OSZCZĘDZAJ I INWESTUJ

Transkrypt

1 NIEZALEŻNY DODATEK TEMATYCZNY DYSTRYBUOWANY WRAZ Z RZECZPOSPOLITĄ Nr 1/Luty 2010 OSZCZĘDZAJ 4 kroki I INWESTUJ do inwestycji Z GłoWĄ Giełda Większe możliwości i ryzyko Banki Czy już czas polować na dobrą lokatę DOBRZE ULOKUJ SWÓJ KAPITAŁ kwestia ZAUfANiA fundusze są coraz bardziej świadome, że ich relacje z klientami powinny opierać się na budowaniu zaufania prof. Witold orłowski: Gospodarcze podsumowanie roku 2009 oraz prognozy inwestycyjne na na ZdjĘCIu: ProF. WItoLd orłowski

2 2 NIEZALEŻNY DODATEK TEMATYCZNY DYSTRYBUOWANY WRAZ Z RZECZPOSPOLITĄ WYZWANIA Rozpoczynając oszczędzanie i inwestycje już dziś decydujemy o tym, co zdarzy się za 20 lat. Jaką dostaniemy emeryturę i czy stać nas będzie na opłacenie dziecku czesnego na uczelni? PoLECamY Norbert Jeziolowicz dyrektor Związku Banków Polskich. Przyszłość składa się z decyzji podjętych dzisiaj STRONA 8 Kilka banków zapowiada ekspansję. To szansa na niższe opłaty, bo powinny konkurować o klientów. Zeszłoroczny kryzys na światowych rynkach odbił się także na kieszeniach Polaków i mocno nadszarpnął nasze zaufanie do instytucji finansowych. Przez ostatnich 20 lat banki, ubezpieczyciele czy towarzystwa funduszy inwestycyjnych przekonywały nas, że jedynie systematyczne inwestowanie pozwoli na zgromadzenie pokaźnych oszczędności. Nawet, gdy inwestujemy regularnie stosunkowo niewielkie kwoty. Miliony Polaków uwierzyły, że tak działa wolny rynek, by następnie podczas kryzysu z przerażeniem obserwować, jak topnieją ich oszczędności. trzeba ograniczać ryzyko Co teraz? Wszyscy powinniśmy odrobić lekcję, którą dał 1 nam kryzys. Oszczędzanie, inwestowanie tak, jak najbardziej, ale to, o czym musimy pamiętać, to jak największa dywersyfikacja naszych inwestycji. Mówiąc prościej odkładanie na przyszłość jest niezbędne, ale powinniśmy zrobić wszystko, by jak najbardziej ograniczyć ryzyko. A najlepszym sposobem jest podzielenie naszych pieniędzy i zainwestowanie ich w różne typy inwestycji. Zanim przystąpimy do dzielenia naszych pieniędzy, musimy się zastanowić, jakie są nasze cele. Część środków może nam być potrzebna już niedługo, część za 2-3 lata, część zaś może spokojnie nawet 20 lat pracować na naszą emeryturę. W co inwestować? Prawdziwy kłopot to inwestycje długoterminowe. Wte- 2 dy bowiem najtrudniej ocenić, co się sprawdzi i przyniesie nam zysk. Jedyny sposób, by się zabezpieczyć, to podział naszych pieniędzy. Część warto przeznaczyć na inwestycje bezpieczne, np. lokaty objęte gwarancjami skarbu państwa lub zakup rządowych obligacji. Zysk nie będzie imponujący ale praktycznie pewny. Potencjalnie wyższe zyski przyniesie nam część pieniędzy zainwestowana na giełdzie, choćby za pośrednictwem funduszy inwestycyjnych czy towarzystw ubezpieczeniowych ale też musimy liczyć się z wyższym Najlepszym sposobem na ograniczenie ryzyka jest podział naszych pieniędzy na różne typy inwestycji. prof. krzysztof opolski, doradca prezesa NBP ryzykiem. Mając do dyspozycji większą kwotę warto rozważyć inwestycję w nieruchomość lub nawet dzieła sztuki czy dobre roczniki wina. sami odpowiadamy za siebie Zanim powierzymy komuś 3 swoje pieniądze warto też zastanowić się, czy większych dochodów nie osiągniemy pomnażając je osobiście, na przykład inwestując we własną firmę. Zaś jeśli już zdecydujemy się korzystać z usług doradców pamiętajmy, że wszyscy oni są zainteresowani, by sprzedać nam swój produkt. Dlatego nigdy nie poprzestawajmy na jednej poradzie, porównajmy kilka ofert i pamiętajmy, że za ostateczny wynik każdej operacji odpowiadamy sami i nikt z nas tej odpowiedzialności nie zdejmie. Pomimo wszystko jednak, przyszłość nie jest o końca nieprzewidywalna. Tylko od nas zależy, czy już dziś zaczniemy ją zabezpieczać, by kiedyś powiedzieć sobie z satysfakcją: dobrze, że pomyślałem wcześniej. We make our readers succeed! 1 EDYCJA LUTY 2010 Bussines developer: Adam Jabłoński treść: Zbigniew domaszewicz Paweł moskalewicz project Manager: tymoteusz nowak tel.: tymoteusz.nowak@mediaplanet.com dystrybuowane z: Rzeczpospolita druk: Presspublica Sp. z o.o Nakład: egzemplarzy skład: Graphics & design Studio, michał Ziółkowski, kontakt z Mediaplanet: fax: info.pl@mediaplanet.com Mediaplanet jest wiodącym domem wydawniczym na rynku europejskim. Specjalizujemy się w tworzeniu wysokiej jakości publikacji tematycznych w prasie codziennej, online oraz broadcast. Mediaplanet nie ponosi odpowiedzialności za treść reklam. reklama

3

4 4 NIEZALEŻNY DODATEK TEMATYCZNY DYSTRYBUOWANY WRAZ Z RZECZPOSPOLITĄ INSPIRACJE 1kRok NiE BÓJ się GiEłdY Inwestycje Na przekór kryzysowi ubiegły rok na warszawskiej giełdzie okazał się bardzo udany. to powinno być zachętą dla nowych inwestorów. Lepsza sytuacja to większe możliwości pytanie: Bezpieczne lokaty bankowe czy większe, ale niepewne zyski z inwestycji giełdowych? odpowiedź: To zależy od inwestora. Ale giełda powinna nadal rosnąć, więc zakup akcji warto poważnie rozważyć. Giełda jest najbardziej czułym barometrem gospodarczym. Odczuli to inwestorzy po zapaści na amerykańskim rynku nieruchomości w 2007r. Aktywa popularnych i uważanych za pewną wówczas inwestycję funduszy inwestycyjnych stopniały w krótkim czasie o niebotyczną kwotę 60 mld zł. Swoją szansę dostrzegły banki, które zaczęły intensywne zabieganie o depozyty klientów. Renesans przeżywały rynki obligacji oferujące atrakcyjne rentowności papierów skarbowych. Polacy wyraźnie odwrócili się od giełdy. Zmiana profilu portfela na bardziej bezpieczny w warunkach spowolnienia gospodarczego wydawała się być jak najbardziej uzasadniona. Korzystne w latach było więc zwiększenie udziału aktywów bezpiecznych jak lokaty czy obligacje kosztem bardziej ryzykownych akcji. Sytuacja uległa zmianie. Wraz z ożywieniem w światowej gospodarce zwiększył się apetyt na ryzyko. Inwestorzy, którzy nie odwrócili się definitywnie od GPW potrafili niejednokrotnie zarobić po kilkaset procent w skali roku. Na tym jednak nie koniec. W warunkach ożywienia gospodarczego mniej atrakcyjne wydaje się być zachowawcze inwestowanie w bezpieczne aktywa. Widać to choćby po spadku oprocentowania Rok 2010 za sprawą wyników giełdowych spółek będzie korzystny dla posiadaczy akcji. kamil kasperski, Analityk rynków fi nansowych X-Trade Brokers DM FaKtY Z dużym potencjałem, ale ryzykownie - forex Forex to największy rynek świata o dużych możliwościach zarobku ale i strat. jeśli nie boisz się ryzyka i masz już pewną wiedzę o rynku kapitałowym możesz część kapitału zainwestować właśnie tam. na forex możesz kupować i sprzedawać waluty, złoto, zarabiać także gdy nie posiadasz fizycznie danej waluty, towaru. uważaj na ryzyko duży lewar (dźwignia finansowa) skutkuje dużymi zyskami w krótkim czasie ale i potencjalnymi stratami. na tym rynku nie ma żartów i swoje inwestycje zacznij na darmowym demo z wirtualnym kapitałem. dopiero po pewnym czasie sam zdecyduj czy tego typu inwestycje są dla Ciebie. kupowanie AkCJi inwestorzy robią to za pośrednictwem domów maklerskich. PHoTo: RN lokat bankowych. Dalsza poprawa w uwarunkowaniach makroekonomicznych, które znalazło swoje odzwierciedlenie w wynikach większości spółek giełdowych wskazuje, że wzrosty z ubiegłego roku nie są ostatnimi. Rozwiązaniem może być zakup jednostek funduszy inwestycyjnych, które powoli wracają do łask inwestorów. Tego typu pośrednia ekspozycja na rynki akcji jest jednak związana z większymi kosztami i faktem, że nie mamy bezpośredniego wpływu na skład naszego portfela inwestycyjnego. Z tego punktu widzenia bardziej atrakcyjne jest bezpośrednie inwestowanie na GPW. Zwiększenie ekspozycji na rynek akcji wydaje się być obecnie uzasadnione tym bardziej, że część walorów nadal pozostaje poniżej wyceny z 2007r. Z inwestycjami giełdowymi nieodłącznie wiążą się możliwości osiągnięcia ponadprzeciętnych zysków w długim okresie. Pod tym względem akcje prezentują się znacznie lepiej od bezpiecznych lokat bankowych czy inwestycji w rządowe papiery dłużne. Oczywiście struktura portfela inwestycji przeciętnego Kowalskiego zależy od indywidualnej sytuacji inwestora i w konstrukcji założeń polityki inwestycyjnej powinno się brać pod uwagę takie czynniki jak: wiek, poziom awersji do ryzyka czy skłonność do oszczędzania. Większy apetyt na ryzyko jest zazwyczaj domeną ludzi młodych jednak w warunkach poprawy koniunktury zwiększenie ekspozycji na ryzykowny rynek akcyjny powinno być atrakcyjne dla szerokiej grupy inwestorów. zbigniew PoGorzElski Ile można było zarobić w 2009 r. na giełdzie? Zerknijmy na indeksy. Najważniejszy z nich WIG 20 (obejmuje 20 największych spółek) wzrósł aż o 33 proc. Inne zyskały jeszcze bardziej. Takich profitów nie dawała żadna lokata bankowa. Aby inwestować nie trzeba dużej gotówki. Sens ma ulokowanie w akcjach nawet 2-3 tys. zł to wystarczy aby nabrać doświadczenia. Oto giełdowe ABC dla osób, które chciałyby pomnożyć swój kapitał. Jak handlować Składanie zleceń kupna lub sprzedaży akcji jest proste. Inwestorzy robią to za pośrednictwem domów maklerskich. Trzeba więc założyć sobie w którymś z nich rachunek inwestycyjny. Dyspozycje można wydawać przez internet, ale także np. przez telefon, podając nazwę spółki, liczbę akcji i akceptowalną cenę. Zlecenia można składać w czasie sesji lub przed nią. Wg Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych na koniec 2009 r. mieliśmy już ponad 1,13 mln rachunków inwestycyjnych (o 100 tys. więcej niż rok wcześniej), a na co czwartym trwa aktywny handel. Jakie akcje wybrać Nie ma dobrej odpowiedzi. Giełda to nie ruletka, więc warto wyrobić sobie opinię czy dana spółka działa w przyszłościowej branży, czy ma dobrą sytuację finansową (rosnące przychody i zyki) i czy nie jest za droga na tle konkurentów. Warto kupić akcje kilku spółek, zmniejszając ryzyko, że jedno niepowodzenie zniweczy wszelkie szanse na zyski. Jak uwzględnić ryzyko Zdaniem analityków akcje potraktowane jako lokata na lata dadzą największą szansę na zyski, bo w dłuższym okresie gospodarka rośnie, a dobre spółki rozwijają się i zyskują na wartości. Aktywny, spekulacyjny handel to większe ryzyko opcja tylko dla osób, które mają rezerwę finansową i nie staną przed koniecznością nagłego sprzedania akcji. Wystarczy np. jakiś negatywny incydent w gospodarce USA, by nawet najlepsze spółki w Warszawie nagle straciły na wartości. zbigniew PoGorzElski info.pl@mediaplanet.com

5 NOWOŚCI 2kRok 5 reklama ZAUfAJ inwestorom przyszłość tfi podczas ostatniego kryzysu zaufanie do funduszy zostało nadszarpnięte. PHoTo: istock Kwestia zaufania podstawą inwestycji pytanie: Jakiemu funduszowi inwestycyjnemu zaufać? odpowiedź: Temu, który uczciwie mówi, jakich zysków spodziewa się w przyszłości, a nie kusi dawnymi osiągnięciami. Zaufanie na rynku finansowym decyduje zarówno o sukcesie działających na nim instytucji, jak i ich klientów. Podczas ostatniego kryzysu to zaufanie zostało mocno nadszarpnięte. Co zrobić, by je odbudować? Przede wszystkim fundusze muszą realnie ocenić możliwości rynkowe, a następnie zmienić strategię marketingową i sposób komunikacji z klientem. Zamiast jak poprzednio zachęcać do lokowania pieniędzy w określone klasy funduszy historycznymi stopami zwrotu, należy rzetelnie i zgodnie z zasadami sztuki inwestowania przewidywać efekt tego lokowania. To zadanie o wiele trudniejsze, ale na tej właśnie płaszczyźnie jest szansa budowania zaufania między funduszem a klientem. Jak zachęcić klientów? Wyraźnie widać, że sporo zaczyna się zmieniać. Być może zmiany te wymuszone są przez warunki, w jakich przychodzi funduszom działać. W czasie bessy niemal wszystkie przyniosły klientom straty. W ciągu trwającej od wiosny fali wzrostowej, spora część ma się czym pochwalić. Ale niewiele może stwierdzić, że odrobiło straty, mimo że rynek umożliwiał osiągnięcie zysków rzędu kilkudziesięciu procent w ciągu roku. Roman przasnyski Główny Analityk Gold Finance Nie mówiąc już o powrocie do zysków w przypadku najbardziej wiernych klientów, wierzących w zapewnienia, że jedynie długoterminowy horyzont inwestycji zapewnia powodzenie. W takiej sytuacji trudno przyciągać klientów zarówno dezerterów, którzy odeszli w czasie bessy, jak i zupełnie nowych inwestorów. Fundusze zmieniają więc strategię. Nie widać już reklam funduszy, nęcących imponującymi zyskami z przeszłości. Za to coraz częściej pojawiają się w mediach wypowiedzi i opinie zarządzających funduszami oraz prezesów towarzystw funduszy inwestycyjnych, dotyczące przyszłości i perspektyw, jakie widzą przed rynkami. Jeśli przypomnimy sobie przesadną wręcz wstrzemięźliwość przed takimi deklaracjami z nieodległej przeszłości, widać, jak radykalna zmiana zachodzi w tym zakresie. Budowanie zaufania między funduszami a ich klientami zdaje się wkraczać w zupełnie inny jakościowo obszar. Zobaczymy, jakie przyniesie to efekty. Z jednej strony dużą rolę musi grać ocena szans, jakie zarządzającym funduszami i towarzystwom funduszy daje rynek. Z drugiej strony ocena własnych możliwości ich wykorzystania. Czy fundusze wrócą do łask? To trudny do rozstrzygnięcia dylemat, ale też zasadniczy warunek budowania zaufania. Oraz doprowadzenia do sytuacji, że Polacy w funduszach będą lokować nie 5, a 15 czy 20 proc. swoich oszczędności. To walka o spory rynek i zdaje się, że wszyscy zaczynają sobie z tego zdawać sprawę. Być może dojdziemy kiedyś do takiego etapu, w którym zamiast mnożenia funduszy, towarzystwa zaczną specjalizować się w zarządzaniu takimi klasami aktywów, z których potrafią osiągnąć najlepsze wyniki. A przy okazji zadbają o rzetelną edukację swych klientów. roman PrzasNYski Główny Analityk Gold Finance

6 6 NIEZALEŻNY DODATEK TEMATYCZNY DYSTRYBUOWANY WRAZ Z RZECZPOSPOLITĄ NOWOŚCI RACHUNEK SUMIENIA ZA ROK 2009 pytanie: W mediach wciąż słyszało się o kryzysie. Czy ubiegły rok był naprawdę tak zły? odpowiedź: Na tle innych krajów możemy powiedzieć, że dla naszych oszczędności przeszedł on zdumiewająco dobrze. O roku 2009 będziemy chcieli szybko zapomnieć. I to nawet nie dlatego, że nie można było korzystnie zainwestować swoich oszczędności. Wręcz odwrotnie: kto zdecydował się na ryzyko i w odpowiednim okresie wrócił na giełdę, mógł osiągnąć znakomite zyski, a kto trzymał swoje pieniądze na bezpiecznej lokacie bankowej lub w obligacjach skarbowych, na pewno na tym nie stracił. Ale był to rok niepewności, nerwowości i złych nastrojów na całym świecie. A finanse, jak powszechnie wiadomo, lubią spokój. Jak więc podsumować rok 2009? Na świecie mieliśmy do czynienia z największą od czasów wojny światowej recesją. Produkt krajowy brutto (PKB) w największych gospodarkach świata spadł o około 5 proc., wzrosło gwałtownie bezrobocie, zmniejszył się globalny eksport i inwestycje. Po stronie pozytywów należy odnotować fakt, że w miarę upływu kolejnych miesięcy rosła nadzieja, że udało się uratować przed załamaniem globalny system bankowy. Po stronie negatywów należy jednak dodać, że ratunek ten był możliwy tylko dzięki wsparciu banków gigantycznymi pieniędzmi podatników, co doprowadziło do silnego wzrostu zadłużenia wielu rządów. Problem został więc nie tyle rozwiązany, co przesunięty w czasie i przestrzeni. Giełdy odżyły, banki są bezpieczne (a wraz z nimi oszczędności), ale za to zagrożone są na dłuższą metę finanse publiczne wielu krajów. A to zła wiadomość dla portfeli podatników, bo rządy prędzej czy później będą musiały do nich sięgnąć by pospłacać swoje długi. My w Polsce należeliśmy do nielicznych szczęśliwców, którym w roku 2009 udało się uniknąć recesji. To oczywiście znakomicie, ale to nie oznacza że mieliśmy rok bez zmartwień. Także u nas był to rok niezwykle nerwowy, który zaczął się od paniki w sprawie złotego i niedobrych danych o produkcji. Potem na szczęście sytuacja stopniowo zaczęła się uspokajać. Rok zakończyliśmy na wyraźnym plusie jeśli chodzi o produkcję, kurs złotego ustabilizował się na poziomie, z którego większość z nas jest zadowolona, giełda wydostała się z dołka, przestaliśmy się martwić o bezpieczeństwo naszych oszczędności ulokowanych w bankach. Słowem, wyszliśmy z kłopotów obronna ręką. Ale tak jak reszta świata doświadczyliśmy silnego spowolnienia rozwoju, wzrosło bezrobocie, pogorszyła się sytuacja finansów publicznych. Na tle innych krajów Europy zwłaszcza wielu naszych sąsiadów, którzy otarli się o pełne bankructwo naprawdę możemy jednak powiedzieć, że dla nas i dla naszych oszczędności ten rok przeszedł zdumiewająco dobrze. Prof. Witold orłowski Jak inwestować w 2010? Uniwersalne zasady inwestowania Zasady dotyczące sposobu inwestowania oszczędności na rynku kapitałowym pozostają niezmienne niezależnie od koniunktury na giełdzie, poziomu rynkowych stóp procentowych, oraz tendencji, z jakimi mamy do czynienia w danym momencie w gospodarce. Oczekujemy, że akcje okażą się klasą aktywów, która przyniesie najwyższe stopy zwrotu w 2010 roku. Zbigniew Jakubowski Wiceprezes Zarządu Union Investment TFI S.A. Istnieje kilka kluczowych reguł, do których powinien stosować się inwestor. Najważniejszą z nich jest odpowiedni dobór inwestycji z punktu widzenia wiedzy, doświadczenia, akceptacji ryzyka oraz zakładanego horyzontu inwestycyjnego. Dostosowanie polskich przepisów do dyrektywy europejskiej nałożyło obowiązek zbadania poziomu akceptacji ryzyka inwestycji finansowych potencjalnego klienta przez podmiot oferujący instrumenty inwestycyjne. To obowiązek, z którego warto dla własnego bezpieczeństwa - skorzystać. Pozwoli to uniknąć sytuacji w której inwestor lokuje środki w instrumenty inwestycyjne, których nie rozumie, nie wie jakie ryzyko inwestycyjne się z nimi wiąże i w przypadku poniesienia straty na ryzykownej inwestycji -nie akceptuje tej straty. Drugą uniwersalną regułą inwestowania jest podejście fundamentalne do inwestycji, czyli analiza wszystkich czynników ryzyka inwestycyjnego. Wybierając rodzaj inwestycji należy zawsze uwzględniać prognozy makroekonomiczne, prognozy rynkowe dotyczące ryzyka walutowego, ryzyka stopy procentowej itp. W przypadku inwestycji w akcje lub obligacje przedsiębiorstw należy także wziąć pod uwagę analizę fundamentalną spółek oraz branży, w której działają. Oczywiście powierzenie środków w zarządzanie fachowcom, czyli wpłacenie do jednego z funduszy inwestycyjnych zdejmuje obowiązek dokonywania szczegółowych analiz rynku z inwestora, pozostaje jedynie dokonanie wyboru odpowiedniego funduszu w oparciu o racjonalne przesłanki dotyczące sytuacji makroekonomicznej i rynkowej. perspektywy rynkowe w 2010, czyli na co zwrócić szczególną uwagę Rok 2010 powinien przynieść kontynuację pozytywnych zjawisk ożywienia w gospodarce światowej, w tym w gospodarce polskiej zapoczątkowanych jeszcze w 2009 roku. Wzrost gospodarczy na świecie stanowi fundament dla poprawy sytuacji finansowej przedsiębiorstw, oraz gospodarstw domowych. Oba te czynniki powinny przyczynić się do kontynuacji trendu wzrostowego na giełdach akcji na całym świecie. Uwzględniając koniec efektu odreagowania bessy, dodatkowo fakt, że oczekiwania co do poprawy przyszłych zysków spółek są bardzo wygórowane, wzrosty te nie powinny być jednak tak spektakularne jak w 2009 roku. Warto także mieć na uwadze, że na przestrzeni roku powinno mieć miejsce zracjonalizowanie oczekiwań, które nałożone na pierwsze podwyżki stóp procentowych może przyczynić się do korekty wzrostów na rynku akcji. Po-

7 NIEZALEŻNY DODATEK TEMATYCZNY DYSTRYBUOWANY WRAZ Z RZECZPOSPOLITĄ 7 prof. Witold Orłowski Główny Doradca Ekonomiczy, PricewaterhouseCoopers Sp. z o.o. Zdjęcie: PwC Sp. z o.o. Prognozy na rok 2010 Rok 2010 powinien być lepszy od poprzedniego. Ale niektóre problemy gospodarcze pozostają i nerwowość na pewno będzie się utrzymywać. Wiele wskazuje na to, że rok 2010 będzie lepszy od tego, który minął. Ale lepszy nie musi oznaczać beztroski. Niewykluczone, że nowy rok może być tylko okresem oddechu po ciężkich przejściach z minionych miesięcy, a przed kolejnymi kłopotami, które mogą pojawić się przed światową i polską gospodarką w przyszłości. Na razie ze świata płyną korzystne sygnały: PKB głównych gospodarek jest nadal niższy niż przed kryzysem, ale w połowie zeszłego roku osiągnął dno i od tego czasu powoli wzrasta. Jeśli ten trend utrzyma się, w roku 2010 na świecie nie powinniśmy już mieć recesji, choć będzie jeszcze wiele jej nieprzyjemnych pozostałości wyższe bezrobocie, mniejsza skłonność do inwestowania, kłopoty finansowe firm. Rządy będą stopniowo ograniczać swoje wsparcie, gospodarka stanie na własnych nogach. Świat będzie powoli dochodzić do siebie po ciężkim szoku. A to prawdopodobnie oznacza względny spokój na rynkach finansowych i powolną odbudowę na giełdach. Problemy jednak nie znikną, raczej się przyczają. Sytuacja finansowa wielu krajów wyraźnie pogorszy się skutkiem nadmiernego wzrostu zadłużenia. A to będzie się przekładać na alarmistyczne oceny, które mogą wywoływać wahania kursów walutowych. Żaden kraj w roku 2010 nie powinien zbankrutować, ale nerwowość na pewno będzie się utrzymywać. Również w Polsce rok 2010 powinien być lepszy od poprzedniego. Prawdopodobnie zacznie wyraźnie wzrastać nasz eksport i napływ zagranicznego kapitału do Polski, co przełoży się na szybszy wzrost PKB i dalsze wzmocnienie waluty. W ciągu roku może przestać rosnąć bezrobocie, a banki nieco chętniej zaczną udzielać kredytów. Nie powinno raczej dochodzić do gwałtownych wahań na rynku finansowym Nie oznacza to jednak, że wszystko będzie przebiegało gładko. Choć nie będziemy mieli specjalnych powodów do obaw ani o naszą walutę, ani o bezpieczeństwo pieniędzy ulokowanych w bankach i na giełdzie, to rok upłynie na niekończących się dyskusjach na temat nadmiernego wzrostu długu publicznego. A to na pewno nie poprawi nam humoru. Prof. Witold Orłowski 3 CZY WIESZ, ŻE... Giełda 1 Indeks WIG zyskał w ub. roku 47 proc., więc akcje spółek i fundusze akcji dawały szanse na imponujące zyski. Jak będzie w tym roku? Analitycy przewidują, że kursy będą rosnąć, ale już wolniej. Uprzedzają o możliwości sporych wahań koniunktury. Inwestorzy powinni zwrócić uwagę na dwie ogromne oferty publicznej sprzedaży akcji na giełdę wybieraj się PZU i Polkomel. Złoto 2 To także była świetna inwestycja na początku ub. roku złoto kosztowało niecałe 870 dolarów za uncję, na koniec ok dol. A w najlepszym momencie można było zarobić jeszcze więcej, bo na początku grudnia cena uncji zbliżała się do 1220 dol. Co dalej? Na dwoje babka wróżyła. Złoto jest już drogie. Uchodzi za inwestycję kryzysową, pomagającą przetrwać trudne czasy. Jest jednak także inwestycją pomagającą uciec od inflacji a tej się ekonomiści na świecie obawiają. Lokaty bankowe 3 W pierwszych miesiącach ub. roku oferowały zysk rzędu nawet 10 proc. w skali roku i to niemal bez ryzyka. To już przeszłość. Analitycy sądzą, że obecne oprocentowanie lokat (ok. 5 proc. rocznie) utrzyma się lub trochę spadnie. Na więcej można liczyć tylko polując na promocje w bankach. artykuł sponsorowany mimo to oczekujemy, że akcje okażą się klasą aktywów, która przyniesie najwyższe stopy zwrotu w 2010 roku. Wierzymy jednak, że bieżący rok będzie wymagał bardziej selektywnego podejścia do wyboru spółek, gdyż o zmianach cen akcji w większym stopniu decydować będą wyniki i perspektywy poszczególnych spółek i branż niż to miało miejsce w ubiegłym roku. Na rynku obligacji planowane są rekordowo duże emisje ze strony Ministerstwa Finansów mające sfinansować deficyt budżetowy. Dodatkowo przewidujemy, że podstawowa stopa procentowa NBP wzrośnie w tym roku o 50 pkt. bazowych. Mimo to perspektywy dla funduszy obligacyjnych i pieniężnych są dobre. Czynnikiem, który może pomóc budżetowi jest powrót na ścieżkę wyższego wzrostu gospodarczego. Wyższe PKB to stabilniejsza sytuacja w przedsiębiorstwach, ich wyższe zyski a w konsekwencji większe wpływy do budżetu. Podwyżki stóp procentowych prawdopodobnie nastąpią dopiero w drugiej połowie roku, gdyż w pierwszym półroczu oczekiwany jest znaczny spadek inflacji. Prognozujemy, że największy zysk przyniosą obligacje korporacyjne ze względu na wspomnianą dobrą sytuację przedsiębiorstw, fundusze pieniężne powinny szybko odczuć wyższą rentowność obligacji po podwyżkach stóp procentowych zaś fundusze obligacyjne, mają szansę zyskać na lepszym postrzeganiu kredytowym Polski oraz silnych rekomendacjach na kupowanie złotego jako waluty, która ma dobre perspektywy. Perspektywy inwestycyjne w 2010 roku są zatem pozytywne pomimo zwiększonego ryzyka inwestycyjnego. Niniejszy komunikat stanowi wyraz naszej najlepszej wiedzy popartej informacjami z kompetentnych rynkowych źródeł, jednakże nie możemy gwarantować ich pełnej wiarygodności i kompletności. Wszelkie oceny zawarte w niniejszym komunikacie wyrażają nasze opinie w momencie publikacji komunikatu. Union Investment TFI S.A. nie ponosi odpowiedzialności za skutki decyzji podjętych na podstawie niniejszego komunikatu i zawartych w nim treści. Subfundusz nie gwarantuje realizacji założonego celu inwestycyjnego ani uzyskania określonego wyniku inwestycyjnego. Uczestnik musi liczyć się z możliwościć utraty przynajmniej części wpłaconych środków. Wymagane prawem informacje, w tym tabela opłat, aktualne informacje finansowe oraz informacje o ryzyku inwestycyjnym związanym z inwestycjami w jednostki uczestnictwa subfunduszu, znajdują się w prospekcie informacyjnym i jego skrócie dostępnych w Internecie na stronie w Union Investment TFI S.A. oraz w sieci sprzedaży. Wartość aktywów netto subfunduszu UniAkcje: Nowa Europa może się cechować wysoką zmiennością.

8 8 NIEZALEŻNY DODATEK TEMATYCZNY DYSTRYBUOWANY WRAZ Z RZECZPOSPOLITĄ NOWOŚCI 3kRok WYBiERZ partnera 4 ZdanIEm bankowców 73 euro rocznie za usługi bankowe pytanie: Rok temu banki oferowały bardzo atrakcyjnie oprocentowane lokaty. Czy wkrótce do tego wrócą? odpowiedź: Nie. Bankowcy i analitycy przewidują raczej dalszy spadek oprocentowania depozytów Ubiegły rok w bankowości detalicznej rozpoczął się od wojny na depozyty, która wybuchła jeszcze pod koniec kryzysowego roku Banki licytowały się o pieniądze klientów, więc dla osób pragnących deponować oszczędności był to złoty okres w pierwszej połowie roku oprocentowanie krótkoterminowych lokat bankowych sięgnęło poziomu 8-9 proc. w skali roku. Reklamy zachęcały klientów do przerzucania pieniędzy, a ci, którzy zakładali lokaty na przełomie lat 2008 i 2009 mogli naprawdę dobrze zarobić. Poprawiająca się płynność w bankach oraz spadek stóp procentowych NBP spowodowały, że wysokooprocentowane lokaty zaczęły znikać z rynku. W ciągu kilku miesięcy oprocentowanie depozytów zjechało niemal o połowę na koniec ub. roku najczęściej oscylowało wokół poziomu 4-5 proc. droższe usługi Niemiłym zjawiskiem dla klientów banków stały się narastające opłaty za usługi bankowe, zżerające FaKtY Warto wiedzieć 2,1 proc. tak ekonomiści CaSE prognozują na ten rok poziom infl acji, pożerającej nasze zyski z depozytów. można też spotkać nieco wyższe prognozy. W ub. roku infl acja wyniosła 3,5 proc. 19-proc. tyle wynosi podatek od zysków kapitałowych, tzw. podatek belki. niektóre produkty fi nansowe banków pomyślane są jednak tak, że pozwalają go uniknąć. Warto zwracać uwagę na takie oferty, kalkulując przyszłe zyski. Kilka banków zapowiada ekspansję. To szansa na niższe opłaty, bo powinny konkurować o klientów. Norbert Jeziolowicz dyrektor Związku Banków Polskich część zysku z rachunków i lokat. Banki a to podnosiły opłaty za prowadzenie rachunków i za rozmaite usługi towarzyszące, a to wprowadzały nowe opłaty za usługi dotąd darmowe, a to zaostrzały warunki, które uprawniały klienta do niższych opłat. Jak podała w niedawnych raporcie Komisja Europejska, klient polskiego banku średnio płaci mu rocznie za usługi 73 euro, czyli ponad 300 zł. To relatywnie drogo. 50 tys. euro do tej kwoty możemy być pewni, że depozyt jest w 100 proc. gwarantowany przez bankowy Fundusz Gwarancyjny. to znaczy, że w razie (odpukać) znaczących problemów naszego banku odzyskamy te pieniądze w całości. jeśli ktoś ma większe oszczędności, ale rozłoży je do kilku banków tak, by w żadnym depozyt nie przekraczał 50 tys. euro, to gwarancje obejmą wszystkie jego oszczędności (więcej informacji: dodatkowe opłaty klient polskiego banku średnio płaci mu rocznie za usługi około 300 zł. PHoTo: istock Klienci banków powinni prześwietlić ile naprawdę płacą co miesiąc za obsługę rachunku. Warto sprawdzić ile kosztowałaby podobna oferta w bankach konkurencyjnych. koniec franka Na rynku kredytów hipotecznych miniony rok przyniósł koniec ery kredytów we frankach szwajcarskich. Frank na rynkach międzynarodowych jest drogi, więc kredyty takie stały dla banków bardziej ryzykowne. Banki zaczęły wprowadzać więc wyśrubowane obostrzenia, dotyczące m.in. zarobków kredytobiorcy i potężnego wkładu własnego a to sprawiło, że otrzymanie kredytu frankowego jest obecnie bardzo trudne. Łatwiej dostępne są natomiast kredyty w złotówkach a pod koniec roku banki generalnie zaczęły rozluźniać zasady udzielania kredytów hipotecznych. Na to nałożyły się zachęty rządowe pomocowy program dopłat do kredytów Rodzina na Swoim. W ostatnich miesiącach znów zaczęły nieco maleć marże od kredytów hipotecznych, które w ubiegłym roku doszły nawet do kilkuprocentowych poziomów. Analitycy przewidują, że dla klientów szukających kredytu na własne mieszkanie ten rok będzie lepszy niż ubiegły. andrzej Żak 1 Oprocentowanie lokat bankowych nadal należy oceniać jako wyjątkowo wysokie. Jest wyższe od stawek rynku międzybankowego (wiboru). Obecnie trzymiesięczna stawka wibor wynosi ok. 4,20 proc. a średnie oprocentowanie depozytów na ten sam okres w bankach (za Rzeczpospolitą z 3 lutego) 5,00 proc. To nie jest sytuacja normalna. 2 Co będzie dalej? Stopy procentowe NBP, a w ślad za nimi stawki rynku międzybankowego raczej w tym roku nie wzrosną. Klienci mogą więc oczekiwać spadków oprocentowania depozytów bankowych. Będzie to następować w miarę ożywiania się obrotów na rynku międzybankowym (dzięki czemu bankom będzie łatwiej i taniej zdobywać środki z rynku międzybankowego niż oferować wysokooprocentowane depozyty). 3 Czas pokaże czy będą drożeć prowizje od operacji bankowych. Na pewno banki będą próbowały zrekompensować sobie w ten sposób koszty depozytów. Czy im się to uda? To zależeć będzie od konkurencji i gotowości klientów do zmian banku prowadzącego ich rachunek. Ale nie brakuje ofert tanich pod względem prowizji, zwłaszcza w bankowości internetowej. 4 Kredytów walutowych banki udzielają ponad pięciokrotnie mniej niż w 2008 r. W ofertach tych banków, które nadal kredyty takie proponują, franka zaczyna wypierać euro. Klienci myślący o kredycie hipotecznym nie powinni liczyć na to, że banki wrócą do marż w walutowych kredytach mieszkaniowych w wysokości zaledwie jednego procenta. To przeszłość. andrzej topiński Główny Ekonomista Biuro Informacji Kredytowej S.A.

9 NIEZALEŻNY DODATEK TEMATYCZNY DYSTRYBUOWANY WRAZ Z RZECZPOSPOLITĄ 9

10 10 NIEZALEŻNY DODATEK TEMATYCZNY DYSTRYBUOWANY WRAZ Z RZECZPOSPOLITĄ SYLWETKA Czasem jeden mały zapis w polisie może zdecydować o wypłacie odszkodowania. Dlatego zanim podpiszemy umowę ubezpieczenia, nie żałujmy czasu na rozmowę z agentem. Beata Kuryłowicz ocaliła w ten sposób naprawdę spore pieniądze. Dobra polisa warta jest majątek To był szok. Gdy pani Beata weszła do domu, nie mogła uwierzyć własnym oczom. Pootwierane szafy, wybebeszone szuflady, rozbite naczynia walające się po podłodze. Jakby przez jej 100 metrowe mieszkanie na Ursynowie przeszedł prawdziwy huragan. Już po chwili nie miała wątpliwości to nie huragan, ale włamywacze, którzy wynieśli większość dorobku życia Kuryłowiczów. Nie rozumiałam, jak to możliwe opowiada pani Beata. Mieliśmy w drzwiach trzy patentowe zamki, żaden nie był nawet naruszony. Już po chwili okazało się, że złodzieje weszli oknem. Beata Kuryłowicz upiera się, że okna zawsze zostawiała zamknięte, jednak szyby były całe, a na framugach widać było jedynie drobne, tajemnicze zarysowania. Wezwałam policję, dochodziłam do siebie i obliczałam straty wspomina kobieta. Byłam załamana, myśl, że ktoś grzebał po moich najbardziej intymnych schowkach była nie do zniesienia. Jednak przyjazd policji nie zwiastował końca, lecz dopiero początek kłopotów Beaty Kuryłowicz. Bowiem po krótkich oględzinach policjanci orzekli, że nie są w stanie znaleźć niewątpliwych śladów włamania. A jak powiedzieli bez policyjnego zaświadczenia, że włamanie było, ubezpieczyciele często odrzucają wnioski o wypłatę odszkodowania. Ile warte jest życie? Sprawdź, czy posiadasz wymagane przez ubezpieczyciela zabezpieczenia, w tym drzwi i okien. Ich brak może spowodować odmowę przyznania od- szkodowania. krystyna krawczyk Dyrektor biura Rzecznika Ubezpieczonych 4kRok ZABEZpiECZ swój kapitał Agent pierwsze starcie Policja odjechała, a pani Beata zaczęła liczyć. Biżuteria i ukryte w kasetce pieniądze jakieś 20 tysięcy złotych, dwa laptopy kolejnych kilkanaście tysięcy, podobnie sprzęt grający. I jeszcze XIX wieczny obraz z dworku dziadków. Czyli minimum kilkadziesiąt tysięcy złotych, nie licząc sentymentu. Niektóre pierścionki były jeszcze po prababci... Natychmiast po odjeździe policji Kuryłowicz złapała za słuchawkę i zgłosiła szkodę. Gdy dwa dni później pojawił się rzeczoznawca, potwierdziły się przypuszczenia policjantów. Najpierw ochrzanił Kuryłowiczów, że posprzątali mieszkanie, potem rzucił okiem na okna i stwierdził: No, skoro policja nic tu nie znalazła, to tym bardziej ja. Po czym zrobił kilka zdjęć, wypisał krótki protokół i skierował się do wyjścia. I co dalej?? Kiedy dostaniemy odszkodowanie? zaczęli się dopytywać obrabowani. Nie jestem wróżką odparł rzeczoznawca ale na moje oko nie dostaniecie ani grosza. Nawet, jeśli ta kradzież rzeczywiście miała miejsce, to ani nasze, ani żadne inne towarzystwo nie wypłaca pieniędzy ludziom niefrasobliwie zostawiającym otwarte okna, jakby zapraszali złodzieja. Rzeczoznawca poszedł, Kuryłowicze napisali wniosek o odszkodowanie. Ciągle nie wierzyli, że mogą nie dostać pieniędzy. Jednak po dwóch tygodniach wyciągnęli ze skrzynki pismo, w którym ubezpieczyciel odmawiał wypłaty odszkodowania, ze względu na niewłaściwe zabezpieczenie lokalu przed kradzieżą (otwarte okna). Agent ostateczne starcie Zrozpaczone małżeństwo chciało pisać do gazet, skarżyć się do urzędów, ale zaczęli skromnie. Zadzwonili do agenta, który sprzedał im polisę. Panie Adamie zaatakowała Beata obiecywał pan, że w tym wariancie nie ma prawa zdarzyć się nic złego. A teraz pana towarzystwo odmawia wypłaty odszkodowania... Agent był u nich po 15 minutach. Poprosił o egzemplarz polisy. No właśnie powiedział dlatego namówiłem państwa na trochę droższy, rozszerzony wariant polisy, żeby w razie czego centrala nie mogła robić numerów i powoływać się na wyłączenia. Piszemy jeszcze jedno pismo! I rzeczywiście po dokładnym przeczytaniu warunków polisy okazało się, że ubezpieczyciel nie wykręci się od wypłaty odszkodowania. Po kolejnych dwóch tygodniach Kuryłowicze dostali list od ważnego dyrektora z centali, który rozpoznał sprawę i zatwierdził do wypłaty. Tym razem wszystko skończyło się dobrze, ale do nieszczęścia brakowało niewiele. Trochę mniej uporu, trochę mniej życzliwego agenta, trochę tańszej polisy. andrzej Żak 5 ubezpieczenia domów 1 Porównaj oferty kilku towarzystw, patrząc nie tylko na składkę, ale też zakres ochrony oraz katalog tzw. wyłączeń, czyli sytuacji, w których ochrona ubezpieczeniowa nie działa. Zawsze poproś o warunki umowy przed jej podpisaniem; 2 Sprawdź, czy posiadasz wymagane przez ubezpieczyciela zabezpieczenia, w tym drzwi i okien. Ich brak może spowodować odmowę przyznania odszkodowania; 3 Dowiedz się, jaki ubezpieczyciel stosuje sposób ustalenia wysokości odszkodowania, tzn. czy odszkodowanie zostanie wypłacone według wartości rzeczywistej, uwzględniającej stopień zużycia mienia, czy też według wartości tzw. odtworzeniowej, zgodnie z którą naprawienie szkody następuje na podstawie aktualnych cen nowych przedmiotów; 4 Zapytaj, czy ubezpieczyciel odpowiada za rzeczy znajdujące się poza ubezpieczonym budynkiem np. na balkonie czy w piwnicy oraz za utracone przedmioty wyniesione poza budynek np. Laptop czy też rzeczy nie będące naszą własnością; 5 Na pytania zawarte we wniosku o zawarcie umowy ubezpieczenia odpowiadaj zgodnie z prawdą. Podanie nieprawdy lub zatajenie faktów może mieć wpływ na odmowę uznania roszczeń. artykuł sponsorowany Warto ubezpieczać nie tylko swoje mienie, ale przede wszystkim to, co mamy najcenniejszego nasze życie. To od nas zależy, co stanie się z bliskimi w chwili, gdy nas zabraknie. Żyjemy spokojniej, jeśli mamy pewność, że posiadamy środki do zapewnienia sobie i bliskim odpowiedniego poziomu życia w razie nieprzewidzianej sytuacji. Odejście głównego żywiciela rodziny, czy nagły wypadek uniemożliwiający aktywność zawodową powodują zachwianie fundamentów całej rodziny i ruinę planów, jakie miała na przyszłość. Jeśli jesteśmy odpowiedzialni za swoją rodzinę lub choćby za siebie - powinniśmy się ubezpieczyć. Ubezpieczenie działa jak parasol ochronny w naszym życiu. Radosław kurzawa Agent Ubezpieczeniowy Pramerica Życie TUiR SA Ubezpieczenie to kwestia naszej odpowiedzialności. Tak ważny zakup musi być przemyślany. Konieczna jest dokładna analiza potrzeb, obrazująca realny poziom zabezpieczenia finansowego. Moje doświadczenie wskazuje, że przeciętna rodzina ma kilka potrzeb. Są to koszty związane z życiem codziennym utrzymaniem domu, edukacją dzieci, plany związane z ich startem w dorosłe życie, kredyty hipoteczne, ochrona majątku. Nie tylko jednak o doraźnych potrzebach powinniśmy pamiętać. Ważna jest świadomość własnego odejścia. Kosztami, które są z tym związane, obarczani są bliscy. Świadczenie z polisy nie tylko pozwala na godny pochówek, ale jest ponad prawem spadkowym i często stanowi źródło spłaty różnych zobowiązań. Polisa ubezpieczeniowa może uczynić łatwiejszym i prostszym trudny moment podczas żałoby, kiedy trzeba powrócić do czynności życia codziennego, opłacić rachunki, dzieci wysłać do szkoły, zacząć funkcjonować normalnie. Ubezpieczenie działa jak parasol ochronny w naszym życiu możemy z niego skorzystać zawsze, gdy wydarzy się coś nieprzewidzianego, co pociąga za sobą negatywne skutki. Wypadek uniemożliwiający kontynuację pracy, poważna choroba, koszty związane z opieką medyczną to sytuacje, kiedy polisa staje się ratunkiem dla nas i naszych bliskich. Wśród naszych potrzeb jest także emerytura. Ubezpieczenie to nie tylko ochrona życia, spokój ducha, ale również oszczędzanie. Polisa jest doskonałym sposobem na to, aby regularnie odkładać dodatkowe środki finansowe, jednocześnie gromadząc kapitał. W ubezpieczeniu na życie z emeryturą kapitał może być gwarantowany, co pozwala na dywersyfikację ryzyka życiowego. Nauczyliśmy się łatwo brać kredyty, ryzykownie inwestować, a skutki bywają różne. Dzięki polisie oszczędności spokojnie czekają na zakończenie naszej aktywności zawodowej. Moim zdaniem polisa ubezpieczeniowa jest potrzebna każdemu. Warto ją mieć, bo warto żyć z poczuciem bezpieczeństwa.

11 NOWOŚCI NIEZALEŻNY DODATEK TEMATYCZNY DYSTRYBUOWANY WRAZ Z RZECZPOSPOLITĄ 11 Jak dobrze wybrać nieruchomość Pytanie: Czy warto kupić dom lub mieszkanie jako zyskowną lokatę dla oszczędności? Odpowiedź: Tak, ale tylko wtedy, gdy gotowi jesteśmy zainwestować na dłużej i starannie wybierzemy obiekt naszej inwestycji, Aktualne wyniki badań rynkowych wskazują na wyhamowanie spadku cen na rynku, oraz świadczą o tym, że okres złej koniunktury na rynku mieszkaniowym może się kończyć. Liczba transakcji na rynku w 2009 roku z kwartału na kwartał rosła, co powoduje, że deweloperzy coraz śmielej zaczynają mówić o nowych projektach. Wprawdzie aktywność inwestorów zagranicznych w stosunku do lat poprzednich zmalała, ale rynek w obecnych warunkach opiera się przede wszystkim na lokalnym popycie. Przyszłość, choć wciąż mocno nieprzewidywalna, pozwala na dość optymistyczne prognozy poprawy kondycji rynku mieszkaniowego, a więc pojawi się więcej przestrzeni dla inwestorów. W minionych latach znaczna grupa zakupów inwestycyjnych miała charakter krótkoterminowy i spekulacyjny. Inwestorzy nabywający mieszkania liczyli na szybki wzrost ich wartości, traktując je często jako inwestycje krótkoterminową. Dziś zakupy realizowane przez inwestorów są bardziej przemyślane, a wybór mieszkań poprzedzany jest bardziej wnikliwymi analizami. Lata szybkiego rozwoju rynku mieszkaniowego pozwoliły wykształcić pewne grupy projektów inwestycyjnych. Obok zwykłych mieszkań lokalizowanych w największych aglomeracjach i różnych standardach jakościowych, karol dzięcioł Senior Consultant w firmie REAS obserwować mogliśmy wykształcającą się ofertę mieszkań wakacyjnych czy apartamentów serwisowanych. Dzięki temu na rynku pojawił się dość szeroki wybór różnego rodzaju nieruchomości. Inwestycje w nieruchomości postrzegane są jako bezpieczna lokata kapitału, a osiągany zysk może mieć dwojaki charakter. Obok przychodu z najmu, który jest w stanie zapewnić inwestorowi stopę zwrotu zbliżoną do tej, jaką może otrzymać trzymając pieniądze na lokacie bankowej, istnieje także duże prawdopodobieństwo zarobku wynikającego z wzrostu wartości inwestycji, czyli samej nieruchomości. Należy jednak pamiętać, że nie wszystkie nieruchomości mogą zyskiwać na wartości, a wynajem mieszkań o charakterze niszowym wcale nie musi być wysoce rentowny. O ile jednak zakup mieszkania jest przemyślany, a jego wybór podyktowany rzetelną analizą rynku i ryzyka, można liczyć na to, że inwestycja przyniesie nam satysfakcjonujący zwrot z inwestycji. Karol Dzięcioł Senior Consultant w firmie REAS dobra inwestycja w nieruchomości położenie w atrakcyjnych lokalizacjach (posiadających dobry dostęp do usług, dobre połączenia komunikacyjne, łatwy dostęp do centrów) w pobliżu mieszkania/domu planowane są inwestycje, które mogą pozytywnie wpłynąć na wartość samej inwestycji lub uatrakcyjnić jej postrzeganie w oczach potencjalnych nabywców cena zakupu w relacji do standardu i oferowanej jakości nie odbiega znacznie od innych porównywalnych projektów tego typu ważne jest, aby mieszkanie było stosunkowo niedrogie w utrzymaniu i nie generowało zbyt wielu kosztów stałych, pokrywanych przez właściciela wybór rynku i segmentu powinien uwzględniać szereg trendów i uwarunkowań, mogących decydować o większych perspektywach rozwojowych wybranego typu nieruchomości w danym mieście lub dzielnicy reklama

12