PRZEGL D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO

Transkrypt

1 PRZEGL D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO Rok LXIX Nr 2 (812) Warszawa Luty 2016 PL ISSN Nr indeksu w numerze m.in. Dobre praktyki spó³ek gie³dowych Perspektywy zmian uregulowañ prawnych w odniesieniu do nowej ywnoœci zawieraj¹cej wytworzone nanomateria³y Utracone korzyœci ( lucrum cessans) jako szkoda w prawie karnym Odpowiedzialnoœæ cywilnoprawna cz³onków zarz¹du spó³ki akcyjnej w czeskiej ustawie o korporacjach handlowych Krótka sprzeda POLSKIE WYDAWNICTWO EKONOMICZNE

2 PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO NR 2 LUTY PL ISSN MIESIE CZNIK Redaktor naczelny: Prof. UŁ dr hab. Kazimierz Strzyczkowski (Uniwersytet Łódzki) Sekretarz redakcji: Mariusz Gorzka Rada naukowa: Prof. dr hab. Jan Błeszyński (Uniwersytet Warszawski) Prof. dr nauk prawnych Oleg Gorodow (Państwowy Uniwersytet w Sankt Petersburgu, Rosja) Prof. Heibert Hirte (Uniwersytet w Hamburgu, Niemcy) Dr hab. Robert Jastrzębski (Uniwersytet Warszawski) Prof. dr hab. Peter-Christian Müller-Graff (Uniwersytet w Heidelbergu, Niemcy) Doc. Oleg P. Lichichan (Dyrektor Instytutu Prawa Państwowego Uniwersytetu w Irkucku, Rosja) Prof. dr hab. Karol Sobczak (Szkoła Główna Handlowa) Prof. dr hab. Elżbieta Skowrońska-Bocian (Uniwersytet Warszawski) Dr hab. Marek Szydło (Uniwersytet Wrocławski) Prof. Ruth Taplin (University of Leicester, Wielka Brytania) Dr Ryszard Tupin (Uniwersytet Warszawski) Adres Redakcji Warszawa, ul. Canaletta 4 tel. (22) ; fax (22) pug@pwe.com.pl Wydawca Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne SA Warszawa 84, skr. poczt pwe@pwe.com.pl WARUNKI PUBLIKACJI: PRENUMERATA na 2016 r.:,,ruch,, SA Zamówienia na prenumeratę w wersji papierowej i na e-wydania można składać bezpośrednio na stronie ruch.com.pl Ewentualne pytania prosimy kierować na adres prenumerata@ruch.com.pl lub kontaktując się z Centrum Obsługi Klienta,,Ruch pod numerami lub czynne w dni robocze w godzinach Koszt połączenia wg taryfy operatora Garmond Press SA Dział Prenumeraty tel. (22) Kolporter SA Departament Dystrybucji Prasy tel. (22) do 75 GLM Sp. z o.o. Dział Dystrybucji Prasy tel. (22) prenumerata@glm.pl As Press tel. (22) , (22) Poczta Polska SA infolinia Sigma-Not Zakład Kolportażu tel. (22) bok kol@sigma-not.pl Terminy prenumeraty: do 30 listopada dla prenumeraty realizowanej od 1 stycznia następnego roku; do końca lutego dla prenumeraty realizowanej od II kwartału bieżącego roku; do końca maja dla prenumeraty realizowanej od III kwartału bieżącego roku; do końca sierpnia dla prenumeraty realizowanej od IV kwartału bieżącego roku. Cena prenumeraty: Roczna 670,80 zł Półroczna 335,40 zł Prenumerata u Wydawcy: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne SA Warszawa, ul. Canaletta 4 bialek@pwe.com.pl Prenumerata roczna 25% rabatu. Prenumerata półroczna 10% rabatu. Nakład: 850 egzemplarzy Cena 1 egz. 55,90 zł (w tym 5% VAT) Skład i łamanie: Zdzisław Wasilewski, Warszawa, ul. Resorowa 28, tel Druk: Lotos Poligrafia sp. z o.o., Warszawa, ul. Wał Miedzeszyński 98, tel TREŚĆ NUMERU ARTYKUŁY Jerzy Jacyszyn, Uniwersytet Wrocławski Dobre praktyki spółek giełdowych Best practices of stock exchange listed companies 2 Marcin Jurewicz, Uniwersytet w Białymstoku Perspektywy zmian uregulowań prawnych w odniesieniu do nowej żywności zawieraja cej wytworzone nanomateriały Prospects for changes of regulations in relation to novel foods containing engineered nanomaterials 8 Elżbieta Hryniewicz-Lach, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Utracone korzyści (lucrum cessans) jako szkoda w prawie karnym Lost profits (lucrum cessans) as damage in criminal law 15 Dorota Siwiec, Uniwersytet Śla ski w Katowicach Odpowiedzialność cywilnoprawna członków zarza du spółki akcyjnej w czeskiej ustawie o korporacjach handlowych The civil liability of managing board members in a joint-stock company in the Czech Companies Act 21 KONSULTACJE Tomasz Zienowicz, Uniwersytet Gdański Krótka sprzedaż Short sales 31 Szanowni Czytelnicy i Autorzy Archiwalne artykuły z 2015 r. już dostępne na stronie internetowej naszego pisma. Co miesiąc wraz z nowym numerem PUG-u kolejny numer archiwalny: W najbliższych numerach: Oferowanie przez operatora wyznaczonego usług pocztowych w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego prowadzonego przez jednostkę sektora finansów publicznych Przegląd orzecznictwa Sądu Najwyższego w 2015 roku,,przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego jest czasopismem naukowym punktowanym przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego (8 punktów)

3 Dobre praktyki spółek giełdowych Best practices of stock exchange listed companies prof. dr hab. Jerzy Jacyszyn Streszczenie Od początku 2016 zaczęły obowiązywać wobec spółek giełdowych,,dobre praktyki spółek giełdowych. Czym są owe dobre praktyki, jakie jest ich znaczenie w obrocie gospodarczym, jaki mają one charakter prawny, to tylko niektóre pytanie, na jakie warto odpowiedzieć, by świadomość, na ich temat była powszechnie znana, a co ważniejsze by ich reguły oddziaływały pozytywnie na spółki handlowe występujące na krajowym rynku gospodarczym. Poszerzyć można te pytania o to, czy dobre praktyki spółek giełdowych można w pewnym stopniu zaproponować innym spółkom kapitałowym, którym powinno zależeć na tym, aby stworzenie określonych reguł praktycznych świadczyło o ich atrakcyjności gospodarczej, czytelności postępowania w określonych sytuacjach, poważnym traktowaniu inwestorów, jawności kryteriów stawianych organom spółek handlowych. Słowa kluczowe: dobre praktyki, zarząd, rada nadzorcza, akcjonariusze. Summary At the beginning of 2016, there came into existence Best practices of stock exchange listed companies ; what are the new best practices, what is their importance in business trading, what is their legal nature these are just some questions which should be responded, so the awareness of them was widely known, and more importantly, their rules have positive influence on commercial companies appearing on the national economic market. We can expand these questions of whether best practices of stock exchange listed companies may be to some extent offered to other corporations, which should depend on the fact that the creation of certain practical rules testifies their economic attractiveness, readability of conduct in specific situations, serious treatment of investors, as well as transparency of criteria for bodies of commercial companies. Key words: best practices, management board, supervisory board, shareholders. Potrzebę stworzenia dobrych praktyk w obrocie gospodarczym zrodziło wyraźnie zapotrzebowanie poprawy systemu nadzoru korporacyjnych nad spółkami giełdowymi. Takie zjawisko zaobserwowano w wielu krajach świata oraz Unii Europejskiej. Olbrzymie znaczenie przypisuje się opracowaniu instytucji międzynarodowych, które zostało zawarte w dokumencie pt.:,,zasady nadzoru korporacyjnego OECD. Nie można też zapominać o planach modernizacji europejskiego prawa spółek, które także wpływały na koncepcje stworzenia,,prywatnych regulatorów określonych spółek handlowych, do których najczęściej zaliczano tzw. spółki giełdowe. Niezwykle ważną rolę odegrała w zakresie tworzenia określonych reguł postępowania problematyka corporate governance odnosząca się do ustroju wewnętrznego spółek akcyjnych oraz warunków ich funkcjonowania na rynku gospodarczym. Warto zauważyć, że termin ten tłumaczony jest, jako,,nadzór korporacyjny,,,nadzór właścicielski,,,ład korporacyjny, czy też,,władztwo korporacyjne. Pojęcia te nie oddają w pełni specyfiki i złożoności tego wyrazu. Jego znaczenie jest niezwykle pojemne i odnosi się do wielu istotnych kwestii zawiązanych z bytem spółek akcyjnych. Nie rozwijając jednak tego wątku pragnę podkreślić, że jest on dość gruntownie opisywany w literaturze krajowej i światowej. W polskim systemie prawa spółek zauważane są, nie tylko dobre strony funkcjonowania spółek akcyjnych, ale także i negatywne mechanizmy, które wiążą się z nadużywaniem pozycji przez dominujących akcjonariuszy na szkodę akcjonariuszy mniejszościowych i wierzycieli. Jest to m.in. efektem kapitałowego charakteru tychże spółek, co przejawia się w mocnej pozycji zarządu w prowadzeniu spraw spółki i jej reprezentacji. Środkami, jakie mają,,zmiękczyć pozycję zarządu są odpowiednie przepisy Kodeksu spółek handlowych, na podstawie których rada nadzorcza wykonuje określone funkcje nadzorcze wobec tego organu. Istotne są tu także bezpośrednie prawa przyznane akcjonariuszom w czasie walnego zgromadzenia. W tym miejscu zasadnym wydaje się postawienie pytania, czy instrumenty prawne zawarte w Kodeksie spółek handlowych są odpowiednim zabezpieczeniem chroniącym akcjonariuszy, zawłaszcza tych mniejszościowych. Na ogół prawa służące tym akcjonariuszom są uważane za skuteczne co nie oznacza, że zdarzają się przypadki nadużywania pozycji akcjonariuszy o większościowym pakiecie akcji. Nie zawsze też rady nadzorcze wypełniają swoje zadania w sposób sumienny i zgodny z interesami wszystkich akcjonariuszy. Niekiedy też rodzą one określone spory rozstrzygane na forum polskich sądów. W tej sytuacji rodzi się pytanie czy istnieje jakieś antidotum na uniknięcie, bądź złagodzenie konfliktów między akcjonariuszami, czy też organami spółek handlowych. Czy zarządzanie spółką może być prowadzone w taki sposób, by nie antagonizowało ono jej akcjonariuszy, a także by poprawie kształtowały się relacje między zarządem a radą nadzorczą. A wreszcie, jak głębiej niż w Kodeksie spółek handlowych regulować kwestie istotne i ważne dla akcjonariuszy na walnym zgromadzeniu. To tylko niektóre pytania, na które starają 2 NR PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO

4 DOBRE PRAKTYKI SPÓŁEK GIEŁDOWYCH się odpowiedzieć dobre praktyki spółek giełdowych, jakie specjalnie stworzono dla odpowiedniego kształtowania ustroju, pozycji i roli akcjonariuszy w życiu spółki. Już na wstępie należy zaznaczyć, że dobre praktyki spółek notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych nie są źródłem prawa i nie mają one charakteru normatywnego. Są przykładem swoistego soft law, co oznacza tzw.,,miękkie prawo tworzone poza ramami władzy ustawodawczej przez podmioty prywatne, do których zlicza się Giełda Papierów Wartościowych jako Spółka Akcyjna. Przykłady tworzenia takiego miękkiego,,prawa nie są zbyt popularne w naszej praktyce gospodarczej, a szkoda, gdyż dzięki tym regułom możliwe jest elastyczne kształtowanie określonych stosunków faktycznych, jakie mogą mieć miejsce w naszych realiach gospodarczych. Celem dobrych praktyk jest stworzenie dobrych instrumentów wspierających efektywne zarządzanie spółką, skuteczny nadzór, poszanowanie praw akcjonariuszy oraz przejrzystą komunikację spółki z rynkiem gospodarczym. Dobre praktyki spółek notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych, jako zbiór ładu korporacyjnego oraz reguł postępowania mających wpływ na kształtowanie relacji spółek giełdowych z ich otoczeniem rynkowym, są ważnym elementem budowania konkurencyjności tych spółek i w istotny sposób powinno wpływać na ich atrakcyjność dla inwestorów krajowych jak i zagranicznych. Dobre praktyki spółek giełdowych są efektem pracy licznych ekspertów, poddane zostały konsultacji różnych grup uczestników rynku kapitałowego. Oznacza to, że są one oparte na konsensusie merytorycznym i organizacyjnym, korzystają także z dorobku dobrych praktyk spółek giełdowych, jakie powstały na początku 2002 roku. Od tej pory wprowadzano, niemalże co roku nowe projekty dobrych praktyk spółek giełdowych, uwzględniając racje, postulaty i potrzeby, które formułowała praktyka gospodarcza oraz doktryna prawa. Doprecyzowano wiele dotychczasowych zasad i zwiększono wymogi w zakresie wybranych zagadnień z punktu widzenia nadzoru korporacyjnego. Jednocześnie starano się uwzględnić zasadę adekwatności dostosowując konkretne zasady do możliwości wdrożenia ich przez spółki różnej wielkości. Obecna wersja dobrych praktyk spółek giełdowych (vide: strona internetowa Giełdy Papierów Wartościowych) składa się z następujących rozdziałów: Polityka informacyjna i komunikacyjna z inwestorami; Zarząd, Rada Nadzorcza; Systemy i funkcje wewnętrzne; Walne Zgromadzenie i relacje z akcjonariuszami; Konflikt interesów i transakcje z podmiotami powiązanymi; Wynagrodzenia. Każdy rozdział składa się ze wskazania ogólnego celu, jaki powinna osiągnąć spółka giełdowa poprzez stosowanie szczegółowych postanowień zawartych w danym rozdziale. Następnie znajdują się w nich rekomendacje podlegające obowiązkowi zamieszczenia informacji na temat ich stosowania w oświadczeniu o zastosowaniu zasad ładu korporacyjnego stanowiących część raportu rocznego emitenta. Na spółkach giełdowych ciąży obowiązek indywidualnej oceny przebiegu procesu stosowania,,dobrych praktyk... kierując się zasadą comply or explain czyli,,stosuj albo wyjaśnij dlaczego nie stosujesz Omijanie tej zasady rodzi określone konsekwencje, niezwłocznego poinformowanie o tym na podstawie 29 ust. 2 Regulaminu Giełdy. Przepis ten wskazuje, że dobre praktyki określone w uchwale nie są przepisami obowiązującymi w rozumieniu Giełdy. Stosowanie,,Dobrych praktyk spółek giełdowych opiera się na zasadzie dobrowolności, lecz z uwagi na rangę i znaczenie tych reguł, a także wobec kształtowania dobrego wizerunku na rynku giełdowym, korzystanie z tych dobrych praktyk wydaje się oczywistością. Przechodząc do prezentacji poszczególnych rozdziałów, pragnę zaznaczyć, że mają one charakter dość ogólny, co oznacza, że pominięte zostają niektóre rekomendacje, jako zbyt szczegółowe. Rozdział pierwszy zatytułowany jest,,polityka informacyjna i komunikacja z inwestorami. Teza główna tej części brzmi: Spółka giełdowa dba o należyta komunikację z inwestorami i analitykami, prowadza c skuteczna i przejrzysta politykę informacyjna. W tym celu zapewnia łatwy i niedyskryminuja cy nikogo dostęp do ujawnianych informacji, korzystaja c z różnorodnych narzędzi komunikacji. Realizując tę zasadę spółka powinna natychmiast reagować, gdy pojawią się w mediach nieprawdziwe informacje na jej temat. Jeżeli spółka prowadzi działalność sponsoringową, charytatywną lub inną o zbliżonym charakterze wówczas powinna o tym poinformować w sprawozdaniu rocznym. Ma to dodać odpowiedniego splendoru spółce giełdowej, świadczyć o jej humanitarnym obliczu, o jej,,moralnym charakterze. Spółka powinna być też otwarta na zadawane pytania przez inwestorów a na ich podstawie odpowiadać i wyjaśniać kwestie, które w tych pytaniach zostały postawione. W przypadku sporządzania sprawozdań rocznych spółka powinna dokonywać odpowiednich czynności z pewnym wyprzedzeniem, by dzięki temu inwestorzy mogli zapoznać się z wynikami finansowym, jak najszybciej po zakończeniu okresu sprawozdawczego. W celu ułatwienia kontaktu ze spółką giełdową spółka prowadzi korporacyjną stronę internetową i zamieszcza w niej w czytelnej formie i wyodrębnionym miejscu, oprócz informacji wymaganych przez prawo, także m.in. dodatkowe dokumenty, skład zarządu i rady nadzorczej oraz ich życiorysy, aktualną strukturę akcjonariatu, raporty bieżące i okresowe, prospekty emisyjne, a także wiele innych danych i informacji na temat spółki. Spółka, której akcje zakwalifikowane są do indeksów giełdowych WIG 20 lub mwig 40, zapewnia dostępność do swojej strony internetowej również w języku angielskim. Niniejszą zasadę powinny stosować także spółki spoza powyższych indeksów, jeżeli przemawia za tym struktura ich akcjonariatu lub charakter i zakres prowadzonej działalności. Rozdział drugi,,dobrych praktyk spółek giełdowych jest zatytułowany:,,zarząd i Rada Nadzorcza i formułuje następującą zasadę: Spółka giełdowa kieruje zarza d, jego członkowie działaja w interesie spółki i ponosza odpowiedzialność za jej działalność. Do zarza du należy w szczególności: przywództwo w spółce, zaangażowanie w wyznaczanie jej celów strategicznych i ich realizacja oraz zapewnienie spółce efektywności i bezpieczeństwa. Spółka nadzorowana jest przez skuteczna i kompetentna radę nadzorcza. Członkowie rady nadzorczej działaja w interesie spółki i kieruja się w swoim postępowaniu niezależnościa własnych opinii i osa dów. Rada nadzorcza PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO NR

5 BEST PRACTICES OF STOCK EXCHANGE LISTED COMPANIES w szczególności opiniuje strategię spółki i weryfikuje pracę zarza du w zakresie osia gania ustalonych celów strategicznych oraz monitoruje wyniki osia gane przez spółkę. W spółkach tych powinny być powoływane na członków zarządu i rad nadzorczych osoby reprezentujące wysokie kwalifikacje i doświadczenie. Osoby podejmujące decyzje w sprawie wyboru członków zarządu i rady nadzorczej spółki powinny dążyć do zapewnienia wszechstronności i różnorodności tych organów między innymi pod względem płci, kierunku wykształcenia, wieku i doświadczenia zawodowego. Ta rekomendacja jest niezwykle ważna, gdyż wymóg profesjonalizacji członków władz spółek w dużym stopniu wpływa na efektywność gospodarczą spółki giełdowej. Co więcej jest on także istotny w przypadku każdej spółki handlowej. Można jedynie zastanowić się nad tym, czy nie należałoby bliżej sprecyzować kryteriów, jakie powinny stawiane być kandydatom na członków zarządu i rady nadzorczej spółki giełdowej. Pełnienie funkcji członka zarządu stanowi główny obszar aktywności zawodowej członka zarządu. Zauważyć należy, że ta reguła nie odnosi się do członka rady nadzorczej co oznacza, że może on poza udziałem w pracach w radzie nadzorczej podejmować także pracę w innych strukturach gospodarczych, czy instytucjach państwowych. Istnieje jednak możliwość by członek zarządu poza tym organem wykonywał także pracę u innych pracodawców. Jednak dodatkowa aktywność członka zarządu nie może prowadzić do takiego zaangażowania, czasu i nakładu pracy, aby negatywnie wpływać na właściwe wykonywanie pełnionej funkcji w spółce. W szczególności członek zarządu nie powinien być członkiem organów innych podmiotów, jeżeli czas poświęcony na wykonywanie funkcji w innych podmiotach uniemożliwia mu rzetelne wykonywanie obowiązków w spółce. Członkowie rad nadzorczych powinni być w stanie poświęcić niezbędną ilość czasu na wykonywanie swoich obowiązków. Ta reguła wydaje się wysoce dyskusyjna, gdyż nie precyzuje ona, jaka ilość czasu jest potrzebna, by wykonywanie obowiązków członków rad nadzorczych uznać na wystarczającą. Czy nie lepiej byłoby odwołać się do kryteriów rzetelności, skuteczności, fachowości, po to by ocenić czy członek rady nadzorczej pełni swoją funkcję w sposób poprawny i właściwy, a także czy realizuje interes spółki oraz akcjonariuszy. W przypadku rezygnacji lub niemożności sprawowania czynności przez członka rady nadzorczej spółka podejmuje odpowiednie działania w celu uzupełnienia lub dokonania zmiany w radzie nadzorczej. Rada nadzorcza mając świadomość upływu kadencji członków zarządu oraz ich planów co do dalszego dobrego pełnienie funkcji w zarządzie, z wyprzedzeniem podejmuje działania mające na celu zapewnienie efektywnego funkcjonowania zarządu spółki. Spółka zapewnia radzie nadzorczej możliwość korzystania z profesjonalnych i niezależnych usług doradczych, które w ocenie rady są niezbędne do sprawowania przez nią efektywnego nadzoru w spółce. Dokonując wyboru podmiotu świadczącego usługi doradcze, rada nadzorcza uwzględnia sytuację finansową spółki. W ramach tego rozdziału zostały także opracowane zasady szczególne, dotyczące m.in. podziału odpowiedzialności za poszczególne obszary działalności spółki pomiędzy członków zarządu, wymogu zgody rady nadzorczej w przypadku zasiadania członków zarządu i rady nadzorczej poza grupą kapitałową spółki giełdowej. W tym przypadku nasuwa się uwaga, co oznacza pojęcie,,zasiadania do czego ono praktycznie i prawnie się odnosi. Czy chodzi o pełnienie funkcji członka zarządu i rady nadzorczej, czy też coś zupełnie innego. Takim pojęciem nie posługują się przepisy Kodeksu spółek handlowych, regulujące status prawny członków zarządu i rady nadzorczej. W tej sytuacji dobrze by było, aby zasada ta został w przyszłości skorygowana. W ramach zasad szczegółowych w zakresie kryteriów niezależności członków rady nadzorczej stosuje się Załącznik do Zalecenia Komisji Europejskiej 2005/162/WE z dnia 15 lutego 2005 r. dotyczącego roli dyrektorów nie wykonawczych i będących członkami rady nadzorczej spółek giełdowych i komisji rady (nadzorczej). Na tej podstawie rozwinięte zostały reguły odnoszące się do kryterium niezależności członka rady nadzorczej. W celu umożliwienia realizacji zadań rady nadzorczej zarząd spółki zapewnia radzie dostęp do informacji o sprawach dotyczących spółki. Poza czynnościami wynikającymi z przepisów prawa raz w roku rada nadzorcza sporządza i przedstawia zwyczajnemu walnemu zgromadzeniu m.in. dodatkowe oceny sytuacji spółki, systemu kontroli wewnętrznej, zarządzania ryzykiem, funkcji audytu wewnętrznego, sprawozdania z działalności rady nadzorczej, obejmującej conajmniej informacje na temat: składu rady i jej komitetów, spełniania przez członka rady kryterium niezależności, liczby posiedzeń rady i jej komitetów w raportowanym okresie, dokonania samooceny rady nadzorczej, ocenę sposobu wypełniania przez spółkę obowiązków informacyjnych dotyczących stosowania zasad ładu korporacyjnego określonych w Regulaminie Giełdy oraz przepisach dotyczących informacji bieżących i okresowych przekazywanych przez emitentów papierów wartościowych. Rada nadzorcza rozpatruje i opiniuje sprawy mające być przedmiotem uchwał walnego zgromadzenia. Opinia taka jak się wydaje powinna być sporządzona na piśmie i dostarczona akcjonariuszom conajmniej na 14 dni przed odbyciem walnego zgromadzenia. Rozdział trzeci dobrych praktyk dotyczy,,systemów i funkcji wewnętrznych spółki giełdowej. Sformułowana zasada informuje, że spółka giełdowa utrzymuje skuteczne systemy: kontroli wewnętrznej, zarza dzania ryzykiem oraz nadzoru zgodności działalności z prawem (complinace), a także skuteczna funkcję audytu wewnętrznego odpowiednie do wielkości spółki i rodzaju oraz skali prowadzonej działalności. Spółka wyodrębnia w swojej strukturze jednostki odpowiedzialne za realizację zadań w poszczególnych systemach lub pełnionych funkcjach, chyba że wyodrębnienie nie jest uzasadnione ze względu na rozmiar lub rodzaj prowadzonej działalności. Za wdrożenie i utrzymanie skutecznych systemów kontroli wewnętrznej, zarządzania ryzkiem, zgodności działalności z prawem oraz funkcji audytu wewnętrznego odpowiada zarząd spółki. Osoby odpowiedzialne za zarządzanie systemami podlegają bezpośrednio prezesowi lub innemu członkowi zarządu, a także mają zapewnioną możliwość raportowania bezpośrednio do rady nadzorczej lub komitetu audytu. W odniesieniu do osoby kierującej funkcją audytu wewnętrznego i innych osób odpowiedzialnych za realizację jej zadań zastosowane mają być zasady niezależności 4 NR PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO

6 DOBRE PRAKTYKI SPÓŁEK GIEŁDOWYCH określone w powszechnie uznanych, międzynarodowych standardach praktyki zawodowej audytu wewnętrznego. Co najmniej raz do roku osoba odpowiedzialna za audyt wewnętrzny i zarząd przedstawiają radzie nadzorczej własną ocenę skuteczności funkcjonowania systemów i funkcji audytu wewnętrznego wraz z odpowiednim sprawozdaniem. Rada nadzorcza monitoruje skuteczność systemów i funkcji audytu wewnętrznego w oparciu między innymi o sprawozdania okresowo dostarczane jej bezpośrednio jako organowi odpowiedzialnemu za te funkcje oraz zarząd spółki, jak również dokonuje oceny skuteczności funkcjonowania systemów i funkcji audytu wewnętrznego. W przypadku, gdy w spółce działa komitet audytu, monitoruje on skuteczność systemów i funkcji audytu wewnętrznego, jednak nie zwalnia to rady nadzorczej z dokonania rocznej oceny skuteczności funkcjonowania tych systemów i funkcji audytu wewnętrznego. W przypadku, gdy w spółce nie wyodrębniono organizacyjnie funkcji audytu wewnętrznego, komitet audytu (lub rada nadzorcza, jeżeli pełni funkcję audytu wewnętrznego) co roku dokonuje oceny, czy istnieje potrzeba dokonania takiego wydzielenia. Rozdział czwarty nowi tytuł:,,walne zgromadzenie i relacje z akcjonariuszami. Teza główna ma następujące brzmienie: Zarza d spółki giełdowej i jej rada nadzorcza powinny zachęcać akcjonariuszy do zaangażowania się w sprawy spółki, wyrażaja cego się przede wszystkim aktywnym udziałem (akcjonariusza) w walnym zgromadzeniu. Walne zgromadzenie powinno obradować z poszanowaniem praw akcjonariuszy i da żyć do tego, by podejmowane uchwały nie naruszały uzasadnionych interesów poszczególnych grup akcjonariuszy. Akcjonariusze biora cy udział w walnym zgromadzeniu wykonuja swoje uprawnienia w sposób nie naruszaja cy dobrych obyczajów. Spółka powinna dążyć do odbycia zwyczajnego walnego zgromadzenia w możliwie najkrótszym terminie po publikacji raportu rocznego, wyznaczając ten termin z uwzględnieniem przepisów prawa. Jeżeli jest to uzasadnione, z uwagi na strukturę akcjonariatu lub zgłaszane spółce oczekiwania akcjonariuszy, o ile spółka jest w stanie zapewnić infrastrukturę techniczną dla sprawnego przeprowadzenia walnego zgromadzenia przy wykorzystaniu środków komunikacji elektronicznej, powinna umożliwić akcjonariuszom udział w walnym zgromadzeniu przy wykorzystaniu takich środków w szczególności przez: transmisję obrad walnego zgromadzenia, dwustronną komunikację w czasie rzeczywistym, w ramach której akcjonariusze, mogą wypowiadać się w toku obrad walnego zgromadzenia, przebywając w miejscu innym niż miejsce obrad walnego zgromadzenia, wykonywanie osobiście lub przez pełnomocnika, prawa głosu w toku walnego zgromadzenia. Spółka dąży do tego, aby w sytuacji, gdy papiery wartościowe wyemitowane przez spółkę są przedmiotem wróżnych krajach (lub na różnych rynkach) i w ramach różnych systemów prawnych, realizacja zdarzeń korporacyjnych związanych z nabyciem praw po stronie akcjonariusza następowała w tych samych terminach we wszystkich krajach, w których są one notowane. Spółka ustala miejsce i termin walnego zgromadzenia w sposób umożliwiający udział w obradach jak największej liczbie akcjonariuszy. Jeżeli jest to uzasadnione z uwagi na strukturę akcjonariatu spółki, spółka zapewnia powszechnie dostępną transmisję obrad walnego zgromadzenia w czasie rzeczywistym. Przedstawicielom mediów umożliwia się obecność na walnym zgromadzeniu. Ta reguła jest niezwykle istotna, gdyż w praktyce funkcjonowania spółek giełdowych zdarzały się przypadki niedopuszczania lub poważnego utrudniania pracy przedstawicielom mediów w obradach walnego zgromadzenia. W przypadku otrzymania przez zarząd informacji o zwołaniu walnego zgromadzenia na podstawie art Kodeksu spółek handlowych, zarząd niezwłocznie dokonuje czynności, do których jest zobowiązany, w związku z organizacją i przeprowadzeniem walnego zgromadzenia. Zasada ta ma również zastosowanie w przypadku zwołania walnego zgromadzenia na podstawie upoważnienia wydanego przez sąd rejestrowy zgodnie z art Kodeksu spółek handlowych. Regulamin walnego zgromadzenia, a także sposób prowadzenia obrad oraz sposób podejmowania uchwał nie mogą utrudniać uczestnictwa akcjonariuszy w walnym zgromadzeniu i wykonywania przysługujących im praw. Zmiany w regulaminie walnego zgromadzenia powinny obowiązywać najwcześniej od następnego walnego zgromadzenia. Spółka ma dokładać starań, aby odwołanie walnego zgromadzenia, zmiana terminu lub zarządzenie przerwy w obradach nie uniemożliwiały lub nie ograniczały akcjonariuszom wykonywania prawa do uczestnictwa w walnym zgromadzeniu. Przerwa w obradach może mieć miejsce jedynie w szczególnych sytuacjach, każdorazowo wskazanych w uzasadnieniu uchwały w sprawie zarządzenia przerwy, sporządzanego w oparciu o powody przedstawione przez akcjonariusza wnioskującego o zarządzenie przerwy. Uchwała w sprawie zarządzenia przerwy wskazuje wyraźnie termin wznowienia obrad, przy czym termin ten nie może stanowić bariery dla wzięcia udziału we wznowionych obradach przez większość akcjonariuszy, w tym akcjonariuszy mniejszościowych. Spółka dokłada starań, aby projekty uchwał walnego zgromadzenia zawierały uzasadnienie, jeżeli ułatwi to akcjonariuszom podjęcie uchwały z należytym rozeznaniem. Nie do końca wiadomo, jak takie uzasadnienie powinno wyglądać, na ile może być lakoniczne i ogólnikowe, a w jakim stopniu konkretne i szczegółowe. W przypadku, gdy umieszczenie danej sprawy w porządku obrad walnego zgromadzenia następuje na żądanie akcjonariusza lub akcjonariuszy, zarząd lub przewodniczący walnego zgromadzenia zwraca się oprzed- stawienie uzasadnienia proponowanej uchwały. W istotnych sprawach lub mogących budzić wątpliwości akcjonariuszy spółka przekaże uzasadnienie chyba, że w inny sposób przedstawi akcjonariuszom informacje, które zapewnią akcjonariuszom podjęcie uchwały z należytym rozeznaniem. Realizacja uprawnień akcjonariuszy oraz sposób wykonania przez nich posiadanych uprawnień nie mogą prowadzić do nieprawidłowego działania organów spółki. Członkowie zarządu i rady nadzorczej uczestniczą w obradach walnego zgromadzenia w składzie umożliwiającym udzielenie merytorycznej odpowiedzi na pytania zadane w trakcie walnego zgromadzenia. Zarząd powinien prezentować uczestnikom walnego zgromadzenia wyniki finansowe spółki oraz inne istotne informacje zawarte w sprawozdaniu finansowym podlegającym zatwierdzeniu przez walne zgromadzenie. W przypadku zgłoszenia przez PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO NR

7 BEST PRACTICES OF STOCK EXCHANGE LISTED COMPANIES akcjonariusza żądania udzielenia informacji na temat spółki, nie później niż w terminie 30 dni, zarząd spółki jest obowiązany udzielić odpowiedzi na żądanie akcjonariusza lub poinformować go o odmowie udzielanie takiej informacji, jeżeli zarząd podjął taką decyzję na podstawie art lub 3 Kodeksu spółek handlowych. Uchwały walnego zgromadzenia powinny zapewnić zachowanie niezbędnego odstępu czasu pomiędzy decyzjami powodującymi określone zdarzenia korporacyjne, a datami, w których ustalane są prawa akcjonariuszy wynikające z tych zdarzeń korporacyjnych. Uchwała walnego zgromadzenia w sprawie emisji akcji z prawem poboru powinna precyzować cenę emisyjną albo mechanizm jej ustalania, bądź zobowiązywać organ do tego upoważniony do ustalania jej przed dniem prawa poboru, w terminie umożliwiającym podjęcie decyzji inwestycyjnej. Dzień dywidendy oraz terminy wypłaty dywidendy powinny być tak ustalone, aby okres przypadający między nimi był nie dłuższy niż 15 dni roboczych. Ustalenie dłuższego okresu pomiędzy tymi terminami wymaga uzasadnienia. Uchwała walnego zgromadzenia w sprawie wypłaty dywidendy warunkowej może zawierać tylko takie warunki, których ewentualne ziszczenie nastąpi przed dniem dywidendy. Uchwała walnego zgromadzenia o podziale wartości nominalnej akcji nie powinna ustalać nowej wartości nominalnej akcji na poziomie niższym niż 0,50 zł., który mógłby skutkować bardzo niską jednostkową wartością rynkową tych akcji, co w konsekwencji mogłoby stanowić zagrożenie dla prawidłowości i wiarygodności wyceny spółki notowanej na giełdzie. W omawianej tezie znajdują się także sformułowania, aby akcjonariusze wykonywali swoje uprawnienia na walnym zgromadzeniu w sposób nie naruszający,,dobrych obyczajów. Warto jak sądzę zastanowić się, co należy rozumieć pod pojęciem,,dobrych obyczajów, jako że termin ten nie jest normatywnie zdefiniowany, natomiast jest on wymieniony w art czy Kodeksu spółek handlowych. W większości regulacji odnoszącej się do tej instytucji naruszenie dobrych obyczajów wiąże się z sankcją w postaci wzruszalności danej czynności prawnej. Dobre obyczaje w rozumieniu tych przepisów to reguły uczciwości kupieckiej pojawiające się w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej. Obowiązują one wszystkich uczestników obrotu handlowego w tym spółki kapitałowe, ich organy statutowe oraz wspólników i akcjonariuszy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 października 2008 r. sygn. akt III CSK 100/08). Ponadto sprzeczność uchwały z dobrymi obyczajami występuje wówczas, gdy w obrocie handlowym może być uznana za nieetyczną. Chodzi przy tym jednak raczej nie o ocenę z punktu widzenia etyki przeciętnego, uczciwego człowieka lecz o oceny nastawione na zapewnienie niezakłóconego funkcjonowania spółki pod względem ekonomicznym (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 2005 r. sygn. akt IV CK 607/04). Wymienia,,dobre obyczaje także art. 3 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (DzU 2003, nr 153, poz ze zm.). Na temat,,dobrych obyczajów istnieje dość obszerna literatura, jako że dookreślenie znaczenia,,dobrych obyczajów pozostawiono judykaturze oraz jurysprudencji. Bez wątpienia pojęcie,,dobrych obyczajów jest klauzulą generalną, jaką można i należy stosować w określonych sytuacjach faktycznych i prawnych. Oparta jest ona na kryterium ocennym mającym swoje korzenie w powszechnej obyczajowości. Najogólniej mówiąc przez dobre obyczaje należy rozumieć takie zachowania, które wpływają pozytywnie na funkcjonowanie spółki i jej otoczenia rynkowego i są związane z przestrzeganiem uczciwości,,kupieckiej przy prowadzeniu działalności gospodarczej. Dobre obyczaje są wytworem praktyki wieloletniego określonego zachowywania się, a przez ich stosowanie oceniane są pozytywnie i stanowią swoistego rodzaju kryterium, które należy brać pod uwagę. Dobre obyczaje nie mają charakteru normatywnego, mogą mieć zarówno wymiar krajowy jak i międzynarodowy; mogą być opisane, jak i zwyczajowo znane i przestrzegane w stosunkach między podmiotami. Dobre obyczaje mogą formułować reguły praktyczne, jakie zostały zaaprobowane w obrocie gospodarczym. Dobre obyczaje zawsze muszą mieścić się w ramach obowiązującego prawa, nie mogą być z nim sprzeczne, ani też być uważane za alternatywne wobec przepisów prawa. Niekiedy dobre obyczaje mogą odwoływać się do reguł etycznych, a nawet moralnych. Dobre obyczaje to normy moralne ukształtowane na przestrzeni pewnego okresu, wymagające akceptacji i przyjęcia przez uczestników obrotu gospodarczego. Dobrymi obyczajami są w szczególności wzory zachowań, które pozytywnie wpływają na funkcjonowanie spółek w otoczeniu gospodarczym oraz są związane z powszechnie panującymi zasadami uczciwości. W rozdziale piątym zatytułowanym:,,konflikt interesów i transakcje z podmiotami powiązanymi sformułowana została teza: Spółka powinna posiadać precyzyjne procedury zapobiegania konfliktom interesów i zawieraniu transakcji z podmiotami powia zanymi w warunkach możliwości występowania konfliktu interesów. Procedury powinny przewidywać sposoby identyfikacji takich sytuacji, ich ujawniania oraz zarza dzania nimi. Członek zarządu lub rady nadzorczej powinien unikać podejmowania aktywności zawodowej, która mogłaby prowadzić do powstawania konfliktu interesów lub wpływać negatywnie na jego reputację, jako członka organu spółki, a w przypadku powstania konfliktu interesów powinien niezwłocznie go ujawnić. Żaden akcjonariusz nie powinien być uprzywilejowany w stosunku do pozostałych akcjonariuszy w zakresie transakcji zawieranych przez spółkę z akcjonariuszami lub podmiotami z nimi związanymi. Członek zarządu lub rady nadzorczej informuje odpowiednio zarząd lub radę nadzorczą o zaistniałym konflikcie interesów lub możliwości jego powstania oraz nie bierze udziału w głosowaniu nad uchwałą w sprawie, w której w stosunku do jego osoby może wystąpić konflikt interesów. Członek zarządu lub rady nadzorczej nie może przyjmować korzyści, które mogłyby mieć wpływ na bezstronność i obiektywizm przy podejmowaniu przez niego decyzji lub rzutować negatywnie na ocenę niezależności jego opinii i sądów. W przypadku uznania przez członka zarządu lub rady nadzorczej, że decyzja zarządu lub rady nadzorczej stoi w sprzeczności z interesem spółki może on zażądać zamieszczenia w protokole zarządu lub rady nadzorczej jego stanowiska na ten temat. Przed zawarciem przez spółkę 6 NR PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO

8 DOBRE PRAKTYKI SPÓŁEK GIEŁDOWYCH istotnej umowy z akcjonariuszem posiadającym co najmiej 5 % ogólnej liczby głosów w spółce lub podmiotem powiązanym zarząd zwraca się do rady o wyrażenie zgody na taką transakcję. Rada nadzorcza przed wyrażeniem zgody dokonuje oceny wpływu takiej transakcji na interes spółki. Powyższemu obowiązkowi nie podlegają transakcje typowe i zawierane na warunkach rynkowych w ramach prowadzonej działalności operacyjnej przez spółkę z podmiotami wchodzącymi w skład grupy kapitałowej spółki. W przypadku, gdy decyzję w sprawie zawarcia przez spółkę istotnej umowy z podmiotem powiązanym podejmuje walne zgromadzenie, przed podjęciem takiej decyzji spółka zapewnia wszystkim akcjonariuszom dostęp do informacji niezbędnych do dokonania oceny wpływu takiej transakcji na interes spółki. Spółka określa w regulacjach wewnętrznych kryteria i okoliczności, w których może dojść w spółce do konfliktu interesów, a także zasady postępowania w obliczu konfliktu interesów lub możliwości jego zaistnienia. Regulacje wewnętrzne spółki uwzględniają między innymi sposoby zapobiegania, identyfikacji i rozwiązywania konfliktów interesów, a także zasady wyłączania członka zarządu lub rady nadzorczej od udziału w rozpatrywaniu sprawy objętej lub zagrożonej konfliktem interesów. W rozdziale VI dobrych praktyk ujęte są zasady dotyczące wynagrodzenia. Spółka posiada politykę wynagrodzeń, co najmniej dla członków organów spółki i kluczowych menadżerów. Polityka wynagrodzeń określa w szczególności formę, strukturę i sposób ustalania wynagrodzeń członków organów spółki i jej kluczowych menadżerów. Wynagrodzenie członów organów spółki i kluczowych menedżerów powinno wynikać z przyjętej polityki wynagrodzeń. Polityka wynagrodzeń powinna być ściśle powiązana ze strategią spółki, jej celami krótkoi długoterminowymi, długoterminowymi interesami i wynikami, a także powinna uwzględniać rozwiązania służące unikaniu dyskryminacji z jakichkolwiek przyczyn. Jeżeli w spółce istnieje komitet do spraw wynagrodzeń w zakresie jego funkcjonowania istotne są postanowienia Załącznika I do Zalecenia Komisji Europejskiej. Poziom wynagrodzeń członków zarządu i rady nadzorczej oraz kluczowych menedżerów powinien być wystarczający dla pozyskania, utrzymania i motywacji osób o kompetencjach niezbędnych dla właściwego kierowania spółką i sprawowania nad nią nadzoru. Wynagrodzenie powinno być adekwatne do powierzonego poszczególnym osobom zakresu zadań i uwzględniać pełnienie dodatkowych funkcji, jak np. praca w komitetach rady nadzorczej. Pogramy motywacyjne powinny być tak skonstruowane, by między innymi uzależniać poziom wynagrodzenia członków zarządu spółki i jej kluczowych menedżerów od rzeczywistej, długoterminowej sytuacji finansowej spółki oraz długoterminowego wzrostu wartości dla akcjonariuszy i stabilności funkcjonowania przedsiębiorstwa. Aby powiązać wynagrodzenie członków zarządu i kluczowych menedżerów z długookresowymi celami biznesowymi i finansowymi spółki, okres pomiędzy przyznaniem w ramach programu motywacyjnego opcji lub innych instrumentów powiązanych z akcjami spółki, a możliwością ich realizacji powinien wynosić minimum 2 lata. Wynagrodzenie członków rady nadzorczej nie powinno być uzależnione od opcji i innych instrumentów pochodnych ani jakichkolwiek innych zmiennych składników, oraz nie powinno być uzależnione od wyników spółki. Spółka w sprawozdaniu z działalności przedstawia raport polityki wynagrodzeń zawierający co najmniej: ogólną informację przyjętego w spółce systemu wynagrodzeń, informacje na temat warunków wysokości wynagrodzenia każdego z członków zarządu w podziale na stałe i zmienne składniki wynagrodzenia, ze wskazaniem kluczowych parametrów ustalania zmiennych składników wynagradzania i zasad wypłaty odpraw oraz innych płatności z tytułu rozwiązania stosunku pracy, zlecenia lub innego stosunku prawnego o podobnym charakterze oddzielnie dla spółki i każdej jednostki wchodzącej w skład grupy kapitałowej, informacje na temat przysługującym poszczególnym członkom zarządu i kluczowym menedżerom pozafinansowych składników wynagrodzeń, wskazanie istotnych zmian, które w ciągu ostatniego roku obrotowego nastąpiły w polityce wynagrodzeń lub informacje o ich braku, ocenę funkcjonowania polityki wynagrodzeń z punktu widzenia realizacji jej celów, w szczególności długoterminowego wzrostu wartości dla akcjonariuszy i stabilności funkcjonowania przedsiębiorstwa. Dobre praktyki spółek giełdowych bez wątpienia mają charakter pragmatyczny, które formułują zasady nadzoru korporacyjnego, spełniają funkcję stymulującą pracę zarządów i rad nadzorczych. W dużej mierze odnoszą się także do wzmocnienia praw akcjonariuszy a także mają na celu wdrożenie większe niż do tej pory zasady transparentości spółek giełdowych. Dobre praktyki spółek giełdowych nie są rozwiązaniami idealnymi, co powoduje, że wymagają one korekt, uzupełnień i zmian. Bez wątpienia też konieczna jest odpowiednia edukacja na łamach prasy fachowej a także stworzenie systemu upowszechniania zasad dobrych praktyk dla spółek akcyjnych. Stanowią one wzór do naśladowania dla innych spółek handlowych, jakie występują w naszym obrocie gospodarczym. Wydaje się, że możliwym byłoby opracowanie i sformułowanie zasad dobrych praktyk dla takich spółek, jak np. spółki dominujące (art.6 Ksh) zwane też spółkami holdingowymi, czy też grupami spółek. Szczególnie zainteresowane mogą być spółki bankowe, czy też spółki celowe (art.611 Ksh) traktowane, jako,,spółki szczególne, czyli takie, które są uregulowane poza Kodeksem spółek handlowych. Ich byt prawny opiera się na specjalnych aktach prawnych. Można też rozważyć możliwość wprowadzenia dobrych praktyk w obrębie spółek komunalnych. Niewykluczone jest także, aby tzw. spółki branżowe (np. spółki energetyczne) czy też spółki akcyjne o poważnym kapitale zakładowym tworzyły dla siebie zbiory dobrych praktyk zachęcając tym samym potencjalnych inwestorów do zainteresowania ich akcjami. Jak się wydaje dobre praktyki opracowane dla konkretnych spółek akcyjnych miałyby wyraźny zindywidualizowany charakter, a zwarte w nich reguły umożliwiały zrealizowanie określonych celów, jakie spółki pragną osiągnąć, uwzględniając prawa akcjonariuszy a także organów tychże spółek. Treść i zakres takich reguł dobrych praktyk mógłby być także zależny od tego, w jakim stopniu spółka chce zaprezentować swoje,,walory organizacyjne, merytoryczne i komunikacyjne na rynku inwestorskim. Taka szeroka otwartość w pokazywaniu dobrych praktyk powinna dobrze świadczyć o intencjach, PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO NR

9 PROSPECTS FOR CHANGES OF REGULATIONS IN RELATION TO NOVEL FOODS CONTAINING ENGINEERED NANOMATERIALS organizacji władz spółek i możliwościach kapitałowych tychże spółek. Powinna też skutecznie przyciągać potencjalnych inwestorów do nabywania odpowiednich pakietów akcji. Dając tym samym gwarancję odniesienia poważnych sukcesów ekonomicznych realizowanych o czytelne zasady dobrych praktyk. Ciekawym wydaje się pytanie, kto miałby zająć się sformułowaniem reguł dobrych praktyk. Tu rozwiązania mogą być różne, począwszy od samych spółek akcyjnych a skończywszy na prywatnych firmach i instytucjach, które mogłyby oferować opracowanie takich dobrych praktyk. Niewykluczone też, aby projektami zbioru dobrych praktyk zajęły się kancelarie prawnicze, czy też specjalnie utworzone w tym celu prawnicze spółki partnerskie (art.86 i nast. Ksh). Upowszechnianie się dobrych praktyk wśród spółek handlowych jest w pewnym stopniu uzupełnieniem przepisów Kodeksu spółek handlowych. Jest też utrwalaniem dobrych obyczajów korporacyjnych, które mogą przyczyniać się do poprawy zaufania inwestorów do rynku kapitałowego, a w rezultacie prowadzić do wzrostu bezpieczeństwa obrotu i jego efektywności. Na czym powinno szczególnie zależeć spółkom kapitałowym. Bibliografia Aluchna, M. (2007). Mechanizmy corporate governance w spółkach giełdowych. Warszawa: Oficyna Wydawnicza SGH. Engeleit, M. (2005). Wirtualne walne zgromadzenie. Wpływ Internetu na prawo spółki akcyjnej. Warszawa: Wydawnictwo Difin. Furtek, M., Jurcewicz, W. (2002). Corporate governance ład korporacyjny w spółkach akcyjnych. Przegla d Prawa Handlowego, (6). Karasek, I. Wacławik, A. (2002). Polski kodeks corporate governance mechanizmy wdrażania i egzekwowania. Przegla d Prawa Handlowego, (7). Kulesza, T. (2002). Nadzór korporacyjny a zarza dzanie spółka kapitałowa. Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis. Ślęzak, M. (2005). Polskie kodeksu ładu korporacyjnego na tle rozwiązań ponadnarodowych. W: W. Przybylska-Kapuścińska (red.), Prace z problematyki rynku kapitałowego i ekonomiki jakości. Warszawa: Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej. Opalski, A. (2008). Dobre praktyki w spółkach publicznych. Przegla d Prawa Handlowego, (3). Oplustil, K. (2010). Instrumenty nadzoru korporacyjnego (corporate governance) w spółce akcyjnej. Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck. Popiołek, W. (1999).,,Szczególne spółki akcyjne w prawie polskim. W: II Kongres Notariuszy Rzeczypospolitej Polskiej. Referaty i Opracowania. Poznań-Kluczbork. Rudolf, S.(red.). (2004). Ekonomiczne i społeczne problemy nadzoru korporacyjnego. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego. Rudolf, S. (red.). (2006). Tendencje zmian w nadzorze korporacyjnym. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytety Łódzkiego. Szomburg, J., Tamowicz, P., Dzierżanowski, M. (2001). Corporate governance dla rozwoju Polski. Gdańsk: Polskie Forum Corporate Governance. Szumański, A. (2000). Zasady nadzoru korporacyjnego(corporate governance). Przegla d Prawa Handlowego, (5). Urbanek, P. (2008). Ewolucja funkcji rad nadzorczej w polskich spółkach publicznych. W: S. Rudolf (red.), Rola nadzoru korporacyjnego w kreowaniu wartości przedsiębiorstwa. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego. Zalega, K. (2000). Spór o pojęcie corporate governance. Organizacja i Kierowanie, (3). Perspektywy zmian uregulowań prawnych w odniesieniu do nowej żywności zawierającej wytworzone nanomateriały Prospects for changes of regulations in relation to novel foods containing engineered nanomaterials dr Marcin Jurewicz Streszczenie Celem legislacji UE dotyczącej zastosowań nanotechnologii w produkcji żywności i opakowań do żywności o ulepszonych właściwościach jest wykorzystywanie jej w sposób gwarantujący wysoki poziom bezpieczeństwa, ochrony zdrowia i środowiska. Zapewnienie społeczeństwu bezpiecznego korzystania z innowacyjnych aplikacji nanotechnologii w środkach spożywczych wymaga sukcesywnego uzyskiwania informacji dotyczących oceny ryzyka, zwłaszcza charakterystyki i wykrywania nanomateriałów, ich toksyczności, sposobów ich pomiarów i metod testów. Art. 3 ust. 2 lit. f nowego Rozporza dzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie nowej żywności określa,,wytworzony nanomateriał jako każdy celowo wytworzony materiał, którego jeden lub więcej wymiarów jest rzędu 100 nm lub mniej lub który składa się z odrębnych elementów funkcjonalnych, wewna trz lub na powierzchni, z których wiele ma jeden lub więcej wymiarów rzędu 100 nm lub mniej, wła czaja c struktury, aglomeraty lub agregaty, które moga mieć wielkość powyżej 100 nm, ale zachowuja właściwości 8 NR PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO

10 PERSPEKTYWY ZMIAN UREGULOWAŃ PRAWNYCH W ODNIESIENIU DO NOWEJ ŻYWNOŚCI ZAWIERAJA CEJ WYTWORZONE NANOMATERIAŁY charakterystyczne nanoskali. Właściwości charakterystyczne nanoskali obejmuja : właściwości zwia zane z określona rozległa powierzchnia rozpatrywanych materiałów i/lub szczególne właściwości fizyczno-chemiczne różnia ce się od właściwości tego samego materiału występuja cego w innej postaci niż nanomateriał. Definicja wytworzonego nanomateriału będzie poddana przeglądowi i aktualizacji, aby dostosować ją do postępu naukowo-technicznego. Nowe Rozporza dzenie Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie nowej żywności stanowi, iż żywność, która ma w składzie wytworzone nanomateriały, zalicza się do nowej żywności i podlega eksperckiej opinii EFSA dotyczącej oceny ryzyka (art. 10 ust. 1 i ust. 3) oraz wymaganiu uzyskania zezwolenia Komisji Europejskiej na wprowadzenie na rynek (art. 12 ust. 1). Słowa kluczowe: nanomateriały, nowa żywność, bezpieczeństwo. Summary The aim of the EU legislation on applications of nanotechnology in food and food packaging with improved properties is to use it in a way that ensures a high level of safety, healthcare and environmental protection. Ensuring the public the safe use of innovative applications of nanotechnology in foods requires a gradual obtaining information on risk assessment, in particular the characterization and the detection of nanomaterials, their toxicity, methods of measurement and test methods. Article 3 item 2 letter f of a new Regulation of the European Parliament and of the Council on novel foods defines engineered nanomaterial as any intentionally produced material that has one or more dimensions of the order of 100 nm or less or that is composed of discrete functional parts, either internally or at the surface, many of which have one or more dimensions of the order of 100 nm or less, including structures, agglomerates or aggregates, which may have a size above the order of 100 nm but retain properties that are characteristic of the nanoscale. Properties that are characteristic of the nanoscale include: those related to the large specific surface area of the materials considered and/or specific physico-chemical properties that are different from those of the non-nanoform of the same material. The definition of engineered nanomaterial will be reviewed and updated in order to adapt it to scientific and technical progress. A new Regulation of the European Parliament and of the Council on novel foods states that food that is composed of engineered nanomaterials is one of the novel foods and is subject to the expert opinion of EFSA on risk assessment (Article 10 item 1 and item 3) and the requirement to obtain authorization of the European Commission for the placing on the market (Article 12 item 1). Key words: nanomaterials, novel foods, safety. Wprowadzenie Definicja nanomateriału i jej wdrażanie w sektorze żywności. Działalność Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) w zakresie doradztwa naukowego w odniesieniu do zastosowania nanotechnologii w żywności. Celem uregulowań prawnych UE w odniesieniu do zastosowań nanotechnologii 1 w produkcji żywności i opakowań dożywności o ulepszonych właściwościach jest wykorzystywanie jej w sposób gwarantujący wysoki poziom bezpieczeństwa, ochrony zdrowia i środowiska. Zgodnie z pkt 2 zalecenia Komisji Europejskiej 2011/696/UE dotyczącym definicji nanomateriału (DzU L 275 z r., s. 38): Nanomateriał oznacza naturalny, powstały przypadkowo lub wytworzony materiał zawieraja cy cza stki w stanie swobodnym lub w formie agregatu ba dź aglomeratu 2, w którym co najmniej 50% lub więcej cza stek w liczbowym rozkładzie wielkości cza stek ma jeden lub więcej wymiarów w zakresie 1 nm 100 nm. W określonych przypadkach, uzasadnionych względami ochrony środowiska, zdrowia, bezpieczeństwa lub konkurencyjności, zamiast wartości progowej liczbowego rozkładu wielkości cza stek wynosza cej 50% można przyja ć wartość z zakresu 1 50%. Jako odstępstwo od pkt 2 za nanomateriały należy uznać fulereny, płatki grafenowe oraz jednościenne nanorurki węglowe o co najmniej jednym wymiarze poniżej 1 nm (pkt 3). Ponadto, zalecenie 2011/696/UE w pkt 5 stanowi, iż: Jeśli jest to technicznie możliwe i wymagane w danym systemie prawnym, zgodność z definicja nanomateriału można określać ilościowo na podstawie powierzchni właściwej przypadaja cej na objętość. Materiał należy uznać za zgodny z definicja nanomateriału, jeżeli jego powierzchnia właściwa przypadaja ca na objętość jest większa niż 60m 2 /cm 3. Jednak materiał, który jest nanomateriałem ze względu na liczbowy rozkład wielkości cza stek, należy uznać za zgodny z definicja nanomateriału, nawet jeśli jego powierzchnia właściwa jest mniejsza niż 60m 2 /cm 3. Definicja nanomateriału zawarta w zaleceniu 2011/696/UE za podstawowy wyróżnik, z którym są związane specyficzne właściwości nanomateriału, przyjmuje wielkość cząstek materiału w ich liczbowym rozkładzie. Uzupełniającym kryterium zastosowanym w tej definicji jest powierzchnia właściwa przypadająca na objętość materiału; pomiar tego wskaźnika jest bowiem aktualnie możliwy wyłącznie w przypadku suchych materiałów stałych i substancji rozdrobnionych za pomocą metody adsorpcji azotu. Zalecenie 2011/696/UE stanowi, iż w danych sektorach istnieje możliwość dostosowywania definicji nanomateriału do szczególnych warunków obowiązujących w nich, co dotyczy także sektora żywnościowego. Celem ustanowienia definicji nanomateriału jest określenie, czy dany materiał jest nanomateriałem (co może być związane z uzupełniającymi wymogami dopuszczania go do obrotu), aby zapewnić przeświadczenie o tym producentów oraz pomiotów wprowadzających na rynek nanomateriały. Dodatkowe wymagania dotyczące dopuszczania do obrotu ustanowiono dotychczas dla żywności, opakowań żywności, kosmetyków, produktów biobójczych oraz sprzętu elektrycznego i elektronicznego, w których procesie produkcji zastosowano nanotechnologię, co służy wzmocnieniu ochrony zdrowia ludzi i środowiska. Należy podkreślić istotną funkcję Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) w zakresie wsparcia PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO NR