PROGRAM AUCZANIA TECHNIK EKONOMISTA 341 [02]

Transkrypt

1 Ministerstwo Edukacji Narodowej 341IO2]/MEN/2OO8.02.O7 PROGRAM AUCZANIA TECHNIK EKONOMISTA 341 [02] Warszawa 2008 Autorzy: mgr inź. Aleksandra Grobelna mgr Maria Jasińska mgr Lucyna Jedynak-Jasińska mgr Izabela Serwatka Recenzenci: mgr Alicja Bińczyk dr inź. Justyna Górna Opracowanie redakcyjne: mgr Alicja Jodkowska

2 I. PLANY NAUCZANIA PLAN NAUCZANIA Technikum czteroletnie Zawód: technik ekonomista 341 [02] Podbudowa programowa: gimnazjum Lp. Przedmioty nauczania Dla młodzieży Dla dorosłych Liczba godzin tygodniowo w czteroletnim okresie nauczania Liczba godzin tygodniowo w czteroletnim okresie nauczania Liczba godzin w czteroletnim okresie nauczania Klasy I - IV Semestry I-VIII Forma stacjonarna Forma zaoczna 1. Podstawy ekonomii Prawo Ekonomika Rachunkowość Pracownia ekonomiczna Język obcy zawodowy Specjalizacja* Ra Praktyka zawodowa: 6 tygodni * Program wybranej przez szkołę specjalizacji opracowuje szkolny zespół przedmiotowy właściwy dla zawodu. PLAN NAUCZANIA Szkoła policealna Zawód: technik ekonomista 341 [02] Podbudowa programowa: szkoła dająca wykształcenie średnie Lp- Przedmioty nauczania i Dla młodzieży Liczba godzin tygodniowo w dwuletnim okresie nauczania Semestry t-iv Liczba godzin tygodniowo w dwuletnim okresie nauczania Forma stacjonarna Dla dorosłych Semestry MV Liczba godzin w dwuletnim okresie nauczania Forma zaoczna 1. Podstawy ekonomii Prawo Ekonomika Rachunkowość Pracownia ekonomiczna Język obcy zawodowy Specjalizacja* Razem Praktyka zawodowa: 6 tygodni * Program wybranej przez szkołę specjalizacji opracowuje szkolny zespół przedmiotowy właściwy dla zawodu.

3 II. PROGRAMY NAUCZANIA PRZEDMIOTÓW ZAWODOWYCH PODSTAWY EKONOMII Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: -wyjaśnić konieczność dokonywania wyborów ekonomicznych, -określić wpływ ekonomii normatywnej na postęp społeczno -ekonomiczny, -określić potrzeby ekonomiczne różnych grup zawodowych, -określić rolę dóbr wolnych i ekonomicznych w zaspokajaniu potrzeb, -wyjaśnić związek między stopniem zaspokojenia potrzeb a efektywnością gospodarowania, -określić koszt alternatywny decyzji gospodarczych, -scharakteryzować sposoby rozwiązywania problemów niedoboru w różnych systemach ekonomicznych, -wykazać współzależność działań podmiotów gospodarujących na rynku, -wykreślić krzywą popytu i podaży, -wyjaśnić zmiany w popycie i podaży powstałe pod wpływem czynników nrecenowycn, -zinterpretować wskaźniki elastyczności popytu i podaży, -uzasadnić decyzję producenta spowodowaną zmianami czynników produkcji, -uzasadnić konieczność równoważenia rynku dóbr i usług, -wyjaśnić mechanizm funkcjonowania rynku kapitałowego, -określić stronę popytu i podaży na rynku pracy, kapitałowym oraz na rynku surowców, -uzasadnić znaczenie kapitału ludzkiego, -określić czynniki determinujące popyt i podaż na rynku kapitałowym, -scharakteryzować produkty finansowe, -określić czynniki wpływające na wybór biura maklerskiego, -określić wpływ eksploatacji surowców naturainych na środowisko przyrodnicze, -uzasadnić konieczność sporządzania budżetu w przedsiębiorstwie, -wyjaśnić wpływ zmian dochodów oraz cen na strukturę konsumpcji, -określić składniki kosztów stałych i zmiennych, -obliczyć koszty całkowite, jednostkowe i marginalne, -scharakteryzować typy konkurencji na rynku, -określić zasady obliczania Produktu Krajowego Brutto, -uzasadnić celowość stosowania realnego PKB, -określić wady PKB jako miernika efektów działalności gospodarczej, -wyjaśnić zależność między Produktem Krajowym Brutto a Produktem Krajowym Netto, -wyjaśnić zależność zachodzącą między poziomem cen, a wielkością zagregowanego popytu (AD) i zagregowanej podaży (AS), -wyjaśnić przyczyny nierównomiernego rozwoju gospodarczego, -określić przyczyny powodujące fluktuację kadr na rynku pracy, -rozpoznać rodzaje bezrobocia, -zinterpretować mierniki ekonomicznej aktywności zawodowej, -określić zależność między spadkiem stopy bezrobocia a PKB, -scharakteryzować metody walkł z bezrobociem, -określić przyczyny wzrostu cen w gospodarce, -zinterpretować indeks cen towarów i usług konsumpcyjnych (CPI) oraz indeks cen dóbr produkcyjnych (PPI), -obliczyć roczną stopę inflacji w Polsce, -zinterpretować spadek siły nabywczej pieniądza, -wyjaśnić przyczyny i skutki inflacji, -scharakteryzować sposoby walki z inflacją, -uzasadnić potrzebę ingerencji rządu w procesy gospodarcze, -scharakteryzować funkcje i cechy podatków, -wyjaśnić wpływ podatków i wydatków budżetowych na zagregowany popyt. -określić wpływ instrumentów polityki fiskalnej na decyzje podmiotów gospodarujących, -wyjaśnić przyczyny przejścia od wymiany barterowej do wymiany pieniężnej, -wyjaśnić równowagę na rynku pieniężnym i określić jej zmiany, -zidentyfikować podmioty kreujące podaż pieniądza, -scharakteryzować rodzaje kredytów udzielanych przez banki komercyjne, -określić formy zabezpieczenia spłaty kredytów, -sporządzić wniosek i umowę kredytową -określić rolę banku centralnego w państwie, -określić wpływ instrumentów polityki monetarnej na wielkość podaży pieniądza w kraju,

4 -wskazać wpływ instrumentów polityki monetarnej na zagregowany popyt, -obliczyć korzyści komparatywne z wymiany międzynarodowej, -wyjaśnić zasadność ograniczeń w handlu zagranicznym, -określić zalety i wady stosowania zmiennych kursów walutowych, -wyjaśnić znaczenie równowagi bilansu płatniczego dla gospodarki kraju, -wyjaśnić zasadność integracji gospodarczej w Europie. Materiał nauczania 1. Wstęp do ekonomii Podstawowe pojęcia i kategorie ekonomiczne, Ekonomia pozytywna i normatywna. Mikro- i makroekonomia. Potrzeby i sposoby ich zaspokajania. Zasoby ekonomiczne. Zjawisko rzadkości. Wybór i koszt alternatywny. Wybory dokonywane przez konsumenta. Granica możliwości produkcyjnych. Dokonywanie wyborów przez podmioty w różnych systemach gospodarczych. Identyfikowanie dóbr ekonomicznych niezbędnych do zaspokajania potrzeb. Dobieranie rodzaju dóbr i usług do zaspokajania określonych potrzeb. Dokonywanie wyboru ekonomicznego na podstawie rachunku korzyści i kosztów. Rysowanie krzywej możliwości produkcyjnych przedsiębiorstwa na podstawie określonych danych. 2. Mechanizm rynkowy Uproszczony model obiegu gospodarczego. Rynek - rodzaje, formy i funkcje. Elementy rynku. Czynniki kształtujące popyt i podaż rynkową. Elastyczność popytu i podaży. System regulacji cen. Analizowanie obiegu produktu i dochodu w prostym obiegu gospodarczym. Charakteryzowanie rynku producenta i konsumenta. Wykreślanie krzywej popytu i podaży na podstawie danych opracowanych w tabeli. Analizowanie wpływu czynników niecenowych na kształtowanie się popytu i podaży na rynku dóbr. Obliczanie " oraz interpretowanie wskaźników elastyczności dochodowej popytu i podaży na dobra luksusowe. Obliczanie przychodów producenta po zmianie ceny dóbr, na które konsumenci reagują w sposób elastyczny bądź nieelastyczny. 3. Rynek czynników produkcji Rynek pracy. Popyt, podaż i równowaga na rynku pracy. Rynek kapitałowy. Popyt, podaż i równowaga na rynku kapitałowym. Giełda papierów wartościowych. Rynek podstawowy i równoległy. Papiery wartościowe, indeksy i wskaźniki giełdowe. Notowania giełdowe. Gra na giełdzie papierów wartościowych. Fundusze inwestycyjne. Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych. Rynek surowców naturalnych. Określanie wpływu koniunktury gospodarczej na wielkość popytu i podaży na pracę. Wykreślanie krzywych równowagi na rynku pracy na podstawie ilości miejsc pracy i stawek wynagrodzenia za pracę. Analizowanie kształtowania się indeksów i wskaźników giełdowych. Obliczanie wysokości kwoty funduszu na rachunku inwestycyjnym po upływie określonego czasu. Analizowanie wysokości dziennych kursów papierów wartościowych na giełdzie. Analizowanie portfeli inwestycyjnych. Sporządzanie wykresu dotyczącego dynamiki cen i popytu na surowce do produkcji dóbr publicznych. 4. Decyzje ekonomiczne konsumenta Rola konsumenta na rynku. Decyzje racjonalne j irracjonalne podejmowane przez konsumenta. Źródła dochodów i kierunki wydatków konsumentów. Użyteczność - miarą zadowolenia konsumenta z konsumpcji dóbr i usług. Preferencje konsumenta - krzywa obojętności. Marginalna stopa substytucji. Ograniczenie wyboru konsumenta - linia budżetowa. Równowaga konsumenta. Opracowywanie budżetu gospodarstwa domowego. Obliczanie użyteczności marginalnej dla dóbr konsumpcyjnych. Wykreślanie krzywej użyteczności całkowitej i marginalnej.

5 Wykreślanie krzywej obojętności oraz linii budżetowej. Sporządzanie wykresu równowagi konsumenta na rynku. 5. Decyzje ekonomiczne producenta State i zmienne czynniki produkcji. Rodzaje kosztów produkcji. Decyzje podejmowane przez producentów na rynku. Izokwanty produkcji. Linia jednostkowego kosztu. Optimum produkcji. Określanie wpływu zmiennych czynników produkcji na poziom produkcji w przedsiębiorstwie. Analizowanie kształtów krzywych kosztów stałych, zmiennych, jednostkowych, marginalnych oraz przeciętnych. Wykreślanie izokwanty produkcji i linii jednostkowego kosztu. Sporządzanie wykresu dotyczącego optimum technicznego produkcji w przedsiębiorstwie. 6. Decyzje producenta funkcjonującego w różnych strukturach rynku Konkurencja doskonała i niedoskonała. Równowaga przedsiębiorstwa. Warunki maksymalizacji zysku. Efektywność gospodarowania w różnych strukturach rynkowych. Planowanie zachowań producentów na rynkach o różnej strukturze. Odczytywanie z wykresu wielkości produkcji maksymalizującej zysk przedsiębiorstwa. Obliczanie rocznego zysku w przedsiębiorstwie. 7. Podstawy makroekonomii Przedmiot badań makroekonomii. Mierniki aktywności gospodarczej państwa. Kierunki polityki gospodarczej państwa. Określanie dziedzin ingerencji państwa w życie gospodarcze. Interpretowanie mierników działalności gospodarczej państwa. Analizowanie aktualnych problemów makroekonomicznych kraju. 8. Obieg okrężny produktu i dochodu w gospodarce Model okrężnego obiegu produktu i dochodu w gospodarce. Oszczędności i inwestycje w gospodarce. Rola instytucji finansowych w gospodarce. Równowaga rynkowa. Metody obliczania PKB. PKB w ujęciu nominalnym i realnym. Dyspozycyjny dochód osobisty. Marginalna skłonność do konsumpcji. Marginalna skłonność do oszczędzania. Określanie odpływów i dopływów do okrężnego obiegu produktu i dochodu. Identyfikowanie wad i zalet PKB. Porównywanie PKB realnego i nominalnego przypadającego na 1 mieszkańca w Polsce i Unii Europejskiej. Obliczanie marginalnej skłonności do konsumpcji i oszczędzania. 9. Model gospodarki zagregowanego popytu i zagregowanej podaży Zagregowany popyt. Zagregowana podaż. Równowaga makroekonomiczna. Wahania koniunkturalne. Wykreślanie krzywej zagregowanego popytu i zagregowanej podaży. Analizowanie kształtowania się popytu i podaży na rynku dóbr pod wpływem cen. Analizowanie wahań koniunkturalnych w różnych dziedzinach gospodarki. 10. Bezrobocie Zasoby siły roboczej. Przyczyny bezrobocia. Rodzaje bezrobocia. Wskaźniki aktywności zawodowej. Stopa bezrobocia. Skutki bezrobocia. Przeciwdziałanie bezrobociu. Analiza bezrobocia w Polsce i UE. Identyfikowanie osób czynnych i biernych zawodowo. Określanie rodzaju bezrobocia na podstawie analizy jego cech. Analizowanie wskaźników aktywności zawodowej. Interpretowanie stopy bezrobocia w Polsce oraz innych krajach Unii Europejskiej.

6 11. Inflacja Pojęcie i rodzaje inflacji. Przyczyny inflacji. Mierniki inflacji. Skutki inflacji. Przeciwdziałanie inflacji. Analizowanie przyczyn i cech inflacji popytowej i kosztowej. Wykreślanie poziomu cen i wielkości realnego PKB w okresie inflacji pełzającej i hiperinflacji. Analizowanie zmian w gospodarce na podstawie indeksów cen towarów i usług konsumpcyjnych oraz dóbr produkcyjnych. Analizowanie CPI, PPI, stopy inflacji oraz spadku siły nabywczej pieniądza w określonym czasie. 12. Polityka fiskalna Założenia polityki fiskalnej. Rola rządu w gospodarowaniu finansami publicznymi. Dochody i wydatki budżetu państwa. Narzędzia polityki fiskalnej. Deficyt budżetowy i sposoby jego finansowania. Analizowanie założeń polityki fiskalnej państwa na dany rok. Analizowanie dochodów budżetu państwa. Określanie udziału podatków bezpośrednich i pośrednich w ogólnych dochodach państwa w Polsce i UE. Analizowanie wydatków budżetu państwa, Analizowanie reakcji społeczeństwa na obciążenia podatkowe. 13. Pieniądz i polityka monetarna Istota i funkcje pieniądza. Popyt na pieniądz i podaż pieniądza. Równowaga na rynku pieniężnym. Kreacja pieniądza przez system bankowy. Polityka monetarna, jej charakter I narzędzia. Polityka monetarna, a polityka fiskalna. Funkcje banku centralnego. Istota kredytów, rodzaje i sposoby zabezpieczania spłaty kredytów. Wnioski i umowy kredytowe. Wyjaśnianie funkcji i cech pieniądza. Określanie czynników kształtujących wielkość popytu i podaży pieniądza. Analizowanie wpływu polityki monetarnej na kreację pieniądza przez system bankowy. Dobieranie zabezpieczeń spłaty kredytów do możliwości finansowych kredytobiorcy. Sporządzanie wniosków i umów kredytowych. 14. Ekonomia gospodarki otwartej Podstawowe pojęcia stosowane w handlu zagranicznym, Przyczyny wymiany międzynarodowej. Teoria kosztów komparatywnych. Ograniczenia w handlu zagranicznym. Rynek walutowy. Kurs walutowy. Bilans płatniczy. Integracja gospodarcza. Obliczanie korzyści komparatywnych. Określanie sposobów likwidacji barier w handlu zagranicznym. Analizowanie wpływu ograniczeń w handlu zagranicznym na równowagę rynkową. Określanie zalet i wad zmiennego kursu walutowego. Analizowanie bilansu płatniczego Polski. Określanie wpływu integracji gospodarczej na gospodarki krajów członkowskich. Środki dydaktyczne Filmy edukacyjne, prezentacje multimedialne NB Portal. Materiały źródłowe: czasopisma ekonomiczne, roczniki statystyczne. Opisy zdarzeń gospodarczych. Zestawy foliogramów i plansz obrazujących obieg produktu i dochodu w gospodarce. Zestaw ćwiczeń. Techniczne środki kształcenia. Uwagi o realizacji Program przedmiotu Podstawy ekonomii obejmuje podstawowe treści dotyczące funkcjonowania przedsiębiorstw w gospodarce rynkowej, określania wpływu różnych czynników na kształtowanie popytu i podaży rynkowej, badania przyczyn bezrobocia, podejmowania decyzji ekonomicznych, a także analizowania wpływu polityki monetarnej i fiskalnej na wyniki ekonomiczne państwa. Podczas realizacji programu szczególną uwagę należy zwrócić na kształtowanie umiejętności analizowania procesów i zjawisk gospodarczych, które są istotne przy podejmowaniu decyzji dotyczących wykorzystania

7 rzadkich zasobów, wymiany dóbr oraz poziomu konsumpcji. Nabyte w czasie realizacji programu wiadomości i umiejętności stanowić będą podstawę do dalszego kształcenia w zawodzie. Kształtowanie umiejętności wynikających ze szczegółowych celów kształcenia wymaga stosowania różnych metod i form nauczania oraz właściwego doboru środków dydaktycznych. Program nauczania należy realizować następującymi metodami nauczania: wykładu konwersatoryjnego, przypadków, projektów, dyskusji dydaktycznej, samokształcenia kierowanego oraz ćwiczeń praktycznych. Zaproponowane w programie ćwiczenia można modyfikować i rozszerzać w zależności od potrzeb edukacyjnych uczniów oraz możliwości szkoły. Zaleca się również stosować odpowiednie filmy dydaktyczne oraz symulacyjne programy komputerowe, których właściwe wykorzystanie w trakcie lekcji wpływa w dużym stopniu na rozwój samodzielnego myślenia i szybsze przyswajanie nowych informacji. Ćwiczenia powinny być prowadzone w pracowni ekonomiki w grupach do 15 osób z podziałem na 2-3 osobowe zespoły. Proponuje się następujący podział godzin na realizację działów tematycznych: Lp. Działy tematyczne Orientacyjna liczba godzin 1, Wstęp do ekonomii Mechanizm rynkowy Rynek czynników produkcji 18 4 Decyzje ekonomiczne konsumenta 8 5. Decyzje ekonomiczne producenta 8 6. Decyzje producenta funkcjonującego w rożnych strukturach rynku Podstawy makroekonomii 4 8. Obieg okrężny produktu i dochodu w gospodarce Model gospodarki zagregowanego popytu i zagregowanej podaży Bezrobocie Inflacja Polityka fiskalna Pieniądz j polityka monetarna Ekonomia gospodarki otwartej 10 Razem 144 Podana w tabeli liczba godzin na realizację poszczególnych bloków tematycznych ma charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzać zmiany w zależności od potrzeb edukacyjnych i możliwości szkoły. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno odbywać się systematycznie w trakcie realizacji programu nauczania przedmiotu na podstawie ustalonych kryteriów. W wyniku procesu sprawdzania i oceny osiągnięć uczniów uzyskuje się informacje dotyczące poziomu oraz zakresu opanowania umiejętności określonych w szczegółowych celach kształcenia. Systematyczna kontrola i ocena postępów ucznia umożliwi nauczycielowi dostosowanie metod nauczania, organizacyjnych form pracy oraz środków dydaktycznych do predyspozycji ucznia. Kontrola i ocena osiągnięć uczniów może być dokonywane na podstawie: sprawdzianów ustnych i pisemnych, testów osiągnięć szkolnych, obserwacji czynności ucznia podczas wykonywania ćwiczeń. Podczas oceniania osiągnięć uczniów należy zwracać uwagę na: poziom merytoryczny wypowiedzi, posługiwanie się terminologią ekonomiczną, interpretowanie mierników ekonomicznych, mierniki działalności gospodarczej państwa. Po zakończeniu realizacji programu, w celu zbadania poziomu osiągnięć uczniów, proponuje się zastosowanie testu osiągnięć szkolnych z zakresu poszczególnych działów przedmiotowych. W ocenie końcowej osiągnięć uczniów należy uwzględniać wyniki samooceny ucznia oraz wszystkich metod sprawdzania stosowanych przez nauczyciela. Literatura, Begg D., Fischer S., Dornbusch R.: Ekonomia. PWE, Warszawa 2000 Begg D., Smith P.: Ekonomia. Zbiór zadań. PWE, Warszawa 2001 Biernat B., Grobelna A., Warachim A.: Ćwiczenia z mikro i makroekonomii. Edukator, Wrocław 2007 Borkowska B., Klimczak B.: Mikroekonomia. Ćwiczenia. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Wrocław 2006 Czaja S., Fiedor B,, Graczyk A., Jakubczyk Z.: Podstawy ekonomii środowiska i zasobów naturalnych. Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2002 Czarny B.: Podstawy ekonomii. Zbiór zadań. PWE, Warszawa 2000

8 Klimczak B.: Mikroekonomia. Wyd. Akademia Ekonomiczna, Wrocław 2006 Praca zbiorowa pod red. M. Nogi: Makroekonomia. Wyd. Akademia Ekonomiczna, Wrocław 2002 Mierzejewska - Majcherek J.: Podstawy ekonomii. Difin, Warszawa 2006 Nojszewska E.: Podstawy ekonomii. WSiP, Warszawa 2006 Regulamin Giełdy Papierów Wartościowych, Warszawa 2004 Rekowski M.: Wprowadzenie do mikroekonomii, Wydawnictwo POLSOFT- Akademia, Poznań 2005 Samuelson P.A., Nordhaus W.: Ekonomia I. PWN, Warszawa 1998 Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych. PRAWO Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: -posłużyć się podstawowymi pojęciami z zakresu prawa, -scharakteryzować rodzaje norm i przepisów prawnych, -określić elementy stosunku prawnego, -sklasyfikować rodzaje zdarzeń prawnych, -rozróżnić podstawowe gałęzie prawa, -scharakteryzować źródła prawa, -wyjaśnić budowę aktu normatywnego, -scharakteryzować rodzaje spółek prawa handlowego, -zaplanować czynności związane z podejmowaniem działalności gospodarczej, -wyjaśnić przyczyny utraty bytu prawnego przedsiębiorcy, -określić zasady powstawania spółek europejskich, -dostosować odpowiednią normę prawną do czynności prawnej, -określić skutki prawne niezachowania właściwej formy prawnej, -określić zakres umocowania ogólnego, -określić przyczyny wygaśnięcia pełnomocnictwa, -wyjaśnić istotę instytucji przedawnienia roszczeń, -określić sposoby nabycia i utraty własności, -określić prawa i obowiązki współwłaścicieli, -ocenić społeczną użyteczność przepisów dotyczących użytkowania wieczystego, -określić znaczenie ksiąg wieczystych, -scharakteryzować źródła zobowiązań, -określić zdarzenia powodujące wygaśnięcie zobowiązania, -określić skutki niewykonania zobowiązania, -określić sposoby wygaśnięcia zobowiązania, -sporządzić umowy cywilnoprawne, -określić prawa i obowiązki konsumenta oraz sprzedawcy, -określić przesłanki i zakazy zawarcia małżeństwa, -określić sposoby ustania małżeństwa, -określić zakres władzy rodzicielskiej, -określić składniki majątku małżonków, -rozróżnić sposoby ustalenia pochodzenia dziecka, -scharakteryzować instytucje opieki i kurateli, -scharakteryzować czynności stron w postępowaniu cywilnym, -określić stopień ochrony interesów pracownika przez ustawodawstwo pracy, -scharakteryzować źródła prawa pracy, -zastosować przepisy prawa dotyczące działalności zawodowej, -ocenić ważność i skuteczność określonej czynności z zakresu prawa pracy, -sporządzić pismo informujące o nałożeniu kary porządkowej, -wskazać elementy pisma nawiązującego i rozwiązującego stosunek pracy, -określić zasady wystawiania świadectwa pracy, -scharakteryzować podział terytorialny państwa i strukturę administracji publicznej, -określić zakres obowiązków naczelnych organów administracji rządowej i organów centralnych państwa, -określić zadania organów samorządu terytorialnego, -scharakteryzować sposoby nawiązywania stosunku administracyjno-prawnego, -scharakteryzować prawne formy działania administracji, -wskazać znaczenie środków odwoławczych w postępowaniu administracyjnym, -wyjaśnić zasady rozstrzygania określonych sytuacji prawnych, -posłużyć się przepisami prawa administracyjnego, -określić zasady postępowania administracyjnego,

9 -ocenić zdolność procesową strony do udziału w postępowaniu administracyjnym, -określić sytuacje wyłączenia organu lub jego pracownika z udziału w postępowaniu administracyjnym, -sporządzić protokoły i adnotacje służbowe, -wyjaśnić procedury doręczenia pism administracyjnych, -określić zasady sporządzania wezwań na rozprawy administracyjne, -zaplanować postępowanie dowodowe, -określić terminy rozpatrywania spraw administracyjnych, -wskazać organ właściwy do przeprowadzenia postępowania odwoławczego zgodnie z przepisami prawa administracyjnego, -określić treść i tryb wniesienia odwołania, -sporządzić odwołanie od decyzji określonego organu, -sporządzić zażalenie na postanowienie określonego organu, -sporządzić odwołanie od decyzji organu pierwszej instancji, -sporządzić zażalenie na postanowienie organu pierwszej instancji, -określić tryb i przesłanki wznowienia postępowania, -określić przepisy dotyczące wydawania zaświadczeń, -określić strukturę sądów administracyjnych, -określić zakres działania sądów administracyjnych. Materiał nauczania 1. Podstawowe wiadomości dotyczące prawa Istota prawa. Pojęcie państwa i prawa. Historyczny rozwój państwa i prawa. Normy i przepisy prawne. Stosunki i zdarzenia prawne. Wykładnia prawa. System źródeł prawa. Ogłaszanie aktów normatywnych i terminów wejścia ich w życie. System prawa, Gałęzie prawa polskiego. Osoby fizyczne i osoby prawne. Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych. Osobowość prawna. Określanie rodzaju norm i przepisów prawnych na podstawie różnych źródeł prawa. Ustalanie zdarzenia prawnego powodującego określony skutek prawny. Określanie elementów normy prawnej. Dobieranie właściwej formy prawnej do określonej czynności prawnej. Analizowanie procesu legislacyjnego ustawy. Określanie sytuacji prawnej osoby fizycznej i prawnej. Określanie cech charakteryzujących osobę prawną. 2. Prawo gospodarcze Zakres i źródła prawa gospodarczego. Podstawowe pojęcia dotyczące prawa gospodarczego. Podmiotowy charakter działalności gospodarczej. Osoba fizyczna jako przedsiębiorca. Osoby prawne jako przedsiębiorcy. Jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej. Klasyfikacja działalności gospodarczej. Ewidencja działalności gospodarczej. Krajowy Rejestr Sądowy. Spółdzielnie, stowarzyszenia, fundacje i przedsiębiorstwa państwowe. Spółki prawa handlowego. Spółka europejska. Analizowanie przepisów ustawy dotyczącej prowadzenia działalności gospodarczej. Planowanie czynności związanych z rejestracją przedsiębiorstw. Kompletowanie dokumentacji rejestracyjnej. Porównywanie zakresu działalności gospodarczej przedsiębiorstwa państwowego, spółdzielni, stowarzyszenia i fundacji na podstawie statutów. Określanie zakresu działania organów wybranej spółki kapitałowej. 3. Elementy prawa pracy Przedmiot, źródła i zasady prawa pracy. Podmioty stosunku pracy. Rodzaje stosunku pracy. Zatrudnianie pracowników. Dokumentacja pracownicza. Prawa i obowiązki stron stosunku pracy. Odpowiedzialność pracownika. Czas pracy. Wynagrodzenie za pracę. Urlopy pracownicze. Zmiana i ustanie stosunku pracy. Uprawnienia pracownika związane z rodzicielstwem. Obowiązki pracodawcy w stosunku do kształcących się. Zatrudniane młodocianych. Ochrona pracy. Bezpieczeństwo i higiena pracy. Wykroczenia przeciwko prawom pracownika. Rozstrzyganie sporów ze stosunku pracy. Pośrednictwo pracy i ochrona bezrobotnych. Analizowanie przepisów prawa dotyczących ewidencji pracowniczej. Sporządzanie dokumentacji związanej z zatrudnieniem. Obliczanie okresu wypowiedzenia i ustalanie terminu wypowiedzenia. Ustalanie praw i obowiązków pracownika i pracodawcy na podstawie regulaminu pracy. Sporządzanie pisma informującego o przyznaniu nagrody. Opracowywanie rozkładu czasu pracy zgodnie z jego wymiarem.

10 Sporządzanie pisma informującego o wymierzeniu kary porządkowej. Obliczanie wymiaru urlopu wypoczynkowego. Sporządzanie wypowiedzenia zmieniającego stosunek pracy. Sporządzanie pism związanych z ustaniem stosunku pracy. Sporządzanie pozwu o przywrócenie pracownika do pracy. Określanie przyczyn nie wypłacania zasiłku dia bezrobotnych. 4. Elementy prawa cywilnego I rodzinnego Pojęcie, zasady i źródła prawa cywilnego. Podmioty stosunków cywilnoprawnych. Czynności cywilnoprawne i warunki ich ważności. Przedstawicielstwo i pełnomocnictwo. Przedawnienie roszczeń. Instytucje prawa rzeczowego. Atrybuty prawa własności. Rodzaje i źródła zobowiązań. Wykonanie zobowiązań i skutki ich niewykonania. Wybrane rodzaje umów z kodeksu cywilnego. Prawa i obowiązki konsumentów i sprzedawców z tytułu umowy sprzedaży. Instytucje chroniące prawa konsumentów. Przesłanki i zakazy zawierania małżeństwa. Prawa i obowiązki małżonków. Stosunki majątkowe w małżeństwie. Ustanie małżeństwa. Władza rodzicielska. Opieka i kuratela. Postępowanie cywilne. Określanie przesłanek ważności czynności prawnej. Sporządzanie pełnomocnictwa ogólnego na podstawie Kodeksu cywilnego. Ustalanie podstawy prawnej przedawnienia roszczeń. Określanie nabycia własności sposobem pierwotnym. Sporządzanie wniosku o dokonanie wpisu do księgi wieczystej. Dobieranie sposobów naprawienia szkody spowodowanej czynem niedozwolonym. Podejmowanie działań związanych z reklamacją towaru. Analizowanie warunków udzielania gwarancji na podstawie karty gwarancyjnej. Sporządzanie wniosku o ustanowienie opiekuna dla osoby małoletniej. 5. Prawo administracyjne i postępowanie administracyjne Pojęcie, podział i źródła prawa administracyjnego. Stosunek administracyjnoprawny. Formy działania administracji. Organy administracji publicznej j ich kompetencje. Samorząd terytorialny. Administracyjnoprawna reglamentacja wolności jednostki. Reglamentacja publicznoprawna w sferze praw rzeczowych. Administracja spraw zdrowia, zatrudnienia, spraw socjalnych. Adminisiracyjnoprawny status jednostki. Bezpieczeństwo i porządek publiczny. Administracja obrony kraju i spraw zagranicznych. Administracyjnoprawna regulacja aktywno ści obywateli. Prawo europejskiej integracji społecznej i gospodarczej. Pojęcie i rodzaje postępowań administracyjnych, Zasady, uczestnicy i przebieg postępowania administracyjnego. Postępowanie odwoławcze. Sądownictwo administracyjne. Analizowanie źródeł prawa administracyjnego. Określanie zadań organów promulgacyjnych. Określanie organów administracji rządowej i samorządowej właściwych do rozstrzygania określonych spraw. Sporządzanie decyzji administracyjnej w sprawie odmowy wpisu do Ewidencji Działalności Gospodarczej. Ustalanie podstawy prawnej do decyzji administracyjnej dotyczącej zmiany nazwiska. Dokonywanie subsumcji w sprawach meldunkowych, rejestracji pojazdów, wydawania dowodów osobistych. Analizowanie orzeczeń Naczelnego Sądu Administracyjnego, Sądu Najwyższego i Trybunału Konstytucyjnego. Środki dydaktyczne Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Kodeksy: cywilny, postępowania cywilnego, karny, pracy, spółek handlowych, postępowania administracyjnego, rodzinny i opiekuńczy. Komentarze do kodeksów. Orzeczenia NSA. Ustawy, rozporządzenia, akty prawa miejscowego, orzecznictwo sądowe i gospodarcze. Dzienniki Ustaw, Monitory Polskie, dzienniki resortowe i wojewódzkie. Wzory pism z zakresu prawa. Czasopisma j wydawnictwa prawne. Programy komputerowe. Filmy edukacyjne z zakresu prawa. Techniczne środki kształcenia. Uwagi o realizacji Program przedmiotu Prawo obejmuje treści dotyczące stosowania prawa gospodarczego, cywilnego, rodzinnego oraz prawa pracy w różnych sytuacjach życiowych i zawodowych. Podczas realizacji programu nauczania należy zwrócić uwagę na kształtowanie umiejętności posługiwania

11 się pojęciami i kategoriami prawnymi, interpretowania i stosowania norm prawnych oraz korzystania z tekstów i materiałów źródłowych. Wiedza z zakresu prawa umożliwi uczniom zrozumienie mechanizmów funkcjonowania państwa oraz będzie pomocna w aktywnym uczestnictwie wżyciu społeczno-gospodarczym miasta, regionu, państwa oraz strukturach Unii Europejskiej. Ze względu na specyficzną terminologię prawną celowe jest zastosowanie metod podających: wykładu informacyjnego, pogadanki oraz metod aktywizujących, takich jak: dyskusja dydaktyczna, metoda przypadków, metoda sytuacyjna. Dla osiągnięcia założonych celów kształcenia należy również zaplanować ćwiczenia praktyczne z wykorzystaniem tekstów źródłowych. Szczególnie zalecana jest metoda przypadków, podczas której uczniowie na podstawie opisu określonych zdarzeń będą mogli w warunkach symulowanych rozstrzygać określone sprawy i podejmować odpowiednie decyzje. Zajęcia edukacyjne powinny odbywać się w pracowni ekonomiki wyposażonej w literaturę, teksty źródłowe, wzory pism, formularze, druki, filmy edukacyjne. Podczas zajęć uczniowie powinni również korzystać ze specjalistycznych programów komputerowych oraz zasobów Internetu. Wskazane jest także zorganizowanie wycieczki dydaktycznej do sądu rejonowego w celu zapoznania uczniów z procedurą postępowania sądowego i trybem załatwiania spraw z powództwa cywilnego oraz prawa pracy. Uczniowie powinni pracować w grupach do 15 osób podzielonych na zespoły 2-3 osobowe. Proponuje się następujący podział godzin na realizację działów tematycznych: Lp- Działy tematyczne Orientacyjna liczba godzin 1. Podstawowe wiadomości dotyczące prawa Prawo gospodarcze Elementy prawa pracy Elementy prawa cywilnego i rodzinnego Prawo administracyjne i postępowanie administracyjne 66 Razem 210 Podana w tabeli liczba godzin na realizację poszczególnych działów ma charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzać zmiany w zależności od potrzeb edukacyjnych uczniów i możliwości szkoły. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno odbywać się systematycznie na podstawie ustalonych kryteriów, W wyniku sprawdzania i oceniania osiągnięć uczniów uzyskuje się informacje dotyczące poziomu i zakresu opanowania umiejętności określonych w szczegółowych celach kształcenia programu. Proces oceniania powinien obejmować: -diagnozę poziomu wiadomości i umiejętności uczniów pod kątem założonych celów kształcenia, -identyfikowanie postępów ucznia w toku realizacji treści kształcenia oraz wykrywanie trudności w osiąganiu założonych celów kształcenia, -sprawdzanie wiadomości i umiejętności ucznia po zrealizowaniu treści programowych. Do sprawdzania i oceniania osiągnięć edukacyjnych uczniów powinno się stosować: sprawdziany ustne i pisemne oraz testy osiągnięć szkolnych. Oceniając osiągnięcia uczniów należy zwrócić uwagę na: -posługiwanie się terminologią prawniczą -dobieranie właściwej formy prawnej do określonej czynności prawnej, -sporządzanie dokumentacji związanej z zatrudnieniem, -sporządzanie projektów decyzji administracyjnych, -sporządzanie umów cywilnoprawnych. W ocenie końcowej osiągnięć uczniów nafeży uwzględnić wyniki zastosowanych metod sprawdzania oraz poziom i jakość wykonania ćwiczeń. Literatura Adamiak B., Borkowski J.: Polskie postępowanie administracyjne i administracyjnoprawne. LexisNexis, Warszawa 2002 Adamiak B., Borkowski J.: Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz. C.H Beck, Warszawa 2004 Ahlt M., Szpunar M.: Prawo europejskie. C. H. Beck, Warszawa 2002 Barzycka-Banasik M.: Prawo pracy. C.H. Beck, Warszawa 1999 Błaś A.: Prawne formy działania administracji publicznej (w:) Prawo administracyjne, pod redakcją J, Bocia. Limited, Wrocław 2000 Broniewicz W.: Postępowanie cywilne w zarysie. PWN, Warszawa 2002 Chorąży K., Taras W., Wróbel A.: Postępowanie administracyjne i postępowanie egzekucyjne w administracji. Zakamycze, Kraków 2002

12 Czachórski W.: Zobowiązania. Zarys wykładu. LexisNexis, Warszawa 2002 Duniewska Z.: Prawo administracyjne, pojęcia, instytucje, zasady w teorii i orzecznictwie. Difin, Warszawa 2002 Florek L: Europejskie prawo pracy. LexisNexis, Warszawa 2003 Florek L,, Zieliński T.: Prawo pracy. C.H. Beck, Warszawa 1996 Ignatowicz J.: Prawo rzeczowe. PWN, Warszawa 2000 Jankowski J.: Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. T. II. C. H. Beck, Warszawa 1997 Kmiecik Z.: Postępowanie administracyjne i postępowanie sądowoadministracyjne. Zakamycze, Kraków 2003 Korzeniowska A.: Postępowanie przed Samorządowym Kolegium Odwoławczym. Zakamycze, Kraków 2002 Kosut A., Perdeus W.: Wzory umów, pism i regulaminów z zakresu prawa pracy z objaśnieniami i orzecznictwem. PPU Park, Bielsko-Biała 2002 Libera T.: Prawo pracy w pytaniach i odpowiedziach. Difin, Warszawa 2002 Ochendowski E.: Prawo administracyjne. Część ogólna. Dom Organizatora, Toruń 2000 Ochendowski E.: Postępowanie administracyjne i sądowoadministracyjne. Wybór orzecznictwa. Dom Organizatora, Toruń 2000 Radwański Z.: Prawo cywilne. Część ogólna. C.H. Beck, Warszawa 2002 Radwański Z.: Zobowiązania. C. H. Beck, Warszawa 2003 Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych

13 EKONOMIKA Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: ~ określić zasady kontaktów z przełożonymi, współpracownikami i klientami, -zachować się asertywnie w określonej sytuacji, -odróżnić postawę etyczną od nieetycznej w biznesie, -scharakteryzować działalność produkcyjną, handlową i usługową, -określić elementy otoczenia przedsiębiorstwa, -obliczyć i zinterpretować wskaźniki dotyczące zużycia materiałowego w przedsiębiorstwie produkcyjnym, -zakwalifikować wyroby do określonych kategorii, -obliczyć i zinterpretować wskaźniki dotyczące gospodarki zapasami towarowymi w przedsiębiorstwie handlowym, -określić zasady inwentaryzacji majątku szkoły, -określić fazy przygotowania i realizacji transakcji w handlu zagranicznym, -określić gotówkowe i bezgotówkowe formy rozliczeń, -wystawić weksel własny i trasowany w imieniu dłużnika, -przeliczyć walutę jednego kraju na inną walutę wykorzystując tabele kursowe, -obliczyć dodatnie i ujemne różnice kursowe w transakcjach zagranicznych, -sklasyfikować majątek przedsiębiorstwa usługowego, -obliczyć amortyzację środków trwałych przedsiębiorstwa, -obliczyć podstawowe wskaźniki charakteryzujące działalność przedsiębiorstwa, -scharakteryzować źródła finansowania trwałych składników majątku przedsiębiorstwa, -określić wpływ cech menedżera na sukcesy i porażki jednostki organizacyjnej, -określić elementy i rolę kultury organizacyjnej w przedsiębiorstwie, -sporządzić uproszczony biznesplan małego przedsiębiorstwa, -określić zasady organizacji pracy w przedsiębiorstwie produkcyjnym i handlowym, -sporządzić schemat organizacyjny przedsiębiorstwa, -zaplanować stan i strukturę zatrudnienia w przedsiębiorstwie, -sporządzić i ocenić plan kariery zawodowej, - scharakteryzować płynność kadr w przedsiębiorstwie, określić przyczyny powstawania konfliktów wśród pracowników niższego szczebla, -scharakteryzować czynniki wpływające na wzrost wydajności pracy, -określić wpływ pracochłonności produkcji na wydajność pracy, -scharakteryzować funkcje i formy płac, -okreśfić sposób powiązania płacy z wynikiem pracy, -obliczyć wynagrodzenia pracowników zatrudnionych na różnych stanowiskach, -obliczyć potrącenia obligatoryjne z wynagrodzeń pracowników, -określić wpływ czynników motywujących pracownika do wydajniejszej pracy, -obliczyć zaliczkę na podatek dochodowy od osób fizycznych, -obliczyć wysokość składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, -określić metody kalkulacji kosztów, -przeprowadzić kalkulację kosztu jednostkowego wyrobu papierniczego, -określić zasady wyznaczania progu rentowności przedsiębiorstwa, -obliczyć wynik finansowy przedsiębiorstwa zgodnie z określonymi zasadami, -określić istotę i przedmiot analizy ekonomicznej przedsiębiorstwa, -obliczyć i zinterpretować wskaźniki charakteryzujące kondycję finansową przedsiębiorstwa, -określić rolę i znaczenie marketingu w gospodarce rynkowej, -określić bliższe i dalsze otoczenie marketingowe przedsiębiorstwa, -scharakteryzować proces adaptacji przedsiębiorstwa do zmian zachodzących w jego otoczeniu, -określić znaczenie hierarchii potrzeb i stopy życiowej w kształtowaniu zachowań rynkowych konsumentów, -dokonać segmentacji rynku ze względu na wiek konsumentów, -określić zakres, metody i techniki badań marketingowych, -sporządzić uproszczony plan marketingowy, -porównać wielkość sprzedaży, koszty, ceny i zyski w poszczególnych fazach życia produktu, -określić czynniki wpływające na jakość produktu, -określić rolę marki produktu w marketingu, -zaplanować przechowywanie towarów w różnych rodzajach magazynów, -określić wpływ popytu na kształtowanie cen usług, -opracować strategię cen towarów dla przedsiębiorstwa,

14 -określić wpływ jakości produktu na jego cenę, -określić znaczenie promocji w działalności marketingowej przedsiębiorstwa, -scharakteryzować narzędzia promocji, -określić koszty logistyki dystrybucji towarów na rynku krajowym. Materiał nauczania 1. Normy regulujące współżycie międzyludzkie Normy moralne. Reguły obyczajowe i zwyczaje panujące w biurze w kraju i za granicą. Kultura dnia codziennego. Zwroty grzecznościowe. Poszanowanie godności człowieka. Stosowanie norm prawnych,* moralnych i reguł obyczajowych w określonych sytuacjach. Porównywanie norm regulujących współżycie międzyludzkie w wybranych krajach UE. Ocenianie zachowań prezentowanych w scenkach obrazujących kulturę dnia codziennego. 2. Wizerunek pracownika Kreowanie wizerunku pracownika. Wygląd zewnętrzny. Szkolenia i warsztaty dla pracowników. Telefoniczny wizerunek pracownika. Etyka zawodowa. Dobieranie kolorów garderoby i dodatków stosownie do okoliczności. Kształtowanie wizerunku pracownika na spotkaniach ze specjalistami od stylizacji fryzur, kosmetyki, wizażu. Określanie wpływu wizerunku pracowników na zewnętrzny wizerunek firmy. Określanie wizerunku pracownika na podstawie rozmowy telefonicznej w dziale obsługi klienta. Ocenianie wyglądu osoby podejmującej pracę na określonym stanowisku. Określanie wzoru osobowego pracownika w biurze na podstawie kodeksu etyki. 3. Stosunki interpersonalne Kultura osobista w miejscu pracy. Struktura procesu komunikowania się. Warunki skutecznej komunikacji. Błędy w komunikowaniu się. Zasady pracy w grupie. Asertywność. Kontakty z przełożonymi,współpracownikami i klientami. Zasady zachowania się w pracy, restauracji, hotelu, podróży. Spotkania towarzyskie. Stres w pracy zawodowej. Negocjacje. Sztuka rozwiązywania konfliktów. Planowanie uroczystości służbowych i towarzyskich. Przygotowywanie zaproszeń, biletów wizytowych, folderów. Przygotowywanie sali konferencyjnej na spotkanie z klientami. Przygotowywanie i prezentacja wystąpień na konferencjach. Ocenianie zachowań uczestników podczas rozmów służbowych i wystąpień - symulacja. Ćwiczenie zachowań asertywnych w różnych sytuacjach zawodowych. Przeprowadzanie z kontrahentami negocjacji dotyczących warunków dostaw towarów - warunki symulowane. Rozwiązywanie sytuacji konfliktowych i stresowych w biurze - inscenizacja. 4. Samoocena Cechy osobowości pracownika - analiza SWOT. Oczekiwania pracodawcy wobec pracownika. Określanie cech osobowości człowieka przedsiębiorczego. Ocenianie autoprezentacji przez uczniów. Analizowanie oczekiwań pracodawców w stosunku do absolwentów techników i szkół policealnych. 5. Działalność produkcyjna Działalność produkcyjna przedsiębiorstwa, Zaopatrzenie i gospodarka materiałowa. Organizacja i przebieg procesu produkcji. Zbyt w przedsiębiorstwie. Kwalifikowanie surowców i materiałów do określonych kategorii dóbr. Kwalifikowanie zapasów do grup rodzajowych. Określanie norm zużycia materiałów przy produkcji dóbr trwałego użytku. Planowanie zapotrzebowania na materiały do produkcji. Obliczanie wskaźników rotacji zapasów materiałów w przedsiębiorstwie produkcyjnym. Dokonywanie chronologicznych zapisów obrotu materiałów w kartotece materiałowej.

15 Planowanie czynności procesu produkcji. Planowanie zbytu towarów na rynki zagraniczne. 6. Krajowy obrót towarowy Handel i jego formy. Punkty sprzedaży detalicznej. Zaopatrzenie sklepu w towary. Sprzedaż towarów. Formy rynków zorganizowanych. Handel internetowy. Porównywanie czynności wykonywanych w handlu detalicznym i hurtowym. Określanie asortymentu podstawowego i uzupełniającego w przedsiębiorstwie handlowym. Określanie wpływu form sprzedaży na efektywność sprzedaży. Obliczanie wskaźnika rotacji zapasów towarów w przedsiębiorstwie handlowym. Określanie cech towarów zakwalifikowanych do obrotu na rynkach zorganizowanych. Analizowanie zalet i wad handlu internetowego. 7. Handel w Unii Europejskiej Rynek wewnętrzny. Polityka konkurencji. System zapewniający bezpieczeństwo zdrowotne produktu i higienę żywności. Określanie warunków dopuszczenia towarów do swobodnego obrotu. Analizowanie aspektów ochrony konsumenta, Analizowanie założeń polityki ochrony konkurencji. Określanie czynników ułatwiających handel między przedsiębiorstwami z krajów członkowskich. 8. Zagraniczny obrót towarowy Handel zagraniczny. Transakcje w handlu zagranicznym. Zwyczaje handlowe. Dokumenty w handlu zagranicznym. Polityka celna. Badanie opłacalności zwiększenia produkcji na sprzedaż za granicę. Obliczanie i interpretowanie wskaźnika terms of trade. Obliczanie cen transakcyjnych w handlu zagranicznym. Przeliczanie płatności wyrażonych w jednej waluty na inną. Wybieranie najkorzystniejszych warunków dostawy w handlu międzynarodowym na podstawie formuł Incoterms. Analizowanie dokumentów stosowanych w handlu zagranicznym. Obliczanie wysokości odszkodowania za zaistniałe szkody w handlu morskim. Obliczanie wysokości cła przywozowego na towary importowane. 9. Działalność usługowa Charakterystyka działalności usługowej. Rodzaje usług. Outsourcing. E-biznes. Kwalifikowanie czynności do usług świadczonych na cele konsumpcyjne i produkcyjne. Analizowanie działalności usługowej w zakresie kultury. Określanie wpływu outsourcingu na obniżanie kosztów działalności przedsiębiorstwa. Określanie korzyści z e-biznesu. 10. Obrót pieniężny Przedmiot obrotu pieniężnego. Papiery wartościowe. Giełda papierów wartościowych. Istota kredytów, rodzaje i sposoby zabezpieczania spłaty kredytów. Wnioski i umowy kredytowe. Charakteryzowanie transakcji gotówkowych i bezgotówkowych. Określanie form zapłaty w określonych transakcjach terminowych. Określanie uprawnień przysługujących właścicielom akcji. Wystawianie weksli i czeków zgodnie z formą zapłaty ujętą w umowie kupna-sprzedaży. Obliczanie dyskonta weksli. Ocena kondycji gospodarczej przedsiębiorstw przystępujących do obrotu giełdowego. Dobieranie zabezpieczeń spłaty kredytów do możliwości finansowych kredytobiorcy. Sporządzanie wniosków i umów kredytowych.

16 11. Gospodarowanie zasobami majątkowymi Majątek podmiotu gospodarczego. Aktywa trwałe. Amortyzacja środków trwałych. Leasing. Inwestycje. Gospodarka naprawcza. Aktywa obrotowe. Określanie struktury majątku przedsiębiorstwa. Obliczanie wartości majątku trwałego i obrotowego. Obliczanie rocznego odpisu amortyzacyjnego i czasu zamortyzowania maszyn. Określanie warunków leasingu. Charakteryzowanie przebiegu działalności inwestycyjnej. Ocenianie celowości przeprowadzenia remontu. Obliczanie i interpretowanie wskaźnika rotacji, częstotliwości obrotów i związania. 12. Zarządzanie jednostką organizacyjną Funkcje zarządzania. Obszary zarządzania. Koncepcje zarządzania. Systemy zarządzania. Menedżer jako osoba zarządzająca przedsiębiorstwem. Wybrane techniki zarządzania. Kontrola w procesie zarządzania. Kultura organizacyjna. Określanie umiejętności i czynności menedżera w poszczególnych obszarach zarządzania. Dobieranie systemu zarządzania do wielkości i rodzaju działalności przedsiębiorstwa. Określanie roli kontroli w zarządzaniu. Określanie elementów kultury organizacyjnej wpływających na szanse zatrudnienia pracownika. 13. Planowanie i organizowanie działalności jednostki organizacyjnej Zasady i metody planowania. Planowanie rzeczowe i finansowe. Biznesplan. Podział i organizacja pracy. Komórki organizacyjne. Struktura organizacyjna. Przygotowywanie planu działania jednostki organizacyjnej. Sporządzanie uproszczonego biznesplan u. Planowanie struktury organizacyjnej przedsiębiorstw o różnych profilach działalności. Sporządzanie uproszczonego schematu cyklu organizacyjnego nowego segmentu rynku. Określanie elementów kultury organizacyjnej występujących w jednostce organizacyjnej. 14. Gospodarowanie zasobami pracy w jednostce organizacyjnej Polityka personalna w przedsiębiorstwie. Rekrutacja i selekcja pracowników. Planowanie kariery zawodowej. Kierowanie zespołem pracowników. Ocenianie pracowników. Style kierowania. Istota konfliktów. Rodzaje i techniki negocjowania. Stan i struktura zatrudnienia. Wskaźniki fluktuacji. Wydajność pracy. Wynagradzanie pracowników, inne świadczenia na rzecz pracowników. Materialne i niematerialne czynniki motywacyjne. Konstrukcja i opodatkowanie wynagrodzeń. Przeprowadzanie rozmów kwalifikacyjnych. Przeprowadzenie rekrutacji na stanowisko sekretarki. Przygotowywanie planu własnej kariery zawodowej. Określanie umiejętności kierownika zespołu pracowniczego. Analizowanie struktury zatrudnienia w przedsiębiorstwie. Obliczanie wskaźników fluktuacji. Obliczanie wydajności pracy i pracochłonności. Dobieranie czynników kształtujących poziom wydajności pracy. Dobieranie właściwej jednostki czasu na wykonanie określonych produktów. Obliczanie wynagrodzeń w różnych systemach płac. Analizowanie płacowych i pozapłacowych czynników motywacji pracowników do pracy. Obliczanie narzutów na wynagrodzenia. 15. Ubezpieczenia Pojęcie i klasyfikacja ubezpieczeń. Ubezpieczenia społeczne. Otwarte Fundusze Emerytalne. Ubezpieczenia gospodarcze, Ubezpieczenia w handlu zagranicznym. Współpraca podmiotu gospodarczego z instytucjami ubezpieczeniowymi. Obliczanie kwoty ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych.

17 Wybieranie otwartych funduszy emerytalnych na podstawie ofert. Dobieranie towarzystw ubezpieczeniowych do współpracy z przedsiębiorstwami zgodnie z potrzebami. 16. Gospodarowanie finansami jednostki organizacyjnej Klasyfikacja przychodów i kosztów. Kalkulacja i analiza kosztów. Zasady ustalania wyniku finansowego. Podział wyniku finansowego. Istota i metody analizy ekonomicznej. Wskaźniki ekonomiczne wykorzystywane w analizie. Analiza rentowności przedsiębiorstwa. Ustalanie miesięcznych kosztów własnych w układzie rodzajowym, funkcjonalnym oraz kalkulacyjnym. Zaliczanie elementów kosztów do określonych grup kosztów. Prowadzanie kalkulacji kosztów metodą podziałową i doliczeniową. Ustalanie wyniku finansowego przedsiębiorstwa. Analizowanie kosztów zbytu towarów w przedsiębiorstwie. Planowanie obniżenia kosztów produkcji w przedsiębiorstwie. Obliczanie progu rentowności przedsiębiorstwa. Obliczanie płynności i rentowności przedsiębiorstwa. 17. Kontrola procesu gospodarczego Pojęcie i rodzaje kontroli. Instytucje kontroli zewnętrznej jednostki organizacyjnej. Elementy procesu kontrolnego. Czynniki decydujące o skuteczności procesu kontrolnego. Skutki procesu kontroli. Określanie podstaw prawnych dokonywania kontroli procesu produkcji w przedsiębiorstwie. Planowanie prac związanych z prowadzeniem kontroli zewnętrznej w jednostce usługowej. Przeprowadzanie kontroli stanu sanitarno-epidemiologicznego przedsiębiorstwa w warunkach symulowanych. 18. Organizacja działań marketingowych w jednostce organizacyjnej Pojęcie i instrumenty marketingu. Motywy postępowania konsumentów na rynku. Segmentacja rynku. Badania marketingowe. Metody i techniki badań marketingowych. Organizacja marketingu w jednostce organizacyjnej. Określanie roli informacji marketingowej w zarządzaniu przedsiębiorstwem. Dokonywanie segmentacji rynku dla dowolnego produktu. Prowadzenie badań marketingowych w cefu pozyskania nowych nabywców określonych produktów. Wykorzystywanie wyników analizy SWOT przedsiębiorstwa do opracowania strategii marketingowej. Sporządzenie uproszczonego marketingowego planu działania. 19. Gospodarowanie produktem Podstawowe pojęcia. Klasyfikacja produktów. Cykl życia produktu. Studium wprowadzenia produktu na rynek. Strategia rozwoju produktu. Ocena i kontrola jakości produktów. Działalność normalizacyjna w Polsce i na świecie. Organizacje normalizacyjne. Znak towarowy. Opakowanie produktu i jego funkcje. Znakowanie opakowań. Magazynowanie produktów. Czynniki obniżające jakość produktów w czasie przechowywania. Zmiany zachodzące w przechowywanych produktach. Opracowywanie strategii wprowadzenia nowego produktu na rynek. Identyfikowanie segmentu rynku dla dowolnego produktu. Porównywanie walorów produktu z punktu widzenia producenta i konsumenta. Prowadzanie badań wybranych produktów spożywczych w sposób organoleptyczny. Podejmowanie przez konsumenta decyzji o zakupie produktu na podstawie jego jakości - symulacja. Określanie wpływu atrakcyjności opakowań produktów na wielkość sprzedaży w okresie przedświątecznym. Analizowanie oznaczeń na opakowaniach. Określanie czynników negatywnie wpływających na przechowywanie produktów. 20. Strategia kształtowania cen w jednostce organizacyjnej Polityka cen w przedsiębiorstwie. Funkcje cen. Metody ustalania cen. Narzędzia wykorzystywane w kształtowaniu strategii cenowych. Analizowanie cen wybranych produktów. Określanie podstawy ustalania ceny.

18 Negocjowanie ceny zakupu z kontrahentem - symulacja. 21. Promocja produktu Funkcje i narzędzia promocji. Reklama jako proces komunikowania się przedsiębiorstwa z rynkiem. Psychologiczne podstawy oddziaływania reklamy. Rodzaje nośników reklamy i kryteria ich wyboru. Sprzedaż bezpośrednia. Pozareklamowe techniki aktywizacji sprzedaży. Analizowanie spotów reklamowych prezentowanych w TV. Analizowanie reklam zamieszczanych w różnych czasopismach. Przygotowywanie reklamy dowolnego produktu. Ocenianie przygotowanych reklam pod względem atrakcyjności dla młodzieży. Planowanie budżetu na reklamę. 22. Dystrybucja produktu Pojęcie i funkcje dystrybucji. Rola dystrybucji w strategii przedsiębiorstwa. Kanały dystrybucji i zasady ich wyboru. Logistyka w dystrybucji. Wpływ logistyki na powodzenie sprzedaży i poziom kosztów w przedsiębiorstwie. Określanie wpływu cech produktów na rodzaj kanałów dystrybucji. Określanie kanałów dystrybucji dla wybranych towarów. Określanie czynników wpływających na sprawną dystrybucję. Określanie źródeł konfliktów podczas dystrybucji produktów. Określanie wpływu logistyki na poziom sprzedaży w przedsiębiorstwie. Środki dydaktyczne Filmy edukacyjne, prezentacje multimedialne. Słowniki i encyklopedie. Czasopisma specjalistyczne. Literatura zawodowa. Zestaw foliogramów i plansz dotyczących obiegu dóbr i usług w gospodarce, struktur organizacyjnych przedsiębiorstw. Normy, przepisy prawa. Wzory formularzy sprawozdań, dokumentów finansowych. Zestawy ćwiczeń. Techniczne środki kształcenia. Uwag] o realizacji Program przedmiotu Ekonomika obejmuje treści kształcenia dotyczące funkcjonowania podmiotów gospodarczych w gospodarce rynkowej. Realizacja programu ma na celu kształtowanie praktycznych umiejętności, niezbędnych do prowadzenia przedsiębiorstwa o działalności produkcyjnej, handlowej lub usługowej w warunkach gospodarki rynkowej. Podczas realizacji programu nauczania szczególną uwagę należy zwrócić na planowanie działalności gospodarczej, gospodarowanie zasobami majątkowymi przedsiębiorstwa, prowadzenie kontroli procesu gospodarczego, podejmowanie działań marketingowych, prowadzenie transakcji w handlu krajowym i zagranicznym oraz poprawne interpretowanie mierników i wskaźników działalności gospodarczej przedsiębiorstw i państwa. W procesie dydaktycznym zaleca się stosowanie następujących metod nauczania: metody przypadków, sytuacyjnej, gier dydaktycznych (symulacyjnych i decyzyjnych) oraz metody projektów. Szczególnej uwadze poleca się metodę projektów, która daje możliwość doskonalenia i pogłębiania wiedzy, a także planowania, rozwiązywania problemów, korzystania z różnych źródeł informacji oraz współpracy w zespole. Ćwiczenia zamieszczone w poszczególnych działach stanowią propozycję, którą można wykorzystać podczas prowadzenia zajęć. Wskazane jest, aby nauczyciel przygotował również inne ćwiczenia, dostosowane do oczekiwań i zainteresowań uczniów oraz możliwe do wykonania w warunkach szkoły. Wykonywanie ćwiczeń ma na celu utrwalanie umiejętności praktycznych oraz kształtowanie umiejętności samodzielnego podejmowania decyzji w zakresie wykonywanych zadań zawodowych, radzenia sobie w sytuacjach problemowych, skutecznego komunikowania się z innymi uczestnikami procesu pracy, efektywnego współdziałania w zespole, a także umiejętności organizowania i oceniania własnej pracy oraz systematycznego doskonalenia umiejętności zawodowych. Zajęcia dydaktyczne powinny odbywać się w grupach do 15 osób w pracowni ekonomiki wyposażonej w specjalistyczne programy komputerowe z dostępem do Internetu. Proponuje się następujący podział godzin na realizację działów tematycznych:

19 Lp Działy tematyczne Orientacyjna liczba godzin. 1. Normy regulujące współżycie międzyludzkie 7 2. Wizerunek pracownika 5 3. Stosunki interpersonalne 7 4. Samoocena 5 5. Działalność produkcyjna Krajowy obrót towarowy Handel w Unii Europejskiej 5 8. Zagraniczny obrót towarowy 7 9. Działalność usłuqowa Obrót pieniężny Gospodarowanie zasobami majątkowymi Zarządzanie jednostką organizacyjną Planowanie i organizowanie działalności 16 jednostki organizacyjnej * 14. Gospodarowanie zasobami pracy w jednostce organizacyjnej 62 Ubezpieczenia Gospodarowanie finansami jednostki organizacyjnej Kontrola procesu gospodarczego Organizacja działań marketingowych w 12 jednostce organizacyjnej 19. Gospodarowanie produktem Strategia kształtowania ceny w jednostce organizacyjnej 28 Promocja produktu Dystrybucja produktu 32 Razem 380 Podana w tabeli liczba godzin na realizację poszczególnych działów ma charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzać zmiany w zależności od potrzeb edukacyjnych uczniów i możliwości szkoły. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów należy prowadzić systematycznie przez cały czas realizacji programu nauczania przedmiotu na podstawie określonych kryteriów. Proces oceniania powinien obejmować diagnozę stanu wiadomości i umiejętności uczniów w odniesieniu. do celów kształcenia. Należy rejestrować postępy uczniów w toku realizacji programu nauczania oraz rozpoznawać trudności w osiąganiu założonych celów. Kontrola i ocena osiągnięć uczniów powinna być dokonywana za pomocą: -sprawdzianów ustnych i pisemnych, -testów osiągnięć szkolnych, -obserwacji czynności ucznia wykonywanych podczas ćwiczeń, -opracowanych projektów. Podczas oceniania osiągnięć uczniów należy zwracać uwagę na: -posługiwanie się terminologią z zakresu ekonomiki, -obliczanie podstawowych wskaźników charakteryzujących działalność przedsiębiorstwa, -znaczenie wpływu struktury źródeł finansowania na efekty ekonomiczne przedsiębiorstwa, -posługiwanie się podstawowymi pojęciami z zakresu handlu zagranicznego, -interpretowanie sytuacji gospodarczych. Podczas sprawdzania i oceniania projektów proponuje się zwrócić uwagę na: -trafność koncepcji projektu, -dobór materiałów źródłowych, -plan projektu, podział zadań oraz stopień zaangażowania się uczestników w realizację projektu, -stopień realizacji zamierzonych celów, -wykonanie i prezentację projektu. Po zakończeniu realizacji programu, w celu zbadania osiągnięć uczniów, proponuje się zastosowanie testu osiągnięć szkolnych z zakresu poszczególnych działów tematycznych. W ocenie końcowej osiągnięć uczniów należy uwzględniać wyniki samooceny ucznia oraz wszystkich metod sprawdzania stosowanych przez nauczyciela.

20 Literatura Altkorn J. (red): Podstawy marketingu. Instytut Marketingu, Kraków 2000 Bień W.: Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa. Difin, Warszawa 2005 Ciesielski M. (red): Rynek usług logistycznych. Difin, 2005 Czekaj J., Dresler Z,: Zarządzanie finansami przedsiębiorstw. Podstawy teorii. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002 Dębski D.: Ekonomika i organizacja przedsiębiorstw, Cz. 1 i 2, WSiP, Warszawa 2006 Dębski D.: Ekonomika i organizacja przedsiębiorstw, Ćwiczenia, WSiP, Warszawa 2006 Duraj J.: Podstawy ekonomiki przedsiębiorstw. PWE, Warszawa 2004 Kotler P.: Marketing. Wydawnictwo FELBERG SJA, Warszawa 1999 Koźmiński A. (red): Zarządzanie. Teoria i praktyka. PWN, Warszawa 1996 * Lichtarski J. (red): Podstawy nauki o przedsiębiorstwie. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego, Wrocław 2003 Mastenbroek W.: Negocjowanie. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996 Mazurkiewicz L: Podstawy planowania marketingowego, Instytut Rozwoju i Biznesu, Serock 2004 Mroziewski M.: Style kierowania i zarządzania. Wybrane koncepcje.difin, 2005/wydanie I Nowacka A., Nowacki R.: Podstawy marketingu. Difin Warszawa 2004 Pease A.: Mowa ciała. Wydawnictwo Jedność", Kielce 2001 Ricky W. Griffin.: Podstawy zarządzania organizacjami. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002 Rutkowski A.: Analiza finansowa. Instytut Rozwoju i Biznesu, Serock 2004 Sierpińska M., Jachna T.: Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych. PWE, Warszawa 1999 SobczykG.: Ekonomika małych i średnich przedsiębiorstw. Difin 2004 Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych.