N 5(26) årgång/rok VII. tidskriften för kultur och information. kwartalnik kulturalno-informacyjny. Suecia

Transkrypt

1 5 N 5(26) 2008 årgång/rok VII Suecia Polonia tidskriften för kultur och information kwartalnik kulturalno-informacyjny

2 Symbol Polski, wolności i zjednoczonej Europy En symbol för Polen, friheten och ett enat Europa Symbol Polski, wolności i zjednoczonej Europy powiedział 6 grudnia w Gdańsku prezydent Francji Nicolas Sarkozy a José Manuel Barroso dodał: symbol pokoju, wolności, sprawiedliwości i solidarności. Mówili o Lechu Wałęsie. Kilka dni temu odbyły się w Gdańsku uroczysta dwudniowa Konferencja Solidarność dla przyszłości dla uczczenia dwudziestej piątej rocznicy Pokojowej Nagrody Nobla dla Lecha Wałęsy z udziałem obu wspomnianych polityków i wielu innych osobistości. (Przeczytać o tym można na stronie 29, a na stronie 26, także komentarz Artura Sehna do bardzo osobliwego arty kułu jakim Dagens Nyheter uczcił zbliżającą się rocznicę Nobla dla Wałęsy.) José Manuel Barroso, jakby wzorując się na papieżu Benedykcie XVI, nauczył się tych kilku słów po polsku. Lechowi Wałęsie płynęły łzy. Nastrój był wzruszający, podniosły, poważny i radosny. Polscy uczestnicy konferencji podkreślali ogromne znaczenie nagrody Nobla dla całej Polski. Był rok 1983, w Polsce panował stan wojenny, czołowi działacze Solidarności, w tym sam Wałęsa, byli w obozach internowania lub w więzieniach, niektórzy, ścigani przez komunistyczną służbę bezpieczeństwa, działali w oraz trudniejszych warunkach w podziemiu, społeczeństwo było zmęczone, nadzieja na zmianę nikła. W tej sytuacji nagroda Nobla dla Lecha Wałęsy była mocnym impulsem, była świadectwem, że świat rolę Wałęsy i Solidarności docenił i o Polsce nie zapomniał. Społeczeństwo przebudziło się. Komunistyczna policja bezpieczeństwa przewidywała, że taki właśnie będzie efekt tej nagrody i usiłowała do niej nie dopuścić. Wałęsa miał być wyróżniony już w roku 1982, ale bezpieka podrzuciła do Oslo swoją fałszywkę, z której wynikało, że Wałęsa był agentem tajnej policji. Komitet noblowski w 1982 r. nie zdążył już sprawy zbadać i Wałęsa otrzymał nagrodę dopiero w roku następnym. Dzisiaj tą samą fałszywką posługują się młodzi polscy historycy pracujący w państwowej instytucji, jaką jest IPN (Instytut Pamięci Narodowej), by w wydanej przez IPN książce dowodzić, że Wałęsa był agentem, co miało wpływ na jego późniejszą działalność, kiedy był prezydentem wolnej Polski. Wyobraźmy sobie, że szwedzka państwowa instytucja jaką jest Forum för Levande Historia, wydaje książkę, w której dowodzi, że Olof Palme był sowieckim agentem i będąc premierem działał nie w interesie Szwecji lecz wykonywał dyrektywy KGB! Zbliżają się święta Bożego Narodzenia więc życzymy wszystkim nadziei, ufności i pogody ducha a oszczercom przeba cz amy. A w Nowym Roku życzymy naszym czytelnikom samych sukcesów i żeby dalej chciało im się czytać Suecię Polonię. A za ten rok pięknie dziękujemy! En symbol för Polen, friheten och ett enat Europa, sade den franska presidenten Nicolas Sarkozy den 6 december i Gdansk, och José Manuel Barroso tillade: en symbol för fred, frihet, rättvisa och solidaritet. De talade om Lech Walesa. För några dagar sedan ägde en konferens rum i Gdansk för att fi ra att det var tjugofem år sedan Lech Walesa fick Nobels fredspris. Med på den högtidliga konferensen, som kallades Solidaritet för framtiden och pågick under två dagar, var nämnda politiker och en rad andra framstående personligheter (Mer om det på sid. 29, på sid. 26 hittar läsaren Arthur Sehns kommentar till uppseendeväckande artikel i Dagens N yheter inför årsdagen för Walesas Nobelpris). José Manuela Barroso hade tagit efter påven Benediktus XVI och lärt sig dessa ord på polska. Lech Walesa var rörd till tårar. Stämningen var gripande, högtidlig, allvarsam och munter. De polska deltagarna betonade vilken stor betydelse Nobelpriset fick för hela Polen. Året var 1983, i Polen rådde krigstillstånd, Solidaritets främsta ledare, däribland Lech Walesa själv, satt i interneringsläger eller i fängelse, andra jagades av den kommunistiska säkerhetstjänsten men fortsatte att verka underjordisk under allt svårare omständigheter, folk var trötta och hoppet om förändring var ringa. I den situationen var ett Nobelpris till Lech Walesa en stark impuls, ett bevis på att världen satte värde på Walesa och Solidaritet och att man inte hade glömt Polen. Samhället väcktes till liv. Den kommunistiska säkerhetspolisen förutsåg att priset skulle få just den effekten och försökte förhindra att Walesa fick priset. Det var tänkt att han skulle få utmärkelsen redan 1982 men säkerhetstjänsten spred ut ryktet att Walesa hade varit säkerhetsagent. Nobelkommittén hann inte utreda saken och Walesa fick priset först nästföljande år. Av samma falska rykte använder sig idag unga polska historiker på det statliga institutet IPN (Instytut Pamieci Narodowej, Institutet för nationellt minne). I en bok som IPN gett ut påvisar de att Walesa varit agent, vilket påverkade hans senare verksamhet som president i det fria Polen. Föreställ er att det svenska statliga institutet Forum för levande historia ger ut en bok där man bevisar att Olof Palme var sovjetisk agent och som statsminister inte agerade i Sveriges intresse utan verkställde direktiv från KGB! Julen närmar sig så vi önskar alla hopp, förtröstan och sinnesro, och förlåter belackarna. Och inför det nya året önskar vi våra läsare lycka till och att ni ska fortsätta vilja läsa Suecia Polonia. Vi tackar för det gångna året!

3 Przez te 25 lat zmienił się świat i Europa, moja Ojczyzna odzys kała Wolność, ale potrzeba solidarności i dobrej współ pracy między ludźmi i państwami nie wygasła, a w glo balizującym się świecie jest jeszcze bardziej potrzebna pisze Lech Wałęsa. Läs sid. 29 Under de här 25 åren har världen och Europa förändrats, mitt Fädernesland har återfått sin Frihet, men behovet av solidaritet och ett bra samarbete människor och stater emellan har inte minskat, utan är ännu större i en globaliserande värld skriver Lech Wałęsa. Zob. str. 29 Suecia Polonia 5/2008 Innehåll / Spis treści 4 Var det polackerna som kristnade svenskarna? Samtal med professor Władysław Duczko Czy Polacy ochrzcili Szwedów? Rozmowa z prof. Władysławem Duczką Agent Bolek eller konsten att förgöra Lech Walesa Arthur Sehn Agent Bolek, czyli sztuka niszczenia Lecha Wałęsy Arthur Sehn Marika Stiernstedt och hennes band till Polen Arnold Kłonczyński Marika Stiernstedt i jej związki z Polską Arnold Kłonczyński Va, författarskola, vad är det? Agnes Franzén Co, szkoła pisarzy, co to jest? Agnes Franzén Polsk-svensk konsert Samtal med Michał Czyż Koncert polsko-szwedzki Rozmowa z Michałem Czyżem, Ambasadorem RP w Sztokholmie Lech Wałęsas jubileum Andrzej Jonas Jubileusz Wałęsy Andrzej Jonas vardag & kulturevenemang: Internationella Dokumentärfilmdagar życie codzienne i artystyczne: Perły światowego dokumentu - Między narodowy festiwal filmów dokumentalnych Nanas krönika Nana Håkansson Nanafelieton Nana Håkansson Omslaget/Okładka: Joanna Ocias Prenumeration / Prenumerata Vill du prenumerera på de följande 4 numren av Suecia Polonia så sätt in 100 SEK på plusgiro Glöm inte ange namn och adress på inbetalnigskortet. Jeśli chcesz zaprenumerować kolejne 4 numery Suecii Polonii wpłać 100 SEK na plusgiro Nie zapomnij podać imienia, nazwiska i adresu.

4 Intervju/wywiad Czy Polacy ochrzcili Szwedów? Rozmowa z prof. Władysławem Duczką Var det polackerna som kristnade svenskarna? Samtal med professor Władysław Duczko Zbigniew Bidakowski: Czy to Polacy ochrzcili Szwe dów? Władysław Duczko: Trwa ciągła dyskusja, kto tego dokonał. Miał to zrobić misjonarz z Anglii, czy też biskup niemiecki, były tu jeszcze inne pomysły, i do dzisiaj zgody nie ma. Według mnie zostało to załatwione przez pośrednictwo Bole sława Chrobrego. Prośba o misję wyszła od króla Olofa, wnuka Mieszka I, no i siostrzeńca Bole sława. Olof nie chciał, aby chrzest przyszedł od Duńczyków albo od Niemców, bo szłaby za tym zależność polityczna. Z Polską nie było tego problemu. A chrzcił biskup, którego wysłał Bruno z Kwer furtu, rezydujący wtedy na dworze Chrobrego, w roku Ochrzczono króla, jego dwóch synów i z tysiąc osób; królowej nie chrzczono, bo żoną Olofa była wtedy Estrid, księżniczka obodrycka (czyli Słowianka) ochrzczona już wcześniej. Bruno z Kwerfurtu był jedną z bardziej fascynujących postaci tego czasu: saksoński arystokrata, misjonarz i intelektualista. Był przyjacielem Chrobrego i przy jego pomocy udał się z misją do Jadźwingów, gdzie zginął, podobnie jak jego przyjaciel, Św. Wojciech, którego, trochę wcześniej, zabili Prusi. Teza, że misja, która ochrzciła króla Olofa, przybyła z Polski spotkała się z mieszanym przyjęciem w Szwecji. Niektórzy bada cze zaakceptowali ją, natomiast ze strony historyków religii została mocno zaatakowana. Przy tej okazji użyto tak fatalnych argumentów, że nie można tego brać poważnie. W 1912 r. po wstała praca proboszcza katedry w Uppsali, który prezentował typowe naówczas podejście, że Słowianie to są podludzie, a więc w ogóle nie można mówić, że córka Mieszka I była królową szwedzką i matką naszego Olofa i oczywiście nie ma mowy, żeby ten brutalny i okrutny Bolesław Chrobry miał cokolwiek do czynienia z wysłaniem misji do nas. Te argumenty z początku XX wieku, naznaczone rasistowską ideologią tych czasów, zostają przejęte przez współczesnego badacza! Nie chodzi tu, jak mi się wydaje, o złą wolę, raczej o dość typową sprawę: szwedzcy historycy nie znają wczesnej polskiej historii, i przez to nie mogą zrozumieć, jak bliskie związki istniały między Polską a Szwecją we wczesnym średniowieczu. Zbigniew Bidakowski: Och så var det polackerna som kristnade svenskarna. Władysław Duczko: Det pågår en ständig diskussion om vem som gjorde det. Det skulle vara en missionär från England eller en tysk biskop, även andra förslag förekom och än i dag råder ingen enighet i detta. Enligt mig var det via Boleslav den dristige som den saken ordnades. Det var kung Olof, barnbarnet till Mieszko I och systerson till Boleslav, som önskade en mission. Olof ville inte att kristnandet skulle komma från danskarna eller tyskarna, för med det skulle ett politiskt beroende följa. Med Polen skulle det problemet inte uppstå. Den som döpte var en biskop utsänd av Bruno av Querfurt som då uppehöll sig vid Boleslavs hov. Kungen, hans två söner och cirka tusen personer döptes, men inte drottningen, för Olofs dåvarande hustru, den obotritiska (det vill säga slaviska) hertiginnan Estrid var redan döpt sedan tidigare. Bruno av Querfurt var en av den här tidens mest fascinerande gestalter: en sachsisk aristokrat, missionär och intellektuell. Han var vän med Boleslav och med dennes hjälp begav han sig med missionen till folkstammen jatvingerna; där avslutade Bruno sitt liv på liknande sätt som sin vän, den helige Vojtêch, vilken tidigare hade dödats av pruserna. Teorin om att det var en mission från Polen som döpte kung Olof mottogs med blandade känslor i Sverige. En del forskare accepterade den, däremot attackerades den starkt av religionshistorikerna. Vid det tillfället använde man sig av så fatala argument att man inte kan ta det på allvar skrev domprosten i Uppsala domkyrka en avhandling i vilken han presenterade ett för den tiden typiskt förhållningssätt; att slaverna är undermänniskor, således kan man överhuvudtaget inte säga att Mieszko I: s dotter var svensk drottning och mor till vår Olof och självklart är det inte tal om att denne brutale och grymme Boleslav den dristige hade något att göra med att sända missionen till oss. Dessa argument från 1900-talets början, präglade av tidens rasistiska ideologi antas av nutida forskare! Jag tror inte att det här handlar om en illvilja, utan snarare om ett rätt typiskt fenomen: svenska historiker känner inte till Polens tidiga historia 4

5 Prof. Władysław Duczko Foto: Ignacy Skwarcan och kan därför inte förstå hur nära banden mellan Polen och Sverige var under den tidiga medeltiden. ZB: Varför lämnade du Sverige efter 30 år? WD: På grund av situationen som uppstått inom arkeologin på universitetet i Uppsala. Liksom på de flesta svenska universitet, har arkeologin slutat fungera och trätt in i en period av stagnation. Och eftersom detta stagnerande tillstånd kommer att vara länge och jag inte längre är ung, insåg jag att jag måste bege mig dit arkeologin ännu är vital och där det händer spännande saker. Det var tråkigt att lämna Uppsala, eftersom min institution där en gång varit en bra institution. Allt började ju just här, när Oscar Almgren och Oscar Montelius initierade den systematiska, vetenskapliga och europeiska arkeologin. Så sent som på och 70-talet hade svenska arkeologer nära kontakter med Europa, de samarbetade med polska vetenskapmän; de hade till och med en station i Bory Tucholskie (ett av Polens största skogsområden) där man grävde ut goternas forntida begravningsplatser. Och sedan plötsligt på 80-talet började intresset för de slaviska grannarna att sjunka, detta ledde fram till dagens isolering, vilken som bekant alltid leder till stagnation. ZB: Vilken var orsaken till att man började isolera sig och åsidosätta vissa geografiska områden? WD: Beslutsfattarna på den tiden gav arkeologin en ödesdiger inriktning. Afrikanistik anslöts till institutionen och Europa kopplades bort, i synnerhet Östeuropa, som har en särskild ZB: Dlaczego opuścił Pan Szwecję po 30 latach pracy? WD: Z powodu sytuacji w archeologii na moim uppsalskim uni wersytecie. Podobnie jak na większości szwedzkich uniwersytetów archeologia przestała funkcjonowac i weszła w okres stagnacji. A ponieważ ten stan będzie trwał długo, a ja już nie jestem młody, to uznałem że trzeba pojechać tam gdzie archeologia jest nadal witalna i gdzie dzieją się ciekawe rzeczy. Opusciłem Uppsalę z żalem, bo mój instytut byl kiedyś dobrym instytutem. Przecież wszystko zaczęło się właśnie tutaj, gdzie Oskar Almgren i Oskar Montellius zapoczątkowali systematyczną naukową archeologię europejską. Jeszcze w 60- tych i 70-tych latach XX wieku archeologia szwedzka miała bliskie kontakty z Europą, współpracowała z uczonymi polskimi, nawet miała swoją stację w Borach Tucholskich tam kopano cmentarzyska Gotów i potem nagle, w 80-tych latach, zainteresowanie słowiańskimi sąsiadami zaczęło zanikać aż doszło do obecnego stanu izolacji który, jak wiadomo, zawsze prowadzi do stagnacji. ZB: Jaki był powód, że zaczęto się izolować i lekceważyć pewne kierunki badań? WD: Ludzie, którzy wówczas decydowali, nadali archeologii uppsalskiej fatalny kierunek. Dołączono do instytutu afrykanistykę a odłączono Europę, zwłaszcza wschodnią, która dla Szwecji ma specjalne znaczenie. Przez jakiś czas miałem wykłady z archeologii Polski i mimo wielkiego zainteresowania studentów uznano, że młodzież powinna się zajmować archeologią Afryki i czytać tylko książki archeologów anglosaskich. 5

6 Archeologia jest częścią społeczeństwa. To, co się dzieje na uniwersytetach jest odbiciem tego, co się dzieje w społeczeństwie. Lata 70-te były okresem ostatniego wielkiego lewicowego szaleństwa w Szwecji, a wczesne lata 90 to ogromny kryzys, który również odbił się na funkcjonowaniu uniwersytetów. Zaczęto się zastanawiać, czy stare formy, jakie miały uniwersytety są nadal aktu alne, czy powinno się je zmieniać. Z jednej strony było to dobre, z dru giej zaczęto stosować karygodne uproszcze nia, polityczną popra wność, promowanie przeciętniaków, mechaniczną równo wagę płci. Wszystko to spowodowało, że humanistyka szwedzka, która była na bardzo wysokim poziomie, zaczęła tracić swoją prężność i wchodzić w stan maraz mu. Zwłaszcza dotyczy to archeologii, gdzie nau cza nie studentów to kursy dla amatorów a jedna na 10 dysertacji doktorskich jest coś warta, reszta to makulatura. ZB: Jak się to odbiło na Pańskiej sytuacji? WD: Dla mnie prawdziwy problem pojawił się, gdy rozpocząłem wykopaliska w Starej Uppsali. Wpuszczono mnie w to wyjąt kowe miejsce ponieważ uważano, że tam już nic nie ma do odkrycia. No i po pierwszych odkryciach, których nikt się nie spodziewał, sprawy zaczęły się komplikować. ZB: Dlaczego? WD: Zacząłem kopać w miejscu, na które nikt nie zwracał uwagi, m. in. dlatego, że niedaleko szła granica tego zabytkowego terenu, poniżej królewskiego dworu (Kungsgården), na równinie przy rzece. Nikomu nie przyszło do głowy, że coś tam może być. Okazało się, że był tam wał, konstrukcja z początku VII w., który otaczał dwór królewski. Znaleźliśmy też kultowe budynki, jedne z najstarszych inskrypcji runicznych w Szwecji, najstarsze świece woskowe i masę różnych rzeczy, najczęściej kultowych. Poza tym kości prosiaków ulubione danie arystokracji skandynawskiej, bo przecież tylko arystokracja mogła sobie pozwolić, by jeść małe świnki, chłop nigdy przecież prosiaków nie je, tylko czeka, aż podrośnie porządnie. Także Foto: wikipedia.org Fresk z opactwa Św. Krzyża przedstawiający śmierć Brunona z Kwerfurtu Fresk från abbotskloster Heliga korset: Brunos af Querfurt död betydelse för Sverige. Under en viss tid föreläste jag om Polens arkeologi och trots ett stort intresse från studenternas sida, bestämdes det att ungdomarna borde ägna sig åt Afrikas arkeologi och enbart läsa litteratur skriven av anglosaxiska arkeologer. Arkeologin är en del av samhället. Det som sker på universiteten är en återspegling av det som händer i samhället. Under 1970-talet pågick den sista otyglade vänsterstormen i Sverige, och det tidiga 90-talet präglades av en allvarlig kris, som också återspeglade sig i hur universiteten fungerade. Man började fundera över om universitetens gamla strukturer fortfarande var aktuella, eller om man borde förändra dem. Å ena sidan var det bra, å andra sidan började man tillämpa klandervärda förenklingar, politisk korrekthet och promovera medelmåttor samt en mekanisk könskvotering. Allt detta orsakade att den svenska humanioran, som befann sig på en väldigt hög nivå, började tappa sin spänst och förtvina. Särskilt gäller detta arkeologin, där undervisningen av studenterna är amatörkurser och en av tio doktorsavhandlingar är värd någonting, resten är makulatur. ZB: Hur påverkades din situation av det här? WD: För mig personligen blev det ett problem först när jag började utgrävningarna i det Gamla Uppsala. Jag släpptes in till denna unika plats, eftersom man ansåg att det där inte fanns mer att upptäcka. Och så efter de första upptäckterna, som ingen hade väntat sig, började saker och ting kompliceras. ZB: Varför då? WD: Jag började gräva på en plats som ingen hade fäst något avseende vid, bland annat på grund av att gränsen till det här kulturhistoriska området gick inte långt därifrån, nedanför Kungsgården, på platån vid floden. Ingen hade kommit på tanken att det skulle fi nnas något där. Det visade sig att där fanns en vall, en konstruktion från början av 600-talet, som omringade Kungsgården. Vi fann också kultbyggnader, några av Sveriges äldsta runskrifter, de äldsta vaxljusen och en massa olika föremål, oftast kultföremål. Dessutom ben av spädgris en av den skandinaviska aristokratins favoriträtter, för det 6

7 var ju bara aristokratin som kunde tillåta sig att äta spädgrisar, en bonde skulle aldrig ha gjort det, utan väntat till att grisen växt till sig ordentligt. Vi fann även hästben hästkött var ett av de viktigaste medlen i kommunionen med gudarna. Kyrkan, som under och 1100-talen slutligen lyckades med att omvända svenskarna till kristendomen, kämpade ju under århundraden bara mot en endaste sak: att svenskarna inte skulle äta hästkött. Och till slut lyckades det. Det fi nns härliga historier från 1600-talet, när de svenska förbanden i Mecklenburg då de var omringade av katoliker gav sig, eftersom soldaterna vägrade att äta hästar. Men för att återgå till utgrävningarna. Efter de här upptäckterna och efter att jag givit ut resultaten av mina studier i två volymer, tillät man mig inte längre att leda utgrävningarna. Först i början av talet började Vitterhetsakademien fi nansiera utgrävningar på några utvalda platser i Gamla Uppsala och dessa tillförde än en gång alldeles nytt material till den här ovanliga platsens historia. ZB: Just det, Sveriges historia. Det finns där en kontinuitet som Polens tidiga historia saknar? WD: Själva idén med ett kungligt styrelseskick är väldigt tidig där. Åtminstone från och med romartiden. Om det uppkom några försök att förändra något så var det dynastin, eliten, den gruppen som höll i makten som ändrades och inte systemet. Detta skedde under slutet av 400-talet och i början av 500-talet. Gamla Uppsala var mellersta Sveriges centrum och runtomkring fanns många elitgravar. Dessa gravar var väldigt speciella, de byggdes som kammare, med rum av trä och allt detta täcktes av stenar och jord. De här gravarna öppnades och ibland stals något från dem, men oftast öppnade man dem bara, troligen i syfte att förstöra förutsättningarna för en förfäderskult vilken var en av de viktigaste elementen i de stora ätternas identitet. Det är ett klassiskt fall, detta att undanröja samhällselitens ideologiska grund: när förfädernas gravar den ideologiska legitimiteten för att regera förstörs, förstör man också möjligheten att regera. Samma sak ser vi hos dåtidens Merovinger, den frankiska dynastin i Västeuropa, där de tidigare härskarnas gravar också förstördes. Någon tid efter att de äldre eliternas gravar i Gamla Uppsalas centrum har förstörts förändras allt. Man börjar bygga stora hallbyggnader med takbärande stolprader och de avlidna härskarna begravs, kremerade, i gravhögar. På det gamla gravfältet i Valsgärde, inte långt från Gamla Uppsala, börjar man med nya begravningsritualer: begravningar i båtar. Båtarna drogs upp på en höjd, grävdes ner i marken, fylldes med vapen, hjälmar, sköldar, svärd, köksredskap och spel (vilka aristokratin manifesterade sig med). Utanför offrade man hästar, ibland fem sex stycken. På 500-talet inleder dessa nya härskare ett styre som hade stor betydelse för Sveriges historia. Framför allt inför de ett stabilt maktsystem, där kungafamiljen visserligen spelar en viktig roll, men dess möjlighet att styra är samtidigt begränsad av tinget som institution och den lokala aristokratin. Den här strukturen bevaras ända fram till mitten av 1200-talet, men kungens makt fortsätter att vara svag ända fram till början av 1500-talet när Gustav Vasa (farfar till Sigismund, svensk kung kości końskie mięso końskie było jednym z najważniejszych środków komunii z bogami. Kościół, któremu wreszcie w XI, XII wieku udało się przerobić Szwedów na chrześcijan, przez stulecia walczył z jedną jedyną rzeczą: żeby Szwedzi nie jedli mięsa końskiego. I to się w końcu udało. Są wspaniałe historie z XVII w., kiedy okrążane przez katolików oddziały szwedzkie w Meklemburgii, poddawały się, bo żołnierze odmawiali jedze nia koni. Ale wracając do wykopalisk. Po tych odkryciach i wydaniu dwóch tomów studiów nie pozwolono mi wiecej prowadzic wykopalisk. Dopiero na poczatku XXI wieku Vitterhetsakademien zaczęła finansować badania paru wybranych miejsc w Starej Uppsali, które znowu dostarczyły zupełnie nowego materiału do historii tego niezwykłego miejsca. ZB:, Właśnie, historia Szwecjii. Jest tu ciągłość, której brak wczesnej historii Polski? WD: Sama idea władztwa typu królewskiego jest tam bardzo wczesna. Co najmniej z okresu rzymskiego. Jeśli dochodziło do jakiejś próby zmian to była to zmiana dynastii, elity, grupy trzymającej władzę, a nie systemu. Tak się stało pod koniec V i na początku VI w. W środkowej Szwecji centrum istniało w Sta rej Uppsali, dookoła której było wiele grobów należących do elit. Te groby były bardzo specjalne, budowane tak jakby to były komory, izby z drewna, przykrywano to wszystko kamieniami i ziemią.groby te otwierano i czasami coś się z nich zabierało, ale najczęściej tylko otwierało, prawdopodobnie w celu zniszczenia podstawy do kultu przodkow, jednego z ważniejszych elementów tożsamości wielkich rodów. Jest to klasyczny przypadek usuwania podstawy ideologicznej elity społecznej: kiedy groby przodków legitymacja ideologiczna do rządzenia zostaną zniszczone, zniszczy się również możliwość rządzenia. To samo widzimy u ówczesnych Merowingów, dynastii Franków, w Europie zachodniej, gdzie groby tych, którzy panowali wcześniej, też były niszczone. W jakiś czas po zniszczeniu grobów starszych elit w centrum Starej Uppsali wszystko się zmienia. Pojawiają się wielkie hale stawiane na wysokich fundamentach, a zmarłych władców chowa się spalonych w wielkich kopcach. Niedaleko od Starej Uppsali, w Valsgärde, na starej nekropolii, zaczyna się nowy obrządek pogrzebowy: pochówki w łodziach. Łodzie były wciągane na wzgórze, wkopywane w zie mię, wypełniano je bronią, hełmami, tarczami, mieczami, wyposa że niem kuchni, grami (które były manifestacją arystokratycznego życia). Na zewnątrz składano ofiary z koni, nieraz 5-6. Ci nowi władcy, w VI w. rozpoczynaja rządy mające wielkie znaczenie dla historii Szwecji. Przede wszystkim wprowadzają stabilny system władzy, w której rodzina królewska ma co prawda wielkie znaczenie, ale jednocześnie jej możliwości rządzenia są ograniczane przez instytucję wiecu i lokalną arystokrację. Ta struktura utrzymuje się aż do połowy XIII w., ale władza królewska, ta słaba, istnieje aż do początku XVI, gdy Gustaw Waza, dziad naszego Zygmunta, przeprowadza swoją rewolucję. ZB: Jakie znaczenie ma Stara Uppsala w późniejszych czasach? WD: W Starej Uppsali umiejscowiono siedzibę swieżo stworzonego, w 1164, arcybiskupstwa. Wbrew prawu kanonicznemu, które nakazuje umieszczać je tylko w miastach, a Stara Uppsala 7

8 och kung av Polen, samt storfurste av Litauen ), genomför sin revolution. nigdy nie była miastem, była wsią. Ale umieszczono tu siedzibę dlatego, że to miejsce było centrum Szwedów, i było jedynym miejscem z niesłychanie wielkim prestiżem. Siedziba arcybiskupstwa musiała znaleźć się w kraju Szwedów, a nie u Gotów, w Götaland. Pierwotna Szwecja to tylko obecna Upplandia, ten obszar nazywał się Svetjud. Ta nazwa oznacza lud Szwedów i stąd późniejsza nazwa kraju (Szwecja). Bo dzisiejsze Sverige, która oznacza królestwo szwedzkie (Svearike) jest nazwą duń ską, która powstała w kancelarii królewskiej za czasów unijnych w XV w. ZB: Zadziwiające, że archeologia pozwala na tak precyzyjne pisanie historii. WD: Historycy zajmujący się epokami, do których jest dużo źródeł pisanych mówią do nas, archeologów, wy to ze swoimi źródłami możecie robić, co chcecie. Ale przecież to samo robią oni. Nieraz przez stulecia trwa dyskusja na temat znaczenia jednego słowa w jakimś dokumencie. Tak to jest z tymi najwcześniejszymi źródłami pisanymi. Archeologiczne źródła mają to do siebie, że ich liczba rośnie ciągle i czasami można się dokopać do rozwiązania problemu. Na przykład w Polsce, gdzie głównie przy pomocy archeologii bada się początki państwa polskiego, państwa Piastów. Kiedy organizacja polityczna Szwedów, o charakterze królewskim, istniała już tysiąc lat, w obecnej Wielkopolsce, w 40-tych latach X wieku dopiero tworzyło się wśród żyjących tam plemion, prywatne państwo należące do ludzi potem nazwanych Piastami, mających centrum, taką swoją Starą Uppsalę, w Gnieźnie. Na tym polega najbardziej widoczna różnica: Szwecja ma niesłychanie długą ciągłość swojej wczesnej historii, podczas gdy w Polsce, po dramatycznych zmianach w VI wieku, kiedy nastąpiła wymiana bogatej kultury okresu rzymskiego na przaśną, rolniczą okresu słowiańskiego, państwo powstaje dopiero po czterystu latach. Dziękuję za rozmowę. Foto: Anna Bidakowska Władysław Duczko (1946), studia archeologiczne w Warszawie i Uppsali; docent na uniwersytecie uppsalskim i profesor Akademii Humanistycznej w Pultusku. Za książkę Ruś wikingów otrzymal w roku 2007 nagrodę Przeglądu Wschodniego i Nagrode Klio. ZB:Vilken betydelse har Gamla Uppsala under senare tider? WD: I Gamla Uppsala förlades det då nyligen bildade 1164 ärkebiskopsdömet. Detta stod i strid med den kanoniska rätten, som påbjuder att ett ärkebiskopsdöme bara ska förläggas i städer, och Gamla Uppsala var aldrig en stad, utan landsbygd. Men ärkebiskopsdömet förlades här, därför att det var svenskarnas centrum, och den enda platsen med till den grad höga status. Man var tvungen att förlägga ärkebiskopsdömet i svenskarnas land och inte hos goterna i Götaland. På ett första stadium bestod Sverige bara av det nuvarande Uppsala, och det området hette Svetljud. Namnet betyder svenskarnas folk och härifrån kommer landets senare namn Sverige. För dagens Sverige, vilket betyder svenska kungariket (Svearike) är en dansk benämning som uppkom i kungakansliet under unionstiden på 1400-talet. ZB: Det är ju häpnadsväckande, att arkeologin tillåter en så exakt historieskrivning? WD: Historiker som sysslar med perioder, från vilka det finns många skriftliga källor, säger till oss arkeologer, att ni kan göra vad ni vill med era källor. Men de gör ju samma sak. Diskussionen om ett visst ords betydelse i något dokument kan ibland pågå i århundraden. Så är det med de här allra tidigast skrivna källorna. Arkeologiska källor har den egenheten att deras antal ständigt ökar och ibland kan man gräva sig fram till en lösning av problemet. Till exempel i Polen, där man huvudsakligen med hjälp av arkeologin forskar kring den polska statens början, Piastidernas stat. När svenskarnas politiska organisation, som påminde om kungastyre, redan hade existerat i tusen år, så höll det på att i nuvarande Storpolen (Wielkopolska, idag en administrativ provins och landskap i Polen) först på 940-talet bildas en privat stat bland de stammar som levde där. Denna stat tillhörde de som senare kallades piastiderna och vilka hade sitt centrum, sitt Gamla Uppsala, i Gniezno. Här finns den tydligaste skillnaden: Sverige har en oerhört lång kontinuitet i sin tidiga historia, medan staten i Polen bildas först efter 400 år, efter dramatiska förändringar under 500-talet, när den rika kulturen från romartiden ersättes med den slaviska folkvandringstidens rudimentära jordbrukskultur. Tack för samtalet. Władysław Duczko (1946), arkeologistudier vid Warszawasoch Lunds Universitet; docent vid Uppsala universitet och professor vid Humanistiska Akademien i Pultusk. För boken Vikingarnas Rus erhöll han 2007 priset Przegląd Wschodni och priset Klio. Przegląd Wschodni är en kvartalsskrift som delar ut detta prestigefyllda pris för de bästa vetenskapliga publikationerna om Östeuropa som kultur-politisk region, dess historia från medeltid till nutid med fokus på relationer östeuropeiska länder emellan. Klio har delats ut sedan 1996 och är en utmärkelse som tilldelas polska författare och förläggare som ägnar sig åt historisk litteratur och för deras insatser att sprida historia och historisk litteratur i Polen. 8

9 Marika Stiernstedt, Paris 1927 Marika Stiernstedt i jej związki z Polską Marika Stiernstedt och hennes band till Polen Marika Stiernstedt ( ) jest już nieco zapomnianą szwedzką pisarką, autorką kilkudziesięciu powieści, artykułów i książek wspomnieniowych. Ze względu na poruszaną tematykę i kontrowersyjne decyzje, które podejmowała w życiu prywatnym, zyskała opinię niezwykle odważnej działaczki upominającej się o prawa kobiet. Przez szereg lat należała do Samfundet Nio, fundacji pełniącej funkcję szwedzkiej akademii literatury, a w okresie II wojny światowej przewodniczyła tej instytucji. Wielokrotnie podkreślała, że czuje się pół Polką, co udowodniła angażując się na rzecz Polski w okresie I i II wojny światowej. Mimo, że dzisiaj już trochę zapomniana, odegrała ważną rolę w popieraniu spraw polskich w Szwecji. Niektóre jej działania wzbudzały dużo emocji i nawet współcześnie oceniane są krytycznie. Marika Stiernstedt ( ) är en något bortglömd svensk författare som skrivit ett tjugotal romaner, artiklar och en självbiografisk svit. Tack vare sina ämnesval och de kontroversiella beslut som hon fattade i sitt privatliv fick hon rykte om sig att vara en sällsynt modig kvinnosakskvinna. Hon var under många år medlem av Samfundet De Nio, där hon även var ordförande under andra världskriget. Hon betonade ofta att hon känner sig till hälften som polska, vilket hon gav prov på genom att engagera sig för Polen under andra världskriget. Trots att hon idag är lite bortglömd spelade hon en viktig roll när det gällde att vinna stöd för Polen i Sverige. En del av det hon gjorde väckte starka känslor och kritiseras till och med idag. Od Wyborga do Raguzy. Koligacje rodzinne Była córką generała Wilhema Stiernstedta i Marii Ciechanowieckiej. Ojciec Mariki, Wilhelm Leonard ( ), wywodził się z jednej z bardziej znaczących rodzin szwedzkich Thesleff, od końca XVII wieku używającej nazwiska Stiernstedt, właścicieli majątku Risberga. Protoplastą rodu był Hans Thesleff, kupiec z Wyborga, żyjący na początku XVII wieku. Następne pokolenia wykazały się dużą operatywnością Från Viborg till Raguza. Adelsfamiljer Marika Stiernstedt var dotter till generallöjtnant Wilhelm Stiernstedt och Maria Ciechanowiecka. Marikas far, Wilhelm Leonard ( ), kom från den friherreliga adelsätten Thesleff som ägde egendomen Risberg och som i slutet på 1600-talet tog namnet Stiernstedt. Ättens stamfader var Hans Thesleff, köpman från Viborg, som levde i början av 1600-talet. De följande generationerna visade stor företagsamhet och knappt hundra år 9

10 senare var ätten betydelsefull i Sveriges offentliga liv. Till det bidrog friherre Johan Stiernstedt, statstjänsteman under Karl XII. Hans son Karl Johan ( ) var till och med i Polen under stora nordiska kriget och deltog i slaget vid Poltava år Medlemmar ur familjen fyllde olika funktioner inom statlig administration och inom armén. Wilhelm Leonard Stiernstedt, son till Johan Wilhelm och Zofia Uggla, slog in på samma bana när han efter avslutade universitetsstudier i Uppsala tillträde en tjänst som adjutant åt blivande kung Oscar II. Maria Ciechanowiecka lärde han känna i Sankt Petersburg där han var militärattaché hos den svenska ministern, generalmajor Oscar Björnstjerna. Wilhelm berättar färgrikt i sina memoarer, Några minnesblad ur mitt lif (Stockholm 1912), om sin bekantskap med förtjusande adelsdamer och den polska kolonin i Sankt Petersburg. Släkten Ciechowiecki hade sitt säte i Bochejkovo i närheten av Minsk, nuvarande Vitryssland. Där föddes Marikas mor Maria Anna år 1850 som den femte av nio syskon. Mest framgångsrik i den generationen var Marias bror Bolesław, guvernör i Ufa i Basjkirien. Marias mest förtrogna var hennes systrar Paulina ( ) och Jadwiga (f. 1852). I synnerhet Jadwiga, som sedan tog hand om Marika under skoltiden som hon tillbringade i Paris. Jadwiga och Maria gifte sig samma dag, 15 augusti 1872 i Erasmuskapellet i Bochejkovo. Jadwiga gifte sig med vicomte Raoul Camille de Forsanz ( ), general och vän till Wilhelm Stiernstedt. Det är värt att nämna att den berömda generalen Maxime Weygand ( ), som ledde en fransk hjälpstyrka till Polen under polsk-sovjetiska kriget 1920, blev svärson till Jadwiga när han gifte sig med hennes dotter Reneé Ätten Ciechanowiecki var besläktad med många kända polska och utländska adelsfamiljer. Marikas morfar hette Paweł Józef Ciechanowiecki ( ) och hans hustru Aleksandra Aleksandryna Riznič ( ). Paret gifte sig i Kiev år Släkten Riznič kom från Dubrovnik och började klättra på den sociala stegen på 1700-talet när Stefan Riznič gifte sig med en prinsessa ur släkten Mavrokordato. Deras son, Jan Riznič, var en känd skeppsredare i Trieste. Han förlänades titeln baron av Napoleon. Efter kejsarens fall flyttade han till Ryssland och grundade banker i Odessa och Kiev. Där lärde han känna sin första hustru, Amalia Ripp ( ) som var Aleksandr Pusjkins musa och känd för sin skönhet. Efter hennes död gifte han om sig med Paulina Beydo-Rzewuska ( ), syster till Ewelina Hanska, gift med Honoré de Balzac. Jan Riznič och Paulina Rzewuska var föräldrar till Aleksandra, Marikas mormor. en av sin tids vackraste kvinnor Med så många skönheter i släkten var det inte konstigt att Maria, Marikas mor, ansågs vara en av sin tids vackraste kvinnor. När paret kom till Sverige blev Maria hovdam hos drottning Josefina, Oscar I:s gemål, som i likhet med Maria var katolik. Men det blev ett kort äktenskap. Marika föddes i januari 1875 och ett år senare kom hennes bror Georg till världen. Maria Stiernstedt dog vid förlossningen. Änklingen Wilhelm tog barnen till Bochejkovo där de togs omhand av Marias syster Paulina. Kort därefter blev hon Stiernstedts andra hustru. I det i niespełna sto lat później znaczenie rodu było już widoczne w życiu publicznym Szwecji. Przyczynił się do tego baron Johan Stiernstedt, urzędnik państwowy za czasów Karola XII. Jego syn Karl Johan ( ), był nawet w Polsce podczas Wielkiej Wojny Północnej i brał udział w bitwie pod Połtawą w 1709 roku. Członkowie rodziny pełnili różne funkcje w administracji państwowej i w armii. Podobną drogę objął Wilhelm Leonard Stiernstedt, syn Johana Wilhelma ( ) i Zofii Uggla, kiedy po ukończeniu Uniwersytetu w Uppsali podjął służbę na dworze jako adiutant późniejszego króla Oskara II. Marię Ciechanowiecką poznał w Petersburgu, gdzie pełnił funkcję attaché wojskowego przy pośle szwedzkim w Rosji, generale Oskarze Björnstjernie. Wilhelm barwnie opowiada w swoich wspomnieniach pt Några minnesblad ur mitt lif (Stockholm 1912) o znajomości z uroczymi, polskimi hrabiankami i kolonią polską w Petersburgu. Ciechanowieccy to rodzina pochodząca z obszarów białoruskich, siedzibą rodu był Boczejków. Tam urodziła się w 1850 roku matka Mariki, Maria Anna, jako piąta z dziewięciorga rodzeństwa. Największą karierę w tym pokoleniu zrobił brat Marii Bolesław, który pełnił funkcję gubernatora w Ufie. Najbliższymi powierniczkami Marii były jej siostry Paulina( ) i Jadwiga (ur. 1852). Szczególnie Jadwiga, która potem opiekowała się Mariką w czasie jej szkolnych lat, spędzonych w Paryżu. Jadwiga i Maria wyszły za mąż tego samego dnia, 15 sierpnia 1872 roku, w kaplicy św. Erazma w Boczejkowie. Jadwiga została małżonką wicehrabiego Raoula Camille de Forsanz ( ), generała, przyjaciela Wilhelma Stiernstedta. Warto wspomnieć, że zięciem Jadwigi, mężem jej córki Reneé, został w 1910 roku słynny generał Maxime Weygand ( ), który odegrał ważną rolę w bitwie warszawskiej w 1920 roku. Ród Ciechanowieckich herbu Dąbrowa był skoligacony z wie loma znanymi polskimi i obcymi rodzinami arystokra tycznymi. Ciotka Marii, Paulina była żoną hrabiego Konstantego Tyszkiewicza, Ciechanowieccy wchodzili w związki z Chra powickimi, Zdziechowskimi i innymi rodami arystokracji kresowej. Ojcem sióstr: Marii, Pauliny i Jadwigi, a dziadkiem Mariki, był Paweł Józef Ciechanowiecki ( ) a jego żoną Aleksandra Aleksandryna Riznič ( ). Ślub małżonków odbył się w 1849 roku w Kijowie, a świadkiem został książę serbski Miłosz Obrenowič, spokrewniony z rodziną Aleksandry. Rizničowie pochodzili z Raguzy. Awans rodziny rozpoczął się w XVIII wieku od małżeństwa Stefana Rizniča i księżniczki Agnieszką Mavrocordato. Urodzony z tego związku Jan Riznič, znany był jako armator w Trieście. To właśnie wówczas uzyskał od Napoleona tytuł barona. Po upadku imperatora przeniósł się do Rosji i założył banki w Odessie i Kijowie. Tam poznał pierwszą żonę Amalię Ripp ( ), słynną z urody muzę Puszkina. Po jej śmierci ożenił się z Pauliną Beydo-Rzewuską ( ), siostrą Eweliny Hańskiej, małżonką Honoriusza de Balzaca. Jan Riznič i Paulina Rzewuska to rodzice Aleksandry, pradziadowie Mariki. Najpiękniejsza kobieta epoki Mając w rodzinie Ewelinę Hańską, czy Marię hr. Keller, siostrę babki Aleksandry, słynną z urody żonę gubernatora Mińska, nie bez powodu matka Mariki Maria uchodziła 10

11 za jed ną z najpiękniejszych kobiet epoki. Gdy małżonko wie przybyli do Szwecji Maria została damą dworu królowej Józefiny, żony Oskara I, która podobnie jak Maria, była katoliczką. Małżeństwo jednak nie trwało długo, po urodzinach Mariki, w styczniu 1875 roku, w rok później przyszedł na świat jej brat Georg. Maria Stiernstedt zmarła przy porodzie. Owdowiały Wilhelm zawiózł dzieci do Boczejkowa, gdzie opieką otoczyła je siostra Marii Paulina. Niedługo potem została drugą panią Stiernstedt, wychodząc za Wilhelma. Z tego związku na świat przyszło przyrodnie rodzeństwo Mariki; Erik, Sven, Wilhelm i Marta. Rodzina pielęgnowała pamięć o wcześniejszych pokoleniach. Marika sporo słyszała o krewnych w odległym Boczejkowie, o przygodach czarującego Jana Rizniča. Po latach zebrała te opowieści i zamieściła w książce wspomnieniowej pt. Mitt och de mina (Stockholm 1928). Przy wielu okazjach mówiła, że jej pierwszą ojczyzną jest Szwecja, drugą Polska, podobnie traktowała bliską sercu Francję, z sympatią odnosiła się do Rosji, podziw wywoływały w niej Serbia i Wielka Brytania, przyjaznym miejscem były dla niej Włochy, a wstręt budziły Niemcy. Pierwsza powieść, rozwód i romans Marika należała do osób niezależnych i zdecydowanych. Pierwszą powieść wydała mając zaledwie 19 lat, co było wówczas rzadkością. Często postępowała wbrew zwyczajom panującym w jej środowisku. Skandalem był rozwód z pierwszym mężem baronem Carlem Cederströmem ( ), znanym szwedzkim lotnikiem, pionierem w tej dziedzinie. Małżeństwo prze trwało zaledwie sześć lat. Marika postanowiła samotnie wychowywać córkę Lenę (późniejszą aktorkę Lenę Wallengren, ). Już wówczas była osobą znaną i popularną. Szeroko komentowano jej romans, a następnie małżeństwo z młodszym od niej pisarzem i dziennikarzem Ludvigiem (Lubbe) Nordstömem ( ). Związek ten przetrwał aż do śmierci Ludviga, a Marika poświęciła ich wspólnemu życiu tom wspomnień pt. Kring ett äktenskap (Stockholm 1953) Zawsze żywiła sentyment do Polski. Wielokrotnie dawała temu wyraz popierając sprawy polskie mimo, że właściwie Polski nie znała. Nie posługiwała się również językiem polskim. Już w 1917 roku zaangażowała się na rzecz odzyskania przez Polskę niepodległości. W tym celu opublikowała broszurę pt. Polens rätt, w której przedstawiła losy Polski na przestrzeni wieków i podkreślała prawo Polaków do suwerennego bytu. Romans z komunizmem Mimo swojego polskiego pochodzenia i działalności na rzecz Polski, nie była w Polsce szerzej znana. Również dzisiaj, niewielu o niej pamięta nie tylko w Polsce, ale również w Szwecji. Jedną z bardziej znanych sfer jej działalności była aktywność polityczna, która w latach czterdziestych XX wieku związała Marikę z ruchem lewicowym. Dawała temu wyraz w swoich powieściach, w których wyrażała głęboką potrzebę równości i sprawiedliwości. Od tej pory coraz częściej angażowała się w działalność społeczną, pomoc dla biednych, szczególnie dla potrzebujących dzieci. Z czasem, do grona jej znajomych należała także przedstawicielka Związku Radzieckiego w Szwecji Alek Marika Sriernstedt, Ludvig Nordström, 1909 äktenskapet kom Marikas halvsyskon till världen; Erik, Sven, Wilhelm och Marta. Familjen vårdade minnet av sina tidigare generationer. Marika fick höra mycket om sina släktingar i det avlägsna Bochejkovo och om den charmerande Jan Riznič äventyr. Senare samlade hon berättelserna i den självbiografiska boken Mitt och de mina (Stockholm 1928). Hon sade vid flera tillfällen att Sverige var hennes första fosterland och Polen hennes andra. Frankrike låg henne varmt om hjärtat, hon kände sympati för Ryssland, Serbien och Storbritannien väckte hennes beundran, hon vurmade för Italien, och Tyskland väckte hennes avsky. Första roman, skilmässa och romans Marika var en självständig och beslutsam individ. Hon gav ut sin första roman när hon var knappt nitton år, vilket på den tiden var ovanligt. Hon gick ofta på tvärs mot vad som var kutym i hennes kretsar. Skilsmässan från hennes första man, den kände svenske flygarpionjären friherre Carl Cederström ( ), blev en skandal. Äktenskapet varade i knappt sex år. Marika beslutade sig för att ensam uppfostra dottern Lena (senare skådespelerskan Lena Wallengren, ). Hon var redan då en känd och populär person. Hennes romans, och sedermera äktenskap med den yngre författaren och journalisten Ludvig (Lubbe) Nordström ( ) blev omtalat. Äktenskapet varade till Ludvigs bortgång, och Marika tillägnade deras gemensamma liv den självbiografiska Kring ett äktenskap (Stockholm 1953). Marika Stiernstedt hyste alltid sympati för Polen. Det gav hon uttryck för ett flertal gånger genom att stödja Polen i olika sammanhang, trots att hon inte var bekant med landet. Inte 11

12 heller behärskade hon språket. Redan 1917 engagerade hon sig i Polens oavhängighetssträvanden. Hon gav ut broschyren Polens rätt där hon presenterade Polens öde genom seklerna och underströk polackers rätt till en självständig tillvaro. Romans med kommunismen Trots sin polska bakgrund och sitt engagemang för Polen var hon inte allmänt känd i landet. Inte heller idag är det många som minns henne, vare sig i Polen eller i Sverige. I Sverige var hon även känd för sitt politiska engagemang som på fyrtiotalet knöt henne till vänsterrörelsen. Hon gav uttryck för sina ståndpunkter i sina romaner där hon uttryckte ett djupt behov av jämlikhet och rättvisa. Hon engagerade sig alltmer i socialt arbete och hjälp till behövande, i synnerhet barn. Med tiden kom även Aleksandra Kollontaj, sovjetiskt sändebud i Stockholm, att höra till hennes bekantskapskrets. Marika började bevista tillställningar på den sovjetiska ambassaden. Miljön hon rörde sig i bestod av människor från olika vänsterkretsar, även radikala. Även andra familjemedlemmar var påverkade av socialistiska idéer; hennes bror Georg Stiernstedt och hans hustru Ruth, dotter till Kata Dahlström, den kända suffragetten och socialisten. Man bör minnas att socialism var populär i Europa under mellankrigstiden i unga intellektuella kretsar. Den utgjorde ett alternativ till den konservatism som representerades av den dåvarande politiska eliten. Unga intellektuella betonade att de var revolutionära, vilket ska förstås som ett behov av individuell utveckling och kollektiv rättssäkerhet. De förnekade nationalism och högervärderingar som låg prästerskapet nära. Att vara socialist var detsamma som att vara en modern människa med breda horisonter som inte lät sig begränsas av klassfördomar. Det var sådana människor Marika omgav sig med. År 1934 reste hon till Sovjet för att organisera hjälp till föräldralösa barn. Kanske var resan av sentimental karaktär, Marika var bekant med det förrevolutionära Ryssland där hennes föräldrar hade lärt känna varandra. Tveklöst var en av anledningarna till resan även att hon ville se hur det första kommunistiska landet fungerade. I en intervju som hon gav för pressen när hon kom tillbaka talade hon uppskattande om den stora entusiasmen hos människorna i Sovjet men hon hade också lagt märke till en rad begränsningar som banade vägen till ofrihet. I boken Ryskt. En resa utan sällskap som gavs ut i Stockholm 1935 redogjorde hon för sina intryck från vistelsen i Moskva och Jaroslavl, och i den avslutande delen finner vi några kritiska kommentarer beträffande situationen i Sovjet. Hon skrev att hon inte kände sig trygg, hon hade märkt av spioneri i varje vrå, angiveri och tjänstemännens godtycke, men även att makthavarna utövade diktatoriska metoder. I slutet ställer hon frågan om dessa människor är fria. Svaret måste bli nekande. När hon kom tillbaka begränsade hon sina kontakter med Aleksandra Kollontaj, trots att det var hon som hade underlättat för Marika att resa till Sovjet och att få träffa Lenins hustru Nadezjda Krupska. Fördomande av Hitler Efter att andra världskriget brutit ut fördömde hon Hitler flera gånger. Det var inte alls populärt i Sverige, där protyska sympatier varit tydliga under mellankrigsperioden. Under kriget reste hon till Frankrike där hon var krigskorrespondent. Som sandra Kołłontaj. Marika zaczęła bywać na przyjęciach w am basadzie sowieckiej. Środowisko, w którym się obracała to ludzie z kręgów umiarkowanej i radykalnej lewicy. Również inni członkowie rodziny pozostawali pod wpływem poglądów socjalistycznych: jej brat adwokat Georg Stiernstedt i jego żona Ruth, córka Katariny Dalström, znanej szwedzkiej sufrażystki i komunistki. Należy pamiętać, że socjalizm był popularny w Eu ropie międzywojennej w środowiskach młodej inteligencji. Miał stano wić alternatywę dla konserwatywnych postaw reprezentowanych przez ówczesne elity polityczne. Młodzi intelektualiści podkreślali w ten sposób swoją rewolucyjność, rozumianą jako potrzebę walki o indywidualny rozwój i zbio rową praworządność. Negowali postawy nacjonalistyczne, pra wicowe, zbliżone do kręgów klerykalnych. Być socjalistą, było równoznaczne z określeniem człowieka nowoczesnego, posiadającego szerokie horyzonty, nie ograniczonego uprzedzeniami klasowymi. Takimi ludźmi otaczała się Marika. W 1934 roku odbyła podróż do ZSRR, w związku z organizacją pomocy dla tamtejszych sierocińców. Być może podróż miała charakter sentymentalny, Marika znała Rosję przedrewolucyjną, tam poznali się jej rodzice. Niewątpliwym powodem wyjazdu była też chęć przyjrzenia się, jak funkcjonuje pierwsze państwo komunistyczne. W wywiadzie, udzielonym prasie po powrocie, doceniła wielki entuzjazm ludzi mieszkających w Związku Radzieckim ale dostrzegła także szereg ograniczeń, które otwierały drogę do zniewolenia. W książce R yskt. En resa utan sällskap, wydanej w Sztokholmie w 1935 roku, przedstawiła swoje wrażenia z pobytu w Mosk wie i Jarosławiu, a w końcowej części tych wspomnień z podróży znajdziemy kilka krytycznych uwag o sytuacji w Związku Radzieckim. Napisała, że nie czuła się bezpiecznie, dostrzegała szpiegostwo w każdym zakątku, donosicielstwo i samowolę urzędników, a także dyktatorskie metody stosowane przez władzę. Na koniec postawiła pytanie, czy ci ludzie są wolni? Odpowiedź musiała być przecząca. Po powrocie ograniczyła kontakty z A. Kołłontaj, mimo, że to ona ułatwiła Marice podróż po ZSRR i spotkanie z żoną Lenina Nadjeżdą Krupską. Potępienie Hitlera Od chwili wybuchu II wojny światowej wielokrotnie głośno i jed noznacznie potępiała Hitlera. Nie była to postawa wcale popularna w Szwecji, gdzie w okresie międzywojennym widoczne były silne sympatie proniemieckie. Podczas wojny wyjechała do Francji, gdzie pełniła rolę korespondenta wojennego. Jako obywatelka neutralnej Szwecji miała ułatwioną możliwość pod różowania po Europie. Jej zdecydowanie negatywne opinie na temat nazizmu drażniły wielu wpływowych polityków w Szwecji. Tym bardziej, że Szwecja współpracowała ekonomicznie z III Rzeszą. Gdy w 1944 roku ukazały się w Szwecji dwie głośne książki na temat działalności nazistów w okupowanej Europie: Stefana Norwida (własc. Tadeusz Nowacki) Landet utan Quisling ( Kraj bez Quislinga) i Stefana Szende Ostatni Ż yd z Polski, zwiększyło to jeszcze krytyczny stosunek Mariki do nazizmu. Tak jednoznaczne stanowisko mnożyło wrogów, którzy chętnie wytykali jej, jak mówiono, komunistyczne poglądy. Tymczasem, Marika krytykując Niemców, nie przeciwstawiała ich Rosjanom. Niewiele wiedziano wówczas 12

13 o skali prześladowań w ZSRR. Należy zauważyć, że sympatie Mariki wobec komunizmu miały jedynie charakter ideowy. Negatywnie odnosiła się do polityki międzynarodowej, realizowanej przez Związek Radziecki. Z tego powodu potępiła agresję na Finlandię. Również w późniejszych latach potrafi ła jednoznacznie krytykować błędy polityczne popełnione przez przywódców radzieckich. Również w okresie II wojny światowej starała się nieść pomoc Polakom znajdującym się pod okupacją niemiecką. W 1943 założyła Komitet Pomocy Polskim Dzieciom (Komitté Hjälp Polens Barn), organizując zbiórki z myślą o wysłaniu ich do okupowanej Polski. Pomocą służył brat Georg, który współpracował ze Szwedzkim Czerwonym Krzyżem. Marika była wówczas w Szwecji znaną pisarką, co ułatwiało rozpropagowanie akcji pomocy polskim dzieciom. Zebrała 150 tys. koron i 10 tysięcy kg ubrań z zamiarem przesłania do Polski. W tym celu przedstawiciele organizacji pomagających potrzebującym dzieciom zwrócili się do władz radzieckich o wydanie stosownych wiz wjazdowych do ZSRR dla wysłannika komitetu. Pod wpływem akcji informacyjnej pracownicy firmy ASEA zobowiązali się do dobrowolnego opodatkowania na rzecz dzieci w Polsce. Przekazano na ręce przedstawicielstwa PKWN czyli polskiego rządu komunistycznego, znajdującego się pod kontrolą sowiecką, żywność i leki. Transport został wysłany do Lublina, ale prawdopodobnie nigdy tam nie dotarł, pozostał gdzieś w ZSRR. Akcja podjęta przez Marikę spotkała się z krytyką ówczesnego posła polskiego w Sztokholmie Henryka Sokolnickiego, który był oburzony próbą nawiązania łączności z Lublinem przez Marikę Stiernstedt. Twierdził, że posyłać dary przez ZSRR oznaczało wy rz u canie rzeczy i pieniędzy na stracenie. Marika negatywnie oceniała Polskę przedwojenną, kilkakrotnie w swoich tekstach używała, w odniesieniu do okresu międzywojennego, terminu dyktatura wojskowa Piłsudskiego, nazywając go nawet rządem półfaszystowskim. Rząd emigracyjny w Londynie i jego przedstawicielstwa dyplomatyczne nie budziły jej zaufania. Widziała w nich przedłużenie Polski sanacyjnej. c.d. w następnym numerze Arnold Kłonczyński medborgare i det neutrala Sverige var det lätt att resa i Europa. Hennes avgjort negativa uppfattning om nazismen förargade många inflytelserika politiker i Sverige. I synnerhet som Sverige samarbetade ekonomiskt med Tredje riket. När två omtalade böcker om tyskarnas agerande i det ockuperade Europa, Landet utan Quisling av Stefan Norwid (pseudonym för Tadeusz Nowacki) och Den siste juden från Polen av Stefan Szende, kom ut 1944 blev Marika ännu mer kritisk mot nazismen. En så entydig ståndpunkt gjorde att hon fick fler fiender som gärna anklagade henne för att ha kommunistiska åsikter, som det sades. Men att Marika kritiserade tyskarna betydde inte att hon var okritisk mot ryssarna. På den tiden visste man inte mycket om omfattningen av Sovjets förföljelser. Tilläggas bör att Marikas sympatier för kommunismen endast var av ideologisk karaktär. Hon förhöll sig negativ till den internationella politik som Sovjetunionen bedrev. Av den anledningen fördömde hon Sovjets aggression mot Finland. Även senare kritiserade hon skarpt politiska misstag som de sovjetiska ledarna begick. Även under andra världskriget försökte hon hjälpa polacker som befann sig under tysk ockupation. År 1943 grundade hon Hjälpkommittén för Polens barn och organiserade insamlingar. Hon fick hjälp av sin bror Georg som samarbetade med svenska Röda Korset. Marika var vid den här tiden en känd författare i Sverige, vilket gjorde det lättare att propagera för hjälp till polska barn. Hon samlade in kronor och kg kläder som skulle skickas till Polen. Företrädare för Hjälpkommittén vände sig till de sovjetiska makthavarna för att de skulle utfärda de nödvändiga inresevisumen till Sovjet för kommitténs sändebud. En informationsaktion ledde till att anställda på företaget ASEA frivilligt åtog sig att bidra till förmån för barnen i Polen. Man överlämnade livsmedel och läkemedel till en företrädare för PKWN, den polska kommunistiska regeringen som befann sig under sovjetisk kontroll. Marikas aktion möttes av kritik av från det dåvarande polska diplomatiska sändebudet i Stockholm, Henryk Sokolnicki som var trogen exilregeringen i London. Att skicka gåvorna via Sovjet var detsamma som att kasta dem i sjön, ansåg han. Marika hade en negativ uppfattning om förkrigs-polen, hon hade flera gånger kallat mellankrigsperioden för Piłsudskis militärdiktatur, till och med för en halvfascistisk regering. Exilregeringen i London och dess diplomatiska företrädare väckte inte hennes förtroende. Hon såg dem som en förlängning av förkrigsregeringen. Arnold Kłonczyński fortsättning följer i nästa nummer 13

14 Va, författarskola, vad är det? Är skrivandet ett hantverk? Co, szkoła pisarzy, co to jest? Czy pisanie jest rzemiosłem? Zawsze ciągnęło mnie do pisania. Pisanie było czymś, czym chciałam zajmować się zawodowo. Chciałam być pisarką, dziennikarką albo tłumaczką. Studiowałam dziennikarstwo jak i przekład i w tych dziedzinach posługiwałam się pisa niem. Po wielu latach w szkole wyższej i takiego pisania zaczęłam odczuwać potrzebę, by pisać inaczej. Pragnęłam poś więcić się własnej twórczości a kurs pisania kreatywnego miał dać mi impuls, żeby rozpocząć. Wiosną 2007 roku rozpoczęłam taki kurs w szkole, w której wiele lat studiowałam t. zn. w Södertörns högskola. Zanim zaczęłam kurs wydawało mi się, że być pisarzem to coś dane nielicznym i że chodzi tu o posiadanie daru, który najczęściej określamy słowem talent. Jedni go mają, inni nie. Oczywiście można wprawiać się w pisaniu, ale sztuka pisarska to coś przekazanego w genach, jak wszystkie inne talenty. Dopiero na kursie pisanie kreatywnego nauczyłam się podważać te prawdy. Oddawaliśmy się zabawnym, spontanicznym wprawkom, które miały na celu likwidację zahamowań, znajdowanie inspiracji i uczynienie z pisania czegoś mniej nastawionego na wykonanie zadanej pracy a za to zabawniejszego. Inspiracja to coś, co można uruchomić własną wolą i ćwiczeniami, nie można siedzieć i czekać aż sama przyjdzie. Pisanie wymaga dużej dozy samodyscypliny i ćwiczeń. Pisać, pisać i jeszcze raz pisać. Kreatywność to przede wszystkim praca i w bardzo małym stopniu natchnienie. Mity o twórczym artyście, pisarzu, który, dzięki iluminacji i rozżarzonej boskiej inspiracji, siedzi i pisze arcydzieła tak, takie myśli zaczęłam odrzucać. Kreatywność to coś, z czym się wszyscy rodzimy a jej rozwój zależy w dużym stopniu od tego, jak otoczenie traktuje dziecko i zachęca, podtrzymuje albo jego kreatywność ogranicza. Zaczęłam widzieć coraz wyraźniej zależność między czerwonym ołówkiem nauczycielki tak się nie pisze a tępieniem dziecięcej kreatywności. Na kursie wiele czytaliśmy i pisaliśmy w różnych stylach i manierach. Jednym z najważniejszych ćwiczeń były dyskusje o tekstach, prowadzone w czteroosobowych grupach bez nauczyciela. Nacisk kładziony był na konstruktywną krytykę, każda wypowiedź powinna zaczynać się od czegoś pozytywnego o tekście. Dla niektórych czytanie swoich tekstów i poddawanie ich osądowi było czymś strasznym, ale była to ważna część procesu pisania. Moje pisanie wkroczyło w nową fazę. Zaczęłam je traktować jako rzemiosło, które można opanować dzięki dyscyplinie, intensywnym ćwiczeniom i zapałowi. Oczywiście, trzeba mieć doświadczenia i pewne skłonności, może nie wszyscy mogą opanować pisanie wierszy i artystycznej prozy, ale każdy może nauczyć się pisać lepiej. Jag har alltid dragits till skrivandet. Skrivande var något jag ville ägna mig professionellt åt. Jag tänkte bli författare, journalist och översättare. Jag studerade såväl journalistik som översättning och har ägnat mig åt att skriva inom de områdena. Efter flera år på högskola och skrivande i de genrerna började dock behovet att skriva annat pocka på allt mer. Jag ville satsa på mitt eget skrivande och en skrivarkurs skulle ge mig en spark i ändan för att komma igång. Våren 2007 började jag på kursen Kreativt skrivande vid den skola där jag läst i flera år, nämligen Södertörns högskola. När jag ser tillbaka på hur jag betraktade skrivandet innan jag började kursen, tror jag mig minnas att jag bar på tankar som att författare var ett kall få förunnat och att det handlade om den gåva som vi oftast klär i ordet begåvning. Vissa har det, andra inte. Visst kunde man öva sig i att skriva men skrivandets konst var ändå något genetiskt nedärvt, som alla andra talanger. Först på Kreativt skrivande började jag lära mig att ifrågasätta dessa sanningar. Här fick vi släppa loss med roliga, spontana skrivövningar som syftade till att släppa hämningar, sporra inspirationen och göra skrivandet till något mindre prestationsladdat och än mer lustfyllt. Inspiration var något man kunde få igång tack vare egen vilja och övningar, den skulle man inte sitta och vänta på. Det skrivandet krävde av en var en rejäl dos självdisciplin och övning. Skriva, skriva om och skriva. Kreativitet handlar framför allt om arbete och ytterst lite inspiration. Myten om den skapande konstnären, författaren som med bara en ljusstump och glödande, gudomlig inspiration sitter och skriver mästerverk- ja, dessa tankar började jag förkasta. Kreativitet är något som alla föds med och utvecklingen av den beror i hög grad på hur omvärlden betraktar barnet och uppmuntrar, bejakar eller låser dess kreativitet. Jag såg allt tydligare kopplingen mellan skolfrökens röda penna så här kan du inte skriva och barns stympade kreativitet. På kursen läste vi mycket och provade på att skriva inom olika genrer. Ett av kursens viktigaste moment var textsamtalen som fördes i grupper om cirka fyra personer och utan lärare. Tonvikten lades vid att ge konstruktiv kritik och att varje respons skulle inledas med något positivt omdöme om texten. Att läsa sina texter och lämna ut sig var för vissa något läskigt, men en viktig del i skrivandeprocessen. Mitt eget skrivande gick in i en ny fas. Jag började betrakta skrivandet som ett hantverk som man kan lära sig behärska genom disciplin, hård träning och en lustfylld inställning. Visst handlar det om erfarenheter och viss fallenhet, alla kanske inte kan lära sig att behärska det poetiska eller skönlitterära ordet, men alla kan lära sig att skriva bättre. 14

15 Dla mnie pisanie kreatywne oznaczało także radość uczynienia z pisania czegoś kolektywnego. Poznajemy nawzajem swoje teksty, aby wzajemnie pomagać sobie te teksty ulepszać. Ale był to jednak kurs na poziomie uniwersyteckim i miałam coraz większą chęć na kursy w szkołach dla dorosłych. Do takiej można się starać na podstawie próbek twórczości a nie świadectw. Złożyłam więc podanie do szkoły dla dorosłych w Jakobsbergu, o której Warsztacie Pisarskim słyszałam wiele dobrego, i zostałam, ku mojemu zadowoleniu, przyjęta. Było nas osiemnaścioro uczniów z różnych regionów kraju i w różnym wieku (przeciętna 23 lata, mężczyźni w wyraźnej mniejszości). Ukończenie kursu wymagało zaangażowania i obec ności. Cztery dni w tygodniu mieliśmy zajęcia a jeden dzień przeznaczony był na indywidualne pisanie. Byliśmy zachęcani do próbowania różnych rodzajów literackich, jedni nauczyciele znali się bardziej na liryce a inni na dramacie. Część zajęć mieliśmy wspólnych z grupą Pisanie dramatu, np. ćwiczenia w improwizacji i tworzeniu roli. Poza pisaniem mieliśmy zajęcia teoretyczne: analiza stylu, historia teatru i literatury, chodziliśmy do teatru, na spotkania z pisarzami i odwiedzaliśmy wydawnictwa. I cały czas czy taliśmy. Jeśli chce się pisać trzeba dużo czytać i czerpać inspirację od innych pisarzy. Najwięcej czytaliśmy prozę, ale również poezję i dramat a nawet poradniki, jak pisać. Jako dodatkowe zajęcia wybrałam Odważ się mówić, które bardzo się przydały, kiedy urządzaliśmy kafejki poetyckie. Również w Warsztacie pisarskim najważniejszym elementem była dyskusja o tekście. Podobnie jak na Pisaniu kreatywnym chodziło o to, by krytykować konstruktywnie i posługiwać się przykładami. Kiedy jest się ze sobą blisko przez dwa semestry i uczestnicy zapoznają się nawzajem ze swoimi tekstami, emocje biorą niekiedy górę a bywało, że polały się łzy. Dyskusje nad tekstem były bardzo różne w zależności od prowadzącego, ale zawsze chodziło o interpretację tekstu po przez zdefiniowanie fabuły, charakterystykę postaci, o próbę ustalenia gatunku, analizę stylu, wskazanie niejasności, nadmiaru słów, zbytniego dopowiadania, a nawet językowych i gramatycznych błędów itd. Ważną regułą było, by nie mieszać narratora z samym autorem człowiek nie jest swoim tekstem. To nie jest łatwe, bo przecież tekst jest zawsze produktem autora. Mieliśmy również współpracę ponad granicami klasowymi, np. pisaliśmy wiersze, na podstawie których klasa fi lmowa robiła później fi lmy. Pisaliśmy podpisy pod ilustracje, a same ilustracje robili uczniowie z klasy plastycznej. Uwieńczeniem roku była antologia prac różnych klas, którą wydrukowaliśmy w 150 egzemplarzach, z towarzyszącym jej wydaniu bankietem. Nauka w Warsztacie pisarskim to był najlepszy wybór, jakiego dokonałam w życiu. Bardzo intensywny i bardzo pouczający rok. Rozwijać swoje własne pisanie i jednocześnie pracować w kolektywie, w którym pomaga się sobie nawzajem poprawiać teksty było czymś fantastycznym. Doszłam do wniosku, że chcę pisać nowele, poezje i dramat. Dla mnie pisaniem jest to, co powstaje w momencie pisania, że od jakiegoś słowa mogę zacząć historię, o której nie mam pojęcia, jak się potoczy. Często właśnie wprawki mogą być początkiem czegoś wielkiego, dzięki temu, że powstają w krótkim czasie i bez żadnych oczekiwań. Lubię pracować nad formą i bawić się słowami a nie För mig innebar Kreativt skrivande också glädjen i att göra skrivandet till något kollektivt. Att man tar del av varandras texter för att hjälpa varandra att göra texterna ännu bättre. Men det var trots allt en kurs på högskolenivå och jag kände allt starkare att jag borde söka mig till en av alla de skrivarkurser som finns på folkhögskolor. Dit man söker med arbetsprover och inte betyg eller högskolepoäng och utan det akademiska upplägget. Så jag sökte till Jakobsberg folkhögskola, vars Skrivarverkstad jag hört en del gott om, och kom till min glädje in. Vi var 18 elever från olika ställen i landet och i olika åldrar (snittåldern var cirka 23 år och killarna i klar minoritet). För att klara kursen krävdes engagemang och närvaro. Under hösten hade vi mycket skrivövningar och bundna uppgifter. Fyra dagar i veckan hade vi lektioner och en dag var avsedd för fri skrivtid. Vi uppmuntrades till att prova på nya genrer och handledarna hade olika slags kompetens, vissa kunde mer om lyrik, andra mer om dramatik. Vi hade en hel del undervisning tillsammans med vår parallellklass Skriva dramatik, till exempel improvisations- och gestaltningsövningar. Förutom att skriva gjorde vi annat: vi hade teoretiska lektioner med stilanalys, teater- och litteraturhistoria och vi gick på teater, författarsamtal samt förlagsbesök. Och vi läste hela tiden. Bakom läsandet fanns idén att ska man skriva ska man läsa mycket och hämta inspiration från andra författare. Mest var det skönlitteratur, men också dramatik och lyrik samt skrivhandledningsböcker. Vi hade även tillval, jag valde bland annat kursen Våga tala vilken kom väl till pass de gånger vår klass ordnade poesicaféer. Även Skrivarverkstadens kanske viktigaste moment var textsamtalen varje torsdag. Liksom på Kreativt skrivande var det noga med att ge konstruktiv kritik och att kunna exemplifiera det man kritiserade. När man går så här nära varandra under två terminer och tar del av varandras texter kan känslorna ibland ta överhanden, det hände vid några enstaka tillfällen att tårar spilldes under samtalen. Textsamtalen såg olika ut beroende på texthandledare, men gemensamt för dem alla var att det handlade om att greppa texten genom att sammanfatta handlingen, personbeskrivningen och försöka bestämma genre, samt uppmärksamma stil, oklarheter, överflödighet och övertydlighet, men också rent språkliga grammatiska synpunkter etcetera. En regel som också fanns var att inte blanda ihop författarjaget med författaren i fråga - man är inte sin text. Det här är svårt, eftersom en text alltid är en produkt av sin författare. Vår klass hade också samarbeten över klassgränser vi fick till exempel skriva dikter som fi lmklassen gjorde fi lmer av. Vi skrev även bilderbokstexter som eleverna på konstlinjen gjorde illustrationer till. Kulmen på året var antologin som vi gjorde, den trycktes upp i 150 exemplar och vi ordnade en lyckad releasefest med uppläsningar. Att gå Skrivarverkstaden är förmodligen det bästa val jag har gjort i mitt liv. Ett intensivt och så in i skogen lärorikt år. Att få utveckla sitt eget skrivande och ändå verka i ett kollektiv där man hjälper varandra att förbättra texter är något helt fantastiskt. Jag har nu kommit fram till att jag vill skriva prosa (noveller), lyrik och dramatik. För mig handlar skrivandet (för närvarande) om det som uppstår i det skrivande ögonblicket, 15

16 att jag utifrån ett ord kan börja en historia som jag inte har en aning om var den kommer ta vägen. Ofta kan just skrivövningar vara början på något stort, vilket beror på att de görs under kort tid och utan prestation. Jag tycker om att arbeta med formen och leka med orden, inte bara fokusera på historien i sig. Dessa form- och ordlekar har jag förkovrat mig mer i under kursens gång. Jag har även fått upp ögonen för att spela in texter, tack vare de radiodikter som vi spelade in med klassen och tillvalet Radioteater som jag hade. När jag har lyssnat på författare och talat med andra skrivande människor har jag förstått att det är ett relativt vanligt fenomen att just hitta på ursäkter för att inte sätta sig framför datorn. Men ibland kommer det där kraftiga behovet över mig att jag bara måste skriva av mig orden och då kan jag sätta mig ner och skriva. Det är oftast trevligare än att tvinga sig själv till att skriva, vilket man ändå måste då och då. När jag väl gör det brukar flödet (om man inte drabbas av skrivkramp) komma igång efter en stund. Och när orden myllrar fram är det mest underbart. Det föds en text som sedan ska skrivas om och skrivas om tills den blir allt bättre. Detta kan vara en jobbig process, men en lärorik sådan. Ur textmassan som jag skapar är det kanske bara en liten del som senare är värd att behålla. Svårigheten är att veta när en text är helt klar. Flera etablerade svenska författare är barn av olika skrivarskolor (men de flesta levande är säkert autodidakter). Vad gäller frågan om att lära sig skriva upplever jag, och många andra skrivande med mig, att det finns en förlegad syn på detta. Skådespelare kan utbilda sig vid scenskolor, konstnärer vid konsthögskolor, men författare, poeter och ibland även dramatiker förväntas bara kunna skriva av sig själva. Va, författarskola, vad är det. Ska man lära sig att skriva? är en vanlig fråga. Det är som om tanken med medfödda anlag håller sig kvar mer envetet beträffande skrivandet än andra konstnärliga områden. Skrivarverkstaden som jag har gått handlar inte om att lära sig att bli författare, utan om att utveckla sitt skrivande. Under de författarsamtal som vi varit på har jag lyssnat till en del författare vilka talat om skapandet av litteratur som vilket yrke som helst. Och efter det som jag lärt mig under de senaste 18 månaderna väljer jag att åtminstone försöka betrakta skrivandet som ett hantverk som jag hela tiden kan förbättra. nastawiać się wyłącznie na historię. W takich zabawach bardzo się wyrobiłam w czasie kursu. Nagrywaliśmy również teksty w kla sie oraz na wybranych przeze mnie dodatkowych zajęciach Teatr radiowy. Kiedy rozmawiałam z pisarzami i innymi ludźmi zajmującymi się pisaniem, zorientowałam się, że dość powszechnym zjawiskiem jest wynajdowanie sobie usprawiedliwień i pretekstów by nie usiąść przed komputerem. Ale czasami przychodzi bardzo mocna potrzeba, żeby wyrzucić z siebie słowa, żeby po prostu usiąść i pisać. To jest przyjemniejsze niż zmuszanie się do pisania, co się zresztą i tak robi od czasu do czasu. Kiedy siadam do pisania strumień słów zaczyna po chwili wypływać. Najcudowniejsze jest, gdy słowa zaczynają się mrowić. Rodzi się tekst, który później trzeba przepisywać i przepisywać. To może być bardzo żmudny proces, ale pouczający. Z masy tekstowej, którą tworzę, na ogół tylko niewielka część jest warta zachowania. Najtrudniej jest ocenić, kiedy tekst jest całkiem gotowy. Wielu uznanych szwedzkich pisarzy jest adeptami różnych szkół pisania (chociaż większość żyjących to samoucy). Jeśli chodzi o uczenie się pisania to wydaje mi się, i podziela to wielu piszących, że mamy na co dzień do czynienia z przestarzałym podejściem. Aktorzy uczą się w szkołach dramatycznych, malarze w akademiach sztuk pięknych, ale pisarze, poeci i dramaturdzy mają umieć pisać sami z siebie. Co, szkoła pisarzy, co to jest? Czy trzeba uczyć się, jak pisać? To powszechnie zadawane pytania. Teoria wrodzonych skłonności jest bardziej trwała w literaturze niż w innych dziedzinach artystycznych. Warsztaty Pisarskie, w których uczestniczyłam, nie uczą, jak być pisarzem, lecz jak rozwijać umiejętność pisania. Słyszałam wielu pisarzy mówiących o tworzeniu literatury jak o zawodzie jak każdy inny. I po tym, czego się nauczyłam przez ostatnie półtora roku, chcę przynajmniej próbować traktować pisanie jako rzemiosło, które ciągle mogę poprawiać. Agnes Franzén Agnes Franzén Agnes Franzén är född i Stockholm Hon har en polsk mamma och en svensk pappa. Hon har studerat bl a polska och översättning vid Stockholms universitetet samt religionsvetenskap och journalistik vid Södertörns högskola. För närvarande går hon Skönlitterär Projekttermin på Jakobsbergs folkhögskola och skriver mest prosa och lyrik, samt sysslar med översättningar från polska till svenska i till exempel Suecia-Polonia. Agnes Franzén urodziła się w Sztokholmie w 1980 r. Ma polską mamę i szwedzkiego tatę. Studiowała polonistykę i sztukę przekładu w Uniwersytecie Sztokholmskim oraz religiozna wstwo i dziennikarstwo w Södertörns högskola. Obecnie uczy się w szkole pisania w Jakobsbergs folk hög skola, pisze nowele i poezje a także tłumaczy z polskiego np. dla Suecii Polonii. 16

17 Foto: Bogusław Rawiński Koncert polsko-szwedzki rozmowa z Michałem Czyżem, Ambasadorem RP w Sztokholmie Polsk-svensk konsert Samtal med Polens ambassadör i Stockholm Michał Czyż Zbigniew Bidakowski: Jakie oczekiwania wiąże Pan i polska polityka zagraniczna z prezydencją szwedzką w UE w drugiej połowie przyszłego roku? Michał Czyż: Podczas wizyty w Szwecji Pana Premiera D. Tuska we wrześniu br. podjęto ustalenie, że Polska i Szwecja będą współpracować zarówno w okresie przygotowań do prezydencji szwedzkiej, w czasie prezydencji szwedzkiej oraz w okresie przygotowań do prezydencji polskiej w drugiej połowie 2011, samej prezydencji polskiej i po niej. Została więc określona szeroka klamra czasowa bardzo bliskiej współ pracy polsko- szwedzkiej na poziomie europejskim. Premierzy określili również tematy, które będą najistotniejsze w programowaniu prezydencji. Przede wszystkim mówimy tu o wspólnej polsko-szwedzkiej inicjatywie partnerstwa wschodniego. Chodzi o ustanowienie zupełnie nowej, bardziej efektywnej płaszczyzny współpracy UE ze wschodnimi partnerami, tj. Armenią, Azerbejdżanem, Białorusią, Gruzją, Mołdową i Ukrainą. Partnerstwo wschodnie jako polsko-szwedzka inicjatywa europejska zyskały bardzo silne poparcie państw członkowskich UE i jest duża szansa, że na posiedzeniu Rady Europejskiej w grudniu 2008 zostanie ona formalnie przyjęta i będzie realizowana w oparciu o konkretne projekty. Kolejnym obszarem współpracy o priorytetowym znaczeniu jest region Morza Bałtyckiego tak bliski Szwecji i Polsce. Premierzy podjęli decyzję o ustanowieniu wspólnej grupy roboczej, Zbigniew Bidakowski: Vilka förväntningar har ambassadören och polsk utrikespolitik på Sveriges EU-ordförandeskap under andra delen av nästa år? Michał Czyż: Under premiärminister Donald Tusks besök i september i Sverige kom man överens om polsk-svenskt samarbete före, under och efter såväl det svenska som det polska ordförandeskapet som infaller under andra delen av Man fastställde därmed ett tidsmässigt långsträckt nära polsk-svenskt samarbete på Europanivå. Regeringscheferna definierade också de viktigaste frågorna inför respektive ordförandeskap. Det handlar i första hand om det gemensamma polsk-svenska initiativet om EU-östpartnerskap. Det gäller att bilda en ny och effektivare samarbetsplattform mellan EU och våra östliga partners, dvs. Armenien, Azerbajdzjan, Vitryssland, Georgien, Moldavien och Ukraina. Det polsk-svenska initiativet om EUöstpartnerskap har fått ett mycket starkt stöd i EU:s medlemsländer och det finns stor chans att förslaget formellt antas på ministerrådets möte i december för att sedan förverkligas inom ramen för olika konkreta projekt. Nästa prioriterade samarbetsområde är den för både Sverige och Polen så närliggande Östersjöregionen. Regeringscheferna fattade beslut om att bilda en gemensam arbetsgrupp med uppgift att utarbeta ett polsk-svenskt bidrag till EU:s strategi för Östersjöregionen. Under mina år i Bryssel hade jag tillfälle att övertyga mig om att Östersjöregionens betydelse i EU-tjänstemännens medvetande är underskattad. Men så var också 17

18 måttet av europeiskt medvetande liksom självuppfattningen som en integrerad del av en gemenskap lägre i länderna kring Östersjön. I Sverige ser man i den delen en positiv förändring. En spirande medvetenhet om en Östersjöländernas samfällighet. Man upptäcker regionens tillväxtpotential. På många områden ligger Östersjöländerna i täten. Några av dem ligger på mycket hög samhällsutvecklingsnivå, t.ex. Sverige, Danmark, Tyskland. Också tack vare de nya medlemsländerna har Östersjöregionen till nyligen haft den högsta tillväxten av alla europeiska regioner. Den har chansen att i framtiden bli EU: s mest innovativa och dynamiska region. Regionen förtjänar desto större uppmärksamhet tack vare sin allmäneuropeiska dimension: erfarenheterna från Östersjösamarbetet kan komma att bli mycket användbara i andra regioner, t.ex. i samarbetet i Svartahavsregionen. EU:s strategi för Östersjöregionen kommer att fastställas under Sveriges ordförandeskap och den första uppföljningen kommer att infalla under Polens ordförandeskap under senare delen av För det tredje: båda länderna strävar efter att fortsätta arbetet med EU:s utvidgning. Vi är för att ta emot länder som redan deltar i utvidgningsprocessen. Vi vill så fort som möjligt slutföra förhandlingarna med Kroatien, vilket kanske lyckas under Sveriges ordförandeskap, och vi vill sätta fart på förhandlingarna med Turkiet som efter att ha uppfyllt uppställda kriterier bör antas som fullvärdigt medlem av EU. En mycket viktig fråga för EU och därmed för Polen och Sverige är Europakommissionens klimat- och energipaket som ska antas av ministerrådet i december. Det är ett av områden där Polen och Sverige av uppenbara skäl intar olika ståndpunkter: skillnader i vägval, traditioner och inhemska betingelser i energipolitiken och olika utvecklingsnivå. Vicepremiärministern Waldemar Pawlaks senaste besök i Sverige i november i år ägnades bl.a. åt frågor kring klimat- och energipaketet. På områden där våra länders synpunkter går isär för vi intensiva samtal i syfte att uppnå kompromiss. Det är vårt intryck att den svenska sidan hyser en djup förståelse för det specifi ka i våra omständigheter. Även i frågor som skiljer oss åt kan vi tillsammans komma fram till gemensam hållning och arbeta fram gemensamma lösningar. Ett exempel är den polsk-svenska energiplattformen för hållbar utveckling, vars främsta syfte är erfarenhetsutbyte, utbildning och främjande av samarbetet kring nya energiteknologier. Det svenska ordförandeskapets mest prioriterade fråga blir att uppnå global överenskommelse om åtgärder mot klimatförändring. Konferensen i Köpenhamn, s.k. COP 15, som kommer att äga rum under det svenska ordförandeskapet i december 2009, har en nyckelroll i den processen. Polen spelar en mycket viktig roll i förberedelserna. Den 1 december började i staden Poznan konferensen COP 14 som föregår mötet i Köpenhamn. Både för Polen och Sverige är det av största vikt att man lyckas uppnå en klimatöverenskommelse. Konferensen i Poznan är den största internationella konferensen som anordnats av Polen. ZB: De polsk-svenska relationerna är mycket bra för närvarande. En betydelsefull faktor är god personlig kontakt mellan utrikesministrarna Radoslaw Sikorski och Carl Bildt, która zajmie się wypracowaniem polsko-szwedzkiego wkładu do strategii Unii Europejskiej dla regionu Morza Bałtyckiego. Podczas mojej kilkuletniej pracy w Brukseli miałem możność przekonać się, że waga regionu Morza Bałtyckiego w świadomości urzędników UE jest niedoceniana. Bo też stopień świadomości europejskiej społeczeństw bałtyckich i postrzegania samych siebie jako członków zintegrowanej wspólnoty był nad Bałtykiem niższy. W Szwecji zaczyna się to pozytywnie zmieniać. Rodzi się świadomość wspólnej bałtyckości. Odkrywa się, że ten region ma ogromny potencjał wzrostu. Kraje regionu w wielu dziedzinach przodują. Niektóre z nich są na niezwykle wysokim poziomie rozwoju społecznego, np. Szwecja, Dania, Niemcy. Dzięki także nowym krajom Unii, region bałtycki rozwijał się do niedawna najszybciej ze wszystkich regionów Europy. W przyszłości ma szansę stać się najbardziej innowacyjnym i dynamicznym regionem UE. Tym bardziej zasługuje na większą uwagę, że ma wymiar ogólnoeuropejski: doświadczenia współpracy bałtyckiej mogą być bardzo pożyteczne dla innych regionów, np. współpracy w regionie Morza Czarnego. Podczas prezydencji szwedzkiej ma być przyjęta strategia UE dla regionu M. Bałtyckiego, a jej pierwszy przegląd nastąpi za prezydencji polskiej, w drugiej połowie 2011 r. Po trzecie: oba kraje dążą do kontynuacji procesu rozszerzenia Unii. Jesteśmy za przyjęciem krajów, które już uczestniczą w procesie rozszerzenia. Jesteśmy za jak najszybszym zakończeniem negocjacji z Chorwacją, może uda się to podczas szwedzkiej prezydencji oraz za dynamizowaniem negocjacji z Turcją, która powinna stać się pełnoprawnym członkiem UE po spełnieniu wymaganych kryteriów. Bardzo istotną kwestią dla UE, w tym dla Polski i Szwecji, jest pakiet energetyczno klimatyczny przygotowany przez Komisję Europejską, który ma być przyjęty przez Radę Europejską w grudniu. Jest to jeden z tych obszarów, gdzie stanowiska Szwecji i Polski różnią się ze względów oczywistych: inna droga rozwojowa, inne tradycje, uwarunkowania wewnętrzne, jeśli chodzi o politykę energetyczną oraz nierówny stopień rozwoju. Ostatnia wizyta Pana Wicepremiera Waldemara Pawlaka w Szwecji w listopadzie br. poświęcona była m. in. kwestii pakietu energetyczno-klimatycznego. W obszarach, w których Polska i Szwe cja mają odmienne poglądy, prowadzimy intensywne rozmowy w celu doprowadzenia do kompromisu. Odnosimy wrażenie, że strona szwedzka z ogromnym zrozumieniem odnosi się do polskiej specyfi ki. Również w sprawach, w których się różnimy, możemy wypracowywać wspólne podejście i roz wiązania. Przykładem jest utworzona ostatnio pod auspicjami Wicepremierów obu państw Polsko-Szwedzka Platforma Zrównoważonej Energii, której głównym celem jest wymiana doświadczeń, edukacja społeczna i promowanie współpracy w dziedzinie nowych technologii energetycznych. Priorytetem szwedzkiej prezydencji będzie osiągnięcie globalnego porozumienia w sferze przeciwdziałania zmianom klimatu. Kluczowa w tym procesie będzie konferencja w Kopenhadze, tzw. COP 15, która odbędzie się za prezydencji szwedzkiej w grudniu 2009r. Polska odgrywa bardzo ważną rolę w przygotowaniach. 1 grudnia br. rozpoczęła się w Polsce, w Poznaniu, konferencja tzw. COP 14, poprzedzająca spotkanie w Kopenhadze. Polsce i Szwecji ogromnie zależy, aby udało się 18

19 Foto: Bogusław Rawiński Polens ambassadör i Stockholm/Ambasador RP Michał Czyż porozumienie klimatyczne osiągnąć. Konferencja w Poznaniu jest największą międzynarodową konferencją, jaką Polska dotąd organizowała. ZB: Stosunki polsko-szwedzkie są obecnie bardzo dobre. Jednym z elementów, które na to wpływają jest dobry osobisty kontakt między ministrami spraw zagranicznych R. Sikorskim i C. Bildtem, ale również specjalna rola Ambasady w Szwecji. Jaka jest w ogóle rola osobistych kontaktów w dyplomacji? MC: W ostatnich latach, po przystąpieniu Polski do UE, zachodzą bardzo dynamiczne zmiany w stosunkach polskoszwedzkich. Wychodzimy z fazy kraju rozwijającego się, tzn. z układu mentor-uczeń do fazy pełnego równoprawnego partnerstwa opartego na silnych podstawach: bliskości geografi cznej, historycznej i kulturowej, związkach gospodarczych i politycznych, coraz lepiej defi niowanych obszarów wspólnoty interesów oraz obszarów, gdzie ta wspólnota jest częściowa. Obecnie budujemy stosunki ze Szwecją przy wykorzystaniu bardzo bliskich kontaktów między społeczeństwami obu krajów, które są uzupełniane coraz częstszymi i bliższymi kontaktami elity politycznej. Są doskonałe stosunki między ministrami spraw zagranicznych. Po wizycie Pana Premiera Donalda Tuska w Sztokholmie w październiku 2008 mamy bardzo dobre, bliskie i pełne zrozumienie kontakty między premierami obu państw. A kilka dni temu był w Sztokholmie, po raz drugi, wicepremier polskiego rządu i minister gospodarki Pan Waldemar Pawlak, który spotkał się ze swoim odpowiednikiem Panią Maud Olofsson, również wicepremierem i ministrem gospodarki. Został nawiązany między nimi bardzo bliski, roboczy kontakt. To jest nowy jakościowo etap rozwoju polskoszwedzkich stosunków. Rola ministrów spraw zagranicznych jest tu jednak klu czowa. Impuls wysyłany przez obu ministrów jest tak silny i czytelny, men också polska ambassadens speciella roll i Sverige. Vad kan man allmänt säga om personliga kontakter inom diplomatin? MC: Sedan Polens inträde i EU har det under senare år skett mycket dynamiska förändringar i de polsk-svenska relationerna. Vi håller på att lämna fasen som utvecklingsland, dvs. förhållandet mentor-elev, och inträder i en fas av fullt och jämbördigt partnerskap som vilar på stark grund: geografisk, historisk och kulturell närhet, ekonomiska och politiska band, allt bättre förmåga att avgränsa områden där våra intressen sammanfaller helt och de där de endast sammanfaller till en del. För närvarande bygger vi upp relationen med Sverige genom att dra nytta av mycket nära kontakter mellan våra samhällen och kompletterar dem med allt mera frekventa och nära kontakter mellan våra politiska eliter. Det råder utmärkta relationer mellan våra utrikesministrar. Sedan premiärminister Donald Tusks besök i Stockholm i oktober 2008 har vi haft mycket goda och nära relationer mellan våra regeringschefer som kännetecknas av full ömsesidig förståelse. Och för några dagar sedan besökte för andra gången viceregeringschefen, tillika näringsministern, Waldemar Pawlak Stockholm för att träffa sin kollega Maud Olofsson, också hon viceregeringschef och näringsminister. De etablerade mycket nära arbetsinriktad kontakt. Det är en kvalitativt ny etapp i utvecklingen av polsksvenska relationer. Utrikesministrarna har här emellertid en nyckelroll. Båda ministrarna utstrålar en stark och tydlig dådkraft som påverkar det allmänna klimatet i våra ömsesidiga relationer. På verkställighetsnivån, dvs. den polska beskickningen i Sverige och den svenska i Warszawa har vi en liknande och välutarbetat system för samarbete och intressegemenskap. Vår verksamhet kallar vi för polsk-svensk strukturdialog. Genom att introducera den här dialogen vill vi ge de polsksvenska relationerna en strategisk inriktning som sträcker sig över flera decennier. Vi strävar också efter att koncentrera rela 19

20 światowej. Jedną z tych rocznic traktuje Pan, o ile wiem, bardzo osobiście. MC: Mam emocjonalny stosunek do procesu rozszerzenia UE i przyjęcia Polski. Uczestniczyłem w tym procesie od początku, tzn. od złożenia przez Polskę wniosku akcesyjnego w1994 r. aż do Rady Europejskiej w Kopenhadze, w grudniu 2002 roku, kiedy Polska i 9 innych pastw została przyjęta do UE. Moim zdaniem to jedno z najważniejszych wydarzeń, jakich Europa była świadkiem na przestrzeni ostatnich kilkaset lat. ZB: I w którym, jako zastępca ambasadora RP przy UE w Brukseli, brał Pan udział MC: jako jeden z wielu. Założyłem sobie, że każdego roku, w maju, pełniąc funkcję ambasadora będę upamiętniał to wydarzenie. W ma ju tego roku zorganizowaliśmy dużą konferencję w Sztokholmie, razem z Uniwersytetem Södertörn, Uniwersytetem Jagiellońskim oraz Centrum Strategii Europejskiej DemosEuropa, pod hasłem From borders in space to borders in the minds. Zamiarem było pokazanie, że Europa jednoczy się gospodarczo i politycznie, ale podziały w umysłach znikają wolniej. Poprzednio robiliśmy konferencje na temat implikacji rozszerzenia UE, bardzo pozytywnych, także dla starych państw członkowskich UE. Pamięć generuje impuls integracyjny. Gdyby go zabrakło Europa zaczęłaby się cofać. ZB: Jeśli można powiedzieć, że nastąpiła w Szwecji pewna ekspansja polityczna Polski, to czy towarzyszyła jej też kulturalna. Symboliczne dla mnie było Pańskie wystąpienie w Nybrokajen, na koncercie z okazji dziewięćdziesiątej rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości, gdy zapowiedział Pan występ polsko-szwedzkiego duetu prezentującego muzykę progresywną, nie graną na ogół na oficjalnych państwowych imprezach, chociaż opartą na klasyce, bo przecież to był głównie Chopin. Czy to symbol nowego podejścia w dziedzinie wymiany kulturalnej? MC: Zastanawialiśmy się nad częścią artystyczną imprezy i miałem, przyznam, pewne wątpliwości, ale postanowiliśmy zmienić konwencję i pokazać, że, mimo przywiązania do tradycji, Polska patrzy w przyszłość, że jesteśmy otwarci na nowe, że nowa Polska jest też w muzyce a przy okazji, symbolicznie, pokazaliśmy polsko-szwedzką wspólnotę artystyczną, jeśli tak można powiedzieć, w osobach panów Leszka Możdżera i Larsa Danielssona grających w duecie. Reformujemy promocję kultury polskiej w Szwecji. Wiąże się to z metamorfozą, jaką przechodzi Instytut Polski w Sztokholmie, aby w inny sposób, bardziej bezpośredni, dotrzeć do publiczności szwedzkiej. Odchodzimy natomiast od koncepcji polskiego domu. Jest to związane między innymi z faktem, że nowi imigranci polscy przybyli do Szwecji już po przystąpieniu Polski do UE mają inne oczekiwania i potrzeby. ZB: Co jest najważniejsze w gospodarczych stosunkach polsko-szwedzkich? MC: Najważniejsze dzisiaj jest wykorzystanie szwedzkiego potencjału w modernizacji naszego kraju. W Polsce nie ma jeszcze świadomości, jak wiele moglibyśmy skorzystać w tym zakresie. W sektorze energetycznym, na przykład, Szwecja jest na ZB: En händelse i vilken ambassadören deltog i egenskap av biträdande ambassadör i polska EU-representationen i Bryssel MC: som en av flera. Jag har ålagt mig själv att under min tid som ambassadör varje år i maj högtidlighålla minnet av denna händelse. I maj detta år organiserade vi tillsammans med Södertörns Universitet, Jagiellonska Universitetet och Europeiska Strategicentrum DemosEuropa en stor konferens i Stockholm under titeln From borders in space to borders in the minds. Avsikten var att visa att Europa visserligen enas politiskt och ekonomiskt men att de mentala gränsdragningarna inte försvinner lika fort. Tidigare organiserade vi konferenser om EU-utvidgningens implikationer som var mycket givande även för gamla EU-medlemmar. Minnet genererar integrationsimpulser. Om de uteblir börjar Europa gå tillbaka. ZB: Om man skulle drista sig att tala om en viss polsk politisk expansion i Sverige, har den i så fall även följts av en kulturell dito? Det fanns för mig något symboliskt i ambassadörens framträdande under konserten till minnet av 90:e årsdagen av Polens självständighet vid påannonseringen av den polsksvenska duon som spelar musik i modern tappning även om den baseras på klassisk musik, i det här fallet huvudsakligen Chopin. Är det ett tecken på ett nytt förhållningssätt inom kulturutbytet? MC: Vi funderade mycket över den konstnärliga delen av ceremonin och jag erkänner att jag hade vissa betänkligheter, men vi bestämde oss för att bryta konventionen och visa att vi trots att vi är trogna våra traditioner också kan öppna oss för det nya, att det nya Polen också finns i musiken, och passade på att bildligt visa på polsk-svensk gemenskap i konsten, om man så får säga, i egenskap av duon bestående av herrarna Leszek Mozdzer och Lars Danielsson. Vi håller på att reformera lanseringen av polsk kultur i Sverige. Det hör samman med Polska Kulturinstitutets pågående omvandling i Stockolm, som syftar till att hitta en annan och mera direkt väg till den svenska publiken. Men vi håller på att överge iden om ett polskt kulturhus. Det sammanfaller med det faktum att polska immigranter i Sverige efter EU-inträdet har andra behov och förväntningar. ZB: Vad är viktigast när det gäller de ekonomiska relationerna mellan Polen och Sverige? MC: Viktigast idag är att dra nytta av Sveriges potential i moderniseringen av vårt land. I Polen saknas ännu insikten om hur mycket vi kan vinna på detta område. Till exempel inom energisektorn befinner sig Sverige på en helt annan nivå, här finns fungerande systemlösningar som vi inte har i Polen, och som vi inte har varit mogna att införa, inte heller mentalt: jag menar att förutom nya teknologier finns också energisparande och energieffektivitet. Jak tänker också på något större och viktigare som går utöver det ekonomiska samarbetet: om att i Polen bygga ett samhälle som vilar på konsensus. Här kan man lära av svenska erfarenheter av att skapa konsensus i samhället kring för landet mest angelägna frågor. I Polen befinner vi oss fortfarande i en tidig fas av medborgarsamhälle. Vår demokrati är bara 19 år gammal. Vi är som en tonåring som genomgår en stormig period av väx 20