SUROWCE KRYTYCZNE I. KOMUNIKAT KOMISJI WS. PRZEGLĄDU WYKAZU SUROWCÓW KRYTYCZNYCH DLA UE I WDRAŻANIA INICJATYWY NA RZECZ SUROWCÓW.

Transkrypt

1 Warszawa, 13 czerwca 2014 r. SUROWCE KRYTYCZNE I. KOMUNIKAT KOMISJI WS. PRZEGLĄDU WYKAZU SUROWCÓW KRYTYCZNYCH DLA UE I WDRAŻANIA INICJATYWY NA RZECZ SUROWCÓW Obok szeregu branżowych polityk realizowanych w poszczególnych krajach, jak i na płaszczyźnie międzynarodowej, coraz większe znaczenie w geopolityce ma polityka surowcowa. Obok takich jak zdrowotna, imigracyjna, klimatyczna, ta surowcowa ma szczególnie istotne znaczenie dla gospodarek krajowych UE, jak i gospodarki globalnej. Większość krajów w różny sposób i różnymi narzędziami, w tym ustawodawczy zaczęło zabezpieczać swoje interesy ograniczając wolną konkurencję w zakresie wydobycia i obrotu surowcami, które uznają za krytyczne dla ich gospodarek czy obronności. Wszystkie kraje wysokorozwinięte jak i większość krajów rozwijających się wprowadziło do regulacji pod różnymi pojęciami, bądź ochronę i reglamentację gospodarki pierwiastkami krytycznymi, surowcami, bądź obszarami i konkretnymi złożami kopalin uznawanych w tym kraju za istotne dla rozwoju gospodarki, przemysłu obronnego, wysokich technologii, lotniczego, kosmicznego, zbrojeniowego W dniu 26 maja 2014 r. Komisja Europejska opublikowała Komunikat do Parlamentu, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno- Społecznego i Komitetu Regionów w sprawie przeglądu wykazu surowców krytycznych dla Unii Europejskiej i wdrażania inicjatywy na rzecz surowców. W Komunikacie wskazano, że wykonano go na podstawie trzech filarów tj.: 1. zapewnienie stabilnych i realizowanych na sprawiedliwych warunkach dostaw surowców z rynków światowych; 1 Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-społecznego i Komitetu Regionów z dnia r. w sprawie przeglądu wykazu surowców krytycznych dla UE i wdrażania inicjatywy na rzecz surowców, Bruksela. 2 K. Galos, M. Nieć, B. Radwanek-Bąk, T. Smakowski, K. Szamałek, Bezpieczeństwo surowcowe Polski w UE i na świecie, Biuletyn Państwowego Instytyutu Geologicznego 452: 43-52, 2012 r. 1 S t r o n a

2 2. zapewnienie stabilnych dostaw surowców ze źródeł na terenie UE; 3. wspieranie efektywnego gospodarowania zasobami i zwiększenie stopnia recyklingu. Do Komunikatu załączono również wykaz surowców krytycznych dla Unii Europejskiej, który ma być także wykorzystywany jako pomoc w ustalaniu priorytetów w zakresie zaspokajania potrzeb i realizacji działań w ramach innych programów i celów. W porównaniu z wykazem z 2013 r. usunięto tantal oraz uwzględniono sześć nowych surowców: borany, chrom, węgiel koksujący, magnezyt, fosforyt i krzem metaliczny. Zdaniem Komisji obecnie priorytetem powinien być dalszy rozwój drugiego filaru, w szczególności w odniesieniu do warunków ramowych dotyczących wydobycia i poprawy stanu wiedzy na temat surowców. Może to obejmować utworzenie do 2020 r. ogólnoeuropejskiej bazy wiedzy o surowcach innych niż energia i produkty rolne oraz określenie odpowiednich wskaźników w celu mierzenia postępów. W załączniku do Komunikatu, wskazano, że dwadzieścia surowców wymienionych w dokumencie ma znaczenie krytyczne, ponieważ ryzyko niedoboru dostaw oraz jego skutki dla gospodarki krajów UE są większe niż w przypadku innych surowców. W tabeli, będącej Załącznikiem do Komunikatu przedstawiono m.in. surowce krytyczne oraz ich wskaźnik zastępowalności 3 Lp. Surowce krytyczne Wskaźnik zastępowalności 1. Antymon 0,62 2. Beryl 0,85 3. Borany 0,88 4. Chrom 0,96 5. Kobalt 0,71 6. Węgiel 0,68 3 Wskaźnik zastępowalności jest miarą trudności w zastąpieniu surowca obliczoną i ważoną w odniesieniu do wszystkich zastosowań. Wartości mieszczą się w przedziale od 0 do 1, przy czym 1 oznacza najniższy stopień zastępowalności. 2 S t r o n a

3 koksujący 7. Fluoryt 0,80 8. Gal 0,60 9. German 0, Ind 0, Magnezyt 0, Magnez 0, Grafit naturalny 0, Niob 0, Fosforyt 0, Metale z grupy platynowców 17. Metale ciężkie ziem rzadkich 18. Metale lekkie ziem rzadkich 19. Krzem metaliczny ,77 0,67 0, Wolfram 0,70 3 S t r o n a

4 II. PODSTAWOWE DEFINICJE W ZAKRESIE SUROWCÓW KRYTYCZNYCH STOSOWANE W UNII EUROPEJSKIEJ 1. Zakres surowców niezbędnych dla gospodarki UE zwiększa się, lecz ich dostępność jest coraz bardziej zagrożona. Już w ramach EU Raw Materials Initiative, postanowiono określić listę krytycznych surowców na poziomie UE, w ścisłej współpracy z państwami członkowskimi i zainteresowanymi stronami oraz przygotowano na podstawie Critical Law Materials for the EU. Report of the Ad-hoc Working Group on defining critical law materials (wersja z 30 lipca 2010 r.) W odniesieniu do geologicznej dostępności surowców zauważono, że surowcowym, geologicznym niedoborem nie jest problem określania krytyczności surowców w rozpatrywanym horyzoncie czasowym badania, czyli dziesięciu lat oraz że globalne dane rezerwowe nie są wiarygodnym wskaźnikiem dostępności długoterminowej. Większe znaczenie mają zmiany geopolityczno - gospodarcze, które wpływają na podaż i popyt na surowce. Wiele gospodarek wschodzących realizuje strategię rozwoju przemysłowego poprzez handlowe, podatkowe i inwestycyjne instrumenty mające na celu zarezerwowanie ich bazy zasobów dla ich wyłącznego użytku. 3. W różnych badaniach termin strategiczne, odnoszący się do surowców, jest często używany w krajach UE zamiast zwrotu "krytyczne". Przyjmuje się, iż strategiczne to materiały do zastosowań wojskowych, podczas gdy te materiały istotne dla gospodarki, których import konieczny, znaczny z zagranicy, stanowiący tym samym zagrożenie dla gospodarki narodowej, uważane są za "krytyczne". W omawianym opracowaniu dla obu typów surowców używane jest określenie krytyczne, a dokładniej chodzi o względną krytyczność. Oznacza to, że surowiec jest oznaczony jako "krytyczny", gdy ryzyko związane z brakiem podaży i ich wpływu na gospodarkę jest wyższe w porównaniu do większości innych surowców. Wyróżnia się: 4 Źródło: 4 S t r o n a

5 a) "ryzyko podaży" uzależnione od stabilności polityczno-gospodarczej krajów produkujących, poziomu koncentracji produkcji, możliwości substytucji i poziomu recyklingu. b) "krajowe ryzyko środowiskowe" - oceniające ryzyko środków, które mogą zostać podjęte przez kraje o słabej efektywności środowiskowej w celu ochrony środowiska, a przez to stanowiące zagrożenie dla podaży surowców UE. 4. Aby zakwalifikować surowiec jako krytyczny, dostęp do niego musi być związany z wysokim ryzykiem ograniczenia podaży przy braku własnych zasobów na terenie UE lub wysokim ryzykiem dla środowiska, a przy tym mieć duże znaczenie gospodarcze. W takim przypadku prawdopodobieństwo, że utrudnienia w dostępie wystąpią, jest stosunkowo wysokie, a skutki dla całej gospodarki UE są znaczne. 5. Określanie krytyczności i wybór odpowiednich wskaźników nie jest kwestią wyłącznie nauki i podlega różnym wyzwaniom metodologicznym. Pytania dotyczą centralnych dostępności danych i jak różne uwarunkowania powinny zostać połączone do wspólnej oceny. Opierając się na kilku istniejących metodach, ustalono dla potrzeb UE innowacyjne i pragmatyczne podejście do określania krytyczności. Opracowanie wskazane w pkt 1. zawiera analizę krytyczności. Analizę tę wykonano opierając się na trzech grupach kryteriów: gospodarczo-ekonomiczne skutki ograniczenia podaży, ryzyko ograniczenia (zachwiania lub przerwania) podaży oraz ryzyko środowiskowe, związane z ograniczeniami możliwości produkcji w poszczególnych krajach. W zakresie definiowania krytycznych surowców opracowanie: uwzględnia możliwości zastąpienia surowców, czyli możliwości zastąpienia ograniczonego surowca przez inny, który nie znajduje się w podobnej sferze ograniczeń, odnosi się zarówno do pierwotnych i wtórnych surowców, przy czym te ostatnie uważane są za podobne do rodzimych zasobów europejskich. Pozwala to na symetryczne uwzględnienie zagrożeń i ryzyka na przywóz oraz dostępu do złóż europejskich, wykorzystuje powszechnie uznane indeksy. I tak np., stosuje się wskaźnik Herfindahl Hirschman, aby wziąć pod uwagę stężenie ryzyka, przedstawia przejrzystą metodologię. Zastosowana metodologia pozwala na bezpośrednią 5 S t r o n a

6 ocenę względnego wkładu różnych czynników do krytyczności, zatem ułatwia uzasadnienie zaleceń politycznych. 6. Należy podkreślić, że rozróżnienie między "krytycznymi" surowcami, a innymi surowcami jest raczej wynikiem relatywnej, aniżeli absolutnej oceny oraz że metodologia ilościowa nie tylko nieuchronnie ogranicza liczbę czynników, które mogą być brane pod uwagę, ale również, że ocena ta zapewnia jedynie statyczny obraz sytuacji. Ze względu na ograniczenia metody ilościowej, uznano za konieczne uzupełnienie tego podejścia oceną jakościową, opisującą różne zagadnienia, które stanowią wyzwania dla UE w zakresie dostępu do surowców poczynając od rozwoju technologii, aż do zakłóceń rynkowych i innych czynników istotnych dla każdego surowca. 7. Lista 14 krytycznych surowców mineralnych w Unii Europejskiej istotnych dla gospodarek UE, które uznano w Raporcie z 2010 r. za poddawane zwiększonemu ryzyku zaburzeń podaży 5 6 : Antymon, Beryl, Kobalt, Fluoryt, Gal, German, Grafit, Ind, Magnez, Niob, Tantal, Wolfram; Grupa Metali Platynowych (platyna, pallad, iryd, rod, ruten, osm i ren) Ziemie rzadkie [itr, skand oraz tak zwane lantanowce (lantan, cer, prazeodym, neodym, prometu, samar, europ, gadolin, terb, dysproz, holm, erb, tul, iterb i lutet)] Wykaz ten zweryfikowano ostatnio i aktualna jest lista wg. Komunikatu omówionego w cz. I pkt. 3- tabela. 8. Podstawowe definicje użyte w opracowaniu, jako standard w UE: złoża kopalin - jest to każda akumulacja kopalin lub grupy kopalin, która może być wartościowa z ekonomicznego punktu widzenia. Wartość depozytu zależy od 5 Opracowanie dotyczy łącznie 41 surowców mineralnych występujących na terytorium Unii Europejskiej, jednakże tylko 14 uznano za krytyczne. Według Tadeusza J. Smakowskiego jedynie 3 z powyższych 14 zasługują na takie miano, a mianowicie ziemie rzadkie, niob i tantal. Pozostałe to jedynie surowce deficytowe. 6 Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-społecznego i Komitetu Regionów z dnia r. w sprawie przeglądu wykazu surowców krytycznych dla UE i wdrażania inicjatywy na rzecz surowców, Bruksela 6 S t r o n a

7 tego ile kopaliny jest dostępne, jakie są koszty przewidziane dla kopalni i całego procesu, zarówno lokalnie, jak i na arenie międzynarodowej, jej obecne i przyszłe ceny rynkowe oraz ramy polityczne i społeczne stojące na drodze uzyskania dostępu do tych złóż. Podstawowe definicje dotyczące zapasów oraz źródeł kopalin są często mylone i stosowane niekonsekwentnie, z małym lub żadnym uznaniem najważniejszych różnic między nimi: rezerwa kopalin jest częścią źródła, które zostało w pełni ocenione geologicznie oraz jest komercyjnie i prawnie zdolne do wydobycia. Rezerwa może być traktowana jako "asortyment pracy", który jest stale aktualizowany w świetle różnych "czynników modyfikujących" dotyczących górnictwa, hutnictwa, ekonomii, marketingu, prawa, ochrony środowiska, społeczności, rządu, itp. baza/podstawa zasobów - obejmuje "rezerwy kopalin plus te części zasobów, które mają potencjał do stania się ekonomicznie dostępnymi w ramach horyzontów planowania - poza tymi, które zakładają sprawdzoną technologię i aktualną ekonomię. zasoby kopalin w tym pojęciu umieszczono wszystkie znane zasoby. To jest naturalne stężenie (nagromadzenie) minerałów lub skał, które jest albo może nabrać potencjału ekonomicznego, jako podstawa do przyszłej eksploatacji złóż kopalin. Zasób ma właściwości fizyczne i/lub chemiczne, które czynią go właściwym do konkretnych zastosowań i jest obecny w wystarczającej ilości, aby spełniać interes gospodarczy. Obejmuje "rezerwy kopalin" oraz "bazę/podstawę zasobów". III. PODSTAWOWE DEFINICJE ZASTOSOWANE W OPRACOWANIU ZASOBY KOPALIN POLSKI W ASPEKCIE OCENY SUROWCÓW KRYTYCZNYCH W UNII EUROPEJSKIEJ (na podstawie opracowania Prof. dr hab Barbary Radwanek-Bąk) 7 1. Surowce strategiczne surowce, które decydują o rozwoju przemysłu i bezpieczeństwie energetycznym kraju. 2. Minerały/surowce krytyczne termin używany dotąd głównie w Stanach Zjednoczonych. 7 Barbara Radwanek-Bąk, Zasoby kopalin Polski w aspekcie oceny surowców krytycznych Unii Europejskiej; 7 S t r o n a

8 Zgodnie z definicją wprowadzoną w 2008 r. przez Komitet ds. Kopalin Krytycznych dla Gospodarki Stanów Zjednoczonych (Committee on Critical Mineral Impacts on the US Economy), a przejętą przez kraje UE, obejmują one te spośród kopalin/surowców narażonych na ryzyko zachwiania lub przerwania płynności podaży i dostaw, dla których deficyt ten może mieć poważne skutki ekonomiczne dla całej gospodarki. IV. DEFINICJE PRZYTACZANE W LITERATURZE PRZEDMIOTU 1. Kopalina strategiczna - pozaprawne określenie jednej z następujących kopalin (lub rodzaju kopalin): węglowodorów, węgla kamiennego, metanu występującego jako kopalina towarzysząca, węgla brunatnego, rud metali, z wyjątkiem darniowych rud żelaza, metali w stanie rodzimym, rud pierwiastków promieniotwórczych, siarki rodzimej, soli kamiennej, soli potasowej, soli potasowo-magnezowej, kamieni szlachetnych. 2. Pierwiastek krytyczny - nazwa pierwiastki krytyczne pojawiła się prawie równocześnie w kilku miejscach. 30 października 2009r. opublikowany został raport Bayrona Kinga p.t. Rare Earth and Other Critical Technology Metals. W październiku z tego samego roku ukazał się raport nazywany Deklaracją Lulealską, pod którą podpisało się sześć europejskich uniwersytetów, sześć instytucji typu Geological Survey, 13 innych organizacji oraz 10 jednostek przemysłowych w tym KGHM Polska Miedź S.A. z Polski. W styczniu 2010 roku ogłoszony 8 S t r o n a

9 został również raport grupy roboczej Raw Materials Supply Group europejskiej komisji Enterprice and Industry. Jednym z powodów, który zmobilizował Komisje Europejskie do działania było ograniczenie eksportu Ziem Rzadkich przez głównego ich producenta Chiny. Komisja Europejska przygotowała listę pierwiastków krytycznych, czyli takich od których zależy rozwój nowych technologii przemysłowych. Na tej liście obok pierwiastków znalazły się też takie surowce mineralne jak baryt, diatomit, talk i inne. Kilka pozycji z listy europejskiej występuje w granicach RP. Co niezwykle istotne, pierwiastki krytyczne stanowią kluczowy element np. instalacji fotowoltaicznych i są niezbędne dla instalacji oze, a także np. ogniw paliwowych. Wykorzystywane są także w telefonach komórkowych i samochodach. Zgodnie z opinią prof. Adama Piestrzyńskiego z Wydziału Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska, pierwiastki krytyczne to te 41 surowców mineralnych, które wymieniła Unia Europejska w Critical Law Materials for the EU. Chodzi o pierwiastki niezwykle rzadko występujące w przyrodzie, a niezbędne dla rozwoju technologii przemysłowych. Występują one zazwyczaj jako jeden ze składników minerałów. Dawniej traktowano je jako odpady przy wydobywaniu innych surowców (prof. Antoni Tajduś, rektor AGH). 97 proc. światowej produkcji pierwiastków krytycznych znajduje się w Chinach, dlatego też Europa szuka nowych metod ich pozyskiwania. W Polsce pierwiastki krytyczne występują w Sudetach, w synklinie przedsudeckiej, w okolicach Zawiercia, a w Małopolsce - na Pustyni Błędowskiej. Na krakowskiej Akademii Górniczo-Hutniczej powstaje supernowoczesne laboratorium pierwiastków krytycznych, czyli takich, które rzadko występują w przyrodzie. AGH tworzy laboratorium razem z KGHM Polska Miedź S.A, firmą zajmującą się m.in. wydobyciem i produkcją miedzi i srebra. 3. Surowce krytyczne - termin stosowany do surowców, dla których brak jest źródeł pierwotnych i wtórnych w krajach UE oraz brakuje możliwości ich produkcji na różnych etapach. Wynika to ze struktury pionowej surowców mineralnych sensu largo, która wskazuje na możliwości ich pozyskiwania na różnych poziomach od urobku po wyroby końcowe z uwzględnieniem możliwości pokrywania zapotrzebowania także ze źródeł spoza UE (Bilans Gospodarki, 2011). W odniesieniu do surowców, dla których istnieją źródła pierwotne i wtórne w obrębie UE, ale zapotrzebowanie na nie pokrywane jest w dużej części importem spoza UE, właściwym według niektórych autorów wydaje się termin: surowce deficytowe. I ten właśnie termin dobrze pasuje do wyróżnionej w raporcie grupy 14 surowców, których pozyskiwania w krajach UE zaprzestano z 9 S t r o n a

10 różnych powodów. Dobrze to obrazuje przykład krajów Europy północno-zachodniej, w których do przełomu lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku 1/3 społeczeństwa utrzymywała się z przemysłu wydobywczego, przetwórczego i hutniczego. (źródło: Tadeusz J. SMAKOWSKI, Surowce mineralne krytyczne czy deficytowe dla gospodarki UE i Polski, Zeszyty Naukowe Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energii Polskiej Akademii Nauk). 4. Złoża perspektywistyczne - na podstawie Zasad dokumentowania złóż kopalin stałych wydanych przez Ministerstwo Środowiska w 2002 r. wyróżnia się złoża o najbardziej wstępnym zakresie poznania: hipotetyczne kategorii E, perspektywiczne kategorii D2, prognostyczne kategorii D1. Wspólnym terminem obejmującym 3 wydzielone kategorie złóż/obszarów jest termin złoża/obszary przewidywane. Złoża/obszary hipotetyczne określa się wyłącznie na podstawie przesłanek geologicznych, pośrednich i bezpośrednich, np. dla różnych typów złóż rud metali w wydzielonych jednostkach geostrukturalnych lub formacjach skalnych. Złoża/obszary perspektywiczne typuje się na podstawie oznak występowania złóż, anomalii geochemicznych i geofizycznych bądź petrograficznych lub mineralogicznych wskaźników występowania kopalin. Dla wielu rodzajów kopalin i wyróżnianych dla nich typów złóż nie można oszacować wielkości zasobów perspektywicznych, bowiem stwierdzone oznaki nie definiują dobrze podstawowych parametrów geologiczno-górniczych, jak miąższość, powierzchnia etc., np. dla kruszyw piaskowo-żwirowych, kopalin ilastych ceramiki budowlanej, piasków kwarcowych, wapieni dla przemysłu cementowego czy wapienniczego. Natomiast złoża/obszary prognostyczne są najbardziej przewidywane i określa się je na podstawie nielicznych, rzadkich wyrobisk lub odsłonięć naturalnych oraz danych geofizycznych pozwalających określić w przybliżeniu możliwy obszar występowania złoża oraz rodzaj i jakość kopaliny. Prawdopodobne granice złoża określa się metodą interpolacji lub ekstrapolacji. Prawdopodobny błąd szacowania zasobów może wynosić ponad 40%. V. WALORYZACJA ZASOBÓW KOPALIN 1. Dla potrzeb zasobów kopalin surowców strategicznych, a w tym konkretnych złóż udokumentowanych lub stanowiących zasób perspektywiczny (rezerwa pokoleń) 10 S t r o n a

11 niezbędne są regulacje i zastosowanie narzędzi pozwalających na niezbędne kwalifikacje, oceny i wyceny. 2. Podstawą dla regulacji ochrony złóż kopalin jest ich kompleksowa waloryzacja i hierarchizacja. Tym zagadnieniem zajmowano się już od dawna i można znaleźć tu szereg publikacji. Najbardziej kompleksowo propozycje wysunęli tu Prof. Marek Nieć i Prof. Barbara Radwanek-Bąk. Współpraca i badania zarówno w IGSMiE PAN Kraków, jak i PIG-PJB przyniosła też opracowanie całościowe projektu regulacji ochrony złóż perspektywicznych i prognozowanych, czy inaczej wstępnie rozpoznanych zasobów, które mają potencjał do udokumentowania jako złoża kopalin. Projekt całego rozdziału do Prawa geologicznego i górniczego lub odrębnej ustawy został opracowany na zlecenie Ministra Środowiska już w 2011r. W projekcie tym zaprezentowano podstawy waloryzacji i metody identyfikacji, a następnie obejmowania ochroną tych potencjalnych zasobów. 3. Na podstawie przeglądu różnych proponowanych sposobów waloryzacji wyróżnione zostały cztery niezależne jej obszary: walorów złożowo-surowcowych (zasobów /jakości kopaliny), atrakcyjności górniczej, ograniczonej możliwości wykorzystania wobec wymagań ochrony środowiska, ograniczonej dostępności przez zagospodarowanie terenu złożowego. Kryteria złożowo-surowcowe są określane indywidualnie dla poszczególnych rodzajów kopalin. Kryteria górnicze określają stopień trudności ich eksploatacji (grubość nadkładu, stosunek grubości nadkładu do miąższości złoża, zawodnienie złoża, stopień komplikowania budowy złoża) i możliwość odstawy surowca do odbiorców (odległości od sieci drogowej i od potencjalnych odbiorców). Waloryzacja środowiskowa złóż oparta jest na określeniu ograniczeń dostępności z tytułu wymagań ochrony przyrody i krajobrazu, użytkowych wód podziemnych, gleb i lasów. Waloryzacja z tytułu ograniczeń planistycznych możliwości wykorzystania złóż oparta jest na ocenie stopnia zabudowy terenu. W każdej grupie kryteriów wyróżnia się 3 klasy: najwyższą (N), wysoką (W) i niską (Z). Pozwała to na opisanie każdego złoża za pomocą czteroliterowego symbolu: w kolejności walorów zasobowo-surowcowych, uwarunkowań górniczych, środowiskowych 11 S t r o n a

12 i planistycznych (przykładowo: NNWN, NZNZ). Symbole te przedstawione na mapie złóż kopalin pozwalają na szybkie ich porównanie i wskazanie najbardziej wartościowych zasługujących na ochronę. Dla uzyskania kompromisu między wymaganiami planowania zagospodarowania przestrzennego i potrzebami ochrony złóż kopalin niezbędna jest waloryzacja złóż dająca podstawy do ochrony zasobów najwartościowszych spośród nich, a ustępstw w zakresie złóż mniej wartościowych, tj. małych i zawierających kopalinę miernej jakości. To z kolei wymaga określenia kryteriów oceny, a następnie przeprowadzenia waloryzacji złóż kopalin [1, 2, 3, 4]. 4. Kryteria waloryzacji 1. Kryteria złożowo-surowcowe Jako kryteria geologiczno-złożowe przyjęto: wielkość zasobów, walory surowcowe kopaliny (jakość kopaliny). Analiza danych dotyczących udokumentowanych złóż i potrzeb gospodarczych ich wykorzystania w skali ogólnokrajowej, regionalnej i lokalnej pozwala na wyróżnienie trzech kategorii wartości złóż oraz ich potencjalnego znaczenia gospodarczego i potrzeb ich ochrony: N - najwyższej ochrony, W wysokiej ochrony, Z zwykłej ochrony. Kategorię złoża (N, W, Z) określają zatem: walory zasobowo-surowcowe, potencjalne znaczenie gospodarcze: krajowe, regionalne, lokalne. 2. Kryteria górnicze Kryteria górnicze są dwojakiego rodzaju: określające stopień trudności ich ewentualnej eksploatacji, 12 S t r o n a

13 określające możliwość dostawy surowca do odbiorców. Proponuje się ocenę dwu etapową warunków górniczych: Pierwszy etap: trójstopniowa punktowa ocena w skali 1 (najwyższa) do 3 (najgorsza); drugi etap: ocena łączna na podstawie sumy punktów w czterech kategoriach: N najwyższa, W wysoka, Z- zadowalająca, X niezadowalająca. 3. Kryteria waloryzacji środowiskowej złóż (ograniczeń dostępności z tytułu wymagań ochrony środowiska) Za zasadnicze czynniki ograniczające dostępność złóż można uznać: wymagania ochrony przyrody i krajobrazu, wymagania ochrony użytkowych wód podziemnych, ochronę gleb, ochronę lasów. Kombinacja tych czynników parami i trójstopniowa punktowa skal ich ocen (1 najmniejsze ograniczenia, 3 największe) pozwala na podstawie sumy punktów na wydzielenie 3 stopni dostępności złóż: N najwyższa, W warunkowa, Z zastrzeżona. 5. Ograniczenia planistyczne możliwości wykorzystania złóż (z tytułu zabudowy terenu) Wyróżnić można cztery klasy dostępności terenu w zależności od stopnia zabudowy: N najwyższa, W- wysoka, Z zabraniająca, X -wykluczająca (zob. aneks 4). 6. Łączna waloryzacja złoża Literowe oznaczenie wyników oceny każdej z wyróżnionych czterech grup kryteriów pozwala na opisanie każdego złoża za pomocą czteroliterowego symbolu w kolejności walorów: zasobowo-surowcowych, uwarunkowań górniczych, środowiskowych i planistycznych(przykładowo: NNWN, NZNZ itd.) 8 8 M. Nieć, B. Radwanek-Bąk, Kompleksowa waloryzacja i hierarchizacja złóż kopalin skalnych, Górnictwo Odkrywkowe, 2011, R. 52, nr 6, str 5-14, ISSN S t r o n a

14 7. Stosując powyższe kryteria można hierarchizować złoża oraz przyjąć umownie (aktem wykonawczym rozporządzeniem), jakie z nich zaliczyć do zasobu strategicznego na poziomie krajowym, a jakie na poziomie lokalnym (wojewódzkim). VI. ROBOCZE DEFINICJE DLA PRAC NAD METODĄ PRZEPROWADZANIA SEGREGACJI I WARTOŚCIOWANIA SUROWCÓW I ZŁÓŻ (W TYM PERSPEKTYWICZNE I PROGNOSTYCZNE) I OBSZARÓW PRZEWIDYWANYCH DLA ZŁÓŻ HIPOTETYCZNYCH 1. Surowce strategiczne (w tym krytyczne i deficytowe) to kopaliny, w tym pierwiastki istotne dla gospodarki, których zasoby własne lub na terenie UE są ograniczone, a uzależnienie od importu duże. Roboczo należy przyjąć, że należą do nich, poza węglami, wszystkie kopaliny objęte własnością górniczą Skarbu Państwa. 2. Złoża strategiczne to udokumentowane złoża kopalin zaliczane do surowców strategicznych oraz złoża perspektywiczne, prognostyczne i obszary przewidywanego występowania hipotetycznych złóż tych kopalin. Literatura: 1. Critical Law Materials for the EU. Report of the Ad-hoc Working Group on defining critical law materials (wersja z 30 lipca 2010); 2. The Raw Materials Initiative meeting our critical needs for growth and jobs in Europe (Bruksela, 2008); 3. Annex V to the Report of the Ad-hoc Working Group on defining critical raw materials; 4. Barbara Radwanek-Bąk, Zasoby kopalin Polski w aspekcie oceny surowców krytycznych Unii Europejskiej; 5. Tadeusz J. Smakowski, Surowce mineralne krytyczne czy deficytowe dla gospodarki UE i Polski, Zeszyty Naukowe Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energii Polskiej Akademii Nauk, nr. 81, 2011r.; 6. Ministerstwo Środowiska, Bilans Perspektywistycznych Zasobów Kopalin Polski, wg stanu na 31 XII 2009, Państwowy Instytut Geologiczny, Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa, 2011; 14 S t r o n a

15 7. Krzysztof Galos, Tadeusz Smakowski, Nowa polityka surowcowa Unii Europejskiej w obszarze surowców nie-energetycznych, Gospodarka Surowcami Mineralnymi, Tom 24, Zeszyt 4/4, K. Galos, M. Nieć, B. Radwanek-Bąk, T. Smakowski, K. Szamałek, Bezpieczeństwo surowcowe Polski w UE i na świecie, Biuletyn Państwowego Instytyutu Geologicznego 452: 43-52, 2012 r. 9. M. Nieć, B. Radwanek-Bąk, Kompleksowa waloryzacja i hierarchizacja złóż kopalin skalnych, Górnictwo Odkrywkowe, 2011, R. 52, nr 6, str 5-14, 10. Oprowadzenie PIG w sprawie Opinii nt. Perspektyw występowania zasobów pierwiastków rzadkich w rejonie LGOM oraz ich znaczenia ekonomicznego i geopolitycznego. 11. Opracowanie M. Nieć i B. Radwanek Bąk dla Ministerstwa Środowiska Ochrona i racjonalne wykorzystanie złóż kopalin Kraków, 2013.r.; Ministerstwo Środowiska, Bilans Perspektywistycznych Zasobów Kopalin Polski, wg stanu na 31 XII 2009 r., Państwowy Instytut Geologiczny, Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa, 2011.; 15. Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-społecznego i Komitetu Regionów z dnia r. w sprawie przeglądu wykazu surowców krytycznych dla UE i wdrażania inicjatywy na rzecz surowców, Bruksela. Opracowano dla Zakładu Studiów Strategicznych i Bezpieczeństwa Międzynarodowego ISP PAN w Warszawie. Sporządzili: Aleksandra Piotrowska, prawnik Justyna Przywecka, prawnik Mateusz Rojek, prawnik pod kierunkiem: Jan Stefanowicz, adwokat 15 S t r o n a