Neurofizjologia WYKŁAD 14 Ośrodkowa regulacja funkcji biologicznych kręgowców. Rola podwzgórza.
|
|
- Maja Kowal
- 5 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Neurofizjologia WYKŁAD 14 Ośrodkowa regulacja funkcji biologicznych kręgowców. Rola podwzgórza. Prof. dr hab. Krzysztof Turlejski Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego
2 Podwzgórze: układ integrujący wiele funkcji biologicznych całego organizmu Większość funkcji fizjologicznych organizmu pozostaje pod ścisłą, automatyczną kontrolą mózgu, której nie jesteśmy świadomi. Najważniejszym integratorem większości tych funkcji jest podwzgórze i powiązana z nim przysadka mózgu. Zawiaduje ono homeostazą całego organizmu. Są to struktury położone w dolnej części międzymózgowia, które jest drugą z kolei (od przodu licząc) częścią mózgu. Poprzez podwzgórze wszelkiego rodzaju procesy psychiczne mogą wpływać na funkcje fizjologiczne i biochemiczne organizmu.
3 Podwzgórze W rozwoju embrionalnym z drugiego pęcherzyka mózgowego powstaje śródmózgowie. Z jego górnej części powstaje wzgórze (thalamus), którego jadra przekazują bodźce sensoryczne do kory. Z dolnej części, a także z części podstawnej przodomózgowia powstają jądra podwzgórza (hypothalamus)
4 Połączenia funkcjonalne podwzgórza Podwzgórze wchodzi w skład układu limbicznego, który generuje i reguluje emocje i popędy. Podwzgórze jest ściśle powiązane z układami autonomicznymi, zarówno współczulnym jak i przywspółczulnym. Neurony podwzgórza wydzielają wiele ważnych neurohormonów oddziałujących na najważniejszy gruczoł dokrewny, przysadkę, która pod ich wpływem wydziela do krwioobiegu hormony wpływające na homeostazę organizmu i funkcje rozrodcze.
5 Podwzgórze i przysadka mózgu Część przednia przysadki produkuje własne hormony Część tylna przysadki uwalnia dwa hormony podwzgórza Podwzgórze i przysadka mają złożoną budowę. U człowieka objętość podwzgórza wynosi około 3 cm 3 (cały mózg ma średnio cm 3 ).
6 Przysadka mózgowa Przysadka leży u podstawy międzymózgowia i łączy się z podwzgórzem za pośrednictwem lejka. Jest gruczołem dokrewnym, złożonym z dwóch różnych części. Przedni płat przysadki pochodzi od komórek endodermy gardła i sam produkuje wiele hormonów. Tylny płat przysadki (część nerwowa) gromadzi i uwalnia neurohormony produkowane przez podwzgórze - wazopresynę i oksytocynę.
7 Funkcje podwzgórza Podwzgórze zawiaduje: - rytmem dobowym, - psychicznym poczuciem głodu i sytości, - metabolizmem (tyreotropina, hormon lipotropowy) - rozwojem ciała (somatotropina) - termoregulacją (podwzgórze rejestruje zmiany temperatury dopływającej krwi i uruchamia mechanizmy zachowania/rozproszenia energii cieplnej), - całym układem hormonalnym związanym z płcią, rozmnażaniem, opieką nad potomstwem i wydzielaniem mleka. - hormonalna oś podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczowa zawiaduje reakcją na stres. - wydziela endorfiny zmniejszające odczucie bólu. Podwzgórze jest ściśle powiązane ze strukturami układu emocji oraz nerwowymi układami autonomicznymi.
8 Hormony części guzowatej (przyśrodkowej) podwzgórza regulują wydzielanie hormonów przedniego płata przysadki: Kortykoliberyna - uwalnianie ACTH, odpowiedź na stres Tyreoliberyna uwalnianie hormonu tyreotropowego Gonadoliberyna - uwalnianie gonadotropin Somatoliberyna - uwalnianie hormonu wzrostu Somatostatyna - blokuje wydzielanie hormonu wzrostu przez przysadkę mózgową oraz hamuje wydzielanie insuliny z trzustki. Prolaktoliberyna - uwalnia z przysadki prolaktynę Prolaktostatyna dopamina, hamuje wydzielanie prolaktyny Melanoliberyna pobudza szyszynkę do produkcji melatoniny Melanostatyna hamuje wydzielanie melanotropiny Liberyny pobudzają a statyny hamują uwalnianie hormonów z przedniego płata przysadki.
9 Przedni płat przysadki Przedni płat przysadki mózgowej i produkuje hormony tropowe (gonadotropowe, tyreotropowe i kortykotropowe) oddziałujące na inne gruczoły dokrewne (odpowiednio gonady, tarczycę, korę nadnerczy). Przedni płat przysadki oprócz hormonów tropowych produkuje też jeden hormon docelowy - somatotropinę (hormon wzrostu), oddziałujący na wszystkie komórki ciała. Część pośrednia przysadki wydziela intermedynę (melanotropinę) - hormon pobudzający wytwarzanie melaniny w skórze. Wszystkie te hormony są uwalniane z przysadki pod wpływem odpowiednich hormonów podwzgórza.
10 Obwodowy (autonomiczny) Przysadka reguluje aktywność układu autonomicznego na drodze nerwowej i hormonalnej Układ ten kontroluje reakcje niezależne od naszej woli (np. wydzielanie soku żołądkowego). Ośrodkowa część układu autonomicznego to podwzgórze, oraz niektóre jądra rdzenia przedłużonego i rdzenia kręgowego. Obwodowa część dzieli się na współczulną (adrenergiczną) i przywspółczulną (cholinergiczną). Wszystkie narządy wewnętrzne są unerwione przez oba te układy, działające antagonistycznie. Istnieją ponadto sploty nerwowe w narządach (jelito, macica). układ nerwowy
11 Przednia część podwzgórza: regulacja rytmu dobowego Jądro nadskrzyżowaniowe leży tuż nad skrzyżowaniem nerwów wzrokowych i dostaje projekcję z komórek zwojowych siatkówki (melanopsynowych - symbol RHT). Razem z listkiem ciała kolankowatego bocznego (IGL) tworzą ośrodkowy układ generujący rytm dobowy i dostosowujący go do rytmu dnia i nocy. Poprzez układ autonomiczny jądra te wpływają na wydzielanie melatoniny z szyszynki.
12 Gonadotropiny hormony płciowe Gonadoliberyna z podwzgórza powoduje uwalnianie z przysadki gonadotropin. Gonadotropiny są hormonami produkowanymi przez komórki przedniego płata przysadki, które sterują cyklem płciowym. - hormon folikulotropowy (FSH) Pobudza produkcję estrogenów w gonadach. U kobiet pobudza dojrzewanie pęcherzyków Graafa, u mężczyzn pobudza spermatogenezę. - hormon luteinizujący (LH) U kobiet powoduje pęknięcie pęcherzyka Graafa w jajniku i wytworzenie ciałka żółtego. U mężczyzn powoduje rozrost komórek śródmiąższowych jąder, które produkują testosteron. Niedobór gonadotropin prowadzi do niepłodności.
13 Determinacja płci Determinacja płci następuje w okresie płodowym. Dzieje się to pod wpływem testosteronu, wytwarzanego przez enzymy syntezowane na podstawie genów, które występują tylko w chromosomie Y, a więc tylko u mężczyzn. Początkowo budowa podwzgórza, gonad i narządów płciowych u obu płci jest typu żeńskiego. Już w pierwszym trymestrze płody męskie zaczynają wydzielać bardzo duże ilości testosteronu, którego działanie ukierunkowuje budowę ciała w kierunku męskim. Pewne jądra podwzgórza u mężczyzn są mniejsze niż u kobiet.
14 Zależne od płci różnice proporcji palców dłoni Dłoń mężczyzny Dłoń kobiety Różnice długości palców wskazującego i serdecznego u mężczyzn są zależne od poziomu testosteronu w okresie płodowym.
15 Testosteron, wygląd i zachowanie Poziom testosteronu u mężczyzn (i samców zwierząt) koreluje z: - poziomem agresji - skłonnością do ryzyka - potrzebą dominacji i terytorializmem - wyraźniejszymi cechami morfologicznymi płci męskiej (muskulatura, u niektórych ssaków i ptaków ubarwienie) - u ludzi z wyższymi wygranymi na giełdzie i prawdomównością Dla kobiet najbardziej atrakcyjni są mężczyźni, którzy mają wysoki poziom testosteronu i interesują się małymi dziećmi.
16 Hormony tylnego płata przysadki Wazopresyna i oksytocyna produkowane są w podwzgórzu i transportowane wzdłuż aksonów do tylnego płata przysadki
17 Oksytocyna Oksytocyna jest hormonem syntezowanym w podwzgórzu a wydzielanym do krwi z tylnego płata przysadki. Jej obecność we krwi powoduje wydzielanie mleka z gruczołów mlecznych. Jednocześnie wywołuje poczucie zadowolenia i przywiązania do potomstwa, oraz agresję w jego obronie. Oksytocyna jest też wydzielana u obu płci w czasie orgazmu, wzmagając poczucie przyjemności i wywołując poczucie wzajemnego przywiązania partnerów. W czasie porodu powoduje skurcze macicy. U ludzi obecność oksytocyny w krwioobiegu zwiększa też zaufanie do innych ludzi.
18 Wazopresyna Drugim hormonem syntezowanym w podwzgórzu a wydzielanym z tylnego płata przysadki jest wazopresyna. Jej głównym działaniem fizjologicznym jest podnoszenie ciśnienia krwi przez skurcz naczyń i zmniejszanie filtracji w nerkach. Ponadto, ma ona nie do końca jeszcze poznany udział w reakcjach społecznych i partnerskich (n.p. zwiększa zaufanie i wzajemne przywiązanie).
19 Boczna część podwzgórza ośrodek przyjemności Boczno-przednia część podwzgórza nazywana była ośrodkiem przyjemności, a także ośrodkiem nasycenia. Połączenia bocznego podwzgórza z płatami czołowymi i strukturami pnia mózgu pobudzają wydzielanie dopaminy. Ważną rolę w odczuwaniu przyjemności odgrywa jądro półleżące (n. accumbens), należące do jąder przodomózgowia, ale ściśle powiązane z jądrem bocznym podwzgórza. Jeśli zwierzęciu umożliwić wykonanie czynności, po której pobudzana będzie elektrycznie ta część mózgu, to zwierzę będzie wykonywało tą czynność aż do zupełnego wycieńczenia. Samodrażnienie jest skrajną formą nałogu). Wydzielanie dopaminy w jądrze półleżącym powoduje stan zadowolenia, euforii, a podczas stosunku seksualnego odczuwanie orgazmu. Także narkotyki działają na to jądro.
20 Jądro boczne podwzgórza: związki układu nagrody z gospodarką energetyczną Cały układ nagrody jest pod silnym wpływem nie tylko projekcji dopaminergicznej, ale i hormonów tkanki tłuszczowej (leptyny i ghreliny), wpływających na ogólny poziom metabolizmu i sterujących uczuciem głodu: wywołujących go (ghrelina) lub tłumiących (leptyna).
21 Regulacja pobierania wody i pokarmu W podwzgórzu istnieją receptory osmolarności osocza, których podrażnienie przez wysokie stężenie jonów wywołuje uczucie pragnienia. Hormon nadnerczy aldosteron, wydzielany pod wpływem hormonów podwzgórza reguluje wydzielanie jonów sodu i potasu w nerkach. Wpływ podwzgórza na obwodowy układ przywspółczulny (cholinergiczny) reguluje proces pocenia się, związany z termoregulacją. Ośrodek przyjemności w bocznym podwzgórzu pobudza pobieranie smacznych pokarmów. Poziom glukozy we krwi reguluje trzustka, wydzielając insulinę. Współdziała ona z systemem hormonów obwodowych (m. in. tkanki tłuszczowej). Aktywacja pewnych jader bocznego podwzgórza przez ghrelinę generuje psychiczne poczucie głodu.
22 Regulacja temperatury ciała W przedniej części podwzgórza znajduje się termostat organizmu. Temperatura termoneutralna, to temperatura, przy której zwierzę lub nieubrany człowiek nie zużywa energii ani na ochładzanie się, ani na ogrzewanie. Dla dorosłych ludzi zakres termoneutralny to najczęściej o C Wcześniaki poniżej 1 kg nie mają termoregulacji i w pełni zależą od temperatury otoczenia. Dla noworodka zakres termoneutralny to o C. Wiele zwierząt i ludzkie noworodki ma specjalny rodzaj tkanki tłuszczowej (brązowa z powodu dużej liczby mitochondriów), która gdy jest chłodno może generować dużą ilość energii, spalając tłuszcz. Dzieci szybciej się przechładzają i szybciej przegrzewają niż dorośli (proporcjonalnie wieksza powierzchnia ciała/kg).
23 Zależność temperatury ciała od cyklu dobowego i cyklu owulacji
24 Reakcja na temperaturę otoczenia Przy temperaturze zewnętrznej 35 0 C całe ciało ma temperaturę 37 0 C. Przy temperaturze zewnętrznej 19 0 C tylko wewnętrzne części tułowia i głowy utrzymują taką temperaturę. Zaciśnięcie tętniczek skórnych pod wpływem adrenaliny powoduje zmniejszony przepływ krwi i obniżenie temperatury kończyn, co zmniejsza straty ciepła. Jeśli temperatura krwi w podwzgórzu spadnie poniżej 36 o C, to pojawia się drżenie mięśni, którego nie można zahamować. LUDZIE ADAPTUJĄ SIĘ DO PRZECIĘTNEJ TEMPERATURY OTOCZENIA
25 Adaptacje ludzi do niskich temperatur otoczenia Inuici (Eskimosi) mają o 30% wyższy poziom metabolizmu, niż Europejczycy. Aborygeni z Tasmanii mogli spać bez odzieży na śniegu, który się pod nimi nie topił. W Kanadzie i Rosji ludzie regularnie kąpią się w przeręblach. Brytyjczyk Lewis Gordon Pugh przepłynął lodowcowe jezioro w masywie Mount Everestu (wysokość 5300 m, temperatura 2 o C) w spodenkach pływackich, okularach i czepku. Zajęło mu to około 23 minut. Poprzednio w 20 min. przepłynął kilometr w rejonie bieguna północnego.
26 Adaptacje ludzi do wysokich temperatur otoczenia Ludzie z krajów tropikalnych mogą mieć podstawowy poziom metabolizmu nawet o połowę niższy niż Europejczycy. Po przyjeździe do krajów tropikalnych zaczynamy się silnie pocić. Po 2 tygodniach adaptacji pocimy się jeszcze więcej (nawet do 2-4 litrów na godzinę), ale ten pot zawiera bardzo mało soli i białek. Pocenie się na twarzy ochładza krew żylną, która z okolic nasady nosa i powiek odpływa do układu żylnego u podstawy czaszki, ochładzając mózg. Zwiększenie zdolności pocenia się umożliwiło pierwotnym myśliwym długotrwałą pogoń za zwierzyną. Ważna rola behawioralnych mechanizmów regulacji temperatury.
27 Gorączka jest procesem czynnym Każde zakażenie lub uszkodzenie ciała wywołuje standardową odpowiedź obronną organizmu, znaną jako stan gorączkowy (gorączka). W początkowej fazie gorączki (kiedy następuje wzrost temperatury ciała), następuje wzrost metabolizmu i produkcji ciepła w organizmie przy jednoczesnym zahamowaniu jego utraty. Nie należy mylić gorączki z biernym wzrostem temperatury ciała, które może mieć miejsce z powodu ekspozycji organizmu na wzrost temperatury otoczenia, w którym się organizm znajduje.
28 Ogólne objawy choroby Powszechnie wiadomo, że objawami choroby są niechęć do wykonania nawet niewielkiego wysiłku i niechęć do jedzenia. Przez długi czas panowało przekonanie, że takie zachowanie chorych jest patologią, że nie ma charakteru przystosowawczego, a wynika z osłabienia spowodowanego chorobą lub efektów ubocznych choroby, takich jak niezdolność dopobierania pokarmu i płynów. Przekonanie to jest błędne.
29 Gorączka jest procesem czynnym Gorączka nie jest rezultatem niezdolności organizmu do regulacji temperatury ciała, ale jest raczej jej regulacją na wyższym poziomie. Carl von Liebermeister ( ) Stwierdzenie, że gorączka jest innym sposobem regulacji temperatury ciała, opiera się na obserwacji, iż powraca ona do poziomu właściwego dla danego stadium gorączki, pomimo schładzania czy ogrzewania badanego organizmu. Regulacja ta odbywa się w podwzgórzu.
30 ELEMENTY SKŁADOWE SICKNESS BEHAVIOR NISKI POZIOM AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ REDUKCJA ZACHOWAŃ EKSPLORACYJNYCH I SPOŁECZNYCH, ZMNIEJSZONE POBIERANIE POKARMU, OSŁABIONE LUB ZNIESIONE ZACHOWANIA SEKSUALNE i MACIERZYŃSKIE, POGORSZENIE UCZENIE SIĘ I ZAPAMIĘTYWANIA, GORĄCZKA.
31 Zmiana zachowań pokarmowych Zmiana zachowania pokarmowego to najlepiej poznana i opisana zmiana w obrębie syndromu sickness behavior. Polega ona na zmniejszeniu łaknienia, a zatem ilości pobieranego pokarmu, często również zmniejszenia pragnienia i ilości pobieranych płynów, oraz zaprzestaniu pobierania pewnych pokarmów, na przykład wysokobiałkowych. Depresja zachowań pokarmowych występuje w większości jednostek chorobowych.
32 Zmiana zachowań pokarmowych Powszechność występowania objawu chorobowej depresji zachowań pokarmowych u zwierząt i ludzi świadczy o wczesnym powstaniu i silnym ugruntowaniu tego syndromu w ewolucji. Zmiana ta jest prawdopodobnie wynikiem rozwinięcia tzw. odporności alimentacyjnej, osiąganej za pomocą ograniczenia dostępności kluczowych dla bakterii i wirusów składników pokarmowych, szczególnie żelaza i aminokwasów, co limituje ich namnażanie.
33 Mechanizm zmian w zachowaniach pokarmowych Wszystkie poznane pirogeny egzogenne, np. LPS (lipopolisachardy błony komórkowej bakterii) czy białka wirusa grypy silnie hamują zachowania pokarmowe. Obecność pirogenów w organizmie sprawia, że komórki układu odpornościowego zaczynają produkować specjalne białka z grupy cytokin, interleukiny. Interleukiny działają na zakończenia nerwu błędnego i na specjalne receptory w mózgu, co prowadzi do przestawienia mechanizmu homeostazy w podwzgórzu, gdzie ponadto następuje dalsza synteza interleukin, dodatkowo zmieniając system kontroli metabolizmu i redukując zapotrzebowanie na pokarm.
34 Zahamowanie zachowań eksploracyjnych i społecznych. Zahamowanie aktywności lokomotorycznej, eksploracji i zachowań społecznych jest jednym ze strategicznych elementów sickness behavior. Często jest to określane jako osowiałość. Zmiana trybu życia z aktywnego na spoczynkowy umożliwia koncentrację sił organizmu na walce z czynnikami chorobotwórczymi. Wydłuża się czas spania z przewagą fazy snu wolnofalowego, co sprzyja przywróceniu homeostazy ogólnoustrojowej.
35 Unikanie zachowań eksploracyjnych i społecznych. Takie same zmiany zachowania rozwijają się po podaniu LPS lub innych czynników prozapalnych w iniekcji, również po szczepieniach. W obu przypadkach za depresję zachowań eksploracyjnych i społecznych odpowiada wzmożona produkcja cytokin, takich jak IL-1β czy TNF-α.
36 Redukcja zachowań seksualnych Te same czynniki prozapalne, które wywołują wzmożenie aktywności układu odpornościowego, na przykład interleukiny, działając na podwzgórze powodują też redukcję gotowości seksualnej samic. Depresja zachowań seksualnych (silniejsza u kobiet) istotnie zmniejsza częstotliwość kontaktów seksualnych. Gorączka osłabia także instynkt macierzyński. Redukcja zachowań seksualnych i macierzyńskich zmniejsza prawdopodobieństwo rozprzestrzeniania chorób.
37 Pogorszenie uczenia się i zapamiętywania Upośledzenie funkcji poznawczych jest ważnym aspektem zachowania w chorobie. Wydłużeniu ulegają reakcje orientacyjne i obronne, toteż w przyrodzie chore zwierzę jest łatwiejszym celem ataków drapieżników lub konkurentów. Chore osoby uczą się nawet prostych zadań po większej liczbie powtórzeń. Zmiany te są prawdopodobnie wynikiem zaburzeń procesów konsolidacji pamięci w formacji hipokampa. Hipokamp jest strukturą konsolidującą pamięć. Jest on bardzo wrażliwy na działanie wszelkich czynników patologicznych i stresu.
38 Gorączka nie zawsze jest zła 1. Gorączka i zachowania chorobowe są naturalną reakcją na czynniki chorobotwórcze. 2. Osłabianie gorączki najczęściej wydłuża chorobę i osłabia reakcję obronną organizmu. Należy natomiast obserwować, czy nie rozwija się poważna choroba 3. Chora osoba musi mieć ciepło i spokój, dużo spać. 4. Chory powinien jeść niewiele, należy też znacznie ograniczyć spożycie mięsa i innych pokarmów białkowych. 4. Chory powinien dużo pić.
39 Optymalne temperatury rozwoju niektórych mikroorganizmów Bakterie Neisseria meningitis 38.0 o C Treponema pallidum 35.0 o C Mycobacterium leprae 35.5 o C Wirusy Hepatovirus 38.0 o C Rhinowirus ludzki 34.5 o C Grzyby Cryptococcus neoformans Candida albicans o C 35.0 o C Pasożyty Toxoplasma gondi 39.5 o C Leishmania o C Wiele patogenów źle się rozwija w temperaturze wyższej, niż temperatura ciała. Ale niektóre z nich preferują wysokie temperatury. Zatem, obniżenie temperatury ciała może niekiedy podnieść skuteczność terapii.
40 Temperatura ciała i gorączka u niektórych kręgowców Gorączka występuje także u owadów i skorupiaków.
41 Gorączka koszty i zalety Metaboliczny koszt gorączki jest stosunkowo wysoki: przy podwyższeniu temperatury ciała o 1 C metabolizm zwiększa się o około 13%. Jednak podniesienie temperatury ciała nasila mechanizmy obronne organizmu: - zwiększa się tempo namnażania limfocytów i wytwarzania przeciwciał o około 10% na 1 C. Nasila się ich fagocytoza i pinocytoza. - zostaje uruchomiona produkcja białek defensyn (wewnątrzkomórkowych antybiotyków ) i nasila ich działanie. - wzmaga się także produkcja krążącego we krwi interferonu, antybiotyku kręgowców o szerokim spektrum działania. - nasila się przeciwwirusowe i przeciwnowotworowe działanie komórek NK. - zmniejsza się wchłanianie żelaza z jelita i jego uwalnianie z wątroby, co limituje namnażanie się bakterii i innych patogenów. - przyspieszona przemiana materii powoduje zwiększoną produkcję wolnych rodników, niszczących bakterie, lecz także własne tkanki. Zatem osłabianie gorączki najczęściej wydłuża chorobę i osłabia reakcję obronną organizmu.
42 Gorączka - podsumowanie 1. Gorączka i zachowania chorobowe są naturalną reakcją na czynniki chorobotwórcze. 2. Nie należy natychmiast obniżać temperatury ciała. Należy natomiast obserwować, czy nie rozwija się poważna choroba 3. Chora osoba musi mieć ciepło i spokój, dużo spać. 4. Chory powinien jeść niewiele, należy też znacznie ograniczyć spożycie mięsa i innych pokarmów białkowych. 4. Chory powinien dużo pić.
43 Pytania na egzamin 1. Jakie znasz funkcje podwzgórza i co o nich wiesz. 2. Co to jest zachowanie chorobowe, jakie są jego mechanizmy i skutki
Układ wewnątrzwydzielniczy
Układ wewnątrzwydzielniczy 1. Gruczoły dokrewne właściwe: przysadka mózgowa, szyszynka, gruczoł tarczowy, gruczoły przytarczyczne, nadnercza 2. Gruczoły dokrewne mieszane: trzustka, jajniki, jądra 3. Inne
Bardziej szczegółowoUkład dokrewny. Hormony zwierzęce związki chemiczne wydzielane przez gruczoły i tkanki układu dokrewnego; mają funkcję regulacyjną.
Układ dokrewny (hormonalny, wewnątrzwydzielniczy, endokrynny) układ narządów u zwierząt składający się z gruczołów dokrewnych i pojedynczych komórek tkanek; pełni funkcję regulacyjną. Hormony zwierzęce
Bardziej szczegółowoREGULACJA WYDZIELANIA HORMONÓW
REGULACJA WYDZIELANIA HORMONÓW Regulacja nerwowa wpływ układu wegetatywnego na czynność endokrynną gruczołów wydzielania dokrewnego wytwarzanie i uwalnianie hormonów z zakończeń neuronów np.wazopresyny
Bardziej szczegółowoHormony Gruczoły dokrewne
Hormony Gruczoły dokrewne Dr n. biol. Urszula Wasik Zakład Biologii Medycznej HORMON Przekazuje informacje między poszczególnymi organami regulują wzrost, rozwój organizmu efekt biologiczny - niewielkie
Bardziej szczegółowoGruczoły wydzielania wewnętrznego - oddają swoją wydzielinę bezpośrednio do krwi - wydzielają hormony. anatomia i fizjologia człowieka
Gruczoły wydzielania wewnętrznego - oddają swoją wydzielinę bezpośrednio do krwi - wydzielają hormony Gruczoły dokrewne człowieka PRZYSADKA mózgowa Przysadka mózgowa jest gruczołem wielkości ziarna grochu
Bardziej szczegółowoBIOLOGICZNE MECHANIZMY ZACHOWANIA II
BIOLOGICZNE MECHANIZMY ZACHOWANIA II MÓZGOWE MECHANIZMY FUNKCJI PSYCHICZNYCH 1.1. ZMYSŁY CHEMICZNE (R.7.3) 1.2. REGULACJA WEWNĘTRZNA (R.10) Zakład Psychofizjologii UJ ZMYSŁY CHEMICZNE Chemorecepcja: smak,
Bardziej szczegółowoV REGULACJA NERWOWA I ZMYSŁY
V REGULACJA NERWOWA I ZMYSŁY Zadanie 1. Na rysunku przedstawiającym budowę neuronu zaznacz elementy wymienione poniżej, wpisując odpowiednie symbole literowe. Następnie wskaż za pomocą strzałek kierunek
Bardziej szczegółowoFIZJOLOGIA CZŁOWIEKA
FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA Daniel McLaughlin, Jonathan Stamford, David White FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA Daniel McLaughlin Jonathan Stamford David White Przekład zbiorowy pod redakcją Joanny Gromadzkiej-Ostrowskiej
Bardziej szczegółowoRAMOWY ROZKŁAD ĆWICZEŃ Z FIZJOLOGII PODSTAWY MEDYCYNY MODUŁ F. SEMINARIUM Fizjologia układu pokarmowego
RAMOWY ROZKŁAD ĆWICZEŃ Z FIZJOLOGII PODSTAWY MEDYCYNY MODUŁ F SEMINARIUM 1 09-13.04.2018 Fizjologia układu pokarmowego Pobieranie pokarmów. Ogólne zasady funkcjonowania układu pokarmowego I. Neurohormonalna
Bardziej szczegółowoRegulacja nerwowo-hormonalna. 1. WskaŜ strzałkami na rysunku gruczoły i napisz ich nazwy: przysadka mózgowa, tarczyca, jajniki, nadnercza.
Regulacja nerwowo-hormonalna 1. WskaŜ strzałkami na rysunku gruczoły i napisz ich nazwy: przysadka mózgowa, tarczyca, jajniki, nadnercza. 2. Zaznacz nazwę struktury, która koordynuje działalność wszystkich
Bardziej szczegółowoSen i czuwanie rozdział 9. Zaburzenia mechanizmów kontroli ruchowej rozdział 8
Sen i czuwanie rozdział 9 Zaburzenia mechanizmów kontroli ruchowej rozdział 8 SEN I CZUWANIE SEN I RYTMY OKOŁODOBOWE FAZY SNU CHARAKTERYSTYKA INDUKOWANIE SNU MECHANIZM I STRUKTURY MÓZGOWE RYTMY OKOŁODOBOWE
Bardziej szczegółowoMolekuły Miłości. Borys Palka Katarzyna Pyzik. www.agh.edu.pl
Molekuły Miłości Borys Palka Katarzyna Pyzik www.agh.edu.pl Zakochanie Przyczyną Hormonalnych Zmian Grupa zakochanych, 24 osoby (12 mężczyzn, 12 kobiet ) Grupa kontrolna, 24 osoby (12 mężczyzn, 12 kobiet)
Bardziej szczegółowogrupa a Klasa 7. Zaznacz prawidłowe zakończenie zdania. (0 1)
grupa a Regulacja nerwowo-hormonalna 37 pkt max... Imię i nazwisko Poniższy test składa się z 20 zadań. Przy każdym poleceniu podano liczbę punktów możliwą do uzyskania za prawidłową odpowiedź.... Za rozwiązanie
Bardziej szczegółowoPrzysadka mózgowa. Przysadka mózgowa
Przysadka mózgowa Przysadka mózgowa 1 Przysadka mózgowa Przysadka mózgowa 2 Przysadka mózgowa Przysadka mózgowa 3 Przysadka mózgowa K. kwasochłonne GH i PRL K. zasadochłonne TSH, FSH, LH, ACTH K. chromofobne
Bardziej szczegółowoUkład limbiczny. Przetwarzanie informacji przez mózg. kognitywistyka III. Jacek Salamon Tomasz Starczewski
Jacek Salamon Tomasz Starczewski Przetwarzanie informacji przez mózg kognitywistyka III Co to takiego? Inaczej układ rąbkowy lub układ brzeżny. Jest zbiorczą nazwą dla różnych struktur korowych i podkorowych.
Bardziej szczegółowoTEST - BIOLOGIA WERONIKA GMURCZYK
TEST - BIOLOGIA WERONIKA GMURCZYK Temat: Układ nerwowy i hormonalny Zadanie 1. Zaznacz poprawną odpowiedź. Co to są hormony? a) związki chemiczne wytwarzane w gruczołach łojowych, które regulują pracę
Bardziej szczegółowoStres DR ROBERT MERONKA ZAKŁAD EKOLOGII INSTYTUT ZOOLOGII WYDZIAŁ BIOLOGII UNIWERSYTET WARSZAWSKI
Stres DR ROBERT MERONKA ZAKŁAD EKOLOGII INSTYTUT ZOOLOGII WYDZIAŁ BIOLOGII UNIWERSYTET WARSZAWSKI Wydatkowanie energii Wszystkie narządy i układy potrzebują energii do działania Nie wszystkie narządy i
Bardziej szczegółowoUkład dokrewny. dr Magdalena Markowska Zakład Fizjologii Zwierząt, UW
dr Magdalena Markowska Zakład Fizjologii Zwierząt, UW Układ wydzielania wewnętrznego wraz z układem nerwowym wpływa na koordynację i optymalizację przebiegu procesów fizjologicznych przez co umożliwia
Bardziej szczegółowoNEUROBIOLOGIA MOTYWACJI
NEUROBIOLOGIA MOTYWACJI O ASYMETRYCZNEJ NATURZE KAR I NAGRÓD Marek Kaczmarzyk, Pracownia Dydaktyki Biologii Uniwersytet Śląski marek.kaczmarzyk@us.edu.pl Materiały XIII Kongresu Zarządzania Oświatą www.oskko.edu.pl/kongres/materialy/
Bardziej szczegółowoKompartmenty wodne ustroju
Kompartmenty wodne ustroju Tomasz Irzyniec Oddział Nefrologii, Szpital MSWiA Katowice Zawartość wody w ustroju jest funkcją wieku, masy ciała i zawartości tłuszczu u dzieci zawartość wody wynosi około
Bardziej szczegółowo2. Plan wynikowy klasa druga
Plan wynikowy klasa druga budowa i funkcjonowanie ciała człowieka ział programu Materiał kształcenia L.g. Wymagania podstawowe Uczeń: Kat. Wymagania ponadpodstawowe Uczeń: Kat. Pozycja systematyczna 3
Bardziej szczegółowoFizjologia CZŁOWIEKA W ZARYSIE PZWL. Wydawnictwo Lekarskie
W ł a d y s ł a w Z. T r a c z y k Fizjologia CZŁOWIEKA W ZARYSIE Wydawnictwo Lekarskie PZWL prof. dr hab. med. WŁADYSŁAW Z. TRACZYK Fizjologia CZŁOWIEKA W ZARYSIE W ydanie VIII - uaktualnione M Wydawnictwo
Bardziej szczegółowoRegulacja hormonalna
Regulacja hormonalna Rodzaje gruczołów wydzielania zewnętrznego egzokrynowe wydzielania wewnętrznego endokrynowe różnice üposiadają przewody wyprowadzające üz reguły nie są silnie ukrwione ünie posiadają
Bardziej szczegółowoProfil metaboliczny róŝnych organów ciała
Profil metaboliczny róŝnych organów ciała Uwaga: tkanka tłuszczowa (adipose tissue) NIE wykorzystuje glicerolu do biosyntezy triacylogliceroli Endo-, para-, i autokrynna droga przekazu informacji biologicznej.
Bardziej szczegółowoKARTA ODPOWIEDZI konkurs z biologii dla uczniów szkół podstawowych ETAP SZKOLNY
KARTA ODPOWIEDZI konkurs z biologii dla uczniów szkół podstawowych ETAP SZKOLNY nr zad. max punktów 1. 4 pkt. A. ośrodek dotyku płat ciemieniowy ośrodek ruchowy płat czołowy ośrodek Wernickiego płat skroniowy
Bardziej szczegółowoJakie są objawy zespołu policystycznych jajników?
3 Jakie są objawy zespołu policystycznych jajników? Najważniejsze punkty zu kobiet występuje różne nasilenie objawów; u niektórych objawy mogą być ciężkie, u innych nieznaczne. zobjawami zespołu PCOS mogą
Bardziej szczegółowoAutonomiczny układ nerwowy - AUN
Autonomiczny układ nerwowy - AUN AUN - różnice anatomiczne część współczulna część przywspółczulna włókna nerwowe tworzą odrębne nerwy (nerw trzewny większy) wchodzą w skład nerwów czaszkowych lub rdzeniowych
Bardziej szczegółowo3. Wymagania edukacyjne
3. Wymagania edukacyjne DZIAŁ PROGRAMU TEMAT LEKCJI KONIECZNY POZIOM PODSTAWOWY ROZSZERZAJĄCY DOPEŁNIAJĄCY ORGANIZM CZŁOWIEKA 1. Pochodzenie człowieka i jego miejsce w systemie organizmów. 2. Budowa i
Bardziej szczegółowoFizjologia człowieka
Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku Katedra: Promocji Zdrowia Zakład: Biomedycznych Podstaw Zdrowia Fizjologia człowieka Osoby prowadzące przedmiot: Prof. nadzw. dr hab. Zbigniew Jastrzębski
Bardziej szczegółowoANATOMIA FUNKCJONALNA
BOGUSŁAW MARECKI ANATOMIA FUNKCJONALNA TOM II UKŁADY: naczyniowy, oddechowy, trawienny, moczowy, płciowy, nerwowy, wewnątrzwydzielniczy, narządów zmysłów, powłoka wspólna Akademia Wychowania Fizycznego
Bardziej szczegółowoUkład nerwowy. /Systema nervosum/
Układ nerwowy /Systema nervosum/ Autonomiczny układ nerwowy Autonomiczny układ nerwowy = = wegetatywny -jest częścią UN kontrolującą i wpływającą na czynności narządów wewnętrznych, w tym mięśni gładkich,
Bardziej szczegółowoRozkład materiału klasa III (drugi podręcznik)
Rozkład materiału klasa III (drugi podręcznik) Dział programu Układ nerwowy Temat Budowa i funkcje Ośrodkowy układ nerwowy Materiał nauczania budowa i funkcje układu nerwowego budowa neuronu komórki glejowe
Bardziej szczegółowoAutonomiczny i Ośrodkowy Układ Nerwowy
Autonomiczny i Ośrodkowy Układ Nerwowy System Nerwowy Ośrodkowy System Nerwowy Analizuje, interpretuje i przechowuje informacje Zarządza organami Obwodowy System Nerwowy Transmisja informacji z i do OSN
Bardziej szczegółowoSubiektywne objawy zmęczenia. Zmęczenie. Ból mięśni. Objawy obiektywne 2016-04-07
Zmęczenie to mechanizm obronny, chroniący przed załamaniem funkcji fizjologicznych (wyczerpaniem) Subiektywne objawy zmęczenia bóle mięśni, uczucie osłabienia i wyczerpania, duszność, senność, nudności,
Bardziej szczegółowoEmocje. dr hab. Adriana Schetz IF US
Emocje dr hab. Adriana Schetz IF US adriana.schetz@gmail.com Emocje leżą u podłoża mechanizmów relacji społecznych oraz są kojarzone z aktywnością typu: Neurony lustrzane Empatia Samoświadomość Bezpieczeństwo
Bardziej szczegółowoa problemy z masą ciała
POLACY a problemy z masą ciała POLACY a problemy z masą ciała Badanie NATPOL PLUS (2002): reprezentatywna grupa dorosłych Polek: wiek 18-94 lata Skutki otyłości choroby układu sercowo-naczyniowego cukrzyca
Bardziej szczegółowoSPIS TREŚCI. CZĘŚĆ PIERWSZA Podstawy histologii. CZĘŚĆ DRUGA Podstawy anatomii i fizjologii człowieka. Przedmowa 11 Wykaz skrótów 13
SPIS TREŚCI Przedmowa 11 Wykaz skrótów 13 CZĘŚĆ PIERWSZA Podstawy histologii I. TKANKI CZŁOWIEKA (dr Joanna Kaźmierczak) 17 1. Tkanka nabłonkowa 17 1.1. Nabłonek pokrywający 18 1.2. Nabłonek gruczołowy
Bardziej szczegółowoCzłowiek żyje życiem całego swojego ciała, wszystkimi jego elementami, warstwami, jego zdrowie zależy od zdrowia jego organizmu.
RUCH TO ZDROWIE Człowiek żyje życiem całego swojego ciała, wszystkimi jego elementami, warstwami, jego zdrowie zależy od zdrowia jego organizmu. P A M I Ę T A J Dobroczynny wpływ aktywności fizycznej na
Bardziej szczegółowoInstytut Sportu. Biochemiczne wskaźniki przetrenowania. Zakład Biochemii. mgr Konrad Witek
Instytut Sportu Zakład Biochemii Biochemiczne wskaźniki przetrenowania Przetrenowanie (overtraining)- długotrwałe pogorszenie się dyspozycji sportowej zawodnika, na skutek kumulowania się skutków stosowania
Bardziej szczegółowoHomeostaza. Homeostaza - szum pojęciowy - przykład z EM PWN Kontrola stanu
Homeostaza Kontrola stanu Homeostaza - szum pojęciowy - przykład z EM PWN 2000 HOMEOSTAZA [gr. homoios ~ jednakowy, stasis - stałość]: 1) fizjol. Pojęcie (wprowadzone przez C. Bernarda i W.B. Cannona)
Bardziej szczegółowoNieprawidłowe odżywianie jest szczególnie groźne w wieku podeszłym, gdyż może prowadzić do niedożywienia
Nieprawidłowe odżywianie jest szczególnie groźne w wieku podeszłym, gdyż może prowadzić do niedożywienia Niedożywienie może występować u osób z nadwagą (powyżej 120% masy należnej) niedowagą (poniżej 80%
Bardziej szczegółowo5. Powstawanie dwulistkowej tarczki zarodkowej. Drugi tydzień rozwoju 107 Zaburzenia w rozwoju w pierwszych dwóch tygodniach...
SPIS TREŚCI CZĘŚĆ OGÓLNA 1. Zarys historii embriologii................ 16 2. Układ rozrodczy................... 26 Układ rozrodczy męski.................. 26 Narządy rozrodcze wewnętrzne...............
Bardziej szczegółowoPraca kontrolna z biologii LO dla dorosłych semestr V
Praca kontrolna z biologii LO dla dorosłych semestr V Poniższa praca składa się z 15 zadań. Przy każdym poleceniu podano liczbę punktów możliwą do uzyskania za prawidłową odpowiedź. Za rozwiązanie zadań
Bardziej szczegółowoNeurologiczne podłoże zachowań emocjonalnych. Halszka Kwiatkowska
Neurologiczne podłoże zachowań emocjonalnych Halszka Kwiatkowska Co to są emocje? Termin wywodzi się od łacińskiego czasownika movere oznaczającego poruszyć Każde poruszenie czy zakłócenie umysłu, każdy
Bardziej szczegółowoNauczycielski plan dydaktyczny. Produkcja zwierzęca. Klasa I TRA w roku szkolnym 2011/2012. Numer programu 321(05)T4,TU,SPIMENiS
Nauczycielski plan dydaktyczny Produkcja zwierzęca Klasa I TRA w roku szkolnym 2011/2012 Numer programu 321(05)T4,TU,SPIMENiS 2005.02.03 Prowadzący mgr inż. Alicja Adamska Moduł, dział, Temat: Lp. Zakres
Bardziej szczegółowoVITA-MIN Plus połączenie witamin i minerałów, stworzone z myślą o osobach aktywnie uprawiających sport.
Witaminy i minerały > Model : Producent : Olimp VITAMIN Plus połączenie witamin i minerałów, stworzone z myślą o osobach aktywnie uprawiających sport. DZIAŁA PROZDROWOTNIE WZMACNIA SYSTEM ODPORNOŚCIOWY
Bardziej szczegółowoMechanizmy biologiczne i psychologiczno społeczne regulujace zachowanie człowieka. Dariusz Mazurkiewicz
Mechanizmy biologiczne i psychologiczno społeczne regulujace zachowanie człowieka Dariusz Mazurkiewicz Podejście biologiczne: Zachowanie człowieka jest zdeterminowane czynnikami natury biologicznej: neuroprzekaźniki
Bardziej szczegółowoBiologia. Klasa VII. Prywatna Szkoła Podstawowa i Gimnazjum im. Z. I J. Moraczewskich w Sulejówku
Biologia 2017 Klasa VII Dział I : HIERARCHICZNA BUDOWA ORGANIZMU CZŁOWIEKA, SKÓRA, UKŁAD RUCHU 1. Organizm człowieka jako zintegrowana całość 2. Budowa i funkcje skóry 3. Choroby skóry oraz zasady ich
Bardziej szczegółowoBiorytmy, sen i czuwanie
Biorytmy, sen i czuwanie Rytmika zjawisk biologicznych określana jako biorytm przyporządkowuje zmiany stanu organizmu do okresowych zmian otaczającego środowiska. Gdy rytmy biologiczne mają charakter wewnątrzustrojowy
Bardziej szczegółowoAgenda. Stres - wybrane stresory - reakcja stresowa (wybrane aspekty) Zaburzenia termoregulacji - przegrzanie - udar cieplny
Ignacy Baumberg Agenda Stres - wybrane stresory - reakcja stresowa (wybrane aspekty) Zaburzenia termoregulacji - przegrzanie - udar cieplny OBAWA O WŁASNE ŻYCIE I ZDROWIE ŚWIADOMOŚĆ OGRANICZEŃ FIZYCZNYCH
Bardziej szczegółowobiologia w gimnazjum OBWODOWY UKŁAD NERWOWY
biologia w gimnazjum 2 OBWODOWY UKŁAD NERWOWY BUDOWA KOMÓRKI NERWOWEJ KIERUNEK PRZEWODZENIA IMPULSU NEROWEGO DENDRYT ZAKOŃCZENIA AKSONU CIAŁO KOMÓRKI JĄDRO KOMÓRKOWE AKSON OSŁONKA MIELINOWA Komórka nerwowa
Bardziej szczegółowoPRZEDMIOTY PODSTAWOWE
PRZEDMIOTY PODSTAWOWE Anatomia człowieka 1. Które z białek występujących w organizmie człowieka odpowiedzialne są za kurczliwość mięśni? 2. Co to są neurony i w jaki sposób stykają się między sobą i efektorami?
Bardziej szczegółowo[13ZPK/KII] Endokrynologia
1. Ogólne informacje o module [13ZPK/KII] Endokrynologia Nazwa modułu Kod modułu Nazwa jednostki prowadzącej moduł Nazwa kierunku studiów Forma studiów Profil kształcenia Semestr Status modułu Język modułu
Bardziej szczegółowoHormony tropowe - TSH, FSH, LH i ACTH Czynność części pośredniej przysadki Szyszynka (M. Karasek)
Spis treści 1. W prowadzenie do anatomii, fizjologii i nauk pokrewnych 11 1.1. Elementy embriologii*ogólnej 13 1. 1. 1. Rozród i jego rodzaje 13 1. 1. 1. 1. Komórki płciowe męskie 13 L 1. 1.2. Komórki
Bardziej szczegółowoWymagania edukacyjne z biologii dla klasy II gimnazjum oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej
Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy II gimnazjum oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej Dział Lp. VI. Układ wydalniczy Temat 1. Budowa i działanie układu wydalniczego
Bardziej szczegółowoośrodkowy układ nerwowy
receptory ośrodkowy układ nerwowy efektory układ autonomiczny ... ośrodkowy układ nerwowy receptory... układ autonomiczny obwodowy układ nerwowy Ogólny schemat połączeń systemu nerwowego... efektory układu
Bardziej szczegółowoWymagania przedmiotowe do podstawy programowej - biologia klasa 7
Wymagania przedmiotowe do podstawy programowej - biologia klasa 7 I. Organizacja i chemizm życia II.7,1) Różnorodność życia. Różnorodność i jedność świata zwierząt., tkanki zwierzęce. Uczeń: przedstawia
Bardziej szczegółowoOPTYMALNY POZIOM SPOŻYCIA BIAŁKA ZALECANY CZŁOWIEKOWI JANUSZ KELLER STUDIUM PODYPLOMOWE 2011
OPTYMALNY POZIOM SPOŻYCIA BIAŁKA ZALECANY CZŁOWIEKOWI JANUSZ KELLER STUDIUM PODYPLOMOWE 2011 DLACZEGO DOROSŁY CZŁOWIEK (O STAŁEJ MASIE BIAŁKOWEJ CIAŁA) MUSI SPOŻYWAĆ BIAŁKO? NIEUSTAJĄCA WYMIANA BIAŁEK
Bardziej szczegółowoKARTA KURSU Biologia z przyrodą
KARTA KURSU Biologia z przyrodą.. (nazwa specjalności) Nazwa Nazwa w j. ang. Podstawy neuroendokrynologii Neuroendocrinology Kod Punktacja ECTS* 1 Koordynator Dr Agnieszka Greń Zespół dydaktyczny Opis
Bardziej szczegółowoZAGADNIENIA KIERUNKOWE.
ZAGADNIENIA KIERUNKOWE www.ams.wroclaw.pl Trening personalny Trener personalny Kulturystyka Sporty siłowe Trening motoryczny Zajęcia funkcjonalne Wysiłek fizyczny Zmęczenie Zakwasy; glikogen TRENING PERSONALNY
Bardziej szczegółowoSPIS TREŚCI 1. Leki stosowane w zaburzeniach układu krążenia
SPIS TREŚCI Wstęp 13 1. Leki stosowane w zaburzeniach układu krążenia 15 1.1. Wiadomości ogólne 17 1.1.1. Krew 18 1.1.2. Transport gazów 19 1.1.3. Charakterystyka schorzeń układu krążenia 21 1.2. Rola
Bardziej szczegółowoUkład rozrodczy samicy
Układ rozrodczy samicy ESPZiWP układ rozrodczy samicy jajniki, jajowody, macica, pochwa, srom 1 Jajniki Jajniki pełnią funkcje wewnątrzwydzielniczą (hormonalną) i rozrodczą, które są ze sobą ściśle powiązane.
Bardziej szczegółowoUkład wydalniczy (moczowy) Osmoregulacja to aktywne regulowanie ciśnienia osmotycznego płynów ustrojowych w celu utrzymania homeostazy.
Układ wydalniczy (moczowy) Osmoregulacja to aktywne regulowanie ciśnienia osmotycznego płynów ustrojowych w celu utrzymania homeostazy. Wydalanie pozbywanie się z organizmu zbędnych produktów przemiany
Bardziej szczegółowoRok akad. 2013/2014 Semestr zimowy, czwartek,
PROWADZĄCY: Prof. Nadzieja Drela - koordynator Dr Magdalena Markowska - koordynator Dr Paweł Majewski Prof. Krystyna Skwarło-Sońta Rok akad. 2013/2014 Semestr zimowy, czwartek, 8.30-10 Wpływ stresu na
Bardziej szczegółowoAIDS AIDS jest nabytym zespołem upośledzenia odporności, którego skrót (AIDS) wywodzi się od pierwszych liter nazwy angielskiej: (A)cquired (I)mmune
AIDS AIDS jest nabytym zespołem upośledzenia odporności, którego skrót (AIDS) wywodzi się od pierwszych liter nazwy angielskiej: (A)cquired (I)mmune (D)eficiency (S)yndrome. Przyczyny zakażenia AIDS Czynnikiem
Bardziej szczegółowoWysiłek krótkotrwały o wysokiej intensywności Wyczerpanie substratów energetycznych:
Zmęczenie Zmęczenie jako jednorodne zjawisko biologiczne o jednym podłożu i jednym mechanizmie rozwoju nie istnieje. Zmęczeniem nie jest! Zmęczenie po dniu ciężkiej pracy Zmęczenie wielogodzinną rozmową
Bardziej szczegółowoKARTA ODPOWIEDZI - KONKURS BIOLOGICZNY ETAP REJONOWY 2015/16
KARTA ODPOWIEDZI - KONKURS BIOLOGICZNY ETAP REJONOWY 2015/16 Nr Max ilość zad. punktów 1. 2 pkt Mechanizmy termoregulacyjne 1.Podskórne naczynia krwionośne (rozszerzają się / zwężają się) Prawidłowe odpowiedzi
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA PROGRAMOWE BIOLOGIA DLA KLASY VII
WYMAGANIA PROGRAMOWE BIOLOGIA DLA KLASY VII I. Organizm człowieka. 1. Hierarchiczna budowa organizmu człowieka. przedstawia hierarchizację budowy organizmu człowieka (komórki, tkanki, narządy, układy narządów,
Bardziej szczegółowoWymagania edukacyjne dla uczniów klas 7 - BIOLOGIA
Dział Organizm człowieka Wymagania podstawowe (+) Uczeń: - przedstawia hierarchizację budowy organizmu człowieka (komórki, tkanki, narządy, układy narządów, organizm) - dokonuje obserwacji i z pomocą nauczyciela
Bardziej szczegółowoWstęp do neuroanatomii. Kacper Łukasiewicz
Wstęp do neuroanatomii Kacper Łukasiewicz Płaszczyzny przekrojów czołowa poprzeczna strzałkowa Rozwój Źródło: Anatomia Ośrodkowego Układu Nerwowego dla Studentów H. Dobaczewska Neurulacja: ektoderma, czyli
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA EDUKACYJNE NIEZBĘDNE DO UZYSKANIA POSZCZEGÓLNYCH ŚRÓDROCZNYCH I ROCZNYCH OCEN KLASYFIKACYJNYCH
WYMAGANIA EDUKACYJNE NIEZBĘDNE DO UZYSKANIA POSZCZEGÓLNYCH ŚRÓDROCZNYCH I ROCZNYCH OCEN KLASYFIKACYJNYCH Zawód: technik obsługi turystycznej Przedmiot: Biologia Zakres rozszerzony Klasa 3. Ocena Nazwa
Bardziej szczegółowoJak bardzo cenna jest woda?
Jak bardzo cenna jest woda? Aleksander Nowak kl. 1/2 pl.123rf.com Woda pomaga w nauce Studenci zdający przedmioty z butelką kranówki lub wody mineralnej osiągają lepsze wyniki - wynika z badań brytyjskich
Bardziej szczegółowoSYLABUS. Fizjologia Wydział Lekarski I Lekarski magisterski stacjonarne polski. obowiązkowy. 155, w tym: 35 - wykłady, 48 seminaria, 72 ćwiczenia
SYLABUS Nazwa przedmiotu/modułu Wydział Nazwa kierunku studiów Poziom kształcenia Forma studiów Język przedmiotu Rodzaj przedmiotu Fizjologia Wydział Lekarski I Lekarski magisterski stacjonarne polski
Bardziej szczegółowoBIOLOGICZNE MECHANIZMY ZACHOWANIA II JĄDRA PODSTAWY KRESOMÓZGOWIA I KONTROLA RUCHOWA
BIOLOGICZNE MECHANIZMY ZACHOWANIA II JĄDRA PODSTAWY KRESOMÓZGOWIA I KONTROLA RUCHOWA MECHANIZMY KONTROLI RUCHOWEJ SYSTEMY ZSTĘPUJĄCE Korowe ośrodki motoryczne Kora motoryczna (planowanie, inicjacja i kierowanie
Bardziej szczegółowoEDUKACJA PACJENTA I JEGO RODZINY MAJĄCA NA CELU PODNIESIENIE ŚWIADOMOŚCI NA TEMAT CUKRZYCY, DOSTARCZENIE JAK NAJWIĘKSZEJ WIEDZY NA JEJ TEMAT.
EDUKACJA PACJENTA I JEGO RODZINY MAJĄCA NA CELU PODNIESIENIE ŚWIADOMOŚCI NA TEMAT CUKRZYCY, DOSTARCZENIE JAK NAJWIĘKSZEJ WIEDZY NA JEJ TEMAT. Prowadząca edukację: piel. Anna Otremba CELE: -Kształtowanie
Bardziej szczegółowoCzęstotliwość występowania tej choroby to 1: żywych urodzeń w Polsce ok. 5-6 przypadków rocznie.
GALAKTOZEMIA Częstotliwość występowania tej choroby to 1:60 000 żywych urodzeń w Polsce ok. 5-6 przypadków rocznie. galaktoza - cukier prosty (razem z glukozą i fruktozą wchłaniany w przewodzie pokarmowym),
Bardziej szczegółowoŹródła energii dla mięśni. mgr. Joanna Misiorowska
Źródła energii dla mięśni mgr. Joanna Misiorowska Skąd ta energia? Skurcz włókna mięśniowego wymaga nakładu energii w postaci ATP W zależności od czasu pracy mięśni, ATP może być uzyskiwany z różnych źródeł
Bardziej szczegółowoMateriał nauczania przeznaczony do realizacji podczas 85 godzin biologii (pozostałe godziny do dyspozycji nauczyciela)
Plan wynikowy nauczania biologii w liceum ogólnokształcącym, liceum profilowanym i technikum. Kształcenie ogólne w zakresie podstawowym Plan wynikowy A Materiał nauczania przeznaczony do realizacji podczas
Bardziej szczegółowoUkład pokarmowy. Ryc. 1. Sterowane spożywania pokarmu przez ośrodki sytości i głodu zlokalizowane w międzymózgowiu: Jedzenie.
Układ pokarmowy Ryc. 1. Sterowane spożywania pokarmu przez ośrodki sytości i głodu zlokalizowane w międzymózgowiu: Jedzenie Szukanie i zdobywanie jedzenia WPG OS OG NPG Nie szukanie jedzenia Nie jedzenie
Bardziej szczegółowoPOWTÓRZENIE TREŚCI NAUCZANIA Z BIOLOGII KLASY III ROZPISKA POWTÓRZEŃ ROK 2007/2008 Klasa I Treści programowe Dział powtórzeniowy Przewidziana data
POWTÓRZENIE TREŚCI NAUCZANIA Z BIOLOGII KLASY III ROZPISKA POWTÓRZEŃ ROK 2007/2008 Klasa I Treści programowe Dział powtórzeniowy Przewidziana data 1. Struktura organizmu i funkcje, jakim ona służy ( komórki,
Bardziej szczegółowoUkład hormonalny. ESPZiWP
Układ hormonalny ESPZiWP W organizmie zwierzęcia znajdują się liczne gruczoły, których zadaniem jest produkcja substancji chemicznych, zwanych hormonami. Są to tzw. gruczoły wydzielania wewnętrznego, zwane
Bardziej szczegółowoBIOLOGIA klasa VII
2017-09-01 BIOLOGIA klasa VII Treści nauczania z podstawy programowej przedmiotu SZKOŁY BENEDYKTA TREŚCI NAUCZANIA Z BIOLOGII DLA KLASY VII I. Organizacja i chemizm życia. Uczeń: 1) przedstawia hierarchiczną
Bardziej szczegółowoCzynność wątroby. Fizjologia człowieka
Czynność wątroby Fizjologia człowieka Wątroba (hepar) Jest największym gruczołem, Zbudowana jest w 80% z komórek miąższowych hepatocytów, w 16% z komórek siateczkowo-śródbłonkowych gwieździstych Browicza-Kupffera
Bardziej szczegółowoKARTA KURSU. Kod Punktacja ECTS* 1
KARTA KURSU Nazwa Nazwa w j. ang. ENDOKRYNOLOGIA ENDOCRINOLOGY Kod Punktacja ECTS* 1 Koordynator Dr Waldemar Szaroma Zespół dydaktyczny Dr hab. Grzegorz Formicki, Prof. UP Dr Agnieszka Greń Dr Renata Muchacka
Bardziej szczegółowoUKŁAD HORMONALNY. opracowanie: Robert Duszyński
UKŁAD HORMONALNY opracowanie: Robert Duszyński 1 CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA Hormony w organizmach żywych pełnią rolę regulacyjną, będąc ważnym mechanizmem homeostazy. Wraz z układem nerwowym i regulacją na
Bardziej szczegółowoMODUŁ: HOMEOSTAZA. METABOLIZM Zakres wiedzy wymaganej przed przystąpieniem do seminariów: I. Materiał dotyczący tematu z poziomu rozszerzonego
MODUŁ: HOMEOSTAZA. METABOLIZM Zakres wiedzy wymaganej przed przystąpieniem do seminariów: I. Materiał dotyczący tematu z poziomu rozszerzonego biologii szkoły średniej II. Układu podwzgórze- przysadka
Bardziej szczegółowoMechanizmy homeostazy
80 Mechanizmy homeostazy W organizmie nieustannie zachodzi ogromna ilość procesów biologicznych, wymagających względnie stałych warunków. Oznacza to, że parametry określające stan środowiska wewnętrznego
Bardziej szczegółowoŻywienie a aktywność tarczycy. prof. dr hab. Danuta Rosołowska-Huszcz Katedra Dietetyki SGGW
Żywienie a aktywność tarczycy prof. dr hab. Danuta Rosołowska-Huszcz Katedra Dietetyki SGGW Podwzgórze TRH Przysadka Oś podwzgórzowo przysadkowo - tarczycowa TSH Tarczyca T 4, T 3, rt 3 Osoczowe białka
Bardziej szczegółowoLECZENIE PRZEDWCZESNEGO DOJRZEWANIA PŁCIOWEGO U DZIECI
Załącznik nr 11 do zarządzenia Nr 59/2011/DGL Prezesa NFZ z dnia 10 października 2011 r. Nazwa programu: LECZENIE PRZEDWCZESNEGO DOJRZEWANIA PŁCIOWEGO U DZIECI ICD-10 E 22.8 Przedwczesne dojrzewanie płciowe
Bardziej szczegółowoV REGULACJA NERWOWA I ZMYSŁY
V REGULACJA NERWOWA I ZMYSŁY Zadanie 1. Na rysunku przedstawiającym budowę neuronu zaznacz elementy wymienione poniżej, wpisując odpowiednie symbole literowe. Następnie wskaż za pomocą strzałek kierunek
Bardziej szczegółowoWPŁYW NIEDOBORU HORMONU WZROSTU NA ROZWÓJ STRUKTUR MÓZGU, FUNKCJI POZNAWCZYCH ORAZ MOTORYCZNYCH."
WPŁYW NIEDOBORU HORMONU WZROSTU NA ROZWÓJ STRUKTUR MÓZGU, FUNKCJI POZNAWCZYCH ORAZ MOTORYCZNYCH." Sympozjum Neuronauka a dziecko 9.03.2013 Wydział Biologii Uniwersytetu Warszawskiego Natalia Bezniakow
Bardziej szczegółowoWymagania z biologii dla klasy VII. Kryteria sukcesu w języku uczniów (na podstawie szczegółowych treści nauczania z podstawy programowej):
Wymagania z biologii dla klasy VII Kryteria sukcesu w języku uczniów (na podstawie szczegółowych treści nauczania z podstawy programowej): Podstawowe (na ocenę dopuszczającą i dostateczną): I. Biologia
Bardziej szczegółowoCo to jest cukrzyca?
Co to jest cukrzyca? Schemat postępowania w cukrzycy Wstęp Cukrzyca to stan, w którym organizm nie może utrzymać na odpowiednim poziomie stężenia glukozy (cukru) we krwi. Glukoza jest głównym źródłem energii
Bardziej szczegółowoBUDOWA MÓZGU (100 MILIARDÓW NEURONÓW) NEUROFIZJOLOGICZNE PODSTAWY
NEUROFIZJOLOGICZNE PODSTAWY UCZENIA SIĘ I PAM IĘCI BUDOWA MÓZGU (100 MILIARDÓW NEURONÓW) Objętość ok. 1300 cm 3 Kora mózgowa powierzchnia ok. 1m 2 Obszary podkorowe: Rdzeń przedłużony (oddychanie, połykanie,
Bardziej szczegółowoDieta ketogenna ARKADIUSZ KOGUT
Dieta ketogenna ARKADIUSZ KOGUT Odżywianie oparte na tłuszczach jest coraz częściej stosowane w sportach wytrzymałościowych. Jakie korzyści płyną ze wzrostu spożycia lipidów i kiedy można stosować taką
Bardziej szczegółowoWymagania edukacyjne na poszczególne śródroczne oceny klasyfikacyjne z biologii dla klasy II gimnazjum W roku szkolnym 2016/2017
Wymagania edukacyjne na poszczególne śródroczne oceny klasyfikacyjne z biologii dla klasy II gimnazjum W roku szkolnym 2016/2017 OCENA SEMESTRALNA I SEMESTR Wymagania podstawowe V.3. Układ krążenia i odpornościowy
Bardziej szczegółowoCzy istnieje w naszym organizmie jakiś centrum regulacji hormonalnej?
Dr med. Andrzej Kondratiuk IPL Słovit Gdańsk ul. Piastowska 66 Tel. 514-056-424... Czy istnieje w naszym organizmie jakiś centrum regulacji hormonalnej? A.K. - Takim narządem jest najstarszą część mózgu
Bardziej szczegółowoHORMONY REGULACJA METABOLIZMU
HORMONY REGULACJA METABOLIZMU Kryteria podziału hormonów budowa: białkowe (peptydowe), pochodne aminokwasów, sterydowe, pochodne kwasów tłuszczowych miejsce wytwarzania: gruczoły dokrewne, tkankowe mechanizm
Bardziej szczegółowoZMIANY W ORGANIZMIE SPOWODOWANE PICIEM ALKOHOLU
ZMIANY W ORGANIZMIE SPOWODOWANE PICIEM ALKOHOLU ( na podstawie artykułu zamieszczonego na portalu internetowym www.wp.pl zebrał i opracował administrator strony www.atol.org.pl ) Przewlekłe nadużywanie
Bardziej szczegółowoŻel antycellulitowy ŻEL ANTYCELLULITOWY. Czym jest cellulit? INFORMACJE OGÓLNE
Czym jest cellulit? cellulit= skórka pomarańczowa = nierównomierne rozmieszczenie tkanki tłuszczowej, wody i produktów przemiany materii w tkankach skóry, widoczne wgłębienia i guzkowatość skóry, występująca
Bardziej szczegółowo