w Toruniu
Ocena ryzyka sercowo naczyniowego w praktyce Katedra i Zakład Lekarza Rodzinnego Collegium Medicum w Bydgoszczy UMK w Toruniu 2018-03-15 Czym jest ryzyko sercowo naczyniowe? Ryzyko sercowo-naczyniowe to
Bardziej szczegółowoKompleksowy program zmniejszania zachorowalności na choroby związane ze stylem życia na terenie powiatu wieruszowskiego.
Kompleksowy program zmniejszania zachorowalności na choroby związane ze stylem życia na terenie powiatu wieruszowskiego. Konferencja otwierająca realizację projektu. Wieruszów, 28.04.2015 DLACZEGO PROFILAKTYKA?
Bardziej szczegółowoANALIZA PROFILU METABOLICZNEGO PACJENTÓW Z PRZEWLEKŁĄ NIEWYDOLNOŚCIĄ SERCA I WSPÓŁISTNIEJĄCYM MIGOTANIEM PRZEDSIONKÓW
ANALIZA PROFILU METABOLICZNEGO PACJENTÓW Z PRZEWLEKŁĄ NIEWYDOLNOŚCIĄ SERCA I WSPÓŁISTNIEJĄCYM MIGOTANIEM PRZEDSIONKÓW Rozprawa doktorska Autor: lek. Marcin Wełnicki Promotor: prof. dr hab. n. med Artur
Bardziej szczegółowoRaport z rejestru REG-DIAB ocena wybranych aspektów leczenia chorych na cukrzycę typu 2 w warunkach codziennej praktyki lekarskiej w Polsce
Raport z rejestru REG-DIAB ocena wybranych aspektów leczenia chorych na cukrzycę typu 2 w warunkach codziennej praktyki lekarskiej w Polsce Badanie nr: GLIME_L_00670 przeprowadzenie i opracowanie wyników
Bardziej szczegółowoWystępowanie czynników ryzyka cukrzycy typu 2 u krewnych chorych
PRACA ORYGINALNA ISSN 1640 8497 Agata Bronisz 1, Katarzyna Rotkiewicz 2, Elżbieta Głuch 2, Marta Pilaczyńska-Cemel 2, Aleksandra Słonina 2, Marek Bronisz 3, Justyna Jaraczewska 2, Agnieszka Radziejewska
Bardziej szczegółowoCukrzyca typu 2 Novo Nordisk Pharma Sp. z o.o.
Cukrzyca typu 2 Cukrzyca typu 2 Jeśli otrzymałeś tę ulotkę, prawdopodobnie zmagasz się z problemem cukrzycy. Musisz więc odpowiedzieć sobie na pytania: czy wiesz, jak żyć z cukrzycą? Jak postępować w wyjątkowych
Bardziej szczegółowoSTRESZCZENIE. Wstęp. Cele pracy
STRESZCZENIE Wstęp Hormon wzrostu (GH) jest jednym z najważniejszych hormonów anabolicznych promujących proces wzrastania człowieka. GH działa lipolitycznie, wpływa na metabolizm węglowodanów, białek i
Bardziej szczegółowoCUKRZYCA U OSOBY W WIEKU STARCZYM. Klinika Diabetologii i Chorób Wewnętrznych Dr med. Ewa Janeczko-Sosnowska
CUKRZYCA U OSOBY W WIEKU STARCZYM Klinika Diabetologii i Chorób Wewnętrznych Dr med. Ewa Janeczko-Sosnowska CHARAKTERYSTYKA PACJENTA Wiek 82 lata Cukrzyca typu 2 leczona insuliną Choroba wieńcowa, stan
Bardziej szczegółowoŚląskie Centrum Chorób Serca. Cukrzyca. Krzysztof Strojek Konsultant Krajowy w dziedzinie diabetologii
Śląskie Centrum Chorób Serca Cukrzyca Krzysztof Strojek Konsultant Krajowy w dziedzinie diabetologii Warszawa 26.11.2014 Czynniki ryzyka rozwoju i powikłania cukrzycy Nadwaga i otyłość Retinopatia Neuropatia
Bardziej szczegółowoZałącznik nr 3 do materiałów informacyjnych PRO
SZCZEGÓŁOWY OPIS ŚWIADCZEŃ I ZASAD ICH UDZIELANIA ORAZ WYMAGANIA WOBEC ŚWIADCZENIODAWCÓW W PROGRAMIE PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA 1. OPIS ŚWIADCZEŃ 1) objęcie przez świadczeniodawcę Programem świadczeniobiorców,
Bardziej szczegółowoFetuina i osteopontyna u pacjentów z zespołem metabolicznym
Fetuina i osteopontyna u pacjentów z zespołem metabolicznym Dr n med. Katarzyna Musialik Katedra Chorób Wewnętrznych, Zaburzeń Metabolicznych i Nadciśnienia Tętniczego Uniwersytet Medyczny w Poznaniu *W
Bardziej szczegółowoCzynniki predysponujące do wystąpienia cukrzycy u kobiet w ciąży
Joanna Konarzewska 1, Beata Królikowska 1, Jarosław Olszewski 2, Krzysztof Łukaszuk 1, Czesław Wójcikowski 1 PRACA ORYGINALNA 1 Zakład Endokrynologii Ginekologicznej Instytutu Położnictwa i Chorób Kobiecych
Bardziej szczegółowo1) Program prewencji otyłości, cukrzycy typu 2, nadciśnienia i miażdżycy. 1. Opis problemu zdrowotnego
1) Program prewencji otyłości, cukrzycy typu 2, nadciśnienia i miażdżycy. 1. Opis problemu zdrowotnego Cukrzyca jest to schorzenie metaboliczne o różnorodnej etiologii, charakteryzujące się przewlekłą
Bardziej szczegółowoW Gminnym Ośrodku Zdrowia w Konopiskach prowadzone są aktualnie trzy programy profilaktyczne finansowane przez NFZ:
W Gminnym Ośrodku Zdrowia w Konopiskach prowadzone są aktualnie trzy programy profilaktyczne finansowane przez NFZ: "Profilaktyka raka szyjki macicy"- dla wszystkich Pań w wieku 25-59 lat, które nie miały
Bardziej szczegółowoKinga Janik-Koncewicz
Kinga Janik-Koncewicz miażdżyca choroby układu krążenia cukrzyca typu 2 nadciśnienie choroby układu kostnego nowotwory Światowa Organizacja Zdrowia szacuje, że około 7-41% nowotworów jest spowodowanych
Bardziej szczegółowoOrganizacje pozarządowe w diabetologii: realne problemy pacjentów. problem z postrzeganiem cukrzycy typu 2 POLSKIE STOWARZYSZENIE DIABETYKÓW
POLSKIE STOWARZYSZENIE DIABETYKÓW Organizacje pozarządowe w diabetologii: realne problemy pacjentów problem z postrzeganiem cukrzycy typu 2 Małgorzata Marszałek POSTRZEGANIE CUKRZYCY TYPU 2 Łagodniejszy,
Bardziej szczegółowoZałącznik nr 1 do zarządzenia Nr 38/2006 Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. Program profilaktyki chorób układu krążenia
Program profilaktyki chorób układu krążenia 1 I. UZASADNIENIE CELOWOŚCI WDROŻENIA PROGRAMU PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA, zwanego dalej Programem. 1. Opis problemu zdrowotnego. Choroby układu krążenia
Bardziej szczegółowoROZPOWSZECHNIENIE ZESPOŁU METABOLICZNEGO ORAZ POSZCZEGÓLNYCH JEGO SKŁADOWYCH W WOJEWÓDZTWIE LUBUSKIM U OSÓB W WIEKU 30 65 LAT
Nowiny Lekarskie 2009, 78, 1, 3 7 ANDRZEJ SZCZEPANIAK 1, BARBARA CZEKALSKA 1, MARTA GLURA 2, HANNA STANKOWIAK-KULPA 1, MARIAN GRZYMISŁAWSKI 1 ROZPOWSZECHNIENIE ZESPOŁU METABOLICZNEGO ORAZ POSZCZEGÓLNYCH
Bardziej szczegółowoCzy jest możliwe skuteczne leczenie cukrzycy w grupie chorych otyłych ze znaczną insulinoopornością?
Jerzy Maksymilian Loba Klinika Chorób Wewnętrznych i Diabetologii Uniwersytet Medyczny w Łodzi Czy jest możliwe skuteczne leczenie cukrzycy w grupie chorych otyłych ze znaczną insulinoopornością? Definicja
Bardziej szczegółowoBadania. przesiewowe stosowane w celu wczesnego wykrycia raka sutka. zalecenia National Comprehensive Cancer Network (NCCN)
Badania przesiewowe stosowane w celu wczesnego wykrycia raka sutka zalecenia National Comprehensive Cancer Network (NCCN) Cel wykonywania badań przesiewowych Jak powinna postępować każda kobieta? U jakich
Bardziej szczegółowoLeczenie cukrzycy typu 2- nowe możliwości
Leczenie cukrzycy typu 2- nowe możliwości Dr n. med. Iwona Jakubowska Oddział Diabetologii, Endokrynologii i Chorób Wewnętrznych SP ZOZ Woj,. Szpital Zespolony Im. J. Śniadeckiego w Białymstoku DEFINICJA
Bardziej szczegółowoMateriał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie:
Materiał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie: DIETETYK przygotowany w ramach projektu Praktyczne kształcenie nauczycieli zawodów branży hotelarsko-turystycznej Priorytet III. Wysoka jakość
Bardziej szczegółowoDiabControl RAPORT KOŃCOWY
DiabControl OCENA WSPÓŁPRACY PACJENTA CHOREGO NA CUKRZYCĘ TYPU 2 Z LEKARZEM PROWADZĄCYM W ZAKRESIE COMPLIANCE, OBSERWACJA ZJAWISKA DYSFAGII (TRUDNOŚCI W POŁYKANIU) RAPORT KOŃCOWY Październik 214 Autor
Bardziej szczegółowoZadanie finansowane ze środków Narodowego Programu Zdrowia na lata
CUKRZYCA Wywiad lekarski Podczas badania profilaktycznego należy zadać pacjentowi pytanie czy choruje na cukrzycę. W przypadku, gdy badany pracownik neguje występowanie u niego cukrzycy, zalecane są działania
Bardziej szczegółowoAneks III Zmiany w charakterystyce produktu leczniczego oraz w ulotce dla pacjenta
Aneks III Zmiany w charakterystyce produktu leczniczego oraz w ulotce dla pacjenta Uwaga: Niniejsze zmiany do streszczenia charakterystyki produktu leczniczego i ulotki dla pacjenta są wersją obowiązującą
Bardziej szczegółowoEpidemia niewydolności serca Czy jesteśmy skazani na porażkę?
Epidemia niewydolności serca Czy jesteśmy skazani na porażkę? Piotr Ponikowski Klinika Chorób Serca Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu Ośrodek Chorób Serca Szpitala Wojskowego we Wrocławiu Niewydolność
Bardziej szczegółowoPROGRAM PROFILAKTYKI I WCZESNEGO WYKRYWANIA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA
PROGRAM PROFILAKTYKI I WCZESNEGO WYKRYWANIA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA - 2006 1. UZASADNIENIE POTRZEBY PROGRAMU Choroby układu krążenia są główną przyczyną zgonów w Polsce i na świecie. Umieralność z tego
Bardziej szczegółowoPOSTĘPOWANIE W CUKRZYCY I OPIEKA NAD DZIECKIEM W PLACÓWKACH OŚWIATOWYCH
POSTĘPOWANIE W CUKRZYCY I OPIEKA NAD DZIECKIEM W PLACÓWKACH OŚWIATOWYCH CUKRZYCA.? cukrzyca to grupa chorób metabolicznych charakteryzujących się hiperglikemią (podwyższonym poziomem cukru we krwi) wynika
Bardziej szczegółowoUniwersytet Jagielloński Collegium Medicum Wydział Lekarski. Beata Piwońska-Solska
Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum Wydział Lekarski Beata Piwońska-Solska Ocena ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2 u chorych z rozpoznaną w latach 1998-2000 nieprawidłową tolerancją glukozy lub nieprawidłową
Bardziej szczegółowoWskaźniki ryzyka ujawnienia się cukrzycy ciężarnych
PRACA ORYGINALNA ISSN 1640 8497 Maciej Kinalski 1, Adam Śledziewski 1, Mariusz Kuźmicki 1, Małgorzata Buraczyk 3, Adam Krętowski 2, Ida Kinalska 2 1 Zakład Patofizjologii Ciąży Akademii Medycznej w Białymstoku
Bardziej szczegółowoAneks I Wnioski naukowe i podstawy zawieszenia pozwolenia na dopuszczenie do obrotu przedstawione przez Europejską Agencję Leków
Aneks I Wnioski naukowe i podstawy zawieszenia pozwolenia na dopuszczenie do obrotu przedstawione przez Europejską Agencję Leków 1 Wnioski naukowe Ogólne podsumowanie oceny naukowej dotyczącej kwasu nikotynowego/laropiprantu
Bardziej szczegółowo1. Nazwa programu polityki zdrowotnej promującego zachowania prozdrowotne
Formularz zgłoszenia udziału w Konkursie Zdrowy Samorząd Gmina Miasta Sopotu ul. Kościuszki 25/27 81-704 Sopot 1. Nazwa programu polityki zdrowotnej promującego zachowania prozdrowotne Program wczesnego
Bardziej szczegółowoLECZENIE HORMONEM WZROSTU NISKOROSŁYCH DZIECI URODZONYCH JAKO ZBYT MAŁE W PORÓWNANIU DO CZASU TRWANIA CIĄŻY (SGA lub IUGR) (ICD-10 R 62.
Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia 701 Poz. 9 Załącznik B.64. LECZENIE HORMONEM WZROSTU NISKOROSŁYCH DZIECI URODZONYCH JAKO ZBYT MAŁE W PORÓWNANIU DO CZASU TRWANIA CIĄŻY (SGA lub IUGR) (ICD-10 R 62.9)
Bardziej szczegółowoCardiovascular risk factors in young adult population in rural area in north-eastern Poland
Cardiovascular risk factors in young adult population in rural area in north-eastern Poland Czynniki ryzyka rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego u młodych osób dorosłych w środowisku wiejskim w północnowschodniej
Bardziej szczegółowoCo to jest cukrzyca?
Co to jest cukrzyca? Schemat postępowania w cukrzycy Wstęp Cukrzyca to stan, w którym organizm nie może utrzymać na odpowiednim poziomie stężenia glukozy (cukru) we krwi. Glukoza jest głównym źródłem energii
Bardziej szczegółowoMateriał edukacyjny Cukrzyca ciążowa Przewodnik dla ciężarnej został przygotowany przez:
2 Materiał edukacyjny Cukrzyca ciążowa Przewodnik dla ciężarnej został przygotowany przez: Prof. dr hab. med. Katarzyna Cypryk Klinika Diabetologii i Chorób Przemiany Materii Uniwersytet Medyczny w Łodzi,
Bardziej szczegółowoPROGRAM RAZEM DLA SERCA Karta Badania Profilaktycznego
PROGRAM RAZEM DLA SERCA Karta Badania Profilaktycznego ETAP I (wypełni pielęgniarka) Imię i nazwisko:... Adres:... PESEL Wzrost:...cm Wykształcenie:... Masa ciała:...kg Zawód wykonywany:... Obwód talii:...cm
Bardziej szczegółowoSylabus modułu kształcenia na studiach wyższych. Nazwa Wydziału. Nazwa jednostki prowadzącej moduł Nazwa modułu kształcenia.
Załącznik nr 4 do zarządzenia nr 12 Rektora UJ z 15 lutego 2012 r. Sylabus modułu kształcenia na studiach wyższych Nazwa Wydziału Nazwa jednostki prowadzącej moduł Nazwa modułu kształcenia Wydział lekarski
Bardziej szczegółowoMarzena Woźniak Temat rozprawy: Ocena, monitorowanie i leczenie zakrzepicy żylnej w okresie ciąży i połogu Streszczenie
Marzena Woźniak Rozprawa doktorska na stopień doktora nauk medycznych Temat rozprawy: Ocena, monitorowanie i leczenie zakrzepicy żylnej w okresie ciąży i połogu Streszczenie Okresy ciąży i połogu są wymieniane
Bardziej szczegółowoPrzegląd randomizowanych, kontrolowanych badań klinicznych w grupie osób w wieku podeszłym
167 GERIATRIA 2011; 5: 167172 Akademia Medycyny GERIATRIA OPARTA NA FAKTACH/EVIDENCEBASED GERIATRICS Otrzymano/Submitted: 15.06.2011 Zaakceptowano/Accepted: 26.2011 Przegląd randomizowanych, kontrolowanych
Bardziej szczegółowoinwalidztwo rodzaj pracy
Zdrowie jest najważniejsze Wykłady wraz z konsultacjami medycznymi realizowane przez Stowarzyszenia na rzecz rozwoju wsi Bogufałów Źródło Baryczy w ramach wspierania realizacji zadania publicznego przez
Bardziej szczegółowoCMC/2015/03/WJ/03. Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca
CMC/2015/03/WJ/03 Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca Dane pacjenta Imię:... Nazwisko:... PESEL:... Rozpoznane choroby: Nadciśnienie tętnicze Choroba wieńcowa Przebyty zawał
Bardziej szczegółowoCukrzyca - problem medyczny XXI wieku - Seminarium Innowacje w Diabetologii 2.12.2011. STRUKTURA KOSZTÓW CUKRZYCY Renata Furman, Służba Zdrowia
Cukrzyca - problem medyczny XXI wieku - Seminarium Innowacje w Diabetologii 2.12.2011 STRUKTURA KOSZTÓW CUKRZYCY Renata Furman, Służba Zdrowia Cukrzyca pochłania około 15% wydatków na ochronę zdrowia w
Bardziej szczegółowoKatarzyna Korzeniowska, Anna Jabłecka Zakład Farmakologii Klinicznej, Katedra Kardiologii, Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu
Akademia Medycyny ARTYKUŁ POGLĄDOWY/REVIEW PAPER Wpłynęło: 19.02.2009 Poprawiono: 04.03.2009 Zaakceptowano: 05.03.2009 Cukrzyca (Część II) Diabetes (Part II) Katarzyna Korzeniowska, Anna Jabłecka Zakład
Bardziej szczegółowoAneks II. Niniejsza Charakterystyka Produktu Leczniczego oraz ulotka dla pacjenta stanowią wynik procedury arbitrażowej.
Aneks II Zmiany dotyczące odpowiednich punktów Charakterystyki Produktu Leczniczego oraz ulotki dla pacjenta przedstawione przez Europejską Agencję Leków (EMA) Niniejsza Charakterystyka Produktu Leczniczego
Bardziej szczegółowoWartość subklinicznych uszkodzeń narządowych w ocenie ryzyka sercowonaczyniowego. ma znaczenie?
Wartość subklinicznych uszkodzeń narządowych w ocenie ryzyka sercowonaczyniowego czy płeć ma znaczenie? dr n. med. Lucyna Woźnicka-Leśkiewicz Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Bardziej szczegółowoLeczenie nowo rozpoznanej cukrzycy typu 2 w Polsce a najnowsze wytyczne. Wyniki polskiego badania ARETAEUS1 komentarz
PRACA POGLĄDOWA ISSN 1640 8497 Władysław Grzeszczak Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych, Diabetologii i Nefrologii Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Zabrzu Leczenie nowo rozpoznanej cukrzycy typu 2
Bardziej szczegółowoZespół Metaboliczny w praktyce chirurga naczyniowego
Zespół Metaboliczny w praktyce chirurga naczyniowego Wacław Karakuła Katedra i Klinika Chirurgii Naczyń i Angiologii U.M. w Lublinie Kierownik Kliniki prof. Tomasz Zubilewicz Lublin, 27.02.2016 Zespół
Bardziej szczegółowoDostępność innowacyjnych metod ciągłego monitorowania glukozy
Dostępność innowacyjnych metod ciągłego monitorowania glukozy Dr hab.n.med. Tomasz Klupa Uniwersytet Jagielloński, Katedra i Klinika Chorób Metabolicznych Konflikt interesów Wykłady i seminaria dla firmy
Bardziej szczegółowoNajwiększe wyzwania w diagnostyce zaburzeń lipidowych. Cholesterol LDL oznaczany bezpośrednio, czy wyliczany ze wzoru Friedewalna, na czczo czy nie?
Największe wyzwania w diagnostyce zaburzeń lipidowych. Cholesterol LDL oznaczany bezpośrednio, czy wyliczany ze wzoru Friedewalna, na czczo czy nie? Bogdan Solnica Katedra Biochemii Klinicznej Uniwersytet
Bardziej szczegółowoCukrzyca a kamica żółciowa
PRACA ORYGINALNA ISSN 1640 8497 Paweł Kotarski, Agnieszka B. Niebisz, Janusz Krzymień Katedra i Klinika Gastroenterologii i Chorób Przemiany Materii Uniwersytetu Medycznego w Warszawie Cukrzyca a kamica
Bardziej szczegółowoNarodowy Test Zdrowia Polaków
Raport z realizacji projektu specjalnego MedOnet.pl: Narodowy Test Zdrowia Polaków Autorzy: Bartosz Symonides 1 Jerzy Tyszkiewicz 1 Edyta Figurny-Puchalska 2 Zbigniew Gaciong 1 1 Katedra i Klinika Chorób
Bardziej szczegółowoOdwrócenie upośledzonej tolerancji glukozy oraz nowych przypadków cukrzycy związanych z terapią diuretykami wyniki badania STAR-LET
ARTYKUŁ POGLĄDOWY BADANIA KLINICZNE. CO NOWEGO W HIPERTENSJOLOGII? Odwrócenie upośledzonej tolerancji glukozy oraz nowych przypadków cukrzycy związanych z terapią diuretykami wyniki badania STAR-LET Katarzyna
Bardziej szczegółowoRola położnej w opiece nad ciężarną, rodzącą, położnicą z cukrzycą Leokadia Jędrzejewska Konsultant Krajowy w dziedzinie pielęgniarstwa ginekologicznego i położniczego Kraków 20 21 maja 2011r. Grażyna
Bardziej szczegółowoLECZENIE WTÓRNEJ NADCZYNNOŚCI PRZYTARCZYC U PACJENTÓW HEMODIALIZOWANYCH ICD-10 N
Załącznik nr 42 do zarządzenia Nr 59/2011/DGL Prezesa NFZ z dnia 10 października 2011 roku Nazwa programu: LECZENIE WTÓRNEJ NADCZYNNOŚCI PRZYTARCZYC U PACJENTÓW HEMODIALIZOWANYCH ICD-10 N 25.8 Inne zaburzenia
Bardziej szczegółowoEtiologiczny podział cukrzycy (1997)
Etiologiczny podział cukrzycy (1997) I. Cukrzyca typu 1 A) Wywołana czynnikiem immunologicznym B) Idiopatyczna II. Cukrzyca typu 2 III. Inne specyficzne typy cukrzycy A. Genetyczne zaburzenia funkcji komórek
Bardziej szczegółowoLECZENIE HORMONEM WZROSTU NISKOROSŁYCH DZIECI URODZONYCH JAKO ZBYT MAŁE W PORÓWNANIU DO CZASU TRWANIA CIĄŻY (SGA lub IUGR) (ICD-10 R 62.
Załącznik B.64. LECZENIE HORMONEM WZROSTU NISKOROSŁYCH DZIECI URODZONYCH JAKO ZBYT MAŁE W PORÓWNANIU DO CZASU TRWANIA CIĄŻY (SGA lub IUGR) (ICD-10 R 62.9) ZAKRES ŚWIADCZENIA GWARANTOWANEGO ŚWIADCZENIOBIORCY
Bardziej szczegółowoChoroby wewnętrzne - diabetologia Kod przedmiotu
Choroby wewnętrzne - diabetologia - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Choroby wewnętrzne - diabetologia Kod przedmiotu 12.0-WL-Lek-ChW-D Wydział Wydział Lekarski i Nauk o Zdrowiu Kierunek
Bardziej szczegółowoI WARSZAWSKI DZIEŃ DIETETYKI KLINICZNEJ
19.04.2018 I WARSZAWSKI DZIEŃ DIETETYKI KLINICZNEJ dr. hab. n. med. Lucyna Ostrowska mgr Barbara Pietraszewska Zakład Dietetyki i Żywienia Klinicznego Uniwersytet Medyczny w Białymstoku Otyłość - epidemiologia
Bardziej szczegółowoPRZEWODNIK DYDAKTYCZNY NA ROK AKADEMICKI 2011/2012 NAZWA JEDNOSTKI:
PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY NA ROK AKADEMICKI 2011/2012 NAZWA JEDNOSTKI: Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych i Diabetologii UM w Poznaniu 1. Adres jednostki: Adres: Szpital im. Fr. Raszei, ul. Mickiewicza
Bardziej szczegółowoWytyczne ACCF/AHA 2010: Ocena ryzyka sercowo-naczyniowego u bezobjawowych dorosłych
Wytyczne ACCF/AHA 2010: Ocena ryzyka sercowo-naczyniowego u bezobjawowych dorosłych Jednym z pierwszych i podstawowych zadań lekarza jest prawidłowa i rzetelna ocena ryzyka oraz rokowania pacjenta. Ma
Bardziej szczegółowoOcena wpływu wybranych czynników na występowanie zaburzeń lipidowych u osób otyłych
PRACA ORYGINALNA ISSN 1640 8497 Agata Bronisz, Katarzyna Napiórkowska, Aleksandra Srokosz, Małgorzata Sobiś-Żmudzińska, Roman Junik Katedra i Klinika Endokrynologii i Diabetologii, Uniwersytet Mikołaja
Bardziej szczegółowoZnaczenie poszczególnych kryteriów oceny wyrównania zespołu metabolicznego na podstawie badania DINAMIC (IV)
PRACA ORYGINALNA ISSN 164 8497 Teresa Kasperska-Czyżyk 1, Władysław Grzeszczak 2, Jacek Sieradzki 3, Marcin Szczepański 4 oraz Zespół Badaczy DINAMIC 5 1 Oddział Chorób Wewnętrznych i Diabetologii CSK
Bardziej szczegółowoAgencja Oceny Technologii Medycznych
Agencja Oceny Technologii Medycznych Opinia Prezesa Agencji Oceny Technologii Medycznych nr 261/2012 z dnia 10 grudnia 2012 r. o projekcie programu zdrowotnego Program profilaktyki i wczesnego wykrywania
Bardziej szczegółowoPostępowanie orzecznicze wobec kierowców z zaburzeniami tolerancji węglowodanów i cukrzycą
Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę, 2013 Aneks 2 Postępowanie orzecznicze wobec kierowców z zaburzeniami tolerancji węglowodanów i cukrzycą Opracowano we współpracy z dr.
Bardziej szczegółowoZakład Biologii i Genetyki Uniwersytetu Medycznego w Łodzi 2
Postepy Hig Med Dosw. (online), 2008; 62: 530-542 e-issn 1732-2693 www.phmd.pl Review Received: 2007.11.14 Accepted: 2008.08.26 Published: 2008.10.16 Zespół metaboliczny. Część I: Defi nicje i kryteria
Bardziej szczegółowoFARMAKOTERAPIA NADCIŚNIENIA TĘTNICZEGO. Prof. dr hab. Jan J. Braszko Zakład Farmakologii Klinicznej UMB
FARMAKOTERAPIA NADCIŚNIENIA TĘTNICZEGO Prof. dr hab. Jan J. Braszko Zakład Farmakologii Klinicznej UMB Oparte na dowodach zalecenia w leczeniu nadciśnienia tętniczego wg. Joint National Committee (JNC
Bardziej szczegółowoCharakterystyka kliniczna chorych na raka jelita grubego
Lek. Łukasz Głogowski Charakterystyka kliniczna chorych na raka jelita grubego Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych Opiekun naukowy: Dr hab. n. med. Ewa Nowakowska-Zajdel Zakład Profilaktyki Chorób
Bardziej szczegółowoEpidemiologia chorób serca i naczyń
Warszawa, 8.10.2007 Epidemiologia chorób serca i naczyń Codziennie w Polsce, na choroby układu sercowo-naczyniowego umiera średnio 476 osób. Co prawda w latach 90. udało się zahamować bardzo duży wzrost
Bardziej szczegółowoCo to jest cukrzyca?
Co to jest cukrzyca? Praktyczny przewodnik WSTĘP Cukrzyca to stan, w którym organizm nie może utrzymać na odpowiednim poziomie stężenia glukozy (cukru) we krwi. Glukoza jest głównym źródłem energii dla
Bardziej szczegółowoMigotanie przedsionków czynniki ograniczające dostępności do współczesnej terapii
Migotanie przedsionków czynniki ograniczające dostępności do współczesnej terapii Piotr Pruszczyk, Klinika Chorób Wewnętrznych i Kardiologii Warszawski Uniwersytet Medyczny Centrum Diagnostyki i Leczenia
Bardziej szczegółowoRejestr codziennej praktyki lekarskiej dotyczący cy leczenia nadciśnienia nienia tętniczego t tniczego. czynnikami ryzyka sercowo- naczyniowego
Rejestr codziennej praktyki lekarskiej dotyczący cy leczenia nadciśnienia nienia tętniczego t tniczego współwyst występującego z innymi czynnikami ryzyka sercowo- naczyniowego Nr rejestru: HOE 498_9004
Bardziej szczegółowoEmilia Kolarzyk, Anna Janik, Jacek Kwiatkowski
Kolarzyk Probl Hig E Epidemiol i wsp. Ocena 2011, ryzyka 92(4): zespołu 741-746 metabolicznego u dzieci z nadwagą i otyłością. Część I. Antropometryczne... 741 Ocena ryzyka zespołu metabolicznego u dzieci
Bardziej szczegółowoHARMONOGRAM ZAJĘĆ Z DIAGNOSTYKI LABORATORYJNEJ DLA III ROKU KIERUNKU LEKARSKIEGO 2015/2016:
HARMONOGRAM ZAJĘĆ Z DIAGNOSTYKI LABORATORYJNEJ DLA III ROKU KIERUNKU LEKARSKIEGO 2015/2016: Tematy wykładów: 1. Badania laboratoryjne w medycynie prewencyjnej. dr hab. Bogdan Solnica, prof. UJ 2. Diagnostyka
Bardziej szczegółowoKatedra Patofizjologii, Wydział Nauk Medycznych, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Olsztyn 2
Martyna Szczubełek 1, Piotr Zielecki 1, Norbert Kwella 2, Tomasz Stompór 2, Joanna Harazny 1, 3 PRACA ORYGINALNA 1 Katedra Patofizjologii, Wydział Nauk Medycznych, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Olsztyn
Bardziej szczegółowoZastosowanie insuliny ludzkiej Gensulin u kobiet w ciąży leczonych z powodu cukrzycy ciążowej
PRACA ORYGINALNA ISSN 1640 8497 Ewa Wender-Ożegowska Klinika Położnictwa i Chorób Kobiecych Akademii Medycznej im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu Zastosowanie insuliny ludzkiej Gensulin u kobiet w ciąży
Bardziej szczegółowoPromotor: prof. dr hab. Katarzyna Bogunia-Kubik Promotor pomocniczy: dr inż. Agnieszka Chrobak
INSTYTUT IMMUNOLOGII I TERAPII DOŚWIADCZALNEJ IM. LUDWIKA HIRSZFELDA WE WROCŁAWIU POLSKA AKADEMIA NAUK mgr Milena Iwaszko Rola polimorfizmu receptorów z rodziny CD94/NKG2 oraz cząsteczki HLA-E w patogenezie
Bardziej szczegółowo