NAWOŻENIE DOLISTNE W PYTANIACH I ODPOWIEDZIACH

Transkrypt

1 NAWOŻENIE DOLISTNE W PYTANIACH I ODPOWIEDZIACH 1

2 NAWOŻENIE DOLISTNE W PYTANIACH I ODPOWIEDZIACH ZESPÓŁ NAWOZOWY PODZIAŁ TERYTORIALNY Nikt do tej pory nie stworzył i nie stworzy w najbliższym czasie jednego, zawsze słusznego, sprawdzającego się wszędzie i w każdych warunkach programu nawożenia. W związku z różnicami w potrzebach poszczególnych gatunków, odmian i siedlisk konieczne jest zróżnicowane, indywidualne podejście do spraw nawożenia dolistnego. Elementy naszego programu prosimy więc traktować jak klocki, czy puzzle, z których możecie Państwo budować plon. Doradcy EKOPLON SA Zdzisław Gadziński Kamil Letkiewicz Mariusz Motolko Paweł Grzegrzółka Nawożenie jest podstawowym zabiegiem agrotechnicznym decydującym o jakości i wielkości uzyskiwanego plonu warzyw. Zaopatrzenie roślin w składniki pokarmowe decyduje o wykorzystaniu potencjalnych możliwości poszczególnych, uprawianych gatunków i odmian. Nawożenie decyduje także w pewnym stopniu o właściwościach odżywczych warzyw dla ludzi. Poprzez nawożenie możemy regulować, oczywiście w określonym stopniu, zawartość niektórych składników pokarmowych lub ich form negatywnie oddziałujących na organizm człowieka (np. azotany, azotyny) oraz mających działanie dobroczynne (np. magnez). Optymalne nawożenie upraw warzyw powinno być wynikiem analizy kilku czynników: Piotr Hnatów Maciej Bachorowicz Zbigniew Całus Michał Gajda Tomasz Kwiecień Magdalena Wyganowska po pierwsze musimy poznać wymagania pokarmowe poszczególnych gatunków i ewentualnie odmian, jeżeli mają one szczególne wymagania dotyczące nawożenia, po drugie powinniśmy przemyśleć wyniki analizy chemicznej gleby i ewentualnie materiału roślinnego. Pod uwagę musimy brać także wyniki oceny stanu odżywienia roślin rosnących na plantacji (objawy niedoborów, siła wzrostu roślin, wielkość i jakość plonu itp.) oraz przebieg pogody w danym sezonie. Nawożenie podobnie jak, ochrona roślin jest wynikiem określonego procesu decyzyjnego. Zastosowanie określonej dawki nawozu powinno być wynikiem analizy opisanych powyżej elementów. Im bardziej świadome będzie nawożenie tym będzie ono bardziej efektywne. Podejmując decyzje związane z nawożeniem roślin warto znać trzy definicje, pomagające w tym procesie: 1. Zapotrzebowanie uprawianych roślin na składniki pokarmowe jest uwarunkowane genetycznie. Zapotrzebowanie to jednak zmienia się w zależności od fazy rozwojowej rośliny, warunków glebowych, warunków pogodowych panujących w danej chwili. 2. Wymagania pokarmowe roślin są to określone ilości składników pokarmowych pobrane przez rośliny w okresie wegetacji. Wymagania pokarmowe wyrażamy w ilości składnika pokarmowego pobranego przez rośliny z powierzchni 1 hektara. 3. Potrzeby nawozowe są to ilości składników mineralnych, jakie musimy dostarczyć roślinom w sezonie wegetacji, aby zapewnić ich prawidłowy wzrost i rozwój. Optymalne pokrycie potrzeb nawozowych prowadzi do wytworzenia przez rośliny dużego i dobrej jakości plonu użytkowego. Niemożliwe jest podanie jednej, uniwersalnej recepty na wysokie i dobrej jakości plony. Ilość czynników zewnętrznych modyfikujących efektywność nawożenia jest ogromna i raczej nie można zawrzeć ich wszystkich w jednej, gotowej i uniwersalnej recepcie. Analizujmy, obserwujmy i bądźmy świadomi tego, co robimy także w nawożeniu roślin. 2 3

3 NAWOŻENIE DOLISTNE W PYTANIACH I ODPOWIEDZIACH Nawożenie dolistne warzyw w pytaniach i odpowiedziach Co oznacza racjonalne i efektywne nawożenie? Racjonalne i efektywne nawożenie, jest zgodne z: potrzebami danego gatunku, potrzebami określonej odmiany. Decyzje związane z nawożeniem powinny być wynikiem analizy: potrzeb pokarmowych danego gatunku i odmiany, zawartości dostępnych składników pokarmowych w glebie, zawartości składników w materiale roślinnym, stanu fizjologicznego rośliny, zakładanego poziomu, jakości oraz przeznaczenia produkowanego plonu, przebiegu warunków pogodowych w danym okresie wzrostu roślin. Co kryje się pod pojęciem deficytu składników pokarmowych? Głęboki niedobór składnika pokarmowego stan odżywienia zakłócający w sposób drastyczny procesy biochemiczne. Taki stan wywołuje widoczne i mierzalne reakcje fizjologiczne rośliny. Niedobór utajony określa stan odżywienia rośliny, w którym jej tkanki i organy są niedostatecznie zaopatrzone w jeden lub wiele składników pokarmowych. Niedobór ma silny wpływ na wzrost i plonowanie roślin, ale nie daje widocznych symptomów zewnętrznych. Odżywienie optymalne oznacza stan rośliny, w którym procesy biochemiczne zachodzą na optymalnym poziomie. Odżywienie luksusowe, to stan rośliny, gdzie mamy przekroczenie zawartości krytycznych, składników pokarmowych. Efektem tego stanu może być zahamowanie wzrostu lub pogorszenie jakości plonu. Nadmiar toksyczny - to taki stan odżywienia, który powoduje depresję wzrostu i plonowania. (za Grzebiszem 2008) Kiedy warto nawozić warzywa dolistnie? Gdy mamy do czynienia z ograniczoną aktywnością systemu korzeniowego: słabo rozwinięty system korzeniowy, opóźnione siewy, złe warunki wzrostu, niedobór wody w glebie susza, nadmiar wody w glebie zalanie, brak tlenu, zbita, nieprzepuszczalna gleba, występowanie w glebie warstwy zbitej, nieprzepuszczalnej, przemarznięcie lub nadmarznięcie systemu korzeniowego, uszkodzenia systemu korzeniowego przez szkodniki glebowe, niska lub zbyt wysoka temperatura, warunki niesprzyjające transpiracji chłodno i wilgotno. Gdy składniki pokarmowe występują w glebie w formie trudno przyswajalnej lub mamy zjawisko braku składnika pokarmowego w glebie: fizyczny brak składnika mineralnego w glebie, ograniczenia w przyswajalności składników pokarmowych: -- na glebach o odczynie obojętnym/zasadowym Fe, Mn, B, Zn, Cu przechodzi w formy trudno przyswajalne, -- przy wysokim odczynie gleby magnez jest także trudno dostępny dla roślin, na glebach silnie zakwaszonych przyswajalność fosforu jest niewielka, -- w glebach ciężkich zachodzi uwstecznianie potasu, związane jest to ze zjawiskiem sorbowania jonów potasu przez minerały ilaste gleby. Gdy mamy do czynienia ze zjawiskiem antagonizmu pomiędzy jonami w glebie (zjawisko polega na ograniczaniu pobierania jednego składnika pokarmowego przez inny): z praktycznego punktu widzenia znaczenie ma antagonizm pomiędzy jonami potasu i wapnia oraz potasu i magnezu, przy bardzo wysokiej zawartości potasu pobieranie magnezu i wapnia jest silnie ograniczone, podobnie wysoka zawartość magnezu powoduje pogorszenie pobierania wapnia. Gdy w roślinie mamy ograniczone możliwości przemieszczania składnika w wiązkach przewodzących: z tym zjawiskiem mamy do czynienia w przypadku uszkodzenia tkanek przewodzących roślin, niskie temperatury i deszcze występujące wiosną, ograniczają możliwości transportu, głównie boru, z systemu korzeniowego do rozwijających się kwiatów. Nawożenie dolistne profilaktycznie czy interwencyjnie? Nawożenie profilaktyczne można prowadzić: w fazach krytycznych, gdy wiemy, że w danej fazie rozwojowej rośliny wykazują zwiększone zapotrzebowanie na dany składnik pokarmowy intensywny wzrost; w okresach krytycznych, gdy obserwacje przebiegu warunków atmosferycznych sugerują zaistnienie konieczności nawożenia dolistnego (ograniczona transpiracja, susza, zalanie, stresy); Tak pojęte nawożenie dolistne warunkuje optymalny poziom zaopatrzenia roślin w składniki pokarmowe. Nawożenie interwencyjne można prowadzić: po stwierdzeniu niedoborów lub na podstawie analizy chemicznej roślin; w momencie zaistnienia objawów niedoborów; Pamiętajmy, że niedobór składników pokarmowych prowadzi zawsze do dysfunkcji metabolizmu rośliny i strat w plonie. W pierwszej kolejności następuje pogorszenie jakości plonu i obniżenie odporności na stresy. Przy pogłębieniu niedoborów następuje spadek ilościowy i jakościowy plonów. Przy podejmowaniu decyzji o przeprowadzeniu zabiegu nawożenia dolistnego należy mieć na uwadze, że jest to najbardziej efektywny i skuteczny sposób dostarczania składników odżywczych. Należy jednak 4 5

4 NAWOŻENIE DOLISTNE W PYTANIACH I ODPOWIEDZIACH pamiętać, że głównym celem nawożenia dolistnego makroelementami, nie jest zastąpienie nawożenia podstawowego - doglebowego, ale jedynie dostarczenie roślinie łatwo i szybko przyswajalnych składników odżywczych celem jej silnej stymulacji i pobudzenia do intensywnego rozwoju oraz dostarczenia wybranych makroelementów w okresach ich największego zapotrzebowania, kiedy asymilacja składników odżywczych poprzez system korzeniowy jest ograniczona i nie pokrywa aktualnego zapotrzebowania roślin. Zupełnie inaczej sytuacja wygląda w przypadku mikroelementów. Z uwagi na ich niewielkie (średnio kilkaset gram na 1ha) zapotrzebowanie oraz z reguły z bardzo małą możliwość przemieszczania się w roślinie, nawożenie dolistne może być głównym źródłem tych składników dla roślin. Zabiegi te pozwalają dostarczyć roślinie to, czego potrzebuje, w okresie, kiedy potrzebuje i ilości, jaką potrzebuje. Należy pamiętać, że rośliny w okresie wegetacji wykazują wspomniane już fazy krytyczne, w których roślina posiada zwiększone zapotrzebowanie na poszczególne mikroskładniki. Dostarczając je na starcie wraz z nawożeniem doglebowym (niektóre nawozy doglebowe NPK zawierają domieszki mikroelementów) zazwyczaj nie pokrywamy w pełni potrzeb pokarmowych poszczególnych gatunków roślin, a tym samym nie wykorzystujemy potencjału plonowania poszczególnych gatunków. Ograniczenia w pobieraniu mikroelementów wynikają z kilku czynników m.in.: uwstecznienia (blokowania) zastosowanych doglebowo mikroelementów, bardzo małej mobilności (przemieszczanie się) mikroelementów w roślinie brak odpowiedniego składnika w organach, które aktualnie go potrzebują, formy chemicznej składnika ograniczającej pobieranie przez system korzeniowy, braku możliwości szybkiego uzupełnienia przy użyciu nawozów doglebowych brakujących ilości poszczególnych mikroelementów w trakcie sezonu. Jakie są podstawy biologiczne nawożenia dolistnego? zastosowany na powierzchnię liści składnik pokarmowy przed włączeniem go w metabolizm rośliny musi najpierw przeniknąć poprzez: warstwę woskową, kutikulę, ścianę komórkową oraz błonę komórkową, wszystkie te elementy mniej lub bardziej ograniczają przenikanie składników pokarmowych do komórek liści, z praktycznego punktu widzenia dla przenikania składników do komórki największe znaczenie ma warstwa woskowa i kutikula pokrywająca blaszkę liściową, warstwa woskowa ma właściwości silnie lipofilne i silne hydrofobowe, co ogranicza przenikanie cząsteczek wody i składników pokarmowych do liści, pod warstwą woskową znajduje się kutikula mająca umiarkowane powinowactwo do wody i rozpuszczonych w niej jonów. Przenikanie przez kutikulę składników pokarmowych zwiększa się wraz z jej głębokością, związane jest to z obecnością większej ilości ujemnych ładunków elektrycznych w głębi kutikuli, składniki pokarmowe nie przemieszczają się do liścia przez całą jego powierzchnie, a tylko przez pory sięgające ściany komórkowej (patrz Rys. 1), liczba porów zależna jest od gatunku rośliny oraz warunków pogodowych, najwięcej porów znajduje się przy nerwach liści i przy aparatach szparkowych, liczba porów na dolnej stronie blaszki liściowej jest większa niż na górnej stronie, przy wysokiej temperaturze, silnej operacji słonecznej, deficycie wody w glebie, liczba aktywnych porów zmniejsza się, w takich warunkach efektywność nawożenia dolistnego zmniejsza się, liczba porów po ustąpieniu czynnika stresowego może powrócić do stanu wyjściowego, liczba aktywnych porów spada również z wiekiem liścia. PRZENIKANIE SKŁADNIKÓW POKARMOWYCH WRAZ Z GŁĘBOKOŚCIĄ WZRASTA POR UWAGA Przy nawożeniu dolistnym makroelementami należy pamiętać, że głównym celem tego zabiegu nie jest zastąpienie nawożenia podstawowego, ale jedynie dostarczenie roślinie łatwo i szybko przyswajalnych składników odżywczych celem jej silnej stymulacji i pobudzenia do intensywnego wzrostu i rozwoju. Nawożenie dolistne dostarcza wybranych makroelementów w okresach, gdy rośliny wykazują największe zapotrzebowanie i gdy pobieranie składników odżywczych poprzez system korzeniowy jest ograniczone i nie pokrywa aktualnego zapotrzebowania roślin. WOSKI KUTIKULA ŚCIANA KOMÓRKOWA BŁONA KOMÓRKOWA ŁADUNKI UJEMNE Rys. 1 Przekrój poprzeczny liścia. 6 7

5 NAWOŻENIE DOLISTNE W PYTANIACH I ODPOWIEDZIACH Jaką ilość cieczy zastosować w nawożeniu dolistnym? maksymalna ilość użytej cieczy roboczej nie może przekroczyć zdolności retencyjnych (możliwości zatrzymania) roślin, ilość użytej cieczy roboczej tym samym nie może być większa od ilości, przy której następuje jej ociekanie, najmniejsza ilość cieczy roboczej determinowana jest równomiernością pokrycia powierzchni roślin cieczą roboczą, jest to szczególnie ważne przy nawożeniu dolistnym składnikami słabo przemieszczającymi się w roślinie Ca, Zn, Fe, optymalne ilości cieczy wahają się w zakresie od 200 do 300l/ha, podany zakres należy traktować, jako orientacyjny i faktyczną dawkę dostosować do fazy rozwojowej rośliny, rozstawy między rzędami i typu opryskiwacza, gdy zamierzamy stosować zabiegi niskimi objętościami cieczy roboczej poniżej 200l/ha, to dawki zalecane nawozów powinniśmy zmniejszyć o 20-30%, takie podejście zmniejsza ryzyko poparzenia. Jaki jest wpływ warunków atmosferycznych na efektywność nawożenia dolistnego? o efektywności nawożenia dolistnego w dużym stopniu decydują warunki pogodowe, istotny wpływ na efektywność nawożenia ma temperatura, wilgotność powietrza oraz siła wiatru, przy temperaturze przekraczającej 25 O C i wilgotności powietrza mniejszej niż 60% skuteczność nawożenia dolistnego zmniejsza się, w takich warunkach odparowanie cieczy roboczej jest bardzo szybkie, osady powstałe na powierzchni liści mogą być pobrane przez rośliny w trakcie kolejnego zwilżenia, rosa, mgła, opryskiwanie nawozami dolistnymi najlepiej wykonywać wieczorem. SKŁADNIKI POKARMOWE - ROLA W METABOLIŹMIE ROŚLIN Składniki pokarmowe rola w metabolizmie roślin Azot - N Azot jest głównym, plonotwórczym składnikiem pokarmowym. Jego niedobór w największym stopniu objawia się zahamowaniem wzrostu, żółto-zieloną barwą liści i przedwczesnym drewnieniem tkanek. Nadmiar azotu podobnie jak jego niedobór jest szkodliwy dla roślin. Nadmiar azotu szczególnie w późniejszych fazach wzrostu warzyw może powodować wiele ujemnych następstw. Nadmierne nawożenie azotem może powodować spadek jakości uzyskiwanego plonu. Bardzo wysokie, nieuzasadnione dawki azotu niekorzystnie oddziaływają także na środowisko naturalne. Poszczególne gatunki warzyw istotnie różnią się co do potrzeb nawożenia azotem. Bardzo duże potrzeby nawozowe w stosunku do azotu wykazują: kalafior, kapusty głowiaste (biała i czerwona) odmiany późne, brukselka, późne odmiany marchwi. Małe potrzeby nawozowe w zakresie azotu wykazują natomiast: fasola, groch, rzodkiewka. W nawożeniu dolistnym najbardziej efektywną formą azotu jest forma amidowa (mocznikowa), najwięcej azotu z formy amidowej pobierają liście przy odczynie cieczy roboczej w zakresie ph 5-7. Fosfor - P W naszych glebach fosfor występuje najczęściej w ilości 0,02-0,2%, to jest od 800 do 8000 kg P 2 na 1ha (Czuba 1986). Na zawartość tego pierwiastka w rodzimych glebach mają wpływ materiał, z jakich wytworzyła się dana gleba oraz procesy glebotwórcze, dzięki którym powstawał dany typ gleby. Fosfor w glebie może występować w formie związków organicznych i mineralnych. Pobieranie fosforu z gleby przez rośliny podlega wielu ograniczeniom, najważniejszymi z nich są temperatura powietrza oraz odczyn gleby. Optymalna temperatura, w której zachodzi pobieranie fosforu to 15 do 25 O C zależnie od uprawianego gatunku. Optymalny zakres ph gleby, w którym pobierany jest fosfor to 5,5-7,2. Przy ph niższym niż 5,5 dostępność fosforu ograniczają jony glinu, natomiast przy ph powyżej 7,2 jony wapnia. Dostępność fosforu mogą także ograniczać inne czynniki: nadmiar lub niedobór wody w glebie (susza lub zalanie gleby), nawożenie nawozami zawierającymi jony azotanowe, niska zawartość w glebie magnezu i potasu. Pobieranie fosforu przez system korzeniowy roślin jest największe w strefie włośnikowej korzeni. Rośliny pobierają fosfor z gleby w postaci jonów ortofosforanowych. Pobieranie to ma charakter aktywny i odbywa się przy pomocy nośników. Pobieranie fosforu przez liście roślin jest silnie uzależnione od formy chemicznej samego fosforu występującego w nawozie, towarzyszącego kationu oraz odczynu aplikowanej cieczy roboczej. Zawartość fosforu w roślinach dobrze odżywionych tym składnikiem kształtuje się w zakresie 0,1-1,0%. Objawy niedoboru fosforu pojawiają się przy spadku zawartości poniżej 0,1%. Znaczna część pobieranego fosforu pozostaje w wakuoli, stanowiąc formę zapasową, w młodych roślinach nawet 80% tego składnika znajduje się w formie nieorganicznej (Grzebisz 2008). Pozostała część fosforu obecnego w roślinie wchodzi w skład związków organicznych o niezmiernie istotnym znaczeniu dla prawidłowo zachodzącego metabolizmu roślin i procesów reprodukcji. Fosfor obecny jest w szeregu związków, jak wspomniano, ważnych dla roślin: DNA, RNA (kwasy nukleinowe - nośniki informacji genetycznej); ATP, GTP, ADP, AMP podstawowe związki energetyczne komórek roślinnych, wysokoenergetyczne związki fosforanowe takie jak acetylofosforan, estry fosforanowe węglowodanów, sól wapniowo-magnezowa kwasu fitynowego, koenzymy oksydoreduktaz i transferaz, fosfolipidy - składniki błon cytoplazmatycznych. Udział fosforu 8 9

6 SKŁADNIKI POKARMOWE - ROLA W METABOLIŹMIE ROŚLIN w najważniejszych procesach gromadzenia i przekazywania energii w roślinach wynika z charakteru atomów fosforu - łatwego przyłączania i oddawania elektronów. Udział fosforu w tworzeniu plonu wynika właśnie z procesów, w jakie jest zaangażowany ten pierwiastek. Dodatkowo fosfor zwiększa poziom tolerancji roślin na stresy abiotyczne i biotyczne. To oddziaływanie pośrednie fosforu na plonowanie jest niemniej ważne od bezpośredniego wpływu na wielkość i jakość plonu. Pierwiastek ten potrzebny jest roślinom warzywnym głównie w początkowym okresie wzrostu i w tym czasie ich reakcja na nawożenie fosforem jest najsilniejsza - najbardziej pozytywna. Z uwagi na ten fakt nawożenie, szczególnie odmian wczesnych oraz późniejszych w początkowym okresie wegetacji, fosforem musi być szczególnie obfite. Gatunki warzyw różnią się istotnie możliwościami wykorzystywania fosforu zawartego w glebie. Gatunki należące do Bobowatych (Strączkowe) oraz niektóre warzywa korzeniowe dobrze wykorzystują fosfor z gleby. Szczególną uwagę przy nawożeniu fosforem należy zwrócić uprawiając: warzywa kapustowate, cebulę, ogórki, pomidor, paprykę oraz niektóre korzeniowe. Potas - K W mineralnych glebach Polski potas występuje w ilościach od 0,9 do 2,3%. Zawartość potasu w glebie zależy głównie od składu mineralnego i mechanicznego gleby oraz warunków klimatycznych (Czuba 1986). Potas w glebie może się znajdować w formach mniej lub bardziej dostępnych dla roślin. Dostępny dla roślin jest potas wymienny i potas z roztworu glebowego. Stężenie potasu w roślinach jest wielokrotnie większe niż w roztworze glebowym. W związku z tym sam fakt pobierania jonów potasu wymaga aktywnej roli samej rośliny w tym procesie. Rzeczywista szybkość pobierania potasu zależy od stężenia składnika na powierzchni korzenia. Zatem o odżywieniu roślin potasem w większym stopniu decydują procesy zewnętrzne (środowisko wzrostu) niż wewnętrzne (potrzeby rośliny). Pobieranie potasu, podobnie jak fosforu i innych składników mineralnych podlega wielu ograniczeniom. Pobieranie potasu ogranicza odczyn gleby poniżej ph 5,5 i powyżej 7,2; susza (brak wody w glebie), bardzo wysoka temperatura przekraczająca 30 O C. Pobieranie potasu ogranicza także obecność w glebie jonów amonowych, brak fosforu w glebie, a także nadmiar magnezu. Potas w roślinach występuje jako jon, pierwiastek ten nie tworzy połączeń organicznych. Rola potasu w metabolizmie roślin jest ogromna. Potas bierze udział w procesach osmotycznych zachodzących w roślinach. Jest zaangażowany we wzrost komórek wzrost stężenia jonów w wakuoli komórki powoduje po rozluźnieniu się ściany komórkowej zwiększenie objętości komórki. Tym samym bez prawidłowego poziomu potasu w roślinie wzrost komórek i samych roślin jest ograniczony. Procesy osmotyczne regulują także pracę aparatów szparkowych. Uwidacznia się w tym wypadku wpływ potasu na gospodarkę wodną oraz na fotosyntezę pośrednio, otwarcie aparatów szparkowych decyduje o docieraniu do roślin dwutlenku węgla. Potas aktywuje również cały szereg enzymów biorących bezpośredni udział w procesach fotosyntezy, syntezy węglowodanów, białek i tłuszczów. Pierwiastek ten jest także, co ważne, odpowiedzialny za transport innych jonów i składników pokarmowych w ksylemie oraz organicznych i nieorganicznych związków we floemie. Ciekawą, rzeczą jest to, że w wielu przypadkach potasu w roślinie (metabolizmie rośliny) nie może zastąpić inny jednowartościowy jon. Pierwsze oznaki niedoboru potasu trudno dostrzec. Niespecyficznym objawem jest zahamowanie wzrostu. Wyraźnych objawów niedoboru należy szukać głównie na starszych liściach. Występują one głównie na brzegach liści początkowo w postaci chloroz, później nekroz. Nekrozy są następstwem produkcji aktywnych rodników tlenowych, których obecność prowadzi do wspomnianych chloroz i nekroz. Silny niedobór potasu prowadzi do spadku plonu. Nawożenie potasem musi, więc uwzględniać potrzeby pokarmowe poszczególnych gatunków oraz warunki glebowo-klimatyczne. Szczególnie wrażliwe na nawożenie potasem są: ziemniaki, pomidory, papryka i warzywa kapustowate. Magnez - Mg Magnez w glebie może występować w formach mniej lub bardziej dostępnych dla roślin. Dostępny jest magnez znajdujący się w roztworze glebowym, magnez znajdujący się w kompleksie sorpcyjnym gleby oraz w postaci związków organicznych dostępny dla roślin po procesie ich mineralizacji. Zawartość magnezu w naszych glebach waha się od 0,05 do 0,6% i jest większa w glebach cięższych gliniastych. Bolączką naszych gleb i pośrednio konsumentów wyprodukowanej na naszych glebach żywności jest niska zawartość tego składnika pokarmowego. Jak podaje Czuba (1986) aż 45% naszych gleb charakteryzuje się niską zawartością magnezu. Magnez jest w glebie pierwiastkiem bardzo ruchliwym. Ocenia się, że wymywanie magnezu z gleby jest znacznie większe niż jego sorpcja w glebie, szczególnie dotyczy to gleb lżejszych. Straty magnezu wynikające z wymywania tego składnika z naszych gleb rocznie mogą przekraczać 30kg/ha Mg Wierzchnie warstwy gleby są zwykle z tego powodu uboższe w magnez niż warstwy głębsze. Ruchliwość magnezu w glebie sprawia, że trudno utrzymać w naszych glebach zapas tego pierwiastka. Z uwagi na taki stan rzeczy warto nawozić nasze gleby, szczególnie te lżejsze systematycznie, najlepiej corocznie nawozami zawierającymi ten składnik pokarmowy. Jon magnezu występuje w roślinach w postaci połączeń organicznych, jak i nieorganicznych. Magnez jest integralnym elementem budulcowym chlorofilu, jony magnezu aktywują cały szereg enzymów oraz są zaangażowane w przebieg procesu oddychania oraz procesu syntezy białek łączna liczba procesów, w których uczestniczy magnez przekracza 200. Duża część magnezu ogólnego liści, jak podaje literatura znajduje się w chloroplastach w postaci wspomnianego już chlorofilu. W cząsteczce chlorofilu jon magnezu łączy się z 4 pierścieniami pirolowymi. Magnez w postaci pektynianu magnezu pełni również rolę w budowie blaszki środkowej sklejającej komórki roślinne. Jony magnezu wraz z jonami potasu odpowiedzialne są za transport węglowodanów w roślinach. Gorsze zaopatrzenie roślin w magnez w okresach intensywnego wzrostu i tworzenia plonu wydatnie zmniejsza tempo transportu związków odżywczych z miejsca ich produkcji liści, do organów potrzebujących asymilatów owoców i pozostałych. Zawartość magnezu w roślinach uprawnych waha się w bardzo szerokim zakresie od 0,2 do 1,5%. Jak podaje Grzebisz (2008) W systemach biologicznych jon Mg 2+ pełni specyficzne funkcje i w zasadzie nie może być zastąpiony przez inne pierwiastki o zbliżonych właściwościach fizycznochemicznych takie, jak Co 2+, Mn 2+. Transport jonów magnezu do rośliny zachodzi w kanałach białkowych, którymi są transportowane liczne, inne kationy dwu i jednowartościowe (Ca 2+, Mn 2+, K +, Na + ). Stąd wynika konkurencyjność innych jonów w stosunku do jonów magnezu. Pobieranie magnezu przez system korzeniowy roślin podlega wielu ograniczeniom. Pobieranie magnezu przy ph gleby poniżej 5,5 silnie ograniczają obecne przy takim odczynie gleby jony glinu, manganu i żelaza. Na pobieranie tego pierwiastka wpływ ma także wilgotność gleby i wilgotność powietrza, im mniej wody w glebie (większa susza) tym gorsze pobieranie magnezu, wilgotność powietrza wpływa na intensywność transpiracji, im większa wilgotność powietrza tym słabsza transpiracja i słabszy prąd transpiracyjny, wpływający wprost na ilość pobieranego magnezu. Pobieranie jonów magnezu z gleby ograniczają jak 10 11

7 SKŁADNIKI POKARMOWE - ROLA W METABOLIŹMIE ROŚLIN wspomniano wcześniej także inne pobierane przez rośliny jony. Jony amonowe silnie ograniczają pobieranie magnezu, podobnie duża ilość jonów ortofosforanowych zmniejsza w glebie ilość jonów magnezu w roztworze glebowym (powstają w takiej sytuacji związki o małej rozpuszczalność w wodzie). Na pobieranie magnezu ma wpływ także zawartość w glebie jonów potasu i wapnia, a właściwie stosunek potasu do magnezu i wapnia do magnezu oraz obecność w glebie w nadmiarze jonów innych metali, w tym sodu i metali ciężkich. Siarka S Siarka w roślinach warzywnych odgrywa istotną rolę. Niezbędna jest dla roślin z uwagi na jej udział w prawidłowym przebiegu wielu procesów metabolicznych takich jak: fotosynteza, proces oddychania, synteza aminokwasów, białek oraz tłuszczów. Siarka wchodzi w skład wielu związków chemicznych regulujących lub uczestniczących we wspomnianych procesach metabolicznych. Wchodzi między innymi w skład: cysteiny prekursora innych związków siarki, metioniny odpowiedzialnej za syntezę chlorofilu, glutationu odpowiedzialnego za usuwanie wolnych rodników, związków lotnych olejków: czosnkowego i gorczycznego oraz witamin. Siarka przez rośliny uprawne pobierana jest w podobnych ilościach jak fosfor. Szczególnie duże zapotrzebowanie na siarkę wykazują warzywa kapustowate, niewiele mniejsze cebula, czosnek i por oraz warzywa bobowate (strączkowe). Niedobory siarki prowadzą podobnie jak w przypadku azotu do zahamowania wzrostu roślin. Zahamowaniu, co charakterystyczne, ulega wzrost części nadziemnej. Niedobór siarki w roślinach prowadzi do serii zdarzeń doprowadzających do wspomnianego zahamowania wzrostu. W pierwszej kolejności niedobór siarki negatywnie wpływa na fotosyntezę, dalej ogranicza syntezę węglowodanów, białek, co prowadzi do redukcji wzrostu całej rośliny w pierwszej kolejności zahamowany jest wzrost blaszek liściowych. Objawy niedoboru siarki u roślin dwuliściennych przypominają objawy niedoboru magnezu, umiejscowione są jednak na najmłodszych, a nie na starszych liściach. Często też rośliny cierpiące na niedobór siarki wykazują objawy głodu azotowego. Plononotwórcze działanie siarki polega głównie na bezpośrednim wpływie tego pierwiastka na wzrost plonu oraz na oddziaływaniu pośrednim poprzez wzrost odporności roślin na stresy abiotyczne i biotyczne. Wzrost plonu roślin nawożonych siarką wiąże się głównie z lepszym wykorzystaniem zastosowanego w nawożeniu azotu. Zastosowanie siarki w nawożeniu poprawia również jakość plonu. W roślinach optymalnie odżywionych siarką zmniejsza się zawartość niebiałkowych związków azotu, czyli azotanów i głównie wolnych aminokwasów. Efektem tego jest wzrost masy roślin i wzrost zawartości chlorofilu w liściach. Zasadniczym źródłem siarki dla roślin jest gleba. Formą siarki pobieraną przez rośliny jest anion siarczanowy. Wysokie zapotrzebowanie na siarkę wykazują: kapusta, kalafior, brokuł, rzodkiew, gorczyca, czosnek, cebula, por. Wapń - Ca Wapń w roślinach pełni trzy ważne funkcje: strukturalną, biochemiczną i fizjologiczną. Jony wapnia stabilizują właściwości błon komórkowych, przy długotrwałym deficycie wapnia zachodzi utrata właściwości półprzepuszczalnych błony komórkowej, co w konsekwencji może prowadzić do śmierci komórki. Niedobór wapnia może powodować, także rozpad mitochondriów i plastydów. Wapń buduje strukturę rośliny poprzez udział w łączeniu poszczególnych komórek. Największe ilości wapnia wchodzą w skład blaszki środkowej, spajającej poszczególne komórki ze sobą. Biorąc to pod uwagę, wapń jest zaangażowany w procesy podziału i wzrostu pojedynczych komórek i tkanek roślinnych. Wapń jest konieczny do wzrostu łagiewki pyłkowej, włośników na korzeniach oraz wzrostu wydłużeniowego pędów i korzeni. Wapń bierze udział także w wielu procesach biochemicznych i fizjologicznych zachodzących stale w roślinach: fotosynteza, aktywacja enzymów, osmoregulacja, metabolizm azotowy, przekazywanie sygnałów ze środowiska wzrostu roślin. Wapń odgrywa ważną rolę w procesie oddychania oraz starzenia się komórek. Owoce o niższej zawartości wapnia dojrzewają wcześniej niż owoce zawierające więcej tego składnika. Wapń hamuje antagonistyczne działanie enzymów zależnych, między innymi, od potasu, dając w efekcie spadek oddychania owoców oraz mniejsze wydzielanie etylenu. Wapń gromadzi się w większych ilościach w liściach, pędach i szyjce korzeniowej. W owocach wapń gromadzi się w skórce, szczególnie mało wapnia gromadzi się w okolicy zagłębienia przykielichowego. Jony wapnia przemieszczaja się do powierzchni korzeni roślin głównie z przepływem masowym wody. Wapń po dotarciu do powierzchni systemu korzeniowego napotyka na swojej drodze barierę w postaci ściany komórkowej, w której może być sorbowany przez określone jej fragmenty ujemnie naładowane. Dalej do komórek korzeni wapń przemieszcza się na drodze dyfuzji (zgodnie z gradientem koncentracji) poprzez kanały jonowe. Przez kanały jonowe pobierane sa także inne kationy jedno i dwuwartościowe, zjawisko to przy nadmiarze innych jonów może wpływać na zmniejszenie ilości pobieranego wapnia konkurencja o kanały jonowe. Transport wapnia w roślinach odbywa się głównie w ksylemie. Transport ten jest stymulowany przez auksyny. Zjawisko transportu jonów wapnia w ksylemie tłumaczy słabe zaopatrzenie nasion i owoców w ten pierwiastek oraz znaczną konkurencję intensywnie transpirujących liści o wapń z owocami. Pobieranie wapnia z gleby jest silnie zależne od wilgotności gleby. W warunkach niskiej wilgotności gleby (susza) pobieranie wapnia przez system korzeniowy rośliny ulega silnemu ograniczeniu poprzez spadek transpiracji oraz wzrost stężenia jonów w roztworze glebowym (proporcja poszczególnych jonów). Zbyt wysoka zawartość wody w glebie ogranicza także pobieranie wapnia z gleby, w wyniku tworzenia się w zbyt mokrej glebie związków antagonistycznych wobec wapnia. Każdy czynnik ograniczający transpirację roślin wpływa także na ograniczenie pobierania wapnia przez system korzeniowy roślin. Temperatura gleby oddziaływuje pośrednio na pobieranie wapnia z gleby. Wyższa temperatura sprzyja wzrostowi i rozwojowi systemu korzeniowego, co pośrednio zwiększa ilość pobieranego wapnia. Zawartość tlenu w glebie także pośrednio wpływa na pobieranie wapnia z gleby przez system korzeniowy roślin. Obfite zaopatrzenie gleby w tlen wpływa na niezakłócony wzrost systemu korzeniowego, co pośrednio oddziaływuje na pobieranie wapnia. W warunkach beztlenowych tworzą się w glebie substancje toksyczne działające szkodliwie na młode korzenie, intensywnie pobierające wapń. Pobieranie wapnia przez system korzeniowy roślin jest silnie uzależnione od odczynu gleby. Przy ph poniżej 5,5 pobieranie wapnia jest ograniczane przez jony glinu, żelaza i manganu, przy ph powyżej 7,2 wapń tworzy w glebie związki nierozpuszczalne. Obecność jonów potasu, magnezu i jonów amonowych w wysokich stężeniach, w glebie ogranicza pobieranie wapnia. Podobnie na pobieranie wapnia przez system korzeniowy oddziaływuje kation sodu. Szczególnie duże ilości wapnia pobierają z gleby warzywa: kapustowate w tym kapusta pekińska i kapusta głowiasta biała (późne odmiany), korzeniowe oraz dynia. Mikroelementy Żelazo - Fe Najpowszechniej w glebie żelazo występuje w formie tlenków, wodorotlenków oraz fosforanów. W ornej warstwie gleby zawartość ogólnego żelaza może być bardzo duża i wynosić nawet do 10%. Fakt 12 13

8 SKŁADNIKI POKARMOWE - ROLA W METABOLIŹMIE ROŚLIN tak dużej zawartości żelaza w naszych glebach nie przekłada się wprost na zawartość tego pierwiastka w roztworze glebowym i kompleksie sorpcyjnym gleby. Pobieranie żelaza z gleby przez rośliny podlega wielu ograniczeniom. Pobieranie żelaza z gleby ogranicza jej wysoki odczyn oraz wysoka zawartość węglanu lub siarczan wapnia w glebie. Pobieraniu żelaza z gleby nie sprzyja również wysoka zawartość w glebie fosforu, jonów azotanowych oraz wysoka zawartość innych mikroelementów. Szczególnie istotne znaczenie w tym przypadku mają mangan, miedź i cynk. Pobieranie jonów żelaza ograniczają także czynniki atmosferyczne, można do nich zaliczyć nadmiar wody w glebie i związany z tym zjawiskiem brak tlenu oraz temperatura gleby i powietrza. Żelazo w glebie może być także silnie wiązane z materią organiczną, w takim przypadku mamy do czynienia z uwstecznieniem żelaza w glebie. I na odwrót, cały szereg czynników wpływa na wzrost zawartości dostępnego dla roślin żelaza. Do tych czynników należą: niższe ph gleby, czynniki sprzyjające redukcji żelaza z 3 do 2 stopnia utleniania, zawartość jonów amonowych w glebie, niska zawartość jonów manganu w glebie. W ostatnich latach można odszukać w literaturze wiele Informacji dotyczących badań nad pobieraniem przez rośliny żelaza z gleby. W świetle tych informacji można stwierdzić, że rośliny w warunkach powstania niedoboru żelaza potrafią uruchomić mechanizmy powodujące zwiększenie pobierania tego pierwiastka z gleby. Rośliny z gleby pobierają żelazo głównie w postaci Fe 2+. Inne formy żelaza w tym Fe 3+ mogą być pobierane przez rośliny w mniejszych ilościach. Pobranie żelaza w postaci jonu Fe 3+ wiąże się z koniecznością redukcji tego jonu do 2 stopnia utleniania. Pobieranie jonów żelaza przez system korzeniowy jest ściśle uzależnione od koncentracji w roztworze glebowym innych jonów dwu i jednowartościowych. Pobrane jony żelaza są transportowane w ksylemie roślin w postaci połączeń organicznych. Transport ten odbywa się stosunkowo powoli. Żelazo występuje w roślinach w postaci związków nieorganicznych jak i organicznych. Rola żelaza w metabolizmie roślin związana jest z dwiema cechami jonów tego pierwiastka. Mianowicie z łatwą możliwością zmiany stopnia utlenienia z 3 na 2 i odwrotnie oraz ze zdolnością do tworzenia chelatów. Najwięcej żelaza zawierają liście, mniej pędy a najmniej korzenie. W liściach aż 80 % żelaza zawierają chloroplasty i tylko niewielkie jego ilości występują w mitochondriach (Grzebisz 2008). Żelazo zaangażowane jest w proces syntezy chlorofilu oraz karotenu i ksantofilu. Żelazo występuje także w cytochromach oraz ferrodoksynie, biorąc udział w transporcie elektronów w czasie fosforylacji fotosyntetycznej i łańcuchu oddechowym. Procesami biochemicznymi zależnymi od ferrodoksyny są procesy odgrywające kluczową rolę w gospodarce azotowej roślin, w tym produkcja białek. W przypadku niedoboru żelaza w roślinach następuje gromadzenie się w tkankach dużych ilości rozpuszczalnych związków azotu. Podsumowując rola żelaza w metabolizmie roślin jest niebagatelna, żelazo jest zaangażowane pośrednio i bezpośrednio w zachodzący we wszystkich zielonych roślinach proces fotosyntezy oraz proces pozyskiwania energii, czyli oddychanie, bierze także udział w przemianach azotu w tym w syntezie białek. Większych ilości żelaza potrzebują: psiankowate, warzywa liściowe. na większą rozpuszczalność związków manganu. Wzrost ph powoduje powstawanie w glebie wodorotlenków i w końcowym etapie tlenków manganu, charakteryzujących się znacznie mniejszą rozpuszczalnością w roztworze glebowym. Można, więc stwierdzić, że im bardziej zasadowa gleba tym mniej dostępnego dla roślin manganu. Wilgotność gleby wpływa odwrotnie na dostępność manganu niż wspomniany odczyn gleby. W glebie silnie wilgotnej przeważają procesy redukcyjne, które sprzyjają redukcji manganu do 2 stopnia utleniania. W glebach suchych lub w lata suche zawartość manganu dostępnego dla roślin w glebie zmniejsza się. Przy dużej zawartości substancji organicznej w glebie lub przy silnym nawożeniu nawozami organicznymi możemy spodziewać się mniejszej ilości dostępnego manganu dla roślin. W opisanych warunkach mogą tworzyć się nierozpuszczalne połączenia manganu z substancją organiczną. Rośliny pobierają mangan w postaci jonu Mn 2+. Kation manganu przemieszcza się do powierzchni korzeni w prądzie transpiracyjnym, a do komórki transportowany jest biernie zgodnie z gradientem elektrochemicznym. W ksylemie mangan przemieszcza się, jako wolny jon Mn 2+ (Grzebisz 2008). Podobnie, jak w przypadku żelaza, reutylizacja manganu z liści starszych do młodszych zachodzi w niewielkim stopniu. W tkankach roślin mangan występuje w postaci wolnych jonów Mn 2+ lub w formie związanej ze związkami organicznymi, jako jon Mn 3+. Najwięcej manganu zawierają liście, mniej korzenie a najmniej pędy. W liściach więcej manganu znajduje się w nerwach niż w blaszce liściowej. Podobnie jak w przypadku żelaza funkcje manganu w metabolizmie roślin związane są z możliwością zmiany stopnia utleniania tego pierwiastka oraz z właściwością tworzenia przez mangan związków z białkami. Mangan zaangażowany jest w proces fotosyntezy oraz w procesy wzrostowe roślin. Mangan bezpośrednio i pośrednio bierze udział w metabolizmie związków azotowych w tym białek. Ważną funkcją, jaką pełni mangan w roślinach jest kontrola aktywności enzymu oksydazy IAA. Przy dużej dostępności manganu w glebie, rośliny mogą akumulować nadmierne ilości tego składnika pokarmowego, co może w określonych warunkach doprowadzić do toksyczności manganu. Proces ten jest złożony i ogólnie rzecz biorąc może wynikać z ograniczonego w takich warunkach pobierania wapnia i magnezu. Co może pociągać dalej za sobą blokowanie enzymów zależnych od magnezu przez mangan, zahamowanie pobierania potasu oraz wzrost aktywności oksydazy IAA. W konsekwencji może zostać wyhamowany wzrost nowych organów roślin. Ogólnie możemy rozróżnić dwa typy objawów toksyczności manganu. Pierwszy polegający na typowej chlorozie żelazowej. Drugi związany z bezpośrednią toksycznością jonów manganu. Objawami toksycznego działania manganu mogą być drobne, liczne, ciemne plamki występujące na liściach. Mangan - Mn Zawartość manganu ogólnego w naszych glebach jest znacznie większa niż pozostałych mikroelementów. Może ona wynosić od 20 do 5000mg manganu w 1kg gleby (Czuba 1986). Na zawartość manganu w naszych glebach nie wpływa istotnie, co bardzo ciekawe, skład mechaniczny gleby. Mangan może występować w glebie na różnych stopniach utlenienia, rzutuje to po części na jego przyswajalność dla roślin. W glebie jony manganu możemy spotkać na 2, 4 i 7 (Mn 2+ - zredukowany, Mn 4+ - łatwo ulegający redukcji oraz Mn 7+ - utleniony) stopniu utleniania. Mangan na 2 stopniu utleniania (Mn 2+ ) może występować w roztworze glebowym lub ulegać sorpcji wymiennej w glebie i jest to mangan łatwo dostępny dla roślin. Ilość manganu dostępnego dla roślin z gleby zależy od szeregu czynników, głównie wpływających na procesy oksydoredukcyjne zachodzące w glebie. Czynnikami tymi są ph gleby, wilgotność gleby, aktywność mikroorganizmów glebowych oraz zawartość substancji organicznej w glebie. Odczyn gleby wpływa silnie na zawartość manganu; w glebach kwaśnych dostępność tego jonu jest duża z uwagi Warzywa o dużym zapotrzebowaniu na mangan: sałata głowiasta, rzodkiewka, ogórek, kapusty, strączkowe (fasole, grochy, bób), cebula oraz burak ćwikłowy

9 SKŁADNIKI POKARMOWE - ROLA W METABOLIŹMIE ROŚLIN Bor - B Gleby teoretycznie mogą zawierać od kilku do kilkudziesięciu mg boru w 1kg. Z rolniczego punktu widzenia znacznie ważniejsza jest ilość dostępnego dla roślin boru niż ilość boru ogólnego w glebie. Większość gleb w Polsce zawiera od dziesiętnych do kilku mg boru rozpuszczalnego (dostępnego), co stanowi zaledwie około 3,5% boru ogólnego. Za gleby ubogie w bor uważa się te, które w przypadku piasków zawierają mniej niż 0,15mg boru w 1kg, zaś w przypadku gliny za ubogie uważa się te zawierające poniżej 0,3mg boru w 1kg gleby. Bardzo duży wpływ na zawartość opisywanego składnika w glebach ma skład granulometryczny gleby, im więcej części spławianych w glebie i koloidów tym więcej boru dostępnego w danej glebie. Bor najprawdopodobniej pobierany jest przez rośliny z gleby w postaci kwasu ortoborowego i/lub anionu boranowego powstającego w drodze dysocjacji wspomnianego już kwasu ortoborowego. Do korzenia rośliny z roztworu glebowego obojętna elektrycznie cząsteczka kwasu ortoborowego przemieszcza się w prądzie transpiracyjnym wody (przepływ masowy). W korzeniu cząsteczki te zostają silnie związane przez składniki ściany komórkowej. Cząsteczki kwasu ortoborowego związane przez składniki ściany komórkowej przemieszczają się w drugiej kolejności przez błonę cytoplazmatyczną do cytoplazmy komórek korzenia. W cytoplazmie ulegają hydrolizie do anionu boranowego i w takiej właśnie formie bor jest transportowany dalej w ksylemie rośliny. Przemieszczanie się boru w roślinie zachodzi zgodnie z kierunkiem transportu wody, czyli najlepiej zaopatrzone w bor są części rośliny intensywnie transpirujące starsze w pełni rozwinięte liście. Stąd też dużo słabsze zaopatrzenie tkanek merystematycznych nadziemnej części roślin. Zjawisko przemieszczania się boru w roślinach z organów starszych do młodszych i z części wegetatywnych do generatywnych jest stale przedmiotem dyskusji naukowców. Braki boru w najmłodszych częściach rośliny wynikają głównie z faktu zależności odżywienia tych organów od zaopatrzenia w bor pochodzący z gleby. Pobieraniu boru przez rośliny sprzyja/ogranicza kilka czynników: więcej boru zawierają gleby gliniaste niż piaszczyste, więcej boru zawierają także gleby bogate w materię organiczną niż gleby ubogie w próchnicę. Pobieraniu boru sprzyja ph gleby w zakresie 5,5-6,5. W glebach kwaśnych następuje zjawisko wymywania boru, natomiast powyżej ph 6,5 pobieranie tego mikroelementu przez rośliny spada. Z mechanizmu pobierania boru przez rośliny wynika, że procesowi pobierania boru sprzyja optymalna zbliżona do polowej pojemności wodnej wilgotność gleby. Pobieraniu boru sprzyja także duża zawartość przyswajalnego fosforu w glebie i optymalne zaopatrzenie roślin w wapń. Rolę boru opisuje się głównie na podstawie analizy objawów i zaburzeń w metabolizmie roślin w warunkach niedoboru tego pierwiastka. Bor występuje u różnych gatunków roślin w bardzo zróżnicowanych ilościach. Zawartość tego pierwiastka w liściach (zależnie od gatunku badanych roślin) może wahać się od kilku do około 100mg/kg s.m. Najmniejsze zapotrzebowanie na bor wykazują rośliny jednoliścienne (za wyjątkiem kukurydzy) największe zaś rośliny dwuliścienne. W korzeniach większość boru pozostaje w apoplaście, w postaci związków boru z pektynianami zawartymi w ścianach komórkowych. Z podobną sytuacją mamy także do czynienia w liściach roślin gdzie nawet do 90% tego pierwiastka zakumulowane jest w ścianach komórkowych. Można zaryzykować stwierdzenie, że bor w tym wypadku może być traktowany niemalże, jako składnik typowo budulcowy dla wielu gatunków roślin lub jest odpowiedzialny za syntezę materiałów budulcowych rośliny: pektyn, hemicelulozy, lignin. Wraz z borem we wspomnianych ścianach komórkowych ulega kumulacji także wapń, za włączanie wapnia w strukturę ściany komórkowej odpowiada właśnie bor. Niewielka, więc część boru w roślinach pełni funkcje metaboliczne, niemniej bardzo istotne, bo związane z kontrolą aktywności auksyn w roślinach. W wyniku niedoboru tego pierwiastka u roślin dochodzi do zmian w aktywności oksydazy kwasu indolilo-3-octowego (oksydaza IAA), której aktywność jest zależna między innymi od związków fenolowych (polifenole hamują aktywność oksydazy IAA, natomiast monofenole - aktywują), w efekcie dochodzi do nagromadzenia się auksyn lub spadku ich zawartości zależnie od rodzaju nagromadzonych związków fenolowych. Nadmiar auksyn w roślinach naczyniowych powoduje: zahamowanie wzrostu elongacyjnego komórek korzeni, zaburzenia w podziałach komórek merystemów pędów i w konsekwencji nawet do ich zamierania, może powodować opadanie zawiązków owocowych i kwiatów oraz może stymulować wzmożoną syntezę etylenu. Bor w roślinie zaangażowany jest także w wiele innych procesów metabolicznych: synteza kwasów nukleinowych, transport cukrów w roślinie, utrzymywanie integralności błony cytoplazmatycznej. Bierze udział także w procesach kwitnienia i zapylenia decyduje o żywotności ziaren pyłku, wzroście łagiewki pyłkowej, zawiązywaniu kwiatów. Bor jest również aktywatorem akwaporyn, które uczestniczą w masowym przepływie wody przez błony komórkowe. Rośliny reagują negatywnie nie tylko na ilość dostępnego pierwiastka, ale także na termin wystąpienia niedoboru. Rośliny wrażliwe na niedobory boru, wykazują zwiększone zapotrzebowanie na ten pierwiastek w okresach pojawiania się pąków kwiatowych, kwiatów, nasion lub owoców. Objawy niedoboru tego składnika wynikają wprost z funkcji, jakie pełni on w roślinach. Ujawniają się one przede wszystkim na najmłodszych organach i to zarówno wegetatywnych jak i generatywnych merystemach, kwiatach, nasionach i owocach. Objawy te można także zaobserwować na organach zapasowych roślin. Objawy te obejmują: w krańcowych przypadkach zamieranie stożków wzrostu i związaną z tym rozetkowatość, pękanie łodyg i ogonków liściowych, nekrozy, zmniejszenie liczby zawiązanych nasion, opadanie owoców, deformacje owoców. Szczególnie wrażliwe na niedobory boru są: kapustowate, pomidor, seler korzeniowy, burak ćwikłowy. Cynk - Zn Pobieranie cynku przez rośliny dwuliścienne zachodzi na tej samej zasadzie jak pobieranie żelaza, czyli polega na aktywnym transporcie jonów cynku przez błonę cytoplazmatyczną (Grzebisz 2008). Transport cynku w ksylemie roślin odbywa się w postaci połączeń tego pierwiastka z kwasami organicznymi (cytrynowym i jabłkowym). Cynk należy do pierwiastków trudno przemieszczających się z liści starszych do młodszych. Najwięcej cynku występuje w pędach oraz w liściach, znacznie mniej tego pierwiastka gromadzi się w korzeniach. Pobieranie cynku przez rośliny z gleby podlega wielu ograniczeniom. Gleby piaszczyste zawierają zwykle niewielkie ilości cynku, wynika to z zawartości cynku w skałach macierzystych, z których powstały. Na glebach wapiennych, o wysokim ph mamy do czynienia z wytrącaniem się związków cynku z roztworu glebowego, w glebach zawierających dużą ilość substancji organicznej możemy spotkać się ze zjawiskiem uwsteczniania cynku i mniejszej jego dostępności dla roślin. Optymalny zakres ph gleby, warunkujący dostępność tego składnika dla roślin zawiera się w zakresie 5,5-7. Nadmiar fosforu w glebie może także doprowadzić do zjawiska uwsteczniania cynku, przy niskim ph z jonami cynku mogą konkurować jony manganu i miedzi. Przeciętnie w naszych glebach zawartość cynku waha się w granicach od kilku do 250mg/kg

10 SKŁADNIKI POKARMOWE - ROLA W METABOLIŹMIE ROŚLIN O roli cynku w roślinach świadczy jedno stwierdzenie; jest on katalizatorem około 300 enzymów funkcjonujących w roślinach (Grzebisz 2008). Cynk bardzo łatwo tworzy kompleksy z azotem, tlenem i siarką stąd ogromna rola cynku w katalizowaniu i budowie wspomnianych enzymów. Cynk jest także niezmiernie ważnym składnikiem przy syntezie tryptofanu. Tryptofan jest prekursorem powstawania IAA (kwas indolilooctowy auksyna). Auksyny są odpowiedzialne za elongacyjny wzrost pędów i korzeni. Tym samym cynk odpowiedzialny za syntezę tryptofanu, pośrednio reguluje w roślinach zawartość auksyn. Tryptofan jest składnikiem także wielu białek roślinnych, brak cynku powodując brak tryptofanu prowadzi do gromadzenia się w roślinach wolnych aminokwasów i amidów, a to może prowadzić do wzrostu wrażliwości na choroby i szkodniki. Twierdzi się, że cynk wpływa także na poziom w roślinach kwasów rybonukleinowych oraz na aktywność enzymów związanych z kwasami nukleinowymi. Cynk, co bardzo ważne zaangażowany jest także w proces fotosyntezy. Niedoborom cynku w roślinach towarzyszą niekorzystne zmiany w budowie chloroplastów i funkcjonowaniu samego procesu fotosyntezy. Można zaryzykować stwierdzenie, że pośrednio cynk jest zaangażowany w procesy gospodarki węglowodanami w roślinie. Szczególne zapotrzebowanie na cynk wykazują warzywa strączkowe i kukurydza. Miedź - Cu Rośliny pobierają miedź pod postacią kationu Cu 2+ oraz w postaci chelatów miedzi. Gleby powstałe z utworów piaszczystych są ubogie lub bardzo ubogie w miedź. Większą zawartością miedzi charakteryzują się gleby cięższe powstałe z glin. W glebach o dużej zawartości substancji organicznej dochodzi często do zjawiska uwsteczniania tego składnika pokarmowego. Pobieranie miedzi z gleby jest silnie zależne od odczynu gleby, przy wzroście ph gleby ponad 6,5 spada dostępność miedzi dla roślin. Pobieranie miedzi ograniczają wszystkie czynniki hamujące wzrost systemu korzeniowego roślin. Najwięcej miedzi zawiera system korzeniowy oraz liście (liście gromadzą większość miedzi znajdującej się w roślinie). Miedź jest odpowiedzialna za wiele procesów biochemicznych zachodzących w roślinie. Zaangażowana jest pośrednio w proces fotosyntezy oraz procesy związane z syntezą węglowodanów. Miedź odpowiada częściowo za gospodarkę azotową w roślinach, a szczególnie za procesy związane z remobilizacją azotu - hydrolizą białek zachodzącą w czasie dojrzewania roślin. Miedź odpowiada w roślinach za produkcję lignin i sam proces lignifikacji - mający ogromne znaczenie z uwagi na procesy transportu wody i składników organicznych w roślinach oraz w procesach związanych z odpornością na stresy biotyczne porażenie przez różnego typu agrofagi. Reutylizacja miedzi z organów starszych do młodszych zachodzi powoli i jest raczej niewielka. Stąd wynikają pierwotne objawy niedoboru miedzi, czyli zwijanie się liści oraz więdnięcie roślin. Na roślinach dwuliściennych często obserwuje się proliferację, zahamowanie wzrostu systemu korzeniowego, chlorozy, opóźnienie kwitnienia. Molibden - Mo Molibden pobierany jest przez korzenie i liście w formie anionu MoO 4 2- i w tej samej formie przemieszczany zarówno w ksylemie jak i we floemie, dlatego może być reutylizowany (przemieszczany ze starszych organów do młodszych). Stwierdzono antagonizm molibdenu w stosunku do siarki, żelaza, miedzi, manganu i synergizm w stosunku do wapnia i fosforu. Zasadnicza fizjologiczna funkcja molibdenu polega na aktywacji enzymów nitrogenezy i reduktazy azotanowej. Nitrogenaza występuje w brodawkach korzeniowych roślin motylkowatych i uczestniczy w procesie wiązania azotu atmosferycznego, dlatego wystarczające zaopatrzenie w molibden jest zatem warunkiem koniecznym dla efektywnego wiązania azotu atmosferycznego przez bakterie Rhizobium. Reduktaza azotanowa bierze udział w redukcji azotu azotanowego NO 3- do azotynowego NO 2-. Przy braku molibdenu w roślinach odżywianych azotanową formą azotu nagromadzają się jony NO 3-. Rośliny te źle rosną i wykazują małą zawartość chlorofilu oraz kwasu askorbinowego. W związku z tym, że najważniejszą funkcją Mo w metabolizmie rośliny jest redukcja NO 3-, objawy braku molibdenu są podobne jak objawy głodu azotowego. Wzrost roślin zostaje zahamowany, liście przybierają jasnozielone zabarwienie i pojawiają się na nich nekrotyczne plamy. Deficyt molibdenu powoduje również zmniejszenie produkcji pyłku i małą jego żywotność. U roślin cierpiących na niedobór Mo następuje ograniczenie tworzenia kwiatów, opadanie kwiatów, oraz niezawiązywanie owoców i nasion. Gatunki roślin różnią się pod względem zapotrzebowania na molibden. Rośliny krzyżowe, a szczególnie kalafior i kapusta mają duże zapotrzebowanie na ten składnik. To samo dotyczy roślin motylkowatych i związane jest z potrzebami bakterii brodawkowych. Molibden jest pierwiastkiem niezbędnym dla roślin, występującym w najmniejszych ilościach spośród wszystkich innych mikroelementów. Istnieje cały szereg czynników utrudniających prawidłowe zaopatrzenie w ten składnik. Należą do nich głównie: niska naturalna zawartość Mo w glebie, zakwaszenie gleby i przechodzenie molibdenu w formy nieprzyswajalne dla roślin, antagonizm jonów, podatność molibdenu na wymywanie z gleby w przypadku przewagi opadów nad parowaniem, ograniczone stosowanie nawozów organicznych, intensywna uprawa i wynoszenie składnika wraz z plonem roślin. Biorąc pod uwagę specyfikę warunków glebowo-klimatycznych w naszym kraju należy zakładać, że powierzchnia gleb o niedostatecznej zawartości dostępnego molibdenu jest znacząca i wynosi około 70% użytków rolnych. Z tego względu w praktyce dostarczenie molibdenu powinno być zabiegiem na stałe wpisanym w technologię uprawy. Duże zapotrzebowanie na miedź wykazują przede wszystkim cebula, burak ćwikłowy, marchew oraz warzywa liściowe. Szczególnie wrażliwe na niedobory molibdenu są: kapustowate, pomidor, sałata głowiasta, burak ćwikłowy

11 PROGRAMY NAWOŻENIA DOLISTNEGO WARZYW Programy i zasady dolistnego nawożenia warzyw uprawianych w polu Tab. 1 Program nawożenia dolistnego brokuła Efektywne nawożenie dolistne w celu stymulowania rośliny do wytworzenia maksymalnego plonu, należy prowadzić w fazach krytycznych lub okresach krytycznych Doradcy EKOPLON SA Faza rozwojowa brokuła Po posadzeniu rozsady, po przyjęciu się rozsady Cel zastosowania nawozu Uzupełnienie zawartości wszystkich mikroelementów Uzupełnienie poziomu fosforu lepsze ukorzenienie się rozsady Uzupełnienie niedoborów molibdenu, zapobieganie biczykowatości kalafiora Rodzaj nawozu Universal Dawki nawozów [kg-l/ha] 0,3-0,5 extra P 3-4 Molibden 0,2-0,4 Warzywa Kapustowate: BROKUŁ Wymagania brokuła. Po przyjęciu się rozsady wykonać kilka zabiegów co 2-3 tygodnie. Szczególnie polecany w kresach wychodzenia roślin ze stresów abiotycznych: susza, niskie temperatury, upały AntyStres Micro Brokuł najlepiej plonuje na glebach głęboko spulchnionych, starannie uprawionych, zasobnych w wodę. Warzywo to powinno być uprawiane na najlepszych glebach, będących w wysokiej kulturze, zasobnych w próchnicę i składniki pokarmowe, przepuszczalnych, dostatecznie wilgotnych, ale przewiewnych. Najodpowiedniejsze są: czarnoziemy, czarne ziemie, mady, lessy i gleby torfowe oraz gleby gliniastopiaszczyste. Optymalne wartości ph gleby pod brokuły wynoszą: 6,2-7,0. 2 tygodnie po przyjęciu się rozsady Uzupełnienie poziomu fosforu, potasu i magnezu lepsze ukorzenienie się siewek do 2 zabiegów co dni Lepsze ukorzenienie się roślin, likwidacja niedoborów fosforu, potasu i boru. Można wykonać 2 opryskiwania, co dni PKMg 3-4 extra PK 3-4 Optymalne zawartości (w mg/l gleby) składników pokarmowych w glebie dla brokuła. N P K Mg Ca 3 tygodnie po posadzeniu rozsady Likwidacja niedoborów magnezu, w okresie wegetacji wykonać 3 opryskiwania, co dni, aktywacja procesów fotosyntezy extra Mg 3 Brokuł Wyliczone na podstawie analizy chemicznej gleby dawki nawozów należy obniżyć o ilość składników wprowadzonych z obornikiem czy nawozami zielonymi. Jeżeli nie wykonywano analizy gleby to przy pełnej dawce obornika ilość nawozów mineralnych na hektar powinna wynosić: kg N, 60-70kg P 2, kg K 2 Jeśli plantacja jest nawadniana dawki nawozów można zwiększyć nawet o 50% szczególnie dotyczy to azotu (wymywanie). Brokuł jest szczególnie wrażliwy na niedobory: boru, molibdenu i jak każde krzyżowe siarki. 4 tygodnie po posadzeniu rozsady Pobudzenie wzrostu wegetatywnego, stosować szczególnie w czasie występowania warunków niesprzyjających pobieraniu składników z gleby Uzupełnienie braków siarki i mikroelementów, można wykonać 2 do 3 zabiegów w okresie wegetacji Uzupełnienie zawartości wszystkich mikroelementów Dostarczenie roślinom brokuła potrzebnego w tym czasie boru extra S 2-3 Universal 0,3-0,5 Bor 1-2 Uzupełnienie niedoborów molibdenu, zapobieganie biczykowatości kalafiora, ograniczenie kumulacji azotanów w roślinach. Molibden 0,2-0,4 W okresie formowania się róży Zapobieganie niedoborom potasu, poprawa wielkości i twardości róży, 2-3 zabiegi, co dni. extra K

12 PROGRAMY NAWOŻENIA DOLISTNEGO WARZYW Objawy niedoborów składników pokarmowych na brokule Niedobory boru. Niedobór boru szczególnie dotyczy gleb alkalicznych, nadmiernie wilgotnych, świeżo wapnowanych w czasie suchej i upalnej pogody. Skutkiem braku boru jest nadmierne nasiąknięcie wodą tkanek łodyg, brązowienie pąków kwiatowych. Deformacje stożków wzrostu. Tab. 2 Program nawożenia dolistnego kalafiora Faza rozwojowa kalafiora Cel zastosowania nawozu Likwidacja niedoborów boru, zapobieganie zamieraniu liści sercowych. Najlepiej wykonać 2 zabiegi, co dni Uzupełnienie niedoborów molibdenu, zapobieganie biczykowatości kalafiora Rodzaj nawozu Bor Molibden Dawki nawozów [kg-l/ha] 1-2 0,2-0,4 Niedobory molibdenu. Objawem niedoboru jest opisywana w przypadku kalafiora biczykowatość i zahamowanie tworzenia się róż. Warzywa Kapustowate: KALAFIOR Wymagania kalafiora. Kalafiory mają większe wymagania pokarmowe niż kapusty. Rośliny kalafiorów powinny być uprawiane na najlepszych glebach, będących w wysokiej kulturze, zasobnych w próchnicę i składniki pokarmowe, dostatecznie wilgotnych, ale przepuszczalnych i przewiewnych. Najodpowiedniejsze są: czarnoziemy, czarne ziemie, mady, lessy i gleby torfowe. Na glebach lekkich można uprawiać kalafiory tylko, gdy istnieje możliwość nawożenia organicznego i nawadniania plantacji. Optymalne wartości ph gleby pod kalafiory wynoszą: 6,4-7,5. Po posadzeniu rozsady, po przyjęciu się roślin Uzupełnienie niedoborów wszystkich mikroelementów kilka zabiegów w sezonie zgodnie z potrzebami roślin Po przyjęciu się rozsady wykonać kilka zabiegów co 2-3 tygodnie Szczególnie polecany w okresach wychodzenia roślin ze stresów abiotycznych: susza, niskie temperatury, upały Universal AntyStres Micro W fazie 6-8 liści Uzupełnienie poziomu fosforu, potasu oraz boru extra PK tygodnie po przyjęciu się rozsady Uzupełnienie poziomu fosforu, potasu i magnezu lepsze ukorzenienie się siewek do 2 zabiegów co dni Lepsze ukorzenienie się roślin, likwidacja niedoborów fosforu. Można wykonać 2 opryskiwania, co dni, aktywacja fotosyntezy PKMg 0,3-0,5 3-4 extra P 3-4 Optymalne zawartości (w mg/l gleby) składników pokarmowych w glebie dla kalafiora. N P K Mg Ca 3 tygodnie po posadzeniu rozsady Likwidacja niedoborów magnezu, w okresie wegetacji wykonać 3 opryskiwania, co dni, aktywacja procesów fotosyntezy extra Mg 3 Wczesny Średnio wczesny i późny Pobudzenie wzrostu wegetatywnego, stosować szczególnie w czasie występowania warunków niesprzyjających pobieraniu składników z gleby Wyliczone na podstawie analizy chemicznej gleby dawki nawozów należy obniżyć o ilość składników wprowadzonych z obornikiem czy nawozami zielonymi. Jeżeli nie wykonywano analizy gleby to przy pełnej dawce obornika ilość nawozów mineralnych na hektar powinna wynosić: kg N pod kalafior wczesny, kg N pod kalafior średnio wczesny i późny, 70-90kg P 2, kg K 2 Jeśli plantacja jest nawadniana dawki nawozów można zwiększyć nawet o 50% szczególnie dotyczy to azotu (wymywanie). 4 tygodnie po posadzeniu rozsady Uzupełnienie braków siarki i mikroelementów, można wykonać 2 do 3 zabiegów w okresie wegetacji Uzupełnienie poziomu wszystkich mikroelementów Uzupełnienie niedoborów molibdenu, zapobieganie biczykowatości kalafiora oraz ograniczenie zawartości zotanów w roślinach extra S 2-3 Universal Molibden 0,3-0,5 0,2-0,4 W okresie formowania się róży Zapobieganie niedoborom potasu, poprawa wielkości i twardości róży, 2-3 zabiegi, co dni Zapobieganie niedoborom wapnia, wykonywać kilka zabiegów co 7-10 dni extra K 3-5 Ekolist Wapniowy

13 PROGRAMY NAWOŻENIA DOLISTNEGO WARZYW Objawy niedoborów składników pokarmowych na kalafiorze Niedobory azotu. Liście kalafiora są drobne, żółtozielone, stopniowo stają się różowe i purpurowe. Zmiany zabarwienia obserwuje się najpierw na liściach dolnych (starszych). Róże są małe, niedorośnięte, plon znacznie obniżony. Objawy niedoboru azotu pojawiają się przez cały okres wegetacji, częściej są obserwowane na odmianach wczesnych wiosną, w okresach chłodnych i deszczowych. Niedobory fosforu. Przy niedoborze fosforu następuje osłabienie tempa wzrostu i opóźnienie tworzenia róż. Liście są drobne, ciemnozielone, stają się powoli fioletowe (najpierw nerwy, później całe liście od wierzchołków). Objawy te mogą występować począwszy od fazy rozsady po rośliny w pełni wegetacji. Przy nieznacznym niedoborze objawy widoczne są pod koniec wegetacji na liściach okrywających róże. Niedobory potasu. Zbyt mała ilość potasu, sprawia, że brzegi dolnych liści, poczynając od wierzchołka jaśnieją, następnie żółkną i zamierają. Mogą być widoczne pomarszczenia i skędzierzawienia liści. W wyniku ostrego niedoboru róże kalafiora są małe i luźne. Niedobory magnezu. Przy niedoborze magnezu następuje osłabienie tempa wzrostu. Liście dolne stają się jaśniejsze, proces rozpoczyna się od wierzchołka liścia. Przebarwienie to stopniowo obejmuje powierzchnię pomiędzy nerwami. Później tkanki liścia stają się żółte lub kremowe, tylko w bezpośredniej bliskości nerwów pozostają zielone. Przy ostrym niedoborze tkanki pomiędzy nerwami zamierają. Liście są soczyste, kruche, czasami pomarszczone. Niedobory molibdenu. Niedobór molibdenu występuje najczęściej na glebach zakwaszonych. Rozwijające się liście mają blaszkę liściową wąską, a ich brzegi są wykrzywione. Pomiędzy nerwami powstają chlorotyczne plamy. Przy silnym niedoborze molibdenu blaszki liściowe są silnie zredukowane i wykształcają się tylko nerwy główne biczykowatość kalafiora. Róże są słabe lub nie wytwarzają się wcale, wierzchołki wzrostu roślin często zamierają. Niedobory siarki. Niedobór siarki prowadzi do zahamowania wzrostu części nadziemnych rośliny. Następuje zmniejszenie wydajności fotosyntezy, syntezy węglowodanów, białek i innych związków zawierających siarkę. Charakterystycznym objawem jest chloroza międzyżyłkowa występująca na liściach najmłodszych (u magnezu na starszych liściach). Przy niedoborze siarki następuje wzrost podatności roślin na stresy: niskie i wysokie temperatury, stres suszy. Warzywa Kapustowate: KAPUSTA GŁOWIASTA BIAŁA Wymagania kapusty głowiastej białej. Do uprawy kapusty głowiastej białej odpowiednie są gleby gliniaste, mady, czarnoziemy, czarne ziemie, lessy oraz gleby piaszczysto-gliniaste, gdy są odpowiednio wilgotne. Unikać należy gleb lekkich, piaszczystych i zbyt suchych, a także zakwaszonych. Kapusta głowiasta biała należy do warzyw o wysokich wymaganiach pokarmowych, najlepiej udaje się w pierwszym roku po stosowaniu obornika. Dawki nawozów mineralnych stosowanych doglebowo zależą od zasobności gleby w przyswajalne dla roślin składniki pokarmowe, od ilości wprowadzonych nawozów organicznych oraz od nawadniania plantacji i wczesności odmiany. Optymalne zawartości (w mg/l gleby) składników pokarmowych w glebie dla kapusty głowiastej białej. N P K Mg Ca Wczesna Średnio wczesna i późna Wyliczone na podstawie analizy chemicznej gleby dawki nawozów należy obniżyć o ilość składników wprowadzonych z obornikiem czy nawozami zielonymi. Jeżeli nie wykonywano analizy gleby to przy pełnej dawce obornika ilość nawozów mineralnych na hektar powinna wynosić: 100kg N, 70-90kg P 2, kg K 2 Jeśli plantacja jest nawadniana dawki nawozów można zwiększyć nawet o 50% szczególnie dotyczy to azotu (wymywanie). Warzywa Kapustowate: KAPUSTA GŁOWIASTA CZERWONA Wymagania kapusty głowiastej czerwonej. Wymagania kapusty głowiastej czerwonej są podobne jak kapusty głowiastej białej. Kapusta czerwona jest jednak bardziej wrażliwa na suszę. Wymaga gleb żyźniejszych i zasobniejszych w próchnicę. Najlepiej udaje się na czarnoziemach, czarnych ziemiach, lżejszych madach, bielicach oraz na glebach bagiennych zasobnych w próchnicę. Kapusta czerwona wymaga ph w zakresie 6,2-7,8. Kapusta czerwona wymaga większych ilości potasu, zwiększającego wyraźnie plon i wybarwienie główek. Nadmierne nawożenie azotem zmniejsza ilość barwników w liściach. Optymalne zawartości (w mg/l gleby) składników pokarmowych w glebie dla kapusty czerwonej. N P K Mg Ca Kapusta czerwona

14 PROGRAMY NAWOŻENIA DOLISTNEGO WARZYW Wyliczone na podstawie analizy chemicznej gleby dawki nawozów należy obniżyć o ilość składników wprowadzonych z obornikiem czy nawozami zielonymi. Jeżeli nie wykonywano analizy gleby to przy pełnej dawce obornika ilość nawozów mineralnych na hektar powinna wynosić: 100kg N, 70-90kg P 2, kg K 2 Jeśli plantacja jest nawadniana dawki nawozów można zwiększyć nawet o 50% szczególnie dotyczy to azotu (wymywanie). Warzywa Kapustowate: KAPUSTA GŁOWIASTA WŁOSKA Wymagania kapusty głowiastej włoskiej. Optymalne zawartości (w mg/l gleby) składników pokarmowych w glebie dla kapusty włoskiej. N P K Mg Ca Kapusta brukselka Jeżeli nie wykonywano analizy gleby to przy pełnej dawce obornika (w drugim roku po oborniku uprawiamy brukselkę) ilość nawozów mineralnych na hektar powinna wynosić: kg N, kg P 2, kg K 2 Jeśli plantacja jest nawadniana dawki nawozów można zwiększyć nawet o 50 % szczególnie dotyczy to azotu (wymywanie). Kapusta włoska ma mniejsze wymagania klimatyczne i glebowe od kapusty głowiastej białej. Jest mniej wrażliwa na niskie temperatury oraz suszę. Uprawa gleby i nawożenie jest takie samo jak w przypadku kapusty białej wczesnej. Optymalne zawartości (w mg/l gleby) składników pokarmowych w glebie dla kapusty włoskiej. Tab. 3 Program nawożenia dolistnego kapust Faza rozwojowa kapusty Cel zastosowania nawozu Rodzaj nawozu Dawki nawozów [kg-l/ha] N P K Mg Ca Kapusta włoska Lepsze ukorzenienie się roślin, likwidacja niedoborów fosforu, potasu i magnezu. Można wykonać 2 opryskiwania, co dni PKMg 3-4 Wyliczone na podstawie analizy chemicznej gleby dawki nawozów należy obniżyć o ilość składników wprowadzonych z obornikiem czy nawozami zielonymi. Jeżeli nie wykonywano analizy gleby to przy pełnej dawce obornika ilość nawozów mineralnych na hektar powinna wynosić: 100kg N, 70-90kg P 2, kg K 2 Jeśli plantacja jest nawadniana dawki nawozów można zwiększyć nawet o 50% szczególnie dotyczy to azotu (wymywanie). 2 tygodnie po posadzeniu rozsady, po przyjęciu się roślin Likwidacja niedoborów boru, zapobieganie zamieraniu liści sercowych. Najlepiej wykonać 2 zabiegi, co dni Po przyjęciu się rozsady wykonać kilka zabiegów co 2-3 tygodnie. Szczególnie polecany w okresach wychodzenia roślin ze stresów abiotycznych: susza, niskie temperatury, upały Bor 1-2 AntyStres Micro Warzywa Kapustowate: BRUKSELKA Wymagania brukselki. Kapusta brukselka ma mniejsze wymagania pokarmowe niż kapusta głowiasta biała. Dobrze udaje się na prawie wszystkich glebach o uregulowanych stosunkach powietrzno-wodnych, zasobnych w próchnicę i wapń. Kapusta brukselka wymaga ph w zakresie 6,2-7,8. Dobrze jest uprawiać brukselkę w 2 roku po oborniku. Brukselka wymaga dużej ilości wapnia i potasu. Przy braku wapnia występuje zbrunatnienie wewnętrzne główek, przy niedoborze potasu główki są luźne. Kapusta ta także wymaga większych ilości boru. Przy braku tego składnika liście młode są jasnozielone, zniekształcone, skręcone, sztywne i kruche. Łodygi z pąkami szczytowymi i wierzchołkami wzrostu brunatnieją i zamierają. Rośliny brukselki są także wrażliwe na niedobór molibdenu. Niedobór ten prowadzi do zmiany barwy liści z zielonej na szaro lub niebieskozieloną. Na brzegach liści w wierzchołkach łodyg powstają chlorozy i nekrozy, najmłodsze liście zagniwają. 3 tygodnie po posadzeniu rozsady 4 tygodnie po posadzeniu rozsady W okresie wiązania główek Likwidacja niedoborów magnezu, aktywacja procesów fotosyntezy, w okresie wegetacji wykonać 3 opryskiwania, co dni Pobudzenie wzrostu wegetatywnego, stosować szczególnie w czasie występowania warunków niesprzyjających pobieraniu składników z gleby Likwidacja niedoborów manganu, dbanie o zachowanie zielonej barwy główek Uzupełnienie braków siarki i mikroelementów, można wykonać 2 do 3 zabiegów w okresie wegetacji Zapobieganie niedoborom wapnia, wykonać kilka zabiegów, co 7 dni Uzupełnienie poziomu molibdenu, zapobiega gromadzeniu azotanów. Zabieg wpływa korzystnie na przechowywanie extra Mg Mangan 1-2 extra S 2-3 Ekolist Wapniowy lub AMINOPOWER WAPNIOWY 11 Molibden 3-5 lub 1-1,5 0,2-0,4 Zapobieganie niedoborom potasu, poprawa wielkości i twardości główek, 2-3 zabiegi, co dni extra K

15 PROGRAMY NAWOŻENIA DOLISTNEGO WARZYW Objawy niedoborów składników pokarmowych na kapustach Niedobory azotu. Liście kapusty są drobne, żółtozielone, stopniowo stają się różowe i purpurowe. Zmiany zabarwienia obserwuje się najpierw na liściach dolnych (starszych). Główki są małe, niedorośnięte, plon znacznie obniżony. Objawy niedoboru azotu pojawiają się przez cały okres wegetacji, częściej są obserwowane na odmianach wczesnych wiosną, w okresach chłodnych i deszczowych. Niedobory fosforu. Przy niedoborze fosforu następuje osłabienie tempa wzrostu i opóźnienie wiązania główek. Liście są drobne, ciemnozielone, stają się powoli fioletowe (najpierw nerwy, później całe liście od wierzchołków). Objawy te mogą występować począwszy od fazy rozsady po rośliny w pełni wegetacji. Przy nieznacznym niedoborze objawy widoczne są pod koniec wegetacji na liściach okrywających główkę. Niedobory potasu. Zbyt mała ilość potasu, sprawia, że brzegi dolnych liści, poczynając od wierzchołka jaśnieją, następnie żółkną i zamierają. Mogą być widoczne pomarszczenia i skędzierzawienia liści. W wyniku ostrego niedoboru główki kapusty są małe i luźne. Niedobory magnezu. Przy niedoborze magnezu następuje osłabienie tempa wzrostu. Liście dolne stają się jaśniejsze, proces rozpoczyna się od wierzchołka liścia. Przebarwienie to stopniowo obejmuje powierzchnię pomiędzy nerwami. Później tkanki liścia stają się żółte lub kremowe, tylko w bezpośredniej bliskości nerwów pozostają zielone. Przy ostrym niedoborze tkanki pomiędzy nerwami zamierają. Liście są soczyste, kruche, czasami pomarszczone. Niedobory boru. Niedobory siarki. Niedobór siarki prowadzi do zahamowania wzrostu części nadziemnych rośliny. Następuje zmniejszenie wydajności fotosyntezy, syntezy węglowodanów, białek i innych związków zawierających siarkę. Charakterystycznym objawem jest chloroza międzyżyłkowa występująca na liściach najmłodszych (u magnezu na starszych liściach). Przy niedoborze siarki następuje wzrost podatności roślin na stresy: niskie i wysokie temperatury, stres suszy. Warzywa Kapustowate: KAPUSTA PEKIŃSKA Wymagania kapusty pekińskiej. Z uwagi na słaby system korzeniowy roślin kapusty pekińskiej oraz wytwarzanie bardzo dużej masy zielonej w krótkim czasie, kapustę tą powinno się uprawiać na glebach o dużej zwartości próchnicy, zasobnych w składniki pokarmowe i wodę, przepuszczalnych i dobrze zdrenowanych. Kapusta ta dobrze rośnie na lessach, madach oraz średnio zwięzłych glebach o wysokiej kulturze. Na glebach lekkich konieczne jest nawadnianie i nawożenie dużymi dawkami obornika. Pod uprawę nadają się gleby o ph 6,5-7,5. Optymalne zawartości (w mg/l gleby) składników pokarmowych w glebie dla pekinki. N P K Mg Ca Kapusta pekińska Wyliczone na podstawie analizy chemicznej gleby dawki nawozów należy obniżyć o ilość składników wprowadzonych z obornikiem czy nawozami zielonymi. Jeżeli nie wykonywano analizy gleby to przy pełnej dawce obornika ilość nawozów mineralnych na hektar powinna wynosić: kg N, 70-80kg P 2, kg K 2 Jeśli plantacja jest nawadniana dawki nawozów można zwiększyć nawet o 50% szczególnie dotyczy to azotu (wymywanie). Kapusta jest rośliną szczególnie wrażliwą na niedobory boru. Niedożywienie tym pierwiastkiem powoduje, że młode liście sercowe przyjmują zabarwienie jasnozielone, następnie grubieją, sztywnieją i stają się kruche, ich wzrost jest silnie zahamowany. Przy ostrym niedoborze najmłodsze liście zamierają, zamierają także wierzchołki wzrostu, rośliny nie zawiązują główek. Niedobory manganu. Pierwsze objawy niedoboru pojawiają się na kapuście w 5-6 tygodni po posadzeniu rozsady, objawy te mogą pojawić się także później, nawet przed końcem wegetacji. Nerwy liści pozostają zielone, tkanki pomiędzy nerwami zmieniają kolor na słomiasty. Przy przedłużającym się niedoborze, tkanki zaczynają zamierać. Główki nie zawiązują się

16 PROGRAMY NAWOŻENIA DOLISTNEGO WARZYW Tab. 4 Program nawożenia dolistnego kapusty pekińskiej Faza rozwojowa pekinki Po posadzeniu rozsady, po przyjęciu się roślin 3 4 tygodnie po posadzeniu rozsady 4 tygodnie po posadzeniu rozsady W trakcie rozwoju główek Objawy niedoborów składników pokarmowych na kapuście pekińskiej Niedobory azotu. Liście kapusty pekińskiej są drobne, żółtozielone. Zmiany zabarwienia obserwuje się najpierw na liściach dolnych. Główki są małe, niedorośnięte, plon znacznie obniżony. Objawy niedoboru azotu pojawiają się przez cały okres wegetacji. Niedobory fosforu. Cel zastosowania nawozu Rodzaj nawozu Dawki nawozów [kg-l/ha] Dostarczenie roślinom potrzebnego w tym czasie boru Bor 1-2 Uzupełnienie poziomu fosforu lepsze ukorzenienie się rozsady Po przyjęciu się rozsady wykonać kilka zabiegów co 2-3 tygodnie. Szczególnie polecany w okresach wychodzenia roślin ze stresów abiotycznych: susza, niskie temperatury, upały Lepsze ukorzenienie się roślin, likwidacja niedoborów magnezu, fosforu i potasu. Można wykonać 2 opryskiwania, co dni Likwidacja niedoborów magnezu, aktywacja procesów fotosyntezy, w okresie wegetacji wykonać 3 opryskiwania, co dni Pobudzenie wzrostu wegetatywnego, stosować szczególnie w czasie występowania warunków niesprzyjających pobieraniu składników z gleby Uzupełnienie braków siarki i mikroelementów, można wykonać 2 do 3 zabiegów w okresie wegetacji Uzupełnienie poziomu wszystkich mikroelementów Dostarczenie roślinom potrzebnego wapnia, wykonać 3-5 zabiegów, co 7-10 dni Dostarczenie roślinom potrzebnego wapnia, wykonać 3-5 zabiegów, co 7-10, Nawóz wykazuje także silne działanie antystresowe Uzupełnienie niedoborów molibdenu, zapobieganie gromadzeniu azotanów Zabiegi wpływają na zwiększenie efektywności fotosyntezy i poprawiają wygląd główek extra P 3-4 AntyStres Micro PKMg 3-5 extra Mg extra S 2-3 Universal 0,3-0,5 Ekolist Wapniowy 3-5 WAPNIOWY 11 Molibden Żelazo Mangan Przy niedoborze fosforu następuje osłabienie tempa wzrostu i opóźnienie tworzenia główek. Liście są drobne, ciemnozielone, stają się powoli fioletowe (najpierw nerwy, później całe liście od wierzchołków). Objawy te mogą występować począwszy od fazy rozsady po rośliny w pełni wegetacji. Przy nieznacznym niedoborze objawy widoczne są pod koniec wegetacji na liściach okrywających główkę. 1,5 0,2-0, Niedobory potasu. Zbyt mała ilość potasu, sprawia, że brzegi dolnych liści, poczynając od wierzchołka jaśnieją, następnie żółkną i zamierają. Mogą być widoczne pomarszczenia i skędzierzawienia liści. W wyniku ostrego niedoboru główki kapusty są małe i luźne. Niedobory magnezu. Przy niedoborze magnezu następuje osłabienie tempa wzrostu. Liście dolne stają się jaśniejsze, proces rozpoczyna się od wierzchołka liścia. Przebarwienie to stopniowo obejmuje powierzchnię pomiędzy nerwami. Później tkanki liścia stają się żółte lub kremowe, tylko w bezpośredniej bliskości nerwów pozostają zielone. Przy ostrym niedoborze tkanki pomiędzy nerwami zamierają. Liście są soczyste, kruche, czasami pomarszczone. Niedobory manganu. Pierwsze objawy niedoboru pojawiają w postaci chlorotycznych plamek między nerwami liści. Nerwy liści pozostają zielone, tkanki pomiędzy nerwami zmieniają kolor na słomiasty. Przy przedłużającym się niedoborze tkanki zaczynają zamierać. Główki mogą nie zawiązywać się. Niedobory wapnia. Kapusta pekińska jest szczególnie wrażliwa na niedobory wapnia, na niedobór reaguje chorobą fizjologiczną zwaną Tipburn. Choroba objawia się nekrozami brzegów młodych liści wewnętrznych, tworzących główkę. Główki wyglądają na pozornie zdrowe, jednak po przekrojeniu widać zbrązowienia brzegów liści. Początkowo tkanka w tych miejscach jest ciemnozielona, szybko zmienia zabarwienie i zamiera. Niedobory siarki. Niedobór siarki prowadzi do zahamowania wzrostu części nadziemnych rośliny. Następuje zmniejszenie wydajności fotosyntezy, syntezy węglowodanów, białek i innych związków zawierających siarkę. Charakterystycznym objawem jest chloroza międzyżyłkowa występująca na liściach najmłodszych (u magnezu na starszych liściach). Przy niedoborze siarki następuje wzrost podatności roślin na stresy: niskie i wysokie temperatury, stres suszy. Warzywa Liściowe: SAŁATA Wymagania sałaty. Sałata ma dość słabo rozwinięty system korzeniowy, z tego powodu wymaga gleb żyznych, o uregulowanych stosunkach powietrzno-wodnych. Można sałatę uprawiać na glebach piaszczysto-gliniastych, madach, czarnoziemach i glebach torfowych

17 PROGRAMY NAWOŻENIA DOLISTNEGO WARZYW Najodpowiedniejsze są gleby o ph w granicach 6,0-7,5. Sałata ma duże wymagania pokarmowe mimo małego wykorzystania składników pokarmowych z gleby. Rośliny sałaty sa wrażliwe na niedobory: boru, manganu i wapnia. Optymalne zawartości (w mg/l gleby) składników pokarmowych w glebie dla sałaty N P K Mg Sałata Jeżeli nie wykonywano analizy gleby to na stanowiskach w pierwszym roku po oborniku ilość nawozów mineralnych na hektar powinna wynosić: 60-80kg N, kg P 2, kg K 2 Tab. 5 Program nawożenia dolistnego sałaty Faza rozwojowa sałaty Cel zastosowania nawozu Rodzaj nawozu Po przyjęciu się rozsady, około 2 tygodnie po posadzeniu lub później w miarę pojawienia się objawów niedoborów Uzupełnienie poziomu fosforu, lepsze ukorzenienie się roślin do 2 zabiegów co dni Uzupełnienie poziomu kompletu mikroelementów extra P lub extra PK Universal Dawki nawozów [kg-l/ha] 3-4 lub 3-4 0,3-0,5 Uzupełnienie niedoboru miedzi Miedż 1-2 Uzupełnienie niedoboru manganu Mangan 1-2 Niedobory molibdenu. Niedobór molibdenu objawia się chlorotycznymi, a następnie brunatniejącymi plamami pomiędzy nerwami i na brzegach liści. Objawy widoczne sa najpierw na starszych liściach potem na młodszych. Liście podwijają się do dołu. Wzrost roślin jest osłabiony. Warzywa Psiankowate: POMIDOR GRUNTOWY Wymagania pomidora gruntowego. Pomidor nie ma zbyt dużych wymagań glebowych. Może być uprawiany na glebie każdego rodzaju, ale zasobnej w składniki pokarmowe, żyznej, niezbyt ciężkiej i zlewnej. Pomidor wymaga gleb będących w dobrej kulturze, przepuszczalnej i łatwo podsiąkającej. Pomidor nie jest wrażliwy na lekkie zakwaszenie gleby, a optymalne jej ph powinno zawierać się od 5,5 do 7,5. Optymalne zawartości (w mg/l gleby) składników pokarmowych w glebie dla pomidora polowego N P K Mg Ca Pomidor Jeżeli nie wykonywano analizy gleby to na stanowiskach średnio zasobnych w składniki pokarmowe ilość nawozów mineralnych na hektar powinna wynosić: kg N, kg P 2, kg K 2 Pomidor jest szczególnie wrażliwy na brak: fosforu, magnezu, wapnia i mikroelementów. Uzupełnienie niedoboru molibdenu, zapobieganie nadmiernemu gromadzeniu się azotanów Molibden 0,2-0,4 W okresie wzrostu wegetatywnego Uzupełnienie niedoborów boru Bor 1 W czasie formowania główek Zapobieganie niedoborom wapnia Ekolist Wapniowy lub AMINOPOWER WAPNIOWY 11 5 lub 1-1,5 Objawy niedoborów składników pokarmowych na sałacie Niedobory boru. Brak boru objawia się ciemnozieloną barwą liści. Najmłodsze liście sztywnieją, stają się pofałdowane, mają chlorotyczne, stopniowo brunatniejące brzegi. Rośliny nie wiążą główek. Niedobory manganu. Efektem niedoboru manganu jest rozpoczynająca się od brzegów liści zmiana barwy na zielonożółtą. Wzrost roślin jest nieznacznie ograniczony

18 PROGRAMY NAWOŻENIA DOLISTNEGO WARZYW Tab. 6 Program nawożenia dolistnego pomidora w polu Niedobory potasu. Faza rozwojowa pomidora Od 2 tygodnia po posadzeniu rozsady Przed kwitnieniem roślin W okresie wzrostu Pełnia kwitnienia Początek formowania owoców Wiązanie owoców Cel zastosowania nawozu Po przyjęciu się rozsady, łącznie wykonać kila zabiegów co 7-10 dni Uzupełnienie poziomu fosforu, lepsze ukorzenienie się rozsady Uzupełnienie poziomu kompletu mikroelementów Rodzaj nawozu ResiPhos PK Dawki nawozów [kg-l/ha] extra P 3-4 Universal 0,3-0,5 Uzupełnienie niedoboru miedzi Miedż 1-2 Uzupełnienie niedoboru żelaza Żelazo 0,5-1 Uzupełnienie niedoboru manganu Po przyjęciu się rozsady wykonać kilka zabiegów co 2-3 tygodnie.szczególnie polecany w okresach wychodzenia roślin ze stresów abiotycznych: susza, niskie temperatury, upały. Mangan AntyStres Micro Poprawa kwitnienia i zawiązywania owoców Bor Poprawa zaopatrzenia roślin w fosfor extra P 3-4 Likwidacja niedoborów magnezu, aktywacja procesów fotosyntezy, w okresie wegetacji wykonać 3 opryskiwania, co dni Poprawa zaopatrzenia roślin w molibden, zwiększenie wykorzystania azotu, obniżenie zawartości azotanów Poprawa zaopatrzenia roślin w fosfor i potas oraz magnez extra Mg 3 Molibden 0,2-0,4 PKMg 3-5 Uzupełnienie niedoboru żelaza Żelazo 0,5-1 Zapobieganie suchej zgniliźnie wierzchołkowej, poprawa jędrności i trwałości owoców, 3-5 zabiegów co 7 dni Likwidacja niedoborów potasu i poprawa zaopatrzenia roślin w fosfor, potas i bor Ekolist Wapniowy lub AMINOPOWER WAPNIOWY lub 1-1,5 extra PK 3-4 Brak potasu jest przyczyną obłamywania się gron. Owoce są niedostatecznie wybarwione. Często niedoborom potasu towarzyszy pękanie owoców. Niedobory magnezu. Przy niedoborze magnezu następuje osłabienie tempa wzrostu. Liście dolne stają się jaśniejsze. Zmiany te rozpoczynają się od nieparzystego listka górnego, a później obejmują kolejne licząc od góry ku podstawie liścia złożonego. Przebarwienie to stopniowo obejmuje powierzchnię pomiędzy nerwami. Później tkanki liścia stają się żółte lub kremowe, tylko w bezpośredniej bliskości nerwów pozostają zielone. Nerwy pozostają zielone. Ogonki liściowe są jędrne i kruche. Przy ostrym niedoborze pożółkłe tkanki zamierają, takie liście zasychają i opadają. Niedobory manganu. Liście niedożywionych manganem roślin są bladozielone, a następnie żółtozielone. Zmiany obserwuje się najpierw na środkowych a następnie na wierzchołkowych liściach. Powierzchnia liści jest pofałdowana-chlorotyczne tkanki uwypuklają się pomiędzy nerwami liści. Blaszki liściowe mogą wywijać się ku górze. Niedobory wapnia. Objawami niedoboru wapnia na pomidorach są: żółknięcie brzegów liści, brązowienie i zamieranie stożka wzrostu, suche i wklęsłe plamy na powierzchni owoców. Słaby wzrost systemu korzeniowego. Zbrunatnienia występujące w miąższu owoców. Niedobory molibdenu. Brak molibdenu objawia się bladozielonymi, stopniowo żółknącymi, cętkowanymi plamami postępującymi od wierzchołków liści. W dalszej kolejności chlorozy i cętki przechodzą w nekrozy. Objawy widoczne są najpierw na starszych, a potem na młodszych liściach. Objawy niedoborów składników pokarmowych na pomidorze Niedobory azotu. Niedobór azotu jest przyczyną zahamowania wzrostu roślin. Rośliny nie są w stanie wytworzyć dużej liczby dojrzałych owoców. Niedobory fosforu. Brak fosforu objawia się zwolnieniem tempa wzrostu roślin, opóźnieniem dojrzewania owoców. Nerwy i ogonki liściowe zabarwiają się na czerwono lub fioletowo. Warzywa Psiankowate: PAPRYKA GRUNTOWA Wymagania papryki gruntowej. Rośliny papryki mają większe wymagania pokarmowe niż pomidor. Papryka wymaga gleb żyznych, przewiewnych, zasobnych w próchnicę, będących w dobrej kulturze, szybko nagrzewających się, o uregulowanych stosunkach wodnych. Mało przydatne są gleby ciężkie i zimne. Odpowiednie ph gleby dla papryki wynosi 6,7-7,

19 PROGRAMY NAWOŻENIA DOLISTNEGO WARZYW Optymalne zawartości (w mg/l gleby) składników pokarmowych w glebie dla papryki polowej. N P K Mg Ca Papryka Jeżeli nie wykonywano analizy gleby to na stanowiskach średnio zasobnych w składniki pokarmowe ilość nawozów mineralnych na hektar powinna wynosić: kg N, kg P 2, kg K 2 Papryka jest szczególnie wrażliwa na brak: fosforu, magnezu, wapnia i mikroelementów. Tab. 7 Program nawożenia dolistnego papryki w polu Faza rozwojowa papryki Od 2 tygodnia po posadzeniu rozsady Przed kwitnieniem roślin W okresie wzrostu Pełnia kwitnienia Początek formowania owoców Wiązanie owoców Owocowanie Cel zastosowania nawozu Po przyjęciu się rozsady, łącznie wykonać kila zabiegów co 7-10 dni Uzupełnienie poziomu fosforu lepsze ukorzenienie się rozsady Uzupełnienie poziomu wszystkich mikroelementów Uzupełnienie niedoboru manganu Po przyjęciu się rozsady wykonać kilka zabiegów co 2-3 tygodnie.szczególnie polecany w okresach wychodzenia roślin ze stresów abiotycznych: susza, niskie temperatury, upały Rodzaj nawozu ResiPhos PK extra P Universal Mangan AntyStres Micro Dawki nawozów [kg-l/ha] Poprawa kwitnienia i zawiązywania owoców Bor ,3-0,5 1-2 Poprawa zaopatrzenia roślin w fosfor extra P 3-4 Likwidacja niedoborów magnezu i/lub fosforu, potasu, aktywacja procesów fotosyntezy, w okresie wegetacji wykonać 3 opryskiwania, co dni extra Mg lub PKMg Uzupełnienie niedoboru żelaza Żelazo 0,5-1 Poprawa zaopatrzenia roślin w fosfor, potas i bor extra PK 3-4 Uzupełnienie niedoboru żelaza Żelazo 0,5-1 Zapobieganie suchej zgniliźnie wierzchołkowej, poprawa jędrności i trwałości owoców łącznie 3-5 zabiegów co 7 dni Likwidacja niedoborów potasu i poprawa zaopatrzenia roślin w fosfor Zapobieganie suchej zgniliźnie wierzchołkowej, poprawa jędrności i trwałości owoców 3-5 zabiegów co 7 dni Ekolist Wapniowy lub WAPNIOWY 11(Ca) ,5 extra PK 3-4 Ekolist Wapniowy lub AMINOPOWER WAPNIOWY ,5 Objawy niedoborów składników pokarmowych na papryce Niedobory azotu. Niedobór azotu jest przyczyną zahamowania wzrostu roślin. Liście drobnieją, przebarwiają się na jasnozielono i zielonożółto. Rośliny papryki wytwarzają mało pędów bocznych i nowych liści. Zawiązane owoce słabo przyrastają. Niedobory fosforu. Przy niedoborze fosforu łodygi są cienkie i krótkie, a liście drobnieją. Liście przyjmują barwę ciemnozieloną do niebieskozielonej. Z czasem łodygi, ogonki liściowe i nerwy liści staja się czerwonofioletowe. Kwitnienie jest opóźnione, owoce są drobne i źle dojrzewają. Niedobory potasu. Na liściach pojawiają się najpierw chlorotyczne plamki, przechodzące w nekrozy. Często pojawiają się nekrozy na brzegach liści. Łodygi są cienkie, zdrewniałe. Owoce dojrzewają nierównomiernie. Niedobory magnezu. Przy niedoborze magnezu następuje osłabienie tempa wzrostu. Liście dolne stają się jaśniejsze. Przebarwienia stopniowo obejmuje powierzchnię pomiędzy nerwami. Później tkanki liścia stają się żółte lub kremowe, tylko w bezpośredniej bliskości nerwów pozostają zielone. Nerwy pozostają zielone. Mogą pojawić się nekrozy pomiędzy nerwami liści. Niedobory wapnia. Objawami niedoboru wapnia na papryce są: żółknięcie brzegów liści, brązowienie i zamieranie stożka wzrostu, suche i wklęsłe plamy na powierzchni owoców. Słaby wzrost systemu korzeniowego. Warzywa Korzeniowe: MARCHEW Wymagania marchwi. Marchew najlepiej udaje się na glebach piaszczysto-gliniastych, o przepuszczalnym podglebiu, bogatych w substancję organiczną. Na glebach ciężkich i płytkich korzenie marchwi często ulegają deformacjom. Gleba pod uprawę marchwi powinna mieć ph w zakresie 6,5-7,

20 PROGRAMY NAWOŻENIA DOLISTNEGO WARZYW Optymalne zawartości (w mg/l gleby) składników pokarmowych w glebie dla marchwi. N P K Mg Ca Marchew Jeżeli nie wykonywano analizy gleby to na stanowiskach średnio zasobnych w składniki pokarmowe ilość nawozów mineralnych na hektar powinna wynosić: kg N, kg P 2, kg K 2 Mniejsze ilości składników stosuje się pod odmiany wczesne. Konieczne jest zachowanie stosunku fosforu do potasu jak 1:1,5. Marchew należy do roślin wrażliwych na niedobory miedzi, boru i cynku. Objawy niedoborów składników pokarmowych na marchwi Niedobory miedzi. Niedobór tego składnika objawia się odbarwieniem, zwijaniem i zasychaniem brzegów liści. Korzenie marchwi są źle wybarwione. Niedobory boru. Przy niedoborze boru zamiera stożek wzrostu. Korzenie po myciu pokrywają się ciemnoszarymi plamami. Tab. 8 Program nawożenia dolistnego marchwi Niedobory cynku. Faza rozwojowa marchwi 2-3 liście właściwe - początek formowania się korzenia spichrzowego 4-6 liści właściwych, 2 zabiegi, co 2 tygodnie Cel zastosowania nawozu Poprawa zaopatrzenia roślin w podstawowe składniki, w tym fosfor - pobudzenie wzrostu roślin. Szczególnie w okresie chłodów Od fazy 4-6 liści wykonać kilka zabiegów co 2-3 tygodnie. Szczególnie polecany w okresach wychodzenia roślin ze stresów abiotycznych: susza, niskie temperatury, upały Zapewnienie równomiernego wzrostu roślin i uzupełnienie boru w roślinach Rodzaj nawozu Dawki nawozów [kg-l/ha] Extra P 3-4 AntyStres Micro Bor Plon marchwi przy niedoborze cynku ulega zmniejszeniu, zwłaszcza w lata chłodne. Faza 10 liści, 2 razy, co dni Dostarczenie roślinom niezbędnych ilości potasu, celem poprawy gospodarki wodnej oraz uzupełnienie niedoboru boru. Nawożenie wpływa na prawidłowy wzrost korzenia spichrzowego extra K + Bor Opryskiwanie zabezpiecza przed nekrozami liści wynikającymi z niedoboru miedzi oraz zaburzeniami wzrostu i wybarwiania korzenia. Wskazane jest wykonanie 1-2 zabiegów w sezonie Miedź 1-2 Poprawa zaopatrzenia roślin w cynk celem zwiększenia masy i wielkości korzeni, opryskiwanie szczególnie wskazane w okresach chłodu Cynk 1 Przed zwarciem rzędów Ewentualne uzupełnienie niedoborów wszystkich mikroelementów 0,3-0,5 Warzywa Korzeniowe: PIETRUSZKA KORZENIOWA Uzupełnienie niedoborów magnezu, fosforu i potasu aktywacja procesu fotosyntezy, należy wykonać 2 do 3 opryskiwań co 2 tygodnie. Nawóz jest bardzo cenny dla marchwi z uwagi na brak azotu w swoim składzie Uzupełnienie niedoborów molibdenu. Zabieg wpływa na zmniejszenie akumulacji azotanów PKMg 3 Molibden 0,2-0,4 Wymagania pietruszki korzeniowej. Pietruszka nie ma zbyt dużych wymagań glebowych. Plonuje najlepiej na glebach średnio zwięzłych, gliniasto-piaszczystych, o dobrej strukturze i zasobnych w próchnicę. Mniej przydatne są gleby lekkie, bielice. Zupełnie nie przydatne są gleby zwięzłe, podmokłe i zaskorupiające się. Odczyn gleby powinien być obojętny - ph 6,5-7,