Awans zawodowy w przedszkolu niepublicznym sytuacje problemowe

Transkrypt

1 OPUBLIKOWANO: 04 LUTEGO 2018 ZAKTUALIZOWANO: 12 PAŹDZIERNIKA 2018 Awans zawodowy w przedszkolu niepublicznym sytuacje problemowe Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty Podstawa prawna: Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 967 ze zm.), Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (Dz.U. z 2018 r. poz. 996 ze zm.), Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 26 lipca 2018 r. w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli (Dz.U. z 2018 r. poz. 1574). Zdobywanie kolejnych stopni awansu zawodowego przez nauczycieli, w tym nauczycieli pełniących funkcje dyrektorów przedszkoli, jest podstawowym uprawnieniem gwarantowanym przez Kartę nauczyciela we wszystkich jednostkach organizacyjnych systemu oświaty. Regulacje dotyczące awansu zawodowego, zawarte w art. 91b ust. 2 pkt 3 i 4 KN w powiązaniu z art. 1 ust. 1 pkt 1 i art. 1 ust. 2 pkt 2 tego aktu, przesądzają o tym, iż zapisy art. 9 do 9i mają zastosowanie nie tylko do nauczycieli i dyrektorów przedszkoli samorządowych, lecz również do nauczycieli, w tym pełniących funkcję dyrektora, zatrudnionych w przedszkolach publicznych niesamorządowych oraz w przedszkolach niepublicznych. Ograniczeniem dla możliwości odbywania awansu zawodowego jest natomiast wymiar etatu danego nauczyciela, ponieważ przepisy dotyczące awansu stosujemy wyłącznie do tych nauczycieli, którzy są zatrudnieni w wymiarze co najmniej 1/2 etatu. Sam fakt, że do nauczycieli przedszkoli niepublicznych stosuje się regulacje Karty nauczyciela odnoszące się do awansu zawodowego, nie oznacza jednak, że w rzeczywistości zawsze będzie istniała praktyczna możliwość jego realizacji. Problemy z odbywaniem stażu mogą się bowiem pojawić przede wszystkim w przypadku przedszkoli niezatrudniających nauczycieli mających wyższe stopnie awansu zawodowego. Awans zawodowy dyrektora przedszkola Karta nauczyciela zawiera przepis szczególny dotyczący uzyskiwania kolejnego stopnia awansu przez dyrektorów, w tym dyrektorów przedszkoli niepublicznych. Mowa tu o art. 9e ust. 1, zgodnie z którym dyrektor posiadający na tym stanowisku nieprzerwany okres pracy wynoszący co najmniej trzy lata, a w przypadku nauczyciela posiadającego co najmniej stopień naukowy doktora co najmniej dwa lata, oraz legitymujący się wyróżniającą oceną pracy może złożyć wniosek o podjęcie postępowania kwalifikacyjnego o awans na stopień nauczyciela dyplomowanego po upływie pięciu lat od dnia nadania stopnia nauczyciela mianowanego, a w przypadku nauczyciela

2 posiadającego co najmniej stopień naukowy doktora po upływie czterech lat. Oczywiście regulacja ta ma zastosowanie wyłącznie do tych dyrektorów, którzy już mają stopień awansu nauczyciela mianowanego, pozostaje więc w związku z art. 62 Ustawy Prawo oświatowe, przyznającym prawo do pełnienia funkcji dyrektora tylko nauczycielom mianowanym i dyplomowanym. Podkreślić jednak należy, że regulacja art. 62 określa wyłącznie podstawowe wymagania kwalifikacyjne dyrektorów jednostek publicznych, nie ma zatem zastosowania do nauczycieli pełniących funkcję dyrektora w przedszkolach niepublicznych. Do nich nie stosujemy tych minimalnych wymagań kwalifikacyjnych, co oznacza, że dyrektorem niepublicznego przedszkola może również zostać nauczyciel niemający jeszcze stopnia awansu nauczyciela mianowanego. Nie ulega wątpliwości, że nauczyciel ten ma prawo do odbywania awansu zawodowego, o czym przesądzają przywołane na wstępie przepisy nauczycielskiej pragmatyki służbowej, można jednak zadać sobie pytanie o praktyczną realizację tego prawa, gdyż regulacje Karty nauczyciela wydają się w tym względzie niedostosowane do specyficznej sytuacji prawnej takich nauczycieli. Regulacja art. 9e ust. 1 Karty nauczyciela umożliwia osiągnięcie kolejnego stopnia awansu przez dyrektora bez konieczności odbywania stażu, lecz nie pomoże w zdobyciu kolejnego stopnia awansu tym dyrektorom zatrudnionym w przedszkolach niepublicznych, którzy mają stopień nauczyciela kontraktowego lub są jeszcze stażystami. Sprawozdanie z realizacji planu rozwoju zawodowego Należy zauważyć, że zgodnie z art. 9c ust. 3 KN w okresie stażu nauczyciel realizuje własny plan rozwoju zawodowego zatwierdzony przez dyrektora, a po jego zakończeniu składa dyrektorowi sprawozdanie z realizacji tego planu. Oczywiście praktyczna realizacja tego przepisu nie jest możliwa w przypadku dyrektora obowiązanego do odbywania stażu. Brak możliwości jej zastosowania wynika z faktu, że przewiduje ona konieczność wykonywania określonych czynności właśnie przez dyrektora; należą do nich zatwierdzenie planu rozwoju zawodowego nauczyciela realizującego staż oraz przyjęcie sprawozdania z jego realizacji. Jeżeli nauczycielem odbywającym staż byłby nauczyciel pełniący jednocześnie funkcję dyrektora, oznaczałoby to, że występuje on w tym samym czasie w dwóch rolach, w ramach tego samego stażu jako nauczyciel odbywający staż oraz jako podmiot nadrzędny, umożliwiający realizację tego stażu. Dyrektor sam sobie zatwierdzałby więc plan rozwoju zawodowego, sam też składałby sobie sprawozdanie z jego realizacji. Stanowi to źródło oczywistego konfliktu interesów, którego niestety nie da się łatwo rozwiązać w ramach tej samej jednostki organizacyjnej systemu oświaty. Komisja egzaminacyjna Do już przytoczonych argumentów przemawiających za brakiem możliwości realizacji awansu przez dyrektora można dodać kolejne. Zgodnie z art. 9g ust. 1 KN komisję egzaminacyjną dla nauczycieli ubiegających się o awans na stopień nauczyciela kontraktowego powołuje dyrektor i jednocześnie wchodzi on w jej skład jako przewodniczący. Podobnie wchodzi w skład komisji egzaminacyjnej dla nauczycieli ubiegających się o awans na stopień nauczyciela mianowanego, powoływanej przez organ prowadzący przedszkole. W praktyce zatem nauczyciel kontraktowy (nie mówiąc już o stażyście) pełniący funkcję dyrektora wchodziłby w skład komisji egzaminacyjnej, czyli od niego zależałby jego własny stopień awansu. Ponownie jest to oczywisty konflikt interesów, wykluczający możliwość ubiegania się o kolejny stopień przez dyrektora mającego niski

3 stopień awansu zawodowego. Można by oczywiście zadać pytanie, dlaczego Karta nauczyciela wraz z Ustawą Prawo oświatowe umożliwiają występowanie tego typu nieprawidłowości i nie zawierają regulacji szczególnych, które mogłyby zapobiec konfliktom. Otóż Karta nauczyciela regulacje takie zawiera, ale są one całkowicie nieprzydatne dla nauczyciela kontraktowego pełniącego funkcję dyrektora przedszkola niepublicznego. Zgodnie z art. 9g ust. 3 pkt 2 KN w skład komisji kwalifikacyjnej dla nauczycieli ubiegających się o awans na stopień nauczyciela dyplomowanego wchodzi dyrektor jednostki, lecz wyłącznie w przypadku, gdy sam nie jest osobą, która się o ten awans ubiega, jest to więc istotnie przepis szczególny. Jego konstrukcja powoduje jednak, że ma on zastosowanie wyłącznie do osób posiadających już stopień awansu zawodowego nauczyciela mianowanego nie przyda się nauczycielom mającym niższe stopnie awansu i jednocześnie pełniącym funkcję dyrektora. Karta nauczyciela nie uwzględnia zatem specyfiki działania niepublicznych przedszkoli oraz faktu, że ich dyrektorem może zostać osoba nieposiadająca takiego stopnia awansu jak nauczyciele placówek publicznych. Niestety nie istnieje prosty sposób ominięcia opisywanych problemów, gdyż przywołane regulacje uniemożliwiają realizację awansu zawodowego dyrektora będącego nauczycielem kontraktowym. Ograniczenia te kierujący placówką może ominąć w jeden sposób poprzez zatrudnienie w innej jednostce oświatowej w wymiarze co najmniej 1/2 etatu. Tylko tak jest w stanie odbyć staż i uzyskać kolejny stopień awansu. Co istotne, pozostając na stanowisku dyrektora w swojej macierzystej jednostce i osiągając stopień nauczyciela mianowanego, zostaje od tej pory objęty regulacją art. 9e ust. 1 KN, czyli nie odbywa już stażu, lecz może złożyć wniosek o podjęcie postępowania kwalifikacyjnego o awans na stopień nauczyciela dyplomowanego po upływie pięciu lat od dnia nadania stopnia nauczyciela mianowanego, a w przypadku nauczyciela posiadającego co najmniej stopień naukowy doktora po upływie czterech lat. Problem z awansem zawodowym nauczycieli Przepisy przywołanych na wstępie art. 91b ust. 2 pkt 3 i 4 KN stanowią, że regulacje dotyczące awansu zawodowego, zawarte w art. 9 do 9i KN, mają zastosowanie również do nauczycieli przedszkoli niepublicznych oraz przedszkoli, szkół i placówek prowadzonych przez osoby fizyczne oraz osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego. Jedynym ograniczeniem wprowadzanym przez Kartę nauczyciela jest tu ponownie ograniczenie dotyczące wymiaru etatu, gdyż przepisy związane z awansem zawodowym stosujemy wyłącznie do nauczycieli zatrudnionych w wymiarze co najmniej 1/2 etatu. Co istotne, ograniczenie to jest charakterystyczne wyłącznie dla nauczycieli przedszkoli niesamorządowych, a nie ma zastosowania do nauczycieli tych placówek, dla których organem prowadzącym jest jednostka samorządu terytorialnego. Chociaż możliwość odbywania stażu i zdobywania kolejnych stopni awansu zawodowego została przyznana przez ustawodawcę każdemu nauczycielowi, to jednak praktyczna realizacja tego uprawnienia w przedszkolu niepublicznym może być utrudniona. Opiekun stażu

4 Jak już zostało wspomniane, według art. 9b ust. 1 KN jednym z warunków nadania kolejnego stopnia awansu jest odbycie stażu zakończonego co najmniej dobrą oceną pracy. W myśl art. 9c ust. 4 KN nauczycielowi stażyście i nauczycielowi kontraktowemu odbywającemu staż dyrektor przydziela spośród nauczycieli mianowanych lub dyplomowanych opiekuna, z tym zastrzeżeniem, że w przedszkolach niepublicznych opiekunem stażu nauczyciela stażysty i kontraktowego może być również nauczyciel zajmujący stanowisko kierownicze. Zastrzeżenie to w założeniu ustawodawcy miało na celu wyeliminowanie sytuacji, w której nauczyciel nie może kontynuować awansu zawodowego, ponieważ nikt nie może zostać wyznaczony na opiekuna jego stażu z uwagi na brak kwalifikacji. W przedszkolach publicznych czy to samorządowych, czy też prowadzonych przez inne podmioty niż jednostka samorządu terytorialnego nauczyciel pełniący funkcję dyrektora, czyli zajmujący stanowisko kierownicze, ma zawsze wysoki stopień awansu. W takim przypadku nie istnieje więc problem wyznaczenia opiekuna stażu, ponieważ zawsze może nim być dyrektor, zarówno z uwagi na zajmowane stanowisko, jak i na posiadany stopień awansu zawodowego. W odniesieniu do przedszkola niepublicznego nie istnieją jednak przepisy, które określałyby minimalny poziom awansu zawodowego jego dyrektora. Problemy z uzyskiwaniem kolejnych stopni awansu przez nauczycieli placówek niepublicznych pojawią się wówczas, gdy w przedszkolach tych nie będą zatrudnieni nauczyciele, którym można powierzyć funkcję opiekuna stażu zgodnie z art. 9c ust. 4 KN, czyli nie pracują w nich nauczyciele mianowani lub dyplomowani. Przepis ten pozwala jednak na pełnienie funkcji opiekuna stażu także przez nauczyciela zajmującego stanowisko kierownicze, czyli samego dyrektora placówki niepublicznej. Co więcej, przepis umożliwiający powierzenie mu funkcji opiekuna jest regulacją szczególną, której analiza pozwala na przyjęcie interpretacji, że dla sprawowania tej funkcji konieczne jest kumulatywne spełnienie dwóch przesłanek opiekunem musi być nauczyciel i musi on zajmować stanowisko kierownicze. Co ciekawe, w przypadku spełnienia ich łącznie Karta nauczyciela nie wprowadza już dalszych wymogów, dotyczących np. konieczności posiadania odpowiedniego stopnia awansu przez dyrektora. Wydaje się, że taka konstrukcja pozwala na rozwiązanie większości praktycznych problemów związanych ze zdobywaniem kolejnych stopni awansu, ale niestety nie dotyczy to wszystkich przypadków. Przede wszystkim dyrektor przedszkola niepublicznego nie musi być nauczycielem wówczas jeden z warunków nie jest spełniony, a taki dyrektor nie może pełnić funkcji opiekuna stażu. Istnieje jednak wyjście z tej sytuacji, rozwiązujące jednocześnie kolejny problem, związany z realizacją wewnętrznego nadzoru pedagogicznego. W przedszkolu, w którym dyrektor nie jest nauczycielem, zasadne staje się zatrudnienie wicedyrektora, który już nauczycielem jak najbardziej jest. W takim przypadku może on pełnić zarówno funkcje związane z realizacją awansu zawodowego przez nauczycieli, gdyż z racji zajmowania stanowiska kierowniczego może być opiekunem stażu, jak i wykonywać zadania związane z realizacją wewnętrznego nadzoru pedagogicznego. Oczywiście teoretycznie można tu sobie wyobrazić kolejny problem praktyczny gdy dyrektorem przedszkola niepublicznego jest osoba niebędąca nauczycielem, a jednocześnie nauczycielem chcącym realizować awans zawodowy i odbyć staż jest sam wicedyrektor, będący jedynym nauczycielem zajmującym w placówce stanowisko kierownicze. W takim przypadku praktyczna

5 realizacja uprawnienia do realizowania awansu zawodowego jest możliwa tylko wtedy, gdy w przedszkolu zatrudnieni są inni nauczyciele mający odpowiednie stopnie awansu, czyli nauczyciel mianowany lub dyplomowany. W razie ich braku nie ma możliwości przydzielenia opiekuna stażu, a co za tym idzie, staż nie może być realizowany. Identyczny problem wystąpi, jeśli dyrektor nie będzie nauczycielem, w przedszkolu nie będzie zatrudniony wicedyrektor do spraw pedagogicznych, czyli nie zostanie utworzone inne stanowisko kierownicze obsadzone przez nauczyciela, a jednocześnie wśród nauczycieli nie będzie żadnego mającego co najmniej stopień nauczyciela mianowanego. Wówczas żaden z zatrudnionych w placówce nauczycieli nie będzie miał w niej możliwości realizacji awansu zawodowego. Rozwiązanie tego problemu leży po stronie samego organu prowadzącego musiałby on bowiem zezwolić dyrektorowi na zatrudnienie kolejnego pedagoga o odpowiednich kwalifikacjach po to, aby awans zawodowy mógł być w danym przedszkolu realizowany. Inna możliwość oznacza nie tyle rozwiązanie problemu, co jego obejście, i jest identyczna jak w przypadku dyrektora chcącego zdobyć kolejny stopień awansu można go osiągnąć poprzez zatrudnienie w innej jednostce w wymiarze co najmniej 1/2 etatu. Dyrektor opiekunem stażu Stosownie do przywołanego wyżej art. 9c ust. 4 KN w przedszkolach niepublicznych opiekunem nauczyciela stażysty i nauczyciela kontraktowego może być również nauczyciel zajmujący stanowisko kierownicze. Nie wydaje się jednak dopuszczalna sytuacja, w której dyrektor sam siebie wyznacza na opiekuna stażu, bowiem jakkolwiek niewątpliwie jest on nauczycielem zajmującym stanowisko kierownicze, to powstaje ponownie konflikt interesów. Na podstawie 5 ust. 2 Rozporządzenia w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli opiekun stażu, w terminie siedmiu dni od dnia zakończenia stażu, przedstawia dyrektorowi opinię o dorobku zawodowym nauczyciela za okres stażu, ze szczególnym uwzględnieniem obserwowanych zajęć prowadzonych przez nauczyciela oraz stopnia zaangażowania w realizację wymagań niezbędnych do uzyskania stopnia nauczyciela kontraktowego albo stopnia nauczyciela mianowanego. Nie sposób uznać, że dyrektor miałby jako opiekun własnego stażu przedstawić tę opinię sam sobie. Pojawia się też pytanie o kształt komisji egzaminacyjnej dla nauczycieli ubiegających się o awans na stopień nauczyciela kontraktowego. Zgodnie z art. 9g ust. 1 KN komisję tę powołuje dyrektor, a w jej skład wchodzą: dyrektor (wicedyrektor) jako jej przewodniczący, przedstawiciel organu sprawującego nadzór pedagogiczny, przedstawiciel organu prowadzącego przedszkole, ekspert z listy ekspertów prowadzonej przez ministra właściwego ds. oświaty i wychowania, opiekun stażu. Dyrektor występowałby więc w takiej komisji w dwóch rolach jako opiekun stażu oraz jako przewodniczący komisji.

6 Podsumowanie Jak widać na podanych przykładach, regulacje Karty nauczyciela dotyczące awansu zawodowego z jednej strony przyznają prawo do niego nauczycielom przedszkoli niepublicznych, w tym samemu dyrektorowi placówki, ale jednocześnie nie do końca są przystosowane do specyfiki funkcjonowania niepublicznych jednostek. Część praktycznych problemów można rozwiązać, ale w niektórych przypadkach konieczne będzie skorzystanie z prawa do awansu w innej jednostce, co oczywiście oznacza istotne ograniczenie podstawowych praw nauczycieli.