NR 5/2015, KWARTALNIK TRADYCYJNE SPECJAŁY RYNKI ZAGRANICZNE WŁOCHY

Transkrypt

1 1 NR 5/2015, KWARTALNIK TRADYCYJNE SPECJAŁY RYNKI ZAGRANICZNE WŁOCHY

2 2 DUMA REGIONÓW Naszym CzytelNikom prezentujemy Numer traktujący o Niezwykłej żywności REGIONALNEJ i tradycyjnej. w polsce i innych krajach unii europejskiej zwiększa się zainteresowanie konsumentów i producentów takimi produktami wyróżniającymi się szczególną jakością. ZNAKOMITA I UNIKATOWA Choć żywność regionalna i tradycyjna nadal stanowi niewielki segment rynku, to jej popularność wciąż rośnie. smak tradycji zdobywa rzesze miłośników. w unii europejskiej funkcjonuje system certyfikowania i znakowania produktów spożywczych najwyższej jakości o charakterystycznych cechach wynikających z kultury i specyfiki regionu, w którym dany produkt jest wytwarzany. o ochronie wyjątkowych produktów pisze magdalena głodek, a realizowaną przez arr kampanię trzy znaki smaku promującą produkty z unijnymi oznaczeniami omawia katarzyna Chamera. promocji produktów tradycyjnych służy lista prowadzona przez mrirw w tym numerze prezentuje się dolny śląsk, natomiast pierwszy krajowy system jakości żywności uznany przez komisję europejską to jakość tradycja dziś w tym systemie zarejestrowanych jest 190 produktów. o tym, czy administracja publiczna powinna wspierać promocję produktów regionalnych i tradycyjnych, pisze piotr kondraciuk. artykuł agnieszki Borowskiej poświęcony jest rozpoznawalności tych produktów. autorka podkreśla rolę działań promocyjnych: popularyzacja produktów tradycyjnych i regionalnych to z jednej strony udostępnienie wachlarza wartości konsumentowi, a z drugiej jeden z warunków rozwoju lokalnego. BEllA ITAlIA wystawy expo organizowane od 1851 r. uznawane są za najbardziej prestiżowe wydarzenia promocyjne na świecie. mediolańskie expo 2015 odbywało się pod hasłem wyżywienie planety, energia dla życia. w tym roku zaprezentowało się niemal 150 państw oraz organizacji, które przedstawiły swoje osiągnięcia w przemyśle rolno-spożywczym. udział naszego kraju był ogromnym sukcesem: pawilon polski odwiedziło ponad 1,5 mln gości! włochy są ważnym partnerem polski w zakresie handlu towarami rolno-spożywczymi. obecnie kraj ten jest piątym odbiorcą naszych towarów rolno-spożywczych. w 2014 r. wartość ich sprzedaży osiągnęła poziom 1,2 mld euro, o 80% wyższy niż w 2009 r. pisze marzena trajer. PROGNOZA cen analitycy arr prognozują ceny na rynku krajowym cen zbóż, wieprzowiny, wołowiny, drobiu oraz mleka i produktów mleczarskich do marca 2016 r.

3 1 SPIS TREŚcI PolityKA jakości ŻyWności W Unii EURoPEjsKiEj ochrona WyjątKoWych PRodUKtóW Magdalena Głodek trzy EURoPEjsKiE znaki gwarancją smaku Katarzyna Chamera dolnośląskie PRodUKty tradycyjne Ewa Mańkowska znak jakość tradycja WARtość dodana dla PRodUcEntóW, czynnik PRomocji i RozWojU REgionóW Izabella Byszewska czy AdministRAcjA PUBlicznA PoWinnA WsPiERAć PRomocję PRodUKtóW REgionAlnych i tradycyjnych? Piotr Kondraciuk RozPoznAWAlność PolsKiEj ŻyWności REgionAlnEj i tradycyjnej Agnieszka Borowska PolsKA na ExPo 2015 Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości handel zagraniczny z WłochAmi W latach Marzena Trajer PRognozA cen RynKoWych BIULETYN INFORMACYJNY ARR kwartalnik ISSN nakład 8250 egz. WYDAWCA: Agencja Rynku Rolnego Warszawa ul. Karolkowa 30 REDAKCJA: Biuro Promocji Żywności tel faks biuletyn@arr.gov.pl Wydawnictwo bezpłatne. Projekt graficzny, opracowanie i druk: drukarnia Bimart s.c.

4 2 Polityka jakości żywności w Unii Europejskiej OCHRONA WYJĄTKOWYCH PRODUKTÓW Jednym z podstawowych sposobów realizacji polityki jakości żywności w Unii Europejskiej jest wyróżnianie znakami potwierdzającymi wysoką jakość wyrobów rolno-spożywczych pochodzących z konkretnych regionów lub charakteryzujących się tradycyjną metodą produkcji. Wrealiach konkurencji globalnej wybór odpowiedniego narzędzia pozwalającego na podkreślenie atutów wyrobów jest jednym z najistotniejszych dylematów, jakie muszą rozstrzygnąć przedsiębiorcy. Producenci próbują przyciągnąć wyrobami jak najszerszą rzeszę klientów, konsumenci natomiast szukają produktów, które spełnią ich oczekiwania. Ze względu na dużą różnorodność produktów wprowadzanych na rynek konsumenci oczekują jasnych i wyczerpujących informacji o jakości i pochodzeniu wyrobów. Co raz większe grono klientów poszukuje produktów o wysokiej jakości, którą zapewniają użycie do produkcji naturalnych surowców, ścisłe przestrzeganie tradycyjnych metod wytwarzania i wyjątkowe umiejętności wytwórców. Aby za- Kiełbasa lisiecka CHRONIONE OZNACZENIE GEOGRAFICZNE

5 3 Produkty z oznaczeniami UE spokoić oczekiwania producentów i klientów, tworzone są systemy wyróżniania, certyfikacji oraz promocji produktów wysokojakościowych. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 listopada 2012 r. w sprawie systemów jakości produktów rolnych i środków spożywczych określiło trzy kategorie, w których rejestrowane są nazwy produktów rolnych i środków spożywczych. Są to: CHRONIONA NAZWA POCHODZENIA CHRONIONE OZNACZENIE GEOGRAFICZNE GWARANTOWANA TRADYCYJNA SPECJALNOŚĆ Chroniona Nazwa Pochodzenia to produkt regionalny, który swoją wyjątkową jakość zawdzięcza miejscu, w którym jest wytwarzany. Składniki używane do jego produkcji również pochodzą z tego obszaru. Chronione Oznaczenie Geograficzne to także produkt regionalny, którego wyjątkowa jakość lub renoma związane są z miejscem pochodzenia. Nie wszystkie składniki używane do jego produkcji muszą być pozyskiwane na tym obszarze. Przykłady polskich produktów zarejestrowanych jako ChNP: oscypek, wiśnia nadwiślanka, fasola wrzawska, miód z Sejneńszczyny/Łoździejszczyzny (wniosek transgraniczny złożony wspólnie z Litwą). Przykłady polskich produktów zarejestrowanych jako ChOG: rogal świętomarciński, truskawka kaszubska/kaszëbskô malëna, miód kurpiowski, kiełbasa lisiecka, jabłka łąckie, jabłka grójeckie, ser koryciński swojski. Gwarantowana Tradycyjna Specjalność to produkt, który swój tradycyjny charakter zawdzięcza co najmniej 30-letniej historii wytwarzania. Także jego składniki lub metoda produkcji muszą być tradycyjne. Spośród 51 produktów zarejestrowanych przez Komisję Europejską jako GTS aż 9 pochodzi z Polski. Są to: staropolskie miody pitne: półtorak, dwójniak, trójniak i czwórniak, olej rydzowy, pierekaczewnik, kiełbasa jałowcowa, kiełbasa myśliwska, kabanosy. Obecnie chronionych jest 37 polskich produktów (stan na 30 października 2015 r.). Polska pod względem liczby zarejestrowanych produktów zajmuje 8. miejsce wśród 28 państw członkowskich Unii Europejskiej oraz 1. miejsce wśród tzw. nowych państw członkowskich. O rejestrację produktów w tym systemie co do zasady mogą ubiegać się tylko grupy producentów zrzeszające producentów tego samego wyrobu. Ich forma może być dowolna. Pojedynczy producent o rejestrację może ubiegać się tylko w wyjątkowych, uzasadnionych przypadkach. Wnioski o rejestrację grupy producentów składają do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, który po krajowym badaniu wniosku, przekazuje go Komisji Europejskiej. Przygotowując się do rejestracji produktu w systemie chronionych nazw pochodzenia, chronionych oznaczeń geograficznych i gwarantowanych tradycyjnych specjalności producenci muszą rozstrzygnąć następujące kwestie: muszą być przekonani, że chcą działać razem oraz przygotować wspólną specyfikację produktu, której następnie będą przestrzegać. Ochronie podlega zarejestrowana nazwa w połączeniu ze specyficzną recepturą, gwarantującą wyjątkowy smak. Szczegółowe warunki specyfikacji każdego z produktów, określają jak, kiedy oraz gdzie należy go produkować, aby można było używać objętej ochroną nazwy. Producenci mają zapewnić ich niezmienną specyficzną jakość i zadbać, by pod jedną nazwą konsument zawsze znalazł produkt o tej samej jakości. Dlatego podstawą rejestracji jest zawsze specyfikacja produktu, w której producenci określają najistotniejsze informacje. Aby dany produkt mógł być opa-

6 CHRONIONA NAZWA POCHODZENIA 4 trzony chronioną nazwą oraz unijnym symbolem, sposób jego wytworzenia musi być z nią zgodny. Specyfikacja produktu zawiera co najmniej: nazwę produktu, opis produktu zawierający informacje o surowcach oraz cechach fizycznych, chemicznych, mikrobiologicznych oraz organoleptycznych, opis metody produkcji, w przypadku ChNP oraz ChOG: określenie obszaru geograficznego oraz informacje pozwalające udowodnić pochodzenie produktu z tego obszaru, w przypadku GTS: najważniejsze elementy świadczące o jego tradycyjnym składzie lub tradycyjnej metodzie produkcji. Zarejestrowanie nazwy produktu rolnego lub środka spożywczego w unijnym systemie żywności wysokiej jakości jako oznaczenia geograficznego, nazwy pochodzenia lub gwarantowanej tradycyjnej specjalności powoduje, że zarejestrowana nazwa jest chroniona przed bezprawnym użyciem w obrocie na terenie Polski oraz całej Unii Europejskiej. Prawo do używania znaku graficznego rozpoznawalnego przez unijnych konsumentów oraz zarejestrowanej nazwy mają wyłącznie producenci, którzy pochodzą z opisanego we wniosku o rejestrację terytorium, wytwarzają produkt zgodnie ze specyfikacją i ze zgłoszonych przy rejestracji surowców. Konsumenci, dzięki logo umieszczonym na opakowaniu, dostają przejrzystą informację o produkcie. Podkreślić należy, że unijne oznaczenia nie są tożsame z monopolem przyznawanym przez ochronę patentową. Produkt nie staje się wyłączną własnością konkretnych producentów, ale jest chroniony jako wspólne dobro. Nikt nie może stać się wyłącznym właścicielem tradycji, dobra płynącego z warunków klimatycznych panujących na danym obszarze bądź przepisów udoskonalanych przez kilka pokoleń, można jednak takie produkty poddać ochronie, właśnie ze względu na ich wyjątkowe cechy. Dodatkowo produkt z lokalnego przysmaku staje się znanym w całej Europie specjałem, za którego wyjątkową i specyficzną jakość konsumenci chcą płacić, gdyż posiadają gwarancję jego niezmiennej jakości. Prawo do używania znaku graficznego oraz zarejestrowanej nazwy mają wyłącznie producenci, którzy pochodzą z zarejestrowanego terytorium wytwarzający produkt zgodnie ze specyfikacją na określonym obszarze geograficznym. Przyznanie oznaczenia chroni zatem producentów przed nieuprawnionym wykorzystywaniem nazwy produktu i pozwala na podkreślenie unikalności produktu, natomiast konsumentom dostarcza rzetelnej wiedzy o pochodzeniu produktów i ich cechach oraz tradycyjnych metodach produkcji. Fasola Piękny Jaś z Doliny Dunajca

7 5 Produkty z oznaczeniami UE Bardzo ważnym elementem prawidłowego funkcjonowania systemu chronionych nazw pochodzenia, chronionych oznaczeń geograficznych i gwarantowanych tradycyjnych specjalności jest zapewnienie właściwej kontroli potwierdzającej wysoką jakość produktu końcowego. Każdy producent, który na rynku posługuje się zarejestrowaną nazwą i unijnym symbolem poddaje się dodatkowej kontroli potwierdzającej zgodność procesu produkcji z zarejestrowaną specyfikacją. Kontrola procesów wytwarzania, przetwarzania i przygotowywania zarejestrowanych produktów dokonywana jest na wniosek samych producentów, przez wojewódzkiego inspektora Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych albo upoważnione przez ministra właściwego do spraw rynków rolnych jednostki certyfikujące. Co istotne, producenci dokonują wyboru organu kontrolującego oraz ponoszą koszty kontroli. Zakres oraz częstotliwość kontroli zależą od specyfiki procesu produkcyjnego danego produktu. Producenci, którzy wytwarzają swoje produkty zgodnie z zarejestrowaną specyfikacją dostają certyfikaty jakości. W ubiegłym roku 431 producentów było upoważnionych do wprowadzania do obrotu produktów oznaczonych jako Chronione Nazwy Pochodzenia, Chronione Oznaczenia Geograficzne i Gwarantowane Tradycyjne Specjalności. Europejskie produkty zarejestrowane jako Chronione Nazwy Pochodzenia, Chronione Oznaczenia Geograficzne i Gwarantowane Tradycyjne Specjalności mają coraz większe znaczenie gospodarcze. Łączną wartość sprzedaży produktów zarejestrowanych w systemie jakości żywności szacuje się w UE na około 15 mld euro, co odpowiada około 2,5% wydatków na żywność w UE. Badania pokazują, że produkty uczestniczące w systemie zwykle mają wyższą cenę niż produkty tej samej kategorii bez oznaczenia geograficznego. Odnotowana różnica w cenie waha się między 5% a 300%. Ponadto badania potwierdzają, że unijni konsumenci są gotowi zapłacić wyższą ceną za produkty o znanym pochodzeniu i potwierdzonej wysokiej jakości. Wartość eksportu unijnych produktów z oznaczeniami geograficznymi w 2010 r. szacowano na 11,5 mld euro. Jest to 15% ogółu eksportu żywności z Unii Europejskiej. Oznaczenia geograficzne produktów rolnych i środków spożywczych mają także istotne znaczenie dla przyszłości unijnej polityki rolnej. Są one bowiem wyjątkowym atutem dla producentów na coraz bardziej zglobalizowanym rynku. Wysiłki w celu konkurowania jakością produktów byłoby daremne, jeśli oznaczenia geograficzne produktów rolnych nie byłyby odpowiednio chronione na rynkach międzynarodowych. Dzięki zawarciu przez Unię Europejską wielu umów dwustronnych, europejskie oznaczenia geograficzne chronione są między innymi w Szwajcarii, Korei Południowej, Meksyku, Kolumbii, Peru, a rolnicy mogą konkurować na arenie międzynarodowej jakością, a nie wielkością produkcji. Informacje na temat procedury rejestracji i zasad ochrony można znaleźć na stronie www Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi: Produkty-regionalne-i-tradycyjne. Magdalena Głodek Naczelnik Wydziału Oznaczeń Geograficznych Departament Rynków Rolnych Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi

8 6 TRZY europejskie ZNAKI gwarancją SMAKU Polskie produkty regionalne i tradycyjne posiadające europejskie oznaczenia jakości CHNP, ChOG i GTS stanowią nasze wspólne dziedzictwo narodowe i bogactwo kulturowe. Wpisują się w naszą historię i są jej nieodłączną częścią. Kaszëbskô malëna nie brzmi już zagadkowo ani egzotycznie, brzmi dumnie! A wszystko dzięki kampanii informacyjnej Trzy Znaki Smaku, realizowanej przez Agencję Rynku Rolnego. Pomysł kampanii Trzy Znaki Smaku zrodził się ze świadomości, że polskie produkty regionalne i tradycyjne posiadające unijne oznaczenia to produkty o gwarantowanej wysokiej jakości: powstają tylko w określonych regionach Polski, na bazie tradycji kształtowanych przez pokolenia, bądź produkowane są z tradycyjnych surowców i tradycyjnymi metodami tak odmiennymi od masowej produkcji. Dodatkowym motorem podjętych działań były wzrastająca wśród Polaków popularność agroturystyki i turystyki kulinarnej oraz zainteresowanie żywnością naturalną, produkowaną ze składników wysokiej jakości oraz bez sztucznych polepszaczy i konserwantów. Realizacja programu ruszyła 7 lutego 2013 r. na rynku polskim i przewidziana została na okres 36 miesięcy. Komisja Europejska, decydując się na dofinansowanie projektu w 50% kosztów kwalifikowanych netto, potwierdziła, że polska inicjatywa zasługuje na wsparcie na szczeblu unijnym, a tym samym, że wpisuje się w główny nurt wspól- Kabanosy GWARANTOWANA TRADYCYJNA SPECJALNOŚĆ

9 7 Trzy Znaki Smaku Cebularz lubelski CHRONIONE OZNACZENIE GEOGRAFICZNE nej polityki rolnej UE. Budżet kampanii został określony na ponad 3,87 mln euro, a jej wykonawcą została wyłoniona w drodze konkurencyjnego przetargu organizacja wdrażająca Sopexa S.A. Planując strategię kampanii, ARR dążyła do tego, by przekaz dotarł do jak najszerszej rzeszy odbiorców. Aby kierowane do nich komunikaty były właściwie spersonalizowane i zarazem atrakcyjne, odbiorcy podzieleni zostali na trzy główne grupy: konsumentów, wytwórców produktów, zainteresowanych przystąpieniem do unijnego systemu ochrony produktów regionalnych i tradycyjnych oraz ci już obecni w systemie (m.in. rolnicy, przetwórcy z sektora rolno-spożywczego), odbiorców pośrednich (m.in. dystrybutorzy, hurtownicy oraz szeroko rozumiany kanał HoReCa). Za cel kampanii Agencja przyjęła: szerzenie wiedzy o systemie i unijnych oznaczeniach jakości ChNP, ChOG oraz GTS, promowanie polskich produktów etykietowanych znakami ChNP, ChOG i GTS oraz budowanie pozytywnej postawy konsumpcyjnej wobec tych produktów, poinformowanie wytwórców produktów oraz odbiorców pośrednich o zaletach i korzyściach wynikających z przystąpienia do unijnego systemu ochrony produktów regionalnych i tradycyjnych. Kampania Trzy Znaki Smaku dobiega końca. Trzyletni okres realizacji działań informacyjnych był czasem wytężonej pracy, która przyniosła wymierne rezultaty dla konsumentów oraz certyfikowanych producentów produktów regionalnych i tradycyjnych. Nie sposób opisać wszystkich podjętych w czasie trwania kampanii przedsięwzięć, nie sposób też w pełni oszacować ich efektów, bo choć działania w lutym przyszłego roku dobiegną końca, to ich rezultaty budujemy i w dalszym ciągu będziemy budować wszyscy, stając się świadomymi konsumentami. Aby przybliżyć zasięg kampanii, poniżej przedstawione zostały statystyki wybranych działań: festiwale i targi przygotowano i zorganizowano stoiska kampanii podczas 11 festiwali kulinarnych i 6 ogólnopolskich imprez targowych. Na stoiskach zapewniono obecność polskich certyfikowanych producentów produktów regionalnych i tradycyjnych, a dla zwiedzających przygotowano atrakcje w postaci degustacji, konkursów

10 8 i pokazów kulinarnych znanych kucharzy, m.in. Grzegorza Łapanowskiego ambasadora kampanii. Według deklaracji organizatorów poszczególnych imprez wszystkie wydarzenia odwiedziło łącznie 565,6 tys. osób; advertoriale zamieszczono 77 reklam w kilkudziesięciu tytułach prasy kobiecej, lifestylowej, poradnikowej i branżowej, których nakład osiągnął ponad 19 mln egzemplarzy; kampania spotowa w TV dwa przygotowane w ramach kampanii trzydziestosekundowe spoty wyemitowano ponad 7,8 tys. razy zarówno w głównych stacjach telewizyjnych, jak i w stacjach kulinarnych oraz tematycznych; lokowanie produktu polskie produkty regionalne i tradycyjne z oznaczeniami ChNP, ChOG i GTS lokowano w: 8 odc. Top Chef, 6 odc. Dzień Dobry TVN, 5 odc. Dzień Dobry TVN Weekend i 4 odc. Ewa gotuje. strona internetowa kampanii platforma informacyjna i edukacyjna, stanowiąca kompendium wiedzy o systemie, produktach z oznaczeniami oraz samej kampanii, miała prawie 950 tys. odsłon; konferencja dla producentów celem konferencji było przede wszystkim zachęcenie nowych producentów do aplikowania do unijnego systemu ochrony produktów regionalnych i tradycyjnych. W wydarzeniu udział wzięło 90 osób: producentów, dziennikarzy, reprezentantów ARR, MRiRW, PIPRiL, urzędów marszałkowskich oraz ośrodków doradztwa rolniczego z różnych województw. Wystąpiło aż 12 prelegentów, w tym eksperci polscy (reprezentanci MRiRW, ARR, IJHARS, PIPRiL, Tesco Polska, restauratorzy, członkowie Slow Food Polska, certyfikowani producenci produktów z oznaczeniami ChNP, ChOG, GTS) oraz zagraniczni (INAO, producenci produktów z oznaczeniami AOP oraz IGP z Francji), którzy opowiadali o korzyściach z uczestnictwa w systemie oraz zdobytych doświadczeniach; seminaria dla producentów przeprowadzono 8 szkoleń, głównie dla producentów, którzy zainteresowani byli wpisaniem swoich produktów do unijnego systemu oznaczeń, oraz dla przedstawicieli urzędów marszałkowskich oraz ośrodków doradztwa rolniczego świadczących usługi doradcze. Szkolenie zostało podzielone na dwie części merytoryczną i warsztatową. W pierwszej części przedstawiciel Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi prezentował zagadnienia związane z europejskim systemem oraz certyfikacją produkcji, w drugiej przedstawiciel agencji brandingowej, przedstawiał zagadnienia związane ze strategią marketingową oraz brandingiem opakowań. Łącznie udział w seminariach wzięło blisko 400 osób; warsztaty kulinarne skierowane do kucharzy, uczniów szkół gastronomicznych, dziennikarzy i blogerów kulinarnych warsztaty prowadzone były przez znakomitych szefów kuchni Grzegorza Łapanowskiego i Adama Chrząstowskiego w studium kulinarnym CookUp oraz Akademii Kurta Schellera. Część praktyczną zajęć poprzedzała prelekcja na temat unijnego systemu i polskich produktów ze znakami jakości. Wszystkie przygotowywane podczas warsztatów potrawy powstawały na bazie produktów z oznaczeniami ChNP, ChOG i GTS. W działaniu udział wzięło 27 kucharzy, 22 uczniów szkół gastronomicznych, 20 dziennikarzy i 26 blogerów; wyjazd producentów do Francji wyjazd zorganizowany w okolice Montpellier i Tuluzy dla 8 polskich producentów oraz dziennikarza PAP służył prezentacji m.in. bogatej praktyki francuskich producentów w zakresie pro-

11 9 Trzy Znaki Smaku mowania produktów posiadających oznaczenia ChNP, ChOG i GTS, regionów, w których są produkowane, oraz potrzeby zrzeszania się i tworzenia grup producenckich. Prócz opisanych powyżej działań podejmowano jeszcze wiele ciekawych inicjatyw, w tym m.in. konkursy internetowe, mailingi, outdoor, promocje w sklepach Alma, spotkania prasowe, wyjazdy kulinarne, przygotowano też wiele interesujących publikacji: broszury, przewodniki, kalendarze kulinarne, kalendarze trójdzielne, ulotki, pocztówki, plakaty. Ale to w dalszym ciągu tylko wycinek realizowanych przez Agencję w trakcie kampanii działań. Ponieważ czas, w którym kampania musi zostać przeprowadzona, ograniczony jest do 36 miesięcy, a rodzaj i zakres zaplanowanych działań szeroki, realizacja programu była i jest wyzwaniem ambitnym oraz trudnym. Przyniosła ona jednak zmiany w świadomości konsumentów i postrzeganiu polskich produktów regionalnych i tradycyjnych. Dziś wiemy, że Polska ze względu na specyficzny charakter naszego rolnictwa, nieprzemysłowe metody produkcji, naturalny i zróżnicowany krajobraz oraz bogactwo historyczne i kulturowe poszczególnych regionów ma wiele do zaoferowania w zakresie wytwarzania wyjątkowej pod względem smaku i jakości, ale również unikalnej na skalę światową żywności. Wiemy też, jak odżywiać się zdrowo i dbać o dobre samopoczucie nasze i naszych bliskich, ale to jak tę wiedzę wykorzystamy w życiu codziennym, zależy już tylko od nas samych. Intencją ARR, realizującej kampanię Trzy Znaki Smaku, było pogłębienie tej wiedzy, uświadomienie Polakom znaczenia trzech unijnych znaków jakości oraz przedstawienie zaangażowania producentów, którzy odgrywają w tym procesie niebagatelną rolę. Trzeba pamiętać, że cechą charakterystyczną produktów regionalne i tradycyjne jest to, że ich obecny wygląd i smak zawdzięczamy wieloletniemu oddziaływaniu licznych czynników tak naturalnych, jak i kulturowych oraz wytrwałej, czasem wręcz mozolnej pracy producentów kultywujących tradycję naszych pokoleń. Warto więc docenić te produkty i na trwałe wpisać je do jadłospisu. Więcej informacji na temat kampanii Trzy Znaki Smaku, systemu oraz polskich produktów z oznaczeniami ChNP, ChOG i GTS znaleźć można na stronie Katarzyna Chamera Główny Specjalista Dział Promocji Biuro Promocji Żywności ARR Miody pitne GWARANTOWANA TRADYCYJNA SPECJALNOŚĆ

12 10 Dolnośląskie produkty tradycyjne Województwo dolnośląskie promuje 44 produkty wpisane na Listę Produktów Tradycyjnych prowadzoną przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Każdy z nich to świadectwo zachowania ponad 25-letniej tradycji produkcji, element tożsamości społeczności lokalnej oraz przynależności do dziedzictwa kulturowego regionu. Na Dolnym Śląsku działa bardzo wielu lokalnych producentów i przetwórców żywności tradycyjnej i regionalnej. Pieką chleby, wytwarzają wędliny, hodują ryby, przetwarzają mleko kozie i krowie na sery, robią przetwory owocowo-warzywne, uprawiają winorośl, której owoce przeznaczają na wino. Dla osiągnięcia wspólnych korzyści dolnośląscy producenci zakładają stowarzyszenia, klastry oraz grupy producenckie, m.in. Dolnośląski Klaster Hodowców Ryb, Stowarzyszenie Pstrąg Kłodzki, Wołowina Sudecka sp. z o.o., Stowarzyszenie Serowarów Farmerskich i Zagrodowych, Klaster Produktu Lokalnego Doliny Baryczy i Wzgórz Trzebnickich, a także Stowarzyszenie Winnic Dolnośląskich. Organizacje działają z korzyścią zarówno dla zrzeszonych producentów pozwalają na podnoszenie kwalifikacji, doskonalenie produkcji, pozyskiwanie dodatkowych funduszy na działalność, jak i dla konsumentów produkty są łatwiej dostępne na rynku, można je lepiej zidentyfikować, a w regionie odbywa się wiele imprez, promujących dany produkt, np. Święto Sera i Wina we Wrocławiu, Święto Karpia Milickiego czy Festiwal Pstrąga w Hrabstwie Kłodzkim. Dodatkowo wielu producentów podejmuje starania, żeby tradycja wytwarzania danego produktu, przyrządzania potrawy została starannie udokumentowana i utrwalona poprzez wpis na listę produktów tradycyjnych.

13 11 Produkty tradycyjne Rejestracja na liście produktów tradycyjnych daje możliwość zbudowania marki w oparciu o tożsamość regionu. Każde miejsce o bogatych walorach przyrodniczych, turystycznych bądź historycznych województwa dolnośląskiego może poszczycić się wyjątkowym produktem z nim związanym i dla niego charakterystycznym. Bory Dolnośląskie słyną z miodu wrzosowego, który zaraz po bryndzy i oscypku wpisany został do unijnego systemu ochrony nazw produktów regionalnych jako Chronione Oznaczenie Geograficzne, a także na krajową listę produktów tradycyjnych. Znanym i cenionym tradycyjnym produktem z Dolnego Śląska jest również karp król milickich stawów. W jego hodowli używa się wyłącznie naturalnych pasz zbożowych. Dzięki produkcji nastawionej na jakość, mięso karpia bogate jest w białko i sole mineralne, a przechowywanie ryby po odłowieniu w tzw. płuczce, pozbawia ją posmaku i zapachu mułu. Tradycja chowu i hodowli ryb na Dolnym Śląsku w okolicach Milicza trwa nieprzerwanie od ponad 800 lat. Obecnie produkcją karpia milickiego i innych ryb słodkowodnych zajmuje się Spółka Akcyjna Stawy Milickie, która działa na obszarze o unikatowych wartościach przyrodniczych znajduje się tam rezerwat przyrody Stawy Milickie, obszar Natura 2000, Park Krajobrazowy Dolina Baryczy. Dodatkowo jako jedyni w Polsce należą do sieci Living Lakes. Ziemia Kłodzka jest nazywana krainą pstrąga i lipienia z racji licznego występowania tych gatunków ryb w krystalicznie czystych górskich rzekach i potokach Kotliny Kłodzkiej. Zimne, dobrze natlenione górskie rzeki zamieszkuje pstrąg potokowy i źródlany. W potokach złowić można również lipienie, węgorze, kiełbie, ślizy, minogi, karasie, głowacze, strzeble, olszanki, szczupaki, brzanki i okonie. Od wielu lat prowadzona jest hodowla ryb w tym regionie, a pstrąg kłodzki smażony bądź wędzony to dania regionalne, znajdujące się na liście produktów tradycyjnych, serwowane w wielu kłodzkich restauracjach. Kraina Wzgórz Trzebnickich słynie z cydru. Jabłecznik trzebnicki (cydr) to lekki napój alkoholowy, który powstaje w wyniku procesu fermentacji naturalnego soku jabłkowego. Przepis na jabłecznik trzebnicki został przywieziony na tereny Dolnego Śląska z Wileńszczyzny, a proces i metoda jego wytwarzania nie uległy zmianie na przestrzeni co najmniej 80 lat. Tradycyjny jabłecznik trzebnicki sporządzany jest z dojrzałych, winnych jabłek z sadów położonych na Wzgórzach Trzebnickich. Do produkcji jabłecznika trzebnickiego wykorzystywane są jabłka takich odmian jak: idared, lobo, mekintosz, champion, reneta, cortland, jonatan. Jabłka słodkie są bogate w cukier, dzięki czemu napój nabiera alkoholowej mocy, jabłka kwaśne nadają jabłecznikowi kwaskowatą nutkę, a słodko-gorzkie pozostawiają charakterystyczną goryczkę. Jabłecznik trzebnicki jest mieszaniną trzech rodzajów jabłek, a wszystkie elementy aromatyczne są zestawione, tak aby tworzyły harmonijną całość. Dolny Śląsk słynie również z odradzających się tradycji winiarskich. Winnice Jaworek w Miękini, Winnica Świdnicka

14 12 oraz Winnica Adoria w Zachowicach blisko Wrocławia zajmują się uprawą wielu szczepów winorośli, z których powstaje szlachetny trunek. Wina z Dolnego Śląska zdobywają uznanie wielu koneserów dobrego smaku, a niezwykłe winnice coraz częściej stanowią cel wycieczek enoturystycznych. Podążając szlakiem dolnośląskich winnic, każdy enoturysta powinien zawitać do tej największej w Polsce Winnic Jaworek położonych w Miękini w pobliżu Środy Śląskiej. Blisko 30-hektarowe uprawy wydają rocznie hektolitry szlachetnego napitku. Winnica jest plantacją doświadczalną, której celem jest dobór odmian sprawdzających się w naszym klimacie oraz odpowiedniego systemu prowadzenia, rodzaju podkładki. Uprawianych jest tam prawie 40 odmian winnej latorośli. Oprócz win czerwonych i białych, wpisanych w 2007 r. na Listę Produktów Tradycyjnych prowadzoną przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi jako wino śląskie, w Winnicach Jaworek powstają również miody pitne wytwarzane na bazie soku winogronowego. Samorząd województwa dolnośląskiego wspiera producentów produktów tradycyjnych i regionalnych między innymi poprzez organizację imprez targowo-wystawienniczych, które umożliwiają nawiązywanie kontaktów handlowych, zdobywanie nowych rynków zbytu, wymianę doświadczeń w środowisku branżowym, a także bezpośredni kontakt z konsumentem, pozwalający lepiej dostosować produkt do preferencji odbiorcy. Corocznie wydawany jest katalog produktów tradycyjnych i regionalnych oraz kalendarium imprez kulinarnych Dolnego Śląska, organizowane są imprezy świąteczne, w których bezpłatnie biorą udział koła gospodyń wiejskich, prezentujące tradycyjne świąteczne dania. Organizowany jest wojewódzki konkurs kulinarny Nasze Kulinarne Dziedzictwo Smaki Regionów. Wszystkie te działania zmierzają do promocji produktów regionalnych, tradycyjnych, tak żeby turyści i wielbiciele dobrego smaku mogli łatwo rozpoznać i znaleźć na sklepowych półkach lub w restauracjach produkty oraz potrawy wytwarzane w tradycyjny sposób z lokalnie dostępnych surowców. Ewa Mańkowska Wicemarszałek Województwa Dolnośląskiego

15 13 Jakość Tradycja Znak Jakość Tradycja wartość dodana dla producentów, czynnik promocji i rozwoju regionów Polska Izba Produktu Regionalnego i Lokalnego we współpracy ze Związkiem Województw RP opracowała, na wzór systemów europejskich, pierwszy krajowy system wyróżniania i kontroli żywności wysokiej jakości Jakość Tradycja, uznany przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. System służy wyróżnianiu produktów żywnościowych wysokiej jakości z uwzględnieniem produktów tradycyjnych. Wdniu 12 czerwca 2007 r. system Jakość Tradycja został uznany decyzją Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi za krajowy system jakości żywności. Był pierwszym polskim systemem jakości notyfikowanym przez Komisję Europejską w 2009 r. Administratorem znaku Jakość Tradycja jest Polska Izba Produktu Regionalnego i Lokalnego. Jakość Tradycja gwarantuje konsumentom jakość produktu, umożliwia wgląd w proces jego wytwarzania oraz przejrzystość procedur kontrolnych (kontroli i certyfikacji dokonują niezależne jednostki). Konsumenci mogą poznać pochodzenie surowców i metody wytworzenia produktu prześledzić drogę od pola do stołu, bo producent przestaje być anonimowy. System jest otwarty: mogą w nim uczestniczyć rolnicy, producenci rolni, przetwórcy polscy i zagraniczni. Przyznanie znaku Jakość Tradycja określonemu produktowi i jego wytwórcy nie zamyka drogi innym producentom do otrzymania znaku dla podobnego lub takiego samego produktu.

16 14 Certyfikat Jakość Tradycja wyróżnia: 1) produkty rolne zgodnie z załącznikiem I do traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, załącznikiem II do rozporządzenia Rady nr 2081/92; 2) środki spożywcze zgodnie z załącznikiem I do rozporządzenia Rady Europy nr 2082/92 i załącznikiem I do rozporządzenia Rady Europy nr 2081/92; 3) napoje spirytusowe zgodnie z rozporządzeniem Rady nr 1576/89 ustanawiającym ogólne zasady definicji, opisu i prezentacji napojów spirytusowych. Zasady obowiązujące w systemie Jakość Tradycja : Jakość Znakiem Jakość Tradycja mogą zostać wyróżnione produkty rolne, środki spożywcze i napoje spirytusowe wytworzone z naturalnych surowców w gospodarstwach ekologicznych lub gospodarstwach stosujących dobrą praktykę rolniczą i dobrą praktykę hodowlaną z wyłączeniem GMO. Produkty muszą odznaczać się szczególną jakością, mieć tradycyjny skład lub być wytworzone tradycyjnym sposobem. Powinny mieć także szczególną reputację, odróżniającą je od produktów należących do tej samej kategorii, oraz co najmniej 50-letni rodowód (dwa pokolenia). W przypadku produktów produkcji podstawowej dodatkowym wymogiem jest tradycyjna rasa lub odmiana. Za tradycyjny uważa się produkt, który posiada co najmniej 50-letnią historię wytwarzania. Za tradycyjne rasy i odmiany uważa się te, które użytkowano przed 1956 r. Producent deklaruje zachowanie wyższych standardów produkcyjnych lub wyjątkowych cech produktów. Przed dopuszczeniem do uczestnictwa w systemie produkt podlega szczegółowej weryfikacji zgodnie z regulaminem. Otwartość Do systemu mogą przystąpić wszyscy rolnicy, producenci rolni, przetwórcy w kraju i za granicą, członkowie Izby i nie należący do niej. Jedynym kryterium przyjęcia produktu do systemu jest jego jakość. Uczestnictwo w systemie potwierdzania jakości żywności jest całkowicie dobrowolne. Przejrzystość i identyfikowalność produktu Producenci używający znaku są zobowiązani do określenia częstotliwości i zakresu kontroli oraz prowadzenia dokumentacji mającej na celu zapewnienie pełnej identyfikowalności produktu (traceability). Kontrola Uczestnictwo w systemie jest całkowicie dobrowolne, ale rodzi określone zobowiązania. Producenci są zobowiązani do posiadania certyfikatu zgodności, potwierdzającego wytwarzanie produktu zgodnie ze specyfikacją; wytwórca musi zgodzić się na kontrolę wszystkich etapów produkcji, a także na monitorowanie pochodzenia użytych surowców. Kontrola daje gwarancję, że stosowana przez producenta metoda wytwarzania jest zgodna z metodą deklarowaną przez niego we wniosku aplikacyjnym do systemu. Producenci zobowiązani są też do prowadzenia dokumentacji, która pozwala na pełną identyfikację produktu. Wyboru jednostki kontrolnej dokonują sami producenci; koszty kontroli ponoszą uprawnieni do korzystania ze znaku. Nadzór nad procesem produkcji sprawują jednostki certyfikujące akredytowane zgodnie z normą PN-EN ISO/IEC i upoważnione przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Znak podkreśla związek produktu z regionem. Producent zobowiązany jest do używania znaku wraz z nazwą regionu, z którego pochodzi produkt.

17 15 Jakość Tradycja Aplikacja do systemu Producent lub producenci tego samego produktu ubiegający się o prawo używania znaku dla produktu składa/składają do biura Izby w formie papierowej i na elektronicznym nośniku informacji wniosek, wraz ze specyfikacją zawierającą: nazwę produktu, opis cech produktu, metodę wytwarzania, wykaz surowców wykorzystywanych do produkcji. We wniosku należy umieścić także informacje na temat: tradycyjnego składu, tradycyjnego sposobu wytwarzania, tradycyjnej odmiany lub rasy, szczególnej jakości wynikającej z tradycyjnego charakteru produktu lub wyrażającej jego tradycyjny charakter; szczególnej jakości lub reputacji lub innych cech odróżniających produkt od produktów należących do tej samej kategorii; informację na temat przyjętych procedur postępowania, które mają na celu zapewnić stałe monitorowanie produktu, w szczególności monitorowanie pochodzenia surowców wykorzystywanych do produkcji i monitorowanie odbiorców pośrednich produktu oraz deklarację dotyczącą częstotliwości i zakresu kontroli. Decyzję o przyznaniu znaku Jakość Tradycja podejmuje Kapituła Znaku, w której zasiadają przedstawiciele Polskiej Izby Produktu Regionalnego i Lokalnego, Związku Województw RP oraz niezależni eksperci. Znak Jakość Tradycja jest znakiem towarowym, zarejestrowanym w Urzędzie Patentowym i chronionym zgodnie z prawem własności przemysłowej. Prawo do używania znaku jest udzielane na okres jednego roku, dwóch lub trzech lat, z możliwością jego przedłużenia na kolejne lata, po przeprowadzeniu kontroli u producenta. W ciągu siedmiu lat funkcjonowania do systemu Jakość Tradycja przystąpiło prawie 100 producentów ze wszystkich regionów. Obecnie znakiem Jakość Tradycja wyróżnionych jest ponad 190 produktów (stan na listopad 2015 r.). Przodują producenci z województw: świętokrzyskiego (39 znaków), łódzkiego (35) i wielkopolskiego (29). Najwięcej certyfikatów przyznanych zostało produktom zbożowym, piekarniczym i cukierniczym (57 znaków), produktom mlecznym (42 znaki) oraz produktom mięsnym (38 znaków). W systemie są również certyfikowane napoje (m.in. tradycyjne, regionalne piwa oraz tłoczone na zimno soki), miody, ryby, a także gotowe dania. Izabella Byszewska Przewodnicząca Kapituły Znaku Jakość Tradycja Prezes Zarządu Polskiej Izby Produktu Regionalnego i Lokalnego

18 16 Czy administracja publiczna powinna wspierać promocję produktów regionalnych i tradycyjnych? Kiedy się odwiedza Smaki Regionów w Poznaniu czy Festiwale Smaku w Grucznie czy w Lublinie, tak postawione pytanie wydaje się wręcz nie na miejscu. Bogate stoiska przygotowane przez samorząd lokalny czy administrację centralną umożliwiają lokalnym producentom przedstawienie swojej oferty szerokiemu gronu konsumentów, którzy często specjalnie przyjeżdżają do Poznania, Gruczna, Lublina czy Wrocławia, aby spróbować produktów regionalnych i tradycyjnych, a przede wszystkim je kupić. Innym rodzajem działalności, która wspiera producentów żywności regionalnej i tradycyjnej, jest różnego rodzaju dofinansowanie aktywności marketingowej producentów, grup producentów, lokalnych grup czy stowarzyszeń. Dofinansowanie aktywności marketingowej realizowane jest zarówno ze środków pochodzących z budżetu UE (Program Rozwoju Obszarów Wiejskich, Regionalne Programy Operacyjne), jak i ze środków budżetowych administracji publicznej. Efekty tych działań możemy zobaczyć w mediach, na nośnikach reklamy zewnętrznej, a także odwiedzając lokalne czy regionalne festyny, targi lub pikniki. Dodatkowo obserwować możemy różnego rodzaju kampanie promujące dany region prowadzone zwłaszcza przez urzędy marszałkowskie które zachęcają do odwiedzenia regionu lub konkretnych miejsc, m.in. ze względu na walory smakowe i unikalność lokalnych produktów.

19 17 Promocja Analizując wszystkie te aktywności ze zbiorczej perspektywy, można przypuszczać, że wszyscy powinni być zadowoleni : konsumenci, którzy mogą skorzystać z bogatej oferty produktów często niedostępnych w ich regionie zwłaszcza podczas tzw. działań bezpośrednich na piknikach, festynach, targach; producenci, których nieduża wielkość produkcji i sprzedaży nie pozwala na inwestowanie dużych środków w działania marketingowe, dzięki wsparciu administracji mogą zwiększyć sprzedaż swoich produktów; administracja szczebla samorządowego, która wspierając producentów, wspiera również rozwój regionu, przedsiębiorczości, turystyki przyjazdowej; administracja szczebla centralnego, która wspiera rozwój całego sektora żywności regionalnej i tradycyjnej jako jednej z alternatyw dla zunifikowanej produkcji masowej, jednocześnie wspierając skrócone łańcuchy dystrybucji żywności. Czy tak jest na pewno? Czy faktycznie wszyscy uczestnicy odnoszą trwałe korzyści ze wsparcia oferowanego przez administrację publiczną? Jeżeli tak nie jest, to co powinno zostać zrobione, aby działania przynosiły lepsze efekty? Pytań jest wiele, ale najbardziej istotne jeszcze nie padło: Co to jest produkt regionalny i tradycyjny? Wyjaśnienie tej sprawy pozwoli nam usystematyzować odpowiedź na pytanie wprowadzające. Niestety nie istnieje jedna zbiorcza definicja produktów regionalnych czy produktów tradycyjnych, można wręcz humorystycznie stwierdzić, że każdy produkt jest wytwarzany w konkretnym regionie według tradycyjnej receptury swojego producenta. Można zatem pokusić się o stwierdzenie, że popularna w latach 80. ubiegłego wieku zapiekanka z pieczarkami jest bezapelacyjnie produktem tradycyjnym. Dodatkowo wielu producentów żywności stara się przekonać nas konsumentów, że ich produkty wytwarzane są według tradycyjnych, niezmiennych od wielu lat receptur stąd wysyp produktów w rodzaju szynka babuni, polędwica chłopska czy chleb szlachecki. Tymczasem w składzie tych produktów można znaleźć soję, hydrolizaty białka słonecznikowego, karagen czy trifosforany, które z całą pewnością nie były stosowane w Polsce w XVI i XVII wieku czy też w powszechnym użyciu naszych babć. W takim razie, skoro brak jest zbiorczej definicji dla produktów regionalnych i produktów tradycyjnych, to przeanalizujmy, jakie definicje są stosowane dla produktów z tej kategorii. Oczywiście pierwszoplanowe są definicje obowiązujące we wspólnotowym systemie oznaczeń produktów regionalnych i tradycyjnych: Chroniona Nazwa Pochodzenia jest to europejski znak przyznawany produktom regionalnym wyjątkowej jakości, o nazwie nawiązującej do miejsca, w którym jest wytwarzany, i podkreślającej ich związek z tym miejscem. Wszystkie surowce, potrzebne do wytworzenia tego produktu, pochodzą z określonego obszaru geograficznego oraz wszystkie fazy wytwarzania odbywają się na tym obszarze; Chronione Oznaczenie Geograficzne jest to europejski znak przyznawany produktom regionalnym wyjątkowej jakości, o nazwie nawiązującej do miejsca, w którym są wytwarzane, i podkreślającej ich związek z tym miejscem. Oznaczenie ChOG wskazuje, że przynajmniej jeden z etapów powstawania produktu musi przebiegać na obszarze, do którego odnosi się jego nazwa, co nadało mu niepowtarzalny charakter; Gwarantowana Tradycyjna Specjalność jest to europejski znak jakości przyznawany produktom noszącym tradycyjną nazwę, odnoszącą się do jego specyficznego charakteru lub tradycyjnie stosowaną dla tego produktu. Produkt z oznaczeniem GTS musi być wytwarzany z tradycyjnych surowców, według tradycyjnej, przekazywanej z pokolenia na pokolenie receptury lub tradycyjnymi metodami. Kolejną definicję stosuje się w krajowym systemie Jakość Tradycja, w której (zgodnie z informacjami zawartymi na stronie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi) określa się go jako system, w którym do produkcji używa się wyłącznie surowców o identyfikowalnym pochodzeniu i niezawierających komponentów GMO. W systemie tym uczestniczą jedynie produkty charakteryzujące się tradycyjnym składem lub sposobem wytwarzania, szczególną jakością wynikającą

20 18 Pierekaczewnik GWARANTOWANA TRADYCYJNA SPECJALNOŚĆ z ich tradycyjnego charakteru lub wyrażającą ich tradycyjny charakter. Ponadto produkty te posiadają szczególną jakość lub reputację odróżniającą je od innych, należących do tej samej kategorii. W przypadku produktów produkcji podstawowej dodatkowym wymogiem jest tradycyjna rasa lub tradycyjna odmiana. Za tradycyjne rasy i odmiany uważa się te, które użytkowano przed 1956 r. Ponadto za tradycyjny uważa się produkt, który posiada co najmniej 50-letnią historię wytwarzania. Dodatkowo jeszcze odrębną definicję stosuje się dla produktów aplikujących na listę produktów tradycyjnych prowadzoną przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Zgodnie z ustawą z dnia 17 grudnia 2004 r. o rejestracji i ochronie nazw i oznaczeń produktów rolnych i środków spożywczych oraz o produktach tradycyjnych, na tę listę mogą być wpisane produkty rolne i środki spożywcze, których jakość lub wyjątkowe cechy i właściwości wynikają ze stosowania tradycyjnych metod produkcji, stanowiące element dziedzictwa kulturowego regionu, w którym są wytwarzane, oraz będące elementem tożsamości społeczności lokalnej, zwane produktami tradycyjnymi. Za tradycyjne metody produkcji uważa się metody wykorzystywane co najmniej od 25 lat. Generalnie przedstawione definicje jasno wskazują, że jeżeli poszukujemy produktu tradycyjnego, to ustanowione wymagania określają zarówno okres wytwarzania, jak i wykorzystywania metody produkcji. Dodatkowo wymagają powiązania z dziedzictwem kulturowym regionu. W przypadku produktu regionalnego definicja funkcjonuje wyłącznie dla wspólnotowego systemu oznaczeń produktów regionalnych, która od produktów ChOG, ChNP wymaga powiązania pomiędzy nazwą produktu (wraz z odniesieniem do konkretnego miejsca) a faktycznym miejscem wytwarzania. Opierając się na tych definicjach, nie można sobie wyobrazić wielkopolskiego sera smażonego z oznaczeniem UE wytwarzanego na Podlasiu. W takim razie, skoro udało nam się ustalić, że brak jest jednoznacznej definicji, co to jest produkt regionalny czy produkt tradycyjnych, spróbujmy przyjrzeć się produktom, które są przedmiotem działań marketingowych wspieranych przez administrację publiczną 1 : certyfikowane produkty regionalne czy tradycyjne uznane przez Komisję Europejską w ramach oznaczenia Chronionej Nazwy Pochodzenia, Chronionego Oznaczenia Geograficznego, Gwarantowanej Tradycyjnej Specjalności. Tu mamy jasność są to produkty najlepsze z najlepszych, producentom należy się cześć i chwała, abyśmy jako konsumenci jak najdłużej cieszyli się smakiem ich wyrobów. Jednocześnie wielokrotnie producenci działają na niewielką skalę, więc każde możliwe i dopuszczalne 1 W niniejszym artykule nie są analizowane i oceniane w żaden sposób działania podejmowane samodzielnie i bezpośrednio przez producentów, ich grupy oraz stowarzyszenia finansowane ze środków własnych.

21 19 Promocja prawem 2 wsparcie przybliża nas do etapu, w którym większość tych produktów będzie można kupić w normalnej ofercie handlowej; podobnie sprawa wygląda z produktami certyfikowanymi w ramach systemu Jakość Tradycja, które dzięki uznaniu systemu przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi intensywnie korzystają z możliwości uzyskania wsparcia ze środków PROW, dając nam konsumentom dostęp do wielu bardzo ciekawych, a szerzej nieznanych produktów jako chociażby twaróg garwoliński; produkty znajdujące się na liście produktów tradycyjnych prowadzonej przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Biorąc pod uwagę, że wnioski o uznanie produktów na liście są składane do marszałków województw, występuje bardzo wysoka identyfikacja producentów z regionem pochodzenia i wytwarzania produktów. Jednakże warto zauważyć, że w tym przypadku, w przeciwieństwie do wcześniej wymienionych, nie występuje weryfikacja produkcji; certyfikowane produkty ekologiczne wytwarzane przez lokalnych producentów z danego regionu. Wprawdzie żywność ekologiczna to trochę odrębna półka produktów wysokiej jakości, niemniej jednak bardzo często producenci ekologiczni są obecni w działaniach marketingowych, wskazując na region wytwarzania swoich Olej rydzowy GWARANTOWANA TRADYCYJNA SPECJALNOŚĆ produktów. Dodatkowo należy pamiętać, że kontrola producenta pod względem spełnienia wymogów produkcji ekologicznej nie jest związana z wymogami dotyczącymi powiązania z regionem produkcji czy długością stosowania metod produkcji; produkty niecertyfikowane w żadnym z wymienionych systemów, ale ich miejsce wytwarzania powiązane jest z regionem oraz tradycją kulinarną regionu. Najlepszym przykładem takich produktów są przetwory z ryb morskich, np. śledzi, zawsze dostępne na stoisku województwa pomorskiego. Konsument, wybierając taki produkt, kieruje się przede wszystkim smakiem oraz renomą producenta, jeśli jest mu ona znana; produkty niecertyfikowane w żadnym z wymienionych systemów, których jedyne powiązanie z regionem jest poprzez lokalizację siedziby producenta. Produkt nie jest powiązany wprost z regionem (częstokroć surowiec nie pochodzi z regionu lub nawet z Polski) ani z jego tradycją kulinarną. Tu świetnym przykładem może być tuńczyk wędzony oferowany na jednym ze stoisk urzędów marszałkowskich podczas Smaków Regionów w Poznaniu; Z jednej strony można stwierdzić, że wszystko to odbywa się z korzyścią dla konsumenta, któremu oferowane jest bogactwo produktów pochodzących z danego regionu, ale z drugiej strony wiąże się to z dodatkowymi obciążeniami dla producentów, którzy nie szczędzili wysiłku, pokusili się o certyfikację swoich produktów w ramach uznanego systemu jakości żywności, przechodzą z powodzeniem przez kontrole powiązane z certyfikacją i cały czas pozostają na cenzurowanym. Wątpliwość budzi też stwierdzenie, że odbywa się to z korzyścią dla konsumenta. Wprawdzie ma on dostęp do szerokiej palety produktów, ale nie są one porównywalne. Wiemy już, że producenci produktów certyfikowanych stale wkładają bardzo dużo wysiłku w przejście procedur związanych z uznaniem produktów, a następnie w ich certyfikację i kontrolę (jak również ponoszą ich koszty). Co otrzymują w zamian zrównanie na półce jakościowej z pozostałymi producentami obecnymi w trakcie danych działań promocyjnych. 2 Kwestie związane z udzielaniem pomocy publicznej na promocję produktów rolnych i spożywczych określone są m.in. w Wytycznych Unii Europejskiej w sprawie pomocy państwa w sektorach rolnym i leśnym oraz na obszarach wiejskich w latach (2014/C 204/01).

22 20 Warto też zauważyć jeszcze jeden aspekt poruszanego problemu, który możemy zdefiniować jako dotrzymywanie obietnicy danej konsumentowi przez producenta. Obietnicy, którą możemy określić prostymi słowami: To jest produkt regionalny (czyli związany z regionem wytwarzania, jego kulturą kulinarną) lub obietnicy: To jest produkt tradycyjny (czyli receptura, którą stosuję, jest niezmienna od wielu lat). Producenci, którzy certyfikują swoje produkty, mają wprost poświadczenie tej obietnicy, a pozostali? Dlatego też coraz częściej słyszę prośby: Stwórzmy arkę (oczywiście nie pretenduję do roli Noego ani Neo) polskich produktów regionalnych i tradycyjnych. Stwórzmy ją po to, by każdy konsument mógł kupić najlepsze polskie produkty od najlepszych polskich producentów. Może już czas na to. Kwestia ta jest o tyle istotna, że dotychczasowe działania wspierające producentów produktów regionalnych i tradycyjnych, choć coraz bardziej profesjonalne, barwne i pozytywnie zaskakujące, nie rozwiązują podstawowego dylematu konsumenta: Gdzie poza tym piknikiem/festynem/ imprezą targową mogę kupić te produkty?. W jaki sposób można zapewnić stałą dostawę tych produktów do konsumentów, którzy ich poszukują i są gotowi za nie zapłacić 3? Rozwiązanie tej kwestii jest trudne, wprawdzie pomysłów jest wiele, ale niewiele z nich skutecznych. W części jest to związane z ograniczeniami, jakie wiążą się z działalnością administracji publicznej (koszty, kwestie pomocy publicznej, przepisy związane z dostępem do informacji publicznej oraz ochroną danych osobowych). W części z tym, że działania te prowadzone są głównie przez poszczególne urzędy marszałkowskie, a zatem w sposób naturalny ograniczone są do regionów. Agencja Rynku Rolnego podjęła się stworzenia takiego narzędzia wspierającego dostęp do informacji o produkcie, producentach oraz miejscach sprzedaży w ramach kampanii Trzy Znaki Smaku. Jednakże ze względu na wykorzystanie w tej kampanii środków UE przeznaczonych na promocję produktów wytwarzanych w ramach wspólnotowych systemów jakości produktów regionalnych i tradycyjnych informacje dostępne na stronie internetowej kampanii oraz profilu Facebook są, siłą rzeczy, ograniczone do produktów certyfikowanych w ramach tych systemów. Dodatkowo, ze względu na te same obostrzenia związane z finansowaniem kampanii, w serwisach nie mamy możliwości zakupu tych produktów z dostawą do domu. Choć szkoda. Wracając więc do postawionego na początku pytania, czy administracja publiczna powinna wspierać działania marketingowe producentów produktów regionalnych i tradycyjnych myślę, że odpowiedź jest oczywista, że tak, jeśli tylko tego potrzebują, aby rozwinąć sprzedaż, tak aby produkty mogły trafić do każdego konsumenta, który chciałby je kupić. Jednak wspierajmy tych, którzy oferują nam coś więcej niż tylko dobrą nazwę, puszczając oko przy regionalnym pochodzeniu i tradycyjnej recepturze wyrobów. Wspierajmy też tak długo, jak długo nie rozwiną skrzydeł, aby trafić do konsumentów, a wtedy nasze siły i środki przeznaczmy na kolejnych unikalnych producentów i ich wyjątkowe produkty. Dzięki temu zawsze jako konsumenci będziemy mieli alternatywny wybór spośród tysięcy produktów, a nie tylko tych kilkuset oferowanych przez najbliższy punkt tzw. handlu nowoczesnego. Piotr Kondraciuk Dyrektor Biura Promocji Żywności ARR 3 Pamiętajmy o tym, że najczęściej konsumenci produktów regionalnych i tradycyjnych nie mieszkają w tych samych miejscowościach co ich producenci. Częstokroć dzieli ich odległość wręcz setek kilometrów.