Efekty zewnętrzne Eksperyment z Mikroekonomii III

Transkrypt

1 Ewa Krystosik Sylwia Orlewska Izabela Regulska Joanna Szymańska Tran Hai Anh Efekty zewnętrzne Eksperyment z Mikroekonomii III Warszawa 2001

2 Plan pracy 1.Wstęp Teoria dotycząca efektów zewnętrznych 2. Opis eksperymentu Opis gry Wykorzystane materiały 3. Wyniki 4. Wnioski

3 1.WSTĘP E f e k ty z e w n e t r z n e powstaje wtedy, gdy decyzja jednostki o produkcji lub konsumpcji wywiera bezpośredni wpływ na produkcję lub konsumpcję innych osób inaczej niż za pośrednictwem cen rynkowych. Efekty zewnętrzne są to takie zjawiska, jak skażenie środowiska, hałas, tłok. Wspólne dla nich jest to, że działanie jednej osoby powoduje koszty lub korzyści innych nie brane pod uwagę przez sprawcę. Podstawowym problemem jest brak rynku i ceny rynkowej na coś takiego, jak hałas. Nie można oczekiwać, że mechanizm rynkowy i ceny sprawia, iż korzyści krańcowe z hałasowania zrównają się z kosztem krańcowym tego hałasu dla innych osób. Produkcyjne efekty zewnętrzne pojawiają się wtedy, kiedy decyzje jednego producenta bezpośrednio wpływają na koszty produkcji innych, jak to bywa wówczas, gdy jedna fabryka zanieczyszcza wodę zużywaną przez inną fabrykę. Konsumpcyjne efekty zewnętrzne oznaczają, że decyzje jednej osoby bezpośrednio wpływają na wielkość użyteczności osiąganej przez innych konsumentów, jak to jest w przypadku naszego eksperymentu gdzie Sąsiad ma określone preferencje co do zanieczyszczania czystego powietrza przez Amatora Grill a). Efekty zewnętrzne powodują przesunięcie krzywej obojętności lub wykresów funkcji produkcji. Efekty zewnętrzne powodują powstawanie różnicy między prywatnymi a społecznymi kosztami i użytecznościami, ponieważ nie istnieje rynek efektów zewnętrznych. Kiedy rzecz dotyczy niewielu ludzi, prawa własności mogą doprowadzić do powstania brakującego segmentu rynku. To, kto komu wypłaca rekompensatę, zależy od tego, kto ma prawa własności. Ostatecznym wynikiem powinno być osiągnięcie optymalnych rozmiarów efektu zewnętrznego, dla których koszt krańcowy zrównuje się z użytecznością krańcową. Rozwiązanie efektywne rzadko oznacza zerową wielkość efektu zewnętrznego. Koszty transakcyjne oraz problem gapowicza utrudniają powstawanie rynków efektów zewnętrznych. Osiągany wówczas stan równowagi okazuje się nieefektywny Kiedy efekty zewnętrzne powodują zawodność rynku, rząd może zorganizować rynek zastępczy, wyceniając efekt zewnętrzny za pomocą podatków i subsydiów. Gdyby określenie właściwych rozmiarów efektu zewnętrznego, a zatem także właściwej stawki podatku lub subsydium, było proste oraz gdyby dokładne rejestrowanie wielkości produkcji i

4 konsumpcji poszczególnych dóbr było równie nieskomplikowane, wówczas podatki i subsydia mogłyby pomóc rynkowi osiągnąć efektywną alokację zasobów. 2.OPIS EKSPERYMENTU Opis gry Połączyliśmy wszystkich w pary, jedna z osób jest Amatorem Grilla, druga Sąsiedem. Amator Grilla lubi dymić, Sąsiad nie lubi oddychać zadymionym powietrzem. Przypadek 1. Sąsiedzi mieszkają na wsi i mają prawo do rekompensaty pieniężnej za każdy poziom dymu wyższy niż 0. Przypadek 2. Grillowcy mają prawo do rekompensaty za poziom dymu inny niż 3. Każda para ustaliła satysfakcjonujący ją poziom dymu. Wartości przypisane do poszczególnych poziomów dymu są następujące: Dym z grilla Wartość dla Grillowca $0 $30 $50 $60 Wartość dla Sąsiada $35 $30 $20 $0 Suma $35 $60 $70 $60 Większość ustali poziom dymu- d=2, gdzie suma wartości jest maksymalna, równa 70. W następnej części eksperymentu pokazaliśmy mechanizm wartości krańcowych, gdzie Grillowiec zgłasza popyt na dym a Sąsiad go sprzedaje, wychodzimy od poziomu dymu d=0 i stopniowo zwiększamy go lub odwrotnie redukujemy poziom dymu wychodząc od poziomu d=3. Chodzi o to, że jeśli prawa własności ma Sąsiad to wychodzimy z punktu d=0, Grillowiec uświadamia sobie, że stać go na wynagrodzenie Sąsiada tak żeby użyteczność Sąsiada (wyrażona w $) wzrosła i samemu mieć więcej niż $0. Układ gdzie Grillowiec płaci Sąsiadowi $25 za poziom dymu d=2 odzwierciedla tą sytuację, Sąsiad ma $45 a Grillowiec $25. Podobnie jeśli zaczynamy negocjacje od poziomu d=3, Sąsiad uświadamia sobie, że stać go na rekompensatę dla Grillowca za redukcję dymu do d=2. Np. układ gdzie Grillowiec ma $65 i dla Sąsiada zostaje$5 (lepiej niż$0).

5 Analizę tą można przeprowadzić graficznie, uwzględniając krańcowe wartości. Można zobaczyć, że d=2 jest optymalne dla dyskretnych wartości poziomu dymu. Jeśli zmienne są ciągłe to optymalny poziom dymu jest trochę wyższy d=2,5. sprzedaż prawa do dymienia krańcowe koszty/korzyści poziom dymu Serie1 Serie2 Krzywe wartości marginalnych mogą być traktowane zarówno jako krzywe podaży jak i popytu w zależności od tego kto ma prawa własności. Zaczynamy od d=0, Sąsiad ma prawa własności i sprzedaje prawo do dymienia Grillowcowi, Sąsiad doświadcza wzrastających krańcowych kosztów, Grillowiec zmniejszających się krańcowych korzyści. Więc G ma krzywą popytu a S krzywą podaży. Wychodząc z przeciwnego końca od d=3, mamy wzrastające krańcowe koszty dla G i zmniejszające się krańcowe korzyści dla S, dlatego G dysponuje podażą redukcji dymu a S zgłasza popyt na nią. Kłopoty z efektami zewnętrznymi pojawiają się gdy mam dwa maxima w całkowitym dochodzie, a nie jedno jak w powyższym przykładzie. Np. zmieńmy tylko jedną cyfrę tak, że Sąsiad ma użyteczność o wartości $75 przy poziomie dymu= 0. To spowoduje, że krzywe podaży i popytu przetną się dwa razy. Jest wiele przykładów efektów zewnętrznych, gdzie pojawia się tego typu nie wypukłość, dlatego rynek ma trudności ze znalezieniem najlepszego rozwiązania. Następną trudnością jest publiczność efektów zewnętrznych, dotyczy nie tylko jednostek, ale i całych grup ludności gdzie trudno przekonać jednostki do współpracy nie tylko między grupami, ale i wewnątrz grup, trudno zdefiniować ich indywidualne preferencje,

6 koszty i korzyści. Dlatego są gapowicze jeśli jedna ze stron musi zapłacić i głosy sprzeciwu jednostek jeśli grupa chce zaakceptować rozwiązanie. Sprzedaż prawa do dymienia Krańcowe koszty/korzyści poziom dymu Serie1 Serie2 Biorąc pod uwagę publiczność efektów zewnętrznych czy nie wypukłość, nie jest jasne czy rząd poradzi sobie lepiej niż rynek. Dlatego też zgodnie z twierdzeniem Coasa- Posnera (efficient specification): prawa własności powinny być nadane stronie, która wybierając swoje własne optimum, bliska jest globalnemu optimum. W wyżej wspomnianym przykładzie na nie wypukłość, gdzie Sąsiad ma użyteczność $75 przy d=0, np. wieś która osiąga optimum to ta, w której prawa własności ma Sąsiad. W praktyce oczywiście, legalne prawa są wykorzystywane raczej do rozwiązywania problemów dystrybucji niż efektywności. Wykorzystane materiały Uczestnikom eksperymentu wręczyłyśmy cztery arkusze, jeden po drugim(tzn. po wypełnieniu jednego i zebraniu go, dostawali kolejny), które wyglądały następująco: 1

7 Imię i nazwisko: S... G... Jesteście sąsiadami, znajdźcie satysfakcjonujące Was rozwiązanie. Poziom dymu dymu dla $0 $30 $50 $60 amatora grilla dymu dla sąsiada $35 $30 $20 $0 $35 $60 $70 $60 Wynik poziom dymu:... $ S... $ G... 2 Imię i nazwisko: S... G... Sąsiad ma prawo do czystego powietrza, ale może je sprzedawać. Znajdźcie satysfakcjonujące Was rozwiązanie. Poziom dymu dymu dla $0 $30 $50 $60 amatora grilla dymu dla sąsiada $35 $30 $20 $0 $35 $60 $70 $60 Wynik poziom dymu:... $ S... $ G... 3 Imię i nazwisko:

8 S... G... Amator grilla ma prawo do grillowania do woli, ale sąsiad może kupować czyste powietrze. Znajdźcie satysfakcjonujące Was rozwiązanie. Poziom dymu dymu dla $0 $30 $50 $60 amatora grilla dymu dla sąsiada $35 $30 $20 $0 $35 $60 $70 $60 Wynik poziom dymu:... $ S... $ G... 4 Imię i nazwisko: S... G... Prawa własności nie są określone. Znajdźcie satysfakcjonujące Was rozwiązanie. Poziom dymu dymu dla $0 $30 $50 $60 amatora grilla dymu dla sąsiada $75 $30 $20 $0 $75 $60 $70 $60 Wynik poziom dymu:... $ S... $ G WYNIKI status NAZWISKO 1 poziom 2 poziom 3 poziom 4 poziom

9 s Pieskowski Paweł g Kokociński Tomasz s Skonieczna Ewa g Lutostański Piotr s Galas Arkadiusz g Szewczyk Krzysztof s Godlewska Dorota g Tran Hai Anh s Fundowicz Jacek g Łapiński Krzysztof s Mizgier Maciej g Rosa Agnieszka s Skuza Artur g Próchniak Tomasz s Gajewski Tomasz g Zatorski Paweł s Skrzeczanowski Artur g Opara Magda s Fedio Emilia g Mularczyk Piotr s Żarłok Grzegorz g Niemczewska Kasia s Strumnik Artur g Binienda Marta s Kurtek Krzysztof g Woźniakowski Artur s Barańska Aneta g Hiller Sebastian s Izmajłowicz Joanna g Pudzyńska Agata s Remiszewski Piotr g Kędra Krzysztof s Gmurek Michał g Łaska Tomasz s Szalc Rafał g Modzelewski Piotr W pierwszym przypadku prawa własności nie były zdefiniowane, wobec tego tylko połowa społeczeństwa kierowała się interesem ogółu (dziewięć razy na osiemnaście przypadków wybrano społeczne optimum d=2). 2

10 Tym razem prawa własności były określone, tzn. Sąsiad miał prawo do czystego powietrza, a Amator Grilla mógł kupić od niego prawo do dymienia. Wymiana nastąpiła w 16 przypadkach, jednakże tylko w 4 w pełni racjonalna (w sensie indywidualnym i społecznym, gdzie brano pod uwagę użyteczność jako funkcję dwóch zmiennych- poziomu dymu i wysokości wypłaty), natomiast w 6 doprowadziła do społecznie efektywnej alokacji, chociaż nieoptymalnej z punktu widzenia indywidualnego. Prawdopodobnie użyteczność Sąsiada zależała też od innych zmiennych np. sympatii wobec Amatora Grilla( nie dość, że pozwolił na dymienie to nie wziął za to rekompensaty (6 przypadków), albo nawet dopłacił (6 przypadków). W dwóch przypadkach Sąsiad nie zdecydował się na sprzedaż prawa do dymienia, chciał delektować się czystym powietrzem. 3 W tym przypadku prawo własności miał Amator Grilla i to on dyktował warunki. Sąsiad mógł kupować redukcję dymu i czynił tak w 17 przypadkach. W pełni racjonalnych ( w sensie indywidualnym i społecznym) decyzji ( gdzie brano pod uwagę użyteczność jako funkcje dwóch zmiennych- poziomu dymu i wysokości wypłaty) było 4, natomiast 8 prowadzących do społecznie efektywnej alokacji. W 5 przypadkach wybory tłumaczymy niezrozumieniem instrukcji ( wybór 30; 30). W jednym przypadku Amator Grilla nie zdecydował się na żadną transakcję, co może oznaczać, że uwielbiał smażyć szaszłyki i było to dla niego priorytetem. 4 W przypadku czwartym optymalnym wyborem dla społeczeństwa był poziom dymu d=0, gdzie całkowita użyteczność ogółu wynosiła 75$. W eksperymencie na 18 podjętych decyzji d= 0 zostało wybrane tylko 3 razy, d=2 cztery razy, a najczęściej wybieranym poziomem było d=1( 11 razy).dlaczego? Po pierwsze nie zostały w tym przypadku zdefiniowane prawa własności, więc każdy na podstawie indywidualnych preferencji chciał osiągnąć własne optimum. Dla Amatora Grilla jest to poziom dymu d=3, a dla Sąsiada d=0, wobec czego dochodzono najczęściej do kompromisu, zachowując użyteczność (wyrażoną w dolarach) jednakową dla każdego. 3. WNIOSKI

11 Ustalanie praw własności może pomóc w rozwiązywaniu problemów związanych z efektami zewnętrznymi. Podstawową kwestią było jak je ustalać, kto ma mieć i jakie dokładnie prawa do użycia zasobów ogólnie dostępnych, w naszym przypadku powietrza. R. Coase stwierdził, że gdy sprawa dotyczy efektywnej alokacji zasobów nie jest ważne, komu początkowo przypisuje się prawa własności, albowiem liczy się jedynie ich wyraźne określenie i wprowadzenie (przymusowe przestrzeganie) albowiem wtedy strony zainteresowane będą w stanie osiągnąć w drodze negocjacji efektywne rozwiązanie ich użycia. W przypadku naszego eksperymentu udowodniłyśmy że, po nadaniu praw własności obie strony w drodze negocjacji doszły do społecznie efektywnego poziomu (10 przypadków w serii 2, a 12 przypadków w serii 3).