Osoby niepełnosprawne na rynku pracy w Polsce w 2003 r.

Transkrypt

1 MINISTERSTWO POLITYKI SPOŁECZNEJ PEŁNOMOCNIK RZĄDU DO SPRAW OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH Osoby niepełnosprawne na rynku pracy w Polsce w 2003 r. opracowanie analityczno - tabelaryczne Warszawa, grudzień

2 MINISTERSTWO POLITYKI SPOŁECZNEJ PEŁNOMOCNIK RZĄDU DO SPRAW OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH Osoby niepełnosprawne na rynku pracy w Polsce w 2003 r. opracowanie analityczno - tabelaryczne Warszawa, grudzień

3 Drodzy Czytelnicy, Zapewnienie osobom niepełnosprawnym możliwości pełnego uczestnictwa w społeczeństwie jest dla mnie, jako Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych, najważniejsze. Mam świadomość trudności, z jakimi borykają się osoby niepełnosprawne i ich rodziny w obecnej sytuacji gospodarczej kraju. Z jednej strony, podstawą utrzymania rodziny, również tej z osobą niepełnosprawną, powinno być wykonywanie pracy zawodowej, przynajmniej przez tych jej członków, którzy są w wieku produkcyjnym i są w stanie pracować. Z drugiej zaś strony, nie tylko znalezienie odpowiedniej pracy, ale nawet uzyskanie jakiejkolwiek pracy jest wciąż poważnym problemem rodzącym potrzebę interwencji władz zarówno na poziomie ogólnokrajowym, jak i lokalnym. Dotyczy to również osób niepełnosprawnych, zwłaszcza tych, które przekonane o swoich mniejszych szansach często nawet nie szukają pracy. W rezultacie mamy do czynienia nie tyle z wysokim bezrobociem, co z wysokim poziomem bierności zawodowej osób niepełnosprawnych. Dlatego stymulowanie aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych, w szczególności osób w wieku produkcyjnym, jest i będzie nadal jednym z priorytetowych zadań polityki społecznej. Skuteczność działań planowanych i podejmowanych w tym obszarze w zasadniczym stopniu zależy od właściwego zdiagnozowania zarówno rodzaju, jak też skali poszczególnych problemów wpływających na sytuację osób niepełnosprawnych na rynku pracy. Zapewne lektura niniejszego opracowania, prezentującego sytuację osób niepełnosprawnych na rynku pracy w oparciu o rutynowe badania statystyczne, dostarczy Państwu wielu cennych informacji i stanowić będzie źródło inspiracji dla własnych badań, mających na celu pogłębienie wiedzy o problemach osób niepełnosprawnych. Jestem przekonany, że opracowanie niniejsze, mimo że bazuje na danych ogólnokrajowych, może być interesujące również z punktu widzenia władz i instytucji działających na poziomie lokalnym. Przy czym mam nadzieję, że rozpoznawaniu problemów osób niepełnosprawnych jako społeczności towarzyszyć będzie wyczulenie na indywidualne potrzeby osób wymagających szczególnego traktowania, a czasem wręcz pomocy w wyjściu z bezradności. Leszek Stanisław Zieliński Pełnomocnik Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych 3

4 Wstęp Skuteczność polityki społecznej mającej na celu dążenie do wyrównywania szans osób niepełnosprawnych i sprawnych zależy w znacznym stopniu od właściwego zdiagnozowania rodzaju i skali różnorodnych problemów jakie rodzi niepełnosprawność przede wszystkim w podstawowych obszarach egzystencji, do których niewątpliwie zalicza się możliwość podjęcia pracy zawodowej. Konstytucyjne prawo do pracy znalazło odzwierciedlenie m.in. w Karcie Praw Osób Niepełnosprawnych uchwalonej przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej w 1997 r. Według jej zapisów osoby niepełnosprawne mają prawo do pracy, w tym na otwartym rynku pracy, zgodnie z kwalifikacjami, wykształceniem i możliwościami, a gdy niepełnosprawność tego wymaga w warunkach dostosowanych do potrzeb, mają także prawo do korzystania z doradztwa zawodowego i pośrednictwa pracy. Przy odpowiedniej pomocy państwa, społeczeństwa i rodziny niepełnosprawność nie musi powodować zmniejszenia szans na rynku pracy ani tym bardziej wyeliminowania z tego rynku. W praktyce jest to jednak w znacznym stopniu zależne od sytuacji gospodarczej w danym kraju. Negatywne skutki przemian ekonomicznych w Polsce są niestety bardziej odczuwalne przez słabsze grupy społeczne, co jest widoczne m.in. w przypadku osób niepełnosprawnych i co potwierdzają dane statystyczne. Opracowanie niniejsze jest próbą statystycznego opisu sytuacji osób niepełnosprawnych na rynku pracy. Do zobrazowania tej sytuacji w niniejszym opracowaniu posłużono się wynikami badań realizowanych w ramach programu badań statystycznych statystyki publicznej pod kierunkiem Głównego Urzędu Statystycznego, w tym przede wszystkim wynikami ankietowego kwartalnego badania aktywności ekonomicznej ludności Polski (tzw. BAEL) przeprowadzanego przez GUS w gospodarstwach domowych oraz danymi pochodzącymi ze sprawozdawczości urzędów pracy dotyczącej bezrobocia rejestrowanego, poradnictwa, szkoleń itp. Badania te umożliwiają nie tylko ustalenie stanu aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych z ostatniego badanego okresu, ale też pozwalają zaobserwować jak kształtuje się sytuacja w tym zakresie na przestrzeni szeregu lat, tj. niemal od początku lat 90-tych. Jednocześnie możliwe jest porównanie sytuacji osób niepełnosprawnych i sprawnych, co jest bardzo istotne, ponieważ stopień zróżnicowania szans między osobami sprawnymi i niepełnosprawnymi jest jednym z mierników sytuacji ekonomicznej i cywilizacyjnej danego kraju. Z zaprezentowanych w opracowaniu danych wynika, że sytuacja tych grup jest często znacząco odmienna, z reguły na niekorzyść osób niepełnosprawnych. Jednocześnie sama zbiorowość osób niepełnosprawnych jest także zróżnicowana wewnętrznie pod względem cech demograficznych czy zdrowotnych, co implikuje różne możliwości i potrzeby i w konsekwencji zróżnicowanie społeczno - ekonomiczne. Z uwagi na utrzymujący się od szeregu lat wysoki poziom bezrobocia dotyczący zarówno osób sprawnych, jak i niepełnosprawnych, relatywnie dużo miejsca poświęcono analizie bezrobocia zarówno szacowanego w BAEL, jak i rejestrowanego. 5

5 Negatywnym przejawem obecnej sytuacji osób niepełnosprawnych na rynku pracy jest między innymi malejący udział osób niepełnosprawnych pracujących na otwartym rynku pracy. Obserwacja tego zjawiska możliwa jest dzięki zestawieniu danych pochodzących z badań GUS i danych dotyczących zatrudnienia w zakładach pracy chronionej zbieranych przez Biuro Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych od wojewodów, a także danych PFRON pochodzących ze specjalnego badania tych zakładów. W opracowaniu prezentowane są dane głównie na poziomie krajowym. Punktem wyjścia do analizy statystycznej na poziomie lokalnym mógłby być Narodowy Spis Powszechny z 2002 r., umożliwiający oszacowanie rozmiaru zjawiska niepełnosprawności oraz charakterystykę demograficzno-społeczną w zakresie, który w spisie dotyczy ludności ogółem. W opracowaniu wyniki NSP 2002 zostały jednak wykorzystane w ograniczonym zakresie, przede wszystkim ze względu na fakt, że wyniki wyżej wymienionych badań są bardziej aktualne i umożliwiają obserwację retrospektywną. Mimo ich niewątpliwej użyteczności, wspomniane wyżej badania nie są badaniami celowymi populacji osób niepełnosprawnych. W efekcie, albo wielkość badanych prób ludności nie pozwala na pełną reprezentatywność danych dotyczących osób niepełnosprawnych, zwłaszcza na poziomie niższym niż krajowy, albo nie jest możliwe uwzględnienie specyfiki populacji osób niepełnosprawnych w wystarczającym zakresie. Ta świadomość istniejących luk informacyjnych rodzi potrzebę przeprowadzania, przynajmniej co jakiś czas, pogłębionego badania sytuacji osób niepełnosprawnych na rynku pracy z uwzględnieniem wszystkich uwarunkowań. Pomimo tych ograniczeń można jednak mieć nadzieję, że opracowanie będzie źródłem inspiracji dla samorządów, instytucji i organizacji lokalnych, dla których diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy powinna być podstawą kreowania działań mających na celu zapewnienia osobom niepełnosprawnym właściwego zatrudnienia i rehabilitacji zawodowej. 6

6 1. Rozmiar i charakter zjawiska niepełnosprawności w Polsce Rozmiar niepełnosprawności Informacje o rozmiarze niepełnosprawności otrzymuje się ze statystycznych badań ankietowych prowadzonych przez Główny Urząd Statystyczny w gospodarstwach domowych, a w przypadku spisów ludności również w gospodarstwach zbiorowych. W badaniach tych identyfikuje się osoby posiadające orzeczenie prawne potwierdzające niepełnosprawność 1 (kryterium prawne), a w niektórych badaniach także osoby nie posiadające takiego orzeczenia, ale zaliczane do osób niepełnosprawnych na podstawie samooceny zdolności wykonywania podstawowych czynności życiowych (kryterium biologiczne). Zgodnie z obowiązującym orzecznictwem osoby niepełnosprawne dzielą się w zasadzie na 2 grupy wiekowe tj. w wieku poniżej 16 lat i w wieku 16 lat i więcej. Bieżącym źródłem informacji o rozmiarze niepełnosprawności prawnej osób w wieku 16 lat i więcej na poziomie krajowym (i w ograniczonym zakresie na poziomie wojewódzkim) jest kwartalne badanie aktywności ekonomicznej ludności Polski 2. Natomiast liczebność osób w wieku poniżej 16 lat, z uwagi na wymagania związane z badaną próbą ludności, szacowana jest (jedynie na poziomie krajowym) na podstawie badań okazjonalnych (badanie stanu zdrowia ludności Polski 1996, badanie warunków życia ludności Polski 1997 i 2001). Pełnym źródłem informacji o rozmiarze niepełnosprawności są wyniki narodowych spisów powszechnych (ostatni w 2002 r.). Tabl Osoby niepełnosprawne prawnie w Polsce w latach 2002 i 2003, w tys. Wyszczególnienie 2002 I. Według badania aktywności ekonomicznej ludności Polski (średniorocznie): Osoby niepełnosprawne prawnie w wieku 15 lat i więcej w 2002 r Osoby niepełnosprawne prawnie w wieku 15 lat i więcej w 2003 r Osoby niepełnosprawne prawnie w wieku produkcyjnym (18-59/64 lat) w 2002 r Osoby niepełnosprawne prawnie w wieku produkcyjnym (18-59/64 lat) w 2003 r 2462 II. Według narodowego spisu powszechnego przeprowadzonego w maju 2002 r.: Osoby niepełnosprawne prawnie razem 4450 Osoby niepełnosprawne prawnie w wieku poniżej 16 lat 135 Osoby niepełnosprawne prawnie w wieku 15 lat i więcej 4326 Osoby niepełnosprawne prawnie w wieku 16 lat i więcej 4315 Osoby niepełnosprawne prawnie w wieku produkcyjnym (18-59/64 lat): 2608 w wieku mobilnym (18-44 lata) 680 w wieku niemobilnym (45-59/64) 1928 Źródło: GUS; BAEL, NSP W rozumieniu ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych 2 W przypadku BAEL podaje się dane dotyczące ludności, w tym osób niepełnosprawnych, dla osób w wieku 15 lat i więcej. W przypadku osób niepełnosprawnych faktycznie są to dane dotyczące osób w wieku 16 lat i więcej, ponieważ kryteria stosowane w tym badaniu do identyfikacji osób niepełnosprawnych odnoszą się jedynie do osób w tym wieku. Osoby w wieku 15 lat powinny być identyfikowane na podstawie odrębnego kryterium dotyczącego dzieci w wieku poniżej 16 lat, jednak tego kryterium nie stosuje się w BAEL z uwagi na wielkość badanej próby ludności i częstość niepełnosprawności osób w tym wieku. Można przyjąć założenie, że liczebności osób w wieku 15 lat i więcej i osób w wieku 16 lat i więcej są jednakowe. 7

7 W świetle wyników Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 r. liczba osób niepełnosprawnych w Polsce wynosiła w momencie badania 5457 tys. osób, przy czym prawne potwierdzenie niepełnosprawności posiadało 4450 tys. osób, w tym 4326 w wieku 15 lat i więcej. Ta ostatnia liczebność jest zbliżona do liczebności otrzymanej z kwartalnego badania aktywności ekonomicznej ludności Polski (BAEL), w analogicznym okresie tj. w II kw kiedy to stwierdzono w tym badaniu 4332 tys. osób niepełnosprawnych prawnie w tym wieku. Według BAEL średnia liczebność osób niepełnosprawnych w tym wieku wyniosła w 2002 r tys., z czego 2555 tys. osób w wieku produkcyjnym (18-59/64 lata), zaś w 2003 r. 3 zidentyfikowana liczebność osób niepełnosprawnych okazała się niższa: i wynosiła odpowiednio 4175 tys. i 2462 tys. W okresie (według badania BAEL- średniorocznie) zarówno liczba osób niepełnosprawnych prawnie w wieku 15 lat i więcej, jak i częstość niepełnosprawności prawnej osiągnęły najwyższy poziom w 1997 r.: 4608 tys. i 15,6%, a w następnych latach systematycznie spadały do 4175 tys. osób i 13,5% w 2003 r. Wykres Osoby niepełnosprawne prawnie w wieku 15 lat i więcej w latach , ,5 15, , ,0 13, , Liczba osób niepełnosprawnych prawnie w ieku 15 lat i więcej Częstość niepełnosprawności prawnej* *udział osób niepełnosprawnych prawnie w wieku 15 lat i więcej na 100 osób ludności ogółem w tej grupie wieku Źródło danych: BAEL GUS (średniorocznie) Niepełnosprawność a wiek Z samego charakteru niepełnosprawności wynika fakt, że odsetek osób niepełnosprawnych w ogólnej liczbie ludności zwiększa się wraz z wiekiem. I tak, w 2003 r. w grupie wieku lat niepełnosprawna prawnie była co czterdziesta szósta osoba, w grupie lat co dwudziesta piąta, w wieku lat co dziesiąta, w wieku lat co czwarta, a wieku 60 lat i więcej co trzecia. Charakterystyczną cechą zjawiska niepełnosprawności prawnej w Polsce jest znaczny wzrost częstości niepełnosprawności wśród osób będących jeszcze w średnim wieku, a więc tych, które powinny być najbardziej aktywne zawodowo. 3 W opracowaniu, do wyliczenia wszystkich danych średniorocznych z BAEL dla 2003 r., w przypadku I kwartału wykorzystano niepublikowane (w większości) dane GUS wyliczone według nowych wag wynikających z NSP 2002, stosowanych odtąd przy szacowaniu wyników za następne kolejne kwartały. 8

8 W efekcie struktura ludności według wieku jest zdecydowanie odmienna w populacjach osób niepełnosprawnych i sprawnych 4. Osoby starsze, tj. w wieku 60 lat i więcej, stanowiły w 2003 r. 47,4% ogółu osób niepełnosprawnych i 21,4% ogółu osób sprawnych w wieku 15 lat i więcej. Natomiast osoby w wieku poniżej 40 lat stanowiły 9,2% populacji osób niepełnosprawnych, podczas gdy 44,0% osób sprawnych. Starszy wiek osób niepełnosprawnych jest cechą naturalną, jednak wynoszący 59,0% udział osób w wieku produkcyjnym (18-59/64) jest niepokojący. Wykres Osoby niepełnosprawne prawnie na 100 osób ludności ogółem w wieku 15 lat i więcej według grup wieku w 2003 r. 30,0 25,0 20,0 25,0 29,9 15,0 10,0 5,0 2,2 4,0 10,0 0, i więcej lat Źródło danych: BAEL GUS (średniorocznie) Niepełnosprawność a płeć i miejsce zamieszkania W ciągu 2003 r. częstość niepełnosprawności prawnej wśród osób w wieku 15 lat i więcej była nieco wyższa wśród mężczyzn niż wśród kobiet (13,9% i 13,1%). Ogólna częstość niepełnosprawności prawnej wśród osób w wieku 15 lat jest w Polsce od lat wyższa wśród mieszkańców wsi niż wśród mieszkańców miast. Przyczyną tego jest większy udział osób starszych na wsi niż w mieście i wysoki udział osób z orzeczeniami o niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym. W 2003 r. częstość niepełnosprawności prawnej na wsi wyniosła 14,6%, a w miastach 12,8%. W 2003 r. najwyższą częstością niepełnosprawności prawnej cechowały się województwa małopolskie, lubelskie i lubuskie, a najniższą województwa śląskie i mazowieckie. 5 Niepełnosprawność a wykształcenie Pochodną struktury populacji osób niepełnosprawnych według wieku jest struktura według wykształcenia. Osoby niepełnosprawne, jako przeciętnie starsze, cechują się wyraźnie słabszym wykształceniem niż osoby sprawne. W 2003 r. aż 46,0% osób niepełnosprawnych w wieku 15 lat i więcej miało co najwyżej wykształcenie gimnazjalne, podczas gdy 27,7% wśród osób sprawnych. Wykształcenie średnie zawodowe i policealne miało 16,3% osób niepełnosprawnych, wobec 23,7% osób sprawnych. Jedynie 4,5% osób niepełnosprawnych miało wykształcenie wyższe, wśród sprawnych odsetek ten wynosił 11,9%. Należy jednak 4 Pojęcie osoby sprawne jest umowne, ponieważ dotyczy osób nie posiadających prawnego potwierdzenia faktu niepełnosprawności, a wśród tych osób są osoby, które z powodu stanu zdrowia mają ograniczoną sprawność. 5 Według danych z BAEL zróżnicowanie to utrzymuje się od lat, dane te są zbliżone do wyników NSP

9 zaznaczyć, że sytuacja w obu populacjach w tym względzie poprawia się w ostatnich latach z roku na rok: odsetek osób niepełnosprawnych z wykształceniem wyższym wynosił w 2001 r. 3,8% (sprawnych - 9,9%), zaś w 2002 r. 3,9% (sprawnych - 10,6%). 6 Mapka Osoby niepełnosprawne prawnie na 100 osób ludności ogółem w wieku 15 lat i więcej według województw w 2003 r. Polska:13,5% Pomorskie Zachodniopomorskie 13,7 12,1 Warmińsko-m azurskie 15,1 Podlaskie Kujawsko-pomorskie 12, 4 14,2 Mazowieckie Lubuskie Wielkopolskie 10,3 17, 6 14,8 Łódzkie Lubelskie 11,8 18,4 Dolnośląskie 14,7 Opolskie 10,7 Śląskie 9,9 Świętokrzyskie 10,7 Podkarpackie Małopolskie 19,7 13,5 Źródło danych: BAEL GUS (średniorocznie) Tabl Ludność według wykształcenia w latach 2002 i Wykształcenie BAEL 2003 BAEL NSP średniorocznie IV kw Osoby Osoby Osoby niepełnosprawne prawnie sprawne sprawne w wieku 15 lat i więcej w wieku 25 lat i więcej Ogółem 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Wyższe 11,9 4,5 4,4 5,0 13,9 Policealne i średnie zawodowe 23,7 16,3 16,1 17,9 26,9 Średnie ogólnokształcące 9,5 6,1 6,7 6,6 7,5 Zasadnicze zawodowe 27,2 27,2 27,7 23,6 27,4 Podstawowe i niepełne podstawowe 27,7 46,0 45,0 46,9 24,2 Źródło danych: NSP 2002 i BAEL GUS 6 Według danych z NSP 1988 odsetek osób niepełnosprawnych prawnie w wieku 15 lat i więcej z wykształceniem wyższym wynosił 3,1%. 7 Bez osób w wieku nieustalonym i z wykształceniem nieustalonym. 10

10 Wykres 1 3. Udział osób z wykształceniem co najmniej średnim wśród osób w wieku 25 lat i więcej w maju 2002 r. 70,0 60,0 50,0 61,3 53,7 51,9 49,2 40,0 30,0 30,9 30,5 35,1 32,8 25,2 29,8 20,0 10,0 0, i > osoby niepełnosprawne prawnie osoby sprawne Źródło: NSP 2002 Niestety porównanie wykształcenia w poszczególnych grupach wieku wypada także na niekorzyść osób niepełnosprawny ch, co wid ać na podstawie udziału osób z wykształceniem co najmniej średnim, który w każdej grupie wieku jest niższy w przypadku osób niepełnosprawnych. Co więcej, osoby te zdobywają takie wykształcenie w późniejszym wieku: w ich przypadku udział ten najwyższy jest dopiero w grupie wieku lat, podczas gdy w przypadku osób sprawnych już w grupie wieku lat. Stopień niepełnosprawności Struktura populacji osób niepełnosprawnych w wieku 16 lat i więcej według st opnia niepełnosprawności nie zmieniła się istotnie w ostatnich latach. W 2003 r. 22,4% osób niepełnosprawnych w tym wieku miało orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności (lub orzeczenie równoważne) 8. Udział osób posiadających orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności (lub równoważne) 9 był wyraźnie wyższy - 35,2%, a udział osób posiadających orzeczenie o lekkim stopniu niepełno sprawności (lub równoważne) 10 najwy ższy - 42,3%. Zróżnicowanie według stopnia niepełnosprawności widoczne jest w przypadku porównania struktury osób niepełnosprawnych według płci ( wśród ko biet więk szy jest udział osób o znacznej niepełnosprawności) oraz według miejsca zamieszkania (wśród mieszkańców wsi wyraźnie więcej jest osób o lekkiej niepełnosprawności). Bardzo charakterystyczne jest zróżnicowanie struktury populacji osób niepełnosprawnych według stopnia niepełnosprawności i według wieku: najwyższy udział osób z lekkim stopniem niepełnosprawności dotyczy osób w wieku lat, czyli osób jeszcze w wieku aktywności zawodowej, ale już mających mniejsze szanse na rynku pracy. 8 I grupa inwalidztwa lub całkowita niezdolność do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub orzeczenie o niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym w połączeniu z uprawnieniem do zasiłku pielegnacyjnego 9 II grupa inwalidztwa lub całkowita niezdolność do pracy. 10 III grupa inwalidztwa lub częściowa niezdolność do pracy lub orzeczenie o niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym bez uprawnienia do zasiłku pielęgnacyjnego. 11

11 Tabl Osoby niepełnosprawne prawnie w wieku 16 lat i więcej 11 według stopnia niepełnosprawności w latach 2002 i 2003 Stopień niepełnosprawności NSP 2002 BAEL 2002 Ogółem BAEL 2003 Mężczyź ni Kobiety Miasta Wieś w tys. OGÓŁEM osoby mające orzeczenie o danym stopniu niepełnosprawności lub orzeczenie równoważne znaczny umiarkowany lekki brak danych 252 X X X X X X w % OGÓŁEM 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 osoby mające orzeczenie o danym stopniu niepełnosprawności lub orzeczenie równoważne znaczny 24,7 22,1 22,4 20,2 24,6 23,1 21,4 umiarkowany 33,1 35,1 35,2 36,9 33,7 37,5 31,8 lekki 36,4 42,7 42,3 43,0 41,7 39,4 46,7 brak danych 5,8 X X X X X X Źródło danych: NSP 2002 i GUS - BAEL (średniorocznie) Wykres Struktura osób niepełnosprawnych prawnie w wieku 15 lat i więcej według stopnia niepełnosprawności w wyszczególnionych grupach wieku w 2003 r., 100% 80% 60% 40% 20% 0% lat i > znaczny umiarkowany lekki Źródło danych: GUS - BAEL (średniorocznie) 11 W BAEL dane są publikowane jako odnoszące się do osób w wieku 15 lat i więcej, patrz przypis 2. 12

12 Schorzenia powodujące niepełnosprawność Również wraz z wiekiem zmienia się struktura populacji osób niepełnosprawnych według schorzeń powodujących niepełnosprawność: w szczególności zmienność ta dotyczy chorób układu krążenia, których udział z wiekiem znacznie wzrasta i już w grupie wieku lat dotyczy prawie 40% osób niepełnosprawnych. Wykres 1 5. Osoby niepełnosprawne prawnie w wieku 15 lat i więcej według schorzenia powodującego niepełnosprawność i wieku w II kwartale 2000 r., w %* 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 Schorzenia układu krążenia Schorzenia neurologiczne Uszkodzenia narządów ruchu Uszkodzenia narzą du wzroku Uszkodzenia narzą du słuchu Schorz enia psychiczne Upośledz enie umys ł owe Inne schorzenia i > * Ze wzgl ędu na możliwe wspó łistnie nie wielu przyczyn niepe łnosp rawno ści m ożna by ło zad eklarować dowolną liczbę schorzeń. Źródło danych: badanie modułowe sytuacji osób niepełnosprawnych na rynku pracy zrealizowane przez GUS przy BAEL w II kw r. 13

13 2. Aktywność ekonomiczna osób niepełnosprawnych Bierność zawodowa Od szeregu lat populacja osób niepełnosprawnych w Polsce cechuje się rosnącą z roku na rok biernością zawodową. W rezultacie w 2003 r. aż 83,5% osób niepełnosprawnych w wieku 15 lat i więcej było biernych zawodowo, przy czym aż 76,3% osób w wieku produkcyjnym 13. Wykres Udział os ób biernych zawodowo wśród osób niepełnosprawnych w wieku 15 lat i więcej w latach ,1 77,2 78,0 77,9 77,5 78, w wieku produkcyjnym 80,3 80,8 81,5 73,9 w wieku 15 lat i więcej 82,0 74,3 83,5 76,3 Źródło danych: BAEL GUS (średniorocznie) Mimo wzrostu współczynnika bierności zawodowej struktura populacji biernych osób niepełnosprawnych według wieku niemal nie zmieniła się w od 2001 r. Można stwierdzić jedynie niewielki, aczkolwiek niepokojący wzrost udziału osób w mobilnym wieku produkcyjnym w 2003 r. w porównaniu z 2002 r. Tabl Osoby niepełnosprawne bierne zawodowo w wieku 15 lat i więcej w latach Wiek w l.b. w% Ogółem ,0 100,0 100,0 wiek produkcyjny ,1 53,9 53,9 mobilny ,6 11,4 11,9 Niemobilny ,5 42,5 42,0 wiek poprodukcyjny ,7 45,9 45,9 Źródło danych: BAEL GUS (średniorocznie) Wydawałoby się, że wzrastający udział osób niepełnosprawnych biernych zawodowo to wynik uciekania z rynku pracy, jednak teza ta nie znajduje potwierdzenia w deklaracjach badanych biernych osób niepełnosprawnych: jedynie 0,8% z nich stwierdziło, że przyczyną ich bierności jest zniechęcenie bezskutecznością poszukiwania pracy. Zdecydowanie najczęściej deklarowano chorobę lub niepełnosprawność (73,2%), w dalszej kolejności emeryturę (21,9%), 12 Na podstawie danych z badania aktywności ekonomicznej ludności Polski (BAEL) prowadzonego przez GUS, wyliczenia średnioroczne własne, na podstawie czterech kwartałów danego roku 1 3 T.j dla kobiet i dla mężczyzn 14

14 a inne deklarowane przyczyny są marginalne. Znaczenie emerytury wzrasta wyraźnie po 55 roku życia. Powiązanie wieku i stanu zdrowia jest widoczne w strukturze populacji osób biernych zawodowo według przyczyn i stopnia niepełnosprawności: wraz ze wzrostem stopnia niepełnosprawności wzrasta znaczenie emerytury, chorób i niesprawności, a tym samym maleje udział innych przyczyn. Wykres Przyczyny bierności zawodowej osób niepełnosprawnych w wieku 15 lat i więcej w 2003 r., w % 80,0 60,0 66,4 76,0 75,2 40,0 20,0 0,0 30,8 19,8 17,8 2,8 4,2 7,0 znaczny umiarkowany lekki emerytura choroba, niesprawność pozostałe Źródło danych: BAEL GUS (średniorocznie) Aktywność zawodowa Z punktu widzenia rynku pracy podstawowym problemem jest niska aktywność zawodowa osób niepełnosprawnych, co szczególnie istotne jest w przypadku osób w wieku produkcyjnym. Średnio w 2003 r. aktywnych zawodowo było 16,5% osób niepełnosprawnych w wieku 15 lat i więcej i 23,7% osób w wieku produkcyjnym. Dla osób sprawnych wskaźniki te wyniosły odpowiednio 60,7% i 75,8%. Aktywność zawodowa osób niepełnosprawnych w ostatnich latach cechuje się tendencją spadkową: w 2001 r. średni współczynnik aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym wynosił 26,1% a w ,7%. Wykres Współczynnik aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych w wieku 15 lat i więcej w latach ,0 27,025,9 25,0 23,0 27,9 26,5 24,0 25,5 27,2 25,7 24,6 23,1 24,6 24,2 22,8 21,0 18,3 19,0 17,0 19,8 19,0 17,0 17,8 19,1 18,0 17,3 15,9 17,0 16,9 16,3 15,0 I kw 2001 II kw 2001 III kw 2001 IV kw 2001 I kw 2002 II kw 2002 III kw 2002 IV kw 2002 I kw II kw III kw IV kw ogółem w wieku 15 lat i więcej w wieku produkcyjnym Źródło danych: BAEL GUS 15

15 Wyraźnie wyższą aktywność zawodową wykazują mężczyźni niż kobiety: w wieku 15 lat i więcej w 2003 średnio aktywnych było 20,5% mężczyzn i 12,7% kobiet. Dysproporcja ta jest mniejsza wśród osób w wieku produkcyjnym: w 2003 r. średnio aktywnych było 25,8% mężczyzn i 20,6% kobiet. Współczynnik aktywności zawodowej jest z reguły wyższy wśród mieszkańców wsi (w wieku 15 lat i więcej w 2003 r. średnio aktywnych było 19,0% z nich) niż wśród mieszkańców miast (14,8%). Odpowiednie współczynniki dla osób w wieku produkcyjnym: 25,4% - wieś i 22,6% - miasta. Przy czym na wsi znacznie wyższa jest aktywność zawodowa osób niepełnosprawnych związanych z gospodarstwem rolnym (w wieku 15 lat i więcej w 2003 średnio 30,6%) niż osób niezwiązanych z gospodarstwem rolnym (7,6%). Najniższą aktywnością zawodową cechują się osoby niepełnosprawne z wykształceniem co najwyżej gimnazjalnym (w 2003 r. 10,7%, co ma silny związek z wiekiem osób niepełnosprawnych), oraz osoby z wykształceniem ogólnokształcącym (17,5%). Aktywność zawodowa osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym (21,9%) i średnim zawodowym okazała się podobna (21,8%). Nieco częściej aktywne wyższym (22,6%). były osoby niepełnosprawne z wykształceniem Aktywność zawodowa osób niepełnosprawnych z natury rzeczy obniża się wraz ze wzrostem stopnia niepełnosprawności. Dane wymownie obrazują trudności na rynku pracy osób z gorszym stanem zdrowia: wskaźnik aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych w wieku 15 lat i więcej z lekkim stopniem niepełnosprawności wynosił średnio w 2003 r. 26,3%, z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności - 12,9% zaś ze znacznym stopniem niepełnosprawności - 3,7% Zatrudnienie Z uwagi na fakt, że wśród osób aktywnych zawodowo zdecydowaną większość stanowią osoby pracujące, tendencje w kształtowaniu się współczynnika aktywności zawodowej według różnych cech potwierdzają się generalnie w przypadku wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Relacja wskaźników zatrudnienia w stosunku do współczynników aktywności zawodowej zależy od poziomu bezrobocia w danym okresie i w danych grupach ludności. W ostatnich latach spadkowi współczynnika aktywności zawodowej towarzyszył spadek wskaźnika zatrudnienia. Wykres Współczynnik aktywności zawodowej i wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wieku 15 lat i więcej w latach ,021,9 22,8 22,0 22,1 22,5 22,0 21,0 20,0 19,0 18,0 17,0 16,0 15,0 14,0 18,8 19,4 19,0 19,5 20,0 21,7 19,2 13,0 13, Wspólczynnik aktywności zawodowej 19,7 16,5 19,2 15,8 18,5 15,3 Wskaźnik zatrudnienia 18,0 14,8 16,5 Źródło danych: BAEL GUS (średniorocznie) 16

16 Największe różnice w wielkości współczynnika aktywności zawodowej i wskaźnika zatrudnienia występują w tych grupach osób, których dotyczy największe bezrobocie, tj. w grupach wieku poniżej 49 roku życia. Wykres Aktywność zawodowa osób niepełnosprawnych w wieku 15 lat i więcej według wieku w 2003 r. 35,0 30,0 Współczynnik aktywności zawodowej 25,0 BEZROBOCIE 20,0 15,0 10,0 Wskaźnik zatrudnienia 5, lat lat i więcej Źródło danych: BAEL GUS (średniorocznie) Różnica wielkości wskaźnika zatrudnienia i współczynnika aktywności zawodowej jest bardziej widoczna w miastach, ponieważ tam bezrobocie jest wysokie: w 2003 r. wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wieku 15 lat i więcej wyniósł średnio 11,2%, przy współczynniku aktywności zawodowej 14,8%. Na wsi, gdzie bezrobocie jest znacznie niższe różnica między współczynnikiem aktywności zawodowej (19,6%) i wskaźnikiem zatrudnienia (17,6%) jest względnie mniejsza. Wykres Współczynnik aktywności zawodowej i wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych według miejsca zamieszkania i wieku w 2003 r ,6 25,4 23, ,8 16,6 11,2 19,0 17, Miasta - aktywność Miasta - zatrudnienie Wieś - aktywność Wieś - zatrudnienie w wieku 15 lat i więcej w wieku produkcyjnym Źródło danych: BAEL GUS (średniorocznie) Zróżnicowanie wskaźnika zatrudnienia i współczynnika aktywności zawodowej według płci jest natomiast podobne z uwagi na podobny poziom bezrobocia. 17

17 Wykres Współczynnik aktywności zawodowej i wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych według płci i wieku w 2003 r , ,5 21,0 17,1 20,6 16, ,7 10,5 5 0 Mężczyźni - aktywność Mężczyźni - zatrudnienie w wieku 15 lat i więcej Kobiety - aktywność Kobiety - zatrudnienie w wieku produkcyjnym Źródło danych: BAEL GUS (średniorocznie) Spadek aktywności zawodowej i zatrudnienia w ostatnich latach dotyczy zarówno osób niepełnosprawnych, jak i sprawnych. Jednak w przypadku osób niepełnosprawnych był on większy. Wykres Współczynnik aktywności zawodowej i wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych i sprawnych w wieku 15 lat i więcej w latach , 1997= ,0 100,0 95,0 90,0 85,0 80,0 75,0 70,0 65, Wspólczynnik aktywności zawodowej - osoby niepełnosprawne Wskaźnik zatrudnienia - osoby niepełnosprawne Współczynnik aktywności zawodowej - osoby sprawne Wskaźnik zatrudnienia - osoby sprawne Źródło danych: BAEL GUS (średniorocznie) Niezależnie od faktu, że wskaźnik zatrudnienia maleje w ostatnich latach w obu populacjach osoby niepełnosprawne pracują znacznie rzadziej niż osoby 18

18 sprawne. W 2003 r. zatrudnienie miało zaledwie 13,7% osób niepełnosprawnych w wieku 15 lat i więcej (574 tys. osób), podczas gdy 48,7% osób sprawnych w tym wieku (w wieku produkcyjnym zatrudnionych było 19,1% osób niepełnosprawnych, podczas gdy 60,0% osób sprawnych). Największe różnice wskaźnika zatrudnienia dotyczą osób w wieku lata. Wykres Wskaźnik zatrudnienia osób sprawnych i niepełnosprawnych w wieku 15 lat i więcej według grup wieku w 2003 r. 80,0 73,3 76,1 77,4 75,6 70,0 65,8 65,3 60,0 50,0 43,8 40,0 30,0 19,8 20,0 10,0 9,0 0,0 20,8 19,8 24,0 20,0 21,0 19,6 18,0 9,6 7, osoby niepełnosprawne osoby sprawne 60 i więcej lat Źródło danych: BAEL GUS (średniorocznie) Niezależnie od ogólnego spadku jaki ma miejsce od szeregu lat w kształtowaniu się liczby zatrudnionych osób niepełnosprawnych w kolejnych kwartałach wyraźnie widać zjawisko sezonowości ze szczytem zatrudnienia w sezonie wiosenno-letnim (tj. w II i III kwartale). Ma to oczywiście ścisły związek z zaangażowaniem osób związanych z gospodarstwem rolnym w prace rolnicze, ta sezonowość jest bardziej widoczna w kształtowaniu się wielkości zatrudnienia na wsi (gdzie przeważa ludność związana z gospodarstwem rolnym) niż w miastach. Wykres Pracujące osoby niepełnosprawne w wieku 15 lat i więcej i w wieku produkcyjnym w latach , w tys I kw II kw 2001 III kw IV kw 2001 I kw II kw III kw IV kw I kw II kw III kw IV kw.2003 w wieku 15 lat i więcej w wieku produkcyjnym Źródło danych: BAEL GUS 19

19 Wykres Pracujące osoby niepełnosprawne w wieku 15 lat i więcej w miastach i na wsi w latach , w tys I kw 2001 II kw 2001 III kw 2001 IV kw 2001 miasta I kw 2002 II kw 2002 III kw 2002 IV kw 2002 I kw wieś II kw III kw IV kw.2003 Źródło danych: BAEL GUS Bezrobocie W badaniu BAEL zidentyfikowano w IV kwartale 2003 r. 102 tys. bezrobotnych osób niepełnosprawnych w wieku 15 lat i więcej, natomiast w całym roku 2003 średnio 116 tys. W tym badaniu do osób bezrobotnych zalicza się osoby w wieku lata nie pracujące w badanym tygodniu, ale aktywnie poszukujące pracy, gotowe ją podjąć lub oczekujące na rozpoczęcie załatwionej już pracy. Tak zdefiniowane bezrobocie w przypadku osób niepełnosprawnych było w poprzednich latach wyraźnie wyższe niż bezrobocie rejestrowane, nawet z uwzględnieniem osób poszukujących pracy niepozostających w zatrudnieniu. Różnica ta jednak malała wraz ze wzrostem liczby osób niepełnosprawnych zarejestrowanych w urzędach pracy i ze spadkiem liczby osób niepełnosprawnych bezrobotnych identyfikowanych w BAEL. Wykres Osoby niepełnosprawne prawnie w wieku 15 lat i więcej bezrobotne oraz poszukujące pracy niepozostające w zatrudnieniu w okresie od I kw do IV kw. 2003, w tys I kw 2001 II kw 2001 III kw 2001 IV kw 2001 I kw 2002 II kw 2002 III kw 2002 IV kw 2002 I kw II kw III kw IV kw bezrobotni wg BAEL bezrobotni oraz poszukujący pracy niepozostający w zatrudnieniu zarejestrowani w urzędach pracy (średnio Źródło danych: BAEL GUS i miesięczna sprawozdawczość urzędów pracy 20

20 Stopa bezrobocia osób niepełnosprawnych w wieku 15 lat i więcej wyniosła w IV kwartale 2003 r. 15,0%, a w całym 2003 r. średnio 16,8% i w obu przypadkach była niższa niż stopa bezrobocia osób sprawnych (19,4% i 19,8%). Wyraźny wzrost stopy bezrobocia, który miał miejsce od 1999 r. zarówno w populacji osób sprawnych jak i niepełnosprawnych w przypadku osób niepełnosprawnych trwał krócej. Od kilku lat stopa bezrobocia osób niepełnosprawnych oscyluje (średniorocznie) na poziomie około 17,0%. Wobec faktu, że jednocześnie wzrosła liczba osób niepełnosprawnych zarejestrowanych w urzędach pracy, można domniemywać, że spadek liczby bezrobotnych i pewna stabilizacja stopy bezrobocia w badaniu BAEL wynika ze wzrostu liczby osób niepełnosprawnych biernych zawodowo 14. Dostępność zatrudnienia w postaci pracy we własnym gospodarstwie rolnym powoduje, że stopa bezrobocia osób niepełnosprawnych była w badanych latach z reguły znacznie wyższa w mieście. Zróżnicowanie to było widoczne również w 2003 r. (w mieście 25,1%, wieś - 7,3%). Populacja osób niepełnosprawnych na wsi jest pod tym względem znacznie zróżnicowana: stopa bezrobocia wśród osób niezwiązanych z gospodarstwem rolnym jest znacznie wyższa niż wśród osób związanych z gospodarstwem rolnym (dane dla 2003 r. odpowiednio: 27,2% i 2,3%). W 2003 r. (średniorocznie) nie było natomiast zróżnicowania stopy bezrobocia według płci. Również w poprzednich latach to zróżnicowanie nie było na tyle stałe, aby można było mówić o gorszej sytuacji jednej z płci w dłuższym okresie czasu (aczkolwiek np. w 2002 r. stopa bezrobocia była we wszystkich kwartałach wyższa dla kobiet). Wykres Stopa bezrobocia osób niepełnosprawnych prawnie i osób sprawnych w wieku 15 lat i więcej w latach ,0 19,0 18,0 17,6 18,3 20,0 19,8 17,0 16,0 15,0 14,3 14,7 16,4 16,0 17,4 17,9 16,8 14,0 13,0 12,0 14,0 14,4 13,3 13,7 12,4 11,3 11,5 13,8 11,0 10,0 11,6 11,2 10, osoby niepełnosprawne osoby sprawne Źródło danych: BAEL GUS (średniorocznie) Stopa bezrobocia osób niepełnosprawnych z reguły najwyższa jest w przypadku osób w wieku najwyższej aktywności zawodowej, tj. poniżej 49 r. życia, wyraźnie spadając w późniejszych grupach wieku. 14 Istotne znaczenie ma jednak liczebność bezrobotnych osób niepełnosprawnych, względnie niewielka w relacji do liczby badanej ludności w BAEL, co może zakłócać wiarygodność danych. 21

21 W przypadku osób niepełnosprawnych niepokojąca jest przede wszystkim stopa bezrobocia osób w wieku produkcyjnym wynosząca w 2003 r. 19,3% (dla osób sprawnych 20,1%), a w szczególności osób w wieku lat - 24,8%. Wykres Stopa bezrobocia osób sprawnych i niepełnosprawnych w wieku 15 lat i więcej według wieku w 2003 r. 50,0 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 46,6 43, 0 23,0 27,7 27,3 24,6 24,6 17,4 16,8 15,6 15,3 23,7 14,3 16,9 11,6 12,5 4,6 4, i więcej lat osoby niepełnosprawne osoby sprawne Źródło danych: BAEL GUS (średniorocznie) Od kilku lat najwyższa stopa bezrobocia dotyczy najczęściej osób niepełnosprawnych z wykształceniem średnim ogólnokształcącym 15. Natomiast regułą było i jest to, że najrzadziej bezrobotne są osoby z wykształceniem podstawowym (czyli przeciętnie starsze), co wynika z ich mniejszej gotowości zawodowej. Tabl Stopa bezrobocia osób niepełnosprawnych w wieku 15 lat i więcej według wykształcenia w 2003 r. Poziom wykształcenia Stopa bezrobocia w% Ogółem 16,8 Wyższe 14,2 Policealne i średnie zawodowe 19,4 Średnie ogólnokształcące 21,3 Zasadnicze zawodowe 19,9 Gimnazjum, podstawowe, niepełne podstawowe i bez wykształcenia 10,8 Źródło danych: BAEL GUS (średniorocznie) W 2003 r., tak jak w poprzednich latach stopa bezrobocia była znacznie zróżnicowana według województw. Osiągnęła najwyższy poziom w województwach śląskim, dolnośląskim, zachodniopomorskim i warmińsko-mazurskim, a najniższy w województwach południowo - wschodnich. Liczebności bezrobotnych osób niepełnosprawnych według województw otrzymywane z BAEL mają ograniczoną 15 Nie w każdym kwartale, co ma związek z relatywnie małą liczebnością tych osób. 22

22 wiarygodność 16, niemniej dane pochodzące z NSP z maja 2002 r. potwierdzają istnienie rozpiętości między województwami wschodnimi a zachodnimi i północnymi. Mapka Stopa bezrobocia osób niepełnosprawnych prawnie w wieku 15 lat i więcej według województw w maju 2002 r. Polska: 19,1% Pomorskie 23,5 Warmińsko-mazurskie Zachodniopomorskie 23,4 Podlaskie 27,1 Kujawsko-pomorskie 15,5 22,6 Mazowieckie Lubuskie Wielkopolskie 19, 3 22,1 17,5 Łódzkie Lubelskie Dolnośląskie 20,2 10,3 25,5 Opolskie 23,3 Śląskie Świętokrzys kie 14,4 Podkarpackie 26,8 Małopolskie 12,7 13,2 Źródło danych: NSP 2002 Tabl Aktywność ekonomiczna osób niepełnosprawnych prawnie w wieku 15 lat i więcej według NSP i BAEL porównanie danych dla podobnego okresu Wyszczególnienie NSP 2002 / maj* BAEL II kw Ogółem Aktywni zawodowo razem Pracujący Bezrobotni Bierni Brak danych Współczynnik aktywności zawodowej 19,1 19,1 Wskaźnik zatrudnienia 15,5 15,5 Stopa bezrobocia 19,1 18,8 Źródło danych: GUS BAEL i NSP Zastrzeżenia dotyczące uzyskanych w BAEL częstości niepełnosprawności według województw związane z niedostateczną reprezentatywnością przebadanej próby ludności dotyczą w jeszcze większym stopniu szacowanej w BAEL stopy bezrobocia osób niepełnosprawnych według województw. 23

23 TABL Aktywność ekonomiczna osób niepełnosprawnych w wieku 15 lat i więcej według wybranych cech w latach r. (średniorocznie) Aktywni zawodowo Wyszczególnienie Ogółem Razem pracując y Bezrobo tni Bierni zawodo wo Współ czynnik aktywnoś ci zawodow ej Wskaźni k zatrudni enia Stopa bezrobo cia w tysiącach w % ,8 19,4 14, ,0 19,0 13, ,1 19,5 11, ,5 20,0 11, ,7 19,2 11, ,7 16,5 16, ,2 15,8 17, ,5 15,3 17, ,0 14,8 17, ,5 13,7 16,8 w 2003 według wieku lata ,7 9,0 49, ,2 20,8 28, ,6 19,8 28, ,1 24,0 25, ,6 20,0 24, ,6 21,0 23, ,6 19,6 16, ,4 18,0 11, ,0 14,7 7,7 65 lat i więcej ,3 5,2. w 2003 według stopnia niepełnosprawności znaczny ,7 3,0 17,5 umiarkowany ,9 10,8 16,3 lekki ,3 21,8 16,9 w 2003 według miejsca zamieszkania miasta ,8 11,2 25,1 wieś ,0 17,6 7,3 w 2003 według płci mężczyźni ,5 17,1 16,8 kobiety ,7 10,5 16,9 w 2003 według województw Dolnośląskie ,9 8,9 25,0 Kujawsko-Pomorskie ,2 12,6 22,0 Lubelskie ,2 20,5 8,2 Lubuskie ,9 14,0 17,1 Łódzkie ,4 15,6 14,7 Małopolskie ,1 14,9 13,1 Mazowieckie ,9 12,8 19,1 Opolskie ,9 11,8. Podkarpackie ,8 21,0 11,7 Podlaskie ,6 17,5. Pomorskie ,1 10,6 17,8 Śląskie ,2 10,9 27,5 Świętokrzyskie ,6 13,6. Warmińsko-Mazurskie ,0 9,8 25,0 Wielkopolskie ,6 14,8 15,4 Zachodniopomorskie ,4 7,2. 24

24 . - mniej niż 5 tys.- możliwy błąd losowy. Źródło danych: BAEL GUS Tabl Aktywność zawodowa osób sprawnych w wieku 15 lat i więcej w 2003 r. Osoby sprawne Ogółem razem Aktywni pracujący bezrobotni Współczynnik aktywności zawodowej Wskaźnik zatrudnien ia Stopa bezroboc ia Ogółem ,7 48,7 19,8 Mężczyźni ,9 55,8 19,1 Kobiety ,3 42,3 20,6 Miasta ,9 47,6 20,6 Wieś ,1 50,7 18,3 Źródło danych: BAEL GUS Tabl Osoby niepełnosprawne i sprawne w wieku produkcyjnym Lata Ogółem Aktywni zawodowo Pracujący Współczynnik aktywności zawodowej w latach Wskaźnik zatrudnienia Osoby niepełnosprawne w wieku lata ,9 25, ,3 25, ,4 24, ,4 22, ,9 20,8 Osoby niepełnosprawne w wieku 18-59/64 lata ,1 20, ,7 20, ,7 19,1 Osoby sprawne w wieku lata ,2 63, ,7 63, ,3 63, ,8 60, ,8 59,3 Osoby sprawne w wieku 18-59/64 lata ,3 62, ,9 60, ,2 60,0 Źródło danych: BAEL GUS 17 Brak danych dla wieku produkcyjnego (tj dla kobiet i dla mężczyzn) w przypadku osób niepełnosprawnych dla lat poniżej roku

25 3. Pracujące osoby niepełnosprawne - struktura populacji Struktura pracujących osób niepełnosprawnych według wybranych zmiennych W 2003 r. zatrudnienie miało 574 tys. osób niepełnosprawnych w wieku 15 lat i więcej, w tym 471 tys. w wieku produkcyjnym. Struktura populacji pracujących osób niepełnosprawnych jest znacznie zróżnicowana w zależności od różnych zmiennych, takich jak m.in. status zatrudnienia, czas pracy, stopień niepełnosprawności, wiek, płeć, miejsce zamieszkania, wykształcenie, dział gospodarki (wg PKD), w którym pracują, i wykonywany zawód. Zróżnicowanie według tych cech widoczne jest także przy porównaniu populacji pracujących osób niepełnosprawnych i sprawnych. Status zatrudnienia Z punktu widzenia obecnej polityki zatrudniania osób niepełnosprawnych istotna jest liczebność osób niepełnosprawnych na rynku chronionym i na rynku otwartym 19. Rynek chroniony, jako wynikający z obowiązujących rozwiązań prawnych, dotyczy pracy najemnej, stąd istotna jest struktura pracujących według statusu zatrudnienia. Wśród pracujących osób niepełnosprawnych w wieku 15 lat i więcej większość stanowili pracownicy najemni - 46,2%. Pracujący na własny rachunek oraz pracodawcy stanowili 36,2% (3% to pracodawcy). Pozostali to pomagający członkowie rodzin - 17,6%. Tak duży udział osób pracujących na własny rachunek i pomagających wynika z tego, że znaczna część osób niepełnosprawnych pracowała w rolnictwie indywidualnym. Stąd bierze się również znaczne zróżnicowanie struktury zatrudnienia między miastem a wsią: na wsi pracownicy najemni stanowili jedynie 18,0% pracujących, podczas gdy w mieście 76,0%. Osoby niepełnosprawne pracowały przede wszystkim w sektorze prywatnym - 87,1% ogółu pracujących osób niepełnosprawnych. Pracujący w sektorze publicznym to pracownicy najemni (74 tys. z ogólnej liczby 265 tys. pracowników najemnych ). Wśród osób sprawnych, z powodu mniejszego udziału pracujących w rolnictwie, znacznie większy niż wśród osób niepełnosprawnych był udział pracowników najemnych, który wynosił 73,9%. W efekcie wyraźnie niższy był udział pracujących na własny rachunek i pracodawców - 21,2% i pomagających członków rodzin - 4,9%. Wykres Osoby pracujące niepełnosprawne i sprawne w wieku 15 lat i więcej według statusu zatrudnienia w 2003 r. (w %) ,9 46,2 36,2 21,2 17,6 4,9 pracownicy najemni pracodawcy i pracujący na rachunek pomagający członkowie rodzin osoby niep ełnosprawne własny osoby sprawne Źródło danych: BAEL GUS (średniorocznie) 18 Jeśli nie podano okresu, którego dotyczą dane i ich źródła, to są to dane średnioroczne dla 2003 r. z kwartalnego badania aktywności ekonomicznej ludności Polski (BAEL) realizowanego przez GUS. 19 Dane dotyczące rynku chronionego - w dalszej części rozdziału. 26

26 Tabl Pracujące osoby niepełnospraw ne w wieku 15 lat i więcej według statusu zatrudnienia, wieku, płci, miejsca zamieszkania, wykształcenia i sekcji PKD w 2003 r. (średniorocznie), w tys. Wyszczególnien ie Ogółem Ogółem Pracownicy najemni w tym w sektorze prywatnym w sektorze razem w rolnic- indywidu nym nym twie razem public z- prywat - -alnym Pracodawcy i pracujący na Pomaga rachu nek własny -jący członko- w tym wie razem praco - rodzin dawcy Ogółem wiek: * * * * lat i więcej * * 25 produkcyjnym poprodukcyjnym * 34 płeć: Mężczyźni Kobiety miejsce zam. Miasta Wieś * 91 wykształcenie: Wyższe * * - Policealne i średnie zawodowe Średnie ogólnokształcące * * * Zasadnicze zawodowe Podstawowe i niepełne podstawowe sekcja PKD Rolnictwo,łowiectwo, leśnictwo Przetwórstwo przemysłowe * * * 151 * * * Budownictwo * 9 * * * Handel i naprawy * Transport, gosp. mag. i łączność * * * * * - Edukacja 18 * * * - - Ochrona zdrowia i opieka społeczna * - - Inne * * 27

27 Tabl Pracujące osoby niepełnospraw ne w wieku 15 lat i więcej według statusu zatrudnienia, wieku, płci, miejsca zamieszkania, wykształcenia i sekcji PKD w 2003 r. (średni orocznie), c.d., w % Ogółem Praco wnicy najemni Pracodawcy w tym w sektorze i pracujący na Pomaga w sektorze Wyszcze- prywatnym rach unek własny -jący gólnienie w rolnic- publicz- prywat - wie razem razem praco - członko- razem w tym twie indywidu nym nym rodzin -alnym dawcy Ogółem 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 wiek: Ogółem ,8 7,4 3,3 12,8 10,8 13,6 2,4 * 5, ,1 11,2 8,2 14,7 9,5 16,2 8,2 * 7, ,4 34,2 29,5 40,0 44,6 38,2 33,7 35,3 27, ,3 19,8 20,5 17,4 16,2 17,8 22,1 * 18, ,1 12,8 16,0 10,6 14,9 9,4 14,9 * 15,8 65 lat i więcej 13,2 14,6 23,0 4,5 * 5,2 18,8 * 24,8 produkcyjny 82,1 80,6 70,5 92,1 91,9 92,7 76,9 76,5 66,3 poprodukcyjny 17,8 19,2 29, 5 7,9 8,1 7,9 22,6 * 33, 7 płeć: Mężczyźni 61,0 61,4 57,8 64,2 59,5 66,0 64,4 58,8 45,5 Kobiety 38,9 38,8 42,2 35,8 40,5 34,0 35,6 47,1 54,5 miejsce zam.: Miasta 48,6 43,6 4,9 80,0 82,4 79,1 27,4 76,5 9,9 Wieś 51,4 56,4 95,1 20,0 17,6 20,9 72,6 * 90,1 wykształcenie: Wyższe 6,4 4,8 * 9,1 16,6 6,3 4,8 * - Policealne i średnie zawodowe 20,7 19,2 7,0 29, 4 31, 1 28, 8 15,9 35, 3 7,9 Średnie ogólnokształcące 6,1 5,6 * 8,4 9,5 7,9 5,3 * * Zasadnicze zawodowe 34,7 35,2 31, 1 39,2 31, 1 42,4 31,3 29,4 29,7 Podstawowe i niepełne podstawowe 32,1 35,2 59,4 14,0 10,8 14,7 42,3-58,4 sekcja PKD: Rolnictwo,łowiectwo,leśnictwo 43,0 49,2 100, 0 * * * 72,6 * 92, 1 Przetwórstwo przemysłowe 16,9 17,2-32,8 13,5 39,8 4,3 * * Budownictwo 2,8 2,8-4,5-4, Handel i naprawy 11,0 12,4-12,1-16,2 12,5 29,4 5,9 Transport, gosp. mag. i łączność 1,4 1, * * * * Edukacja 3,1 * - 6,4 20,3 1,0 * - - Ochrona zdrowia i opieka społecz. 3,3 1,4-6,4 16,2 2,6 * - - Inne 18,5 15,2-35,5 41,9 33,5 5,8 * - * - mniej niż 5 tys.- możliwy błąd losowy. Źródło danych: BAEL GUS 28